133

MGA NAPAPANAHONG ISYU

YUNIT SA LOKAL AT INTERNASYUNAL
MULA SA IBA’T IBANG ISYUNG
4 PANLIPUNAN SA PILIPINAS

Sa pagtatapos ng yunit na ito, ang mga mag-aaral

ay inaasahang:
a. Natutukoy ang mga pangunahing suliraning
panlipunan sa mga komunidad at sa buong bansa.
b. Nakapagmumungkahi ng mga solusyon sa mga
pangunahing suliraning panlipunan sa mga
komunidad at sa buong bansa batay sa pananaliksik.
c. Nakapag-aambag sa pagtataguyod ng wikang flipino
bilang daluyan ng makabuluhan at mataas na antas
ng diskurso na akma at nakaugat sa lipunang
LAYUNIN pilipino, bilang lunsaran sa mas mabisang pakikipag-
ugnayan sa mga mamamayan ng ibang bansa.
d. Napapanood ang inihandang video presentation ng
guro kaugnay sa mga isyung panlipunan.

BALANGKAS NG ARALIN

1. Pang-aabuso sa kapangyarihan c. Pagbabago ng klima

2. Pakikipagsabwatan d. Pagka-ubos ng Likas na Yaman
3. Pandaraya sa Halalan 8. Konsepto ng Kahirapan
4. Pagnanakaw sa Kaban ng Bayan 9. Pangkalusugan
5. Sistemang Padrino o Palakasan a. Malnutrisyon
6. Ang konsepto ng kabayanihan ng mga Pilipino b. Human Immunodeficiency Virus
7. Rebolusyong Pangkalikasan c. Dengue
a. Iba’t ibang isyung may kinalaman sa kalikasan d. COVID-19
b. Tamang Pagtatapon ng Basura

KONTEKSTWALISADONG KOMUNIKASYON SA FILIPINO: SUPLEMENTARYONG

KAGAMITAN Macaraeg et al. 74
 134

PANIMULA

Kaakibat ng modernisasyon ang pagsulpot ng

maraming suliranin tulad ng pagkawasak ng kalikasan,
paglobo ng populasyon, pagtindi ng kahirapan,
paglawak ng agwat sa pagitan ng mayayaman at
mahihirap, paglala ng kriminalidad at iba pa. Sa
ganitong diwa, ang tao, ang mamamayan, estudyante
https://brainly.ph/question/939
ay obligadong sipatin ang sanhi at bunga ng mga pagbabago sa daigdig. Lalong
tumitindi ang pangangailangan na maisabalikat ang ganitong misyon pagkatapos na
sumambulat ang pandaigdigang krisis sa ekonomiya noong 2008, at habang lalong
nararamdaman ang mga epekto ng pagbabago sa klima na hatid ng pagkawasak ng
kalikasan nabunsod naman ng walang rending modernisasyon. Mula noong 2008, lalong
naging lantad ang mga isyung gaya ng kahirapan, migrasyon, at kawalan ng trabaho.
Parami nang parami ang mahihirap hindi lamang sa mahihirap na bansa kundi maging
sa mga itinuturing na mauunlad na bansang industriyalisado habang papalaki naman
nang papalaki ang bahagi ng kita ng mga pinakamalalaking korporasyon at ng mga
pinakamayayamang indibidwal at pamilya. Nananatiling mahirap ang mga mamamayan
sa mga bansang dati nang mahirap dahil nakaasa pa rin sila sa pag-eeksport ng murang
hilaw na materyales at lakas paggawa sa mga mas mauunlad na bansa. Samantala,
tumitindi rin ang kahirapan sa mauunlad na bansa dahil sa mga programa ng pagtitipid
o paghihigpit ng sinturon ng kani-kanilang mga gobyerno pagkatapos na sumambulat
ang pandaigdigang krisis noong 2008. Hindi rin lahat ng mga mamamayan ay
nakikinabang sa paglaki ng kita ng mga korporasyong nakabase sa mga mauunlad na
bansa.
Dahil sa matinding kahirapan, maraming mamamayan ng bansang mahihirap
ang naghahanap ng trabaho sa mga bansang itinuturing na mas maunlad. Sa
kasamaang-palad, ang dahilang unemployment rate sa mauunlad na bansa ay mataas o
kaya’y tumataas pa at nagiging limitado ang oportunidad para sa mga gustong
magtrabaho sa ibang bansa. Katunayan, sa maraming mauunlad na bansa, mas
humigpit ang mga awtoridad sa mga patakaran sa migrasyon, at sa ilang bansa gaya ng

KONTEKSTWALISADONG KOMUNIKASYON SA FILIPINO: SUPLEMENTARYONG

KAGAMITAN Macaraeg et al. 75
 135

Greece, Great Britain at France may ilang grupong racist ang nananawagan sa
pagpapahinto ng migrasyon. Ang mga suliraning dati-rati’y tila lokal lamang ay malinaw
na may global nang saklaw dahil na rin sa mahigpit na integrasyong ekonomiko at
sosyo-kultural ng maraming bansa sa proseso ng globalisasyon.

PANG-AABUSO SA KAPANGYARIHAN

Ang pang-aabuso sa kapangyarihan ay sinasamantala ng awtoridad na

mayroon kang pag-agaw ng pera mula sa ibang tao o nilalang upang matupad ang
iyong sariling interes. Ang abuso ay isang gawa ng paglabag ng pagtitiwala at
kapangyarihan ay karaniwang nauugnay sa awtoridad, kahit na ito ay hindi eksklusibo.
Ang lakas ay isang kalamangan na mayroon ka sa ibang tao.
Halimbawa: Ang kapangyarihan ng pagiging malapit ng isang kaibigan o ang
kapangyarihan ng pagkakumpleto ng mag-asawa ay mga hindi awtoridad na
kapangyarihan.
Pag-abuso sa Kapangyarihan at Pang-aabuso sa Awtoridad
Ang pag-aabuso sa awtoridad ay malapit na nauugnay sa
pag-abuso sa kapangyarihan. Kapag may pang-aabuso sa
awtoridad, ang tao ay karaniwang may isang na bumubuo ng
'salungatan ng interes' kapag lumitaw ang mga suhol. Ang pang-
aabuso sa awtoridad, sa simpleng kasong ito, ay tumatanggap
https://bit.ly/3LoPP3J ng mga suhol laban sa interes ng bansa kung saan ka
nagtatrabaho.
Mga pang-aabuso sa kapangyarihan sa trabaho
Ang mga biktima ng pang-aabuso sa kapangyarihan sa trabaho ay maaaring
magdusa mula sa pagkilos. Ang Mobbing ay isang salitang Ingles na
nangangahulugang 'pagkubkob' na inilalapat sa lugar ng trabaho, na isinasalin sa
Espanyol bilang 'panliligalig’ sa lugar ng trabaho. Ang mobbing ay tinukoy bilang
karahasan na nauna at napapanatili sa paglipas ng panahon, na pumipinsala sa pisikal
at/o kalusugan ng kaisipan ng biktima na may layuning iwanan ang trabaho. Sa
pangkalahatan sila ay isang pangkat ng mga stalker. Ang pang-aabuso sa

KONTEKSTWALISADONG KOMUNIKASYON SA FILIPINO: SUPLEMENTARYONG

KAGAMITAN Macaraeg et al. 76
 136

kapangyarihan sa trabaho ay maaari ding maging indibidwal at tiyak, tulad ng isang

pinuno ng departamento sa isang subordinate.
Batas, Kriminal na Batas
Ayon sa batas, pang-aabuso sa kapangyarihan - ang mga pagkilos kapag ang
ilang mga opisyal ay gumagamit ng kanyang opisyal na kapangyarihan laban sa mga
interes ng mga serbisyo, ito ay isang gawa na ginawa ng mukhang-kuwarta o ibang
personal na mga layunin at mga interes, entailing mabibigat na mga paglabag ng mga
lehitimong karapatan at interes ng mga mamamayan o mga organisasyon. Sampung
taon na ang nakakaraan mayroong halos apat na libo sa naturang mga krimen laban sa
estado at pantao mga karapatan.
Pang-aabuso ng kapangyarihan ay palaging naglalayong ang pagkagambala ng
normal na aktibidad ng isang tiyak na bahagi ng pampublikong organisasyon sistema ng
pamamahala at institusyon, pangangasiwa o pamamahala sa Russian militar
organisasyon. Depende sa mga detalye at mga pangyayari ng krimen tulad ng mga
gawang lilitaw bilang mga paglabag sa mga lehitimong karapatan at mga kalayaan ng
mga tao, ari-arian at iba pang mga pang-ekonomiyang mga interes ng mga
organisasyon, indibidwal o ng estado at iba pa.

