‫شوالیه تاریکی‬

‫چین چگونه از شکاف فقر گریخت؟‬

‫امروزه‪ ،‬ب ا توج ه ب ه خبره ایی ک ه در م ورد ف رار ش گفت‌انگیز چین از تل ه فق ر منتش ر می‌ش ود‪ ،‬ش رایط‬
‫ترسناکی که اصالح‌گران چین به دنبال مرگ مائو با آن مواجه بودن د ب ه س ادگی ب ه دس ت فرام وش س پرده‬
‫می‌شود‪ .‬مضاف بر این‪ ،‬قب ل از تاس یس جمه وری خل ق چین در س ال ‪ ،1949‬چین بیش تر از ی ک ق رن از‬
‫تهاجمات خارجی‪ ،‬جنگ داخلی و قحطی رنج می‌برد‪ .‬همچنین ب رای بس یاری راحت ش ده اس ت ک ه بگوین د‬
‫شاید چین در ابتدای مسیر اصالحات چندان هم فقر نبوده است‪ .‬از همین رو نیاز است که در ابتدا توض یحی‬
‫اولیه‌ای از واقعیت ارائه شود‪.‬‬

‫مائو و پیامدهای مائوئیسم‬

‫در سال ‪ ،1980‬سرانه تولید ناخالص داخلی چین تنها حدود ‪ 193‬دالر بود؛ عددی کمتر از س رانه ‪ GDP‬در‬
‫بندگالدش‪ ،‬چاد و ماالوی که جزء فقیرترین کشورهای جهان در آن زمان بودن د‪ .‬درآم د س رانه ‪ 193‬دالری‬
‫بدین معناست که میانگین مصرف غذا در چین در سال ‪ ،1980‬پایین‌تر از استانداردهای تغذیه‌ای بود‪ .‬م ردم‬
‫چین طی دهه ‪ 1970‬وضعیت بهتری از نظر خورد و خوراک نس بت ب ه ده ه ‪( 1930‬قب ل از اینک ه ح زب‬
‫کومونیست چین قدرت را به دست گیرد) نداشتند‪.‬‬
‫چین نه‌تنها به شدت فقیر بود‪ ،‬بلکه رژیم حاکم بر این کشور می ان دیکت اتوری محض و هرج‌وم رج سیاس ی‬
‫تاب می‌خورد‪ .‬طی سه دهه حکومت مائو بر چین‪ ،‬این کشور متحمل دو فاجعه سیاس ی ب زرگ ش د‪ .‬یکی از‬
‫این فاجعه‌ها‪ ،‬کمپین «یک گام بزرگ به جل و» (‪ )Great Leap Forward‬بین س ال‌های ‪ 1958‬ت ا ‪1961‬‬
‫بود‪« .‬گام بزرگ به جلو» طرح دیوانه‌وار مائو بود تا بتواند از طریق دستورات سیاسی‪ ،‬تولی د اقتص ادی را‬
‫سرعت بخشد‪ .‬این کمپین‪ ،‬یک قحطی بزرگ را به اوج خود رساند و باعث شد که زندگی حدود ‪ 30‬میلی ون‬
‫نفر از گرسنگی پایان یابد‪ .‬مائو سپس سعی کرد از طریق انقالب فرهنگی سال‌های ‪ 1966‬تا ‪ ،1976‬ق درت‬
‫خود را در چین مجددا تحکیم و در واقع قدرت را یکپارچه کن د‪ .‬اق دامی ک ه ب ه «‪ 10‬س ال دی وانگی» (‪ten‬‬
‫‪ ) years of madness‬معروف شد‪ .‬در جریان انقالب فرهنگی‪ ،‬نیروهای وفادار به مائو‪ ،‬مخالفان با او را‬
‫در هر سطحی از حاکمیت که بودند دستگیر کردند که یکی از این افراد‪ ،‬دنگ شیائوپنگ بود‪.‬‬
‫در بسیاری از کتابچه‌ه ای رس می س االنه چین‪ ،‬آم ار و داده‌ه ا از این کتابچه‌ه ا در دوران انقالب ف رهنگی‬
‫حذف شده‌اند و اثری از این داده‌ها به چشم نمی‌خورد‪ .‬بروکراس ی در چین طی دوران انقالب ف رهنگی هیچ‬
‫معنا و مفهومی نداشت و اساسا هیچ چیزی به ثبت نمی‌رس ید‪ .‬کش تار جمعی در چین ن یز طی این دوران ب ه‬
‫شدت رواج یافته بود‪ .‬به عالوه اینها‪ ،‬یک نس ل کام ل از جوان ان طی این دوره از آم وزش رس می بی‌به ره‬
‫ماندند‪ .‬در نتیجه همه اینها‪ ،‬برای یک دهه سیستم سیاسی چین ابتدا وارد آشفتگی شد و سپس از کار افتاد‪.‬‬
‫پارادایم مائو که با وعده زن دگی مرف ه ب رای کش اورزان و دهقان ان در درج ه اول و س پس طبق ه ک ارگران‬
‫شهری‪ ،‬منجر به پیروزی انقالب چین و به قدرت رسیدن حزب کمونیست ب ه ره بری م ائو ش د‪ ،‬اگرچ ه در‬
‫ابتدا اکثریت مردم چین را خشنود ساخت‪ ،‬اما ح دود ی ک ده ه بع د‪ ،‬آث ار مخ رب این پ ارادایم‪ ،‬زن دگی‌های‬
‫بسیاری را گرفت‪ .‬مائو با این وعده که انقالب کمونیستی منجر به جان گرفتن عدالت و گسترش براب ری در‬
‫جوامع می‌شود‪ ،‬قلوب و اذهان بسیاری از مردم چین را به سمت خود ج ذب ک رد‪ .‬وع ده‌هایی ک ه ق رار ب ود‬
‫رفاه را به بهترین شکل ممکن برای این مردم به ارمغان آورد‪ .‬اما اشتباه مائو این بود که جامع ه کمونیس تی‬
‫مد نظر خود را بدون توجه به منابع مالی و غیرمالی مورد نیاز برای تامین رفاه جمعیت انب وه چین‪ ،‬تش کیل‬
‫داد‪ .‬او تصور می‌کرد با بهره‌بری از منابع طبیعی و زمین‌های کشاورزی و یک مدیریت مرکزی از باال ب ه‬
‫پایین‪ ،‬می‌تواند وضعیت جامعه چین را بهبود بخشد‪ .‬اما کمپین‌هایی که تشکیل داد‪ ،‬اکثرا نتایج منفی داشتند و‬
‫اثرات مخربی را برای چین به جای گذاشتند‪.‬‬
‫همانطور که در پیشتر نیز به دو مورد اشاره شد‪ ،‬کمپین یک گام بزرگ ب ه جل و‪ ،‬کم پین انقالب ف رهنگی و‬
‫کمپین صدها گل‪ ،‬از جمل ه مهم‌ت رین طرح‌ه ایی بودن د ک ه م ائو آنه ا را ب رای اعم ال خط‌مش ی‌هایی ک ه از‬
‫پارادایم سیاسی و اقتصادی‌اش نشات می‌گرفتند‪ ،‬ایجاد کرد‪ .‬اما اولی منجر به قحطی و رکود اقتص ادی ش د‪.‬‬
‫تا آنجا که مردم در اوایل دهه ‪ 1960‬یکدیگر را می‌خوردن د‪ .‬دومی منج ر ب ه از بین رفتن فرهن گ و س نت‬
‫باستانی چین شد و سومی نیز‪ ،‬تقریب ا تم امی نخبه‌ه ا و روش نفکران سیاس ی و اقتص ادی آن زم ان را ن ابود‬
‫کرد‪ .‬به طوری که مائو دیگر مخالفان جدی و سرسختی نداشت که با آنها مقابله کند و در نتیج ه می‌توانس ت‬
‫به راحتی و بدون حتی نظر مخالف‪ ،‬سیاست‌های احمقانه خود را به سمت جلو هدایت کند‪.‬‬

