‫‪ +‬پ اول_‬

‫‪44‬ام ‪4 44 ١٤٣٩‬‬

‫*‪(9‬‬ ‫‪#6%‬‬
‫‪ 72‬ﮥ ‪ 7 " 44 ١٣٩٦‬ا‪ 760 ٢٠١٧ &' 7‬‬

‫‪233‬ا د ‪5646 ١٠٠٠٠‬‬

‫
‪_+‬‬
‫‪ _+‬ﺟﺪﻳﺪﺗﺮﻳﻦ ‪ PDF‬ﻛﺘﺎب را ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﺪ از روي اﻧﺘﺮﻧﺖ از ﻧﺸﺎﻧﻲ ذﻳﻞ اﺧﺬ ﻛﻨﻴﺪ‪:‬‬
‫‪www.afghanicc.com/books‬‬
‫‪ _+‬ﻳﺎ ﺑﺎ ﻧﺸﺎﻧﻲ ﻫﺎي )‪ (email‬ذﻳﻞ ﺗﻤﺎس ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪:‬‬
‫‪miteymori@gmail.com‬‬
‫‪ _+‬و ﻳﺎ ﺑﺎ ﺷﻤﺎرة ﺗﻠﻔﻮﻧﻲ ذﻳﻞ در ﺗﻤﺎس ﺷﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫‪00447776003137‬‬
‫‪ _+‬و ﻳﺎ ﺑﺎ ﺷﻤﺎرة ذﻳﻞ در ﻛﺎﺑﻞ ﺗﻤﺎس ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪.‬‬
‫اﻣﻴﺮ ﻣﺤﻤﺪ‪0700243501 :‬‬
 ‫‪_5+‬‬

‫‪_+‬‬
‫
‪_+‬‬

‫‪ _+‬ﻓﺘﻮاي دار اﻟﻌﻠﻮم دﻳﻮﺑﻨﺪ در ﻣﻮرد داﻛﺘﺮ ذاﻛﺮ ﻧﺎﻳﻚ‪٧ ................... :‬‬
‫‪ _+‬ﺳﻮال‪٧ ................................................................................ :‬‬
‫‪ _+‬ﺟﻮاب‪٨ ............................................................................... :‬‬
‫‪ _+‬ﺑﺨﺶ ﻋﻘﺎﺋﺪ‪٨ ........................................................................ :‬‬
‫‪ +‬الف_ ﺻﺪاﮐﺮدن ﷲ ﺑﻪ ﻧﺎم »وِﺷْ ُﻨﻮ« و » ِﺑ َﺮ ْﻫام« ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ‪٩ ............. :‬‬
‫‪ +‬ب_ ﮐﻼم ﷲ ﮐﺪام اﺳﺖ؟ از َﻣ َﺤﮏ ﺳﺎﯾﻨﺲ و ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژی ﺑﮕﺬراﻧﯿﺪ‪٩ ....... :‬‬
‫‪+‬ج_ ﻫﺮ ﮐﺲ و ﻧﺎﮐﺲ ﺣﻖ ﻓﺘﻮا دادن را دارد‪١٠ ................................. :‬‬
‫‪ _+‬ﺑﺨﺶ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺑﺎﻟﺮاي ﻳﻌﻨﻲ ﺗﺤﺮﻳﻒ ﻣﻌﻨﻮي ﻗﺮآن‪١١ ....................... :‬‬
‫‪ +‬الف_ اﻟ ﱢﺮ َﺟ ُﺎل ﻗَ ﱠﻮا ُﻣﻮنَ َﻋ َﲆ اﻟ ﱢﻨ َﺴﺎ ِء‪١٣ .............................................. :‬‬
‫اﻟﺴﺎ َﻋ ِﺔ َوﻳُﻨَ ﱢﺰ ُل اﻟْ َﻐ ْﻴﺚَ َوﻳَ ْﻌﻠَ ُﻢ َﻣﺎ ِﰲ ْاﻷَ ْر َﺣ ِﺎم َو َﻣﺎ ﺗ َ ْﺪرِي‬ ‫ﷲ ِﻋﻨْ َﺪ ُه ِﻋﻠْ ُﻢ ﱠ‬ ‫‪ +‬ب_ إِ ﱠن َ‬
‫ﻧَﻔ ٌْﺲ َﻣﺎذَا ﺗَﻜ ِْﺴ ُﺐ َﻏ ًﺪا َو َﻣﺎ ﺗ َ ْﺪرِي ﻧَﻔ ٌْﺲ ِﺑﺄَ ﱢي أَ ْر ٍض متَ ُﻮتُ ‪١٤ ...................... :‬‬
‫ﴩﻛْ َﻦ ﺑِﺎ ِ‬
‫هلل ﺷَ ْﻴﺌًﺎ‬ ‫ﲆ أَ ْن َﻻﻳُ ْ ِ‬ ‫‪ +‬ج_ ﻳَﺎ أَﻳﱡ َﻬﺎ اﻟ ﱠﻨﺒ ﱡِﻲ إِذَا َﺟﺎ َء َك اﻟْ ُﻤ ْﺆ ِﻣ َﻨﺎتُ ﻳُ َﺒﺎﻳِ ْﻌ َﻨ َﻚ َﻋ َ ٰ‬
‫ﴪﻗْ َﻦ َو َﻻ ﻳَ ْﺰﻧِ َني َو َﻻ ﻳَ ْﻘﺘُﻠْ َﻦ أَ ْوﻻَ َد ُﻫ ﱠﻦ َو َﻻ ﻳَﺄْﺗِ َني ِﺑ ُﺒ ْﻬﺘَﺎنٍ ﻳَﻔ َ ِْﱰﻳ َﻨ ُﻪ ﺑَ ْ َني أَﻳْ ِﺪﻳﻬ ﱠِﻦ‬
‫َو َﻻ ﻳَ ْ ِ‬
‫ﷲ‪١٦ ........... :‬‬ ‫وف ﻓَ َﺒﺎ ِﻳ ْﻌ ُﻬ ﱠﻦ َو ْاﺳﺘَ ْﻐ ِﻔ ْﺮ ﻟَ ُﻬ ﱠﻦ َ‬ ‫َوأَ ْر ُﺟ ِﻠ ِﻬ ﱠﻦ َو َﻻ ﻳَ ْﻌ ِﺼﻴ َﻨ َﻚ ِﰲ َﻣ ْﻌ ُﺮ ٍ‬
‫ﻮك ا ْﻣ َﺮأَ َﺳ ْﻮ ٍء َو َﻣﺎ ﻛَﺎﻧ َْﺖ أُ ﱡﻣ ِﻚ ﺑَ ِﻐﻴٍّﺎ‪١٨ ........ :‬‬ ‫‪ +‬د_ ﻳَﺎ أُ ْﺧ َﺖ َﻫﺎ ُرو َن َﻣﺎ ﻛَﺎ َن أَﺑُ ِ‬
‫‪ +‬ﻩ_ َو ْاﻷَ ْر َض ﺑَ ْﻌ َﺪ َٰذﻟِ َﻚ َد َﺣﺎ َﻫﺎ‪٢٠ .................................................. :‬‬
‫‪ _+‬ﺑﺨﺶ ﻋﺪم آﮔﺎﻫﻲ از اﺣﺎدﻳﺚ ﻧَﺒ‪‬ﻮِي‪٢١ .................................. :‬‬
‫‪ +‬الف_ ﺟﻮاز ﺗﻼوت ﻗﺮآن ﺑﺮای زﻧﺎنِ در ﺣﺎﻟﺖ ﺣﯿﺾ‪٢١ ..................... :‬‬
‫‪ +‬ب_ در ﺷﮑﺴنت وﺿﻮ از ﺧﻮن ﻧﺰد اﺣﻨﺎف ﻫﯿﭻ دﻟﯿﻞ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪٢١ . :‬‬
 ‫‪_6+‬‬
‫ﺣﺪﯾﺚ اول در اﯾﻦ ﻣﻮرد‪٢٢ ........................................................... :‬‬
‫ﺣﺪﯾﺚ دوم در اﯾﻦ ﻣﻮرد‪٢٢ .......................................................... :‬‬
‫ﺣﺪﯾﺚ ﺳﻮم در اﯾﻦ ﻣﻮرد‪٢٣ ......................................................... :‬‬
‫‪+‬ج_ ﺗﻔﺎوت ﺑﯿﻦ منﺎز زن و ﻣﺮد ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ‪٢٣ ................................ :‬‬
‫ﺣﺪﯾﺚ اول در اﯾﻦ ﻣﻮرد‪٢٤ ........................................................... :‬‬
‫ﺣﺪﯾﺚ دوم در اﯾﻦ ﻣﻮرد‪٢٤ .......................................................... :‬‬
‫ﺣﺪﯾﺚ ﺳﻮم در اﯾﻦ ﻣﻮرد‪٢٥ ......................................................... :‬‬
‫ﺣﺪﯾﺚ ﭼﻬﺎرم در اﯾﻦ ﻣﻮرد‪٢٥ ....................................................... :‬‬
‫‪ _+‬ﺑﺨﺶ ﻓﺮار از اﺗﺒﺎع اﺋﻤﺔ ﻣﺠﺘﻬﺪﻳﻦ و ﺑﻴﺮاﻫﻪ روي آﺷﻜﺎر از ﺳﻮاد‬
‫اﻋﻈﻢ در ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻘﻬﻲ‪٢٧ ............................................................... :‬‬
‫‪ +‬الف_ ﳌﺲ ﻗﺮآن ﺑﺪون وﺿﻮ ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ‪٢٧ ..................................... :‬‬
‫‪+‬ب_ ﺧﻄﺒﮥ ﺟﻤﻌﻪ ﺑﺠﺎی زﺑﺎن ﻋﺮﺑﯽ ﺑﺎﯾﺪ در زﺑﺎن ﻣﺤﻠّﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪٢٨ ...... :‬‬
‫‪ +‬ج_ ﺳﻪ ﻃﻼق ﯾﮏ ﻃﻼق ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪٢٩ .......................................... :‬‬
‫ﺣﺪﯾﺚ اول در اﯾﻦ ﻣﻮرد‪٣٠ ........................................................... :‬‬
‫ﺣﺪﯾﺚ دوم در اﯾﻦ ﻣﻮرد‪٣١ .......................................................... :‬‬
‫ﺣﺪﯾﺚ ﺳﻮم در اﯾﻦ ﻣﻮرد‪٣٢ ......................................................... :‬‬
‫ﺣﺪﯾﺚ ﭼﻬﺎرم در اﯾﻦ ﻣﻮرد‪٣٢ ....................................................... :‬‬
‫ﺣﺪﯾﺚ ﭘﻨﺠﻢ در اﯾﻦ ﻣﻮرد‪٣٣ ........................................................ :‬‬
‫‪+‬د_ ﻫﻤﮥ دﻧﯿﺎ ﯾﮏ روز ﻋﯿﺪ ﮐﻨﻨﺪ‪٣٥ ............................................... :‬‬
‫‪ _+‬ﺧﻼﺻﻪ و ﻧﺘﻴﺠﻪ‪٣٦ ................................................................ :‬‬
‫‪ _+‬درﺑﺎرۀ ﻣﱰﺟﻢ‪٣٩ .................................................................. :‬‬
 ‫‪_7+‬‬
‫;‬

‫ذا‪ 8‬ﯾ
_‬ ‫‪72 +‬ا دار ا‪73‬م د‪ 7‬رۀ دا‬

‫ﻓﺘﻮی‪ ١٢٢ = ٤٤٨ / :‬د دار اﻻﻓﺘﺎء‪ ،‬دار اﻟﻌﻠﻮم دﯾﻮﺑﻨﺪ‬
‫ﺷامرۀ ٰ‬
‫‪_
+‬‬

‫‪ +‬استفتاء _‬
‫‪_
+‬‬
‫ﷲ اﻟ ﱠﺮ ْﺣﻤﻦِ اﻟ ﱠﺮ ِﺣ ِﻴﻢ‬
‫ﺑ ِْﺴ ِﻢ ِ‬
‫ﺣﴬات ﻣﻔﺘﯿﺎنِ ﮐﺮام دار اﻟﻌﻠﻮم دﯾﻮﺑﻨﺪ ِزﯾْ َﺪتْ َﻣ َﻌﺎﻟِ ْﯿ ُﮑ ْﻢ‬
‫اﻟﺴﻼم ﻋﻠﯿﮑﻢ ورﺣﻤﺔ ﷲ!‬
‫ﺳﻮال ﻣﻦ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ داﮐﱰ ذاﮐﺮ ﻧﺎﯾﮏ ﭼﮕﻮﻧﻪ اﻧﺴﺎﻧﯽ‬
‫اﺳﺖ؟ آﯾﺎ ﻋﻘﺎﺋﺪ وی ﻣﻮاﻓﻖ ﻋﻘﺎﺋﺪ اﻫﻞ ﺳ ّﻨﺖ و ﺟامﻋﺖ ﻫﺴﺖ‬
‫ﯾﺎ ﻧﻪ؟ آﯾﺎ ﻧﻈﺮاﺗﺶ در زﻣﯿﻨﮥ ﺣﺪﯾﺚ و ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻗﺮآن ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﺒﺎر‬
‫اﺳﺖ ﯾﺎ ﻧﻪ؟ در ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻘﻬﯽ ﭼﻪ ﻣﺴﻠﮑﯽ دارد و ﻣﻘﻠﱢﺪ ﮐﺪام اﻣﺎم‬
‫اﺳﺖ؟ آﯾﺎ ﻣﺎ اﺟﺎزه دارﯾﻢ ﺑﺎ ﺷﻨﯿﺪن او ﺑﺮ ﺣﺮفﻫﺎﯾﺶ ﻋﻤﻞ ﮐﻨﯿﻢ‬
‫ﯾﺎ ﻧﻪ؟ ﻟﻄﻒ منﻮده ﺟﻮاب ﻗﺎﻧﻊ و ﺷﺎﻓﯽ ﻋﻨﺎﯾﺖ ﺑﻔﺮﻣﺎﺋﯿﺪ!‬
‫ُﻣﺴﺘﻔﺘﯽ‪ :‬رﯾﺎض اﺣﻤﺪ ﺧﺎن‬

‫‪ +‬توجُّه _‬
‫‪_
+‬‬
‫درﺑﺎرۀ داﮐﱰ ذاﮐﺮ ﻧﺎﯾﮏ ﺳﻮاﻻت زﯾﺎدی ﻣﯽآﯾﻨﺪ واﺳﺘﻔﺘﺎی‬
‫ﻫﺬا ﻧﯿﺰ ﺣﻠﻘﻪای از آن زﻧﺠﯿﺮۀ ُﻣﺴﻠﺴﻞ ﺑﻮده ُﻣﺴﺘﻔﺘﯽ در آن در‬
 ‫‪_8+‬‬
‫ﻣﻮرد ﻋﻘﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺴﻠﮏ ﻓﻘﻬﯽ و ﺗﴩﯾﺤﺎت داﮐﱰ ﺻﺎﺣﺐ درﺑﺎرۀ‬
‫ﻔﺼﻞ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﮐﺮده‪ ،‬ﺑﻨﺎ ًء در روﺷﻨﯽ ﺗﻘﺎرﯾﺮ‬
‫ﻗﺮآن و ﺣﺪﯾﺚ ﺟﻮاب ُﻣ ﱠ‬
‫ﻔﺼﻠﯽ ﺑﻪ ﻗﯿﺪ ﻗﻠﻢ ﻣﯽ آﯾﺪ‪.‬‬ ‫و ﺗﺤﺎرﯾﺮ داﮐﱰ ﺻﺎﺣﺐ ﺟﻮاب ُﻣ ﱠ‬

‫‪ +‬جواب_‬
‫‪_
+‬‬
‫ﷲ اﻟ ﱠﺮ ْﺣﻤﻦِ اﻟ ﱠﺮ ِﺣ ِﻴﻢ‬
‫ﺑ ِْﺴ ِﻢ ِ‬
‫َﺣﺎ ِﻣﺪاً ُو ُﻣ َﺼﻠﱢﯿﺎً َو ُﻣ َﺴﻠﱢامً‬
‫هلل اﻟﺘﱠ ْﻮ ِﻓ ْﯿ ُﻖ َواﻟْ ِﻌ ْﺼ َﻤ ُﺔ‪:‬‬
‫اب َو ِﺑﺎ ِ‬
‫أﻟْ َﺠ َﻮ ُ‬
‫در ﺗﻘﺎرﯾﺮ و ﺗﺤﺎرﯾﺮ داﮐﱰ ﺻﺎﺣﺐ ذاﮐﺮ ﻧﺎﯾﮏ‪ ،‬اﻣﻮ ِر ﮔﻤﺮاه‬
‫آﻣﯿﺰی وﺟﻮد دارد از ﻗﺒﯿﻞ اﻧﺤﺮاف از ﻋﻘﺎﯾﺪ ﺻﺤﯿﺢ‪ ،‬ﺗﺤﺮﯾﻒ و‬
‫ﺧﻮدراﺋﯽ در ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‪ ،‬ﻣﺮﻋﻮﺑ ّﯿﺖ و ﺧﻮدﺑﺎﺧﺘﮕﯽ در‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﺳﺎﯾﻨﺴﯽ‪ ،‬ﻫﻢراﺋﯽ ﺑﺎ اﻓﮑﺎر ﻏﺮﺑﯽِ ﻣﺨﺎﻟِﻒ اﺳﻼم‪،‬‬
‫و روﮔﺮداﻧﯽ از َﺳﻠَﻒ ﺻﺎﻟﺤﯿﻦ و ﺟﻤﻬﻮر اُﻣﺖ در ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻘﻬﯽ‪...‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ داﮐﱰ ﺻﺎﺣﺐ در ﺳﻌﯽ و ﺗﻼش اﻧﺤﺮاف اُﻣﺖ ﻣﺴﻠامن‬
‫از امئﮥ ﻣﺠﺘﻬﺪﯾﻦ وﻣﺘﻨﻔﺮﺳﺎزی ﻣﺮدم از ﻣﺪارس اﺳﻼﻣﯽ وﺑﺪﮔامﻧﯽ‬
‫ﻋﻮام از ﻋﻠامی ﺣﻖ ﻣﴫوف اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻌﻀﯽ ﻣﺜﺎل ﻫﺎی از ﮔﻤﺮاﻫﯽ ﻫﺎی ﺟﻨﺎب داﮐﱰ ﺻﺎﺣﺐ را‬
‫در زﯾﺮ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺑﻔﺮﻣﺎﺋﯿﺪ‪:‬‬

‫‪ +‬عقائد _‬
‫‪_
+‬‬
‫ﻋﻘﺎﯾﺪ ﺑﺴﯿﺎر ﺧﻄﯿﺮ اﺳﺖ و اﻧﺪک ﻟﻐﺰش در آن ﺑﺴﺎ اوﻗﺎت‬
 ‫‪_9+‬‬
‫ﻣﻮﺟﺐ ﺧﻄﺮ اﯾامن ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ .‬ﭼﻨﺪ منﻮﻧﻪ از ﻋﻘﺎﯾﺪ داﮐﱰ ﺻﺎﺣﺐ‬
‫را ﻣﻼﺣﻈﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪:‬‬

‫‪ +‬الف‪ _:‬ﺻﺪاﻛﺮدن اﷲ ﺑﻪ ﻧﺎم »وِﺷْﻨُﻮ« و »ﺑِﺮَﻫ‪‬ﻤﺎ« ﺟﺎﻳﺰ اﺳﺖ‬

‫داﮐﱰ ﺻﺎﺣﺐ ذاﮐﺮ ﻧﺎﯾﮏ در ﯾﮏ ﺑﺮﻧﺎﻣﮥ ﺧﻮد ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫»ﺻﺪا زدن ﷲ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﮥ ﻧﺎم ﻫﺎی ﺧﺪاﻫﺎی ﻫﻨﺪوﻫﺎ ﺟﺎﯾﺰ‬
‫اﺳﺖ ﻣﺜ ًﻼ » ِوﺷْ ﻨُﻮ« ﯾﻌﻨﯽ رب و » ِﺑ َﺮ ْﻫام« ﯾﻌﻨﯽ ﺧﺎﻟﻖ ﺑﻪ اﯾﻦ ﴍط‬
‫ﮐﻪ ﻋﻘﯿﺪه ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ ﮐﻪ » ِوﺷْ ﻨُﻮ« ﭼﻬﺎر ﺗﺎ دﺳﺖ دارد و ﺑﺮ ﺑﺎﻻی‬
‫ﭘﺮﻧﺪه ﺳﻮار اﺳﺖ«‪) .‬اﺳﻼم اور ﻋﺎﳌ َﯽ اُﺧ ّﻮت از ذاﮐﺮ ﻧﺎﺋﯿﮏ‪ :‬ص ‪(٣٣‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ در زﺑﺎن ﻏﯿﺮ ﻋﺮﺑﯽ ﺗﻨﻬﺎ ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ ﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ‬
‫را ﺑﺎ ﻫامن اﺳﺎﻣﯽ ﻏﯿﺮ ﻋﺮﺑﯽ ﺧﻮاﻧﺪ ﮐﻪ ﻓﻘﻂ ﻣﺨﺘﺺ ﺧﺪاﺳﺖ و‬
‫ﺟﺰ آﻧﻬﺎ ﺧﻮاﻧﺪن ﷲ ﺑﺎ ﺳﺎﯾﺮ ﻧﺎﻣﻬﺎ ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺟﺎﯾﺰ‬
‫ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ را ﺑﻪ ﻧﺎم » ِوﺷْ ﻨُﻮ« و » ِﺑ َﺮ ْﻫام« ﮐﻪ از‬
‫ﺷﻌﺎﯾﺮ ﻣﺨﺼﻮص ﻫﻨﺪوﻫﺎﺳﺖ ﺻﺪا ﮐﺮد؟!‬

‫‪ +‬ب‪ _:‬ﻛﻼم اﷲ ﻛﺪام اﺳﺖ؟ آن را از ﻣﺤﻚ ﺳﺎﻳﻨﺲ و ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي ﺑﮕﺬراﻧﻴﺪ‬