Pang-aabuso ng kapangyarihan ay karaniwang posible na makilala ang

tatlong ipinag-uutos na mga katangian:
1. Ang paggamit ng mga opisyal na mga kapangyarihan sa pamamagitan ng isang
opisyal na salungat sa mga interes ng serbisyo;
2. Ang kahihinatnan ng isang marahas na paglabag sa mga karapatan at lehitimong
interes ng mga organisasyon at mga mamamayan o mga interes ng estado o lipunan
protektado ng batas;
3. Ang mga pangyayaring ang pagdadahilang lohikal na koneksyon sa pagitan ng
pagkilos at epekto.
Ang krimen ay maaaring nakatuon alinman sa pamamagitan ng tahasang
pagkilos at aktibong paggamit ng isang tao na may hawak na isang tiyak na posisyon,
ang kanilang mga kamay; pati na rin ang hindi aktibong opisyal na sa kasong ito ay
sadyang hindi pagtupad ng kanyang mga tungkulin sa trabaho halimbawa, ay hindi
maiwasan ang pang-ekonomiya krimen.

KONTEKSTWALISADONG KOMUNIKASYON SA FILIPINO: SUPLEMENTARYONG

KAGAMITAN Macaraeg et al. 77
 137

Ang kapangyarihan ay ang kakayahang impluwensyahan ang mga kaganapan,

tao, at mga kapaligiran sa ating paligid. Gayunpaman, hindi palaging ginagamit ng mga
tao ng maayos ang kanilang lakas. Minsan ang mga tao (sinasadya o hindi sinasadya) ay
gumagamit ng kapangyarihan sa mga paraan na sanhi ng pinsala sa iba. Kapag ang
kapangyarihan ay ginamit nang hindi etikal, ang mga apektadong partido ay maaaring
hilingin na magpatingin sa isang therapist. Ang isang propesyonal sa kalusugan ng
kaisipan ay maaaring makatulong na ibalik ang isang balanse ng kapangyarihan at
turuan ang mga tao ng mas napapanatiling mga paraan ng paggigiit ng kanilang mga
sarili.
Mahalaga ang kapangyarihan upang ganap na magampanan ng isang lider ang
tungkulin na inaasahan sa kanya ng mga tao sa kanyang kapaligiran. Kung wala ito,
walang pwersang makapagbibigay ng pangil para sa mabuting pagtanggap ng lipunan
sa maayos na implimentasyon ng isang tungkulin. Ang kapangyarihan ay maaaring
ipatupad sa dalawang kaparaanan, ministerial na pagpapatupad at diskresyunal
na pagpapatupad.
Sinasabing ang kapangyanihan na ipatupad ang tungkulin ay ministerial kung
ang isang namumuno ay walang ibang nararapat na gawin kundi ipatupad ang isang
polisiya.
Halimbawa:
1. Pagtupad sa tungkuling pangbatas trapiko para sa maayos na transportasyon ng
bawat mamamayang Pilipino.
2. Ang mekanikong pagpro-proseso ng income tax return;
3. Pagpro-proseso ng legal na titulo ng lupa mula sa onhinal na may-ari tungo sa
bumili nito;
4. Pagtanggap ng pamahalaan sa buwis na ibinabayad ng mamamayan;

Ang diskresyunal na paggamit ng kapangyarihan ay tumutukoy sa paggamit ng

opsyon o diskresyon ng isang namumuno o kawani ng pamahalaan na ipatupad o hindi
ipatupad ang isang tungkulin subalit may pagsaalang-alang sa mga legal na pamantayan.
Ang kapangyarihang ito ay kailangang gamitin nang ayon sa katwiran,walang
kinikilingan,at hindi mapang-api o nakapananakit ng iba.

KONTEKSTWALISADONG KOMUNIKASYON SA FILIPINO: SUPLEMENTARYONG

KAGAMITAN Macaraeg et al. 78
 138

Halimbawa:
1. Pagpili ng Pangulo ng Pilipinas na mga magiging kasapi ng gabinete ng
ehekutibo;
2. Pagpasok ng Lokal na Pamahalaan sa kasunduan sa isang pribadong kumpanya;
3. Pagbili ng mga kagamitang makatutulong sa pagpapatupad ng isang polisiya;
Mahalaga ang polisiya sa pagtupad ng tungkulin ng isang tao upang siguraduhin
na anumang diskresyon na kanyang nais gawin ay may sapat na pamantayan at legal na
basehan. Ito ang magsisilbing sukatan kung ang isang tao ay lumalabis sa
kapangyanhan na iginagawad na sa kanya.
(Tandaan: Walang tao sa Pilipinas o sa ibang bansa man na labis-labis ang
kapangyarihan. Mayroon itong limitasyon at hangganan)
Ang pag-abuso sa kapangyanhan o diskresyon ay tumutukoy sa hindi angkop na
paggamit ng kapangyarihan o mga pasilidad sa mga desisyon na kailangan niyang ibigay.
Halimbawa:
1. Pagtatalaga ng Pangulo ng Pilipinas sa kanyang asawa o mga anak bilang
gabinete ng ehekutibo.Bagamat ang Pangulo ay may ekslusibong kapangyanihan
na pumili ng mga taong kanyang makakatuwang sa pagpapaunlad ng
mahahalagang polisiya ng pamahalaan, ang pagtatalaga ng kanyang asawa o
mga anak ay mariing ipinagbabawal ng ating Saligang Batas 1987 sa ilalim ng
prinsipyo ng nepotismo.
2. Ang kapangyarihan ng pamahalaan na pumasok sa isang kasunduan ay
mahalagang mekanismo para sa episyente at epektibong paglilingkod sa bayan.
Subalit ang pagsasaalang-alang sa personal na interes sa kasunduan ay mga
sirkumstasyang naglalarawan ng pang-aabuso sa kapangyarihang ipinagkatiwala
ng taong bayan sa pamahalaan, lokal man o nasyunal.

KONTEKSTWALISADONG KOMUNIKASYON SA FILIPINO: SUPLEMENTARYONG

KAGAMITAN Macaraeg et al. 79
 139

MUNGKAHING Suriin at
GAWAIN 19 Sagutin mo!

Pangalan:___________________________ Petsa:____________

Kurso at Taon/Seksiyon:________________ Iskor:____________

Panuto: Tukuyin kung anong klaseng pang-aabuso ito sa kapangyarihan batay sa
panonooring dokumentaryo. Ipaliwanag ito nang maayos ng hindi bababa ng isang (1)
talata. Ang link ng dokumentaryo ay nasa ibabang bahagi ng larawan. (20 puntos)

https://youtu.be/B9Pxztj50tM

___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________.

KONTEKSTWALISADONG KOMUNIKASYON SA FILIPINO: SUPLEMENTARYONG

KAGAMITAN Macaraeg et al. 80
 140
PAKIKIPAGSABWATAN

Ang sabwatan ay tumutukoy sa ugnayan ng dalawa o higit pang indibidwal

o grupo na nagkaisa na isakatuparan nang palihim ang isang gawain na
siyang ugat ng limitasyon ng iba upang tuparin ang kinakailangan o nais nilang gawin.
Ito ay isang krimen ng pandaraya, panloloko sa iba para sa kanilang mga karapatan
upang makuha ang isang adhika na labag sa batas na karaniwan ay sa pamamagitan ng
pandaraya o paggamit ng hindi patas nakamalayan.
Halimbawa:
1. Manipulasyon ng presyo ng isang produkto (price fixing)
sa pamamagitan ng kasunduan ng parehong panig ng
pamilihan na ibenta ang produkto sa itinakdang presyo na
nagbubunga ng pagkontrol sa suplay at pangangailangan.
2. Pagsunod ng lehislatibong sangay ng pamahalaan
sa dikta ng ehekutibo na patalsikin ang mga hindi kapanalig
https://bit.ly/3vnkM2r
kahit na walang sapat na batayan at hayagan ang paglabag sa basikong karapatan
katulad ng magpahayag (expression) at karampatang proseso na malaman ang krimen
at maipagtanggol ang sarili (due process).
Ang kolusyon o pakikipagsabwatan ay kasunduan sa pagitan ng dalawa o
maraming mga indibidwal na minsan ay ilegal at sikretibo upang limitahan ang bukas na
kompetisyon sa pamamagitan ng pandaraya, panliligaw o panloloko ng ibang mga tao
sa kanilang mga legal na karapatan, o upang magkamit ng obhektibong pinagbababawal
na batas sa pamamagitan ng pandaraya o pagkakamit ng hindi patas na kalamangan.
Ito ay kasunduan sa mga kompanya na hatiin ang pamilihan, magtakda ng mga presyo
o limitahan ang produksiyon. Ito ay maaaring sumangkot sa pagmamanipula ng sahod,
kickbacks o maling pagkakatawan sa indepediyensa ng ugnayan sa pagitan ng mga
partido nagsasagawa ng kolgusyon. Sa mga terminong legal,ang lahat ng mga gawain
apektado ng kolusyon ay tinuturing na walang saysay. Sa pag-aaral ng ekonomika at
kompetisyon sa pamilihan, ang kolusyon ay nangyayari sa loob ng industriya kung ang
mga magkakatunggaling kompanya ay nagkakaisa para sa parehong kapakinabangan ng
mga ito. Sa kabilang dako,ang kolusyon na hindi hayagan ay tinatawag na "tacit
collusion".

