ናጽነት

እኩብ ህቀናታት

ግዯይ ገብረኪዲን

ምንባባት ትግርኛ
ምንባባት ትግርኛ

©2014/2021

ግዯይ ገብረኪዲን
መሰሌ ቅዲሕ ውሑስ እዩ።
ነዙ መፅሓፌ እዙ ብ዗ይ ኣፌሌጦ እቲ ተርጓማይ ብዜኾነ ዒይነት
መሌክዐ፣ ብኤላክትሮኒክስ፣ ዴምፂ ወይ ቪዱዮ ሓዊስካ፣ ብክፊሌ ኮነ
ብምለእ፣ ብምብዚሕ ንውሌቃዊ ንግዲዊ ከስቢ ምጥቃም፣ ብሕጊ
ክሌክሌ እዩ።
ኢመይሌ፦ gidayg25@gmail.com
ቴላግራም፦ t.me/TigrignaReadings
ፋስቡክ፦ facebook.com/gidayg
ትዊተር፦ @GidayG
ካሌኦት መጻሕፌቲ በቲ ተርጓማይ፦

 ምኽንያት ውዴቀት ሃገራት

ፌሌፌሌ ስሌጣን፣ ሃብተ-ጸጋን ዴኽነትን
 ኢዴኩም ሃቡ ወይ ጥመዩ
ጉዕዝታት ኢትዮጵያ፣ ሱዲን፣ ሶማሉያን ኤርትራን
 ጸጋ ብሄራውነት
 ሃገረ ምህዝ
ታሪኽ ቁጠባዊ ተኣምር እስራኤሌ
መቐሇ
ትግራይ
 ትሕዜቶ

ናጽነት ንምንታይ? … 5

“ትግራወይቲ ስለ ዝኾንኩ፡” ንጽረት ብሄራውነት ትግራይ … 14

ምኽንያት ዘይተርፍ ውድቀት ኢትዮጵያ … 32

ደርባዊ ትንተና እንትፍተሽ … 38

ወለንታዊ ባርነት … 69

ህንፀት ናጻ ሃገራዊ ቁጠባ … 76

ቁጠባዊ ናጽነትን ገዛእቲ ደርብታትን … 90

መወክሳት … 103
 5 ናጽነት፡ እኩብ ህቀናታት

ናጽነት ንምንታይ?

መጀመርታ ኣብዙ እነሌዕል ዗ሇና ናጽነት፣ ማሕበራዊ ናጽነት ወይ ከዒ

ሙለእ ሌኡሊውነት ምውናን ከም ዜኾነ ምንጻር የዴሉ። ሙለእ
ሌኡሊውነት ከዒ ውደብ ዕጡቓዊ ሓይሉ ዜውንን ናጻ መንግስቲ
ምምስራት ይሓውስ። በዙ መሰረት፣ ህዜቢ ናጽነት ወኒኑ እንትበሃሌ፣
ወሳናይ መጻኣይ ዕዴለ ባዕለ ኮይኑ፣ ስሌጣን ተወንዙፈ (እኹሌ
ሓበሬታ ወይ ፌሌጠትን ቁጠባዊ ዒቕምን ወኒኑ) ንወከሌቱ ኣብ
ዜመሰል ክመርጽን እንተ዗ይዯሉይዎም ከዒ ውክሌኡ ክስርዜን ዗ኽእል
ዒቕሚ ወኒኑ ማሇትና እዩ። ነዙ ሒዜና፣ እዙ ናጽነት ንምንታይ ኣገዲሲ
ከም ዜኾነ ዲህሳስ ክንገብር ኢና።
ብሓቂ፣ “ናጽነት ንምንታይ?” ኢሌካ ምሕታት ኣይምተገበአን ነይሩ።
ናጽነት ምኽንያት ዗የዴሇዮ፣ ንዒርሱ ጥራሕ ክትብሌ ክትመርጾ ዜግባእ
ክቡር ባህጊ እዩ ነይሩ፤ ግና እንተስ ካብ ዗ይምፌሊጥ፣ ወይ
዗ይመትከሊዊ ሰብ ካብ ምዃን እናተበገሱ፣ ሰባት ንናጽነት ካብኡ
ወጻኢ ብዜኾነ ረብሓ ክምዜንዎ ሕቶ እንተሌዕለ ይስማዕ እዩ። እቶም
ካብ ዗ይምፌሊጥ ተሊዑልም ንናጽነት ኣብ ሕቶ ዗እትውዎ፣ ንባርነቶም
ተሊሚድም ንሱ ናጽነት ስሇ ዜመስልምን ካብኡ ዜወጸ ነገር ስሇ
ዜጸሌኡን እዩ። እቶም ዗ይመትከሊውያን ከዒ ንከብድም ዜነብሩን
ካብቲ ዜሇመዴዎ ቁጠባዊ ተረባሓይነት ዜፇሊሇዩ መሲለ ስሇ
ዜስመዖምን እዮም ንናጽነት ዜነጽግዎ።
 6 ናጽነት ንምንታይ?

ኣብዙ ጽሑፌ እዙ ናጽነት ካብ ጽጋብ ወይ ርሱንነት ተሊዑሌካ፣ ወይ

ከዒ ካብ ዗ይብሱሌ ባህጊ ተበጊስካ እተሌዕል ዕሸሊዊ ዚዕባ ዗ይከልነስ፣
ንመሰረታዊ ማሕበራዊ ሕቶታት ወሳናይ እምነ ኩርናዕ ከም ዜኾነ፣
ብ዗ይክኡ ብዘሓት ሰባት ዜብህግዎም ሌዐሌ ብርኪ ዜርከቡ ባህጊታት
ክዕተሩ ዗ይከኣለ ከም ዜኾኑ ክንርኢ ኢና።

ህልውና

ሌኡሊዊ ናጽነት ዗ይወነነ ህዜቢ ማሇት ዜዒጠቐ ውደብ ሓይሉ

዗ይውንን፣ ናጽነቱ ኣሕሉፈ ንዜሃባን ንእትገዜኦን መንግስቲ ዯህንነቱ
ኣሕሉፈ ዜሃበ ህዜቢ እዩ። ዗ይዒጠቐ ህዜቢ ከዒ ኣይኮነን ፖሇቲካዊ
መሰሊቱ ክኽበረለ፣ ክጠፌእ ኣብ ዜውሰነለ ግ዗ እውን፣ ተንበርኪኹ
ጽዋ ሞቱ ካብ ምቕባሌ ወጻኢ ካሉእ መማረጺ ኣይህሌዎን። ናይዙ
ኣብነት ዜኾነና ተጻረዴቲ ሌምዱታት ኣይሁዲትን ተጋሩን እዩ።
ኣይሁዲት ዴሕሪ ካሌኣይ ኲናት ዒሇም ኣብ ማእኸሊይ ምብራቕ ሃገር
ቅዴሚ ምምስራቶም፣ ፍቖድ ሃገራት ኣውሮፓ ተበቲኖም ዜነብሩ ህዜቢ
ከም ምንባሮም፣ ኣብ ኣውሮፓ ንኣይሁዲት ከጥፌእ ዜዯሉ ሓይሉ
እንትሇዒሌ፣ ኩልም መሰሊቶም ክስእኑ ተገይሮም ናብ መዒስከራት
መቕተሌቲ ከም እንሰሳ ተኮኪቦም ተወሲድም ክሞቱ ተገይሮም
እዮም። እዙ ዜኾነለ ምኽንያት ኣይሁዲት ሌኡሊውነት ዗ይወነኑ፣
መሰሌ ውደብ ሓይሉ ዗ይነበሮም ስሇ ዜነበሩ እዩ፣ ንዒርሶም
ዜከሊኸለለ መማረጺ ኣይነበሮምን። ሌኡሊዊት ሃገር ንምውናን ጻዕሪ
ምግባር ካብ ዜጅምሩ እንተጸንሑ እኳ፣ ብኣብዜሃ ኣይሁዲት ግና ኣብ
ምንታይ ዒይነት ሓዯጋ ይነብሩ ከም ዜነበሩ ስሇ ዗ይተገሇጸልም ኣዯዲ
ጥፌኣት ኮይኖም። ካብዙ ጌግኦም ብምምሃር እውን ኣይሁዲት ልሚ
ሌኡሊዊት ሃገረ እስራኤሌ ብምውናን ናይ መወዲእታ ፌታሕ ኣንቢሮም
ኣሇዉ። ዴሕሪ ሌኡሊዊት እስራኤሌ ምውናኖም ኣብ ሌዕሉኦም
 7 ናጽነት፡ እኩብ ህቀናታት

ን዗ንጸሊሇዉ ሓዯጋታት ብሙሌኦም ብብቕዒት ክምክቱ ሰረት

ኮይንዎም ንርኢ ኣሇና።
በዙ መንጽር ኣብነት ትግራይ እንትንሪኦ፣ ትግራይ ዋሊ እኳ ሙለእ
መሰሌ ዋንነት ውደብ ሓይሉ እንተ዗ይነበራ እኳ፣ ብብርኪ ክሌሌ ዴሩት
መንግስቲ ትውንን ነይራ እያ። ነዙ መንግስቲ ዜረኸበቶ እውን ንዒሰርተ
ሸውዒተ ዒመታት ዯማዊ ዕጥቃዊ ቃሌሲ ብምግባር ነይሩ። እቲ
ዜተረኽበ ንቲ ዜተኸፌሇ ዋጋ ፌጹም ዗ይምጥን ምንባሩ ዗የማትእ
ኮይኑ፣ ኣብቲ እዋን ቃሌሲ ዜጠረየ ንኲናት ዜጠቅም ሰብኣዊ ማሌ
ወናኒት ግና ገይርዋ እዩ። እምበኣር ሙለእ ሌኡሊውነታ ኣሕሉፊ
ዜሃበቶ መንግስቲ ኢትዮጵያ ንተጋሩ ከጥፌእ ኲናት ኣብ ዜውሇዏለ
ግ዗፣ ዴሩት ዕጡቓዊ ዒቕማ ተጠቂማ ንዒርሳ ክትከሊኸሌ ፇቲና እያ።
ዴሩት ብምዃኑ ግና ጸሊኢ ዒብሊሊይነት ወሲደ ተጋሩ ናይ ምንጻት
መዯቡ ናብ ምፌጻም ተሰጋጊሩ ነይሩ። በዙ ግ዗ ተጋሩ ቃሌሶም
ኣጠናኺሮም ጸሊኢ ምብራር ግዴን ስሇ ዜኾኖም፣ ገይሮምዎ። ተጋሩ
ከም ኣይሁዲት ምንም ዒይነት ዕጡቓዊ ሓይሉ ዗ይብልም እንተዜኾኑ
ነይሮም፣ ልሚ ኣነ ነዙ ጽሑፌ ዜጽሕፇለ፣ ንስኻ/ኺ እውን ነዙ
እተምብቡለ ሃዋህው ኣይምተፇጠረን ነይሩ ይኸውን።
ከምዙ እውን ኮይኑ ግና፣ ከም ኣይሁዴ ብሚሉዮናት ካብ ምርግፊ
ዴሩት ሌኡሊውነቶም ዗ውሓሰልም ዒቕሚ ብምጥቃም ዜዯሓኑ
እንተመሰለ እኳ፣ ተጋሩ ግና ሙለእ ሌኡሊውነት ወይ ናጽነት
዗ይምውናኖም ነይሩ ኣብ መጀመርትኡ እውን ነዙ ሓዯጋ ተቓሊዕቲ
ክኾኑ ዗ኽኣም—እቲ ሌኡሊውነቶም ዗ረከብዎ መንግስቲ ኢትዮጵያ፣
እታ ዴሩት ናጽነቶም እውን ከሕዴጎም፣ ኣብ ሌዕሉዖም ኲናት
ክእውጅን በዙ ብርኪ ከጥቅዖምን ዕዴሌ ዜሃብዎ።
ስሇዙ ናጽነት ዗ይብለ ህዜቢ፣ ንህሊውኡ እውን ውሕስና ዗ይብለ ህዜቢ
እዩ ዜኸውን ዗ል።
 8 ናጽነት ንምንታይ?