‫شیائوپنگ و ‪1978‬‬
‫چین تحت رهبری حزب کومونیست (‪ )CCP‬وقتی دنگ شیائوپنگ قدرت را به دست گرفت متحد شد‪ .‬ب ا این‬
‫وجود آن وضعیتی ک ه ش یائوپنگ و تیم اص الح‌طلب او در آن ب ه ق درت رس یدند‪ ،‬ب ه س ختی ب ا چ یزی ک ه‬
‫می‌ت وان آن را ی ک دولت ق وی و مقت در نامی د همخ وانی داش ت‪ .‬مض اف ب ر این چین در س ال ‪ 1978‬ک ه‬
‫شیائوپنگ قدرت را به دست گرفت‪ ،‬از فقیر‌ترین کشورهای آن زمان نیز فقیرتر بود و ‪ ،1978‬نقطه ش روع‬
‫چین برای مقابله با فقر بود‪ .‬حال بعد از گذشت ‪ 4‬دهه چین به دومین اقتص اد ب زرگ دنی ا (ب ر حس ب تولی د‬
‫ناخالص داخلی) تبدیل شده است‪ .‬همچ نین چین ام روز بزرگ‌ت رین ص ادرکننده جه ان اس ت و بزرگ‌ت رین‬
‫طلبکار خارجی ایاالت متحده به حساب می‌رود‪ .‬تا سال ‪ 2012‬س رانه تولی د ناخ الص داخلی چین نس بت ب ه‬
‫سال ‪ 1980‬سی‌برابر شد و از ‪ 193‬دالر سال ‪ 1980‬به ‪ 6091‬دالر رسید و دیگر پشت سر کشورهای فق یر‬
‫به مسیر خود ادامه نداد‪ .‬دلیل این رشد قابل توجه در آمار مرب وط ب ه تولی د ناخ الص داخلی چین‪ ،‬بازس ازی‬
‫رادیکال اقتصاد این کشور است که به دست شیائوپنگ آغاز شد‪.‬‬
‫امروزه چین لژیونرهای بسیار بزرگی را در ح وزه اقتص اد در جه ان دارد‪ .‬این لژیونره ا ش امل بنگاه‌ه ای‬
‫خصوصی‪ ،‬سرمایه‌گذاران بین‌المللی و همچنین نهاده ای س رمایه‌دار مانن د ب ورس اوراق به ادار و تج ارت‬
‫الکترونیک می‌شوند‪ .‬از نظر سیاسی‪ ،‬قدرت همانند قبل به طور انحصاری در دست حزب کومونیس ت چین‬
‫(‪ )CCP‬باقی مانده است با این حال نبود انتخاباتی که در آن چندین حزب وجود داش ته باش ند ب ه معن ای ع دم‬
‫ایج اد تغی یرات سیاس ی نیس ت‪ .‬در دورن رژیم دیکت اتوری چین‪ ،‬تغی یراتی در بوروکراس ی این کش ور ب ه‬
‫وجود آمده که نقش حاکمیت‪ ،‬ارائه خدمات عمومی و رویارویی شهروندان با دولت را عوض کرده است‪ .‬به‬
‫ط ور وی ژه‪ ،‬اگرچ ه در جری ان اص الحات دوره ش یائوپنگ و پس از او و در مس یر اص الحاتی ک ه نظ ام‬
‫بروکراتیک چین تجربه کرده است فساد مورد توجه قرار نگرفته و درمان نشده است‪ ،‬ام ا این اص الحات و‬
‫تغییرات از نظر توسعه کار‌آفرینی موفق بوده است‪ .‬ام روزه چین می ان کش ورهایی ک ه ب ه تمرک ززدایی از‬
‫اقتصاد روی آورده‌اند رتبه بسیار خوبی دارد‪ .‬به طوری ک ه حکومت‌ه ای محلی (‪)local governments‬‬
‫یعنی فرمانداری‌ها یا استانداری‌ها س رمایه‌داری را در آغ وش گرفته‌ان د‪ ،‬ن وآوری در سیاس ت‌گذاری را م د‬
‫نظر قرار داده‌اند و برای رسیدن به باالترین سطح تولیدات اقتصادی با یکدیگر و جهان وارد رقابت شده‌اند‪.‬‬
‫تحت رهبری مائو‪ ،‬بروکراسی در چین اساسا قابل تغییر نبود و به شدت ضدسرمایه‌داری ب ود‪ .‬ام ا ام روزه‬
‫چین به توسعه کسب‌وکارها اهمیت می‌دهد تا جایی که تحلیلگ ران بس یاری معتق د هس تند کم تر کش وری ب ه‬
‫اندازه چین خود را وقف بهبود فضای کسب‌وکار و سرمایه‌داری کرده است‪.‬‬

‫طرح معمای چین‬

‫برای اقتصاددانان جریان اصلی فعال در حوزه اقتصاد سیاسی‪ ،‬گذار ب زرگ چین (هم گ ذار اقتص ادی و هم‬
‫گذار بروکراتیک) اگرچه شگفت انگیز اما تحلیل آن مشکل‌آفرین اس ت‪ .‬دارون عجم اوغل و و رابینس ون در‬
‫کتاب چرا کشورها شکست می‌خورند استدالالتی را می‌آورند تا گذار چین از فق ر را منطقی نش ان دهن د‪ .‬ب ا‬
‫توجه به استدالل‌های آنها‪ ،‬برای اینکه رشد اقتصادی محقق شود‪ ،‬نیاز به نهادهای غیربهره‌کش و فراگیر به‬
‫وی ژه نهاده ای دموکاراتی ک ض روری اس ت‪ .‬ام ا ح تی ام روز ن یز چین ی ک کش ور دموکراتی ک نیس ت‪.‬‬
‫انتخابات ملی در این کشور وجود ندارد و اعضای قوه قض اییه و ق وه مققن ه در این کش ور از س وی ح زب‬
‫حاکم انتخاب می‌شود‪ .‬همچنین اقدامات بهره‌کشانه هنوز در بخش‌ه ایی از چین انج ام می‌ش ود‪ .‬در طی اولین‬
‫فازهای اصالحات در این کشور در دهه ‪ 80‬میالدی نیز هیچ حمایت رسمی‌ای از حقوق ماکلیت خصوص ی‬
‫وجود نداشت و عمال حقوق مالکیت خصوصی به رسمیت شناخته نمی‌شد‪.‬‬
‫عجم اوغلو و رابینسون در دفاع اذعان می‌کنند که دیر یا زود‪ ،‬روند رشد باالی چین پای ان خواه د ی افت‪ .‬ب ا‬
‫این حال اگر هم سرعت رشد چین ک اهش یاب د (ک ه البت ه ک اهش س رعت رش د ب رای ه ر اقتص ادی ک ه ب ه‬
‫وضعیت درآمد متوسط می‌رسد انتظار می‌رود) سوالی که به وجود می‌آی د این اس ت ک ه چین چگون ه ت ا این‬
‫اندازه از فقری که چند دهه پیش در آن ق رار داش ت فاص له گ رفت؟ پاس خ عجم اوغل و و رابینس ون ب ه این‬
‫سوال این است که در چین یک تغییر اساسی رخ داد و آن تغییر نیز مرگ م ائو و ب ه ق درت رس یدن دن گ‬
‫شیائوپنگ و تالش‌های او برای اص الح سیس تم ب ود‪ .‬آنه ا معتقدن د ک ه اص الحاتی ک ه ش یائوپنگ انج ام داد‬
‫مسیری را که چین در آن قرار داشت کامال تغییر داد‪ .‬مضاف بر این‪ ،‬جم اوغل و و رابینس ون ادع ا می‌کنن د‬
‫که‌ رشد اقتصادی در چین با وجود نهاد بهره‌کش ممکن بود زیرا کشوری بسیار فقیر مانن د چین می‌توانس ت‬
‫کاره ای بس یار زی ادی ب رای برخواس تن از زمین و دس تیابی ب ه رش د انج ام ده د‪ .‬در نه ایت ن یز اینگون ه‬
‫جمع‌بندی می‌کنند که مقداری شانس نیز کلید رشد اقتصادی چین بود‪.‬‬
‫البته که شانس هر پیامدی را تحت ت اثیر ق رار می‌ده د‪ .‬ام ا ب ه س ختی می‌ت وان پ ذیرفت ک ه س ه ده ه رش د‬
‫اقتصادی پایدار بازسازی نهادها به شانس ربط معنادار داشته باش د و این اس تدالل اب دا راض ی‌کننده نیس ت‪.‬‬
‫مضاف بر این‪ ،‬همه کشورهای فقیر در این موقعیت و ظرفیت هستند که وارد مسیر رشد اقتصادی شوند اما‬
‫پس چرا این اتفاق برای آنها نیافتاده ولی برای چین افتاده است؟‬