KONTEKSTWALISADONG KOMUNIKASYON SA FILIPINO: SUPLEMENTARYONG

KAGAMITAN Macaraeg et al. 81
 141

MUNGKAHING
GAWAIN 20 Interpretasyon
Pangalan:___________________________ Petsa:____________

Kurso at Taon/Seksiyon:________________ Iskor:____________

Panuto: Mula sa tinalakay na paksa hinggil sa pakikipagsabwatan ilahad ang mga
negatibong epekto o pangunahing kaisipan na nagpapakita ng pakikipagsabwatan. (10
puntos)

PAKIKIPAGSABWATAN

________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
_________

KONTEKSTWALISADONG KOMUNIKASYON SA FILIPINO: SUPLEMENTARYONG

KAGAMITAN Macaraeg et al. 82
 142
PANDARAYA SA HALALAN SA MARAMING BANSA

Sa maraming bansa sa mundo ay walang

pagbubukod, na kung saan ang mga katotohanan sa
pandaraya sa halalan ay inihayag. Ang mga teknolohiya
para sa kanilang pagpapatupad ay ang mga sumusunod:
 pinangangasiwaang pagboto;
 muling pagsulat at pagpapalit ng mga protokol ng
pagboto;
https://tinyurl.com/2p97sxst
 pagboto para sa mga taong hindi na buhay;
 "Election carousel" - pagboto sa mga paunang balota.
Maraming iba pang mga pamamaraan. Lahat sila ay labag sa batas at ayon sa batas
ay mapaparusahan hanggang sa kriminal na pananagutan.
Pagkilala Sa Pandaraya Sa Halalan
Ang kredibilidad ng eleksyon ay palaging isang malaking problema sa lahat ng
mga bansa sa mundo. Ang mga pahayag na ang halalan ay rigged madalas ay nagmula
sa mga kandidato na hindi nakuha ang kinakailangang bilang ng mga boto. Sa ganitong
mga kaso, ang mga salitang tulad ng "selective carousel" ay lalong naririnig sa pindutin
at sa hangin.
Ang pagkilala sa gayong mga paglabag ay maaaring maging medyo may
problema, dahil ito ay konektado sa katotohanan na kinakailangan upang patunayan ang
katotohanan ng pag-rigging ng mga resulta.
Halimbawa:
 Kapag ang pagbibilang ng mga boto ay naganap, ang mga miyembro ng komisyon
ng halalan ay sinasadyang ilipat ang mga balota na may mga boto para sa kandidato na
si Sidorov sa isang pack para kay Ivanov.
Gayunpaman, ang mga naturang katotohanan ay naliliwanagan, at tinawag
silang "election carousel." Ang nasabing kaso ay maaaring maayos sa pamamagitan ng
pag-install lamang ng isang camera ng pagsubaybay sa booth ng voter, ngunit muli ay
walang ebidensya na dahilan para sa kung bakit at bakit ang taong lumahok sa halalan
ay kumuha ng ilang mga papel at nakatiklop ang iba pa sa loob ng mga bulsa ng damit.

KONTEKSTWALISADONG KOMUNIKASYON SA FILIPINO: SUPLEMENTARYONG

KAGAMITAN Macaraeg et al. 83
 143

Isang anyo ng paglabag sa halalan ay ang pagpapalit ng mga resulta.

Nangyayari ito ayon sa mga sumusunod na pamamaraan:
1. Mga resulta ng shuffling. Sa kasong ito, ang bilang ng mga boto na natanggap
ng isang kandidato ay pinalitan ng mga boto ng isa pang kandidato na hindi gaanong
tumatanggap.
2. Solyanka. Kapag kinakalkula ang mga resulta, ang isang tiyak na bahagi ng lahat
ng mga balota ay pinalitan. Halimbawa, ang mga balota ay sadyang inilipat mula sa
isang tumpok ng mga palayok na mga blangko sa tumpok para sa tamang kandidato. Sa
kasong ito, dapat na kontrolin ng mga tagamasid sa labas ang proseso ng accounting
para sa mga form na kinikilala bilang wasto at hindi napapailalim sa accounting.
3. Mga malaswang daliri. Sa ganitong paraan mapupuksa ang mga boto pabor sa
isang hindi kinakailangang kandidato. Nangyayari ito, bilang isang patakaran, sa
ganitong paraan: bendahe ng isang daliri o kamay, o sa ibang paraan maglakip ng isang
ballpoint pen sa kamay, at isang lead na lapis. Ang lahat ng ito ay ginagawa upang
masira ang wastong mga form para sa isang pagtutol na kandidato na hindi nakikitang
mula sa mga mata ng ibang mga miyembro ng komisyon sa halalan. Sinasamantala nila
ang mga ito sa pamamagitan ng pag-apply ng anumang mga gitling, ticks, dash sa form,
at sa gayon isinalin ito sa hindi wastong mga balota.
4. Toss. Sa kasong ito, ang mga form ng balota para sa iba pang mga kandidato ay
idinagdag sa bilang ng mga boto para sa tamang tao.

PAGSASAMA NG MGA HALALAN SA PAMAMAGITAN NG TUWIRANG

PAKIKILAHOK NG MGA BOTANTE
Ang ganitong uri ng pagpapalit ng mga resulta ng pagpili ay nangangailangan ng
mas malapit na pansin. Dahil ang mga kaso ng paglabag ay nangyayari bago ang
istasyon ng botohan.
Ang mga uri ng pandaraya ay kinabibilangan ng:
1. Pagsuhol ng mga botante bago pumasok sa botohan.
2. Organisasyon ng mga carousels sa pagboto. Ang pamamaraang ito ay isa sa mga
karaniwang pamamaraan ng pagpapalit ng mga resulta ng pagboto. Ang "Electoral
carousel" ay isang paraan kung saan ang pagdaraya ng mga resulta ay nangyayari
sa pamamagitan ng panunuhol ng mga botante. Ang pamamaraan ay gumagana

KONTEKSTWALISADONG KOMUNIKASYON SA FILIPINO: SUPLEMENTARYONG

KAGAMITAN Macaraeg et al. 84
 144

ayon sa sumusunod na pamamaraan: ang botante ay tumatanggap ng isang

paunang papel na balota, na ibinabagsak niya sa kahon ng balota, at natatanggap
niya ang walang laman na form na ipinapadala niya pabalik sa mga scammers.
3. Pagboboto para sa mga wala pang balota. Nagaganap sa mga kaso ng isang
pagbabago ng pagrehistro o permanenteng paninirahan ng botante. Ang
pamamaraang ito ay legal. Gayunpaman, ang mga paglabag ay nangyayari nang
tumpak sa mga kupon na ito, na sa katotohanan ay maaaring hindi natanggap ng
botante.
Narito ang ilang mahalagang konsepto na may kaugnayan sa pandaraya sa
eleksyon:
1. Pandaraya sa eleksyon (electoral fraud). Tumutukoy ito sa ilegal na
panghihimasok sa proseso ng eleksyon sa pamamagitan ng pagdadag ng boto sa
pinapaborang pulitiko, pagbabawas ng boto sa kalabang kandidato, o pareho. Anumang
akto na makaaapekto sa bilang ng boto na magdudulot ng kaibahang boto sa nararapat
na resulta ay maituturing din na pandaraya sa eleksyon, bagamat ang bawat bansa ay
may kanya kanyang konsepto nito. Pumapasok din sa konsepto ng pandaraya ang mga
karahasang katulad ng pagsupil ay pagpaslang sa mga katunggali sa halalan, ang
pananabotahe ng mga balota at ang pagbili o panunuhol ng mga sa mga botante
kapalita ang isang boto.
2. Manipulasyon ng eleksyon (election manipulation). Ito ay isang uri ng
pandaraya na makikita bago maganap ang halalan kung ang komposisyon ng mga
manghahalal ay nabago. Ang lantarang manipulasyon ay itinuturing na paglabag sa
prinsipyo ng demokrasya.
3. Mahalaga ring matutunan ng mga mag-aaral ang konsepto ng
disenfranchisement o ang pagtanggal ng karapatan ng isang tao na bumoto.
Isinasagawa ang metodong ito kung ang kandidato ay naniniwala na ang isang botante
o grupo ng botante ay sumusoporta sa kalabang panig o partido. Maari itong makita sa
anyo ng pagpapahina ng loob ng iba na magrehistro, o kung sa kailanman na
nakapagrehistro na, ay ang tanggalin sila sa talaan ng mga botante sa pamamagitan ng
inimo legal na pagtanggal sa proseso ng korte.