ሰላም

ብዘሕ ግ዗ ሰባት ሰሊም ማሇት ዯም ዗ፊስስ ኲናት ዗ይብለ ሃዋህው

ህይወት ገይሮም እዮም ዜርዴእዎ፣ ኮይኑ ግና ህይወቶም ኣብ ቀሌቀሌ
ኲናት ተሸኺለ ክተርፌ ዜገብር ክዋነ ዗ይቐየሩ ሰሊም ዜበሃሌ ከም
዗የሇ ኣየስተውዕሌዎን። ሰባት ብግዙያዊ መ዗ናግዑታትን ምሾትን
ጥሒልም ህይወቶም ኣብ ዜዯፌኡለ ኩነታት ኮይኖም ከም ኲናት ዜበሇ
ሃዋኺ ዚዕባ ክሓስቡለ ኣይዯሌዩን።
ኣብ እዋን ቅዴመ ሪፇረንዯም፣ መሇስ ንሪፇረንዯም ኤርትራ
ብምዴጋፌ ኣብ ዜገበሮ መዯረ፣ ሰሊሳ ዒመት ዜተገብረ ኲናት ከም
ዜኣክሌ፣ ብጭቆና ዜረጋገጽ ሰሊም ከም ዗የሇ፣ ኲናት ከም
ዜመረሮም፣ ኲናት ብወረ ዗ይኮነስ ብጨና ባሩዴ ከም ዜፇሌጥዎ፣
ንኤርትራ ብጉሌበት ክሕዜ እየ ዜብሌ “ነቲ መንገዱ ጨርቂ
ይግበረለ” ንሕና ግና ኣይንዋጋእን … ዜብሌ መዯረ ኣስሚዐ ነይሩ።
ክንዯየናይ ሓቂ ዜዒሰል ዗ረባ ነይሩ፣ ኮይኑ ግና እቲ ንኤርትራ ዜተ዗ርበ
ንኩልም ጭቁናት ብሄራት ኢትዮጵያ እውን ዜምሌከት ዗ረባ እዩ ነይሩ።
ብጭቆና ሰሊም ምውሓስ ኣብ ኤርትራ ዗ይሰርሐለ ምኽንያት፣ ፇቓዴ
ህዜቢታት ምኽባር ግዴን ስሇ ዜኾነ እዩ፣ ዜተፇሊሇዩ ሕሌሚ ዗ሇዎም
ህዜቢታት ከዒ ብጭቆና ጨፌሉቕካ ብሓዯ ክተንብሮም እንተ዗ይኮይንካ
ካሉእ መማረጺ ኣይህሌወካን፣ ግና ንኤርትራ ዗ይሰርሐ ጭቆና ንካሌኦት
እውን ከም ዗ይሰርሕ ከይተ዗ረበ ተሓሉፈ። ኣብ ኩልም ሰሊም ዗ውሓሱ
ሃገራት እንተሪእኹም፣ ነዊሕ መዋእሌ ኲናት ኣሕሉፍም ህዜቢታቶም
ነናይባዕልም ዒዱታት (ሌኡሊውነት) ምውሓስ ዗ኽኣለልም እዮም።
ስሇዙ፣ ናጽነት ዗ይብልም ህዜብታት፣ ሰሊም እውን ክህሌዎም
ኣይኽእሌን። ኣብ ሊዕሉ ኣብ ዜተጠቐሰት መዯረ መሇስ፣ ብጭቆና
ሰሊም እንተመጸ እውን ነዊሕ ዕዴመ ኣይህሌዎን ኢለ ነይሩ። ብሓቂ
እውን ንሱ ዜመርሖ ውዴብ ኣብ ኢትዮጵያ ንዕስራሸውዒተን ዒመታት
ጥራሕ ነይሩ ብጭቆና ሰሊም ከውሕስ ዜተኽኣል።
 9 ናጽነት፡ እኩብ ህቀናታት

ሕጋዊ ስርዓት

ዴሕሪ ነዊሕ ሌምዱ መዋእሌ ስሌጣነ፣ ዯቂ ሰባት ቅቡሌ ዜገበርዎ

ኣገዚዜኣ እንተሃሇወ ሕጋዊ ኣገዚዜኣ እዩ። እዙ ብዒሇማዊ ዒይኒ ጥራሕ
዗ይኮነስ ብመንፇሳዊ እውን እንተኾነ፣ ንኣብነት ክርስትና፣ ንጉስ
ብሕጊ ኣምሊኽን ነብያቱን ዜተቐየደ እዮም ነይሮም። (዗ዲግም፣ 17፣
14-20፤ ኣብዙ ጥቕሲ እዙ ኣብ መወዲእታ ኣምሊኽ ከምዙ
ይእዜዜ፡ “… ካብቲ ትእዚዜ ከዒ ንየማን ኮነ ንጸጋም ከይ዗ብሌ፣ ንሱን
ዯቁን ኣብ ማእከሌ እስራኤሌ መዒሌትታት መንግስቱ ምእንቲ
ኺነውሕ፣ ናይ እዙ ሕጊ እዙ ቓሊትን እዙ ትእዚዚት እዜን ተጠንቂቑ
ኺገብሮስ፣ ምስኡ ይኹን፣ ኲለ መዒሌቲ ህይወቱ ኸዒ የንብቦ።”)
ኩለ ኣብ ቅዴሚ ዜተሰማመዏለ ሕጊ ማዕረ እናተዲነየ ዜነብረለ። እዙ
ሕጊ ንዊንታታቱ፣ ባህጊታቱን ታሪኻዊ ትርሲታቱን ዒቂቡ ዜነብረለ
ስርዒት ዗ረጋግጸለ እዩ። ኩለ ዜቕበል ሕጊ ስሇ ዜኾነ ኩለ
ብምትእምማን ብትእዚዜ እቲ ሕጊ ክሓዴር ስሇ ዗ዋጽኦ ነዙ ዗ፌርስን
ፊለሌነት ዗ተኣታትውን ኣይህሌውን። እምበኣር ኣብዙ ዜሇዒለ ሕቶታት
ዜኾኑ፦ ዜተፇሊሇዩ ብሄራት፣ ዜተፇሊሇዩ ዊንታታት፣ ትርሲታትን
ባህጊታትን ሒዝም ከመይ ኢልም እዮም ዗ሳንዮም ሕጊ ክውንነኑ
ዜከኣልም? ከመይ ኢልም እዮም ኸ ምስ ዴላታቶም ዗ይኸይዴ ሕጊ
ኣብ ሌዕሉኦም ተጻዑኑ ነዙ ሕጊ ተኣመንቲ ክኾኑ ዜኽእለ? ኣንጻሮም
ገይሮም ብዜሪእይዎ ሕጊ ካብ ዜናበሩ ፊለሌነት ምትእትታው ድ
ኣይመርጹን?
዗ይሳነዩ ዴላት ዜሓዘ ዜተፇሊሇዩ ብሄራት፣ ዗ሳንዮም ሕጊ ክውንኑ
ኣይከኣልምን። ምስ ዴላታቶም ዗ይኸይዴ ሕጊ ኣይቕበሌዎን። ስሇዙ
ዴላታቶም ንምግሃዴ ካብ ዗ይመርጽዎ ሕጊ ንሊዕሉ ፊለሌነት እዮም
዗ተኣታትዉ።
እዙ ጭቡጥ ክዉናውነት (ሪያሉቲ) ከዒ ምትእምማን ዗ይብልም
ብሄራት ብሕጊ ዜሓዴሩለ ሃዋህው ከይፌጠር ይገብር። በዙ እውን
10 ናጽነት ንምንታይ?

ነዙኦም ብሓዯ ጸሚርካ ንምቕጻሌ ብሕታዊ መሳርሒ ጭቆና እዩ

ዜኸውን፣ ሕጋዊ ስርዒት ምትእትታው ዗ይከኣሌ ይገብሮ። ብ዗ይ ሕጋዊ
ስርዒት ከዒ፣ ምንም ዒይነት ባህጊ ስሌጣነ ኣይገሃዴን፣ ምኽንያቱ
ፊለሊውነት ንዴሕርሕሪት እምበር ንቕዴሚት ስሇ ዗ይወስዴ።

ልምዓት

ናጽነት ንሌምዒት እውን ኣዙዩ ወሳናይ እታወት እዩ። ብብርኪ

ውሌቀሰብ እንተወሲዴናዮ፣ ቁጠባውን ፖሇቲካውን ናጽነቱ ዗የውሓሰ
ሌቡ ኣውዱቑ ሃብቲ ኣብ ምፌጣርን ምውህሊሌን ክነጥፌ ኣይከኣልን፤
ብብርኪ ጉጅሇ እንተሪእናዮ፣ ናይቲ ህዜቢ ሓፇሻዊ ሃብቲ ነቲ ህዜቢ
ብዜረብሕ መሌክዐ ናይ ምውፊር ናጽነት ወይ ከዒ ቁጠባዊ ፖሉሲ
ኣርቂቑ ናይ ምፌጻም ናጽነት ዗ይብለ ማሕበረሰብ፣ ውሑስን ቅሌጡፌን
ዕብየት ከረጋግጽ ኣይከኣልን።
ብኣንጻሩ፣ ኣብ ትሕቲ ጨቋናይ ምእኹሌ ምምሕዲር ዜነብሩ ወይ ከዒ
ናጽነት ዗ይብልም፣ መሰሌ ዒርሰ ምሕዯርኦም ዗ይተውሓሰልም
ህዜቢታት፣ ኣይኮነን ሌምዒት ከውሕሱ፣ መሰሌ ዒርሰ ውሳነኦም ምስ
዗ይቕበለ ህዜቢታት እናነበሩ ንህሌውነኦም እውን ዋሕስ የብልምን።
እቲ ኣንጻር መሰሌ ዒርሰ ውሳነኦም ዯው ዜብሌ ማእኸሊይ መንግስቲ
እውን ካብ ሌምዒትን ስሌጣነን ርሒቖም ካብ መረበቶም ተሰዱድም
በቲ ምእኹሌነት ዜዯሉ ህዜቢ ክወሓጡ እዩ ዜምነየልም። እዙ
ትምኒት ሒዘ ከዒ ነዝም ህዜቢ ኣጥሚኻን ኣዴኪኻን ምግዚእ
እምበር፣ ተውህበኦም ዜፇቕዯልም ዕቑር ውሽጣዊ ዒቕሞም
ኣውጺኦም ኣብ መረበቶም ክርብሑ ዜገብር ዕዴሌ ክውንኑ
ኣይፇቕዯልምን።
ትግራይ ኣማኢት ኣሽሓት ዯቃ ዋጋ ከፉልም ብብርኪ ክሌሌ ክትውንኖ
ብዜኸኣሇት ዴሩት ናጽነት ዜረኣየቶ ሇውጢ ከም ሕሌፉ ተረባሒት
11 ናጽነት፡ እኩብ ህቀናታት