‫حل پازل‬
‫اگر بخواهیم شانس و توضیحات ساده‌انگارانه را کنار بگذاریم‪ ،‬متخصصان چین نظریه‌های ارزش مندی را‬
‫در تبیین چگونگی تغییر مسیر چین بعد از مرگ م ائو ارائ ه کرده‌ان د‪ .‬هم ه این نظریه‌ه ا معت بر و ب اارزش‬
‫هستند اما فقط بخشی از تصویر اصلی گذار اقتصادی و سیاسی چین را که تا االن مورد غفلت واقع شده بود‬
‫نشان می‌دهند‪ .‬بگذارید برای حل معمای چین‪ ،‬ابتدا بخش‌هایی از پازل را بازبینی کنیم‪.‬‬
‫برای شروع می‌توانیم به این موضوع بپردازیم که بعضی از تحلیلگران چین‪ ،‬رشد اقتص ادی چش مگیر چین‬
‫را به برداشتن محدودیت‌ها از اقتصاد و روی آوردن به سرمایه‌داری اقتص ادی در کش وری ک ه فاکتوره ای‬
‫مورد نیاز برای رشد را دارد نسبت می‌دهند‪ .‬برای مثال‪ ،‬ن یروی ک ار ارزان و ف راوان و ش هر‌های س احلی‬
‫چین کمک شایانی به توسعه صادرات این کشور کرد‪ .‬به طور ویژه در چارچوب کومونیستی و توس عه‌های‬
‫اخیر آن‪ ،‬اینکه چگونه داده‌های (‪ )inputs‬اولیه برای تولی د از س وی دولت بس یج و توزی ع می‌ش وند ب رای‬
‫شکل‌گیری و آغاز به کار بازارها ضروری است‪.‬‬
‫با حرکت از عوامل اقتصادی به عوامل سیاسی‪ ،‬مجموعه دیگری از توضیحات برای حل پازل رشد چین به‬
‫تغییر در انگیزه‌های بروکراتیک (‪ )bureaucratic incentives‬به عنوان یک مولفه کلی دی در جهش این‬
‫کش ور اش اره می‌کن د‪ .‬تحت ره بری ش یائوپنگ و دس تورالعمل اص الح‌گرایانه او‪ ،‬ره بران محلی (در‬
‫شهرستان‌ها و استان‌ها) اگر می‌توانستند منطقه تحت فرمان خود را به رونق اقتصادی برسانند مورد تش ویق‬
‫و ارتقای رتبه قرار می‌گرفتند‪ .‬همچنین تغییراتی که شیائوپنگ ایجاد کرد این اج ازه را ب ه دولت‌ه ای محلی‬
‫می‌داد تا قسمت قابل توجهی از درآمدهای تولید و صادرات را نزد خود نگه دارند‪.‬‬
‫این تغییر در انگیزه‌ها باعث شد که مقامات رسمی محلی در سراسر چین ب رای رش د اقتص ادی تالش کنن د‪.‬‬
‫البته این انگیزه‌بخشی‌ها نتوانست به طور برابر تمام مناطق چین را به رشد اقتصادی برساند‪ .‬به ط وری ک ه‬
‫مناطقی که در کنار ساحل واقع شده‌ بودند ثروتمندتر شدند و مناطق دیگر فق یر ب اقی ماندن د‪ .‬این نظریه‌ه ای‬
‫محدود به جغرافیا در ارائه راه حل ب رای معم ای چین‪ ،‬تف اوت در سیاس ت‌گذاری‌های دولت مرک زی ب رای‬
‫مناطق مختلف و وجود نابرابری‌ه ای منطقه‌ای در زم ان ق رار گ رفتن در م وج اص الحات ملی چین را در‬
‫نظر نمی‌گیرد‪ .‬در حالی که نرخ‌ه ای ن ابرابر تکام ل همزم ان سیاس ی و اقتص ادی در من اطق مختل ف چین‬
‫باعث شد که بخشهای ساحلی چین زودتر از بخش‌های غیرساحلی این کشور به رشد اقتصادی برسند‪.‬‬
‫درکن ار وج ود فاکتوره ای م ورد نی از ب رای رش د‪ ،‬تغی یر در انگیزه‌ه ا در جری ان اص الحات ش یائوپنگ‪،‬‬
‫تفاوت‌های جغرافیایی و نابرابری‌های منطقه‌ای در سیاست‌گذاری دولت مرک زی‪ ،‬توض یحی دیگ ری وج ود‬
‫دارد که به چیدن پازل رشد اقتصادی چین بعد از م رگ م ائو کم ک می‌کن د‪ .‬دنی ا می‌دان د ک ه اص الح‌گران‬
‫چی نی‪ ،‬ب ا رویک رد «ش وک درم انی» (‪ )shock therapy‬ک ه اتح اد جم اهیر ش وروی ب ه آن روی آورد‬
‫مخالف بودند و به جای آن‪ ،‬سعی کردند که نهادهای موجود را حتی در کم ترین س طوح ممکن تع دیل کنن د‪.‬‬
‫ک درم انی و س پردن ناگه انی قیمت‌ه ا ب ه ب ازار ب ه سیس تم‬
‫ب رای مث ال اص الح‌گران چین ب ه ج ای ش و ‌‬
‫«قیمت‌گذاری دو مسیره» (‪ )dual-track pricing‬روی آوردن د‪ .‬سیس تم دو مس یره ی ک سیس تم اقتص ادی‬
‫اس ت ک ه در آن ح اکمیت کن ترل بخش‌ه ای اص لی اقتص اد را در دس ت دارد و در عین ح ال می‌گ ذارد ک ه‬
‫بنگاه‌های خصوصی‪ ،‬کنترل محدود‌شده‌ای را روی بخش‌های دیگر اقتصاد داش ته باش ند‪ .‬سیس تم دومس یره (‬
‫‪ )dual-track system‬در چین ب ا عن وان «ش وآنگویژی» (‪ )Shuangguizhi‬ش ناخته می‌ش ود‪ .‬همچ نین‬
‫اصالح‌گران چینی به یکباره به رسمی‌سازی حقوق مالکیت روی نیاوردند و سیستم حقوق م الیکت دوگان ه (‬
‫‪ )hybrid property rights‬را در پیش گرفتند‪ .‬به طوری که در عین اینکه حق مالکیت برای دولت بود‪،‬‬
‫اما بنگاه‌های خصوصی نیز می‌توانستند در کنار دولت در این مالکیت سهم داشته باشند‪.‬‬
‫بعضی از تحلیلگ ران اذع ان می‌کنن د ک ه ش کل‌های نه ادی بهین ه دوم (‪ )second best‬و در ح ال گ ذار (‬
‫‪ )transitional‬برای اینکه بازارها را در ابتدای امر تهییج کنند کافی هستند‪ .‬س پس زم انی ک ه بازاره ا ب ه‬
‫بلوغ می‌رسند‪ ،‬نهادهای قبلی باید نهایتا جای خود را به نهادهای مرس وم‌تر (در اقتص ادهای ب ازار) و بهین ه‬
‫اول بدهند‪ .‬یوئن انگ (‪ )Yuen Ang‬در کتاب «چین چگونه از شکاف فقر گریخت؟» که در سال ‪ 2016‬به‬
‫چاپ رسیده است این ایده را بسط می‌دهد که «نهادهای خوب و مرسوم در اقتصادهای بازار ممکن است در‬
‫ابتدای امر برای رشد‌های اولیه در هنگامی که کشورها می‌خواهند از فقر گذار کنند ضروری نباشد»‪.‬‬
‫ادبیات نظری موجود برای حل معمای چین قب ل از این کت اب نهایت ا ب ه اینج ا می‌رس ید ک ه در مس یر گ ذار‬
‫اقتصادی‪ ،‬نهادهای اولیه باید در آخر‪ ،‬جایگزین نهادهای مرسوم در اقتصادهای بازار شوند‪ .‬اما کتاب «چین‬
‫چگونه از شکاف فقر گریخت» با ارائه شواهد تاریخی به این سواالت پاس خ می‌ده د ک ه چ ه موق ع‪ ،‬چ را و‬
‫چگونه این جایگزینی نهادی رخ می‌دهد که در اینجا به اینها نمی‌پردازیم و برای مطالعه بیشتر می‌توانی د ب ه‬
‫کتاب اصلی رجوع کنید‪.‬‬