KONTEKSTWALISADONG KOMUNIKASYON SA FILIPINO: SUPLEMENTARYONG

KAGAMITAN Macaraeg et al. 85
 145

4. Manipulasyon ng demograpiya. Maraming mga pagkakataon na kayang kontrolin

ng mga kinauukulan ang komposisyon ng mga manghahalal upang makatiyak ng isang
resultang pumapabor sa sinusuportang politiko.
5. Intimidasyon. Tumutukoy ang intimidasyon sa lakas o puwersa na
ibinibigay sa mga botante upang sila ay bumoto pabor sa isang
partikular na kandidato o kaya ay pigilan sila na makibahagi o makiisa
sa pagboto.
6. Karahasan o Pananakot na Paghahasik ng Karahasan.
Ipinapakita nito na ang mga botante sa isang partikular na demograpiko
o mga kilala na tagasuporta na isang partikular na kandidato direktang tinatakot na mga
tagasuporta ng kalabang partido upang ibasura nito ang pagsuporta na hindi
makabubuti sa sinusuportahang kandidato. Inilalarawan nito ng mga kriming katulad ng
pagpatay, pananakit, mga pagpapasabog at iba pa.
7. Mga Pag-atake sa Lugar ng Halalan. Madalas na nagiging target ng pag-atake at
mga karahasan ang lugar na aktwal na pinagdarausan ng lokal o nasyunal na halalan.
Inilalarawan ito ng bandalismo, paninira ng kagamitan o ari-arian, mga pananakot na
nagbubunga ng pangamba ng botante na tumungo sa lugar na pagdarausan ng halalan.
8. Mga Pagbabantang Legal. May mga pagkakataon na sinasamantala ng mga
politiko ang kawalan ng kaalaman ng isang indibidwal sa kanyang karapatan na makiisa
sa lokal at pambansang halalan sa pamamagitan ng pagboto. Sa pagkakataon na ito,
ang mga botante pinaniniwalang sila ay walang legal na karapatan na bomoto o kaya ay
may obligasyon na bomoto gamit ang partikular na pamamaranan. Ginagamit ng mga
taong mapagsamantalaang kahinaan ng isang indibidwal na ito ay matakot sa magiging
resulta ng isang partikular na aksyon.
9. Pamimilit. Ipinakikita nito na ang demograpiko na may kontrol sa balota ay
sinusubukang hikayatin ang iba na sumunod sa kanila. Sa pamamagitan ng pagtukoy sa
mga lumalaban sa higit na nakararami, ang mga ito ay naiimpluwensyahan na palitan
ang kanilang mga naunang desisyon sa kung sino ang kanilang iboboto.
10. Pamimili ng Boto. Ang isang akto ay maituturing na pamimili ng boto kapag ang
isang partido politikal o kandidato ay nanghihingi ng boto sa mga botante kapalit ng
salapi, mga kinakailangang kagamitan o kaya mga serbisyo.

KONTEKSTWALISADONG KOMUNIKASYON SA FILIPINO: SUPLEMENTARYONG

KAGAMITAN Macaraeg et al. 86
 146

MUNGKAHING Jumbled words

GAWAIN 21

Pangalan:___________________________ Petsa:____________

Kurso at Taon/Seksiyon:________________ Iskor:____________

Panuto: Buuin ang mga jumbled words ayon sa tamang pagkakaayos ng mga salita.
At magiging gabay ang bawat pangungusap na nasa bawat numero. (10 puntos)

1. APNDAYARA AS NOYKSELE. Isang ilegal na panghihimasok sa proseso ng

eleksyon sa pamamagitan ng pagdagdag ng boto sa pinapaborang pulitiko,
pagbabawas ng boto sa kalabang kandidato o pareho.
2. NOYNIPULASAM NG NEKSLEYO. Ito ay lantarang manipulasyon na kung saan ay
itinuturing na paglabag sa prinsipyo ng demokrasya.
3. NIPUSYONALAM GN AGRIMOPIYAD. Pagkontrol ng mga kinauukulan sa
komposisyon ng mga manghahalal upang makatiyak ng isang resultang pumapabor
sa sinusuportang politiko.
4. TILIMAMIP. Ang kasanayang ito ay karaniwang ginagamit upang hikayatin ang
mga botante sa ganitong usapin ng pandaraya sa eleksyon.
5. NASYODIMITNI. Tumatalakay sa lakas o puwersa na ibinibigay sa mga botante
upang sila ay bumoto pabor sa isang partikular na kandidato.
6. OGRAPAMIDIY. Isang istatistikang pag-aaral ng populasyon ng tao. Kabilang dito
ang pag-aaral ng laki, istraktura, at pamamahagi ng iba't ibang populasyon at
pagbabago sa mga ito bilang tugon sa kapanganakan, migration, pag-iipon at
kamatayan.
7. EKSLIONEY. Isang pormal na proseso ng pagpapasiya kung saan ang isang
populasyon ay pumipili ng mga indibidwal na hahawak ng isang publikong opisina.
8. TENMESIHSENFRANCID. Pagtanggal ng karapatan ng isang tao na bumoto.
9. ECELTON CORASUEL. Isang paraan kung saan ang pagdaraya ng mga resulta ay
nangyayari sa pamamagitan ng panunuhol sa mga botante.
10. PHAGSHIAAK NG KRASHAAN. Pagsasagawa ng mga krimen upang hindi matuloy
ang isinasagawang halalan.

KONTEKSTWALISADONG KOMUNIKASYON SA FILIPINO: SUPLEMENTARYONG

KAGAMITAN Macaraeg et al. 87
 147

MUNGKAHING Hanap salita!

GAWAIN 22
Pangalan:___________________________ Petsa:____________

Kurso at Taon/Seksiyon:________________ Iskor:____________

Panuto: Hanapin ang sampung (10) salita na may kaugyan sa pandaraya ng halalan.
Pagkatapos mahanap ay gawan ito ng tig-iisang pangungusap na sarling
pagpapakahulugan. (1 puntos bawat salitang mahahanap at 1 puntos bawat
pagpapakahulugan na may kabuuan na 20 puntos)

E L E C T I O N C A R O U S E L

C A D D U A R F N O I T C E L E

I N T I M I D A S Y O N I N T I

N N I O M G P A G S U H O L A N

T R N L S T Y N Y I Y E D D J V

I C D D F S O L Y A N K A W C C

L E C E W F O N A S A H A R A K

O E T V U E U T B U Q E W E A S

R A Z I G S R H O S T J F R E A

M A N I P U L A S Y O N O P O A

P A G Y N T D T I L I M I M A P

KONTEKSTWALISADONG KOMUNIKASYON SA FILIPINO: SUPLEMENTARYONG

KAGAMITAN Macaraeg et al. 88
 148

PAGNANAKAW SA KABAN NG BAYAN

Ang kurapsyon ay nakaugat na sa sistema ng

pulitika sa Pilipinas. Kurapsyon ang isa sa mga
pangunahing dahilan kung bakit naghihirap ang mga
Pilipino.
Ang Pilipinas ay nananatiling mahina at ang
patuloy na paggamit ng mga elitista ng kanilang
kapangyarihan ang paghihirap sa pamahalaan na
magkaroon ng magandang sa ating bansa.
https://images.app.goo.gl/Ew7KvB9iz8373ppc6
Bakit nga ba may kurapsyon sa ating bansa?
Ang mga nasa matataas na pwesto ang gumagawa nito dahil
gusto nilang magpayaman para matustusan ang kanilang mga
pangangailangan at kagustuhan. May kurapsyon dahil ang mga nasa
gobyerno ay patuloy na gumagawa ng pagnanakaw sa kaban ng bayan.
Ganito ang paraan ng pag-angkin ng mga nasa matataas na posisyon sa ating
mga pera. Ito ang dahilan kung bakit hindi nawawala ang kurapsyon sa ating bansa.
Ang pagsugpo sa kurapsyon ay hindi lamang nakasalalay sa iisang tao. Tayong
lahat ay may kakayahan na sumugpo sa kurapsyon. Kung lahat tayo ay magtutulungan,
kung lahat ay magbabago sa indibidwal na lebel, kung lahat tayo ay magiging bantay
laban sa kurapsyon, mawawala at masusugpo nating ang kurapsyon. Tayo ang bumoto
sa kanila bilang ating tagapangulo sa ating bansa kaya ating piliin ng mabuti para
mapaunlad natin ang ating bansa.
IBA PANG URI NG KORAPSYON SA PILIPINAS
Ang mga sumusunod ay ilan sa mga halimbawa ng korapsyon na paksa sa Pilipinas.
1. Pagtakas sa pagbabayad ng buwis
Ang pagbabayad ng buwis ay isang tungkuling iniaatang sa bawat mamamayang
Pilipino kapalit ng seguridad at sebisyong ibinibigay sa kanila ng pamahalaan. Walang
pamahalaan na makatatayo nang mag-isa kung wala ang buwis na kinukuha sa bawat
mamamayan. Sinasabi na ang pagtakas sa pagbabayad ng buwis ay isang usaping dapat
mahanapan ng agarang lunas. Talamak ang paglabag sa tungkuling ito ng mga