‫داﮐﱰﺻﺎﺣﺐ ذاﮐﺮ ﻧﺎﯾﮏ در دوران ﯾﮏ ﺑﺮﻧﺎﻣﮥ ﺧﻮد ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫»ﻫﺮ اﻧﺴﺎن ﻣﯽ ﭘﻨﺪارد ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﮐﺘﺎب ﻣﻘ ﱠﺪس ﺧﻮدش ﮐﻼم‬
‫ﷲ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺷام ﻣﯽ ﺧﻮاﻫﯿﺪ ﺑﺪاﻧﯿﺪ آﯾﺎ آن ﮐﺘﺎب واﻗﻌﺎً ﮐﻼم‬
‫ﷲ اﺳﺖ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت آن را از آﺧﺮﯾﻦ ﻣﺤﮏ ﯾﻌﻨﯽ ﺳﺎﯾﻨﺲ و‬
‫ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژی ﺟﺪﯾﺪ ﺑﮕﺬراﻧﯿﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺳﺎﯾﻨﺲ ﺟﺪﯾﺪ ﺑﻮد ﭘﺲ‬
‫ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﻪ آن ﮐﺘﺎب ﮐﻼم ﷲ اﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫‪_10+‬‬
‫)اﻟﺠﻮاب ﻋﻠﯽ ﺛﻼﺛﯿﻦ ﺟﻮاﺑﺎً ﻋﻠﯽ ان ذاﮐﺮ اﻟﮭﻨﺪی واﺻﺤﺎب ﻓﮑﺮہ ﻣﻨﺤﺮﻓﻮن‬
‫ﺿﻼﻻ ﻟﻠﺸﯿﺦ ﯾﺤﯿﯽ اﻟﺤﺠﻮری(‬
‫از اﯾﻦ ﺟﻤﻼت‪ ،‬ﺟﺮأت ﮔﻤﺮاه ﮐُﻦ داﮐﱰ ﺻﺎﺣﺐ و ﺑﯿﺮاﻫﻪ‬
‫روی ﻓﮑﺮی او در ِﻗﺒﺎل ﻗﺮآن ﻣﺠﯿﺪ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﺮﻋﻮﺑ ّﯿﺖ و ﺧﻮد‬
‫ﺧﻄﺮﻧﺎک او در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺳﺎﯾﻨﺲ ﺟﺪﯾﺪ را ﻣﯽﺗﻮان ﻣﺸﺎﻫﺪه‬ ‫ِ‬ ‫ﺑﺎﺧﺘﮕﯽ‬
‫ﮐﺮد و ﺑﻪ وﺿﻮح ﻣﯽ ﺗﻮان دﯾﺪ ﮐﻪ داﮐﱰ ﺻﺎﺣﺐ ﺑﻪ ﭼﻪ ﺻﻮرت‬
‫ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﻫﺮ ﺳﺎﻋﺖ ﺗﻐﯿﯿﺮ و ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﻮﻧﺪۀ ﺳﺎﯾﻨﺲ ﺟﺪﯾﺪ را‬ ‫ِ‬
‫ﻣﺤﮏ آزﻣﺎﯾﺶ ﺣﻘﺎﻧﯿّﺖ ﮐﺘﺎﺑﻬﺎی آﺳامﻧﯽ ﺑﺎﻻﺧﺺ ﻣﻌﯿﺎر ﺣﻘﺎﻧﯿّﺖ‬
‫ﮐﻼم ﷲ ﻣﺠﯿﺪ ﻗﺮآن ﴍﯾﻒ ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺎﻵﻧﮑﻪ ﺑﺰرگ ﺗﺮﯾﻦ‬
‫دﻟﯿﻞ ﮐﻼم ﷲ ﺑﻮدنِ ﻗﺮآن ﻣﺠﯿﺪ »إﻋﺠﺎز« آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﷲ ﻣﺘﻌﺎل‬
‫در ﺟﺎﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻗﺮآن ﻣﺮدم را ﺑﺎ آن ﺗ َ َﺤ ﱢﺪی )ﭼﻠﯿﻨﺞ( داده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ +‬ج‪ _:‬ﻫﺮ ﻛﺲ و ﻧﺎﻛﺲ ﺣﻖ ﻓﺘﻮا دادن را دارد‬

‫داﮐﱰ ﺻﺎﺣﺐ ذاﮐﺮ ﻧﺎﯾﮏ در ﺟﺎﺋﯽ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫»ﺑﺮای ﻫﺮ ﮐﺲ ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ ﻓﺘ ٰﻮی ﺑﺪﻫﺪ زﯾﺮاﮐﻪ ﻓﺘ ٰﻮی دادن‬
‫ﯾﻌﻨﯽ رای دادن«‪) .‬ﺣﻮاﻟﮥ ﺑﺎﻻ(‬
‫ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺧﺎﺻﯽ ﭼﻮن إﻓﺘﺎء‬ ‫داﮐﱰ ﺻﺎﺣﺐ در اﯾﻨﺠﺎ ﻣﻨﺼﺐ ﱡ‬
‫)ﻓﺘ ٰﻮی دادن( را ﮐﻪ )ﺑﻪ اﻟﻔﺎظ ﻋﻼﻣﻪ اﺑﻦ ﻗﯿ ؒﻢ( ُﻣﻔﺘﯽ در ﺑﯿﺎن اﺣﮑﺎم‬
‫رب ﮐﺎﺋﻨﺎت و ﺑﻪ ﻧﯿﺎﺑﺖ او أ ﻣﺴﺌﻮل اﻣﻀﺎی آن‬ ‫اﻟٰﻬﯽ منﺎﯾﻨﺪۀ ّ‬
‫ﺣﮑﻢ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫»مل ﺗﺼﻠﺢ ﻣﺮﺗﺒﺔ اﻟﺘﺒﻠﻴِﻎ ﺑﺎﻟﺮواﻳﺔ واﻟ ُﻔﺘْ َﻴﺎ؛ إﻻ ﳌﻦ اﺗﺼﻒ ﺑﺎﻟﻌﻠﻢ‬
‫واﻟﺼﺪق؛‪ ...‬وإذا ﻛﺎن َﻣ ْﻨ ِﺼ ُﺐ اﻟﺘﻮﻗﻴﻊ ﻋﻦ اﳌﻠﻮك ﺑﺎﳌﺤﻞ اﻟﺬي ﻻ‬
‫ﻳُ ْﻨﻜَﺮ ﻓﻀﻠﻪ‪ ،‬وﻻ ﻳﺠﻬﻞ ﻗﺪره‪ ... ،‬ﻓﻜﻴﻒ مبﻨﺼﺐ اﻟﺘﻮﻗﻴﻊ ﻋﻦ رب‬
 ‫‪_11+‬‬
‫ﻓﺤﻘﻴﻖ مبﻦ أ ِﻗﻴ َﻢ ﰲ ﻫﺬا اﳌﻨﺼﺐ أن ﻳُ ِﻌ ﱠﺪ ﻟﻪ‬‫ٌ‬ ‫اﻷرض واﻟﺴاموات؟‬
‫ُﻋ ﱠﺪﺗﻪ‪ ،‬وأن ﻳﺘﺄﻫﺐ ﻟﻪ أ ْﻫ َﺒﺘَﻪ‪ ،‬وأن ﻳﻌﻠﻢ ﻗَ ْﺪ َر اﳌﻘﺎم اﻟﺬي أُﻗﻴ َﻢ ﻓﻴﻪ«‪.‬‬
‫)اﻋﻼم اﳌﻮﻗﻌﯿﻦ‪ ٨۱/۱ :‬و ‪(١٦/٢‬‬
‫اﻣﺎ داﮐﱰ ﺻﺎﺣﺐ »ﻣﻨﺼﺐ ﻓﺘ ٰﻮی« را ﺑﻪ اﻟﻔﺎظ ﺳﺒﮏ و ﺧﻔﯿﻒ‬
‫»رای دادن« ﺗﻌﺒﯿﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮای ﺧﻮد ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺮای ﻫﺮﮐﺲ‬
‫و ﻧﺎﮐﺲ ﺟﻮاز »ﻓﺘﻮا دادن« را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽ ﺳﺎزد و ﺑﻪ ﮐُﻠﯽ ﻓﺮاﻣﻮش‬
‫ﻣﯽ منﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﺣﮑﻢ داده‪ :‬ﻓَ ْﺎﺳﺄَﻟُﻮا أَ ْﻫ َﻞ اﻟ ﱢﺬﻛْ ِﺮ ِإ ْن ﻛُ ْﻨﺘُ ْﻢ‬
‫َﻻ ﺗ َ ْﻌﻠَ ُﻤﻮ َن‪ ،‬اﮔﺮ ﻋﻠﻢ ﻧﺪارﯾﺪ از اﻫﻞ ﻋﻠﻢ ﺑﭙﺮﺳﯿﺪ )ﺳﻮرۀ ﻧﺤﻞ‪ :‬آﯾﮥ ‪(٤٣‬‬
‫و ﴎاﴎ ﻓﺮاﻣﻮش ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺣﺪﯾﺚ ﻧَ َﺒﻮِی ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪َ » :‬ﻣ ْﻦ اُﻓْ ِﺘ َﯽ‬
‫ِﺑ َﻐ ْﯿ ِﺮ ِﻋﻠْ ٍﻢ ﮐﺎنَ إمثْ ُ ُﻪ َﻋﻠَﯽ َﻣ ْﻦ أﻓْﺘَﺎ ُه«‪ ،‬ﻫﺮﮐﺴﯽ ﺑﺪون اﻫﻠ ﱠﯿﺖ ﻋﻠﻤﯽ‬
‫ﺑﻪ ﮐﺴﯽ ﻓﺘ ٰﻮی ﻣﯽ دﻫﺪ ﮔﻨﺎﻫﺶ ﺑﺮ ﻋﻬﺪۀ ﻓﺘ ٰﻮی دﻫﻨﺪه ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)ﺳﻨﻦ اﺑﯽ داؤد‪ :‬ﺣﺪﯾﺚ ‪ ٣٦٥٧‬ﺑﺎب ﺗﻔﺴﯿﺮ اﻟﻘﺮآن ﻋﻦ رﺳﻮل ﷲ ﷺ(‬

‫‪ +‬تحریف بالرَّای یعنی تحریف مع َنوِی قرآن _‬

‫‪_
+‬‬
‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﻋﻠﻢ ﺑﺴﯿﺎر دﻗﯿﻖ و ﺑﺎرﯾﮏ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا‬
‫ﻔﴪ ﻗﺮآن ﻣﺮاد ﺧﺪاوﻧﺪی را از آﯾﺖ ﻗﺮآﻧﯽ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﯿﺎن‬ ‫ُﻣ ﱢ ِ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﻣﺮاد ﷲ از آﯾﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎ ًء ﺳﺨﺖ ﺧﻄﺮﻧﺎک‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﻫﻠ ّﯿﺖ اﯾﻨﮑﺎر را ﻧﺪارد در اﯾﻦ وادی ﻗﺪم‬
‫ﺑﮕﺬارد‪.‬‬
‫در ﺣﺪﯾﺚ وارد اﺳﺖ ﮐﻪ » َﻣ ْﻦ ﻗ ََﺎل ِﰲ اﻟﻘُﺮآنِ ِﺑ َﺮأ ِﻳ ِﻪ ﻓَ َﻘ ْﺪ أ ْﺧﻄَﺄَ«‬
‫)ﺗﺮﻣﺬی‪ :‬ﺣﺪﯾﺚ ‪ (٢٩٥٢‬ﯾﻌﻨﯽ ﻫﺮ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻣﺤﺾ از ﻋﻘﻞ ﺧﻮد ﻗﺮآن‬
 ‫‪_12+‬‬
‫را ﺗﻔﺴﯿﺮ ﮐﻨﺪ ﮔﺮﭼﻪ اﺗﻔﺎﻗﺎً ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی درﺳﺖ آن ﻫﻢ ﺑﺮﺳﺪ ﺑﺎزﻫﻢ‬
‫ﺧﻄﺎﮐﺎر اﺳﺖ‪ .‬و در ﺣﺪﯾﺚ دﯾﮕﺮی وارد اﺳﺖ ﮐﻪ » َﻣ ْﻦ ﻗ ََﺎل ِﰲ‬
‫اﻟﻘُﺮآنِ ﺑِﺮأﻳِ ِﻪ ﻓَﻠْ َﻴﺘَ َﺒ ﱠﻮأْ َﻣ ْﻘ َﻌ َﺪ ُه ِﻣ َﻦ اﻟﻨﱠﺎ ِر«‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﻫﺮ ﮐﺴﯽ از ﻋﻘﻞ‬
‫ﺧﻮد ﻗﺮآن را ﺗﻔﺴﯿﺮ ﮐﻨﺪ ﺟﺎی ﺧﻮد را در ﺟﻬ ّﻨﻢ آﻣﺎده ﺑﺪاﻧﺪ‪.‬‬
‫)ﺗﺮﻣﺬی‪ :‬ﺣﺪﯾﺚ ‪(٢٩٥٠‬‬
‫ﻔﴪ ﺑﻮدن ﴍوط ﺑﺴﯿﺎر دارد ﻣﺜﻼً اﺣﺎﻃﻪ ﺑﺮ ﻫﻤﮥ‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮﯾﻦ ُﻣ ﱢ‬
‫آﯾﺎت ﻗﺮآﻧﯽ‪ ،‬اﻃﻼع وﺳﯿﻊ ﺑﺮ ذﺧﯿﺮۀ اﺣﺎدﯾﺚ‪ ،‬آﮔﺎﻫﯽ ﮐﺎﻣﻞ ﺑﺮ زﺑﺎن‬
‫ﻋﺮﺑﯽ و ﻗﻮاﻋﺪ آن از ﻗﺒﯿﻞ ﻧﺤﻮ و ﴏف و اﺷﺘﻘﺎق و ﻓﺼﺎﺣﺖ و‬
‫ﺑﻼﻏﺖ و ﻏﯿﺮه‪...‬‬
‫داﮐﱰ ﺻﺎﺣﺐ ذاﮐﺮ ﻧﺎﯾﮏ ﺑﻪ ﻗﺪر ﴐوری ﺣﺘﯽ ﯾﮑﯽ از اﯾﻦ‬
‫ﴍوط را دارا ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬داﮐﱰ ﺻﺎﺣﺐ ﻧﻪ از زﺑﺎن ﻋﺮﺑﯽ و ﻗﻮاﻋﺪ آن‬
‫ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﻻزم اﺳﺖ آﮔﺎه ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ وﻧﻪ ﺑﺮ ذﺧﯿﺮۀ اﺣﺎدﯾﺚ ﻧﻈﺮ وﺳﯿﻊ‬
‫دارد و ﻧﻪ از ﻓﻦ ﻓﺼﺎﺣﺖ و ﺑﻼﻏﺖ ﺑﻪ درﺳﺘﯽ ﺑﺎﺧﱪ اﺳﺖ)ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ‬
‫از ﻣﺜﺎل ﻫﺎی آﯾﻨﺪه روﺷﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ(‪ ،‬و از ﺳﻮی دﯾﮕﺮ متﺎﻣﯽ‬
‫اﺳﺒﺎب ﺳﻘﻮط در وادی ﮔﻤﺮاﻫﯽ در ﻋﻠﻢاﻟﺘﻔﺴﯿﺮ در داﮐﱰﺻﺎﺣﺐ‬
‫ﺑﻪ درﺟﮥ ﮐﺎﻣﻞ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜﻼً روﮔﺮداﻧﯽ از ﺗﻔﺎﺳﯿﺮ ﻣﻨﻘﻮل از‬
‫ﺣﴬت رﺳﻮل ﷲ ﷺ و ﺻﺤﺎﺑ ؓﻪ و ﺗﺎﺑﻌﯿﻦ ﮐﺮام‪ ،‬ﻣﺮﻋﻮﺑ ّﯿﺖ و‬
‫ﺧﻮدﺑﺎﺧﺘﮕﯽ در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻓﮑﺎر زﻣﺎﻧﮥ ﺣﺎﴐ‪ ،‬و ﻓﻬﻢ ﻏﻠﻂ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ و ﻏﯿﺮه‪ ...‬ﻟﺬا داﮐﱰ ﺻﺎﺣﺐ ﺑﺎ وﺟﻮد ﻋﺪم داﺷنت ﻋﻠﻢ‬
‫درﺳﺖ ده ﻫﺎ آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ را ﻣﻮرد دﺳﺘﱪد و ﺗﺤﺮﯾﻒ ﻣﻌﻨﻮی‬
‫ﺧﻮد ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺪ اﻣﺜﻠﮥ آن را در زﯾﺮ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺑﻔﺮﻣﺎﺋﯿﺪ‪:‬‬
 ‫‪_13+‬‬
‫‪ +‬الف‪ _:‬اﻟ ﱢﺮ َﺟ ُﺎل َﻗ ﱠﻮا ُﻣﻮنَ َﻋ َﲆ اﻟ ﱢﻨ َﺴﺎ ِء‪.‬‬
‫»ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ :‬ﻣﺮدان ﴎﭘﺮﺳﺘﺎن ﺑﺮ زﻧﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ«‪) .‬ﻧﺴﺂء آﯾﮥ ‪(٣٤‬‬
‫داﮐﱰ ﺻﺎﺣﺐ ذاﮐﺮ ﻧﺎﯾﮏ در ﺗﻔﺴﯿﺮ اﯾﻦ آﯾﺖ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫»ﻣﺮدم ﻣﯽ ﮔﻮﯾﻨﺪ ﮐﻪ »ﻗَ ﱠﻮا ٌم« ﯾﻌﻨﯽ ﯾﮏ درﺟﻪ ﺑﺮﺗﺮ‪ .‬ﻟﯿﮑﻦ‬
‫اﺻﻞ ﮐﻠﻤﮥ »ﻗَ ﱠﻮا ٌم« از »اِﻗﺎﻣﻪ« ﻣﺸﺘﻖ ﺷﺪه و اﻗﺎﻣﻪ ﯾﻌﻨﯽ اﯾﺴﺘﺎده‬
‫ﺷﺪن‪ .‬ﺑﻨﺎ ًء ﻣﺮاد اﯾﻨﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﺮد ﯾﮏ درﺟﻪ در ﻣﺴﺌﻮﻟ ّﯿﺖ از زن‬
‫ﺑﺎﻻﺗﺮ اﺳﺖ ﻧﻪ در ﻓﻀﯿﻠﺖ«‪) .‬ﺧﻄﺒﺎت ذاﮐﺮ ﻧﺎﯾﮏ‪ :‬ص ‪ ٢٩٥‬ﮐﺘﺎﺑﻔﺮوﺷﯽ ﻓﺮﯾﺪ دﻫﻠﯽ(‬
‫داﮐﱰ ﺻﺎﺣﺐ در اﯾﻨﺠﺎ ﻧﻈﺮﯾﮥ ﻏﺮﺑﯽ ﻣﺴﺎوات ﻣﺮد و زن را‬
‫ﺗﺎﺋﯿﺪ منﻮده آﯾﺖ ﻗﺮآن را ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺑﺎﻟ ﱠﺮای ﮐﺮده ﯾﮏ درﺟﻪ ﻓﻀﯿﻠﺖ‬
‫ﻔﴪﯾﻦ اُﻣﺖ ﯾﮏ‬ ‫ﻣﺮد ﺑﺮ زن را ﻧﻔﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﺣﺎﻵﻧﮑﻪ ﺑﺰرﮔﱰﯾﻦ ُﻣ ﱢ‬
‫درﺟﻪ ﺑﺮﺗﺮ ﺑﻮدن ﻣﺮد ﺑﺮ زن را در ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺑﯿﺎن ﮐﺮده اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻋﻼﻣﻪ اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ دﻣﺸﻘﯽ ‪6‬در ﺗﺤﺖ آﯾﺖ اﻟ ﱢﺮ َﺟ ُﺎل‬
‫ﻗَ ﱠﻮا ُﻣﻮنَ َﻋ َﲆ اﻟ ﱢﻨ َﺴﺎ ِء ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪ :‬أَ ِي اﻟ ﱠﺮ ُﺟ ُﻞ ﻗَ ﱢﻴ ٌﻢ َﻋ َﲆ اﻟْ َﻤ ْﺮأَ ِة‪ ،‬أَ ْي ُﻫ َﻮ‬
‫ﻴﺴ َﻬﺎ َو َﻛ ِﺒ ُري َﻫﺎ َواﻟْ َﺤﺎﻛِ ُﻢ َﻋﻠَ ْﻴ َﻬﺎ َو ُﻣ َﺆ ﱢدﺑُ َﻬﺎ ِإذَا ا ْﻋ َﻮ ﱠﺟ ْﺖ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺮد ﺑﺮ‬ ‫َر ِﺋ ُ‬
‫زﻧﺶ رﺋﯿﺲ و ﺑﺰرگ و ﺣﺎﮐﻢ اﺳﺖ و در وﻗﺖ ﻧﯿﺎز ﺗﺎدﯾﺐ ﮐﻨﻨﺪه‬
‫اش ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪) .‬ﺗﻔﺴﯿﺮ اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ‪(٢٥٦/٢ :‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ ‪ 6‬در ﺗﻔﺴﯿﺮ آﯾﺖ َوﻟِﻠ ﱢﺮ َﺟﺎ ِل َﻋﻠَ ْﻴ ِﻬ ﱠﻦ َد َر َﺟ ٌﺔ‪،‬‬
‫)ﺑَ َﻘ َﺮه‪ :‬آﯾﮥ ‪ (٢٢٨‬ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪َ :‬وﻟِﻠ ﱢﺮ َﺟﺎ ِل َﻋﻠَ ْﻴﻬ ﱠِﻦ َد َر َﺟ ٌﺔ‪ ،‬أَ ْي ِﰲ اﻟْﻔ َِﻀﻴﻠَ ِﺔ ِﰲ‬
‫اﻹﻧْﻔَﺎقِ َواﻟْ ِﻘ َﻴ ِﺎم ﺑِﺎﻟْ َﻤ َﺼﺎﻟِ ٍﺢ‬‫اﻟْ ُﺨﻠُﻖِ واﻟ َﺨﻠْﻖِ َواﻟْ َﻤﻨْ ِﺰﻟَ ِﺔ َوﻃَﺎ َﻋ ِﺔ ْاﻷَ ْﻣ ِﺮ َو ْ ِ‬
‫َواﻟْﻔَﻀْ ﻞِ ِﰲ اﻟ ﱡﺪﻧْ َﻴﺎ َو ْاﻵ ِﺧ َﺮ ِة‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﺷﻮﻫﺮان ﺑﺮ زﻧﺎن ﯾﮏ درﺟﻪ ﺑﺮﺗﺮ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ و اﯾﻦ ﺑﺮﺗﺮی در ﻓﻀﯿﻠﺖ و ﻣﺮﺗﺒﻪ و اﻃﺎﻋﺖ و ﻏﯿﺮه اﺳﺖ‪.‬‬
‫)ﺗﻔﺴﯿﺮ اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ‪(٤٥٩/١ :‬‬
 ‫‪_14+‬‬
‫ﺨﺎﻟﻒ ﺣﺪﯾﺚ‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﯾﻦ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺧﻮدﴎاﻧﮥ داﮐﱰﺻﺎﺣﺐ ﻣ ِ‬
‫ﻧَ َﺒ ِﻮیﷺ اﺳﺖ‪» :‬ﻟَ ْﻮ ﻛُ ْﻨ ُﺖ آ ِﻣ ًﺮا أَ َﺣ ًﺪا أَنْ ﻳَ ْﺴ ُﺠ َﺪ ِﻷَ َﺣ ٍﺪ َﻷَ َﻣ ْﺮتُ اﳌ َ ْﺮأَ َة‬
‫أَنْ ﺗ َْﺴ ُﺠ َﺪ ﻟِ َﺰ ْو ِﺟ َﻬﺎ«‪ ،‬اﮔﺮ ﺳﺠﺪه ﮐﺮدن ﺑﻪ ﮐﺴﯽ ﻏﯿﺮ از ﷲ ﺟﺎﯾﺰ ﻣﯽ‬
‫ﺑﻮد ﻣﻦ زﻧﺎن را اﻣﺮ ﻣﯽﮐﺮدم ﺗﺎ ﺷﻮﻫﺮان ﺧﻮد را ﺳﺠﺪه ﮐﻨﻨﺪ )ﺗﺮﻣﺬی‪:‬‬
‫ﺣﺪﯾﺚ ‪ (١١٥٩‬زﯾﺮا اﮔﺮ ﻫﺮ دو در ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﯽﺑﻮدﻧﺪ و ﺷﻮﻫﺮ ﺑﺮ‬
‫زن ﻫﯿﭻ ﺑﺮﺗﺮی منﯽداﺷﺖ‪ ،‬ﭘﺲ رﺳﻮل ﷲ ﷺ ﭼﺮا ﻣﯽﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ‬
‫دﺳﺘﻮر دﻫﻨﺪ ﮐﻪ زﻧﺎن ﺷﻮﻫﺮان ﺧﻮد را ﺳﺠﺪه ﮐﻨﻨﺪ؟!‬