ተገይሩ ብታሪኻዊ ጸሊእታ እንትዜረበለ ክንሰምዕ ዜኸኣሌና እምበኣር

በዙ ምኽንያት እዩ። ናይዚ ክሌሌ ገዚእቲ እውን ነዙ ዜሃብዎ መሌሲ
ካብ ኩልም ህዜብታት እዚ ሃገር ወከሌቲ ክመጹ ብምግባር፣ ሕሌፉ
ክንርባሕ ኣይኮነን ኣብ መቑሕ ዴኽነት ከም እንነብር ሪኦም ክምስክሩ
ምግባር ነይሩ። ወገንካ ሌምዒትካ የሕጉሶ እምበር፣ ሇሚዕኻ ኢለ
ኣይኸሰካን። ንህዜብኻ ካብ ምሕሳብ ወጺእኻ ኣብ ሃጽያዊ ኣንቅድታት
ተሸኺሌካ ንካሌኦት ክተሕጉስ እንትትሓስብ ከዒ፣ ቁሩብ ከይሰቆረካ
“ንዐ፣ ወገነይ ረኣይዎ፣ ገና ኣብ ዴኽነት እዩ ዗ል፣” ክትብሌ
ይገብረካ።
ብተወሳኺ፣ ዜተፇሊሇዩ ባህጊታት ዗ሇዎም ብሄራት ወይ ህዜቢታት፣
ካብ ፇቓድም ወጻኢ፣ ብሓዯ ጠሚርካ ንምምሕዲር እንትትፌትን ግ዗
ጎንጺን ዒመጽን ምስዒቡ ኣይተርፌን። ኣብዙ ግ዗ ሃፌትኻን ግ዗ኻን ኣብ
ኲናትን ናዕቢታት ኣብ ምርግጋእን ክባኽን እዩ ዜገብሮ። እዙ ማሇት
ንሌምዒት ካብ ናጽነት ቀጺለ ወሳናይ ዜኾነ ነገር፣ ሰሊም፣ ምውሓስ ስሇ
዗ይከኣሌ፣ ውሌቀሰባት ኮኑ እቲ መንግስቲ ኣብ ሌምዒት ክነጥፈ
ኣይከኣልምን። ናጽነት፣ ሰሊምን ሌምዒትን ተመጋገብቲ እዮም፤ ምስ
እዙኦም ዜውሰኽ ካሉእ ዯራኻይ፣ ሊዕሇዋይነት ሕጊ እዩ። ፌትሒ
዗የሇ፣ ሰሊም ክህሌው ኣይኽእሌን፣ ሰሊም ዗የሇ ሌምዒት ክህሌው
ኣይኽእሌን፣ ናጽነት ኣብ ዗ይውነነለ ከዒ ፌትሒ እውን ምውሓስ
ኣይከኣሌን።

ፍትሒ

ዜተፇሊሇዩ ራእያት ዗ሇዎም ህዜብታት ብሓዯ ክተንብር ናጽነቶም ኣብ

እትምንጥልም ግ዗፣ መሰሌ ጉጅሇ ዗የኽብር፣ ማሇት እውን መሰሌ
ዒርሰ ውሳነ ህዜብታት ዗ይቕበሌ መንግስቲ ኢኻ እተጣይሽ፣ እዙ
መንፌስቲ ከዒ ንውሌቃዊ መሰሊት እውን ዜረግጽ እዩ ክኸውን።
ንመንነት ሓዯ ሰብ ዗ይቕበሌ ወይ እውን፣ ወይ ከዒ እቲ ውሌቀሰብ
12 ናጽነት ንምንታይ?

ኣባሌ ናይ ዜኾነለ ብሄር መሰሌ ዒርሰ ውሳነ ዗ይቕበሌ መንግስቲ፣ ነቲ

ውሌቀሰብ ከም ሙለእ ዛጋ እታ ሃገር ኣፌሌጦ ሂቡ መሰሊቱ
ከውሕሰለ ኣይከኣልን። ብሰንኪ መንነቱ ካብ ብዘሕ ዛግነታዊ መሰሊቱ
ክጓነ እዩ። ብሄራዊ መንነተይ ይከበረሇይ እንተይለ ከዒ ነታ ሃገር ከም
ዜጸሌአ፣ ንብሄሩ ጥራሕ ከም ዜፇቱ ጸቢብ ዗ርኣዊ ክረአ ክግበር እዩ።
ካሉእ፣ ዗ይእመኑ ብሄራት ኣብ ዜጓነዩለ ስርዒት ከዒ ሊዕሇዋይነት ሕጊ
ተዋሒሱ፣ ናጻ ብሕጊ ጥራሕ ንኹለ ማዕረ ዗ገሌግሊ ትካሊት ምህናጽ
ኣይከኣሌን። እቶም ዗ይእመኑ ህዜቢታት ስሌጣን ኣሕዱጎም ነታ ሃገር
በቲ ናታቶም መንገዱ ከይወስዴዋ ስሇ ዜፇርሑ፣ ናብ ስሌጣን ዜመጽእ
ጉጅሇ ወትሮ ኣብቲ ካሉእ ጉጅሇ ጥርጣረ ክሕዜ እዩ። ኣብዙ ሙለእ
ምትእምማን ኣብ ዗ይብለ ሃዋህው ዜህነጻ ትካሊት እምበኣር
ብጉጅሇኣዊ ተኣማናይነትን ምትእስሳራትን ዜሰርሓ እምበር ናጻ ትካሊት
ኣይኾናን። ናጻ ትካሊት ኣብ ዗የሇዋለ ከዒ ፌትሒ ኣይሕሰብ።
ጨቆንቲ ገዚእቲ ንዜኣምንዎም ጥራሕ ናብ ስሌጣን ከም ዗ምጽኡን ናጻ
ትካሊት ምህናጽ ከም ዗ይከኣልምን ፌለጥ እዩ፤ ብዘሓት ብሄራት ኣብ
዗ሇዋለ ሃገር፣ እቲ ቀንዱ ጸገም እምበኣር፣ ኣብ መንጎ ዜፌጠሩ
ዜተፇሊሇዩ ብሄራት ዜውክለ ጉጅሇታት ብዜህሌው ዗ይምትእምማን፣
ካብ ጨቋናይ ኣገዚዜኣ ክወጹ ዗ይኽእለ ምዃኖም እዩ።
በዙኦም ምኽንያታት እምበኣር፣ ናጽነት ዗ይብልም ህዜቢታት ኣይኮነን
ፌትሒ ክረኽቡስ ካብ ጭቆና ክናገፈ ዗ይኽእለ፣ ናይ ዛግነት ክብሪ
዗ይፇሌጡ፣ ተገዚእቲ ጥራሕ እዮም ክኾኑ ዜኽእለ። ናጽነት ዗ሇዎም
ህዜቢታት ግና ምስ ገዚእቶም ምትእምማን ናይ ምፌጣር ዕዴሌ ስሇ
዗ሇዎም፣ ካብ ጭቆና ናይ ምውጻእ ዕዴሌ እውን ዜውንኑ እዮም
ዜኾኑ።
13 ናጽነት፡ እኩብ ህቀናታት

ስለዚ እንተደኣ ሰላም፣ ሕጋዊ ስርዒት፣ ሌምዒትን ፌትሒን

ክረጋገጹ ተዯሉዮም፣ ናጽነት ናይ ግዴን ይኸውን። ናጽነት ዗ይብለ
ህዜቢ ኣይኮነን ነዝም ዜተገሌጹ ናይ ስሌጣነ ሌዐሌ ብርኪ ባህጊታት
ዜኾኑ ክውንን፣ ከም ህዜቢ እውን ህሊውኡ ከውሕስ ዜከኣል
ርግጸኝነት በዒሌ ዋና ኣይኸውንን—ሙለእ ሌኡሊዊ ናጽነት ዗ይውንን
ህዜቢ ወትሮ ኣብ ቀሌቀሌ ሓዯጋ ጽንተት ዜነብር ህዜቢ እዩ ዜኸውን።
14 “ትግራወይቲ ስለ ዝኾንኩ፡” ንጽረት ብሄራውነት ትግራይ

“ትግራወይቲ ስለ ዝኾንኩ፡” ንጽረት

ብሄራውነት ትግራይ

መበገሲ

ብኲናት ትግራይ ዒሇም ገሪምዎ፣ “ኢትዮጵያ ንምንታይ እያ ንዒርሳ

ወሪራ?” ኢለ እናተዚተየለ ይርከብ። ብዚዕባ እዙ ኲናት ንተጋሩ
መንበብቲ ንምፅሓፌ ነዊሕ መእተዊ ኣየዴሌዮን። ዴሕረ ባይታ ትግራይ
ንምዴህሳስ ዜኣክሌ ግና ቁሩብ ነጥብታት ከ዗ክር። ዋሊ እኳ ስፌሓት
ኣቀማምጣ ተጋሩ ብትምክሕተኛታት ሃጽያውያን እንተተክሓዯ እውን
ካብ ቀዯሙ፣ ብምዕራብ ካብ ድብ ሱዲን ጀሚሩ ብምብራቕ ክሳብ
ገምገም ቀይሕ ባሕሪ ዜበፅሕ ነይሩ። ናብ ዗በናዊ መዋእሌ መጺእና
እንተረኣናዮ እኳ ናይዙ ምስክር ካብ ማእኸሊዊ ሥነ ሃሇዋት
(ስታቲስቲክስ)ኢትዮጵያ ካብ ዜርከብ፣ ኣገዚዜኣ ዯርጊ ባዕለ ዗ዲሇዎ
ኣሰፊፌራ ብሄራት ዜሕብር ካርታ ምውካስ ይከኣሌ እዩ። ኣብዙ ካርታ
ከም ዜረኣዮ ተጋሩ ካብ ድብ ሱዲን እስካብ ዯናክሌ ተመሊኺቶም
ኣሇዉ። (ኣብ ቀጻሊይ ገጽ ዗ል ምስሉ ይመሌከቱ።)
ምዴሪ ትግራይ፣ ሕመረት ኣኽሱማዊ ስሌጣነ እዩ። ኣብ 3ይ ክፌሇ ዗በን
ኣኽሱም ብፐርሺያዊ መራሒ ሃይማኖት ዜኾነ ማኒ ኣብ ዒሇም ካብ
዗ሇዉ ኣርባዕተ ሌእሇ ሓያሊን መንግስታት ሓዯ ከም ዜኾነት ተዚሪቡ
15 ናጽነት፡ እኩብ ህቀናታት

ነይሩ፤ እቶም ሰሇስተ ሮማ፣ ቻይናን ፐርሺያን ነይሮም። ኣብዙ ግ዗ እዙ

ኣኽሱም ናይ ባዕሊ ናይ ወርቂ ገን዗ብ ትቐርፅ ነይራ። እዙ ናይ ሓይሊን
ሃፌታን ግዜፇት ትኽክሇኛ መረዲእታ ተገይሩ ይውሰዴ።

(ፌሌፌሌ: Daniel Birhane. 2011. ‘Reality Check’. Horn

Affairs. ዯርጊ ኣብ ዗ስርሖ ካርታ ኣሰፊፌራ ብሄራት ሰሜን
ኢትዮጵያ፣ ተጋሩ ዜሰፇሩለ ቦታ “ትግርኛ” ህዜቢታት ኢለ ንየማን
ብ዗዗ንበለ መስመራት ሓቢርዎ ኣል።)
 16 “ትግራወይቲ ስለ ዝኾንኩ፡” ንጽረት ብሄራውነት ትግራይ

ብተወሳኺ ትግራይ መስጊዴ ነጋሽ ዜሓ዗ት ምዴሪ እያ። እዙ መስጊዴ

ካብ መንጎ ቀዲሞት ዜዜር዗ር እንትኸውን፣ ኣብ ሃገሮም ሃይማኖታዊ
ምስዲዴ ይበፅሖም ዜነበሩ ኣመንቲ ሰሊም ክረኽቡ ብነብዩ መሓመዴ
ተሓቢሮም ዜተሌኣኹ ዜተመስረተ እዩ። እዙ ብኣመንቲ ፇሊማይ ሂጅራ
ተባሂለ ይፌሇጥ። በዙ እውን ነጃሽ መስጊዴ ብኣመንቲ ዒብዪ ቦታ
ዜወሃቦ እዩ።
ትግርኛን ግእዜን ብተጋሩ ዜተፇጥሩ እንትኾኑ፣ ምምስሳልም ኣዙዩ
ስጡም እዩ። ግእዜ ናይ ሃፅያዊት ኣኽሱም ቀንዱ ቋንቋ ዜነበረ
እንትኸውን፣ ትግርኛ ከዒ እንተወሓዯ ኣብ ካሌኣይ መፊርቕ ፇሊማይ
ምሌኤሌ ዴሕረ ሌዯተ ክርስቶስ ኣብ ኣኽሱም ይዜረብ ነይሩ። ኣብ 6ይ
ክፌሇ ዗በን ዜነበረ ኮስማስ ኢንዱኮፕሌስተስ ዜተብሃሇ ናይ ግሪክ
ነጋዲይ፣ ኣብ ኣደሉስ ትግረተስ ዜተብሃሇ ህዜቢ ከም ዜረኸበ ሰኒደ
እዩ።1