‫راز بقای همزمان کمونیسم و اقتصاد در چین‬

‫حزب کمونیست در چین در سال ‪ 1949‬قدرت را به رهبری مائو به دست گرفت‪ .‬هدف م ائو‪ ،‬از بین ب ردن‬
‫ریشه‌های فرهنگی و کاپیتالیستی در چین بود‪ .‬در دهه ‪ 1970‬که به وض وح‪ ،‬اقتص اد چین تحت انگاره‌ه ای‬
‫مائو‪ ،‬به سمت نابودی حرکت می‌کرد‪ ،‬این کشور ب ه س مت اقتص اد ب ازار متمای ل ش د‪ .‬از آن زم ان ت اکنون‬
‫اقتصاد چین یکی از پررشدترین اقتصادها بوده و همین موضوع‪ ،‬آن را به یک ابرقدرت نظ امی ن یز تب دیل‬
‫کرده است‪ .‬در واقع چیت تنها کشوری اس ت ک ه هن وز ب ه ص ورت کمونیس تی م دیریت می‌ش ود و در عین‬
‫ح ال‪ ،‬از اقتص ادی ق وی برخ وردار اس ت‪ .‬در ادام ه توض یح خ واهیم داد ک ه چگون ه تغی یرات سیاس ی و‬
‫اقتصادی در چین در عصر شیائوپنگ و بعد از مرگ مائو‪ ،‬باعث شد چین در مسیر توسعه گام بردارد و از‬
‫فروپاشی کمونیسم فاصله بگیرد‪.‬‬
‫بعد از مرگ مائو در سال ‪ ،1976‬منازعات بر سر قدرت در چین آغاز شد و نهایتا ش یائوپنگ‪ ،‬ک ه نگ رش‬
‫متعادل‌تری نسبت به مائو داشت‪ ،‬قدرت را به دست گرفت‪ .‬البته به لحاظ کنترل مطلق سیاسی‪ ،‬ش یائونگ ب ا‬
‫مائو تفاوتی نداشت‪ .‬بعد از م رگ م ائو‪ ،‬کمیت ه مرک زی ح زب کمونیس ت چین اعالم ک رد ک ه م ائو در ‪70‬‬
‫درصد مسائل درست و در ‪ 30‬درصد مسائل اشتباه فکر می‌کرده است و امروزه ن یز ح زب کمونیس ت چین‬
‫به این گفته اعتقاد دارد‪.‬‬
‫مجموعه‌ای از طرح‌های اقتصادی‪ ،‬سیاسی و اجتماعی که از سوی ش یائوپنگ پیاده‌س ازی ش دند‪ ،‬چین را از‬
‫جاده فروپاشی وارد جاده توسعه کردند‪ .‬به طوری که چین ق ادر ش د ب ا تغی یر تع دادی از انگاره‌ه ای ذه نی‬
‫حاکم بر این کشور‪ ،‬به‌رغم نگه داشتن کلیت رویکرد کمونیستی‪ ،‬به یک ابرقدرت اقتصادی و نظ امی تب دیل‬
‫ش ود‪ .‬در ح وزه اقتص ادی‪ ،‬مجم وعه‌ای از اص الحات در حوزه‌ه ای کش اورزی‪ ،‬ص نعتی‪ ،‬تکنول وژی و‬
‫نظامی‪ ،‬باعث شدند که چین در این بخش‌ها پیشرفت کند‪ .‬در حوزه کش اورزی‪ ،‬ش یائوپنگ این اج ازه را ب ه‬
‫کشاورزان داد ک ه زمین اج اره کنن د و همانن د ی ک مزرع ه شخص ی روی آن ب ه زراعت بپردازن د و ی ک‬
‫سهمیه تولیدی نیز برای آنها در نظر گرفت‪ .‬در حوزه صنعتی نیز برای هر ایالت ی ک تش کیالت اقتص ادی‬
‫در نظر گرفته شد که این تشکیالت موظف بود بازار آن ایالت را تغذیه کند‪.‬‬
‫همچنین تغییرات سیستم اقتصادی در سال ‪ 1984‬اگرچ ه اج ازه آغ از کس ب‌وکارهای خصوص ی ب ه س بک‬
‫نظام سرمایه‌داری را در چین به وجود نیاورد‪ ،‬اما به مدیران هر ایالت این اجازه داده شد که به طور مستقل‬
‫در مورد کسب‌وکارهای زیر نظر خود‪ ،‬تصمیم‌گیری کنند‪ .‬ش یائوپنگ من اطق اقتص ادی وی ژه‌ای را ن یز ب ا‬
‫هدف تقویت صادرات به وجود آورد‪ .‬ویژگی این مناطق این بود که از نظر اقتصادی به صورت خودمختار‬
‫و مستقل کنترل می‌شدند‪ .‬بنابراین اگرچه تغییر چندانی در انگاره های سیاسی چین بع د از م ائو ایج اد نش د‪،‬‬
‫اما به لحاظ اقتصادی‪ ،‬شیائوپنگ توانست چین را از پافشاری‌ها بر خط‌مش ی‌های نادرس ت اقتص ادی عب ور‬
‫دهد و این کشور را به یک ابرقدرت اقتصادی و نظامی تبدیل کند‪.‬‬

‫چین‪ ،‬شوالیه تاریکی‬

‫بعد از پایان جنگ جهانی دوم در سال ‪ ،1945‬صلح و توسعه به مهم‌ترین چیزهایی تبدیل شده است که بش ر‬
‫به دنبال آنهاست‪ .‬در این فضا‪ ،‬مهم‌ت رین وظیف ه ت اریخی ک ه جه ان در ح ال توس عه ب ا آن رو ب ه رو ب وده‪،‬‬
‫نابودی فقر و دستیابی به توسعه اقتصادی است‪ .‬در کنفرانس هزاره سازمان ملل ک ه در س ال ‪ 2000‬میالدی‬
‫برگزار شد‪ ،‬رهبران جهان اهداف توسعه هزاره ( ‪ )Millennium Developments Goals‬یا ‪ MDGs‬را‬
‫مورد نظر قرار دارند که در میان این اهداف‪ ،‬هدف اولیه و اساسی‪ ،‬کاهش فقر بود و در نتیج ه‪ ،‬کمپین‌ه ای‬
‫با مقیاس بسیار وسیع در سراس ر جه ان ب رای مب ارزه ب ا فق ر ب ه وج ود آم د‪ .‬ب ا تالش گس ترده و مش ترک‬
‫کشورها و مناطق مختلف جهان در بیش از ‪ 15‬سال گذشته‪ ،‬جه ان در ک اهش فق ر جه انی ب ه دس تاوردهای‬
‫بزرگی رسیده است‪.‬‬
‫دستاوردهایی که باعث شده است حدود ‪ 1‬میلیارد نفر از مردم جهان از فق ر نج ات یابن د‪ ،‬نس بت جمع تی از‬
‫جهان که در فقر شدید (‪ )extreme poverty‬به سر می‌برند نصف شود و استانداردهای زندگی مردمی که‬
‫در فقر زندگی می‌کنند افزایش یابد‪ .‬مضاف بر این‪ ،‬پیشرفت‌های مثبت زیادی در حوزه‌های مختلف به وجود‬
‫آمده اس ت‪ .‬پیش رفت‌هایی ش امل ک اهش فق ر‪ ،‬آم وزش جه انی‪ ،‬جلوگ یری از ابتال ب ه ماالری ا و درم ان آن‪،‬‬
‫جلوگیری از ابتال به سل و درمان آن و همچنین بیماری‌های واگیردار دیگر‪ ،‬دسترسی به آب آشامیدنی تم یز‬
‫و بهبود وضعیت زندگی در زاغه‌ها و محله‌های فقیرنشین از جمله این دس تاوردهای در می ان دس تاوردهای‬
‫بزرگ دیگر جهان است‪.‬‬
‫طی ‪ 3‬دهه گذشته‪ ،‬چین به عنوان بزرگ‌ترین کشور در حال توسعه جه ان در دف اع از ک اهش فق ر و بهب ود‬
‫وضعیت زندگی فقرا و همچنین دستیابی به استانداردهای توسعه در جهان سرآمد بوده اس ت‪ .‬چین از طری ق‬
‫اقدامات کاربردی و علمی خود در کاهش فقر‪ ،‬هم‌بخشی‌های بزرگی را در حوزه مبارزه با فق ر و ک اهش آن‬
‫داشته است و تجربه‌های بسیار باارزشی را در قابله با فقر که یکی از بزر‌گ‌ترین چالش‌های جهان در ح ال‬
‫توسعه است در اختیار کشورها و محققان قرار داده است‪ .‬دبیر سابق سازمان ملل‪ ،‬ب ان کی‌م ون (‪Ban Ki-‬‬
‫‪ )moon‬در مراسم‌های مختلف اشاره کرده بود که تحقق اهداف توسعه هزاره ( ‪ )MDGs‬بدون وجود چین و‬
‫بدون عملکرد و دستاوردهای خیره‌کننده این کشور نمی‌توانست در در سطح امروز خود قرار داشته باشد‪.‬‬
‫طی بیش از ‪ 15‬سال گذشته‪ ،‬چین توانسته است در ‪ 13‬م ورد از ان دیکاتورهای م ورد نظ ر اه داف توس عه‬
‫هزاره پیشرفت‌های قابل توجهی داشته باشد و به سطحی که ‪ MDGs‬ب رای این ان دیکاتورها م د نظ ر داش ته‬
‫است برسد‪ .‬از سال ‪ 1990‬ت ا ‪ ،2011‬جمعیت فق یر چین (جمعی تی ک ه ب ا کم تر از ‪ 25/1‬دالر در ه ر روز‬
‫زندگی می‌کند) معادل ‪ 435‬میلیون نفر کاهش داشته است و این کاهش‪ ،‬کمک ش ایانی را ب ه ک اهش فق ر در‬
‫سطح جهان کرده است)‪ .‬از س ال ‪ ،2004‬تولی د حبوب ات در چین ب رای ‪ 11‬س ال پی اپی رش د داش ته و چین‬
‫توانسته حدود ‪ 20‬درصد از جمعیت جهان را با کمتر از ‪ 10‬درصد از مساحت قابل کشت جهان تغذی ه کن د‪.‬‬
‫مضاف بر این چین توانسته است به طور قابل توجهی سطح سالمت‪ ،‬آموزش و دیگر اس تانداردهای زن دگی‬
‫را بهب ود بخش د‪ .‬از س ال ‪ ،2000‬چین توانس ته اس ت ب رای ‪ 467‬میلی ون از جمعیت روستانش ین خ ود آب‬
‫آشامیدنی سالم فراهم کند‪ .‬همچنین از سال ‪ 2000‬به بعد‪ ،‬خالص نرخ ثبت‌نام برای پسران و دخترانی ک ه در‬
‫سن تحصیالت ابتدایی بوده‌اند‪ ،‬به طور پایدار باالی ‪ 99‬درصد بوده است‪.‬‬
‫دولت چین توانسته است در کنار کمک‌هایی ک ه از س وی جامع ه بین‌المللی می‌ش ده اس ت و هن وز هم ادام ه‬
‫دارد‪ ،‬مناطق فقر زده در چین را وارد مسیر رون ق کن د و زیرس اخت‌های م ورد نی از را در این من اطق ب ه‬
‫وجود آورد‪ .‬در چین‪ ،‬تحصیالت ‪ 9‬ساله مقطع ابتدایی به ص ورت رایگ ان در اختی ار پس ران و دخ تران در‬
‫سن تحصیل قرار گرفته است و آنها محبور هس تند ب ه اجب ار این تحص یالت را بگذارنن د‪ .‬همچ نین خ دمات‬
‫بهداشتی و درمانی متنوع در کنار بیمه‌های اعطایی طی سال‌های گذش ته ب ه ط ور فراگ یر در اختی ار م ردم‬
‫چین قرار گرفته است‪ .‬کاهش فقر و همچنین حرکت در مسیر توسعه اقتصادی‪ ،‬نقشی اساسی در بهبود رش د‬
‫اقتصادی چین داشته است به طوری که محققان معتقد هستند بدون کاهش فقر و توجه به آم وزش و بهداش ت‬
‫مردم چین‪ ،‬این کشور نمی‌توانست چنین رشد‌ پایداری را طی سال‌های گذشته تجربه کند‪ .‬همچنین آنه ا ثب ات‬
‫سیاسی‪ ،‬اتحاد و همبستگی ملی‪ ،‬صلح و هارمونی (همسازی) اجتماعی را در این کش ور‪ ،‬ب ه ک اهش فق ر و‬
‫توسعه در حوزه آموزش‪ ،‬بهداشت و موارد از این دست نسبت می‌دهند‪.‬‬