‫اﻟﺴﺎ َﻋ ِﺔ َو ُﻳ َﻨ ﱢﺰ ُل اﻟْ َﻐ ْﻴ َﺚ َو َﻳ ْﻌﻠَ ُﻢ َﻣﺎ ِﰲ ْاﻷَ ْر َﺣ ِﺎم‬

‫ﷲ ِﻋ ْﻨﺪَ ُه ِﻋﻠْ ُﻢ ﱠ‬
‫‪ +‬ب‪ _:‬إِنﱠ َ‬
‫ُﻮت‪.‬‬‫َو َﻣﺎ ﺗَﺪْ رِي ﻧَﻔ ٌْﺲ َﻣﺎ َذا ﺗَﻜ ِْﺴ ُﺐ ﻏَﺪًا َو َﻣﺎ ﺗَ ْﺪرِي ﻧَﻔ ٌْﺲ ِﺑﺄَ ﱢي أَ ْر ٍض متَ ُ‬
‫ﻋﻠﻢ )زﻣﺎن ﺑﺮﭘﺎﺋﯽ( ﻗﯿﺎﻣﺖ ﻧﺰد ﺧﺪاﺳﺖ‪ ،‬و او ﺑﺎران را‬ ‫»ﺑﯽ ﺷﮏ ِ‬
‫ﻧﺎزل ﻣﯽﮐﻨﺪ وآﻧﭽﻪ را ﮐﻪ در رﺣﻢﻫﺎﺳﺖ ﻣﯽداﻧﺪ«‪) .‬ﻟﻘامن‪ :‬آﯾﮥ ‪(٣٤‬‬
‫از داﮐﱰ ﺻﺎﺣﺐ ذاﮐﺮ ﻧﺎﯾﮏ ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪:‬‬
‫»در ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﻨﺴ ّﯿﺖ ﻃﻔﻞ در رﺣﻢ ﻣﺎدر را‬
‫ﻓﻘﻂ ﷲ ﻣﯽداﻧﺪ و ﺑﺲ‪ ،‬وﻟﯽ اﻣﺮوزه ﺳﺎﯾﻨﺲ ﺑﺴﯿﺎر ﭘﯿﴩﻓﺖ ﮐﺮده‬
‫اﻟﱰا ُﺳﻮﻧُﻮ ِﮔﺮاﻓﯽ« ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺣﺎﻻ ﺟﻨﺴ ّﯿﺖ ﺟﻨﯿﻦ را‬ ‫و ﻣﺎ ﺗﻮﺳﻂ » ِ‬
‫ﺧﻼف ﻋﻠﻮم ﻃ ّﺒﯽ ﻧﯿﺴﺖ«؟‬ ‫ﺗﺸﺨﯿﺺ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬آﯾﺎ اﯾﻦ آﯾﺖ ﻗﺮآﻧﯽ ِ‬
‫داﮐﱰ ﺻﺎﺣﺐ در ﺟﻮاب ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫»ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺗﺮﺟﻤﻪ و ﺗﻔﺴﯿﺮ اﯾﻦ آﯾﺖ ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽداﻧﺪ ﮐﻪ ﻃﻔﻞ در رﺣﻢ ﻣﺎدر ﭼﻪ ﺟﻨﺴﯿﺘﯽ دارد‬
‫اﻣﺎ اﮔﺮ ﻣنت ﻋﺮﺑﯽ اﯾﻦ آﯾﺖ را ﻣﻼﺣﻈﻪ ﮐﻨﯿﺪ ﻣﯽ ﺑﯿﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﻌﺎدل‬
‫ﮐﻠﻤﮥ اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ )‪ (Sex‬در ﻗﺮآن اﺳﺘﻌامل ﻧﺸﺪه‪ .‬در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻗﺮآن‬
 ‫‪_15+‬‬
‫ﭼﯿﺰ دﯾﮕﺮی ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ وآن اﯾﻨﺴﺖ ﮐﻪ در رﺣﻢ ﻣﺎدر ﭼﯽ ﻫﺴﺖ؟‬
‫ﻔﴪﯾﻦ ﻏﻠﻂ ﻓﻬﻤﯿﺪه‬ ‫اﯾﻦ را ﺗﻨﻬﺎ ﷲ ﻣﯽداﻧﺪ و ﺑﺲ! ﺑﺴﯿﺎری از ُﻣ ﱢ‬
‫اﻧﺪ و ﻣﻌﻨﯽ آﯾﺖ را ﺑﻪ اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ ﮐﻪ ﺟﻨﺴ ّﯿﺖ ﻃﻔﻞِ داﺧﻞِ‬
‫رﺣﻢ ﻣﺎدر را ﻓﻘﻂ ﷲ ﻣﯽ داﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺎﻵﻧﮑﻪ اﯾﻦ درﺳﺖ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬اﯾﻦ‬
‫آﯾﺖ ﺑﻪ ﺟﻨﺴ ّﯿﺖ ﺟﻨﯿﻦ اﺷﺎره ﻧﺪارد ﺑﻠﮑﻪ اﺷﺎره دارد ﮐﻪ ﻓﻄﺮت‬
‫اﯾﻦ ﻃﻔﻞِ داﺧﻞِ رﺣﻢ ﻣﺎدر ﭼﯿﺴﺖ؟ آﯾﺎ ﺑﺮای ﻣﺎدر و ﭘﺪرش ﺑﺎﻋﺚ‬
‫رﺣﻤﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﯾﺎ ﺑﺎﻋﺚ ﻋﺬاب‪...‬؟«‬
‫)اﺳﻼم ﭘﺮ ﭼﺎﻟﯿﺲ اﻋﱰاﺿﺎت‪ :‬ص‪ ۱۳۰‬از داﮐﱰ ذاﮐﺮ ﻧﺎﺋﯿﮏ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ارﯾﺐ‪،‬‬
‫دﻫﻠﯽ‪ ،‬ﻫﻨﺪ(‬
‫ﺟﻨﺎب داﮐﱰ ﺻﺎﺣﺐ در اﯾﻨﺠﺎ از ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﺳﺎﯾﻨﺴﯽ ﻣﺮﻋﻮب‬
‫ﮔﺮدﯾﺪه ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻓﺮار از اﻋﱰاﺿﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﭘﯿﺶ ﭘﺎ اﻓﺘﺎده‪ ،‬آﯾﺖ دﯾﮕﺮ‬
‫ﭘﺲ ﭘﺸﺖ اﻧﺪاﺧﺘﻪ‬ ‫ﻗﺮآن ﻣﺠﯿﺪ و ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻣﻨﻘﻮل از ﺻﺤﺎﺑ ؓﻪ و ﺗﺎﺑﻌﯿﻦ را ِ‬
‫ﻔﴪﯾﻦ ﺑﺰرگ اُﻣﺖ اﻧﺘﻘﺎد‬ ‫از ﯾﮏ ﻣﻌﻨﺎی ﻣﻌﺮوف اﻧﮑﺎر ﮐﺮده ﺑﺮ ُﻣ ﱢ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ آﻧﻬﺎ را ُﻣﺘﻬﻢ ﺑﻪ ﻏﻠﻂ ﻓﻬﻤﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﻌﻨﺎﺋﯽ ﮐﻪ داﮐﱰ ﺻﺎﺣﺐ‬
‫ﺑﯿﺎن ﮐﺮده ﺗﺤﺖ ﻋﻤﻮم »ﻣﺎ« ﻣﻮﺻﻮﻟﻪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﯿﺎﯾﺪ و ﺑﺴﯿﺎری‬
‫ﻔﴪﯾﻦ آن را ﺑﻪ ﻃﻮر ﯾﮏ اﺣﺘامل در ﺿﻤﻦ ﻣﻌﻨﺎی اول ذﮐﺮ‬ ‫از ُﻣ ﱢ‬
‫ﮐﺮده اﻧﺪ‪ ،‬ﻟﯿﮑﻦ اﻧﮑﺎر از ﻣﻌﻨﯽ دﯾﮕﺮ ﻗﻄﻌﺎً ﺻﺤﯿﺢ منﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻠﮑﻪ‬
‫اﯾﻨﮑﺎر دﻟﯿﻞ واﺿﺢ ﻗﻠّﺖ ﺗﺪﺑﱡﺮ داﮐﱰ ﺻﺎﺣﺐ و روﮔﺮداﻧﯽ وی از‬
‫اﻗﻮال ﺗﻔﺴﯿﺮی ﺻﺤﺎﺑ ؓﻪ و ﺗﺎﺑﻌﯿﻦ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا ﻣﻌﻨﺎﺋﯽ را ﮐﻪ ﺟﻨﺎب‬
‫ﷲ ﻳَ ْﻌﻠَ ُﻢ َﻣﺎ ﺗ َ ْﺤ ِﻤ ُﻞ ﻛ ﱡُﻞ أُﻧْﺜَﻰ‬ ‫داﮐﱰ ﺻﺎﺣﺐ اﻧﮑﺎر ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ِ‬
‫آﯾﺖ‪ُ َ » :‬‬
‫ﻴﺾ ْاﻷَ ْر َﺣﺎ ُم َو َﻣﺎ ﺗ َ ْﺰ َدا ُد« ﯾﻌﻨﯽ ﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽ داﻧﺪ ﮐﻪ ﻫﺮ‬ ‫َو َﻣﺎ ﺗ َ ِﻐ ُ‬
‫زن در ﺑﻄﻦ ﺧﻮد ﭼﻪ ﺣﻤﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و ﻫﺮﭼﻪ را ﻧﯿﺰ ﮐﻪ در رﺣﻢ‬
‫ﮐﻢ و ﺑﯿﺶ ﻣﯽ ﺷﻮد )ﺳﻮرۀ رﻋﺪ آﯾﮥ ‪ (٨‬ﺑﻪ ﺳﻮﯾﺶ اﺷﺎره دارد‪.‬‬
 ‫‪_16+‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ از ﺗﺎﺑﻌﯽ ﻣﺸﻬﻮر و اﻣﺎم ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺣﴬت‬
‫ﻗﺘﺎد ؒہ ﻧﯿﺰ ﻣﺮوﯾﺴﺖ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺣﴬت ﻗﺘﺎدہ ‪ 6‬ﻣﯽ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﻓ ََﻼ‬
‫ﻳَ ْﻌﻠَ ُﻢ أَ َﺣ ٌﺪ َﻣﺎ ِﰲ ْاﻷَ ْر َﺣ ِﺎم أَ َذﻛُ ٌﺮ أَ ْم أُﻧْﺜَﻰ«‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﻫﯿﭻ ﮐﺴﯽ ﺑﺠﺰ ﷲ‬
‫منﯽ داﻧﺪ ﮐﻪ در رﺣﻢ ﻣﺎدر ﻃﻔﻞ ﻧﺮﯾﻨﻪ اﺳﺖ ﯾﺎ ﻣﺎدﯾﻨﻪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺻﻮرت اﺑﻦ ﮐﺜﯿ ؒﺮ در ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺧﻮد )‪ ،(٣١٨/٦‬ﻋﻼﻣﻪ‬
‫ﻧَ َﺴ ِﻔ ؒﯽ در ﺗﻔﺴﯿﺮ َﻣﺪا ِرک )‪ (١١٦/٣‬و ﻗﺎﺿﯽ ﺷ ؒ‬
‫ﻮﮐﺎﻧﯽ در ﻓﺘﺢ اﻟﻘﺪﯾﺮ‬
‫)‪ (٤٩٨/٥‬در زﯾﺮ آﯾﺖ ﻣﺬﮐﻮره ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﯽ را ﺑﯿﺎن ﮐﺮده اﻧﺪ‪ ،‬ﻟﯿﮑﻦ‬
‫داﮐﱰ ﺻﺎﺣﺐ ﻧﺎﯾﮏ ﻣﻌﻨﯽ ﺑﯿﺎن ﺷﺪۀ ﻫﻤﮥ اﯾﻦ اﮐﺎﺑﺮ ُﻣ َﻔ ﱢﴪﯾﻦ را‬
‫ﻏﻠﻂ ﻗﺮار داده ﻣﻌﻨﯽ ﺑﯿﺎن ﮐﺮدۀ ﺧﻮد را ﻗﻄﻌﯽ داﻧﺴﺘﻪ ﺑﺮ آن ﭘﺎ‬
‫ﻓﺸﺎری دارد‪.‬‬

‫جواب صحیح‪:‬‬

‫ﻣﻘﺼﻮد آﯾﺖ ﴍﯾﻔﻪ اﺛﺒﺎت ﻋﻠﻢ ﻏﯿﺐ ﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ اﺳﺖ و‬

‫ﻋﻠﻢ ﻏﯿﺐ در ﺣﻘﯿﻘﺖ آن ﻋﻠﻢ ﯾﻘﯿﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺴﺘﻘﻼً ﺑﻐﯿﺮ‬
‫ﮐﺪام اﺳﺒﺎب ﻇﺎﻫﺮی و ﺑﺪون آﻟﻪ و اﻓﺰاری ﺣﺎﺻﻞ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻋﻠﻤﯽ‬
‫ﮐﻪ اﻃﺒﺎء ﺗﻮﺳﻂ آﻻت و اﻓﺰار ﻃﺒﯽ ﮐﺴﺐ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﻧﻪ ﯾﻘﯿﻨﯽ ﻣﯽ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ و ﻧﻪ ﺑﻼ واﺳﻄﻪ ﺑﻠﮑﻪ ﻇ ّﻨﯽ ﺑﻮده و ﺗﻮﺳﻂ آﻻت و اﻓﺰار ﮐﺴﺐ‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﻟﺬا ﺗﻮﺳﻂ ﻋﻠﻢ ﻇﻨﯽِ ﺣﺎﺻﻠﻪ ﺑﺎ اﻟﱰا ﺳﻮﻧﻮﮔﺮاﻓﯽ ﺑﺮ آﯾﺖ‬
‫ﻗﺮآﻧﯽ اﻋﱰاﺿﯽ وارد منﯽ ﺗﻮان آورد‪.‬‬

‫ﴩﻛْ َﻦ‬ ‫ﲆ أَنْ َﻻ ُﻳ ْ ِ‬ ‫ﺎت ُﻳ َﺒﺎﻳِ ْﻌ َﻨﻚَ َﻋ َ ٰ‬ ‫‪ +‬ج‪َ _:‬ﻳﺎ أَ ﱡﻳ َﻬﺎ اﻟ ﱠﻨﺒ ﱡِﻲ إِ َذا َﺟﺎ َءكَ ا ْﻟ ُﻤ ْﺆ ِﻣ َﻨ ُ‬
‫ﴪ ْﻗ َﻦ َو َﻻ ﻳَ ْﺰﻧِ َني َو َﻻ َﻳ ْﻘ ُﺘﻠْ َﻦ أَ ْو َﻻ َد ُﻫ ﱠﻦ َو َﻻ ﻳَﺄْﺗِ َني ِﺑ ُﺒ ْﻬ َﺘﺎنٍ‬ ‫ﺑِﺎ ِ‬
‫هلل ﺷَ ْﻴ ًﺌﺎ َو َﻻ َﻳ ْ ِ‬
 ‫‪_17+‬‬
‫ﻳَﻔ َْﱰِﻳ َﻨﻪُ َﺑ ْ َني أَﻳْ ِﺪﻳﻬ ﱠِﻦ َو َأ ْر ُﺟ ِﻠ ِﻬ ﱠﻦ َو َﻻ ﻳَ ْﻌ ِﺼﻴ َﻨﻚَ ِﰲ َﻣ ْﻌ ُﺮ ٍ‬
‫وف َﻓ َﺒﺎ ِﻳ ْﻌ ُﻬ ﱠﻦ‬
‫َو ْاﺳ َﺘ ْﻐ ِﻔ ْﺮ َﻟ ُﻬ ﱠﻦ َ‬
‫ﷲ‪.‬‬
‫»ای ﭘﯿﺎﻣﱪ! ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ زﻧﺎن ﻣﺆﻣﻦ ﻧﺰد ﺗﻮ آﻣﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﯿﻌﺖ‬
‫ﮐﻨﻨﺪ ﺑﺮ آﻧﮑﻪ ﭼﯿﺰی را ﺑﺎ ﷲ ﴍﯾﮏ ﻧﺴﺎزﻧﺪ‪ ،‬و دزدی ﻧﮑﻨﻨﺪ‪ ،‬و‬
‫ﻣﺮﺗﮑﺐ زﻧﺎ ﻧﺸﻮﻧﺪ‪ ،‬و ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد را ﻧﮑﺸﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻬﺘﺎن و اﻓﱰاﺋﯽ‬
‫را ﭘﯿﺶ دﺳﺖ و ﭘﺎی ﺧﻮد ﻧﯿﺎورﻧﺪ )ﻣﺜ ًﻼ ﻓﺮزﻧﺪی را ﺑﻪ دروغ ﺑﻪ‬
‫ﺷﻮﻫﺮان ﺷﺎن ﻧﺴﺒﺖ دﻫﻨﺪ(‪ ،‬و در ﮐﺎرﻫﺎی ﻧﯿﮏ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ ﺗﺮا‬
‫ﻧﮑﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﯿﻌﺖ ﮐﻦ و از ﷲ ﺑﺮای آﻧﻬﺎ آﻣﺮزش ﺑﺨﻮاه‪ ،‬ﺑﯽ‬
‫ﮔامن ﷲ آﻣﺮزﻧﺪۀ ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ«‪) .‬ﺳﻮرۀ ﻣﻤﺘﺤﻨﻪ‪ :‬آﯾﮥ ‪(١٢‬‬
‫داﮐﱰ ﺻﺎﺣﺐ ذاﮐﺮ ﻧﺎﯾﮏ در ﺗﻔﺴﯿﺮ آﯾﺖ ﻓﻮق ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪:‬‬
‫»در اﯾﻨﺠﺎ ﻟﻔﻆ »ﺑﯿﻌﺖ« اﺳﺘﻌامل ﺷﺪه و ﻟﻔﻆ»ﺑﯿﻌﺖ« در‬
‫ﻋﴫ ﻣﺎ ﻣﻌﻨﯽ »رای دادن در اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت« را ﻫﻢ ﺷﺎﻣﻞ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا‬
‫ﺣﴬت ﻣﺤﻤﺪ ﷺ ﻫﻢ رﺳﻮل ﷲ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻫﻢ رﺋﯿﺲ ﺟﻤﻬﻮر‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ‪ ،‬و ﻣﺮاد از ﺑﯿﻌﺖ اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ زﻧﺎن او را ﺑﻪ ﺣﯿﺚ رﺋﯿﺲ‬
‫ﺟﻤﻬﻮر ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻗﺒﻮل ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬از اﯾﻨﺠﺎ داﻧﺴﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ اﺳﻼم‬
‫از ﻫامن اول ﺣﻖ رای دادن ﺑﻪ زﻧﺎن در اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت را داده ﺑﻮد«‪.‬‬
‫)اﺳﻼم ﻣﯿﮟ ﺧﻮاﺗﯿﻦ ﮐﮯ ﺣﻘﻮق از داﮐﱰ ذاﮐﺮ ﻧﺎﺋﯿﮏ‪ :‬ص ‪(١٥٠‬‬
‫ﺟﻨﺎب داﮐﱰ ﺻﺎﺣﺐ در اﯾﻨﺠﺎ ﻧﯿﺰ آﯾﺖ ﻗﺮآن را ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻏﻠﻂ‬
‫ﮐﺮده ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﺳﺖ ﺗﻮﺳﻂ آن ﺣﻖ رای دادن زﻧﺎن در اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت را‬
‫ﺛﺎﺑﺖ منﺎﯾﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻓﮑﺮ داﮐﱰ ﺻﺎﺣﺐ آﻣﺪنِ زﻧﺎن ﻧﺰد رﺳﻮل ﷲ ﷺ‬
‫و ﺑﯿﻌﺖ اﯾﺸﺎن ﺑﺎ آﻧﺤﴬت ﷺ ﻫامﻧﺎ ﺷﮑﻞ ﻗﺪﯾﻤﯽ روش ﺟﺪﯾﺪ‬
‫اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺟﻤﻬﻮری ﻋﴫ ﺣﺎﴐ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎﻻﻧﮑﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ از ﺣﻘﯿﻘﺖ‬
‫ﻧﻈﺎم ﺟﻤﻬﻮرﯾﺖ آﮔﺎﻫﯽ دارﻧﺪ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﻣﯽداﻧﻨﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺗﴩﯾﺢ‬
 ‫‪_18+‬‬
‫داﮐﱰ ﺻﺎﺣﺐ ﴎاﴎ ﺧﻼف واﻗﻌﯿﺖ اﺳﺖ و اﺳﺘﻌامل ﺑﯿﺠﺎی ﻋﻘﻞ‬
‫ﺧﻮد در ﺗﻔﺴﯿﺮ آﯾﺖ ﻗﺮآﻧﯽ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﻣﻄﺎﺑﻖ اﺻﻮل ﻧﻈﺎم ﺟﻤﻬﻮری‬
‫اﻣﺮوزی ﻫﺮ ﮐﺲ ﻣﺨﺘﺎر اﺳﺖ ﺟﻬﺖ اﻧﺘﺨﺎب رﺋﯿﺲ ﺣﮑﻮﻣﺖ رای‬
‫ﺑﺪﻫﺪ ﯾﺎ ﻧﺪﻫﺪ و ﻧﯿﺰ اﮔﺮ ﺷﺨﺼﯽ رای ﮐُﻞ ﯾﺎ اﮐرثﯾﺖ را ﻧﱪد رﺋﯿﺲ‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﯿﻌﺖ ﺑﺎ رﺳﻮل ﷲ ﷺ ﻓﻘﻂ رای‬
‫دادن اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﯽ ﻣﺮدم ﺑﻮد ﭘﺲ آﯾﺎ آن زﻧﺎن ﺻﺤﺎﺑﯿﻪ اﺧﺘﯿﺎر داﺷﺘﻨﺪ‬
‫از ﻗﺒﻮل ﺣﮑﻮﻣﺖ آﻧﺤﴬت ﷺ اﻧﮑﺎر ﮐﻨﻨﺪ؟!‬