KONTEKSTWALISADONG KOMUNIKASYON SA FILIPINO: SUPLEMENTARYONG

KAGAMITAN Macaraeg et al. 89
 149
pribadong kumpanya sapagkat hindi nila idinideklara ang kanilang taunang kita ay
mahalaga sana upang mapagkunan ng halaga na maaaring gugulin sa mga proyektong
pampamahalaan na pakikinabangan ng bawat isa katulad ng maayos na daan,
telekomunikasyon at mga imprustrakturang pampamahalaan.
2. Ghost project at payroll
Kadalasan itong ginagawa ng mga matataas na opisyal ng gobyerno sa
pamamagitan ng pagbibigay ng pondo sa mga hindi umiiral na proyekto ng pamahalaan
habang ang mga hindi umiiral na tauhan ng pamahalaan ay sinasahuran at binibigyan
ng sustento. Lantaran ang katiwaliang ito sa mga ahensya ng pamahalaan na may
kaugnayan sa mga pormulasyon o pagpapatupad ng mga programa sa imprastruktura at
nagbibigay ng mga pasahod.
3. Patakas o pag-iwas sa publiko ng pagkakaloob ng mga kontrata
Mahalaga ang pagsusubasta sa publiko ng pagkakaloob ng kontrata upang
maiwasan ang paggawad ng kontrata sa mga negosyante o personalidad na
makapagbibigay sa kanila ng personal na benepisyo.
4. Pagpasa ng kontrata
Ang pagpapasa ng mga trabaho mula sa isang kontraktor tungo sa ibang
kontraktor ay maaaring magdulot ng paggamit ng mabababang uri ng materyales o
hindi matapus-tapos na mga proyekto.
5. Pangingikil
Ang pangingikil ay tumutukoy sa isang akto ng panghihingi ng salapi,
mahalagang bagay o serbisyo mula sa mga transaksyon ng mga ordinaryong
mamamayan sa kanilang mga tanggapan o opisina. Talamak ang ganitong anyo ng
korapsyon sa mga tanggapan na nagbibigay ng clearance at mga kaugnay na
dokumento o mga serbisyong direktang kailangan ng mga mamamayan.
6. Panunuhol
Ito ay aktong makikita sa isang pribado o ordinaryong mamamayan na
karaniwang napipilitang maglagay sa opisyal ng pamahalaan resulta marahil nang
matagal na pag-aksyon ng taong gobyerno sa transaksyon na kailangan ng pribadong
indibidwal ng isang agarang aksyon

KONTEKSTWALISADONG KOMUNIKASYON SA FILIPINO: SUPLEMENTARYONG

KAGAMITAN Macaraeg et al. 90
 150

SISTEMANG PADRINO O PALAKASAN

Isa ito sa hindi mamatay-matay na isyu na

hanggang ngayon ay laganap pa rin sa iba’t ibang
ahensiya o institusyon. Ang mga nakaluklok sa
kapangyarihan ang karaniwang nagiging saksing bulag at
bingi sa hustisya na dapat ibigay sa taong bayan
mapagbigyan lamang ang mga taong pinagkakautangan
ng loob na palasak sa pampubliko at pampribadong
sektor na nagkakaroon ng posisyon sa pinakamadaling https://bit.ly/3kkFJVr
paraan sa basbas ng nasa kapangyarihan. Sa Civil Service Commission ay hindi rin ligtas
sa usaping ito na masasabing nepotismo o pagbibigay ng pabor sa mga kamag-anak ay
lantarang ipinagbabawal at kronyismo ang pagbibigay pabor sa kaibigan na matinding
kinukundina ngunit walang tiyak na batas kasama rin sa ugat ng padrino sa bansa.
Nakaugat ang sistema ng padrino sa pag-usbong ng Katolismo noong sinakop ng
mga Kastila ang Pilipinas. Sa pamamagitan ng naturang relihiyon, nakasanayan ng mga
Pilipino ang magkaroon ng ninong o ninang na nagbunsod upang magkaroon ng
espesyal na pagtrato sa isa’t isa. Mas nabibigyan sila ng espesyal na pabor na maaaring
umabot mula sa pagpasok sa isang kompanya hanggang sa iba’t ibang klaseng
pribilehiyo na tatanawin bilang utang na loob.
Kaugnay nito, unti-unting nagiging bahagi ng lipunan ang sistema ng padrino na
nagbibigay ng pabor at espesyal na pakikitungo sa pamamagitan ng nepotismo,
pagkakaibigan, kamag-anak at iba pa.
Ang isang halimbawa nito ay ang pagpili ng mga kakamag-anakan upang
maitalaga sa isang tungkulin, tanggapan, o hanapbuhay. Ang ganitong kalagayan ay
mararanasan at makikita rin sa pag-aaplay sa trabaho, sa pamahalaan, sa kulungan at
maging sa paaralan.
Bunga ng ganitong sistema, nagkakaroon ang mga ganid na politiko at mga
pribadong sektor ng kakayahang maglahad ng kanilang pansariling interes. Gayunpaman,
gustuhin mang iwasan ang sistema ng padrino, mas pinipili na lamang nila maging tapat
at sunod-sunuran sa taong nagluluklok sa kanila o pinagkakautangan nila ng loob.

KONTEKSTWALISADONG KOMUNIKASYON SA FILIPINO: SUPLEMENTARYONG

KAGAMITAN Macaraeg et al. 91
 151

MUNGKAHING
GAWAIN 23
Sistemang Padrino

Pangalan:___________________________ Petsa:____________
Kurso at Taon/Seksiyon:________________ Iskor:____________
Panuto: Ilahad ang mga positibo at negatibong epekto ng pagnanakaw sa kaban ng
bayan at sa mga mamamayan ng isang lipunan gamit ang grapikong nakalagay sa ibaba.
(10 puntos)

NEGATIBO

POSITIBO

KONTEKSTWALISADONG KOMUNIKASYON SA FILIPINO: SUPLEMENTARYONG

KAGAMITAN Macaraeg et al. 92
 152

MUNGKAHING
Concept Cluster
GAWAIN 24

Pangalan:___________________________ Petsa:____________

Kurso at Taon/Seksiyon:________________ Iskor:____________

Panuto: Punan ang concept map sa ibaba kung anong mga uri ng korapsyon ang
makikita sa Pilipinas. Pagkatapos ay bigyan ito ng interpretasyon mula sa nabanggit sa
talakayan. (15 puntos)

URI NG KORAPSYON

SA PILIPINAS

1. 2. 3.

KONTEKSTWALISADONG KOMUNIKASYON SA FILIPINO: SUPLEMENTARYONG

KAGAMITAN Macaraeg et al. 93
 153

ANG KONSEPTONG KABAYANIHAN

Pinaniniwalaan na ang konsepto ng

kabayanihan ay nagbabago batay sa panahon at
pagtanaw at sirkumstansya ng taong tumitingin dito.
Ang kabayanihan ay inilalarawan ng kagitingan at
kalapangan sa pagharap ng hamon ng buhay na
mababasa sa iba’t ibang mitolohiya na ang
pagsasakripisyo ng buhay ay isa sa mga akto ng https://bit.ly/38vIFM9
kabayanihan sa bayan ngunit sa paglipas ng panahon ay naging malawak na ang
konsepto nito sa punto na hindi lamang sa digmaan nakikita bagkus sa pagsasama sa
panlahat na kahusayang pangmoralidad na sinangayunan ni Dr. Zeus Salazar sa artikulo
ni Lacuata na isinalin ni Vibar (2013) na ang isang bayani ay nakikipagtulungan nang
walang anumang bayad sa gawaingpangkomunidad.
Mga taong kilala dahil sa kanilang kabayanihan sa bansa.
Noon Ngayon
Dr. Jose Rizal Manuel L. Quezon
Andres Bonifacio Ninoy Aquino
Melchora Aquino Corazon Aquino
Gregorio del Pilar Ferdinand Marcos
Gregoria De Jesus Mga Sundalo (SAF 44)
Emilio Aguinaldo Frontliners
Marcelo H. Del Pilar OFW
Heneral Antonio Luna Guro
Juan Luna Ordinaryong tao

Maaaring maipakita ang kabayanihan sa pamamgitan ng mga sumusunod:

1. Ang pangingibang bayan ng mga OFW.
2. Paggawa ng bagong imbensyon na makatutulong sa sanlibutan.
3. Paggawa ng kabutihan sa kapwa.
4. Kahusayan sa napiling larang.
5. Katapatang ipinapakita sa mga gawi sa kabila ng kahirapan.

KONTEKSTWALISADONG KOMUNIKASYON SA FILIPINO: SUPLEMENTARYONG

KAGAMITAN Macaraeg et al. 94
 154

MUNGKAHING
GAWAIN 25
Picture Essay

Pangalan:___________________________ Petsa:____________
Kurso at Taon/Seksiyon:________________ Iskor:____________
Panuto: Ilarawan ang konsepto ng kabayanihan na masusuri sa kalagayan ng Pilipinas
sa kasalukuyang panahon sa pamamagitan ng pagkuha ng larawan sa internet. Ang
iyong kasagutan ay hindi hihigit sa dalawang (2) talata at bababa sa isang talata. (20
puntos)

Pamantayan sa pagmamarka: Pursyento Puntos

Larawan (linaw, ganda ng kuha, kaisipan) 30% 3pts.

Nilalaman (kaisipang diwa at kaugnayan sa paksa) 30% 8pts

Tamang paggamit ng gramatika 30% 6pts.

