NSCI 111

Ronie Hermano, 32, Brgy. Bigke Leganes, Iloilo, more than 30 years residence.

Q: Sa 30 years ano ang inyo pangabuhian?

- Construction kag pangisda.

Q: Ang pangisda consistent gid or amo gid na ang inyo pangabuhian?

- Hindi, laka laka lang kay construction gid ang amon pangabuhian.

Q: Pwede mo kami ma istoryahan about sa inyo pag ubra as pangingisda kag construction worker?

- Ga lagaw man lang kami da sa ano kag mag upod sa barkada namon pangita ubra. Kunbg kaisa
wala naman kami ubra, pahuway, untat naman kami dayon. Extra extra lang bala, subong waay
naman ko ubra, untat naman.

Q: Diin ka sir naga pangisda?

- Diri man lang, lapit man lang. Ma munit-munit, lingaw lingaw kun dominggo bala pang sud-an.

Q: Damo na di subong isda?

- Laka na subong, kay damo lumot subong ang baybay.

Q: Matyag mo sir rason ang mga basura ngaa wala na ang mga isda?

- Indi man kay patabo man lang kung kis-a ang basura nga ini. Ang basura ya ma anod to, didto
naman sa pihak barangay. Pag ka dugay dugay ma balik man lng ina sa tubig.

Q: mag taas ang tubig sir, naga sulod gid ni diri ang mga basura sa inyo sir?

- Waay kay diri lang ni kutob eh. Pay kun tubig ya lab ot na to sa akon sa pihak.

Q: So, ano na di gina obra nyu sa basura?

- Gina tutdan, tipunon kag tutdan. Kay delikado, may mga tunok ni mong. Amo na gina tipon
namon kag tutdan, para hindi mag ano sa kabataan kag sa iban mag hampang bala.

Q: Kamusta ang pangabuhi nga malapit kamo sa dagat

- Okay lang, importante maayu lang amon lawas, kag amon kabataan.

Q: Gina sudlan man kamo sang baha sir?

- Sang time nga ano to eh, pag bagyo bagyo, asta to tubig ho, lab ot na di amon, tag 200 meters,
lab ot na di sa sulod balay.
Q: Ano gina obra nyu mag sulod ang baha?

- Waay eh, hindi mo man mapunggan kay tubig na ya, hulat ka naman sa nabaw sang dagat ni kag
mag hubas naman sa.

Q: Nakita namon sir nga ang likod sang resort daw damu-damu basura, dira na gidman nila gina haboy
sir?

- Ah hindi nay a basurahan, dugay nan a ya nga time, iya na sang imbitsanova, kay bigke na di ya

Q: Ang ila clean up drive consistent or talagsa lang?

- Sige- sige eh, kung kis a ang mga taga banwa bala ga tanom sila mangroves, mga DHWD. Didto
na sila sa piyak ga tanom.

Q: talagsa lang naga buyo ang basura di?

- Oo talagsa lang kung hindi mag ano sa suba, hindi na di mag kadto ang basura, kay ang basura di
ya, iya malang ni sang mga kahoy.

Q: Ang mga plastic nga basura, wala di ya ga pasulod ang banwa sang dump truck?

- Waay na di sila ga pasulod, amo lang na gina obra sang pamuluyo di eh, ang basura nila gina
sulod sa sako kag tutdan nila, kay wala man di ya ga adto ang dump truck ka banwa.

Q: Since tumandok ka, kamusta ayhan ang itsura sang palibot nyu sang una- kumpara sa subong

- Sang una guro, te siot sang una, sbong ya hawan kay damo na pamalay di kag matinlo naman
ang palibot.
Norma Villanueva, 62, Brgy. Bigke, 11 years residence

Q: Sa 11 years ninyo diri nga pag tinir kamusta diri ang inyo nga pangabuhi?

- The siling nga mga ubra lang, kay senior na kami, pigado gid eh. The ang bata namon amo ang
naka lakat sa sagwa (abroad). Amo na ang gina kuhaan namon sang amon kunsomo eh, kag mga
galamiton sa tanan.

Q: Before sila maka lakat ano ang inyo pangabuhian?

- Sang permiro may pwesto kami sa gwa, tianggi. Galing kay gin pang kuha sang gobyerno kutob
sa higad kalsada. Gin palapad ang kalsada amo to nga gin pang kuha kami to.

Q: Sa inyo diri nga pag puyo kamusta diri ang inyo palibot, especially ang basura?

- Kung kaisa mag bagyo, tanan diri nga basura diri na sa amon. Gina panipon lang namon kag
tutdan, kis a dangat pa na dira oh.

Q: Batyag mo nay diin nag halin ang mga basura?

- Siguro, basi kung sa iba bala nga gina dal aka tubig. Kay ako sang nag ligad gina pamudyot ko kita
mo hawan na di oh. Gina tutdan o di gani gina haboy.