‫ﻮك ا ْﻣ َﺮأَ َﺳ ْﻮ ٍء َو َﻣﺎ ﻛَﺎﻧ َْﺖ أُ ﱡﻣ ِﻚ َﺑ ِﻐ ٍّﻴﺎ‪.‬‬

‫ْﺖ َﻫﺎ ُرونَ َﻣﺎ ﻛَﺎنَ أَ ُﺑ ِ‬
‫‪ +‬د‪َ _:‬ﻳﺎ أُﺧ َ‬
‫»ای ﺧﻮاﻫﺮ ﻫﺎرون! ﭘﺪرت ﻣﺮد ﺑﺪی ﻧﺒﻮد‪ ،‬و ﻣﺎدرت )ﻧﯿﺰ( زن‬
‫ﺑﺪﮐﺎره ای ﻧﺒﻮد!«‪) .‬ﺳﻮرۀ ﻣﺮﯾﻢ آﯾﮥ ‪(٢٨‬‬
‫ﺑﻌﻀﯽﻫﺎ اﻋﱰاض ﻣﺸﻬﻮری ﮐﻪ ﻧﺎﺷﯽ از ﺟﻬﻞ اﺳﺖ ﺑﺮ اﯾﻦ‬
‫آﯾﺖ وارد ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ وآن اﯾﻨﮑﻪ ﭼﺮا ﻗﺮآن ﺣﴬت ﻣﺮﯾﻢ را »ای ﺧﻮاﻫﺮ‬
‫ﻫﺎرون« ﺧﻮاﻧﺪه اﺳﺖ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺣﴬت ﻣﺮﯾﻢ ﺧﻮاﻫﺮ ﺣﴬت‬
‫ﻫﺎرون ﺑﺮادر ﺣﴬت ﻣﻮﺳﯽ ‪ %‬ﻧﺒﻮد ﺑﻠﮑﻪ در ﺑﯿﻦ آﻧﻬﺎ ﻓﺎﺻﻠﮥ‬
‫زﻣﺎﻧﯽ ﯾﮏ ﻫﺰار ﺳﺎﻟﻪ وﺟﻮد داﺷﺖ‪.‬‬
‫داﮐﱰ ﺻﺎﺣﺐ ذاﮐﺮ ﻧﺎﯾﮏ در ﺟﻮاب اﯾﻦ اﻋﱰاض ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫»ﮔﺮوهﻫﺎی ﺗﺒﻠﯿﻐﺎﺗﯽ ﻣﺴﯿﺤﯿﺖ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ﮐﻪ ﺣﴬت ﻣﺤﻤﺪ‬
‫ﷺ ﺣﺘﯽ اﯾﻨﻘﺪر ﻫﻢ منﯽ داﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﺎدر ﯾﺴﻮع ﻣﺴﯿﺢ )‪(Mary‬‬
‫و ﻣﺮﯾﻢ ﺧﻮاﻫﺮ ﻫﺎرون ﺑﺮادر ﻣﻮﺳﯽ دو اﺷﺨﺎص ﻣﺘﻔﺎوت ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺟﻮاب آﻧﻬﺎ اﯾﻨﺴﺖ ﮐﻪ »اُﺧﺖ« در زﺑﺎن ﻋﺮﺑﯽ ﻣﻌﻨﺎی »اوﻻده« را‬
‫ﻣﯽدﻫﺪ ﻟﺬا ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻣﺮﯾﻢ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﮐﻪ »ای اوﻻدۀ ﻫﺎرون«! و ﻣﺮاد‬
 ‫‪_19+‬‬
‫ﻫﺎرون ؛ ﺑﻮد«‪) .‬اﺳﻼم ﭘﺮ ﭼﺎﻟﯿﺲ اﻋﱰاﺿﺎت از‬ ‫ﺷﺎن اوﻻدۀ ﺣﴬت‬
‫ذاﮐﺮ ﻧﺎﺋﯿﮏ(‬
‫در ﻧﻘﺪ ﺗﺤﻘﯿﻖ داﮐﱰ ﺻﺎﺣﺐ ﮐﻪ ﻣﺒﻨﺎﯾﺶ ﺟﻬﻞ از اﺣﺎدﯾﺚ‬
‫ﻧَ َﺒﻮِی و ﻧﺎآﮔﺎﻫﯽ از زﺑﺎن ﻋﺮﺑﯽ اﺳﺖ ﺗﻨﻬﺎ ﯾﮏ ﺣﺪﯾﺚ ُﻣ ْﺴﻠِﻢ ﴍﯾﻒ‬
‫ﮐﺎﻓﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫َﻋ ْﻦ اﻟْ ُﻤ ِﻐ َري ِة ﺑْﻦِ ﺷُ ْﻌﺒَ َﺔ ﻗَ َﺎل‪ :‬ﻟ ﱠَام ﻗ َِﺪ ْﻣ ُﺖ ﻧَ ْﺠ َﺮا َن َﺳﺄَﻟ ُِﻮين‪ ،‬ﻓَﻘَﺎﻟُﻮا‪:‬‬
‫ﻴﴗ ِﺑ َﻜﺬَا َو َﻛﺬَا‪ ،‬ﻓَﻠ ﱠَام‬ ‫ﻮﳻ ﻗَ ْﺒ َﻞ ِﻋ َ‬ ‫إِﻧﱠ ُﻜ ْﻢ ﺗَ ْﻘ َﺮ ُءونَ ﻳَﺎ أُ ْﺧ َﺖ َﻫﺎ ُرونَ َو ُﻣ َ‬
‫ﷲ َﻋﻠَ ْﻴ ِﻪ َو َﺳﻠﱠ َﻢ َﺳﺄَﻟْﺘُ ُﻪ َﻋ ْﻦ َذﻟِ َﻚ‪ ،‬ﻓَﻘ ََﺎل‪:‬‬‫ﷲ َﺻ ﱠﲆ ُ‬ ‫ﻗ َِﺪ ْﻣ ُﺖ َﻋ َﲆ َر ُﺳﻮ ِل ِ‬
‫ني ﻗَ ْﺒﻠَ ُﻬﻢ‪ُ ) .‬ﻣ ْﺴ ِﻠﻢ‪ :‬ﺣﺪﯾﺚ ‪(٢١٣٥‬‬ ‫اﻟﺼﺎﻟِ ِﺤ َ‬‫إِﻧﱠ ُﻬ ْﻢ ﻛَﺎﻧُﻮا ﻳُ َﺴ ﱡﻤﻮنَ ِﺑﺄَﻧْ ِﺒ َﻴﺎ ِﺋ ِﻬ ْﻢ َو ﱠ‬
‫ﺟﻨﺎب ﺣﴬت رﺳﻮل ﺧﺪا ﷺ ﺗﻔﺴﯿﺮ اﯾﻦ آﯾﺖ را ﯾﮏ‬
‫ﻫﺰار و ﭼﻬﺎر ﺻﺪ ﺳﺎل ﻗﺒﻞ ﺑﯿﺎن ﻓﺮﻣﻮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺧﻼﺻﻪ اش اﯾﻦ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﴬت ﻣﺮﯾﻢ ﻣﺎدر ﺣﴬت ﻋﯿﺴﯽ ؛ ﺧﻮاﻫﺮ ﺣﴬت‬
‫ﻫﺎرون ﺑﺮادر ﺣﴬت ﻣﻮﺳﯽ ؛ ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻠﮑﻪ اﺳﻢ ﺑﺮاد ِر ﻣﺎد ِر‬
‫ﺣﴬت ﻋﯿﺴﯽ ؛ ﻧﯿﺰ ﻫﺎرون ﺑﻮد و ﻣﺮدم آﻧﻮﻗﺖ اﺳﺎﻣﯽ اﻧﺒﯿﺎء‬
‫و ﺑﺰرﮔﺎن دﯾﻦ را ﺑﺮ ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮﯾﺶ ﻣﯽﮔﺬاردﻧﺪ ]ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ اﻣﺮوزه‬
‫ﻧﯿﺰ ﻣﺴﻠامﻧﺎن ﻫﻤﯿﻦ ﮐﺎر را ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ[‪.‬‬
‫اض ﺟﺪﯾﺪی‬ ‫از اﯾﻨﺠﺎ داﻧﺴﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻧﻪ اﯾﻦ اﻋﱰاض اﻋﱰ ِ‬
‫اﺳﺖ و ﻧﻪ ﻧﯿﺎزی ﺑﻪ ﺟﻌﻞ ﮐﺮدن ﺟﻮاب ﺟﺪﯾﺪی از ﻋﻘﻞ ﺧﻮد دارد‪.‬‬
‫ﻧﺎآﮔﺎﻫﯽ ﺟﻨﺎب داﮐﱰ ﺻﺎﺣﺐ ذاﮐﺮ ﻧﺎﯾﮏ از اﺣﺎدﯾﺚ ﺑﻪ اﻧﺪازهای‬
‫ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ اﯾﺸﺎن ﺑﺠﺎی ﺗﻼش وﺻﻮل ﺑﻪ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺳﻂ ذﺧﯿﺮۀ‬
‫اﺣﺎدﯾﺚ و ﺗﻔﺎﺳﯿﺮ ﻗﺮآن‪ ،‬وی ﺗﺎوﯾﻼت ﺑﺎﻃﻞ ﻋﻘﻞ ﺧﻮد را ﭘﯿﺶ ﻣﯽ‬
‫ﮔﯿﺮد‪.‬‬
 ‫‪_20+‬‬

‫‪ +‬ﻩ‪َ _:‬و ْاﻷَ ْر َض َﺑ ْﻌﺪَ َٰذ ِﻟﻚَ َد َﺣﺎ َﻫﺎ‪.‬‬

‫»و زﻣﯿﻦ را ﺑﻌﺪ از آن ﮔﺴﱰاﻧﯿﺪ«‪) .‬ﺳﻮرۀ ﻧﺎزﻋﺎت آﯾﮥ ‪(٣٠‬‬
‫ﺟﻨﺎب داﮐﱰ ﺻﺎﺣﺐ ذاﮐﺮ ﻧﺎﯾﮏ در ﺗﻔﺴﯿﺮ اﯾﻦ آﯾﺖ ﴍﯾﻒ‬
‫ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫»در اﯾﻨﺠﺎ ﺑﺮای »ﺗﺨﻢ« ﮐﻠﻤﮥ ﻋﺮﺑﯽ » َد َﺣﺎ« اﺳﺘﻌامل ﺷﺪه‬
‫ﮐﻪ ﻣﻌﻨﯽ اش »ﺗﺨﻢ ﺷﱰﻣﺮغ« اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺨﻢ ﺷﱰﻣﺮغ ﻣامﺛﻞ ﺷﮑﻞ‬
‫زﻣﯿﻦ اﺳﺖ زﯾﺮا ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﺷﮑﻞ زﻣﯿﻦ را ﮐﺎﻣﻼً روﺷﻦ ﺳﺎﺧﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ )ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺗﺨﻢ ﺷﱰﻣﺮغ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ( و اﯾﻦ در ﺣﺎﻟﯽ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ در زﻣﺎن ﻧﺰول ﻗﺮآن ﻣﺮدم ﮔامن داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ زﻣﯿﻦ ﻫﻤﻮار )‪(Flat‬‬
‫اﺳﺖ‪) .‬ﺧﻄﺒﺎت ذاﮐﺮ ﻧﺎﺋﯿﮏ‪ ،‬ﻗﺮآن ﻗﺮآن اور ﺟﺪﯾﺪ ﺳﺎﺋﻨﺲ‪ :‬ص ‪ ٧٣‬و ‪(٧٤‬‬
‫داﮐﱰ ﺻﺎﺣﺐ در اﯾﻨﺠﺎ ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﺎﺧﺘﮕﯽ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻧﻈﺮات‬
‫ﺟﺪﯾﺪ ﺳﺎﯾﻨﺲ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻋﺪم ﻓﻬﻢ ﻣﻮﺿﻮع ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ )ﮐﻪ اﺻ ًﻼ‬
‫ﺗﻮﺣﯿﺪ و رﺳﺎﻟﺖ اﺳﺖ و ﺳﺎﯾﺮ اﻣﻮر ﻃﺒﯿﻌﯽ و ﻏﯿﺮه در آن ﺿﻤﻨﺎً‬
‫آﻣﺪه( و ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﮐﺮدن ﺷﮑﻞ زﻣﯿﻦ از آﯾﺖ ﮐﺮﯾﻤﻪ اﺳﺘﺪﻻل‬
‫ﻏﻠﻂ منﻮده آﯾﺖ ﻗﺮآﻧﯽ را ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺧﻮدﴎاﻧﻪ )ﺑﺎﻟ ﱠﺮای( ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮐﻠﻤﻪ و ﻣﺎدۀ » َد ْﺣﻮ« در زﺑﺎن ﻋﺮﺑﯽ ﻣﻔﻬﻮم و ﻣﻌﻨﺎی‬
‫ﮔﺴﱰدن و ﮔﺴﱰش را دارد و ﻣﻔﴪﯾﻦ ﻣﻄﺎﺑﻖ آن » َد َﺣﺎ َﻫﺎ« را ﺑﻪ‬
‫ﮔﺴﱰدن زﻣﯿﻦ و ﭘﯿﺪاﮐﺮدن اﺷﯿﺎی ﻣﻮﺟﻮد در آن ﺗﺮﺟﻤﻪ و ﺗﻔﺴﯿﺮ‬
‫ﮐﺮده اﻧﺪ‪) .‬ﺑﻪ ﺗﻔﺴﯿﺮ اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﮐﻨﯿﺪ( اﯾﻦ ﮐﻠﻤﻪ و ﻣﺎده‬
‫در زﺑﺎن ﻋﺮﺑﯽ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی »ﺗﺨﻢ« ﯾﺎ »ﺗﺨﻢ ﺷﱰﻣﺮغ« منﯽ آﯾﺪ‪.‬‬
 ‫‪_21+‬‬

‫‪ +‬عدم آگاهی از احادیث َن َب ِوی _‬

‫‪_
+‬‬
‫داﮐﱰ ﺻﺎﺣﺐ ذاﮐﺮ ﻧﺎﯾﮏ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻋﺪم آﮔﺎﻫﯽ از ذﺧﯿﺮۀ‬
‫اﺣﺎدﯾﺚ در ﺑﺴﯿﺎری ﺟﺎﻫﺎ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺧﻼف اﺣﺎدﯾﺚ ﺻﺤﯿﺢ را ﺑﯿﺎن‬
‫ﮐﺮده اﺳﺖ و در ﺑﺴﯿﺎری دﯾﮕﺮ از ﺟﺎﻫﺎ ﺑﺎ آﻧﮑﻪ اﺣﺎدﯾﺚ ﻣﺘﻌﺪد‬
‫در آن ﺑﺎره ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ ﺑﺎزﻫﻢ ادﻋﺎء ﮐﺮده ﮐﻪ در اﯾﻦ ﻣﻮارد ﻫﯿﭻ‬
‫دﻟﯿﻠﯽ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬در زﯾﺮ منﻮﻧﻪ ﻫﺎی از اﯾﻦ ﻧﺎآﮔﺎﻫﯽ ﯾﺎ داﻧﺴﺘﻪ‬
‫ﻃﻔﺮه َر ِوی داﮐﱰ ﺻﺎﺣﺐ را ﻣﯽ آورﯾﻢ‪.‬‬

‫ن در حالت حیض‬
‫‪ +‬الف‪ _:‬جواز تالوت قرآن برای زنا ِ‬

‫داﮐﱰ ﺻﺎﺣﺐ در ﯾﮑﯽ از ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎی ﺗﻠﻮﯾﺰﯾﻮﻧﯽ ﺧﻮد در‬

‫ﻣﻮرد زﻧﺎن و اﯾﺎم ﻣﺨﺼﻮص آﻧﻬﺎ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫»در ﻗﺮآن و ﺣﺪﯾﺚ ﺑﺮای آﻧﻬﺎ اﺟﺎزه اﺳﺖ ﮐﻪ منﺎز ﻧﺨﻮاﻧﻨﺪ‬
‫وﻟﯽ در ﻫﯿﭻ ﺣﺪﯾﺜﯽ ﻧﯿﺎﻣﺪه ﮐﻪ آﻧﻬﺎ اﺟﺎزه ﻧﺪارﻧﺪ ﻗﺮآن ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ«‪.‬‬
‫در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺣﺪﯾﺚ ﴏﯾﺢ در ﺗِ ْﺮ ِﻣ ِﺬی )ﺣﺪﯾﺚ ‪ (١٣١‬ﻣﻮﺟﻮد‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ » َﻻ ﺗَ ْﻘ َﺮ ِأ اﻟ َﺤﺎﺋِ ُﺾ َو َﻻ اﻟ ُﺠ ُﻨ ُﺐ ﺷَ ْﻴﺌًﺎ ِﻣ َﻦ اﻟ ُﻘ ْﺮآنِ « ﯾﻌﻨﯽ ُﺟﻨُﺐ‬
‫و ﺣﺎﯾﻀﻪ ﻗﺮآن ﻧﺨﻮاﻧﻨﺪ‪ .‬داﮐﱰ ﺻﺎﺣﺐ در ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ ﺣﺪﯾﺚ ﺻﺤﯿﺢ‬
‫و ﴏﯾﺢ ﺑﺎ ادﻋﺎی ﺑﺎﻃﻞ ﺧﻮد از ﺣﺪﯾﺚ اﻧﮑﺎر ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ +‬ب‪ _:‬در مورد شکستن وضو از خون نزد احناف هیچ دلیل وجود ندارد‬