Pamagat (hikayat sa babasa, kaugnayan sa paksa) 10% 3pts.

Kabuuan 100% 20pts

KONTEKSTWALISADONG KOMUNIKASYON SA FILIPINO: SUPLEMENTARYONG

KAGAMITAN Macaraeg et al. 95
 155

MUNGKAHING Talumpati
GAWAIN 26

Pangalan:___________________________ Petsa:____________

Kurso at Taon/Seksiyon:________________ Iskor:____________

Panuto: Gumawa ng isang talumpati hinggil sa itinuturing mong bayani sa iyong buhay.
Ito ay isaulo at iyong ibahagi sa klase. (30 puntos)

Pamantayan sa pagmamarka Pursyento Puntos

Nilalaman/Kaugnay sa Paksa 40% 12pts.

Tiwala sa Sarili 10% 3pts.

Pagsunod sa Mekaniks 10% 3pts.

Dating sa Madla 10% 3pts.

Kasanayan sa Pagsasalita

(Bigkas, Tinig, Tindig, Estilo, Kumpas at Kilos) 30% 9pts.

Kabuuan 100% 30pts.

KONTEKSTWALISADONG KOMUNIKASYON SA FILIPINO: SUPLEMENTARYONG

KAGAMITAN Macaraeg et al. 96
 156
REBOLUSYONG PANGKALIKASAN

Isa sa mga napapanahong isyu ang pakikipagsapalaran ng tao sa hamon ng

kalikasan na mahirap labanan kahit gamit pa ang makabagong kasangkapan o
teknolohiya. Sa Pilipinas, hindi malilimutan ang bagyong naminsala sa mga bayan ng
Tacloban, Leyte at karatig isla na kilala sa tawag na Bagyong Yolanda. Maraming
namatay, nawalan ng mahal sa buhay, nawalan ng tirahan, hindi maayos na tubig,
kawalan ng kuryente at gayundin ang kalusugan ng nakararami ay naapektuhan ngunit
hindi maitatawa na sa kabila ng mga pinsalang dulot ng kalikasan ay kakabit nito ang
responsibilidad ng mga taong gumagamit nito - ang Kalikasan. Sa mga nabanggit,
makikita ang kultura ng pagdadamayan sa buong mundo para sa agarang pagbangon
ng isang bansa subalit ang pagsusumikap na makatulong ng iba ay kailanagan din ng
kasamang disiplina ng taong tinutulungan at maayos na sistema buhat sa kanyang
pamahalaan.
Mga halimbawa ng dahilan ng kalamidad ay:
1. Ang paggalaw ng mundo (lindol) 4. Pagguho ng putik o lupa
2. May kaugnayan sa panahon 5. Taggutom
3. Mga pagbaha
Narito ang iba’t ibang isyung may kinalaman sa kalikasan.
a. Pagbabago ng Klima (Climate Change)
Ang pagbabago ng klima ay isinisisi sa pagtaas ng greenhouse gases na siyang
nagpapainit o nagpapalamig sa mundo na sinasabing nakapagbubunga ng mga sakuna
katulad ng pagbaha at tagtuyot na dahilan ng kamatayan ng tao na maaaring
makapagdudulot ng polusyon na maaaring makapagdulot ng masama sa kalusugan
tulad ng cholera, malaria, dengue at iba pang sakit. Dalawa ang itinuturong dahilan sa
pagbabago ng klima. Una, ang Likas na pagbabago na tinutukoy sa sama-samang
epekto ng enerhiya mula sa araw, pag-ikot ng mundo at init na nagmula sa ilalim ng
lupa; at Greenhouse Gases na karaniwang paggamit ng kemikal sa mga produkto ng tao,
bunga ng carbon dioxide buhat sa mga sasakyan na gumagamit ng gasoline, ang mga
usok na mula sa mga pabrika at walang habas na pagputol ng mga punongkahoy na
siyang pananggalang sa carbon dioxide at iba pa.

KONTEKSTWALISADONG KOMUNIKASYON SA FILIPINO: SUPLEMENTARYONG

KAGAMITAN Macaraeg et al. 97
 157

b. Pagkaubos ng Likas na Yaman

Nakasalalay sa pangangailangan ng tao ang patuloy na
paggamit ng likas na yaman ng mga kapitalista dahil sa taas
ng demand, ang mga kapitalista ay sumusugal sa paglikhang
mga kalakal na maaaring ibenta sa mga pamilihan dahil na rin
https://tinyurl.com/4pu55945
sa pagnanais na makilala sa merkado at malaking tubo kung kaya napapabilis ang
pagkaubos nito. Maraming mga dahilan kung bakit nauubos ang likas na yaman ngunit
isa pinakahalimbawa nito ay pagmimina na pinangungunahan ng mga higanteng
kapitalista o mga negosyante. Ang pag-unlad din ng turismo ay isa sa mga nakitang
dahilan ng Department of Tourism at Department of Environment and Natural Resources
dahil sa pagrami ng mga turista at ang pagtaas ng kita ng isang ahensya ay may
kaakibat na epekto sa likas na yaman.

KONTEKSTWALISADONG KOMUNIKASYON SA FILIPINO: SUPLEMENTARYONG

KAGAMITAN Macaraeg et al. 98
 158

MUNGKAHING Photonaysay
GAWAIN 27
Pangalan:___________________________ Petsa:____________

Kurso at Taon/Seksiyon:________________ Iskor:____________

Panuto: Pumili ng isang paksa at gamit ang iyong camera ay kumuha ng isang larawan
o litrato sa paligid at base rito ay sumulat ng isang sanaysay na siyang magpapaliwang
(sa iyong nakuhang larawan o litrato. (20 puntos)

Pamantayan sa pagmamarka Pursyento Puntos

Larawan (linaw, ganda ng kuha, kaisipan) 30% 6pts.

Sanaysay (kaisipan, kaugnayan sa paksa) 30% 6pts.

Lay-out (ganda ng sulat, paghahanay ng larawan) 30% 6pts.

Pamagat (hikayat sa babasa, kaugnayan sa paksa) 10% 2pts.

Kabuuan 100% 20pts.

KONTEKSTWALISADONG KOMUNIKASYON SA FILIPINO: SUPLEMENTARYONG

KAGAMITAN Macaraeg et al. 99
 159

ANG KONSEPTO NG KAHIRAPAN

Ang kahirapan sa pangkalahatan ay higit na binibigkas sa mga bansang
hindi maunlad.
A. Labis na Kahirapan
Ang matinding kahirapan na tinawag din na
lubos na kahirapan ay ang pinaka-seryosong antas
ng kahirapan dahil ipinapahiwatig nito ang
kakulangan ng mga mapagkukunan upang
masiyahan ang minimum na mga kondisyon na
kinakailangan para sa subsistence: paggamit ng https://tinyurl.com/yc7an8a2
pagkain, kanlungan, damit at pangangalaga sa kalusugan.
B. Karaniwang kahirapan
Pinag-uusapan naman ang isang estado ng kamag-anak na kahirapan kapag ang
kita ng isang indibidwal ay mas mababa sa average na antas ng kita sa isang lipunan.
Gayunpaman, ang mga parameter para sa pagsukat ng kahirapan ay nag-iiba mula sa
bansa patungo sa bansa. Samakatuwid, ang isang tao na may buwanang kita na $ 100
(5,238.55 pesos) ay maaaring isaalang-alang ang kanyang sarili sa isang sitwasyon ng
kahirapan sa Estados Unidos, para sa parehong halaga, sa Sudan, ay magkakaroon ng
access sa tiyak na antas ng kagalingan sa ekonomiya. Ang kamag-anak kahirapan,
samakatuwid, ay naaangkop lamang sa loob ng isang tukoy na sosyo-makasaysayang
konteksto.
C. Maramihang kahirapan
Ang multi-dimensional na pamamaraan upang masuri ang problema ng
kahirapan na isinasaalang-alang, bilang karagdagan sa mga antas ng kagalingan sa
materyal (na nauugnay sa mga antas ng kita), mga kadahilanan tulad ng mga
karapatang pang-ekonomiya, panlipunan at kultura, at ang paraan kung saan
nakakaapekto at matukoy ang mga kondisyon ng buhay ng mga indibidwal o ilang mga
pangkat ng lipunan.
Sa kahulugan na ito, ang pag-access sa edukasyon at pangangalagang
pangkalusugan ay mabibilang sa mga susi upang magbigay ng isang indibidwal ng mga
kakayahan, mga kasangkapan at suporta upang harapin at pagtagumpayan ang