‫طرح‌چینی با طرح چینی‬

‫چین طی مدت‌زمان کمی توانسته است در کاهش فقر به دستاوردهای بزرگی برسد‪ .‬به طوری که این کشور‬
‫قبل از موعدی که اهداف توسعه هزاره (‪ )MDGs‬مقرر کرده است توانست به ه دفی در م ورد ک اهش فق ر‬
‫مورد نظر سازمان ملل بوده دست پیدا کند‪ .‬در نتیجه‪ ،‬نه‌تنها توجهات زیادی به چین و تجرب ه این کش ور در‬
‫کاهش فقر شده و این کشور از طرف جامعه بین‌المللی مورد ستایش قرار گرفته اس ت‪ ،‬بلک ه مهم‌ت ر از این‪،‬‬
‫چین توانسته است یک طرح در دسترس و اثبات‌شده را برای مبارزه با فقر جهانی‪ ،‬در اختیار قرار دهد‪.‬‬
‫طرح چین برای کاهش فقر‪ ،‬ی ک مس یر ض دفقر ب ا ویژگی‌ه ای چی نی خ ود ب ر مبن ای وض عیت ملی چین‪،‬‬
‫پویش‌ها و تحقیقات فعال و تجربه وسیع این کشور است‪ .‬در چین‪ ،‬مقابله با فقر و تالش برای ریشه‌کن کردن‬
‫آن‪ ،‬بهبود وضعیت زندگی مردم و دستیابی به رونق عمومی‪ ،‬یکی از الزامات ض روری سوسیالیس م و یکی‬
‫از وظایف مهم و تاریخی حزب کمونیست چین (‪ )CPC‬بوده است‪ .‬از زمان تاسیس جمهوری خل ق چین‪ ،‬ب ه‬
‫وی ژه از زم انی ک ه چین وارد دوره اص الحات ش د و ب ه خط‌مش ی آزادس ازی تج ارت و کس ب‌وکارها (‬
‫‪ )opening-up policy‬روی آورد‪ ،‬این کشور وارد عصر جدیدی از مبارزه ب ا فق ر ش ده اس ت‪ .‬ب ه ط ور‬
‫ویژه‪ ،‬چین همواره در مبارزه با فقر به ‪ 5‬نکته توجه داشته و روی آنها به وفاق جمعی رسیده است‪:‬‬

‫اول از هم ه‪ ،‬چین از آن جهت ب ه اص الحات و خط‌مش ی آزاد‌س ازی اقتص اد روی آورد ک ه رش د‬ ‫‪‬‬
‫اقتصادی پایدار را تضمین کند و این در حالی ب وده ک ه هم واره از خط‌مش ی‌های اجتم اعی خ ود در‬
‫جهت توسعه مناطق فقیرنش ین پ رده برداش ته اس ت و از همین رو توانس ته اس ت ب ه ک اهش فق ر در‬
‫مقیاس وسیع دست یابد‪.‬‬
‫دوم اینکه چین‪ ،‬رهبری دولت در اقتصاد و کاهش فقر به عنوان یک اصل را پذیرفته است و اینها را‬ ‫‪‬‬
‫به یک وظیفه استراتژیک تبدیل کرده است‪ .‬چین منابع خود را ادغام کرده تا بتواند در مقیاس وس یع‪،‬‬
‫کمپین‌های را براب مبارزه با فقر ایجاد کند و برنامه‌های توسعه‌ای فراوانی را برای زن ان‪ ،‬کودک ان‪،‬‬
‫معلوالن و اقلیت‌های قومی به مرحله اجرا درآورد‪.‬‬
‫سوم اینکه در چین‪ ،‬برنامه توسعه بر محوریت کاهش فقر بوده اس ت‪ .‬ب ه ط وری ک ه توس عه در این‬ ‫‪‬‬
‫کشور به مثابه یک راه اساسی برای توجه به فقر مد نظر ق رار گرفت ه اس ت‪ .‬در همین حین‪ ،‬ابتک ار‬
‫عمل اهداف کاهش فقر را برانگیخت و ظرفیت‌های این اهداف را برای اینکه بتوانن د نقش کلی دی در‬
‫کاهش فقر داشته باشند ارتقا داد‪.‬‬
‫چهارم اینکه در چین‪ ،‬نیروه ای اجتم اعی در مب ارزه ب ا فق ر مش ارکت داده ش دند و ب ه این طری ق‪،‬‬ ‫‪‬‬
‫حداکثر بهره‌‌برداری از مزیت‌های سیستم سوسیالیستی انجام شد‪ .‬در این کشور‪ ،‬ی ک الگ وی ج دی و‬
‫وسیع برای کاهش فقر ایجاد ش د ک ه وی ژگی‌ اص لی آن‪ ،‬همک اری ح اکمیت‪ ،‬جامع ه و ب ازار اس ت‪.‬‬
‫حاکمیت در چین‪ ،‬هر چقدر از مردم را که می‌توانست در کنار خود جمع کرد و یک سیستم اجتماعی‬
‫برای کاهش فقر را با دامنه وسیعی از فعالین شامل خود حاکمیت‪ ،‬ارگان‌های حزبی در تمام س طوح‪،‬‬
‫مناطق توسعه‌یافته شرقی و شهرها‪ ،‬اح زاب دموکراتی ک‪ ،‬اتحادیه‌ه ای ص نعت و تج ارت‪ ،‬بنگاه‌ه ا‪،‬‬
‫ارتش‪ ،‬نیروی پلیس‪ ،‬ارگان‌های اجتماعی و مردم از گروه‌های مختلف‪ ،‬به وجود آورد‪.‬‬
‫مورد پنجم و نهایی اینکه‪ ،‬چین خط‌مشی‌های ترجیحی (‪ )preferential policies‬که ب ه گروه‌ه ای‬ ‫‪‬‬
‫ویژه امتیازهای خاصی می‌دهند را کنار یکدیگر گذاشت و سیستم توسعه با محوریت کاهش فقر را با‬
‫سیستم تامین اجتماعی ادغام کرد‪ .‬ب ر اس اس خط‌مش ی‌های ت رجیحی جه انی‪ ،‬چین توج ه وی ژه‌ای ب ه‬
‫سیستم تامین اجتماعی کرد و خط‌مشی‌های به خصوص ی را ب رای اطمین ان حاص ل ک ردن از اینک ه‬
‫فقرا به طور کامل حمایت می‌شوند اتخاذ کرد‪.‬‬