‫داﮐﱰ ﺻﺎﺣﺐ ذاﮐﺮ ﻧﺎﯾﮏ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬

 ‫‪_22+‬‬
‫»ﺑﻌﻀﯽ از ﻋﻠامی ﮐﺮام ﺧﺼﻮﺻﺎً ﻋﻠامی ﻓﻘﻪ ﺣﻨﻔﯽ ﻧﻈﺮ‬
‫دارﻧﺪ ﮐﻪ از ﺟﺎری ﺷﺪن ﺧﻮن وﺿﻮ ﻣﯽﺷﮑﻨﺪ‪ .‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ در دوران‬
‫منﺎز از ﺑﺪﻧﺶ ﺧﻮن ﺟﺎری ﻣﯽ ﺷﻮد ﭼﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﮐﻨﺪ؟ در ﺟﻮاب اﯾﻦ‬
‫ﺳﻮال ﻓﺘﻮای اﺣﻨﺎف ﺑﺴﯿﺎر ﻃﻮﯾﻞ اﺳﺖ ﻟﯿﮑﻦ ﻇﺎﻫﺮاً آﻧﻬﺎ ﻫﯿﭻ‬
‫دﻟﯿﻠﯽ ﺟﻬﺖ اﺛﺒﺎت اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﮥ ﺧﻮد ﻧﺪارﻧﺪ«‪.‬‬
‫)ﺣﻘﯿﻘﺖ ذاﮐﺮ ﻧﺎﺋﯿﮏ‪ :‬ص ‪ ٢١٤‬ﮐﺘﺎﺑﻔﺮوﺷﯽ دﯾﻮﺑﻨﺪ(‬
‫داﮐﱰ ﺻﺎﺣﺐ در اﯾﻨﺠﺎ ﻋﻠامی ﻓﻘﻪ ﺣﻨﻔﯽ را ﻣﺘﻬﻢ ﺳﺎﺧﺘﻪ‬
‫ﮐﻪ در ﻣﺴﺌﻠﮥ ﺷﮑﺴنت وﺿﻮ از ﺟﺮﯾﺎن ﺧﻮن ﺑﺪون دﻟﯿﻞ و ﺛﺒﻮت‬
‫ﺣﺮف ﻣﯽ زﻧﻨﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ اﺣﺎدﯾﺚ ﺑﺴﯿﺎری در ﺷﮑﺴنت وﺿﻮ از‬
‫ﺧﻮن ﺟﺎری وارد ﺷﺪه اﺳﺖ وﺻﺤﺎﺑﮥ ﮐﺮام ﻧﯿﺰ ﺑﺮآن ﺗﻌﺎﻣﻞ داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺪی از آﻧﻬﺎ را در زﯾﺮ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪:‬‬
‫‪ +‬حدیث اول _‬
‫‪_
+‬‬
‫َﻋ ْﻦ َﻋﺎ ِﺋﺸَ َﺔ ﻗَﺎﻟ َْﺖ‪َ :‬ﺟﺎ َءتْ ﻓ َِﺎﻃ َﻤ ُﺔ ِﺑ ْﻨ ُﺖ أَ ِيب ُﺣ َﺒ ْﻴ ٍﺶ ِإ َﱃ اﻟ ﱠﻨﺒ ﱢِﻲ‬
‫ﺎض ﻓَ َﻼ‬ ‫ﷲ إِ ﱢين ا ْﻣ َﺮأَ ٌة أُ ْﺳﺘَ َﺤ ُ‬
‫ﷲ َﻋﻠَ ْﻴ ِﻪ َو َﺳﻠﱠ َﻢ ﻓَﻘَﺎﻟ َْﺖ‪ :‬ﻳَﺎ َر ُﺳ َﻮل ِ‬
‫َﺻ ﱠﲆ ُ‬
‫ﷲ َﻋﻠَﻴْ ِﻪ َو َﺳﻠﱠ َﻢ‪» :‬ﻻَ‪ِ ،‬إمنﱠ َﺎ‬ ‫ﷲ َﺻ ﱠﲆ ُ‬ ‫اﻟﺼ َﻼةَ؟ ﻓَﻘ ََﺎل َر ُﺳ ُﻮل ﱠ ِ‬‫أَﻃْ ُﻬ ُﺮ أَﻓَﺄَ َد ُع ﱠ‬
‫َذﻟِ ِﻚ ِﻋ ْﺮ ٌق‪َ ،‬وﻟَ ْﻴ َﺲ ِﺑ َﺤ ْﻴ ٍﺾ‪ ،‬ﻓَ ِﺈذَا أَﻗْ َﺒﻠ َْﺖ َﺣ ْﻴﻀَ ﺘُ ِﻚ ﻓَ َﺪ ِﻋﻲ ﱠ‬
‫اﻟﺼ َﻼةَ‪َ ،‬و ِإذَا‬
‫أَ ْدﺑَ َﺮتْ ﻓَﺎﻏ ِْﺴ ِﲇ َﻋﻨْ ِﻚ اﻟ ﱠﺪ َم ﺛُ ﱠﻢ َﺻ ﱢﲇ«‪ .‬ﻗ ََﺎل‪َ :‬وﻗ ََﺎل أَ ِيب‪» :‬ﺛ ُ ﱠﻢ ﺗ َ َﻮﺿﱠ ِﺌﻲ‬
‫ْﺖ«‪) .‬ﺑﺨﺎری ﴍﯾﻒ‪ :‬ﺣﺪﯾﺚ ‪(٢٢٨‬‬ ‫ﻟِﻜ ﱢُﻞ َﺻ َﻼ ٍة‪َ ،‬ﺣ ﱠﺘﻰ ﻳَﺠِﻲ َء َذﻟِ َﻚ اﻟ َﻮﻗ ُ‬
‫‪ +‬حدیث دوم _‬
‫‪_
+‬‬
‫ﷲ َﻋﻠَ ْﻴ ِﻪ َو َﺳﻠﱠ َﻢ‪:‬‬ ‫َﻋﻦِ اﺑْﻦِ َﻋ ﱠﺒ ٍﺎس‪ ،‬ﻗ ََﺎل‪ :‬ﻗ ََﺎل َر ُﺳ ُﻮل ِ‬
‫ﷲ َﺻ ﱠﲆ ُ‬
 ‫‪_23+‬‬
‫»إِذَا َر َﻋ َﻒ أَ َﺣ ُﺪﻛُ ْﻢ ِﰲ َﺻ َﻼﺗِ ِﻪ ﻓَﻠْﻴَﻨْ َ ِ‬
‫ﴫ ْف ﻓَﻠْﻴَﻐ ِْﺴ ْﻞ َﻋﻨْ ُﻪ اﻟ ﱠﺪ َم‪ ،‬ﺛ ُ ﱠﻢ ﻟِﻴُ ِﻌ ْﺪ‬
‫َوﺿُ ﻮ َء ُه َوﻳَ ْﺴ َﺘ ْﻘﺒ ِْﻞ َﺻ َﻼﺗَ ُﻪ«‪.‬‬
‫ﯾﻌﻨﯽ اﮔﺮ در دوران منﺎز از ﺑﯿﻨﯽ ﮐﺴﯽ ﺧﻮن ﺟﺎری ﺷﺪ ﭘﺲ‬
‫)ﺳ َﻨﻦ اﻟ ﱠﺪارﻗُﻄﻨﯽ‪ :‬ﺣﺪﯾﺚ ‪(٥٦٠‬‬ ‫ﺧﻮن را ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺸﻮﯾﺪ و ﺑﺎﯾﺪ وﺿﻮ منﺎﯾﺪ‪ُ .‬‬

‫‪ +‬حدیث سوم _‬

‫‪_
+‬‬
‫ﷲ َﻋﻠَﻴْ ِﻪ َو َﺳﻠﱠ َﻢ‪:‬‬ ‫َﻋ ْﻦ َزﻳْ ِﺪ ﺑْﻦِ ﺛ َﺎﺑ ٍِﺖ ﻗ ََﺎل‪ :‬ﻗ ََﺎل َر ُﺳ ُﻮل ِ‬
‫ﷲ َﺻ ﱠﲆ ُ‬
‫اﻟْ ُﻮﺿُ ﻮ ُء ِﻣ ْﻦ ﻛ ﱢُﻞ َد ٍم َﺳﺎﺋِﻞٍ‪) .‬اﺑﻦ ﻋﺪی ﻓﯽ اﻟﮑﺎﻣﻞ‪ ،‬ﻧﺼﺐ اﻟﺮاﯾﺔ ﻟﻠﺰﯾﻠﻌﯽ‪(٣٧/١ :‬‬
‫ﯾﻌﻨﯽ وﺿﻮ از ﺧﻮن ﺟﺎری ﻻزم ﻣﯽ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫داﮐﱰ ذاﮐﺮ ﻧﺎﯾﮏ ﺑﺎ وﺟﻮد اﺣﺎدﯾﺚ ﻓﻮق و ﺑﺴﺎ اﺣﺎدﯾﺚ‬
‫ﻣﻮﺟﻮدۀ دﯾﮕﺮ ﺑﺠﺎی اﻇﻬﺎر ﻋﺪم ﻋﻠﻢ ادﻋﺎی ﻣﺠﺘﻬﺪاﻧﻪ ﻣﯽ منﺎﯾﺪ‬
‫ﮐﻪ ﻋﻠامی اﺣﻨﺎف ﻇﺎﻫﺮا ً ﻫﯿﭻ دﻟﯿﻠﯽ ﺟﻬﺖ اﺛﺒﺎت ﻣﺴﺌﻠﮥ ﺷﮑﺴنت‬
‫وﺿﻮ از ﺧﻮن ﺟﺎری ﻧﺪارﻧﺪ!‬

‫‪ +‬ج‪ _:‬تفاوت بین نماز زن و مرد جایز نیست‬

‫داﮐﱰ ﺻﺎﺣﺐ ذاﮐﺮ ﻧﺎﯾﮏ در ﺟﺎی دﯾﮕﺮی درﺑﺎرۀ ﺗﻔﺎوت‬

‫منﺎز زن و ﻣﺮد ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫»در ﻫﯿﭻ ﺟﺎﺋﯽ ﺣﺘﯽ ﯾﮏ ﺣﺪﯾﺚ ﺻﺤﯿﺢ و ُﻣ ْﺴﺘَ َﻨﺪ وﺟﻮد‬
‫ﻧﺪارد ﮐﻪ روش منﺎز زن را از منﺎز ﻣﺮد ﻣﺘﻔﺎوت ﻗﺮار ﺑﺪﻫﺪ ﺑﻠﮑﻪ در‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻞ آن در ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری رواﯾﺖ دارﯾﻢ ﮐﻪ ﺣﴬت اُم َد ْر َداء‬
‫رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ زﻧﺎن ﺣﮑﻢ ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ ﮐﻪ در اﻟﺘﺤﯿﺎت ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺮدان‬
‫ﺑﻨﺸﯿﻨﻨﺪ«‪.‬‬
 ‫‪_24+‬‬
‫ﺟﻨﺎب داﮐﱰ ﺻﺎﺣﺐ در اﯾﻨﺠﺎ دو اﻣ ِﺮ ﴎاﴎ ﻧﺎدرﺳﺖ را‬
‫ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اول‪ :‬اﯾﻨﮑﻪ ﻫﯿﭻ ﺣﺪﯾﺜﯽ در ﻣﻮرد ﺗﻔﺎوت منﺎز ﻣﺮد و‬
‫زن وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﺛﺎﻧﯽ‪ :‬ﺣﴬت رﺳﻮل ﷲ ﷺ ﺣﮑﻢ دادﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫زﻧﺎن در اﻟﺘﺤﯿﺎت )منﺎز( ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺮدان ﺑﻨﺸﯿﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫داﮐﱰ ﺻﺎﺣﺐ ﺑﺎ ﮔﻔﺘﺎر اول ﺧﻮد از متﺎﻣﯽ آن اﺣﺎدﯾﺚ ﴍﯾﻒ‬
‫اﻧﮑﺎر ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﻔﺎوت منﺎز زن و ﻣﺮد در آﻧﻬﺎ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺪی از آﻧﻬﺎ را در زﯾﺮ ﻣﯽ آورﯾﻢ‪:‬‬

‫‪ +‬حدیث اول _‬

‫‪_
+‬‬
‫اﻟﺼ َﻼ ِة‪،‬‬ ‫ﺎس َﻣﺎ ﻟَ ُﻜ ْﻢ ِﺣ َني ﻧَﺎﺑَ ُﻜ ْﻢ َ ْ‬
‫ﳾ ٌء ِﰲ ﱠ‬ ‫ﻓَﻘَﺎ َل ﷺ‪ :‬ﻳَﺎ أَﻳﱡ َﻬﺎ اﻟ ﱠﻨ ُ‬
‫ﻴﻖ ﻟِﻠﻨﱢ َﺴﺎ ِء‪) .‬ﺑﺨﺎری ﴍﯾﻒ‪ :‬ﺣﺪﯾﺚ ‪(١٢٣٤‬‬ ‫أَ َﺧ ْﺬﺗُ ْﻢ ِﰲ اﻟﺘﱠ ْﺼ ِﻔﻴﻖِ ِإمنﱠ َﺎ اﻟﺘﱠ ْﺼ ِﻔ ُ‬
‫ﯾﻌﻨﯽ رﺳﻮل ﷲﷺ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻣﺮدان در منﺎز ﺗﺼﻔﯿﻖ ﻧﮑﻨﻨﺪ‬
‫زﯾﺮا ﺗﺼﻔﯿﻖ در منﺎز ﻣﺨﺼﻮص زﻧﺎن اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ +‬حدیث دوم _‬

‫‪_
+‬‬
‫ﷲ َﻋﻠَ ْﻴ ِﻪ َو َﺳﻠﱠ َﻢ‪:‬‬ ‫ﷲ َﺻ ﱠﲆ ُ‬ ‫َﻋ ْﻦ َواﺋِﻞِ ﺑْﻦِ ُﺣ ْﺠ ٍﺮ ﻗ ََﺎل‪ :‬ﻗ ََﺎل ِﱄ َر ُﺳ ُﻮل ِ‬
‫»ﻳَﺎ َوا ِﺋ َﻞ ﺑْ َﻦ ُﺣ ْﺠ ٍﺮ ِإذَا َﺻﻠﱠ ْﻴ َﺖ ﻓَﺎ ْﺟ َﻌ ْﻞ ﻳَ َﺪﻳْ َﻚ ِﺣﺬَا َء أُ ُذﻧَ ْﻴ َﻚ‪َ ،‬واﻟْ َﻤ ْﺮأَ ُة‬
‫ﺗ َ ْﺠ َﻌ ُﻞ ﻳَ َﺪﻳْ َﻬﺎ ِﺣﺬَا َء ﺛَ ْﺪﻳَ ْﻴ َﻬﺎ«‪.‬‬
‫ﺣﴬت واﺋﻞ ﺑﻦ ُﺣ ْﺠﺮ‪ 0‬رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺧﺪﻣﺖ رﺳﻮل اﮐﺮم ﷺ ﺣﺎﴐ ﺷﺪم آﻧﺤﴬت ﷺ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫ای واﺋﻞ ﺑﻦ ُﺣ ْﺠﺮ! ﺗﻮ ﭼﻮن منﺎز را آﻏﺎز ﮐﻨﯽ‪ ،‬دﺳﺖﻫﺎﯾﺖ را ﺑﺮاﺑ ِﺮ‬
 ‫‪_25+‬‬
‫ﮔﻮش ﻫﺎﯾﺖ ﺑﻠﻨﺪ ﮐﻦ؛ و زن دﺳﺖ ﻫﺎﯾﺶ را ﺑﺮاﺑ ِﺮ ﺳﯿﻨﻪ اش ﺑﻠﻨﺪ‬
‫ﮐﻨﺪ‪) .‬اﳌﻌﺠﻢ اﻟﮑﺒﯿﺮ ﻟﻠﻄﱪاﻧﯽ‪ ١٩/٢٢ :‬ﺣﺪﯾﺚ ‪(٢٨‬‬

‫‪ +‬حدیث سوم _‬

‫‪_
+‬‬
‫ﷲ َﻋﻠَ ْﻴ ِﻪ َو َﺳ ﱠﻠ َﻢ‬
‫ﷲ َﺻ ﱠﲆ ُ‬ ‫ِﻴﺐ‪ ،‬أَنﱠ َر ُﺳ َﻮل ِ‬ ‫َﻋ ْﻦ ﻳَﺰِﻳ َﺪ ﺑْﻦِ أَ ِيب َﺣﺒ ٍ‬
‫َﻣ ﱠﺮ َﻋ َﲆ ا ْﻣ َﺮأَﺗ ْ َِني ﺗ َُﺼﻠﱢ َﻴﺎنِ ﻓَﻘ ََﺎل‪ِ :‬إذَا َﺳ َﺠﺪْمتُ َﺎ ﻓَﻀُ ﱠام ﺑَ ْﻌ َﺾ اﻟﻠﱠ ْﺤ ِﻢ ِإ َﱃ‬
‫ْاﻷَ ْر ِض ﻓَ ِﺈنﱠ اﻟْ َﻤ ْﺮأَ َة ﻟَ ْﻴ َﺴ ْﺖ ِﰲ َذﻟِ َﻚ ﻛَﺎﻟ ﱠﺮ ُﺟﻞِ‪.‬‬
‫از ﺣﴬت اﺑﻦ اﺑﯽ ﺣﺒﯿﺐ ‪ 6‬رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل ﷲ‬
‫ﷺ از ﺟﺎﺋﯽ ﻣﯽﮔﺬﺷﺘﻨﺪ و دو زن را در ﺣﺎل منﺎز ﺧﻮاﻧﺪن دﯾﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫آﻧﺤﴬت ﷺ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﭼﻮن ﺑﻪ ﺳﺠﺪه رﻓﺘﯿﺪ ﺑﺪن را ﺑﻪ‬
‫زﻣﯿﻦ ﺑﭽﺴﭙﺎﻧﯿﺪ‪ ،‬زﯾﺮا زن در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺮد ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫)اﳌﺮاﺳﯿﻞ ﻻﺑﯽ داؤد‪ ١١٧ :‬ﺣﺪﯾﺚ ‪ | ٨٧‬اﻟﺴﻨﻦ اﻟﮑﱪی ﻟﻠﺒﯿﻬﻘﯽ‪ ٣١٥/٢ :‬ﺣﺪﯾﺚ‬
‫‪ ٣٢٠١‬ﻣﻮﺻﻮﻻً | إﻋﻼء اﻟﺴﻨﻦ ﻟﻠﺘﻬﺎﻧﻮی‪ ٢٦/٣ :‬ﺣﺪﯾﺚ ‪(٧٧٥‬‬

‫‪ +‬حدیث چهارم _‬

‫‪_
+‬‬
‫ﷲ َﻋ ْﻨ ُﻬ َام أَﻧﱠ ُﻪ ُﺳ ِﺌ َﻞ‪:‬‬
‫ﴈ ُ‬‫اَﺑُ ْﻮ َﺣ ِﻨ ْﯿ َﻔ َﺔ َﻋ ْﻦ ﻧَﺎ ِﻓ ٍﻊ َﻋﻦِ اﺑْﻦِ ُﻋ َﻤ َﺮ َر ِ َ‬
‫ﷲ َﻋﻠَ ْﻴ ِﻪ َو َﺳﻠﱠ َﻢ ؟‬ ‫ﷲ َﺻ ﱠﲆ ُ‬ ‫ﻛَ ْﻴ َﻒ ﻛُ ﱠﻦ اﻟ ﱢﻨ َﺴﺎ ُء ﻳُ َﺼﻠﱢ َني َﻋ َﲆ َﻋ ْﻬ ِﺪ َر ُﺳﻮ ِل ِ‬
‫ﻗ ََﺎل ُﻛ ﱠﻦ ﻳَ َ َﱰﺑﱠ ْﻌ َﻦ‪ ،‬ﺛ ُ ﱠﻢ أُ ِﻣ ْﺮنَ أَنْ ﻳَ ْﺤﺘَ ِﻔ ْﺰنَ‪.‬‬
‫ﺣﴬت اﻣﺎم اﻋﻈﻢ اﺑﻮ ﺣﻨﯿﻔﻪ ‪ ...6‬رواﯾﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ‬
‫ﻣﺮدم از ﺣﴬت ﻋﺒﺪ ﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ‪ 0‬ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ ﮐﻪ زﻧﺎن در زﻣﺎن‬
‫رﺳﻮل ﷲ ﷺ ﭼﮕﻮﻧﻪ منﺎز ﻣﯽ ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﺣﴬت ﻋﺒﺪ ﷲ ﺑﻦ‬
‫ﻋﻤﺮ‪ 0‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬زﻧﺎن در اﺑﺘﺪای اﺳﻼم ﭼﻬﺎر زاﻧﻮ ﻣﯽ ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ‪،‬‬
 ‫‪_26+‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺣﮑﻢ ﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﺮ روی ﴎﯾﻦ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﭘﺎﻫﺎی ﺧﻮﯾﺶ‬
‫را از ﯾﮏ ﺟﺎﻧﺐ ﺑﯿﺮون ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫)ﺟﺎﻣﻊ اﳌﺴﺎﻧﯿﺪ ﻟﻼﻣﺎم اﻻﻋﻈﻢ‪ | ٤٠٠/١ :‬إﻋﻼء اﻟﺴﻨﻦ‪ ٢٧/٣ :‬ﺣﺪﯾﺚ ‪(٧٧٦‬‬
‫در اﺣﺎدﯾﺚ ﺑﺎﻻ ﺗﻔﺎوت ﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﯿﻦ منﺎز زن و ﻣﺮد‬
‫ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﻋﻼوۀ آﻧﻬﺎ اﺣﺎدﯾﺚ ﺑﺴﯿﺎر دﯾﮕﺮی ﻧﯿﺰ در اﯾﻦ ﺑﺎره‬
‫ﻣﻮﺟﻮد ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮان آﻧﻬﺎ را در ﮐﺘﺒﯽ ﮐﻪ ﺧﺎﺻﺎً ﺑﺮ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻪ ﺗﻔﺼﯿﻞ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮐﺮد‪.‬‬
‫اﻣﺎ در ﻣﻮرد ﮔﻔﺘﺎر ﺛﺎﻧﯽ ﺟﻨﺎب داﮐﱰ ﺻﺎﺣﺐ )ﯾﻌﻨﯽ ﺣﮑﻢ‬
‫ﮐﺮدن ﻧَ َﺒ ِﻮی ﺗﺎ زﻧﺎن در اﻟﺘﺤﯿﺎت ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺮدان ﺑﻨﺸﯿﻨﻨﺪ( ﺑﺎﯾﺪ ﮔﻔﺖ‬
‫ﮐﻪ اﯾﻦ ادﻋﺎء ﻏﻠﻂ ﻣﺤﺾ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻟﻔﺎظ رواﯾﺖ ﺣﴬت ا ُم اﻟ ﱠﺪ ْر َداء ‪ 1‬ﮐﻪ داﮐﱰ ﺻﺎﺣﺐ آن‬
‫را ﺣﻮاﻟﻪ داده اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﺳﺖ‪:‬‬
‫َوﻛَﺎﻧ َْﺖ أُ ﱡم اﻟ ﱠﺪ ْر َدا ِء‪» :‬ﺗَ ْﺠ ِﻠ ُﺲ ِﰲ َﺻ َﻼ ِﺗ َﻬﺎ ِﺟﻠ َْﺴ َﺔ اﻟ ﱠﺮ ُﺟﻞِ َوﻛَﺎﻧ َْﺖ‬
‫ﻓَ ِﻘﻴ َﻬ ًﺔ«‪.‬‬
‫ﯾﻌﻨﯽ ﺣﴬت اُ ّم َد ْرداء ‪ 1‬در منﺎز ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺮد ﻣﯽ ﻧﺸﺴﺖ‬
‫و او ﻓﻘﯿﻬﻪ ﺑﻮد‪) .‬ﺑﺨﺎری ﴍﯾﻒ‪(١٦٥/١ :‬‬
‫در اﯾﻦ رواﯾﺖ اﺻ ًﻼ ﻗﻮل و ﻓﻌﻞ ﺣﴬت رﺳﻮل ﷲ ﷺ‬
‫وﺟﻮد ﻧﺪارد ﺑﻠﮑﻪ ﻋﻤﻞ ﯾﮏ ﺻﺤﺎﺑﯿﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و اﻣﺎم ﺑﺨﺎری ‪6‬‬
‫ﻧﯿﺰ ﺑﻪ آن اﺷﺎره ﮐﺮده ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ » َوﻛَﺎﻧ َْﺖ ﻓَ ِﻘﻴ َﻬ ًﺔ« ﮐﻪ او ﻓﻘﯿﻬﻪ‬
‫ﺑﻮد و از اﺟﺘﻬﺎد ﺧﻮد اﯾﻦ ﻃﻮر ﻣﯽ ﮐﺮد‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﻣﺎم ﺑﺨﺎر ؒی ﻧﯿﺰ اﯾﻦ رواﯾﺖ را ﺗﻌﻠﯿﻘﺎً ﺑﺪون آوردن‬
‫ﺳﻨﺪی ذﮐﺮ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪_27+‬‬