Q: How about ya nay ang mga basura sa kada pamalay diin nila gina butang?

- To sa may babaw sa open nga duw dalom nga talamnan. Ti ang ga bantay dira nag lisensya kami
kung pwede bala dira I butang (basura). Siling ya ibutang lang dira kay total i tambakan man na
giyapon kun mag pa ubra ang IBC.

Q: Mga sari-sari lang nga basura ang naka tambak dira?

- Huo, mga plastic kag kung ano.

Q: For 11 years mo diri nga pagpuyo kamusta man ang palibot? Pareho man ayhan sang una asta subong
ang palibot?

- Amo man gihapon ah.

Q: Paano man kamo naka adjust sa mga basura diri?

- Gina buruligan namon tipon bala. Iban tutdan, iban I lubong.

Q: How about ang barangay may action man bala sila para diri?

- Huo, kung kis a may ara man na sila nga tupad na bala. Galing didto lang dangat sa may
kawayan.
Q: How about ang segregation wala na diri ga sulod ang banwa ukon mga dump truck?

- Wala, wala na di ya, wala.

Q: kamusta man kung mag bagyo gab aha na di sa inyo?

- Ay the kun mag baha ukon mag bagyo , the lab ot man to ang tubig eh. Kay baskog man kun mag
tabo ang ulan kag ang taob.

Q: Ti ang basura ga sulod man na da sa inyo eh? Ano gina ubra niyo ay?

- Huod eh, gina tipon naman namon kag tutdan ukon I libong.

Q: So bisan ano ubrahon ga balik-balik sa gihapon ang basura?

- Huod eh, hindi man na di amon basura ang iban halin man sa iba.

Q: May mga sako na di nay oh anon a ang gina ubra niyo di?

- Kung bal an niyo na ab-ab na di sang tubig, ti ang mga sako na sudlan namon basura, balas kag I
butang dira kag I tusukan na sila da para indi mag saka ang tubig. Amo na di ang akon plano,
butangan sako nga may mga balas bala kag ang basura I tambakan kag I tambakan nalang sang
baras, para indi na ma ab-ab, para ang balod indi na maka saka to.

Q: Sa imo nay nu, bilang pumuluyo sang barangay Bigke, sa pamatyag mo paano kita maka bulig para ma
tapna ang prblema sa basura kag polusiyon?

- Bal an mo sang una ang iban di sa amon wala CR. Ti ga hambal kami bisan mag buho nalang kay
ga pang hatag man basin. The siling mko polusiyon ina sa tubig, ti tan awa bala wala na kami da
may ma kuha nga isda, waay man shell kay syempre naka kaon basura mung.

Q: So para sa imo ang pagka dula sang mga isda tuga man ini sang polusiyo?

- Huo, Polusiyon.

Q: Kun may is aka ka inog hambal sa gobyernp, sa officilas ta para ma solbar na di, ano gusto mo I
hambal?

- Tani ma buligan man kami di nga ang mga basura namon ma kuha kag ma butang sa insak na
nga ma butangan na bala. Mga dump truck, kung hindi gin man butangan nila kami sang duw
buho na bala nga dira dulang I basiya bala kag tutdan lang kung ano, para indi na mag huyop ang
hangin. Ti ini, abi mo kung diin ko ni pinanguha diri lang man ni gin pang tipon dira para ma
tutdan.
Q: Pila inyo budget sa environment?

- Wala na kami ka session as of now, kay na bala san-o to waay kami ka balo kun pila gid ang
budget sa environment so may ara gid na sa day (40) kis a, 40 thousand na mu kay sa akon gani
60 thousand waay pa kami ka buhat budget kag ginabakal ko na sangb stetoscope , pulmoaid,
BP, or kun ano lang da bala nga ginagamit sa kawan sa health.

Q: So far ma’am since manug tapos na ang inyo term, may plano bala kamo para sa pag tapna sang
basura?

- Oh yes oo. Kay amo na gani magkadto di si sir Wilson kang (ang) coastguard para nga ma
improve man da ang higad sang baybay nga himuan namon sang daw nami man siya bala kung
nga daw name bala daw ma explore name man siya daw beautification man bala, amo man na
tani ang gina handom namon.

Q: Ang pangisda ta, kamusta?

- Ang pangingisda di daw gamay gamay nalang kay tungod ang mga bungalon waay na. Halin ko
ya Guimaras, nag kadto ko di 1994 asta nga nag pamana ko di, name-nami gid ya. Subong may
ara pa man pero gamay (nalang). Gamay nalang didto na sa may pangpang kwan sa unahan, diri
waay na di tungod sa ano man eh sa bungalon. Pero ga tanom pa kami bungalon, sige pa amon
tanom.