‫رهبر مبارزه با فقر‬

‫امروزه‪ ،‬بیشتر از ‪ 700‬میلیون نفر از مردم در سراسر جهان هنوز در فقر زن دگی می‌کنن د‪ .‬جه ان در ح ال‬
‫توسعه با چالش‌های طاقت‌فرسایی رو به رو شده است‪ .‬چالش‌ه ایی مث ل ک اهش گرس نگی‪ ،‬س المت زن ان و‬
‫کودکان و توسعه پایدار‪ .‬همچینن کشورها و ناطق مختلف‪ ،‬به پیش رفت‌های متف اوتی در رس یدن ب ه اه داف‬
‫توسعه هزاره (‪ )MDGs‬دست پیدا کرده‌اند‪ .‬این در حالی است که کشورهایی که کمتر از بقیه توسعه‌یافته‌اند‪،‬‬
‫به پیشرفت‌های قابل توجهی نرس یده‌اند‪ .‬فق ر در کن ار مجم وعه‌ای از مش کالت اش تقاقی آن مث ل گرس نگی‪،‬‬
‫بیم اری و منازع ات اجتم اعی هن وز در بس یاری از کش ورهای در ح ال توس عه مس ائل حل‌نش ده‌ای اس ت‪.‬‬
‫بنابراین دسترسی به هدف کاهش فقر جهانی و رسیدن به توسعه پایدار برای تمام جهان یک هدف بلند مدت‬
‫و صعب‌الصعود و پرالتهاب است‪.‬‬
‫طی نشست توسعه پایدار سازمان ملل در سال ‪ ،2015‬کش ورهای ش رکت‌کننده در این نشس ت دس تور‌العمل‬
‫‪ 2030‬را برای توسعه پایدار کلید زدند که یک برنامه بزرگ آینده‌نگر و به شدت ج اه طلبان ه اس ت‪ .‬در این‬
‫دستور‌العمل نیز همانند اهداف توسعه هزاره‪ ،‬کاهش فقر به عنوان هدف اص لی مط رح اس ت‪ .‬ب ا ط رح این‬
‫دستور‌العمل‪ ،‬کشورهایی که در این نشست حضور داشتند نشان دادند که تا چه اندازه به ریشه‌کن ک ردن فق ر‬
‫و رس یدن ب ه توس عه همگ انی اهمیت می‌دهن د‪ .‬بع د از اینک ه این ط رح در دس تور ک ار ق رار گ رفت‪،‬‬
‫رییس‌حمهور چین‪ ،‬ژی جینپینگ (‪ )Xi Jinping‬بی‌درنگ با جامع ه بین‌المللی تم اس برق رار ک رد ت ا تالش‬
‫جمعی برای اجرای مشترک دستور‌العمل ‪ 2030‬با هدف رسیدن به توسعه پایدار و نتایج برد‪-‬برد را افزایش‬
‫دهد‪ .‬طی نشس ت کش ورهای گ روه ‪ 20‬در ه انگژوی چین در س ال ‪ ،2016‬کش ورهای ش رکت‌کننده در این‬
‫نشست یک برنامه عملی را برای اجرای دستور‌العمل ‪ 2030‬برای اولین بار طرح‌ریزی کردند‪.‬‬
‫ام روز چین ره بر اج رای دس تور‌العمل ‪ 2030‬ب رای دس تیابی ب ه توس عه پای دار اس ت‪ .‬چین از طری ق‬
‫یکپارچه‌سازی هدف بزرگ خود در حوزه تعمیق اصالحات در مقیاس وس یع و تب دیل خ ود ب ه ی ک جامع ه‬
‫کامیاب با دستور‌العمل ‪ ،2030‬استراتژی‌های خود را در مقابله با فقر مط رح ک رده اس ت‪ .‬ط رح پیش نهادی‬
‫چین در مبارزه با فقر شامل یک مجموعه کامل از یک سیستم است که ش امل اه داف ریش ه‌کن ک ردن فق ر‪،‬‬
‫مس ئولیت‌ها‪ ،‬خط‌مش ی‌ها‪ ،‬س رمایه‌گذاری‌ها‪ ،‬بس یج‌ کردن‌ه ا‪ ،‬نظارت‌ه ا و ارزیابی‌ه ا اس ت‪ .‬ب ر اس اس‬
‫استانداردهای اخیر در حوزه فقر‪ ،‬یکی از اهداف اساسی چین این است که ک ل جمعیت روستانش ینش را ک ه‬
‫در فقر هستند و همچنین همه شهرستان‌هایش را تا سال ‪ 2020‬از فقر خارج کند‪ .‬این بدان معناست که ت ا آن‬
‫زمان‪ ،‬چین قصد دارد مشکل تاریخی فقر مطلق را حل کند و ‪ 10‬سال زودتر از دستورالعمل ‪ ،2030‬به این‬
‫هدف دست یابد و بتواند به رهبری جهان در تالش برای مقابله با فقر ادامه دهد‪.‬‬