KONTEKSTWALISADONG KOMUNIKASYON SA FILIPINO: SUPLEMENTARYONG

KAGAMITAN Macaraeg et al. 100
 160

kahirapan, habang sa isang mas kumplikadong pagsusuri ay matatagpuan natin ang

mga aspeto tulad ng lahi, kasarian o relihiyon, nakalagay ang ilang mga pangkat ng
lipunan sa isang sitwasyon ng kahirapan dahil sa pagbubukod sa lipunan.
Ang diskarte sa kahirapan ng multi-dimensional ay nagsasama sa lahat ng mga
salik na ito upang ipakita ang isang kumpletong pananaw sa lahat ng mga aspeto na
kasangkot sa hindi pangkaraniwang bagay na ito at sa gayon pag-aralan at pag-atake
ang mga sanhi at bunga nito.
D. Ganap na kahirapan
Ang konsepto na ito ay nangangahulugang ang kawalan ng kakayahan ng isang
tao na humantong sa isang normal na buhay. Ang ganap na kahirapan ay ang kawalan
ng kakayahan upang masiyahan kahit na ang pangunahing mga pangangailangan para
sa pagkain at nutrisyon, damit at init. Ang nasabing isang indibidwal ay bibili lamang ng
minimum na mga produkto na kayang suportahan ang kanyang buhay. Kadalasan hindi
siya nagbabayad para sa mga kagamitan at tumatanggi na bumili ng mga personal na
gamit. Ang ganitong uri ng kahirapan ay maaaring matukoy sa pamamagitan ng
paghahambing ng minimum na pamumuhay at ang kakayahang magbigay sa sarili ng
lahat ng kinakailangan sa tulong nito. Kung ang agwat ay napakahalaga, pagkatapos ay
pinag-uusapan ng mga ekonomista ang tulad ng isang kababalaghan tulad ng threshold
ng kahirapan - ito ang kawalan ng isang disenteng paraan ng pamumuhay para sa
lipunan, ang kawalan ng kakayahang mapanatili ang mga estereotipo na ipinataw ng
panahon at pag-alis mula sa karaniwang pamantayan.
Ang kahirapan ay tinukoy bilang ang sitwasyon kung saan ang isang tao ay hindi
maaaring masiyahan ang kanilang minimum na pisikal at sikolohikal na mga
pangangailangan. Ang kakulangan ng mga mapagkukunan na ito ay mula sa kakulangan
sa pagkain hanggang sa kakulangan ng kuryente, hanggang sa hindi pagkakaroon ng
maiinom na tubig.
Bukod sa kahulugan na iyon, pinapalawak ng mga dalubhasa ang konsepto ng
kahirapan na lampas sa kakulangan ng mga mapagkukunan at kita. Ang mga aspeto
tulad ng kakulangan ng disenteng pabahay, hindi makakapasok sa edukasyon o walang
pangangalaga sa kalusugan ay isinasaalang-alang din bilang mga sitwasyon ng
kahirapan.

KONTEKSTWALISADONG KOMUNIKASYON SA FILIPINO: SUPLEMENTARYONG

KAGAMITAN Macaraeg et al. 101
 161

MUNGKAHING Pakikipanayam
GAWAIN 28

Pangalan:___________________________ Petsa:____________

Kurso at Taon/Seksiyon:________________ Iskor:____________

Panuto: Kapanayamin ang isang indibidwal na kabilang sa mahirap na estado at gamit

ang iyong cellphone ay kuhanan ng bidyo ang ginagawang pakikipanayam. (30 puntos)

MGA GABAY NA KATANUNGAN

1. Ano ang iyong pangalan? Ilang taon ka na? At saan ka nakatira?

2. Nasaan ang iyong mga magulang? Ano ang kanilang trabaho?

3. Nag-aaral ka ba? Bakit hindi ka nag-aaral? Ano-ano ang iyong mga dahilan?

4. Nagtatrabaho ka ba o hindi? Saan ka nagtratrabaho? Ano ang iyong

trabaho? Ilang taon ka nang nagtratrabaho? May balak ka pa bang bumalik sa
iyong pag-aaral kung sakali?

5. Magkano naman ang kinikita mong sahod sa iyong trabaho sa isang araw?

6. Hindi ka ba nahihirapan sa iyong pinasok na trabaho?

7. May mga nangyari na bang aksidente o hindi magandang pangyayari

habang ikaw ay nagtratrabaho?

8. Ano ang iyong masasabi sa iba pang kabataan na gaya mo na hindi

nabigyan ng pagkakataon para makapag-aral dahil inuna ang pagtratrabaho
upang makatulong sa pamilya?

9. Kung bibigyan ka ng pagkakataon gusto mo bang makapag-aral o

ipagpatuloy ang pagtratrabaho?

10. Bilang pangwakas, ano ang mensahe mo sa mga taong naghihirap ngayon
at nawawalan na ng motibasyon o inspirasyon sa buhay dahil sa kahirapan?

KONTEKSTWALISADONG KOMUNIKASYON SA FILIPINO: SUPLEMENTARYONG

KAGAMITAN Macaraeg et al. 102
 162

MUNGKAHING
GAWAIN 29 Sulawit

Pangalan:___________________________ Petsa:____________

Kurso at Taon/Seksiyon:________________ Iskor:____________

Panuto: Bumuo ng isang awitin tungkol sa kahirapan at kung ikaw man ay nakararanas
ng krisis sa buhay maaring maging tema mo ito sa paggawa ng iyong awitin. (30 puntos)

Pamantayan sa Pagmamarka Pursyento Puntos

Nilalaman 30% 9pts.

Paggamit ng mga termino
Kaayusan ng mga ideya at gramatika 20% 6pts.

Pag-awit 30% 9pts.

Hikayat sa Madla 20% 6pts.

Kabuuan 100% 30pts.

KONTEKSTWALISADONG KOMUNIKASYON SA FILIPINO: SUPLEMENTARYONG

KAGAMITAN Macaraeg et al. 103
 163

USAPING PANGKALUSUGAN

a. Malnutrisyon

Ang malnutrisyon ay isa sa mga kinakaharap na

problema ng bansa bunsod na rin ng kahirapan at kawalan
ng wastong pagkain. Dagdag pa rito ang kawalan ng sapat
na kaalaman ng tao sa kahalagahan ng nutrisyon sa pang-
araw-araw na pamumuhay. Kagutuman at malnutrisyon
ang pinakababahalang banta sa kalusugang pandaigdig
samantalang malnutrisyon naman ang may pinakamalaking
ambag sa kamatayan ng mga bata na makikita sa kalahati
ng lahat ng kaso batay sa ulat ng World Health https:/bit.ly/3L5r7Fk
Organization (The Starvelings, 2011). Kung kaya’t, ang pamahalaan ay patuloy na
nagsasagawa ng mga inisyatibo upang mapataas ang antas ng kaalaman ng tao sa
wastong nutrisyon halimbawa na lamang ng feeding program, information drives,
seminar at outreach programs upang mapababa lamang ang kaso ng malnutrisyon sa
bansa.

b. HIV o Human Immunodeficiency Virus

Isa sa pinakapangunahing usapin hinggil sa

kalusugan ang HIV o Human Immunodeficiency Virus ng
kondisyon na sanhi ng impeksyon. Walang makikitang
sintomas ng sakit ang taong may ganitong uri ng sakit
maliban sa simpleng trangkaso. Habang patuloy ang
impeksyon ay higit nitong sinasalakay ang immune system
na hindi kalaunan ay mararanasan ang mga sakit na https:/bit.ly/3Op8Cy1
tuberculosis, opportunistic infection at tumor. Tinatawag na AIDS o Acquired
Immunodeficiency Syndrome ang pinakahuling estado nito na kinasasangkutan ng
pagbaba ng timbang.

Tinatayang 36.7 milyong katao ang may kaso ng HIV na nagresulta ng

kamatayan noong 2016 na nasa isang milyon. Malaking usapin ito sa lipunan na

KONTEKSTWALISADONG KOMUNIKASYON SA FILIPINO: SUPLEMENTARYONG

KAGAMITAN Macaraeg et al. 104
 164
nagiging ugat ng diskriminasyon at epektong pang-ekonomiya na bunga ng maling
edukasyon o kakulangan ng kaalaman hinggil sa naturang sakit.

Maiiwasan ang HIV sa pamamagitan ng mga sumusunod na pamamaraan:

1. Ligtas na pakikipagtalik;

2. Programa para sa pagpapalitan ng karayom;

3. Paggagamot; at

4. Pagbibigay ng antiretroviral medication sa bata sa panahon na ipinagbubuntis.

c. Dengue

Nagmula ang sakit na dengue sa isang virus ng dengue na dala ng kagat ng

lamok sa isang tropikong bansa tulad ng Pilipinas.

Ang sintomas nito ay karaniwang makikita simula tatlo hanggang labing-apat

na araw matapos ang inpeksyon tulad ng:

Mataas na lagnat; Pananakit ng ulo; Pagsusuka; Pananakit ng

laman at mga kasu-kasuan.