ታሪኻዊት ትግራይ

ፇሊማይ ትግርኛ ፅሑፌ ዜተረኽበ ልሚ ኤርትራ ተባሂለ ኣብ ዜፌሇጥ

ከባቢ እንትኸውን፣ ጽሑፌ መበሌ 13 ክፌሇ ዗በን ኮይኑ ሰነዴ ሕጊ
ከባቢያዊ ምሕዯራ እዩ፤ ወይ ከዒ ብቋሌያ ሕገ መንግስቲ ዜኾነ ማሇት
እዩ። ኤርትራን ትግራይን ብዘሕ ነገር ብሓባር ይብፀሐን እዩ።
ክሌቲኦም ሕመረት ስሌጣነ ኣኽሱም እዮም። ኣብ ሊዕሉ ዜረኣናዮ
ግሪካዊ ነጋዲይ ኣብ ወዯብ ኣድሉስ፣ ኣብ 6ይ ክፌሇ ዗በን፣ እዩ ተጋሩ
ዜበሃለ ህዜቢ ዜረኸበ።2 ኣድሉስ ከዒ ልሚ ወዯብ ምፅዋ ኣብ ዜበሃሌ
ከባቢ ትርከብ ዜነበረት እያ።

1
Munro-Hay, Aksum, 187
2
ዜኒ ከማሁ፣ 187
 17 ናጽነት፡ እኩብ ህቀናታት

ቅዴመ ኣኽሱማዊ ስሌጣነ እውን እንተረኣናዮ፣ ኣብ ክሌቲኦም

ከባቢታት ዜነብሩ ሰባት ናይ ሓባር ካብ ዯገ ዜኣተወ ዗ይኮነስ መበቆሊዊ
ባህሉ (ተመሳሳሊይ ስሌጣነ) ከም ዜነበሮም እቶም ብስነ ኳዒቲ
ዜርከቡ መረዲታታት ቅርሲ ከም ዗ረጋግፁ ኣብ ርዴኢት ተበፂሑ
ኣል።3
እቲ ከባቢ ኤርትራ ዜብሌ ስያመ ብባዕዲዊ ገዚኢ ጥሌያን ቅዴሚ
ምውሃቡ፣ ምዴሪ ባሕሪ እዩ ዜበሃሌ ዜነበረ። ንዒርሱ ምዴሪ ባሕሪ
ተባሂለ ንበይኑ ዜተፇሌየ፣ ኣብ መበሌ 14 ክፌሇ ዗በን፣ ስሌጣን ካብ
ዚጒዌ ብዜመንዜዐ ሓዯሽቲ ነገስታት ኣምሓራ እዩ ነይሩ። ቅዴሚኡ
ክሌቲኡ መሬት ሓዯ ግዜኣት እዩ ነይሩ። ናይዙ መረዲእታ ከዒ፣ ኣብ
መበሌ 16 ክፌሇ ዗በን፣ ወራር ግራኝ ኣሕመዴ ስዑቡ ንቲ ክርስቲያን
ንጉስ ክሕግዘ ምስ ዜመፁ ሌኡኻን ፖርቹጋሌ ሓቢሩ ዜመፀ ኣሌቫሬዜ
ዜተብሃሇ ዜሰነድ መዜገብ እዩ።4
ህዜቢታት ትግራይ ወረስቲ ነዊሕን ፌለይን ታሪኽ እዮም። ንዒርሶም
ከመሓዴሩ ዜፀንሑ እንትኾኑ፣ ኣብ ምስረታ ዗በናዊት ኢትዮጵያ
እውን ናይ ዒርሶም እጃም ነይርዎም። (እዙ ግና ጥንኩር ዗ይኮነስ
ዴኹም ጎኖም ዜነበረ እንትኸውን፣ ተወሳኺ እንትተንብቡ እዙ
ኣበሃህሊ ክግሇፀሌኩም እዩ።) ካብ ናይ ድናሌዴ ላቪን መፅሓፌ ንውሕ
ዜበሇ ጥቕሲ ከቕርበሌኩም፡
ፌጻመታት ኣኽሱም ብንፁር ተጋሩ ንሃገራዊነት ኢትዮጵያ
዗በርከትዎ ተገይሩ ክውሰዴ ይኽእሌ እዩ። ተጋሩ ቀጥተኛ
ተወሇዴቲ ኣኽሱም እዮም፣ ቋንቅኦም ትግርኛ ከዒ ቀዯሙ
እውን ኣብ ካሌኣይ መፊርቕ ፇሊማይ ምሌኤሌ ዴ.ሌ.ክ
ኣብ ኣኽሱም ይዜረብ ነይሩ። ጥንታውያን ተጋሩ ንባህሉ
3
Phillipson, Foundations of an African Civilisation ይርኣዩ።
4
Alvarez, Narrative of Portuguese Embassy to Abyssinia, p.
53. 1881 ed.
 18 “ትግራወይቲ ስለ ዝኾንኩ፡” ንጽረት ብሄራውነት ትግራይ

ኣምሓራ ዗ውረስዎ ፇሇማ ብሄራዊ ፅሑፌ እዩ። ነዙ ቃሌ

ብጥንቃቐ እየ ዜጥቀመለ፣ ብሄራዊ ፅሑፌ ዜፇጠሩ
ብሰሇስተ መንገዱታት እዩ።
ኢትዮጵያዊ ፅሕፇት ኣማዕቢልም፣ መበቆሊዊ ስርዒት ፅሑፌ
… እንትኸውን ብተወሳኺ ዯርቢ ምሁራን (ሉቃውንቲ)
እውን ክፌጠር ገይሮም።
ብተውኔታዊ መነፅር እውን እንትረአ ብሄራዊ ፅሑፌ
[ዴርሰት] ምሂዝም እዮም። ነዙ እንትብሌ ኩለ ማሕበረሰብ
ንዒርሱ ዜውንኖም ዜገንሕዎ ዒብሇሌቲ ሓሳባትን
መምርሒታትን ምባሇይ እዩ። ሌክዕ ንሓዯ ተዋሳኣይ ከም
ዜወሃቦ ፅሑፌ፣ ማሕበረሰባዊ ፅሑፌ እውን ነቲ ተዋሳኣይ ናይ
መንነት ስምዑት፣ ክብሪ ዗ሇዎ ዜሓሇፇ ታሪኽን ንመጻኣይ
ኣንፇት ዜሕብር መምርሒ ይህቦ።
ኣብ መወዲእታ ከዒ ኣብቲ ዒብዪ ባህሉ ወሳናይ ስራሕን
ቀዲማዊ መዕቖቢ ማሕበረሰባዊ ፅሑፌ ዜኾነን ቀንዱ ስራሕ
ንምሕባር እዩ፣ በዙ መንፅር ከዒ ፌለይ ዜኾነ ቅደስ ስነ
ፅሑፊዊ ፅሑፌ ፇጢሮም እዮም፣ እዙ ከዒ ክብረ ነገስት
እዩ።5
ክብረ ነገስት ትኽክሇኛ ፌሌፌሌ ክብሪ ነገስታት ንምርካብ ዜግበር ኣሇሻ
዗዗ንትው ጽሑፌ እዩ። እዙ ፌሌፌሌ ክብሪ ከዒ ታቦተ ጽዮንን ዗ርኢ
ንጉስ ሰልሞንን ከም ዜኾነ የረዴእ። በዙ መሰረት ንግስት ሳባ ምስ
ንጉስ ሰልሞን ብዜነበራ ናይ ሓዯ ሇይቲ ርክብ ብዜረኸበቶ ውሊዲ፣
ሚኒሌክ ቀዲማይ፣ ኣቢሊን እዙ ወዲ ካብ እስራኤሌ ሰሪቑ ናብ ኣኽሱም
ብ዗ምጽኦ ትኽክሇኛ ታቦተ ጽዮን ኣቢለን፣ ኣኽሱም ማእኸሊ ዜገበረት
ኢትዮጵያ ወናኒት ትኽክሇኛ ፌሌፌሌ ክብረ ነገስት ትኸውን ማሇት
እዩ። እቶም ዯረስቲ ንኣኽሱም ወናኒት ጽሊተ ሙሴን ዗ርኢ ንጉስ
ሰልሞንን ገይሮምዋ—ካብ ሓዲር ወጻኢ ብዜተገብረ ርክብን ስርቂን

5
Levin, Greater Ethiopia, Ch. 7.
19 ናጽነት፡ እኩብ ህቀናታት

ኣቢለ ዜመጸ ክብሪ ወናኒ ምዃን ብዜምሇከት ዗ል ስግንጢራዊ

ትዕዜብቲ ይጽነሐሌና።
በዙ መሌክዐ፣ ላቪን ከም ዜብል፣ ተጋሩ ሌሂቃን ክቡር ብሄራዊ
መንነት ብምውናን፣ ኣብ ማእኸሊይ ምብራቕ ምስ ዜሪእይዎም
ስሌጣነታት ኣቢለ ክስመዖም ካብ ዜኽእሌ መንነታዊ ቅሌውሊው
ክናገፈ ክኢልም። ኣብ መንጎ ስሌጣነ ማእኸሊይ ምብራቕ ዜርከቡ
ሌሂቃን ከም ምዃኖም መጠን ክቡር መንነት ክምነዩ ዗ኽእሌ ሥነ
ሌቦናዊ ጽሌዋ ክሓዴሮም ከም ዜኽእሌ ተገማታይ እዩ። ክሳብ ልሚ
ንክብረ ነገስት ቦታ ዜህቡ ሰባት ምርካብ ይከኣሌ እዩ።
ብዘሓት ሰባት ክብረ ነገስት ብቐሉለ ኣምሓሩ ካብ ዚጒዌ ስርወ
መንግስቲ ስሌጣን ንምብሓት ዜተጠቀሙለ ሰነዴ እዩ ዜብለ ኣሇዉ።
ግና ከም መርትዖ ላቪን፣ እዙ ሰነዴ እዙ ብምምንዚዕ ስርወ መንግስቲ
ጥራሕ ዜተገዯበ ኣይነበረን፣ ነዙ ዜቃረኑ ብዘሓት ሞጎታት ኣሇዉ።
ንኣብነት፣ ክብረ ነገስት ንመወዲእታ ግ዗ ኣርትኦት ዜተገብረለ 1320
ዒ/ም ከም ዜኾነ እዩ ዜእመን፣ እዙ ማሇት ኣምሓሩ ንሰልሞናዊ
ስርወ መንግስቲ ምስ መዜመዘ፣ ዴሕሪ ሓምሳ ዒመታት፣ ኣምሓሩ
ስሌጣኖም ብዜግባእ ኣዯሊዱልም ምስ ወዴኡ ማሇት እዩ። ካብዙ
ንሊዕሉ ናይዙ ጽሑፌ ኣርታእቲ ኣምሓሩ ኣይኮኑን፣ ተጋሩ ሉቃውንቲ
ኮይኖም መዋሉኦም ከዒ ያእብከ እግዙ ዜተብሃሇ ትግራዋይ መስፌን
ነይሩ። እዙ መስፌን እዙ ኣንጻር እቶም ሓዯሽቲ ኣምሓሩ ነገስታት እዩ
ነይሩ፣ ኣንጻር ንጉስ ኣምዯ ጽዮን እውን ውግእ ገይሩ ነይሩ። እዙ
ዜሕብረና እቶም ተጋሩ ሌሂቃን ናይ ባዕልም ብሄራዊ ትርኽት እዮም
ይጽሕፈ ዜነበሩ። ሃይማኖታዊ ትእምርቲን አዚፇ ታሪኻትን ተዯሪኾም፣
ትግራይ ማእኸሊ ዜገበረት፣ ኣኽሱማዊ ትርሲት ዜተኸተሇት ኢትዮጵያ
እዮም ንዒርሶም ይሃንጹ ዜነበሩ።
ስሇዙ ተጋሩ ሌሂቃን ንክብረ ነገስት እንትኣሌሙ፣ ንብሄራዊ ኣንቅዯኦም
ቅርጺ ዗ትሓዘ ክሌተ ትእምርታዊ ዒምዱታት ተጠቂሞም ነይሮም፡
20 “ትግራወይቲ ስለ ዝኾንኩ፡” ንጽረት ብሄራውነት ትግራይ