‫‪ +‬فرار از اتباع ائمٔه مجتهدین _‬

‫‪ +‬و بیراهه روی آشکار از سواد اعظم در مسائل فقهی _‬
‫‪_
+‬‬
‫داﮐﱰ ﺻﺎﺣﺐ ذاﮐﺮ ﻧﺎﯾﮏ در ﭘﺮﺗﻮ ﺗﺤﺎرﯾﺮ و ﺗﻘﺎرﯾﺮ ﺧﻮد‬
‫ُﻣﺘﺒﻊ ﯾﮑﯽ از اﻣﺎﻣﺎن ﺑﻪ ﻧﻈﺮ منﯽ آﯾﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﺷﮑﺎر ﺑﯽ ﺑﻨﺪ و ﺑﺎری‪،‬‬
‫ُﻣ ِﺪرن ﭘﺮﺳﺘﯽ‪ ،‬ﻏﯿﺮ ﻣﻘﻠّﺪﯾﺖ و ﻻﻣﺬﻫﺒﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ داﮐﱰ‬
‫ِ‬
‫ﻣﺨﻠﺺ‬ ‫ﺻﺎﺣﺐ از اﻣﺎم ُﻣﻌﯿّﻨﯽ ﺗﻘﻠﯿﺪ منﯽ ﮐﻨﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﻋﻮام ِ‬
‫اﻟﻨﺎس‬
‫ﺗﺮک ﺗﻘﻠﯿﺪ آﻣﻮزش ﻣﯽ دﻫﺪ‪.‬‬‫ﺗﻘﻠﯿﺪﮐﻨﻨﺪۀ امئﻪ را ﺑﺮ اﺧﺘﯿﺎر ﮐﺮدن ِ‬
‫ﺟﻨﺎب داﮐﱰﺻﺎﺣﺐ در ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺑﯿﺎن ﮐﺮدۀ ﺧﻮد ﮔﺎﻫﯽ ﻗﻮل و ﺣﮑﻢ‬
‫اﺳﺘﻨﺒﺎﻃﯽ ﯾﮑﯽ از امئﻪ را ﺑﺴﻮی ﺧﻮد ﻣﻨﺴﻮب ﻣﯽ منﺎﯾﺪ و ﮔﺎﻫﯽ‬
‫ﺑﻪ ﮔﻮﻧﮥ »ﺻﻮرﺗﺎً ﻣﺠﺘﻬﺪاﻧﻪ« ﺑﺮ ﻣﺴﺌﻠﻪای ﺣﮑﻢ ﺻﺎدر ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬در‬
‫ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ در ﻧﻘﻞ آن ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺳﻢ ﻫامن اﻣﺎﻣﺎن ﻣﻌﯿﱠﻦ ﮐﻪ آن ﻣﺴﺌﻠﻪ‬
‫را اﺳﺘﻨﺒﺎط ﮐﺮدهاﻧﺪ را ﺑﺎﯾﺪ ﮔﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﺷﻨﻮﻧﺪﮔﺎن ﺑﻪ ﻣﻐﺎﻟﻄﻠﻪ ﻧﯿﻔﺘﻨﺪ‬
‫ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻫامن ﻗﺪر از ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺮﻋﻼوۀ آن‬
‫ﻫﺮﭼﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ دﯾﮕﺮان ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﻏﻠﻂ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮔﺮﭼﻪ ﺛﺎﺑﺖ از ﻗﺮآن‬
‫و ﺣﺪﯾﺚ ﯾﺎ اﻗﻮال امئﮥ ﻣﺠﺘﻬﺪﯾﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﻧﮑﺎت از ﻣﺜﺎل ﻫﺎی زﯾﺮ ﺑﺨﻮﺑﯽ روﺷﻦ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ +‬الف‪ _:‬لمس قرآن بدون وضو جایز است‬

‫داﮐﱰ ﺻﺎﺣﺐ ذاﮐﺮ ﻧﺎﯾﮏ در ﺟﺎﯾﯽ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﳌﺲ ﻗﺮآن‬

‫ﮐﺮﯾﻢ ﺑﺪون وﺿﻮ ﺑﺎﯾﺪ ﺟﺎﯾﺰ ﺑﺎﺷﺪ‪.«...‬‬
 ‫‪_28+‬‬
‫ﺣﺎﻵﻧﮑﻪ اﯾﻦ ﮔﻔﺘﺎر داﮐﱰ ﺻﺎﺣﺐ ﺧﻼف آﯾﺖ ﻗﺮآن‪َ » :‬ﻻ َ َمي ﱡﺴ ُﻪ‬
‫إِ ﱠﻻ اﻟْ ُﻤﻄَ ﱠﻬ ُﺮو َن« )واﻗﻌﻪ‪ :‬آﯾﮥ ‪ (٧٩‬و ]ﺣﺪﯾﺚ‪َ » :‬ﻻ َ َمي ﱠﺲ اﻟْ ُﻘ ْﺮآنَ ﱠإﻻ ﻃَﺎ ِﻫ ٌﺮ«‬
‫)‪(١‬‬
‫)ﻧﺼﺐ اﻟﺮاﯾﺔ‪ [(١٩٧/١ :‬و اﻗﻮال ﻫﻤﮥ امئﮥ ﻣﺠﺘﻬﺪﯾﻦ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ +‬ب‪ _:‬خطبٔه جمعه بجای زبان عربی باید در زبان محلّی باشد‬

‫داﮐﱰ ﺻﺎﺣﺐ ذاﮐﺮ ﻧﺎﯾﮏ در ﻣﻮرد ﺧﻄﺒﮥ ﺟﻤﻌﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬

‫»ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ ﺧﻄﺒﮥ ﺟﻤﻌﻪ در ﮐﺸﻮر ﻣﺎ ﺑﺎﯾﺪ در زﺑﺎن ﻣﺤﻠّﯽ و‬
‫ﻣﺎدری ﻣﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﻣﺮدم ﺑﻔﻬﻤﻨﺪ‪.«...‬‬
‫اﯾﻦ در ﺣﺎﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از زﻣﺎن ﺣﴬت رﺳﻮل ﷲ ﷺ ﺗﺎ‬
‫اﻣﺮوز ﺧﻄﺒﮥ ﺟﻤﻌﻪ ﺑﻄﻮر ﻣﺘﻮارث در زﺑﺎن ﻋﺮﺑﯽ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺮوز داﮐﱰ ﺻﺎﺣﺐ دﻋﻮت ﻣﯽ دﻫﺪ ﮐﻪ ﺧﻄﺒﮥ ﺟﻤﻌﻪ ﺑﻪ زﺑﺎن‬
‫ﻣﺤﻠّﯽ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﻮد ﺗﺎ ﻣﺮدم ﻣﻄﺎﻟﺐ دﯾﻨﯽ را ﺑﻔﻬﻤﻨﺪ؛ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ‬
‫ﻫﻤﯿﻦ ﻣﺼﻠﺤﺖ )ﻓﻬﻤﯿﺪن ﺧﻄﺒﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺮدم ﻏﯿﺮ ﻋﺮب( در زﻣﺎن‬
‫آﻧﺤﴬتﷺ ﻧﯿﺰ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮد زﯾﺮا در ﺧﻄﺒﻪﻫﺎی آﻧﺤﴬت ﷺ‬
‫ﻣﺮدم ﻋﺠﻢ ﻧﯿﺰ اﺷﱰاک ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ وﻟﯽ ﺑﺎ اﯾﻦ وﺟﻮد‬ ‫ﺑﺮﻋﻼوۀ ﻋﺮب ِ‬
‫ﺣﴬت رﺳﻮل ﷲ ﷺ ﺧﻄﺒﻪﻫﺎی ﺟﻤﻌﻪ را ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻋﺮﺑﯽ‬
‫دادﻧﺪ و ﻫﯿﭽﮕﺎه ﺗﻮﺳﻂ ﺧﻄﯿﺒﯽ در زﺑﺎن ﻏﯿﺮ ﻋﺮﺑﯽ ﺧﻄﺒﻪ ﻧﺪادﻧﺪ‬
‫و ﻧﻪ ﺧﻄﺒﮥ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺗﻌﻘﯿﺐ ﻋﺮﺑﯽ آن ﺑﻪ زﺑﺎن دﯾﮕﺮی ﺗﺮﺟﻤﻪ‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻨﻮال ﺻﺤﺎﺑﮥ ﮐﺮا ؓم‪ ،‬ﺗﺎﺑﻌﯿﻦ‪ ،‬ﺗﺒﻊ ﺗﺎﺑﻌﯿﻦ و ُﻣﺘﺒﻌﯿﻦ‬
‫اﯾﺸﺎن از اﻗﻠﯿﻢ ﻋﺮب ﺧﺎرج ﺷﺪه ﺑﻪ ﻋﺠﻢ رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺻﺤﺎﺑ ؓﻪ و ﺗﺎﺑﻌﯿﻦ‬

‫)‪ (١‬ﺗﺮﺟﻤﮥ آﯾﺖ‪ :‬ﺑﺠﺰ ﭘﺎﮐﺎن ﮐﺴﯽ ﻗﺮآن را ﳌﺲ ﻧﮑﻨﺪ‪ .‬ﺗﺮﺟﻤﮥ ﺣﺪﯾﺚ‪ :‬ﻗﺮآن را ﺑﺠﺰ‬
‫اﻧﺴﺎن ﭘﺎک ﮐﺴﯽ دﺳﺖ ﻧﺰﻧﺪ‪.‬‬
 ‫‪_29+‬‬
‫‪ 7‬در ﻣﴩق و ﻣﻐﺮب زﺑﺎنِ اﻋﺎﺟﻢ را ﺑﺨﻮﺑﯽ ﻣﯽ داﻧﺴﺘﻨﺪ اﻣﺎ‬
‫ﺑﺎزﻫﻢ اﯾﺸﺎن ﻓﻘﻂ در زﺑﺎن ﻋﺮﺑﯽ ﺧﻄﺒﻪ ﻣﯽ دادﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺷﺪﯾﻦ‪،‬‬
‫ﺣﺎﺻﻞ ﺳﺨﻦ آﻧﮑﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ و ﻣﻮاﻇﺒﺖ دامئﯽ ُﺧﻠﻔﺎی ر ؓ‬
‫ﺳﺎﯾﺮ ﺻﺤﺎﺑﮥ ﮐِﺮا ؓم و ﺗﺎﺑﻌﯿﻦ ِﻋﻈﺎم و ﺗﻮا ُرث ﻫﻤﮥ اُﻣﺖ‪ ،‬دﻟﯿﻞ واﺿﺢ‬
‫اﯾﻦ اﻣﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻄﺒﮥ ﺟﻤﻌﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻋﺮﺑﯽ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺣﺘﱣﯽ ﮐﻪ اﻣﺎم ﻣﺎﻟﮏ ‪ 6‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﴍط ﺻﺤﺖ منﺎز ﺟﻤﻌﻪ‬
‫ﺑﻮدنِ ﺧﻄﺒﻪ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻋﺮﺑﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﮔﺮﭼﻪ متﺎﻣﯽ ﺣﺎﴐﯾﻦ منﺎز ﻋﺠﻤﯽ‬
‫ﺑﻮده و ﺣﺘﯽ ﯾﮏ ﻧﻔﺮ ﻧﯿﺰ ﻋﺮﺑﯽ را ﻧﺪاﻧﺪ‪ .‬و اﮔﺮ در ﺣﺎﴐﯾﻦ ﯾﮏ‬
‫ﻧﻔﺮ ﻧﯿﺰ ﻧﺒﻮد ﮐﻪ ﺧﻄﺒﻪ را ﺑﻪ زﺑﺎن ﻋﺮﺑﯽ ﺑﺨﻮاﻧﺪ در اﯾﻦ ﺻﻮرت منﺎز‬
‫ﺟﻤﻌﻪ از آﻧﻬﺎ ﺳﺎﻗﻂ ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﺮ ﻫﻤﮥ آﻧﻬﺎ ﻻزم اﺳﺖ منﺎز ﻇﻬﺮ‬
‫را ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ‪ .‬أَ ْي َوﻟَ ْﻮ ﻛَﺎ َن اﻟْ َﺠ َام َﻋ ُﺔ َﻋ َﺠ ًام َﻻ ﻳَ ْﻌ ِﺮﻓُﻮ َن اﻟْ َﻌ َﺮﺑِ ﱠﻴ َﺔ ﻓَﻠَ ْﻮ ﻛَﺎ َن‬
‫ﻟَ ْﻴ َﺲ ِﻓﻴ ِﻬ ْﻢ َﻣ ْﻦ ﻳُ ْﺤ ِﺴ ُﻦ ْ ِ‬
‫اﻹﺗ ْ َﻴﺎنَ ﺑِﺎﻟْ ُﺨﻄْ َﺒ ِﺔ َﻋ َﺮ ِﺑ ﱠﻴ ًﺔ ﻟَ ْﻢ ﻳَﻠْ َﺰ ْﻣ ُﻬ ْﻢ ُﺟ ُﻤ َﻌ ٌﺔ‪.‬‬
‫)ﺣﺎﺷﯿﺔ اﻟﺪﺳﻮﻗﯽ ﻋﻠﯽ اﻟﴩح اﻟﮑﺒﯿﺮ‪(٣٧٨/١ :‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺣﴬت ﺷﺎه وﻟﯽ ﷲ ُﻣﺤ ّﺪث دﻫﻠﻮی ‪ 6‬ﴍوط‬
‫منﺎز ﺟﻤﻌﻪ را ذﮐﺮ منﻮده ﻣﯽ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫»و ﻋﺮﺑﯽ ﺑﻮدن ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﻋﻤﻞ ُﻣﺴﺘﻤ ّﺮ ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ در‬
‫ﻣﺸﺎرق و ﻣﻐﺎرب‪ ،‬ﺑﺎ وﺟﻮد آﻧﮑﻪ در ﺑﺴﯿﺎری از اﻗﺎﻟﯿﻢ‪ ،‬ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن‬
‫ﻋﺠﻤﯽ ﺑﻮدﻧﺪ‪ُ ) «.‬ﻣﺼ ﱣﻔﯽ ﴍح ُﻣ َﻮﻃّﺎ‪ :‬ص ‪ ١٥٢‬ﻃﺒﻊ ﻓﺎروﻗﯽ‪ ،‬دﻫﻠﯽ‪ ،‬ﻫﻨﺪ(‬

‫‪ +‬ج‪ _:‬سه طالق یک طالق باید باشد‬

‫ﺟﻨﺎب داﮐﱰ ﺻﺎﺣﺐ ذاﮐﺮ ﻧﺎﯾﮏ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬

‫»ﺳﻪ ﻃﻼق آﻧﻘﺪر ﴍاﯾﻂ دارد ﮐﻪ وﻗﻮع ﺳﻪ ﻃﻼق ﻧﺎﻣﻤﮑﻦ‬
 ‫‪_30+‬‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻪ ﺻﺪ ﻓﺘﻮای ﺳﻌﻮدی ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا ﺳﻪ ﻃﻼق ﯾﮏ‬
‫ﻃﻼق اﺳﺖ و ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺣﺎﻻت اﻣﺮوز ﺑﺎﯾﺪ ﯾﮏ ﻃﻼق ﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬
‫)ﺧﻄﺒﺎت ذاﮐﺮ ﻧﺎﯾﮏ ﺑﺤﻮاﻟﮥ ﺣﻘﯿﻘﺖ ذاﮐﺮ ﻧﺎﯾﮏ‪ :‬ص ‪(٣٣١‬‬
‫در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺻﺤﺎﺑﮥ ﮐﺮا ؓم‪ ،‬ﺗﺎﺑﻌﯿﻦ ﻋﻈﺎم‪ ،‬امئﮥ ارﺑﻌﻪ‪ ،‬ﺟﻤﻬﻮر‬
‫اُﻣﺖ و ﺣﺘﯽ متﺎم ُﻋﻠامی ﺣﺎﻟﯽِ ﻣﻌﺘﱪ ﺳﻌﻮدی ﻧﯿﺰ ﺳﻪ ﻃﻼق در‬
‫ﯾﮏ ﻣﺠﻠﺲ را ﺳﻪ ﻃﻼق ﻣﯽداﻧﻨﺪ ﻧﻪ ﯾﮑﯽ و در اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻫﯿﭻ‬
‫ﻋﺎﻟِﻢ ﻣﻌﺘﱪی در ﻃﻮل ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم ﺳﻮای ﻋﻼﻣﻪ اﺑﻦ ﺗﯿﻤ ّﯿ ؒﻪ و ﺷﺎﮔﺮدش‬
‫ﻋﻼﻣﻪ اﺑﻦ ﻗ ﱢﯿ ؒﻢ اﺧﺘﻼف ﻧﮑﺮده و ﻧﻈﺮ اﯾﻦ دو اﺷﺨﺎص در ﻣﻘﺎﺑﻞ‬
‫ﮐُﻞ ا ُﻣﺖ )ﮐﻪ اﮐﺎﺑﺮ ﺗﺎﺑﻌﯿﻦ‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻬﺎر اﻣﺎﻣﺎن ارﺑﻌﻪ‪ ،‬اﻣﺎم اﺑﻮﺣﻨﯿﻔ ؒﻪ‪،‬‬
‫ﺣﻨﺒﻞ ﺷﺎﻣﻞ آﻧﻬﺎﺳﺖ(‬ ‫ﻣﺎﻟﮏ و اﻣﺎم اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ؒ‬‫ﺷﺎﻓﻌﯽ‪ ،‬اﻣﺎم ؒ‬‫ؒ‬ ‫اﻣﺎم‬
‫ﻗﻄﻌﺎً ﻗﺎﺑﻞ اﺗﺒﺎع منﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫داﮐﱰ ﺻﺎﺣﺐ ذاﮐﺮ ﻧﺎﯾﮏ ﺑﺎ ﺑﯿﺎن ﻣﺴﺌﻠﻪ ای ﺑﺮﺧﻼف ﺣﮑﻢ‬
‫اﺟامﻋﯽ ا ُﻣﺖ‪ ،‬اُﻣﺖ اﺳﻼﻣﯿﻪ را ﮔﻤﺮاه ﻣﯽ ﺳﺎزد‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﯾﻌﻨﯽ وﻗﻮع ﺳﻪ ﻃﻼق از ﻟﻔﻆ ﺳﻪ ﻃﻼق ﺑﻄﻮر‬
‫روﺷﻦ از آﯾﺖ ﻗﺮآن‪ ،‬اﺣﺎدﯾﺚ ﺑﯽﺷامر وﺗﻌﺎﻣﻞ ﺻﺤﺎﺑﮥ ﮐﺮا ؓم ﺛﺎﺑﺖ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺪی از آﻧﻬﺎ را در زﯾﺮ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺑﻔﺮﻣﺎﺋﯿﺪ‪:‬‬

‫‪ +‬حدیث اول _‬

‫‪_
+‬‬
‫َوﻗ ََﺎل اﻟﻠﱠ ْﻴﺚُ ‪َ :‬ﺣ ﱠﺪﺛ َ ِﻨﻲ ﻧَﺎ ِﻓ ٌﻊ ﻗ ََﺎل‪ :‬ﻛَﺎ َن اﺑْ ُﻦ ُﻋ َﻤ َﺮ‪ ،‬إِذَا ُﺳ ِﺌ َﻞ َﻋ ﱠﻤ ْﻦ‬
‫ﻃَﻠ َﱠﻖ ﺛَـ َﻼﺛ ًﺎ‪ ،‬ﻗ ََﺎل‪ :‬ﻟَ ْﻮ ﻃَﻠﱠﻘ َْﺖ َﻣ ﱠﺮ ًة أَ ْو َﻣ ﱠﺮﺗ ْ َِني )ﻟﮑﺎن ﻟﮏ اﻟ ّﺮﺟﻌﺔ( ﻓَ ِﺈنﱠ‬
‫ﷲ َﻋﻠَ ْﻴ ِﻪ َو َﺳﻠﱠ َﻢ أَ َﻣ َﺮ ِين ِﺑ َﻬﺬَا )أی ﺑﺎﻟ ّﺮﺟﻌﺔ(‪ ،‬ﻓَ ِﺈنْ ﻃَﻠﱠ ْﻘ َﺘ َﻬﺎ‬ ‫اﻟ ﱠﻨﺒ ﱠِﻲ َﺻ ﱠﲆ ُ‬
‫ﺟﺎ ﻏ َْري َك«‪) .‬ﺑﺨﺎری‪ :‬ﺣﺪﯾﺚ ‪ ٥٢٦٤‬و ‪(٥٣٣٢‬‬ ‫ﺛَـﻼَﺛًﺎ َﺣ ُﺮ َﻣ ْﺖ َﺣﺘﱠﻰ ﺗ َ ْﻨ ِﻜ َﺢ َز ْو ً‬
 ‫‪_31+‬‬
‫ﺣﴬت ﻧﺎﻓ ؒﻊ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ از ﺣﴬت ﻋﺒﺪ ﷲ ﺑﻦ‬
‫ﻋﻤﺮ‪ 0‬درﺑﺎرۀ ﻣﺮدی ﻣﯽﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ ﮐﻪ زن ﺧﻮد را ﺳﻪ ﻃﻼق داده‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﮔﺮ او را ﯾﮏ ﯾﺎ دو ﻃﻼق ﻣﯽدادی )ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺘﯽ‬
‫رﺟﻮع ﮐﻨﯽ( زﯾﺮا رﺳﻮل ﷲ ﷺ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﯿﺰ ﺣﮑﻢ )رﺟﻮع را( داده‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و اﮔﺮ ﺳﻪ ﻃﻼق داده ای در اﯾﻦ ﺻﻮرت زن ﺑﺮ ﺗﻮ ﺣﺮام‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﺮد دﯾﮕﺮی ﻧﮑﺎح ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ +‬حدیث دوم _‬