Maaaring gumaling ang may dengue sa loob ng dalawa

hanggang pitong araw subalit may mga pagkakataon na nauuwi
https:/bit.ly/3xFWna3
ito sa kamatayan dahil sa lagnat na dengue hemorrhagic na nagreresulta ng pagdudugo,
pagbaba ng platelets at pagbawas ng blood plasma o ng dengueshock syndrome na
napakamapanganib sa low blood pressure.

d. COVID-19

Ang Corona virus ay isang malaking pamilya ng mga

virus na maaaring magdulot ng sakit mula sa karaniwang
sipon hanggang sa mas malubhang sakit tulad ng Middle
East Respiratory Syndrome (MERS-CoV) at Severe Acute
Respiratory Syndrome (SARS-CoV). Ang bagong coronavirus
https://tinyurl.com/mvrbx
(nCoV) ay isang bagong uri na hindi pa gaanong kilala ng
mga tao. Maraming mga corona virus ang natural na nakahahawa sa mga hayop ngunit
ang ilan ay maaari ding makahawa sa mga tao. Ang mga coronavirus ay naisip na
kumalat sa hangin sa pag-ubo/pagbahing at malapit na personal na pakikipag-ugnay, o

KONTEKSTWALISADONG KOMUNIKASYON SA FILIPINO: SUPLEMENTARYONG

KAGAMITAN Macaraeg et al. 105
 165
sa paghawak ng mga kontaminadong bagay o ibabaw at pagkatapos ay sa paghawak ng
bibig, ilong o mata.

Ano ang nalalaman natin tungkol sa bagong coronavirus?

Nagkaroon ng pagsiklab ng isang bagong corona virus na tinatawag na SARS-

CoV-2, naunang lumitaw noong Disyembre 2019. Ang virus ay kumalat sa karamihan ng
mga bansa sa mundo, kabilang ang United States. Dahil bago pa itong coronavirus, ang
mga awtoridad ng kalusugan ay natututo pa tungkol sa virus at kung paano ito
kumakalat. Mabilis na nagbabago ang sitwasyon at ang US Sentro para sa Centers for
Disease Control and Prevention (CDC, Mga Sentro sa Pagkontrol at Pag-iwas sa Sakit) ay
nagbibigay ng na-update na impormasyon kapag magagamit:

Paano ginagamot ang bagong corona virus?

Mas marami na ngayon ang pagpipilian ng mga pasyente sa paggamot sa

pakikipaglaban kontra sa sakit na coronavirus. Inaprubahan ng U.S. Food and Drug
Administration ang isang gamot para sa paggamot sa COVID-19 at pinahintulutan ang
iba sa panahon na ito ng pampublikong emerhensiyang pangkalusugan. Bilang
karagdagan, marami pang mga therapies ang sinusubok sa mga klinikal na pagsubok
upang masuri kung sila ay ligtas at epektibo sa pagsugpo sa COVID-19.

Inaprubahan ng Food and Drug Administration (FDA) ang antiviral na gamot na

Veklury (remdesivir) para sa mga may sapat na gulang at ilang mga pasyenteng
pediatric na may COVID-19 na may sakit na kailangan nang mai-ospital.

Ang Veklury ay ibinibigay lamang sa ospital o sa setting ng pangangalagang

pangkalusugan na may kakayahang magbigay ng matinding pangangalaga na
maihahambing sa pangangalaga sa mga pasyente sa ospital. Sa panahon ng
pampublikong emerhensiyang pangkalusugan, maaaring pahintulutan ng Food and Drug
Administration (FDA) ang paggamit ng mga hindi aprobadong gamot o hindi aprobadong
paggamit ng mga aprobadong gamot sa ilalim ng ilang mga kundisyon. Tinawag itong
Emergency Use Authorization (EUA) External Link Disclaimer. Ang mga
produktong therapeutic na pinahintulutan sa ilalim ng isang Emergency Use
Authorization (EUA) ay nakalista sa pahina ng Emergency Use Authorization (EUA) ng

KONTEKSTWALISADONG KOMUNIKASYON SA FILIPINO: SUPLEMENTARYONG

KAGAMITAN Macaraeg et al. 106
 166

Food and Drug Administration (FDA). Ang mga produktong ito ay hindi kapalit ng
pagbabakuna laban sa COVID-19.

Halimbawa, ang Food and Drug Administration (FDA) ay naglabas ng mga

Emergency Use Authorization (EUA) para sa ilang monoclonal antibody na paggamot
para sa COVID-19 at sa ilang mga kaso ay pag-iwas (prophylaxis) ng COVID-19 sa mga
nasa hustong gulang at pediatric na pasyente. Ang mga monoclonal antibodies ay mga
molekulang gawa sa laboratoryo na kumikilos bilang mga kapalit na antibodies.
Matutulungan nila ang iyong immune system na makilala at tumugon nang mas epektibo
sa virus, na ginagawang mas mahirap para sa virus na magparami at magdulot ng
pinsala.

Tumutulong ang mga bakunang masanay ang natural na panlaban ng iyong

katawan na makilala at labanan ang uri ng sakit na pasiglahin ang katawan laban sa
virus na nagdudulot ng sakit.

Kahit na magkaroon ng COVID-19, mapoprotektahan pa rin ng bakuna laban sa

malubhang sakit. Ang ibig sabihin ng malubhang sakit ay kakailanganing pumunta sa
mga ospital upang makagamit ng makinang makatutulong sa paghinga o pagkakasakit
na maaaring ikamatay.

Nakapagbibigay ng mabuting proteksyon ang mga bakuna laban sa mga iba

pang kilalang uri ng COVID-19 tulad ng Delta variant. Ang mga “variants” ay mga
bagong uri ng virus na sanhi ng COVID-19. Mas madali at mabilis kumalat ang Delta
variant kaysa sa ibang uri. Maaari din magdulot ito ng mas malubhang sakit kaysa sa
mga naunang uri, sa mga taong hindi pa ganap na nabakunahan.

KONTEKSTWALISADONG KOMUNIKASYON SA FILIPINO: SUPLEMENTARYONG

KAGAMITAN Macaraeg et al. 107
 167

MUNGKAHING Poster
GAWAIN 30
Pangalan:___________________________ Petsa:____________

Kurso at Taon/Seksiyon:________________ Iskor:____________

Panuto: Lumikha ng isang poster kaugnay sa napag-aralan mo sa inyong talakayan

patungkol sa COVID-19. Pagkatapos ay ipost ito sa iyong fb account. (30 puntos)

Rubriks sa Pagmamarka Paggawa ng Poster

Pamantayan Indikator Puntos

Nilalaman Naipakita at naipaliwanag nang maayos

ang ugnayan ng lahat ng konsepto sa paggawa
ng poster. 9pts.
Pagkamalikhain Gumamit ng tamang kombinasyon ng kulay
Upang maipahayag ang nilalaman, konsepto at
mensahe. 8pts.
Pagkamapanlikha Orihinal ang ideya sa paggawa ng poster. 8pts.

Kabuang Presentasyon Malinis at maayos ang kabuuang

Presentasyon. 5pts.

Kabuang Puntos 30pts.

KONTEKSTWALISADONG KOMUNIKASYON SA FILIPINO: SUPLEMENTARYONG

KAGAMITAN Macaraeg et al. 108
 168

MUNGKAHING Collage mo ‘to!

GAWAIN 31
Pangalan:___________________________ Petsa:____________

Kurso at Taon/Seksiyon:________________ Iskor:____________

Panuto: Mula sa mga tinalakay na paksa hinggil sa mga usaping pangkalusugan,

lumikha ng isang collage at ipaliwanag ito sa isang masining na pamamaraan na hindi
bababa sa isang talata. Pagkatapos ay i-post ito sa FB closed group ng inyong klase. (30
puntos)

Pamantayan sa pagmamarka sa collage Puntos

Pagkaka-ayos 10
Nilalaman 10
Orihinalidad 10

Kabuuang puntos 30

KONTEKSTWALISADONG KOMUNIKASYON SA FILIPINO: SUPLEMENTARYONG

KAGAMITAN Macaraeg et al. 109
 169
MGA BABASAHIN AT SANGGUNIAN

Decatoria, J. (2021). Iba pang korapsyon sa Pilipinas.

https://tinyurl.com/2p8wv9yk
Department of Health. (2020). Covid-19. https://tinyurl.com/48ttxuur
Gariando, D. (2021). Globalisasyon. https://tinyurl.com/yvpf252t
Gariando, D. (2021). Pakikiipagsabwatan . https://tinyurl.com/yvpf252t
Gariando, D. (2021) Usaping Pangkalusugan. https://tinyurl.com/yvpf252t
Fda.gov. (2022) Paano ginagamot ang bagong corona virus?.
https://t.ly/PnJs
Gene, J. (2020). Rebolusyong pangkalikasan . https:/bit.ly/3K3ZKKu
Medrano, A. (2018). Pagnanakaw sa kaban ng bayan.
https://tinyurl.com/2p8htp6s
News. Abs-cbn. (2022). Rebolusyong pangkalikasan.
https://tinyurl.com/yyz6yfux
Pulido, M. (2017). Malnutrisyon. https://bit.ly38VZHmY
Pulido, M. (2017). Aktibidad sa pang-aabuso. https://bit.ly/3OPATOe
UNANSEA. (2018). Pang-aabuso sa kapangyarihan.
https://tinyurl.com/bddpunzj

KONTEKSTWALISADONG KOMUNIKASYON SA FILIPINO: SUPLEMENTARYONG

KAGAMITAN Macaraeg et al. 110