ሰልሞናዊ ሓረግ ዗ርኢን ኦርቶድክስ ተዋህድ ክርስትናን። ሓይሉ ሚዚን

ናብ ኣምሓሩ ምስ ዚ዗የት፣ ነዝም ትእምርቲታት ምስ ናይ ተጋሩ
ኣኽሱማዊ ትርሲት ቖሉቦም ወሲድም ገን዗ቦም ገይሮምዎ። በዙ እውን
ናይ ባዕልም ኣምሓራ ማእኸሊ ዜገበረት ኢትዮጵያ ክሃንጹለ ጀሚሮም፣
ልሚ እንፇሌጣ ኢትዮጵያ። ስርቂ ስሌጣነን ትርሲታቱን ኣብ ዒሇም
ንቡር ክያድ እዩ። ዯሓር ዜሓየሇት ሮም ቀዱማ ናይ ዜነበረት ግሪክ
ክብሪታትን ትርሲታትን ወሲዲ ናይ ባዕሊ ገይራ እያ እተቕርብ
ዜነበረት። እምበኣር ዯሓር ዜመጹ ክብሪታቶምን ትርሲቶምን
ዜተሰርቁ ተጋሩ፣ ነዚ ዲሕረወይቲ ኣምሓራ ማእኸሊ ዜገበረት
ኢትዮጵያ ናይ ባዕልም ገይሮም እዮም ክሪእይዋ ዜጀመሩ፣ እዙ እዩ
እምበኣር ቀንዱ ዯካማ ጎኒ ብሄራውነት ትግራይ። ብሄራዊ ንቕሓትን
ዕብየትን ተጋሩ ዯኽዱኹ ክተርፌ ገይሩ። ክሳብ እዚ ዕሇት ተጋሩ እዙ
ዴኹም ጎኒ እዩ ዋጋ እናኽፇልም ዜርከብ።

ትግራይ ኣብ ዘበናዊት ኢትዮጵያ

ብሓጺሩ ንምዜንታው፣ ናብ ቅዴሚት ናብ መእተዊ ዗በናዊ ታሪኽ፣

ናብ መበሌ ዒሰርተትሸዒንተ ክፌሇ዗በን ክ዗ሌሌ እየ። ንነዊሕ ዒመታት
ዜመጸ መስፌናዊ ኣገዚዜኣን ውዴቀት ባህሌን ስዑቡ፣ ተጋሩ ኣምሓራ
ማእኸሊ ንዜገበረት ኢትዮጵያን ዜተ዗ምተ ሰልሞናዊ ስርወ መንግስቲን
ከም ሓቀኛ ወሇድም ዜመሃዜዋ ኣሚኖም ተቐቢልምዎ። ንክብረ ነገስት
የሰናዴኡ ዜነበሩ፣ ቅዴሚ ክፌሇ዗በናት ከም ዜነበሩ ኣያታቶም፣ ክቡር
መንነት ምህናጽ ካብ ዗ኽእሌ ብርኪ ስሌጣነ ባህሉ ወሪድም። ኣብ
ክንዱ እዙ፣ ተጋሩ ኣብ ትሕቲ ባህሊዊ ዕብሇሊ ኣምሓራ ወዱቖም።
ብ዗ሕዜን መሌክዐ እቲ ተራ፣ ናብ ሓረስታይነት ዜወረዯ ህዜቢ ጥራሕ
዗ይኮነስ፣ እቶም መኳንንትን ካህናትን እውን ናይዙ ውዴቀት ኣካሌ
ምዃኖም እዩ። እቲ ተራ ህዜቢ ብዴሩት ርዴኢቱ፣ እቶም መኳንንቲ
ኣካሌ እቲ ሃጽያዊ ኣገዚዜኣ ንምዃን፣ እቶም ካህናት ምስቲ ሃጽያዊ
 21 ናጽነት፡ እኩብ ህቀናታት

ግዜኣት ብምዃን ዜሓሸ ሃይማኖታዊ ክብሪን ረብሓን ከውሕሱ ክብለ፣

ኩለ ነታ ኣምሓራዊት ኢትዮጵያ ከም ናህቱ ገይሩ ተቐቢሌዋ።
ኣምሓሩ ግና እንታይ ዒይነት ኢትዮጵያ ከም ዜዯሌዩ ንጻት እውን ናብ
ሃተውተው ኣቲዮም ኣይፇሌጡን፣ ኣምሓረይቲ ዗ይኮነት ኢትዮጵያ
ተቐቢልምዋ ኣይፇሌጡን።
መኳንንቲ ትግራይ ኣንጻራዊ ናጽነቶምን ስሌጣኖምን ክሳብ ዗ውሓሱ፣
ዕጉባት እዮም ነይሮም። ነገስታት ኣምሓራ እውን ንመኳንንቲ ትግራይ
ብሓዲር እናገበርካ ካብ ምሓዜ ዒዱ ውዑልም ኣይፇሌጡን። ንኣብነት፣
ተወሇዴቲ ሃይሇስሊሴ ቀዲማዊ ምስ ተወሇዴቲ ሃጸይ ዮሃንስ ራብዒይ
ተመራዑዎም እዮም።
ክፌፌሊት ምዜራእን መኳንንቲ ትግራይ ኣብ ቅርሕንቲ ተሸኺልም
ክተርፈ ምግባር እውን እቲ ካሉእ ሕንጻጽ (ስትራተጂ) እዩ ነይሩ።
ኣብዙ እውን ካብ ሃይሇሰሊሴ ቀዲማዊ ኣብነት እንተወሲዴና፣
ክሌቲኦም ዜጠፌአት ዘፊን ዮሃንስ ራብዒይ ትግበአኒ እያ ኢልም ኣብ
ዜሟገቱ ስዴራ ጉግሳን መንገሻን ፌሌሌይ ንቡር ኮይኑ ክቕጽሌ ይገብሩ
ነይሮም።
ኣምሓሩ ንካሌኦት ህዜቢታት ዜቕበለ ባህሊዊ ዒርሰ ቕትሇት ምስ
ፇፀሙ እዩ ይብሌ ያንግ።6 መኳንንቲ ኣምሓራ እታ ዗ይዯሌይዋ
ኢትዮጵያ እንተኾይንና ዒይኖም ከይሓሰዩ እዮም ናብ ጥሌመት
ዜኣትዉ። ኣንጻራዊ ናጽነትን ስሌጣንን ዗ዕግቦም ነገር ኣይነበረን። ሃጸይ
ዮሃንስ ራብዒይ ኣብ ስሌጣን እናሃሇወ፣ ሚኒሉክ ኣብ ክሕዯት እዩ
ጥሒለ ዜነበረ። ምስ ኩልም ናብዙ ከባቢ ዜተቐሌቀለ ባዕዲውያን
ርክብ ይፇጥር ነይሩ። ከም ሓዯ ናይ ጥሌያን ግምት፣ ኣብ መንጎ
1885-1895 ካብ ወዯባት ቀይሕ ባሕሪ ጥሌያን ናብ ሸዋ ብሓፇሻ

6
Young. (1997). Peasant Revolution in Ethiopia, p. 47.
 22 “ትግራወይቲ ስለ ዝኾንኩ፡” ንጽረት ብሄራውነት ትግራይ

189,000 መሳርሒ ኲናት ኣታዊ ተገይሮም ነይሮም፣ እዙኣቶም

መብዚሕቲኦም ናብ ሚኒሉክ ዜበጽሑ ነይሮም።7
ኣብ ኲናት መተማ፣ ኣብ 1889፣ ንመሃዱያውያን እንትዋጋእ
ሃንዯበት ብጥይት ተወቒዐ ዴሕሪ ምሟቱ፣ ሚኒሉክ ስሌጣን ካብ
ምሓዘ፣ ከይወዒሇ ከይሓዯረ፣ ምዴሪ ባሕሪ ንጥሌያን ፇሪሙ ሂብዋ፣
ጥሌያን ከዒ ተረኪባ “ኤርትራ” ኢሊ ከስቲናታ። ሃጸይ ዮሃንስ 4ይ፣
ንባዕዲውያን ወረርቲ ግብጽን ጥሌያንን፣ ክሌተ ግ዗ን ሓዯ ግ዗ን
ብተኸታታሉ፣ ዱሌ ብምግባር ናብ ምዴሪ ባሕሪ ንምትእትታው
ዜገበርዎም ፇተነታት ኣፌሺለ ነይሩ።
ኣብ ኲናት ዒዴዋ ዕጡቓት ራእሲ መንገሻን ራእሲ ኣለሊን ንዕጡቓት
ጥሌያን ኣብ ክባ ኣእቲኻ ብምውቃዕ ወሳናይ ዒወት ምስ ሓፇሱ፣8 ዱሌ
ንዜገበርዎም ዕጡቓት ጥሌያን ዯዴሕሪኦም እናጓየዩ ካብ ምዴሪ ባሕሪ
ጸራሪጎም ከየውጽእዎም፣ ሚኒሉክ ምጉያይ ዯው ኣቢልም ከንሳሕቡ
ኣዙዜዎም። ዜሓበረት ትግራይ በሪ ባሕሪ ሒዚ ክርኢ ምንም ዒይነት
ባህጊ ኣይነበሮን። ንሱ ዜሃንጻ ዜነበረ ኢትዮጵያ ባሕሪ በሪ ንዜሓዘ
ተጋሩ ዜኸውን ቦታ ኣይነበራን። ቦታ ዜተውሃባ ትግራይ ዜተኸፊፇሇት፣
ዜዯኸየትን እትቕን዗ውን እያ ነይራ።
እዙ ኩለ ግና ተጋሩ ንሓቃዊ ብሄራዊ ዕዴልም ንቕሓት ክህሌዎምን
ኣምሓሩ እንታይ ከም ዜሓስቡልም ክርዴኡን ንምግባር እኹሌ
ኣይነበረን። ዋሊ ዴሕሪ ነዊእ መዋእሌ ምሕረት ዗ይብለ ጭቆና
ኣምሓሩ፣ ዒበይቲ ዒዱ ተጋሩ እዙ ኩለ መከራ ኣብ ሌዕሉኦም ንምንታይ
ይወርዴ ከም ዗ል ወይ ከዒ ንምንታይ ከም ዜተ዗ንግዐ ጥራሕ እዮም
ክሓትቱ ዜኸኣለ። ንኣብነት፣ ነጋዴራስ ገብረሕይወት ባይከዲኝ፣

7
ዜኒ ከማሁ፣ 44።
8
The Battle of Adwa: Tigrayan Army Uses Envelopment,
Frontal Attack To Annihilate Italian Forces, Infantry, Nov-
Dec 2011, V. 100 No.5, pp 23-25 ይመሌከቱ።
 23 ናጽነት፡ እኩብ ህቀናታት