‫‪_
+‬‬
‫ُﻨﺖ ﻋﻨ َﺪ اﺑﻦِ ﻋﺒﺎس‪ ،‬ﻓَ َﺠﺎ َء ُه َر ُﺟ ٌﻞ ﻓَ َﻘ َﺎل‪:‬‬‫ﻋﻦ ُﻣﺠﺎ ِﻫ ِﺪ‪ ،‬ﻗﺎل‪ :‬ﻛ ُ‬
‫ﻇﻨﻨﺖ أﻧﻪ را ﱡدﻫﺎ إﻟﻴﻪ‪ ،‬ﺛﻢ‬ ‫إﻧﱠ ُﻪ ﻃﻠ َﱠﻖ اﻣﺮأﺗ َﻪ ﺛﻼﺛﺎً‪ ،‬ﻗﺎل‪ :‬ﻓ ََﺴﻜ ََﺖ ﺣﺘﻰ ُ‬
‫اﺑﻦ ﻋﺒﺎس‪ ،‬ﻳﺎ‬ ‫ﻳﻘﻮل‪ :‬ﻳﺎ َ‬ ‫ﻛﺐ اﻟ َﺤ ُﻤﻮﻗَ َﺔ ﺛﻢ ُ‬ ‫ﻗﺎل‪ :‬ﻳَﻨﻄَﻠِ ُﻖ أ َﺣ ُﺪﻛُﻢ ﻓري ُ‬
‫ﷲ ﻳَ ْﺠ َﻌ ْﻞ ﻟَ ُﻪ َﻣ ْﺨ َﺮ ًﺟﺎ‪ ،‬وإﻧﻚ مل‬ ‫ﷲ ﻗَ َﺎل‪َ :‬و َﻣ ْﻦ ﻳَﺘﱠﻖِ َ‬
‫اﺑﻦ ﻋﺒﺎس‪ ،‬وإنﱠ َ‬ ‫َ‬
‫ﻴﺖ َرﺑﱠ َﻚ‪َ ،‬وﺑَﺎﻧ َْﺖ ِﻣ َﻨﻚ اﻣ َﺮأﺗ َُﻚ‪.‬‬
‫ﷲ ﻓﻼ أﺟِﺪ ﻟَ َﻚ َﻣﺨ َﺮﺟﺎً‪َ ،‬ﻋ َﺼ َ‬ ‫ﺗَﺘﱠﻖِ َ‬
‫ﺣﴬت ﻣﺠﺎﻫ ؒﺪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﻧﺰد ﺣﴬت ﻋﺒﺪ ﷲ ﺑﻦِ ﻋﺒﺎس‬
‫‪ 0‬ﺑﻮدم ﮐﻪ ﻣﺮدی آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﻣﻦ زﻧﻢ را ﺳﻪ ﻃﻼق دادم؟!‬
‫ﺣﴬت ﻋﺒﺪ ﷲ ﺑﻦ ﻋﺒﺎس‪0‬آﻧﻘﺪر ﺧﺎﻣﻮش ﻣﺎﻧﺪ ﮐﻪ ﮔامن ﮐﺮدم‬
‫اﯾﺸﺎن آن ﻣﺮد را )ﺑﻪ رﺟﻮع ﺣﮑﻢ منﻮده( زﻧﺶ را ﺑﻪ او ﺑﺮ ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ‪،‬‬
‫اﻣﺎ ﺣﴬت ﻋﺒﺪ ﷲ ﺑﻦ ﻋﺒﺎس‪ 0‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﯾﮑﯽ از ﺷام ﺑﺮ ﺣامﻗﺖ‬
‫ﺳﻮار ﻣﯽ ﺷﻮد )و زن ﺧﻮد را ﺳﻪ ﻃﻼق ﻣﯽ دﻫﺪ( و ﺳﭙﺲ ﻓﺮﯾﺎد‬
‫ﺑﺮ ﻣﯽ دارد ﯾﺎ اﺑﻦ ﻋﺒﺎس! ﯾﺎ اﺑﻦ ﻋﺒﺎس! )ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﻪ( ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽ‬
‫ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﻫﺮ ﮐﺲ از ﺧﺪا ﺗﺮﺳﯿﺪ ﺧﺪا راﻫﯽ ﺑﺮاﯾﺶ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ‬
‫ﺗﻮ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ ﺧﺪاﯾﺖ را ﮐﺮدی )و زﻧﺖ را ﺳﻪ ﻃﻼق دادی( ﻟﺬا زﻧﺖ‬
 ‫‪_32+‬‬
‫از ﺗﻮ ﺟﺪا ﺷﺪه اﺳﺖ‪) .‬ﺳﻨﻦ اﺑﯽ داؤد‪ :‬ﺣﺪﯾﺚ ‪(٢١٩٧‬‬

‫‪ +‬حدیث سوم _‬

‫‪_
+‬‬
‫َﻣﺎﻟِ ٌﻚ؛ أَﻧﱠ ُﻪ ﺑَﻠَ َﻐ ُﻪ‪ ،‬أَ ﱠن َر ُﺟ ًﻼ ﻗ ََﺎل ِﻻﺑْﻦِ َﻋ ﱠﺒ ٍﺎس‪ِ :‬إ ﱢين ﻃَﻠﱠﻘ ُْﺖ ا ْﻣ َﺮأَ ِيت‬
‫ِﻣﺎﺋَ َﺔ‪ ،‬ﻓ ََامذَا ﺗ َ َﺮى؟ ﻗ ََﺎل اﺑْ ُﻦ َﻋﺒﱠ ٍﺎس‪ :‬ﻃَﻠُﻘ َْﺖ ﺛَـﻼَﺛﺎً‪َ ،‬و َﺳﺒْ ٌﻊ َوﺗِ ْﺴ ُﻌﻮنَ‬
‫ﷲ ﻟَ ِﻌﺒﺎً ُﻫ ُﺰ ًوا‪.‬‬
‫ﺎت ِ‬ ‫اﺗ ﱠ َﺨ ْﺬتَ ِﺑ َﻬﺎ آﻳَ ِ‬
‫ﻣﺎﻟﮏ رواﯾﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﮐﺴﯽ از ﺣﴬت‬ ‫ﺣﴬت اﻣﺎم ؒ‬
‫ﻋﺒﺪ ﷲ ﺑﻦ ﻋﺒﺎس‪0‬ﭘﺮﺳﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﻦ زﻧﻢ را ﺻﺪ ﻃﻼق دادم‪ ،‬ﺷام‬
‫ﻋﺒﺎس ﺟﻮاب‬ ‫در اﯾﻦ ﺑﺎره ﭼﻪ ﻣﯽ ﻓﺮﻣﺎﺋﯿﺪ؟ ﺣﴬت ﻋﺒﺪ ﷲ ﺑﻦ ؓ‬
‫ﻫﻔﺖ دﯾﮕﺮ آﯾﺎت‬ ‫داد‪ :‬ﺑﺎ ﺳﻪ ﻃﻼق زﻧﺖ ﻃﻼق ﺷﺪ و ﺑﺎ ﻧﻮد و ِ‬
‫ﺧﺪا را ﺑﺎزﯾﭽﻪ ﮔﺮﻓﺘﯽ‪) .‬ﻣﻮﻃﺎ ﻣﺎﻟﮏ‪ :‬ﺣﺪﯾﺚ ‪(١٥٧١‬‬

‫‪ +‬حدیث چهارم _‬

‫‪_
+‬‬
‫ﷲ ﺑْﻦِ َﻣ ْﺴ ُﻌﻮ ٍد ﻓَﻘ ََﺎل‪:‬‬‫َﻣﺎﻟِ ٌﻚ؛ أَﻧﱠ ُﻪ ﺑَﻠَ َﻐ ُﻪ أَ ﱠن َر ُﺟ ًﻼ َﺟﺎ َء ِإ َﱃ َﻋ ْﺒ ِﺪ ِ‬
‫َﺎت‪ ،‬ﻓَﻘ ََﺎل اﺑْ ُﻦ َﻣ ْﺴ ُﻌﻮ ٍد‪ :‬ﻓ ََامذَا ﻗِ َﻴﻞ ﻟ ََﻚ؟‬ ‫إِ ﱢين ﻃَﻠﱠﻘ ُْﺖ ا ْﻣ َﺮأَ ِيت مثَ ِ َ‬
‫َﺎين ﺗَﻄْﻠِﻴﻘ ٍ‬
‫ﻗ ََﺎل‪ِ :‬ﻗ َﻴﻞ ِﱄ‪ :‬إِﻧﱠ َﻬﺎ ﻗَ ْﺪ ﺑَﺎﻧ َْﺖ ِﻣ ﱢﻨﻚ‪ ،‬ﻓَﻘ ََﺎل اﺑْ ُﻦ َﻣ ْﺴ ُﻌﻮ ٍد‪ :‬أ َﺟﻞ‪.‬‬
‫ﻣﺎﻟﮏ رواﯾﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺮدی ﻧﺰد ﺣﴬت‬ ‫ﺣﴬت اﻣﺎم ؒ‬
‫ﻋﺒﺪﷲ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد‪0‬آﻣﺪه ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ زﻧﻢ را ﻫﺸﺘﺎد ﻃﻼق دادم؟‬
‫ﺣﴬت ﻋﺒﺪ ﷲ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ‪ 0‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺗﻮ ﭼﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ؟‬
‫ﺟﻮاب داد‪ :‬ﮔﻔﺘﻨﺪ زﻧﻢ ﺑﺮ ﻣﻦ ﺣﺮام ﺷﺪه‪ .‬ﺣﴬت اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮ ؓد‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﻠﯽ راﺳﺖ ﮔﻔﺘﻨﺪ )ﺳﻪ ﻃﻼق ﺷﺪه(‪) .‬ﻣﻮﻃﺎ ﻣﺎﻟﮏ‪ :‬ﺣﺪﯾﺚ ‪(١٥٧٠‬‬
 ‫‪_33+‬‬

‫‪ +‬حدیث پنجم _‬

‫‪_
+‬‬
‫ﷲ ﺑْ ُﻦ ُﻋ َﻤ َﺮ أَﻧﱠ ُﻪ ﻃَﻠ َﱠﻖ ا ْﻣ َﺮأَﺗ َ ُﻪ ﺗَﻄْﻠِﻴ َﻘ ًﺔ‬ ‫َﻋﻦِ اﻟْ َﺤ َﺴﻦِ ﻗَﺎ َل‪ :‬ﻧﺎ َﻋ ْﺒ ُﺪ ِ‬
‫َو ِﻫ َﻲ َﺣﺎ ِﺋ ٌﺾ ﺛ ُ ﱠﻢ أَ َرا َد أَنْ ﻳُﺘْ ِﺒ َﻌ َﻬﺎ ِﺑ َﺘﻄْﻠِﻴ َﻘﺘَ ْ ِني أُ ْﺧ َﺮا َوﻳْﻦِ ِﻋ ْﻨ َﺪ اﻟْ ُﻘ ْﺮﺋَ ْ ِني‬
‫ﷲ َﻋﻠَ ْﻴ ِﻪ َو َﺳﻠﱠ َﻢ‪ ،‬ﻓَﻘ ََﺎل‪» :‬ﻳَﺎ اﺑْ َﻦ ُﻋ َﻤ َﺮ َﻣﺎ‬ ‫ﷲ َﺻ ﱠﲆ ُ‬ ‫ﻓَ َﺒﻠَ َﻎ َذﻟِ َﻚ َر ُﺳ َﻮل ِ‬
‫اﻟﺴﻨﱠ ُﺔ أَنْ ﺗ َْﺴﺘَ ْﻘﺒ َِﻞ اﻟﻄﱡ ْﻬ ُﺮ‬ ‫اﻟﺴﻨﱠ َﺔ‪َ ،‬و ﱡ‬ ‫ﷲ ِإﻧ َﱠﻚ ﻗَ ْﺪ أَ ْﺧﻄَﺄْتَ ﱡ‬ ‫َﻫ َﻜﺬَا أَ َﻣ َﺮ َك ﱠ ُ‬
‫ﷲ َﻋﻠَ ْﻴ ِﻪ َو َﺳﻠﱠ َﻢ‬ ‫ﷲ َﺻ ﱠﲆ ُ‬ ‫ﻓَ ُﻴﻄَﻠ َﱢﻖ ﻟِﻜ ﱢُﻞ ﻗُ ُﺮو ٍء«‪ ،‬ﻗ ََﺎل‪ :‬ﻓَﺄَ َﻣ َﺮ ِين َر ُﺳ ُﻮل ِ‬
‫ﻓَ َﺮا َﺟ ْﻌﺘُ َﻬﺎ‪ ،‬ﺛُ ﱠﻢ ﻗ ََﺎل‪ِ » :‬إذَا ِﻫ َﻲ ﻃَ ُﻬ َﺮتْ ﻓَﻄَﻠ ْﱢﻖ ِﻋ ْﻨ َﺪ َذﻟِ َﻚ أَ ْو أَ ْﻣ ِﺴ ْﻚ«‪،‬‬
‫ﷲ َرأَﻳْ َﺖ ﻟَ ْﻮ أَ ﱢين ﻃَﻠﱠ ْﻘﺘُ َﻬﺎ ﺛـ ََﻼﺛًﺎ ﻛَﺎ َن ﻳَ ِﺤ ﱡﻞ ِﱄ أَنْ‬ ‫ﻓَ ُﻘﻠ ُْﺖ‪ :‬ﻳَﺎ َر ُﺳ َﻮل ِ‬
‫أُ َرا ِﺟ َﻌ َﻬﺎ؟ ﻗ ََﺎل‪َ » :‬ﻻ ﻛَﺎﻧ َْﺖ ﺗ َ ِﺒ ُني ِﻣ ْﻨ َﻚ َوﺗَﻜُﻮنُ َﻣ ْﻌ ِﺼ َﻴ ًﺔ«‪.‬‬
‫ﺣﺴﻦ رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺣﴬت ﻋﺒﺪ ﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ‬ ‫ﺣﴬت ؒ‬
‫‪ 0‬مبﺎ ﺑﯿﺎن ﮐﺮد ﮐﻪ اﯾﺸﺎن زن ﺧﻮد را در ﺣﺎﻟﺖ ﺣﯿﺾ ﯾﮏ ﻃﻼق‬
‫داد و ﺳﭙﺲ ﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎ در دو ﭘﺎﮐﯽ دﯾﮕﺮ دو ﻃﻼق دﯾﮕﺮش را‬
‫ﻧﯿﺰ ﺑﺪﻫﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺳﺨﻦ ﺑﻪ ﺣﴬت رﺳﻮل ﷲ ﷺ رﺳﯿﺪ و آﻧﺤﴬت‬
‫ﷺ ﺑﻪ ﺣﴬت ﻋﺒﺪ ﷲ ﺑﻦ ﻋﻤ ؓﺮ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﯾﺎ اﺑﻦ ﻋﻤ ؓﺮ! ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﺗﺮا ﺑﻪ اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺣﮑﻢ ﻧﺪاده اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻮ ﺧﻼف روش ﺳ ّﻨﺖ ﮐﺮدی‬
‫)ﮐﻪ در ﺣﺎﻟﺖ ﺣﯿﺾ ﻃﻼق دادی(‪ .‬روش ﺳﻨﺖ اﯾﻨﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﻨﺘﻈﺮ‬
‫ﭘﺎﮐﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ و در ﻫﺮ ﭘﺎﮐﯽ ﯾﮏ ﻃﻼق ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ آﻧﺤﴬت‬
‫ﷺ ﻣﺮا ﺣﮑﻢ دادﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ زﻧﻢ رﺟﻮع ﮐﻨﻢ و ﻣﻦ ﻧﯿﺰ رﺟﻮع ﮐﺮدم‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﻣﻦ از آﻧﺤﴬت ﷺ ﭘﺮﺳﯿﺪم ﮐﻪ ﯾﺎ رﺳﻮل ﷲ ﷺ! اﮔﺮ‬
‫ﻣﻦ زﻧﻢ را ﺳﻪ ﻃﻼق ﻣﯽدادم آﯾﺎ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻢ ﺑﺎزﻫﻢ رﺟﻮع ﮐﻨﻢ؟‬
‫آﻧﺤﴬت ﷺ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻧﻪ در اﯾﻦ ﺻﻮرت زﻧﺖ از ﺗﻮ ﺟﺪا ﻣﯽ‬
 ‫‪_34+‬‬
‫ﺷﺪ و اﯾﻨﮑﺎرت )ﯾﻌﻨﯽ ﯾﮑﺠﺎ ﺳﻪ ﻃﻼق دادﻧﺖ( ﮔﻨﺎه ﻣﯽ ﺑﻮد‪.‬‬
‫)ﺳﻨﻦ اﻟﺪارﻗﻄﻨﯽ‪ :‬ﺣﺪﯾﺚ ‪ ٣٩٧٤‬و ﻧﺼﺐ اﻟﺮاﯾﺔ‪(٢٢٠/٣ :‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﮐﺮدﯾﺪ اﺣﺎدﯾﺚ ﺑﺎﻻ ﺣﮑﻢ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ از‬
‫ﺗﻠﻔﱡﻆ ﺳﻪ ﻃﻼق ﺳﻪ ﻃﻼق واﻗﻊ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻨﻬﺎ اﺣﺎدﯾﺚ‬
‫ﺑﺴﯿﺎر دﯾﮕﺮی ﻧﯿﺰ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ ﮐﻪ ﴏاﺣﺘﺎ ً دﻻﻟﺖ دارﻧﺪ ﮐﻪ از ﺳﻪ‬
‫ﻃﻼق دادن ﺳﻪ ﻃﻼق واﻗﻊ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﻧﻪ ﯾﮑﯽ‪.‬‬

‫‪ +‬توجه _‬
‫‪_
+‬‬
‫داﮐﱰ ﺻﺎﺣﺐ ذاﮐﺮ ﻧﺎﯾﮏ در ﺻﺤﺒﺖ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻓﺘﻮای ﺳﻪ‬
‫ﺻﺪ ﺗﻦ از ﻋﻠامی ﺳﻌﻮدی ﺣﻮاﻟﻪ داده و آﻧﮕﺎه ﻧﻈﺮ ﺧﻮد را ﺑﯿﺎن‬
‫ﮐﺮده ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺎ داﮐﱰ ﺻﺎﺣﺐ ذﮐﺮ ﻧﮑﺮده ﮐﻪ اﯾﻦ ﺳﻪ ﺻﺪ ﺗﻦ ﻋﻠامی‬
‫ﺳﻌﻮدی ِﮐﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﻓﺘﻮای ﻋﻠامء و ﻣﻔﺘﯿﺎن ﺷﻌﺒﮥ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت‬
‫ﻋﻠﻤﯿﮥ ﻣﻤﻠﮑﺖ ﺳﻌﻮدی اﯾﻨﺴﺖ ﮐﻪ ﺳﻪ ﻃﻼق ﺳﻪ ﻃﻼق ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺼﻮﯾﺐ ﻧﺎﻣﮥ اﯾﺸﺎن ﺣﺴﺐ ذﯾﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫»ﺑﻌﺪ اﻻﻃﻼع ﻋﻠﯽ اﻟﺒﺤﺚ اﳌﻘﺪم ﻣﻦ اﻻﻣﺎﻧﺔ اﻟﻌﺎﻣﺔ ﻟﮭﯿﺌﺔ‬
‫ﮐﺒﺎر اﻟﻌﻠامء واﳌﻌﺪ ﻣﻦ ﻗﺒﻞ ﻟﺠﻨﺔ اﻟﺪامئﺔ ﻟﻠﺒﺤﻮث واﻻﻓﺘﺎء ﻓﯽ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع »اﻟﻄﻼق اﻟﺜﻼث ﺑﻠﻔﻆ واﺣﺪ« وﺑﻌﺪ دراﺳﺔ اﳌﺴﺄﻟﺔ وﺗﺪاول‬
‫اﻟﺮأی واﺳﺘﻌﺮاض اﻻﻗﻮال اﻟﺘﯽ ﻗﯿﻠﺖ ﻓﯿﮭﺎ وﻣﻨﺎﻗﺸﺔ ﻣﺎ ﻋﻠﯽ ﮐﻞ ﻗﻮل‬
‫ﻣﻦ اﯾﺮاد ﺗﻮﺻﻞ اﳌﺠﻠﺲ ﺑﺄﮐرثﯾﺘﻪ اﻟﯽ اﺧﺘﯿﺎر اﻟﻘﻮل ﺑﻮﻗﻮع اﻟﻄﻼق‬
‫اﻟﺜﻼث ﺑﻠﻔﻆ واﺣﺪ ﺛﻼﺛﺎً‪.«...‬‬
‫)ﻣﺠﻠﺔ اﻟﺒﺤﻮث اﻻﺳﻼﻣﯿﺔ‪ ،‬اﳌﺠﻠﺪ اﻻول‪ ،‬اﻟﻌﺪد اﻟﺜﺎﻟﺚ ﺳﻨﺔ ‪۱۳۹۷‬ھ(‬
 ‫‪_35+‬‬

‫‪ +‬د‪ _:‬همٔه دنیا یک روز عید کنند‬

‫داﮐﱰ ﺻﺎﺣﺐ ذاﮐﺮ ﻧﺎﯾﮏ در ﯾﮑﯽ از ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎی ﺗﻠﻮﯾﺰﯾﻮﻧﯽ‬