‫درس‌های چین‬
‫موفقیت چین در کاهش فق ر‪ ،‬توج ه جه ان را ب ه خ ود جلب ک رد‪ .‬در س ال ‪ ،1982‬چین برنام ه س انکژی (‬
‫‪ ) Sanxi Program‬را در فقیرترین مناطق خود آغاز کرد‪ .‬این برنامه‪ ،‬آغاز تالش ملی برنامه‌ریزی شده و‬
‫سازماندهی‌شده در چین برای مقابله با فقر در مقیاس وسیع بود‪ .‬در سال ‪ ،1986‬دولت کارگروهی را ب رای‬
‫کاهش فقر و توسعه به وجود آورد که این کارگروه‪ ،‬مناطق فق یر را شناس ایی ک رد‪ ،‬خ ط فق ر ملی را تع یین‬
‫کرد و صندوق‌های مخصوصی را به کاهش فقر اختصاص داد‪ .‬در سال ‪ 1994‬چین یک برنام ه مب ارزه ب ا‬
‫فقر ‪ 7‬ساله را آغاز کرد که هدفش خارج کردن ‪ 80‬میلیون نفر از فق ر مطل ق ت ا س ال ‪ 2000‬ب ود‪ .‬در س ال‬
‫‪ 2001‬و ‪ 2011‬نیز دو برنامه ‪ 10‬ساله مبارزه با فقر طرح‌ریزی شدند تا چین بتواند ب ه جن گ خ ود ب ا فق ر‬
‫ادامه دهد‪ .‬طی این ‪ 3‬دهه‪ ،‬تعداد افراد فقیر در چین ب ه ش دت ک اهش یافت ه اس ت و اس تانداردهای زن دگی و‬
‫دسترسی مردم چین به خدمات عمومی به ویژه در مناطق فقیر این کشور بهبود یافته است‪.‬‬
‫بین سال‌های ‪ 1978‬تا ‪ ،2010‬تعداد افراد فقیر در چین از ‪ 250‬میلی ون نف ر ب ه ‪ 88/26‬میلی ون نف ر ک اهش‬
‫یافت (با توجه به خط فقر رسمی تعیین‌شده در سال ‪ .)1986‬با توجه به خط فقر رس می تع یین ش ده در س ال‬
‫‪ ،2011‬تعداد فقرا در چین از ‪ 67/165‬میلیون نف ر در س ال ‪ 1978‬ب ه ‪ 75/55‬میلی ون نف ر در س ال ‪2015‬‬
‫کاهش یافته است‪ .‬بین سال‌های ‪ 1981‬و ‪ ،2011‬جمعیت فقیر جهان از ‪ 1938‬میلیون نفر ب ه ‪ 1011‬میلی ون‬
‫نفر کاهش یافت (با توجه به خط فقر ‪ 25/1‬دالر در روز) و ‪ 927‬میلیون نفر از فقر خارج ش دند‪ .‬طی دوره‬
‫مشابه‪ ،‬تعداد افراد فقیر در چین از ‪ 838‬میلیون نفر به ‪ 17/84‬میلیون نفر کاهش داش ت یع نی چین توانس ت‬
‫طی این دوره با توجه به خط فقر ‪ 25/1‬دالر در روز بر حس ب براب ری ق درت خری د ‪ 735‬میلی ون نف ر از‬
‫مردم خود را از فقر خارج کند‪.‬‬
‫تجربه چین در کاهش فقر درس‌های زیر را برای جهان در حال توسعه دارد‪:‬‬
‫اصالحات مداوم و نوآوری و رشد اقتصادی پایدار همراه با خط‌مشی‌هایی که به نفع من اطق فق یر‬ ‫‪-1‬‬
‫مردم فقیر عمل می‌کند‪.‬‬
‫یکپارچه‌سازی هدف کاهش فقر با استراتژی‌ توسعه ملی و سازماندهی برنامه‌های ب زرگ مقی اس‬ ‫‪-2‬‬
‫کاهش فقر با هدف‌گذاری برای زنان‪ ،‬کودکان‪ ،‬معلوالن و اقلیت‌های قومی‪.‬‬
‫اتخاذ رویکرد کاهش فقر توسعه‌محور که روی توسعه به عنوان راه اصلی ب رای خ روج از فق ر‬ ‫‪-3‬‬
‫تمرکز می‌کند و ایجاد ظرفیت در مردم فقیر تا بتوانند به خودشان برای خروج از فقر کمک کنند‪.‬‬
‫پیگیری یک استراتژی متوازن ب رای توس عه اقتص ادی و اجتم اعی ش هری و روس تایی و اتخ اذ‬ ‫‪-4‬‬
‫طرحی که طی آن صنعت از کشاورزی و شهرها از مناطق روستایی حمایت کنند‪.‬‬
‫توسعه زیرس اخت‌ها ش امل جاده‌ه ا‪ ،‬سیس تم آب و فاض الب و آب آش امیدنی مناس ب‪ ،‬ب رق‪ ،‬گ از‬ ‫‪-5‬‬
‫طبیعی و مسکن‪.‬‬
‫بسیج همه منابع برای کاهش فقر شامل منابع بخش خصوصی و منابع بخش عمومی‪.‬‬ ‫‪-6‬‬
‫یکپارچه‌س ازی خط‌مش ی‌های کلی و وی ژه‌ای ک ه ق رار اس ت فق را را منتف ع کن د ب ه ط وری ک ه‬ ‫‪-7‬‬
‫خط‌مشی‌های کلی (‪ )general‬ب ا خط‌مش ی‌های وی ژه (‪ )special‬در تض اد نباش ند و یک دیگر را‬
‫خنثی نکنند‪.‬‬

‫پایان تقابل چین و فقر؟‬

‫یکی از اهداف اصلی سیاست «شی جی پین گ» رییس جمه ور چین از بین ب ردن فق ر روس تایی اس ت‪ .‬این‬
‫سیاست به عن وان یکی از س ه ج دال س خت ب رای سیاس ت اقتص ادی در س ال ‪ 2018‬ش ناخته ش ده اس ت و‬
‫مرکزیت تعهد حزب کمونیست چینی (‪ )CCP‬برای رسیدن به یک جامعه نسبتا موفق را تا سال ‪ 2021‬ش کل‬
‫می‌دهد‪ .‬میزان سرمایه مالی و سیاسی تزریق شده در جهت مبارزه با فقر نشان می‌دهد که این طرح احتم اال‬
‫موفقیت‌آمیز خواهد ب ود‪ .‬ام ا رویک رد حک ومت چین در جهت ک اهش فق ر دارای اث رات متناقض ی اس ت و‬
‫می‌توان د س بب آس یب‌پذیرتر ش دن بخش‌ه ایی از جامع ه ش ود‪ .‬علی‌رغم ک اهش چش مگیری ک ه ب ا اعم ال‬
‫اصالحات در آمار فقر بوجود آمده اما فقر باقی مانده در مناطق روستایی چین همچنان گس ترده اس ت‪ .‬طب ق‬
‫استانداردی که به طور رسمی در سال ‪ 2011‬تعریف شده همچنان بیش از ‪ 40‬میلیون نف ر از م ردم چین ت ا‬
‫اواخر سال ‪ 2016‬زیر خط فقر زندگی می‌کردند‪.‬‬
‫کمپین مبارزه با فقر در چین مقوله‌ی جدیدی نیست اما با شدت بیشتری از قبل اجرا می‌شود‪ .‬ش ی جی پین گ‬
‫حمایت مالی خود را در راستای فقرزدایی به طور قابل ت وجهی اف زایش داده اس ت‪ .‬تخص یص کم ک م الی‬
‫برای کاهش فقر تحت بودجه حکومت مرکزی در سال های ‪ 2013‬تا ‪ 2017‬به ‪ 2/282‬میلیارد ی وان رس ید‬
‫(‪ 41.7‬میلیارد دالر) که نسبت به پنج سال گذشته بیش از دو برابر شده که با جهش بزرگ در سال ‪ 2016‬و‬
‫‪ 2017‬همراه بوده است (شکل ‪ .)1‬با وجود این که داده‌های دقیقی در دسترس نیست اما تامین مالی حکومت‬
‫محلی نیز احتماال افزایش یافته است‪ .،‬همچنین موسس ات م الی مانن د بان ک توس عه کش اورزی چین‪ ،‬بان ک‬
‫کشاورزی چین و تعاونی‌ه ای اعتب اری روس تایی س هم خ ود را از طری ق ت أمین اعتب ار ب رای پروژه‌ه ای‬
‫مربوطه افزایش داده است‪ .‬فشار سیاسی بر نمایندگی‌های محلی نیز افزایش یافته اس ت‪ .‬حک ومت آق ای ش ی‬
‫جی پینگ از جنبش‌های گسترده در قالب کمپین در جهت ک اهش فق ر و همچ نین نظارت‌ه ای منظم حم ایت‬
‫کرده است‪ .‬حکومت مرکزی عالوه بر شاخص‌های س نتی مانن د تولی د ناخ الص داخلی و ثب ات اجتم اعی از‬
‫معی ار ک اهش فق ر ب رای ارزش‌گ ذاری عملک رد مقام ات رس می اس تفاده می‌کن د‪ .‬در همین راس تا‪ ،‬ب رای‬
‫حکومت‌های محلی در مناطق فقیرنشین اهداف سختگیرانه در جهت فقرزدایی تعریف شده است که به کمک‬
‫آن بتوانند تعداد افرادی که بین سال‌های ‪ 2016‬تا ‪ 2020‬هر ساله از فقر خارج می‌شوند را ارزیابی کنند‪.‬‬
‫کمک م الی مق رر ب رای کم پین مب ارزه ب ا فق ر حوزه‌ه ای مختلفی از جمل ه ت امین م الی ب رای بهب ود زی ر‬
‫ساخت‌های روستایی‪ ،‬یارانه برای بخش کشاورزی و وام‌ه ای مختل ف را پوش ش می‌ده د‪ .‬ه دف اص لی این‬
‫چنین کمک‌هایی تشویق به توسعه فردی و توانمندسازی قشر فقیر است‪ .‬کمپین تحت ره بری رییس جمه ور‬
‫شی دارای چندین مشخصه است‪:‬‬
‫‪ -1‬هدفمند‬
‫حکومت تحت رهبری شی جی پینگ از وجود دقت و درستی در پیاده‌سازی ط رح فق رزدایی حم ایت ک رده‬
‫است‪ .‬یعنی اگر دولت چین بخواهد تا سال ‪ 2020‬فقر را ریشه‌کن کند بای د روی آخ رین جیب فق ر روس تایی‬
‫تمرکز کند‪ .‬در عمل این بدان معناست که مقامات به جای اینکه کل روستا ی ا ش هر را ه دف ق رار دهن د ب ه‬
‫طور فزاینده‌ای خانوارهایی که به حمایت نیاز دارند را به طور انفرادی پوش ش می‌دهن د و در ح ال حاض ر‬
‫بخش اصلی حمایت مالی برای رهایی از فقر به طور فردی ارائه می‌شود‪ .‬بر اس اس این سیاس ت ب ه ج ای‬
‫اینکه درآمد به عنوان تنها منبع ث روت درنظ ر گرفت ه ش ود‪ ،‬بخش ی از دارایی‌ه ای ک ل خانواره ا ارزی ابی‬
‫می‌شود و می‌توان منابع پنهان ثروت را آشکار کرد‪ .‬سپس خانوارهای فقیر ب ه دس ته‌های مختل ف طبقه‌بن دی‬
‫می‌شوند‪ .‬عالوه بر این از سال ‪ 2012‬برنامه‌های اجرایی در حوزه رفاه به طور فزاینده‌ای فق را روس تایی‪،‬‬
‫بیماران و معلوالن را به عنوان دریافت کننده‌های اصلی هدف قرار می‌دهند‪.‬‬
‫‪ -2‬بازارمحور‬
‫این کمپین همچنین سازوکارهای بیشتری را برای ب ازار در جهت مب ارزه ب ا فق ر به‌ک ار ب رده اس ت‪ .‬مث ال‬
‫خوبی از رویکرد فعلی دولت در جنوب غربی استان گوئیژو بوده است که در آن دبیر کل ح زب کمونیس ت‬
‫چین از طرح "کاهش فقر صنعتی" حمایت کرد‪ ،‬که به موجب آن شرکت‌ها به سرمایه‌گذاری در پروژه‌های‬
‫توسعه‌محور تشویق می‌شوند‪ .‬در برخی مناطق تامین مالی جهت مبارزه با فقر به کشاورزان اعطا شده است‬
‫که در عوض آن‌ها بای د در ی ک ش رکت پیش رو محلی س رمایه‌گذاری کنن د‪ .‬این ط رح راهی مناس ب ب رای‬
‫سیاستگذاران است که به واسطه آن کارایی سرمایه‌گذاری و ارتقا قابلیت فردی را افزایش‌دهند‪.‬‬
‫کمپین "کارآفرینی و نوآوری جمعی" تحت کنترل دولت مرکزی همچ نین عناص ر ب ازار اض افی را در این‬
‫کمپین معرفی کرده است که مشوق‌ها و وام‌هایی را برای ساکنان روس تا جهت ش روع خوداش تغالی و ایج اد‬
‫کسب‌وکارهای کوچک در مناطق روستایی تدارک دیده است‪ .‬عالوه بر این‪ ،‬اص الحات در سیس تم م الکیت‬
‫زمین می‌تواند فقر روستایی را تحت تأثیر قرار دهد‪ .‬در سال ‪ 2014‬حقوق زمین روستایی ب ه ان واع حق وق‬
‫مالکیت‪ ،‬حقوق عملیاتی ( اجازه دادن به افراد برای پرورش زمین) و حقوق قرارداد (تشکیل مبن ای حق وقی‬
‫برای مبادله زمین) تقسیم شده است‪ .‬در تئوری‪ ،‬این امر مبادله زمین را تسهیل خواهد کرد و یک چ ارچوب‬
‫جهت توسعه وام‌های رهنی برای زمین‌های روستایی ایجاد خواهد کرد‪.‬‬
‫‪ -3‬اسکان مجدد‬
‫در حال حاضر تأکید جدیدی بر اسکان مجدد به عنوان رویکردی برای مقابله با کاهش فق ر وج ود دارد‪ .‬این‬
‫استراتژی به سیاست دولت قبلی برمی‌گردد که هدف از آن آوردن ساکنان روستا به شهرهای کوچک بود که‬
‫موجب شهرنشینی و مدرنیزاسیون کشاورزی می‌شود‪ .‬استراتژی شهرسازی که توسط دولت شی جی پین گ‬
‫در سال ‪ 2014‬اعمال شد تمرکز مشابه‌ای بر مهاجرت به شهرهای کوچکتر داشت‪.‬‬