ኣምሓርኛ ሇሚደ ስርዒት ቅኑዕ መንግስቲ ከመይ ከም ዜኾነ ንሚኒሉክ

መምርሒ ክኸውን ኣብ ዜጸሓፍ መጽሓፌ፣ ሚኒሉክ ንተጋሩ ከም
ህዜቦም ከም ዗ይርእይዎ መረረቱ የስፌር።9 ከም ህዜቦም ክሪእይዎ
ትጽቢት ምግባሩ፣ ተጋሩ ክንዯየናይ ብሄራዊ ኣጠማምተኦም ተዚኒፈ
ከም ዜነበረን፣ ክሳብ ልሚ እውን ነዙ መረረት እዙ ነጋዴራስ
እናተወከሱ ዗ማርሩ ተጋሩ እውን እንተኾኑ፣ ኣብዙ ዜተዚነፇ ርዴኢት
ከም ዗ሇዉ መርኣያ እዩ። ንዒርሶም ክሳብ ልሚ ከም ጭቁናት ዛጋታት
እዮም ዜሪኡ። ሊዕሇዋይነት ሕጊ ዜዒስሌ እዩ ዜመስልም። ንሶም
ዜፇሌጥዋ ኢትዮጵያ፣ ከም ዗ይትፇሌጦም ኣይተገሇጸልምን። ብሄር
ኣብ ውሽጢ ሃጽያዊ መንግስቲ ቦታ ከም ዗ይብለ ገና ኣይተገሇጸልምን።

ቀዳማይ ወያነ፣ ከም ኣብነት

ገረብ ዒረና ወያነ ትግራይ ዜብሌ መጽሓፌ፣ ብካሳ ሃይሇማርያም

ዜተዲሇወ፣ ምንባብ እቶም ወየንቲ ስምዑት መንነቶም ክንዯየናይ
ምስታ ዜጋግይዋ ሸዋዊት ኢትዮጵያ ከም ዜተሊገበ እዩ ዗ረዴኣና።
እታ ተዋህድ ኦርቶድክስ ቤተ ክርስትያን፣ ኢትዮጵያ ኣብ ውጥን
ኣምሊኽ ኣሇዋ ዜብሌዎ ቦታ ንክፌሇ ዗በናት ዜተሰብከ ህዜቢ፣ ጥንኩር
ናይ መንነት ስምዑት ነዚ ሃገር እንተፇጠረ ኣየግርምን። ንቀዯምት
ወሇድምን ኣኽሱማዊ ትርሲቶምን ዗ሇዎም ክብሪ ናብ ኣምሓራዊት
ኢትዮጵያ እዩ ተሰጋጊሩ፣ ነቲ ስግግር ግና ሌቢ ኣይበሌዎን። ሌክዕ ከም
ኩልም ሌማዲውያን (ትራዱሽናሌ) ህዜቢታት፣ ብሄራዊ ስምዑቶምን
ርዴኢቶምን ኣብ ምቕራጽ ሃይማኖት ዒብዪ ግዯ ነይርዎ። እቲ ኣብ
ሊዕሉ ኣብ ዜተጠቕሰ መጽሓፌ፣ መራሒ እቲ ወያነ ዜነበረ ብሊታ
ሃይሇማርያም ረዲ፣ ንወሰንቲ ተጓንፍታት እንትዜክር፣ ብዜወዒለለ
9
ነጋዴራስ ገብረ ህይወት ባይከዲኝ፣ (2007)፣ ነጋዴራስ ገብረ
ህይወት ባይከዲኝ ሥራዎች፣ ኣኣ፡ ኣኣዩ ፕሬስ።
24 “ትግራወይቲ ስለ ዝኾንኩ፡” ንጽረት ብሄራውነት ትግራይ

ዕሇት ጻዱቕ ወይ መሌኣኽ እዩ ይዜክሮም ዜነበረ። ብቀንደ ኣብዙ

ወያነ ዒብዪ ግዯ ዜነበሮም ሓረስቶት ስጡም ስምዑት ሃይማኖት፣
ፌትሒን ማዕርነትን እዩ ነይርዎም። እዙኦም ዜዕወቱ ከዒ በቲ ሌማዲዊ
ዒርሰ ምሕዯርኦም ከም ዜኾነ እዩ ዜርዯኦም፣ ምስቲ ካብ ስዯት
እንግሉዜ ዜተመሌሰ ንጉስ ዗ጻሌኦም እውን እዙ ሌማዲዊ ዒርሰ
ምሕዯርኦም ከሕዴጎም ምፌታኑ ነይሩ። ንሱ ንሃጽያዊ መዯቡ ክብሌ
ትውፉቶም ከሕዴጎም እንተፇተነ ኣየገርምን፣ ንሶም እውን እንተኾኑ፣
ኣብ ትሕቲ ሃጽያውነት ኮይኖም ንትውፉታዊ ምሕዯርኦም ክኽበረልም
ትጽቢት ክገብሩ ዜገበሮም ኣብ ኢትዮጵያ ዜነበሮም ግጉይ ርዴኢቶም
ነይሩ።
እቲ ንጉስ ብስዯት ኣብ ሇንዯን ናብርኡ እናጠዒዒመ እናሃሇወ፣
እዙኦም ሓረስቶት ግና ዒድም ካብ ጥሌያን ናጻ ንምውጻእ ኣብ ቃሌሲ
እዮም ነይሮም። ቅዴሚ ምስዲደ እውን እንተኾነ፣ ንሓይሉ ወራሪት
ጥሌያን ተጋሩ ንበይኖም ንሸውዒተ ኣዋርሕ እናተቓሇሱ እናሃሇዉ፣ እቲ
ንጉስ ግና ኣብ ኣዱስ ኣበባ ዜነበረ እንትኸውን እቲ ሰራዊቱ ከዒ ኣብ
ግምባር ዒውዯ ውግእ ኣይነበረን። እቲ ንጉስ ኣብ መወዲእታ ፍቶ
ክሇዒሌ ብዜመስሌ መሌክዐ ተራኢዩ እዩ ዜሃዯመ። ቅዴሚ ህዴማ
ምጅማሩ፣ ካብ ግምባር ዜሃዴም ዕጡቕ ክውቃዕ ዜነግር ዜጸንሐ
ትእዚዜ ነይሩ። እቲ ንጉስ ኣብ ዜሃዴመለ ግ዗፣ መህዯሚ መስመሩ
ብራያ ስሇ ዜነበረ፣ እቶም ዒዱ ናብቲ ዜሃዴም ዗ል ንጉስ ይትኩሱ።
በዙ ተግባር ቂሙ ቋጺሩ እዩ ከይደ። ብሓገዜ እንግዜ ምስ ተመሌሰ፣
ናብዙ ህዜቢ ዒብዪ ጽሊእቲ ሒዘ እዩ ዜመጸ። ቂሙ ንክዋጻእ እውን
ገዙፌ ግብሪታትን ሓዯሽቲ ኣመሓዯርትን ኣውሪደ ዒርሰ ምሕዯርኦም
ክምንዜዖም ፇቲኑ። ኣንጻር እዙ ዜወሌዕዎ ዒመጽ፣ ቀዲማይ ወያነ
ተባሂለ።
ንዒርሰ ምሕዯርኦም ህይወቶም ክስውኡ ብቆራጽነት ዯው ዜብለ
እናሃሇዉ፣ ኣዴሊይነት ሙለእ ሌኡሊውነት ግና ክግሇጸልም ኣይከኣሇን።
ንሶም ሌኡሊውነት ካብ ኢትዮጵያ ወጻኢ ኣይረኣዮምን፣ ንሶም
ዜሓስብዎ ኢትዮጵያውነት ግና ኣምሓራይ ምስ ዜሓስቦ
 25 ናጽነት፡ እኩብ ህቀናታት

ኢትዮጵያውነት ዗ራኽቦ ነገር ከም ዗የሇ ኣይርዯኦምን። ኣብ ዋዕሊ ማይ

ዯርሆ ብመሌእኽቲ እንግሉዜ ኣቢለ ኣብ ህይወት ዗በን ዯጊምካ
዗ይርከብ ዕዴሌ እንትመጾም፣ ከይተጠቀሙለ ከምሌጦም ገይሮም።
ኣብ ኤርትራ ምስ ዗ሇዉ ኣሕዋቶም ሓቢሮም ናጻ ሃገር ምምስራት ከም
ዜዯሌዩ እንግሉዜ እንትትሓቶም፣ ኣብቲ ዋዕሊ ተሳተፌቲ ካብ ዜነበሩ፣
ቃሌሶም ንፌትሒን ዒርሰ ምሕዯራን እምበር ካብ ኢትዮጵያ ንምፌሊይ
ከም ዗ይኮነ ዜዚረቡ ዴምጺታት ተሰሚዖም። ካብ ኢትዮጵያ
ከይተፇሇኻ ፌትሒን ዒርሰ ምሕዯራን ምዕታር ከም ዗ይከኣሌ፣ ክሳብ
ልሚ እውን ዗ይተገሇጸልም ኣይጠፌኡን። ኣብዙ ግ዗ እዙ ሕቶ
እንግሉዜ እንትተቕርብ፣ ምስ ኢትዮጵያ ዜነበራ ዕጡቓዊ ርክብን ምስ
ሰራዊት ኢትዮጵያ ተሰሉፊ ክትወግኦም ተዲሉዋ ምንባራን ግና፣ ኣብ
ሌዕሉ እዙ ምዴንጋር ካሉእ ተወሳኺ ሓሳብ ነይሩ ዜኾኖም።
ኩነታት እንግሉዜ ክንዱ ዴሊዩ ዗ዯናግር እንተነበረ፣ ተጋሩ እውን ግና
ዴለዋት ኣይነበሩን። ኣብቲ ወያንኦም ትግራዋይነት ጭርሖ ጥራሕ
እምበር ፌጻመ ዜዯሉ መዯብ ከም ዗ይነበረ፣ ኣብ ስምዑት መንነቶም
እውን ካብ ኢትዮጵያውነት ወጻኢ ንቕሓት ከም ዗ይወነኑ ሃጋይ
ኤርሉክ ይሕብረና።10 ኣብ መወዲእታ፣ ብሓገዜ ዯብዲብ ነፇርቲ
እንግሉዜ ሃይሇስሊሴ ሊዕሇዋይነት ረኺቡ። ሌክዕ ቅዴሚኡ ሚኒሉክ
ሊዕሇዋይነት እንትረክብ ንምዕራብ ትግራይ ቆሪሱ ቤጌምዴር ኢለ ከም
ዜወሰድ ኩለ፣ ሃይሇስሊሴ እውን ካብ ዯቡብ ትግራይ ንቆቦ ወሲደ ምስ
ወል ገይርዎ። ክሌቲኦም ሓዯ ዜገብሮም መሬት ምምንዚዕ ጥራሕ
዗ይኮነስ፣ ንትግራይ ኣብ ምዴኻይ እውን ሓዯ እዮም።