‫ﺧﻮد ﻣﺸﻮره ﻣﯽ دﻫﺪ‪:‬‬
‫»ﻣﺴﻠامﻧﺎن ﺑﺎﯾﺪ ﭼﻨﺎن روﺷﯽ را در ﭘﯿﺶ ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ ﮐﻪ در‬
‫ﴎﺗﺎﴎ دﻧﯿﺎ ﯾﮏ روز را ﻋﯿﺪ ﮐﻨﻨﺪ«‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﮔﻔﺘﺎر داﮐﱰ ﺻﺎﺣﺐ ﻧﺎﯾﮏ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺧﻼف ﺣﺪﯾﺚ ﻧَ َﺒﻮِی‬
‫» ُﺻﻮ ُﻣﻮا ﻟِ ُﺮ ْؤﻳَ ِﺘ ِﻪ َوأَﻓ ِْﻄ ُﺮوا ﻟِ ُﺮ ْؤﻳَ ِﺘ ِﻪ« )ﺑﺨﺎری‪ :‬ﺣﺪﯾﺚ ‪ (١٩٠٩‬اﺳﺖ ﺑﻠﮑﻪ‬
‫ﺧﻼف ﻋﻘﻞ ﺳﻠﯿﻢ ﻧﯿﺰ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﻣﺴﺌﻠﮥ وﺣﺪت ﻋﯿﺪ از آﻧﺠﺎ‬
‫ﭘﯿﺪا ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﻋﯿﺪ را ﯾﮏ ﺟﺸﻨﻮارۀ ِﻣﻠّﯽ ﯾﺎ ﯾﺎدوارۀ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‬
‫ﺑﭙﻨﺪارﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﯾﻦ ﭘﻨﺪار ﴎاﴎ ﻏﻠﻂ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﻋﯿﺪ ﻣﺎ ﻣﺴﻠامﻧﺎن‪،‬‬
‫رﻣﻀﺎن ﻣﺎ و ُﻣﺤ ﱠﺮم ﻣﺎ ‪ ...‬ﮐﺪام ﺟﺸﻨﻮارۀ ِﻣﻠّﯽ ﯾﺎ ﯾﺎدوارۀ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻠﮑﻪ ﻫﻤﻪ ﻋﺒﺎدت اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺣﻘﯿﻘﺖ را ﻧﯿﺰ ﺑﺎﯾﺪ در ﻧﻈﺮ‬
‫داﺷﺖ ﮐﻪ اوﻗﺎت ﻫﺮ ﮐﺸﻮر در ﻫﺮ ﺧﻄﮥ زﻣﯿﻦ ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر ا ُﻓُﻖ آن‬
‫ﺑﺎ ﺳﺎﯾﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﻣﺎﻧﯽﮐﻪ ﻣﺎ در ﻫﻨﺪ منﺎز ﻋﴫ‬
‫را ﻣﯽ ﺧﻮاﻧﯿﻢ در واﺷﻨﮕنت وﻗﺖ ﺻﺒﺢ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﺎ در‬
‫ﻫﻨﺪ منﺎز ﻋﴫ را اداء ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ در ﻟﻨﺪن منﺎز ﻣﻐﺮب را ﺧﻮاﻧﺪه‬
‫اﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﺴﺎ ﻣامﻟﮏ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ در ﯾﮑﯽ رو ِز ﺟﻤﻌﻪ‬
‫ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ وﻟﯽ در دﯾﮕﺮی ﻫﻨﻮز ﭘﻨﺞ ﺷﻨﺒﻪ اﺳﺖ و در ﺳﻮﻣﯽ روز‬
‫ﺷﻨﺒﻪ آﻏﺎز ﺷﺪه ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻦ اوﺿﺎع و ﴍاﯾﻂ ﭼﮕﻮﻧﻪ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد ﺗﺼ ﱡﻮر ﮐﺮد ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮان در ﴎﺗﺎﴎ ﺟﻬﺎن ﯾﮏ روز را ﻋﯿﺪ‬
‫ﻗﺮار داد؟!‬
 ‫‪_36+‬‬

‫‪ +‬خالصه و نتیجه _‬

‫‪_
+‬‬
‫از ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻫﺎی ﻓﻮق داﻧﺴﺘﻪ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺟﻨﺎب داﮐﱰ ﺻﺎﺣﺐ‬
‫ذاﮐﺮ ﻧﺎﯾﮏ در ﺑﺴﯿﺎری ﻣﺴﺎﺋﻞ از ﻋﻘﺎﺋﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ و ﺟامﻋﺖ‬
‫اﻧﺤﺮاف دارد و در ﺗﴩﯾﺢ ﻗﺮآن و ﺣﺪﯾﺚ از ﻟُﻐَﺖ ﻋﺮب و ﺗﻔﺎﺳﯿﺮ‬
‫ﻣﻨﻘﻮﻟﮥ َﺳﻠَﻒ روﮔﺮدان ﺑﻮده ﺑﺎ وﺟﻮد ﻋﺪم اﻃﻼع ﻋﻤﯿﻖ از ﻣﻘﺎﺻﺪ‬
‫ﴍﯾﻌﺖ از ﻫﯿﭻ ﯾﮏ از اﻣﺎﻣﺎن اُﻣﺖ ﺗﻘﻠﯿﺪ منﯽﮐﻨﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺮﻋﮑﺲ‬
‫ﺑﺮ امئﻪ ﻣﺠﺘﻬﺪﯾﻦ اﻧﺘﻘﺎد ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﯾﻦ ﺳﺨﻨﺎن ﺟﻨﺎب داﮐﱰ ذاﮐﺮ‬
‫ﻧﺎﯾﮏ ﺻﺎﺣﺐ ﺑﻪ ﻫﯿﭻ وﺟﻪ ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﺒﺎر ﻧﯿﺴﺖ و ﻣﺸﺎﻫﺪۀ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‬
‫ﻫﺎی او و ﺷﻨﯿﺪن ﺻﺤﺒﺖﻫﺎی او و ﺑﻼﺗﺤﻘﯿﻖ ﻋﻤﻞ ﮐﺮدن ﺑﺮ ﮔﻔﺘﻪ‬
‫ﻫﺎی او ﺑﻪ ﺷﺪت ُﻣﴬ اﺳﺖ‪ .‬از ﺟﺎﻧﺐ دﯾﮕﺮ ﺗﺤﻘﯿﻖِ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﮐﺎر‬
‫ﻫﺮ ﮐﺲ و ﻧﺎﮐﺲ منﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮﯾﻦ ﻻزم اﺳﺖ ﻋﺎﻣﮥ ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ از‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎی او اﺣﱰاز ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫و ﻫﺮ ﻣﻮﻣﻦ اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ را ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﯿﺎد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ‬
‫دﯾﻦ اﻣﺮی ﺑﺴﯿﺎر ﺧﻄﯿﺮ اﺳﺖ و اﻧﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ دﯾﻨﯽ را ﻣﯽ‬
‫ﺷﻨﻮد و ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﻋﻤﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ اﯾﻨﮑﺎرش ﻓﻘﻂ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻧﺠﺎت ﺧﻮد‬
‫در آﺧﺮت ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﻣﻮرد دﯾﻦ‪ ،‬اﻧﺴﺎن ﻓﻘﻂ در ﭘﯽ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت‬
‫ﺟﺪﯾﺪه و ﺟﻮاﺑﺎت ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ و ﺣﻮاﻟَﺠﺎت ﮐﺜﯿﺮه اﻓﺘﺎده و ﺷﻬﺮت‬
‫ﻇﺎﻫﺮی ﺷﺨﺼﯽ را در ﺑﯿﻦ ﻣﺮدم دﯾﺪه ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺑﺮ ﺳﺨﻨﺎن او ﺑﻼﺗﺤﻘﯿﻖ‬
‫ﻋﻤﻞ ﮐﻨﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺮ ﻫﺮ اﻧﺴﺎن ﻻزم اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﯿﻨﺪﯾﺸﺪ ﮐﻪ آن ﺷﺨﺺ‬
‫در ﻣﺴﺎﺋﻞ دﯾﻨﯽ ﭼﻘﺪر اﻫﻠﯿّﺖ دارد؟ ﻋﻠﻮم دﯾﻨﯽ را از ﮐﺪام اﺳﺎﺗﺬه‬
 ‫‪_37+‬‬
‫آﻣﻮﺧﺘﻪ؟ در ﭼﻪ ﻣﺤﯿﻄﯽ ﭘﺮورش ﯾﺎﻓﺘﻪ؟ ﻫﯿﺌﺖ‪ ،‬ﴎ و ﺻﻮرت و‬
‫ﻃﺮز ﻟﺒﺎس و ﻇﺎﻫﺮش ﺑﺎ ﺳﺎﯾﺮ ﻋﻠامء و ﺻﻠﺤﺎء ﯾﮑﺴﺎن اﺳﺖ ﯾﺎ ﻧﻪ؟‬
‫ﻋﻠامء و ﻣﺸﺎﯾﺦ ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘامد ﻣﻌﺎﴏش درﺑﺎرۀ او ﭼﻪ ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ؟‬
‫و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺎﯾﺪ دﯾﺪ ﮐﻪ اﻓﺮادی ﮐﻪ از آن ﺷﺨﺺ ﻣﺘﺄﺛﺮ ﮔﺮدﯾﺪه‬
‫ﺑﻪ ِﮔﺮد او ﺟﻤﻊ ﺷﺪه اﻧﺪ ﭼﻪ اﻧﺪازه ﺷﻌﻮر ﺻﺤﯿﺢ دﯾﻨﯽ را دارا‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ؟ و ﻧﯿﺰ ﺑﺎﯾﺪ دﯾﺪ ﮐﻪ ﭼﻪ ﺗﻌﺪاد از ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﺷﺎن‬
‫واﺑﺴﺘﮥ ﺧﺪﻣﺎت دﯾﻨﯽ اﺳﺖ ﺑﺎ آن ﺷﺨﺺ ﻫﺴﺘﻨﺪ؟ و اﮔﺮ ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ‬
‫از اﻓﺮاد ﻣﻌﺘﱪ ﻧﺰد او ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻻزم اﺳﺖ از آﻧﻬﺎ اﺳﺘﻔﺴﺎر ﺷﻮد ﮐﻪ‬
‫آﻧﻬﺎ ﭼﻪ ﻫﺪﻓﯽ از آن ﺷﺨﺺ دارﻧﺪ و ﺑﺨﺎﻃﺮ ﭼﻪ ﻧﺰد او ﮔﺮد آﻣﺪه‬
‫اﻧﺪ؟ زﯾﺮا ﺷﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﻋﻠّﺖ ﺳﻮء ﺗﻔﺎ ُﻫﻢ ﯾﺎ ﮐﻤﺒﻮد اﻃﻼﻋﺎت ﯾﺎ ﮐﺪام‬
‫ﻣﺼﻠﺤﺖ ﻣﺰﻋﻮﻣﻪ ﻧﺰد آن ﺷﺨﺺ ﺑﺎﺷﻨﺪ؟‬
‫ﺧﻼﺻﻪ آﻧﮑﻪ ﺑﻌﺪ از ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻫﻤﮥ اﯾﻦ ﻧﮑﺎت اﮔﺮ اﻃﻤﯿﻨﺎن‬
‫ﺧﺎﻃﺮ ﺣﺎﺻﻞ ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه در ﻣﺴﺎﺋﻞ و اﻣﻮر دﯾﻨﯽ ﺳﺨﻨﺎن آن‬
‫ﺷﺨﺺ ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﺒﺎر و ﺷﺎﯾﺴﺘﮥ ﻋﻤﻞ ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬در ﻏﯿﺮ‬
‫ﺳﻼﻣﺖ اﯾامنِ اﻧﺴﺎن در اﺟﺘﻨﺎب و دوری از آن ﺷﺨﺺ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫آن‪،‬‬
‫ﺗﺎﺑﻌﯽ ﻣﺸﻬﻮر ﺣﴬت ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺳﯿﺮﯾﻦ ‪6‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ﻳﻦ‪ ،‬ﻓَﺎﻧْﻈُ ُﺮوا َﻋ ﱠﻤ ْﻦ ﺗَﺄْ ُﺧﺬُونَ ِدﻳ َﻨ ُﻜ ْﻢ«‪.‬‬
‫»إِنﱠ َﻫﺬَا اﻟْ ِﻌﻠْ َﻢ ِد ٌ‬
‫ﯾﻌﻨﯽ در ﺷﻨﯿﺪن و آﻣﻮﺧنت ﻣﺴﺎﯾﻞ دﯾﻨﯽ از اﻓﺮاد‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر‬
‫ﺣﺘﻤﯽ ﻻزم اﺳﺖ دﻗﯿﻘﺎً ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ ﮐﻪ ﻋﻠﻢ دﯾﻦ را از ﭼﻪ‬
‫ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻣﯽ ﺷﻨﻮﯾﺪ و از ﭼﻪ اﺷﺨﺎﺻﯽ ﻣﯽ آﻣﻮزﯾﺪ‪) .‬ﻣﻘﺪﻣﮥ ُﻣ ْﺴﻠِﻢ(‬
‫ﷲ ﻣﺘﻌﺎل ﻫﺮ اﻧﺴﺎن را ﺗﻮﻓﯿﻖ ﺣﺮﮐﺖ ﺑﺮ ﴏاط ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ‬
‫را ﻋﻨﺎﯾﺖ ﺑﻔﺮﻣﺎﯾﺪ‪ .‬آﻣﯿﻦ‪.‬‬
 ‫‪_38+‬‬
‫ﻣﻔﺘﯽ زﯾﻦ اﻻﺳﻼم ﻗﺎﺳﻤﯽ اﻟٰﻪ آﺑﺎدی‬
‫)ﻧﺎﺋﺐ ﻣﻔﺘﯽ دار اﻹﻓﺘﺎء دار اﻟﻌﻠﻮم دﯾﻮﺑﻨﺪ(‬
‫‪ ١٤٣٢ /٣ /٢٠‬ﻗﻤﺮی ﻣﻮاﻓﻖ ‪ ٢٠١١ /٢ /٢٤‬ﻣﯿﻼدی‬

‫اﻟﺠﻮاب ﺻﺤﯿﺢ‪:‬‬
‫ﷲ َﻋ ْﻨ ُﻪ‬
‫ﻣﻔﺘﯽ ﺣﺒﯿﺐ اﻟﺮﺣﻤﻦ َﻋﻔَﺎ ُ‬
‫ﻣﻔﺘﯽ ﻣﺤﻤﻮد ﺣﺴﻦ ﺑﻠﻨﺪﺷﻬﺮی ُﻏ ِﻔ َﺮ ﻟَ ُﻪ‬
‫ﻣﻔﺘﯽ وﻗﺎر ﻋﻠﯽ ُﻏ ِﻔ َﺮ ﻟَ ُﻪ‬
‫ﻣﻔﺘﯽ ﻓﺨﺮ اﻻﺳﻼم ُﻋ ِﻔ َﯽ َﻋﻨْ ُﻪ‬

‫ﻣﱰﺟﻢ‪ :‬ﻣﻔﺘﯽ ﻣﺤﻤﺪ اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺗﯿﻤﻮری‬

‫‪ ٢١‬ذی اﻟﺤﺠﮥ ‪ ١٤٣٨‬ﻗﻤﺮی ﻣﻮاﻓﻖ ‪ ٢١‬ﺳﻨﺒﻠﮥ ‪ ١٣٩٦‬ﺷﻤﺴﯽ‬
‫ﻣﻄﺎﺑﻖ ‪ ١٢‬ﺳﭙﺘﻤﱪ ‪ ٢٠١٧‬ﻣﯿﻼدی‬
 ‫‪_39+‬‬

‫‪+‬رۀ _‬
‫‪_
+‬‬

‫ﻣﺤﻤﺪ اﺑﺮاﻫﻴﻢ وﻟﺪ ﻣﺤﻤﺪ اﻋﻈﻢ وﻟﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﺷﻔﻴﻊ ﺗﻴﻤﻮري‬ ‫اﺳﻢ‪:‬‬
‫‪ 14‬ﺳﻨﺒﻠﺔ ‪ 1348‬ﺷﻤﺴﻲ ﻣﻄﺎﺑﻖ ‪ 1389‬ﻗﻤﺮي‬ ‫ﺗﺎرﻳﺦ وﻻدت‪:‬‬
‫ﺟﻮي ﺷﻴﺮ‪ ،‬ﻛﺎﺑﻞ‪ ،‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬ ‫ﻣﺤﻞ وﻻدت‪:‬‬
‫ﺗﺤﺼﻴﻼت اﺑﺘﺪاﺋﻲ‪ :‬ﻣﻜﺘﺐ ﻗﺎري ﻋﺒﺪ اﷲ‪ ،‬ﻛﺎﺑﻞ‬
‫اداﻣﺔ ﺗﺤﺼﻴﻼت‪ :‬ﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻛﺎﻟﺞ دوﻟﺘﻲ ﻛَﺮﻧﺎل‪ ،‬ﻛَﺮﻧﺎل‪ ،‬ﻫﻨﺪ )ﺣﻴﺎت ﺷﻨﺎﺳﻲ(‬
‫ﭘﻮﻫﻨﺘﻮن ﺟﺎﻣﻌﺔ ﻣﻠﻴﺔ اﺳﻼﻣﻴﻪ‪ ،‬دﻫﻠﻲ ﻧﻮ‪ ،‬ﻫﻨﺪ ) زﺑﺎن ﻋﺮﺑﻲ(‬
‫دار اﻟﻌﻠﻮم دﻳﻮﺑﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻨﺪ‬ ‫ﻋﻠﻮم دﻳﻨﻲ‪:‬‬
‫ﻣﺪرﺳﺔ رﺣﻴﻤﻴﻪ‪ ،‬دﻫﻠﻲ‪ ،‬ﻫﻨﺪ ) ﺗﺎ دورة ﻣﺸﻜﺎت(‬
‫ﻣﺪرﺳﺔ اﻣﻴﻨﻴﻪ‪ ،‬دﻫﻠﻲ‪ ،‬ﻫﻨﺪ ) دورة ﺣﺪﻳﺚ(‬
‫ﻣﺪرﺳﺔ اﻣﻴﻨﻴﻪ‪ ،‬دﻫﻠﻲ‪ ،‬ﻫﻨﺪ ) دورة اﻓﺘﺎء(‬
‫ﻋﻘﺎﺋﺪ ﻣﺎ‬ ‫ﻛﺘﺐ و ﺗﺮاﺟﻢ‪:‬‬
‫ﻣﺨﺘﺼﺮ ﻋﻘﺎﺋﺪ‬
‫اﺳﻼم ﭼﻴﺴﺖ‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺣﺞ ﻛﻨﻴﺪ‬
‫زﻳﻮرﻫﺎي ﺑﻬﺸﺘﻲ )ﭘﻨﺞ ﺣﺼﺺ(‬
‫ﮔﻮﻫﺮﻫﺎي ﺑﻬﺸﺘﻲ‬
‫ﻋﻘﻴﺪة ﻃﺤﺎوي )ﺗﺮﺟﻤﺔ ﻓﺎرﺳﻲ(‬
‫زﻳﻮرﻫﺎي ﺑﻬﺸﺘﻲ )ﻛﺎﻣﻞ در دو ﺟﻠﺪ(‬
‫ﻧﻤﺎز اﻫﻞ اﻟﺴﻨﺖ و اﻟﺠﻤﺎﻋﺖ‬
‫اﺻﻮل اﻟﺘﺠﻮﻳﺪ‬
‫ﭼﺮا در داﺧﻞ ﻧﻤﺎز رﻓﻊ ﻳ‪‬ﺪ‪‬ﻳ‪‬ﻦ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻴﻢ‬
‫ﭼﻬﻞ ﺣﺪﻳﺚ‪ :‬ﭼﺮا در داﺧﻞ ﻧﻤﺎز رﻓﻊ ﻳ‪‬ﺪ‪‬ﻳ‪‬ﻦ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻴﻢ‬
‫ﻋﻘﺎﺋﺪ اﺳﻼم‬
 ‫‪_40+‬‬
‫ﻋﻘﺎﺋﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ و ﺟﻤﺎﻋﺖ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﺔ ﻧﻤﺎز اﻫﻞ اﻟﺴﻨﺖ و اﻟﺠﻤﺎﻋﺖ ﺑﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ‬
‫‪Salah of Ahlu-Sunnah wal-Jama’ah‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﺔ ﻋﻘﻴﺪة ﻃﺤﺎوي ﺑﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ‬
‫‪The Creed of Imam Tahawi‬‬
‫ﭼﻬﻞ ﺣﺪﻳﺚ‬
‫ﺷﻴﺦ آﻟﺒﺎﻧﻲ و ﻋﻠﻢ ﺣﺪﻳﺚ‬
‫ﻓﺘﻮاي دار اﻟﻌﻠﻮم دﻳﻮﺑﻨﺪ درﺑﺎرة داﻛﺘﺮ ذاﻛﺮ ﻧﺎﻳﻚ‬
‫ﻓﻀﺎﺋﻞ و ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣ‪‬ﺤﺮﱠم‬
‫ﭼﻬﻞ ﺣﺪﻳﺚ‪ :‬ﺷﺮح ﻧُﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪ‬
‫ﺗﺎﻟﻴﻔﺎت اﻻﻣﺎم اﻻﻋﻈﻢ اﺑﻲ ﺣﻨﻴﻔﻪ )ﻋﺮﺑﻲ(‬
‫ﺗﺎﻟﻴﻔﺎت اﻣﺎم اﻋﻈﻢ اﺑﻮﺣﻨﻴﻔﻪ رﺣﻤﻪ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﻲ )ﻓﺎرﺳﻲ(‬
‫ﭼﻬﻞ و ﭼﻬﺎر دﻻﺋﻞ ﺑﻴﺴﺖ رﻛﻌﺖ ﺗﺮاوﻳﺢ‬

‫تماس با مترجم‪:‬‬

‫ﻣﻮﺑﺎﻳﻞ‪ ،‬واﺗﺲ اپ‪ ،‬ﺗﻠﮕﺮام‪:‬‬

‫‪00447776003137‬‬
‫‪Email:‬‬
‫‪miteymori@gmail.com‬‬