‫به نظر می رسد کمپین مبارزه با فقر رییس جمهور شی جی پینگ تا به امروز موثر عمل کرده است‪ .‬طب ق‬
‫آمار رسمی‪ ،‬تعداد افرادی که در سال ‪ 2013‬زی ر خ ط فق ر زن دگی می‌کردن د از ‪ 99‬میلی ون نف ر ب ه ‪4/43‬‬
‫میلیون نفر در سال ‪ 2016‬تنزل یافته است که نشان‌دهنده میانگین کاهش ساالنه ‪ 9/13‬میلیون نفر بوده است‪.‬‬
‫اگر همین روند کاهشی ادامه پیدا کند از بین بردن فقر تا سال ‪( 2021‬ص دمین س الگرد ح زب ح اکم) ب رای‬
‫حکومت محقق خواهد شد‪.‬‬
‫علی‌رغم مزای ای ط رح مب ارزه ب ا فق ر‪ ،‬نق اط ض عف مختلفی هم در این خ ط مش ی وج ود دارد‪ .‬از جمل ه‬
‫نگرانی‌های مرتبط با این سیاست می‌توان به کاهش کمک‌های ارائه شده توسط ‪ dibao‬اشاره ک رد‪dibao .‬‬
‫یک سیستم انتقال اجتماعی است که حداقل تضمین اس تاندارد زن دگی را ف راهم می‌کن د‪ .‬هزینه‌ه ای عم ومی‬
‫مرتبط با این انتق ال ب ه نظ ر ناکارآم د می‌رس د‪ ،‬زی را از زم انی ک ه مب ارزه ب ا فق ر تش دید ش د هزینه‌ه ای‬
‫تخصیص یافته برای حومه شهر متوق ف ش ده اس ت و در من اطق ش هری ب ا ک اهش هم راه ب وده اس ت‪ .‬این‬
‫سیاست می‌تواند یک منبع مهم درآمد را از بخش‌هایی از جمعیت محروم کند‪ ،‬به ویژه اف رادی ک ه در ب االی‬
‫خط فقر قرار دارند و در جریان فعلی هدف قرار نمی‌گیرند‪.‬‬

‫برخی از جنبه‌های کم پین می‌توان د ع واقب مخ ربی داش ته باش د‪ .‬ب ه عن وان مث ال‪ ،‬سیاس ت‌های ک ارآفرینی‬
‫روستایی اغلب به کسانی که به حمایت بیشتر نیاز دارند‪ ،‬سودی نمی‌رسانند‪ .‬گاهی کاهش مالیاتی و مشوق‌ها‬
‫به جای بخش‌های فقیرنشین به کارآفرینان جوان و کسانی که ب ا دولت محلی ارتب اط دارن د‪ ،‬جری ان می‌یاب د‪.‬‬
‫برنامه اسکان مجدد نیز با مشکالتی همراه خواهد بود‪ .‬دولت‌های محلی به این طرح به عنوان اب زاری نگ اه‬
‫می‌کنند که به کمک آن بتوانند زمین را مناسب استفاده تجاری و صنعتی کنن د‪ .‬کش اورزان ب دون زمین‌ه ای‬
‫خود یک شبکه امنیتی حیاتی و ارزشمندترین دارایی خ ود را از دس ت می‌دهن د‪ .‬ب ه نظ ر می رس د سیاس ت‬
‫مبارزه با فقر از جمله میراث رییس جمهور شی در قدرت است‪ ،‬ام ا فق ر همچن ان ادام ه خواه د ی افت کم ا‬
‫اینکه این کامال مفهوم نسبی است‪.‬‬
 :‫منابع‬

1- Tan Weiping, China’s Proposal for Poverty Reduction and Development, 2017

2- Yuen Yuen Ang, How China Escaped the Poverty Trap?, 2016
3- Ending poverty in China: Lessons for other countries and the challenges still ahead, world bank, 2016
4- China's plan to eliminate poverty by 2020, Economist Intelligence Unit, 2018
240 ‫ شماره‬،‫ هفته‌نامه تجارت فردا‬،‫پارادایم مائو‬ -5
240 ‫ شماره‬،‫ هفته‌نامه تجارت فردا‬،‫ راز بقا‬:‫کدام کشورهای کمونیستی فروپشیدند‬ -6