ካልኣይ ወያነ፣ ካልኣይ ኣብነት

እቲ ዜቐጸሇ ጭቆናን ምዴስካሌን ትግራይ፣ ንካሌኣይ ወያነ ትግራይ

ወሉደ። እዙ ካሌኣይ ወያነ፣ ዯሓር ህወሓት ብዜኾኑ 11 ሰባት፣ ኣብ

10
Erlich, Tigrayan Nationalism, pp. 197-8.
 26 “ትግራወይቲ ስለ ዝኾንኩ፡” ንጽረት ብሄራውነት ትግራይ

1974፣ ዜተጀመረ ነይሩ። መስረትቲ ካብ ዜነበሩ፣ እቶም ተምሃሮ፣

ኣብ ዩኒቨርስቲ ሃይሇስሊሴ ፖሇቲካዊ ጎስጎስቲ እዮም ነይሮም። ኣብቲ
እዋን ሰፉሕ ቅቡሌነት ብዜነበሮ ጸጋማይ ፖሇቲካ ወይ ከዒ ሶሻሉዜም
ወይ ከዒ ማርክሳውነት-ላኒናውነት፣ ዜተጸሌዉ እዮም ነይሮም። እዙ
ፖሇቲካዊ ክሌሰ ሓሳብ ግና ኣብ ዜቐዯሙ ኣስርእት ዒመታት ኣብ
ዜኣተወሇን ሃገራት ዒሇም ከቢዴ ዕንወት፣ ሞትን ግፌዑታትን ዗ስዒበ፣
ካብ ዒሇም መሉኡ ፇሺለ፣ ምስ ውዴቀት ሶቭየት ሩሲያ፣ ክጠፌእ ከዒ
ናይ ዒሰርተ ሽደሽተ ዒመታት ዕዴመ ዜተረፍ ነይሩ።
ኣብቲ ግ዗ ቃንዚ ትግራይ ኣዙዩ ኣተሓሳሳባይ ዜገብሮ ነገር ዜነበረ፣ እቲ
ንጉስ ነቲ ቃንዚ ከቕሌሌ ምንም ውጥን ዗ይብለ ምንባሩ ነይሩ። ብሓቂ
እውን፣ ተፇጥሮኣዊ ሓዯጋ ነቲ ህዜቢ እንትበጽሖ፣ በቲ ዗ውዲዊ
ኣገዚዜኣ ተወሳኺ ርዜነት ክህሌዎ ጥራሕ እዩ ይግበር ዜነበረ፡
ኣብ 1972፣ ዴርቂ ኣብ ሰሜን ኢትዮጵያ ጥሜት ክስዕብ
ገይሩ፣ ግና መሰረታዊ መንቀሉኡ ዗ይምዕሩይ ቁጠባዊ
ዕብየት፣ ግጉይ ውጥን ሌምዒትን እቲ መንግስቲ ንሓረስታይ
ምንም ሻቕልት ዗ይብለ ምንባሩን ነይሩ። ብሓቂ እውን፣ እቲ
ጥሜት ዗ጓነፇ፣ እታ ሃገር ዗ይተኸፊፇሇ እኽሉ ኸዙና ሒዚ
እናሃሇወት እዩ፣ እኹሌ እኽሉ እናሃሇወ ሰባት ብጥሜት
ይሞቱ ነይሮም።11
ኣብቲ ግ዗ ንቢቢሲ ይጽብጽብ ዜነበረ፣ ጆናታን ዱምብሌቢ፣ ምስሉ እቲ
ዜተሓብአ ጥሜት ቀሪጹ ብምቅሊዕ ንዒሇም ኣሰንበዯ። እዙ ጸብጻብ
እዙ ኣብ ውዴቀት እቲ ነዙን ካሌኦትን መከራታት ኣብ ህዜቢ የውርዴ
ዜነበረ ፌጹማዊ ዗ውዲዊ ኣገዚዜኣ ወሳናይ ነይሩ። ካብቲ ዗ውዲዊ
ስርዒት በትረ ስሌጣን ዜመን዗ዏ ወተሃዯራዊ ጁንታ፣ ንዒርሱ ዯርጊ ኢለ
ዜሰየመን ኣብ መወዲእታ ኣብ ኢዴ ቁጽጽር መንግስቱ ሃይሇማርያም
ዜኣተወን፣ ንስያመ እቲ ኣገዚዜኣ ናብ ሶሻሉስታውነት ቀዪሮም ነቲ

11
Young, Peasant Revolution in Ethiopia, 56.
27 ናጽነት፡ እኩብ ህቀናታት

ኣዴኪኻ ምግዚእ ግና ብዜነበሮ ኣቐጺልምዎ። እዙ ዜኾነለ ምኽንያት፣

እቶም ካብቶም መስፌናውያን ስሌጣን ዜተረከቡ ሓዯሽቲ ጭምብሌ
ሶሻሉዜም ዜተኸወለ ገዚእቲ ዯርቢ፣ ሃጽያውነት ኣምሓራ ዗ቐጽለ፣
ብሄራት ኣጥፉእኻ ኣሃዲዊት ሃገር ምህናጽ ዗ቐጽለ፣ እዮም ነይሮም።
ኣብ ትሕቲ እዙኦም ገዚእቲ ዜመጸ ሓዴሽ ዴርቂ፣ ዴርቂ 84/ በኣና
77፣ ናብ ጥሜት ክቕየር ዯገፌ ገዚእቲ ተገይርለ። እዙ ወተሃዯራዊ
ምሌኪ እውን እንተኾነ ምንም ዒይነት ዗ረባ ዒርሰ ምሕዯራን
ዳሞክራሲን ክሰምዕ ዜዯሉ ኣይነበረን። ኣሃዲዊ ስርዒት ኣብ ምህናጽ
ዜጠሓሇ ነይሩ፣ ሌክዕ ከምቲ ቅዴሚኡ ዜነበረ ዗ውዲዊ ምሌኪ። ከምዙ
ዜበሇ መዯብ ግና ዗በኑ ዜሓሇፍ መዯብ ስሇ ዜነበረ፣ እቲ ወተሃዯራዊ
ምሌኪ ብቀቢጸ ተስፊ ብሽም ሰፇራ ኣዙዩ ጨካን ስጉምቲታት ናብ
ምውሳዴ ኣቲዩ፡
እቲ ሰፇራ ኣብ ሰሜን ዗ሇዉ ሓረስቶት መነባብሮ ጥራሕ
ኣይኮነን ዗ዕነወ እቲ መዯብ ኣብ ዯቡብ እውን ጉዴኣት
ኣብፂሑ እዩ። መብዚሕቲኦም መሬታት ንቶም ሓዯሽቲ
ሰፇርቲ ተባሂለ ቅዴሚ ምምንዜዖም ናይቲ ከባቢ ነበርቲ
ንነዊሕ ዗መን ይሓርስዎም ዜነበሩ መሬታት ኔሮም። ነዙ
ምኽንያታዊነት ዜጎዯል ተግባር መንቀሉኡ ወተሃዯራዊን
ፖሇቲካዊን እዩ፡ መብዚሕቲኦም ዜተመርፁ ቦታታት ግንባር
ሓርነት ኦሮሞ ኣንጻር መንግስቲ ኣብ ዜገብሮ ቃሌሲ ኣብ
ዜጥቀመልም መስመራት ዜርከቡ እዮም። በዙ ከዒ
ሰረቶም ዜኾነ ህዜቢ ዜስእኑ ኣብ ሰሜን ዗ሇዉ ዯባይ
ተዋጋእቲ ትግራይ ጥራሕ ዗ይኮኑ ኣብ ዯቡብ ዗ሇዉ ዯባይ
ተዋጋእቲ ኦሮሞ እውን እዮም። ሰባት ካብ ቦታ ናብ ቦታ
ምንቅስቓስ ካሉእ ሜሊ ኵናት ኮይኑ። ሃፅያዊነት ኣምሓራ
ናብ ካሉእ ዜረቐቐ ብርኪ ዯዪቡ። ኣቀማምጣ ጣቢያታት
ሰፇራ ኣብ ካርታ እንትረኣዩ ምስ ናይ ሚኒሉክ ኣብ
 28 “ትግራወይቲ ስለ ዝኾንኩ፡” ንጽረት ብሄራውነት ትግራይ

መወዲእታ 19 ክፌሇ ዗መን ዜገበሮም ዗መተታት

ብዜገርም መሌክዐ ዜመሳሰሌ ኣሰራርዒ ይገሃዴ።12
ስርዒታዊ መቐጽል ዴስካሇን ስእነትን ትግራይ፣ ኣሇዋ ብዜበሃሌ
“ሕጽረት ሃፌቲ ተፇጥሮ” እዩ ምኽንያት ዜግበር፣ ነዙ ምኽንያት
ዜቕበለ ዯገፌቲ ሽርሒ ገዚእቲ ዜኾኑ ወይ ከዒ ብኣፌቅሮተ ኢትዮጵያ
ዜወዯቑ ጥራሕ እዮም ዜኾኑ። ብመንጽር ሥነ ቁጠባ እንተተመዙኑ
እዙ ምኽኒት ትርጉም ኣሌቦ እዩ ዜኸውን። ብጭቡጥ እውን፣ ህወሓት
ስሌጣን ምስ ሓ዗ ዜተርኣየ፣ ምሌካውነቱ ዜዯረቶ፣ ቁጠባዊ ስግግርን
ሕውየት ተፇጥሮኣዊ ጸጋን፣ ነዙ ምኽኒት ናብ ዜግበኦ መአከቢ ጓሓፌ
ክእሇ ዜገበረ እዩ።
ህወሓት እውን ግና ኣበር ዴኽመት ተጋሩ ዜሓ዗ሇ እዩ። ማሇት እውን
ንኢትዮጵያ ከም ሃገሮም እዮም ዜሪእይዋ። እንተዯኣ ብሄራት መሰሌ
ዒርሰ ውሳነ ክወሓሰልም ክኢለ፣ ኣንጻር ዜሓበረት ኢትዮጵያ
ኣይኮኑን። ጸገሙ ክወሓስ ዗ይከኣሌ ምዃኑ እዩ። ንኢትዮጵያ
ብዜግባእ ዜርዯኣ፣ መሰሌ ብሄራት ከውሕስ ዗ኽእሌ ባይታ ከም
዗ይብሊ ይፇሌጥ እዩ። ንኢትዮጵያ ብዜግባእ እንተተረዱኦምዋ፣
ንብሄራውነት ተገዲስነት ኣይነበሮምን ማሇት እዩ። ንምውሓስ ብሄራዊ
መሰሌ ዜቕበሌዎ፣ ዯርባዊ ሕብረት ብሄራት ንብሄራውነት ዗የገዴስ
ሕቶ ክገብሮ እዩ ብዜብሌ ቅዴመ ግምት እዩ። ኣብ እዋን ቃሌሲ
ንብሄራውነት ከም መቃሇሲ ሜሊ እምበር ከም ዕሊማ ከም ዗ይሓዜዋ
ኣመራርሓታት ህወሓት ብሚዱያታት ዯጋጊሞም ተዚሪቦምዎ እዮም።
ሕንጻጻዊ ዕሊምኦም ብሄራውነት ኣይነበረን። ስሇዙ፣ ብሰንኪ
ሶሻሉስታዊነቶም ወይ ከዒ ብሰንኪ ኣፌቅሮተ ኢትዮጵያ፣ ናጽነት ወይ
ከዒ ብሄራውነት ዕሊማ ኣይተገብረን።

12
ሮበርት ካፕሊን፣ (2011) ኢዴኩም ሃቡ ወይ ጥመዩ፣ (ትርጉም፡
ግዯይ ገብረኪዲን)፣ ምዕራፌ 3፣ መቐሇ፡ ምንባባት ትግርኛ።
 29 ናጽነት፡ እኩብ ህቀናታት

እቶም ሶሻሉሰዜታዊ ጭምብሌ ዜመረጹ ኣብ ኣዱስ ኣበባ ዜዒረደ

ሓዯሽቲ ሃጽያውያን ዯርጊ ግና ንቲ ንቡር ትግራይ ናይ ምጥፊእ መዯብ
ኣይገዯፌዎን ነይሮም። ኣብ ሰብዒን ሸውዒተን ዴርቂ ኣብ ትግራይ
እንተጓንፌ፣ ነዙኦም ክቡር ዕዴሌ እዩ ነይሩ። ብመስኖ ዗ሌምዐ
ሓረስቶት ከይተረፈ፣ ኣዜርእቶም ብዕጡቓት እናተቓጸሇ ብግዲዴ ካብ
ግራቶም ብምፌንቓሌ፣ ዒሶ ኣብ ዜወረሮም መታሕት ክፊሊት ኢትዮጵያ
ክሰፌሩ ተገይሮም። ነዙ ሓቂ እዙ ኣብ ሊዕሉ ዜጠቐስናዮ ካፕሊን
ንመጽናዕቲ ህሊወ ባህሉ (Cultural Survival) ዜተብሃሇ ናይ ሥነ
ማሕበረሰብ ምሁራን ማሕበር ብምውካስ የረዴእ። ዴርቂ ሰብዒን
ሸውዒተን፣ ነፌሲ ሓዯ ሚሉዮን ሓረስታይ ትግራይ ክበሌዕ ተገይሩ። ነቲ
ሞት ተጋሩ ዯው ከብሌ ይመጽእ ዜነበረ ረዴኤት እውን ኣብ ወዯብ
እንተራግፌ፣ ዯርጊ ሚሉዮናት ድሊራት ክኽፇሌ ብምግባር ሽሻይ ሸርፉ
ወጻኢ ክኾኖ ይገብር ነይሩ፣ ኣብቲ ግ዗ ናይታ ሃገር ቀዲማይ ፌሌሌፌሌ
ሸርፉ ወጻኢ ካብ ዜነበረ ቡን ዜበሇጸ ሸርፉ ወጻኢ ኣታዊ ገይርለ።13

ሰልሞን ዕንቋይ፣ Tigray: The Ecstasy and Agony ኣብ ዜብሌ

መጽሓፈ፣ መንግስቱ ኣብ ዗በገሶ ፇሊማይ ቁጠባዊ ዕብየት መዯብ
ዒሰርተ ዒመታት፣ ትግራይ ዗ይተሓወሰትለ ምኽንያት ንምንታይ ከም
ዜኾነ እንትሕተት፣ ተፇጥሮኣዊ ሃብቲ ስሇ ዗ይብሊ እዩ ኢለ ከም
ዜነበረ የ዗ክረና። ሰልሞን፣ ሓይሉ ኤላክትሪክ ኣብ ኦም ዴዩ ዜቦቅሌ
ኢለ ኣብዙ መጽሓፌ ግርምቱ ይገሌጽ።14

ትግራይ ሎሚ

ሌክዕ ኣብ ሃጽያዊ ግዜኣታት ከም ዜኾኖ ኩለ፣ ኢትዮጵያ እውን ናይ

ዜተፇሊሇዩ ብሄራት መንግስቲ እያ። እዙኦም ዜተፇሊሇዩ ብሄራት ከዒ
13
ዜኒ ከማሁ፣ ገጽ 43-44።
14
Solomon Enqaui. Tigray: The Ecstasy and Agony.
30 “ትግራወይቲ ስለ ዝኾንኩ፡” ንጽረት ብሄራውነት ትግራይ

ዜተፇሊሇዩ መንነታት፣ ማሇት እውን ዜተፇሊሇየ ሥነ ሌቦና፣ ባህሉ፣

ቋንቋን ታሪኽን ዗ሇዎም እዮም። በዙ መሰረት፣ ዜተፇሊሇዩ
ርዴኢታትን ራእያትን እዮም ዜውንኑ። ነዙኦም ኣተሓባቢርካ ኣብ
ሓዯ ዕሊማ ክዒስለ ምግባር ዗ይከኣሌ እዩ። ነዙ ዗ይከኣሌ መዯብ
ከተግብር ግና ህወሓት ዜመርሖ ግምባር ኢህኣዳግ፣ ፋዯራሊዊ ቅዱ
መንግስቲ ገይሩ ንብሄራት ኢትዮጵያ ከተሓባብር ስራሕ ጀመረ። በዙ
እውን ኣንጻራዊ ህዴኣት ክመጽእ ገይሩ እዩ።
እዙ ብፇቓዴ ጥራሕ ዗ይኮነስ ብምግዲዴ እውን፣ ማሇት እውን
ምሌካዊ ምሕዯራ ብምጥቃም፣ ነቲ ፋዯራሊውነት የመና ምእኹሌ
ብምግባር፣ ዜተገብረ እዩ። ብሓቂ እውን፣ ዜኾነ ይኹን ሃጽያዊ
ግዜኣት ብ዗ይምሌካውነት እንተ዗ይኮይኑ ብፌትሓውነት ወይ
ሊዕሇዋይነት ሕጊ ምምሕዲር ካብ መፇሇምትኡ እውን ዗ይከኣሌ ነገር
እዩ ነይሩ። ናይ ሓባር ርዴኢት ዗ይብለ፣ ዗ረዲዴኦ ሕገ መንግስቲ
ክውንን ኣይከኣልን፣ እዙ ማሇት ሊዕሇዋይነት ሕጊ ኣውሒሱ ናጻ
ትካሊት ክሃንጽ እውን ኣይከኣልን፣ ኩልም ዜኣምንዎ ወይ ዜቕበሌዎ
መራሓይ ወይ መንግስቲ ክምስርት ኣይከኣልን፣ እዙ ማሇት ካብ
ዕንክሉሌ ምሌኪን ጎንጽን ክወጽእ ኣይከኣልን ማሇት እዩ። ከም
዗ይከኣል ከዒ ብተግባር ኣብ ዜረኣናለ ግ዗ ኢና እንርከብ። እቲ
ኣንጻራዊ ህዴኣት ዜተርኣየለ ዕስራን ሸውዒተን ዒመታት ኣገዚዜኣ
ኢህኣዳግ፣ ዗በን ጸሌማት እዩ ነይሩ ኢልምዎ፤ ብሓቂ እውን
ንሃጽያውነት ኣምሓራ ጸሌማት እዩ ነይሩ።
ልሚ ትግራይ ዒውዱ ኲናትን ጥሜትን ኮይና ናብ ዒበይቲ ማእከናት ዛና
ተመሉሳ ኣሊ። መናእሰይ ወሇድኣ መጽሓፌን ብርዑን ክሕዘ ዜግበኦም
ኣእዲዎም፣ ጠያይትን መሳርሒታት ኲናትን ናብ ምሓዜ ኣቲዮም
ኣሇዉ። ኣብ ኢትዮጵያ ካብ ኢዴ ኢህኣዳግ ብህዜባዊ ናዕቢ ጸቕጢ
ፇጢሩ በትረ ስሌጣን ዜተረከበ ሓይሉ፣ ሃጽያውነት ኣምሓራ ዗ቐጽሌ
ሓይሉ ኮይኑ ኣል። ነዙ ዕሊማ ቅለዕ ሃጽያውነት ኣምሓራ ክቃወም
ዜኽእለ ክሌተ ብሄራት፣ ኦሮሞን ትግራይን፣ ኣዯዲ ሃጽያዊ ኲናት
ኢትዮጵያ ኮይኖም ኣሇዉ።
31 ናጽነት፡ እኩብ ህቀናታት

ወረርቲ ዕጡቓት ኢትዮጵያን ኤርትራን ኣብ ትግራይ ከቢዴ ጥፌኣት

ኣውሪድም ኣሇዉ፣ ሌክዕ ካብ ጥንቲ ጀሚሩ ንሃጽያውነት ኣይንቕበሌን
ዜብለ ህዜቢታት ክበርሱ ከም ዜግበርዎ ኩለ፣ ንትግራይ እውን
ንምብራስ ፇተነ ይግበር ኣል። እዙ ልሚ ዜጀመረ ዗ይኮነስ ካብ
ሚኒሉክ ጀሚሩ ዜነበረ ከም ዜኾነ ሪእናዮ ኣሇና። ብሓጺሩ እዙ
ባህርያት ሃጽያዊ ኲናት እዩ፣ ማሇት እውን ሃጽያውነት ዜጠሌቦ
ኣይንብርከኽን ንዜበሇ ህዜቢ ንምጥፊእ ሓፇሻዊ ኲናት ምግባር እዩ።
ንመወዲእታ ግ዗ ሓፇሻዊ ኲናት ዜተገብረ፣ ኣብ ካሌኣይ ኲናት ዒሇም
ብዜገጠሙ ተጻባእቲ ነይሩ። ዴሕሪ ካሌኣይ ኲናት ዒሇም፣ ከምዙ
ዜበሇ ህዜቢ ክሳብ ምንጻት ዜበጽሕ ሓፇሻዊ ኲናት ዜተገብረ
ኣይመስሇንን (እንተተገይሩ ክእረም ዴለው እየ)። እቲ ንቡር ትግራይ
ናይ ምብራስ መዯብ ተመሉሱ ኣል። ሕቡራት ሃገራት እውን ነዙ ይነቅፌ
ኣል እዩ።
ኣብ መወዲእታ ግና ተጋሩ ካብ ዴቃሶም ዜተበራበሩ ይመስለ።
መራሕቲ ህወሓት ከምቲ ሌሙዴ ግሌጺ ቅዋም ከይሓዘ፣ “ንመሰሌ
ዒርሰ ውሳነ ኢና እንቃሇስ፣” ናብ ዜብሌ ሕሽኩሌ እንተኣተዉ እኳ፣
እቲ ህዜቢ ግና ምስ ኢትዮጵያ ኮይኑ ዗ውሕሶ መሰሌ ዒርሰ ውሳነ ከም
዗ይብለ ዜበርሃለ ይመስሌ። ተጋሩ ንብሄራዊ ናጽነት ዒብዪ ባህጊ ከም
዗ሇዎም፣ ዕዴመ ን዗በናዊ መርበብ መራኸቢ ሓፊሽ፣ ግሌጺ እዩ ዗ል።
ኣብ መወዲእታ ብሄራውነት ትግራይ ንጽረት ዜወነነ ይመስሌ። ኣብ
ሃጽያዊ መዯብ ንብሄራውነት ቦታ ከም ዗የሇ ተጋሂደ ኣል።
ትግራዋይነት ብዜግባእ ከም ዜነጸረ ዜምስክር፣ ሓንቲት ናይቶም
ሃጽያውያን ዕጡቓት ግዲይ ግህሰት ዜኾነት ዜሃበቶ ሪእቶ እዩ። ነቲ
ዜሓትታ ጋዛጠኛ፣ “ብዕጡቓት ኢትዮጵያ ዜተዯፇርኩ፣
ኢትዮጵያዊት ስሇ ዗ይኮንኩ እዩ፤ ትግራወይቲ ስሇ ዜኾንኩ እዩ፣”
ኢሊቶ።
32 ምኽንያት ዘይተርፍ ውድቀት ኢትዮጵያ

ምኽንያት ዘይተርፍ ውድቀት

ኢትዮጵያ

ሕዙ፣ “ኢትዮጵያ ክትወዴቕ ዴያስ ኣይትወዴቕን?” እናበሌና ኣብ

እን዗ራረበለ ግ዗ ኣይኮናን ዗ሇና። ውዴቀታ ዗ይተርፌ ንምዃኑ ብጭቡጥ
ተጋሂደ ኣል። ብብርኪ ክሌሰ ሓሳብ ከም ኢትዮጵያ ዜበለ መንግስቲ
ነገስታት ከም ዜወዴቁ ካብ ዜንጸር ክፌሇ ዗በናት ኣቑጺሩ እዩ። ስሌጣን
ኣዱስ ኣበባ ዗ህርፍም፣ ምስትውዒሌ ዗ይተዒዯለ፣ ፌቕሪ ኢትዮጵያ
዗ዕወሮም ፖሇቲካውን ዕጡቓውን ሌሂቃን፣ ነዚ ግዜኣት ጸጋጊኖም
ዕዴመዒ ከናውሑ እናሓሇሙ ውዑልም ዜሓዴሩ፣ ብኪሳራ ጭቁናት፣
ንስቅያት ብሄራት ብምንዋሕ፣ ዕዴመ ክቕጽለሊ ኣብ ጥሌመትን
ሕሾትን ጥሒልም ንሪኦም ኣሇና። ብጭቡጥ ግና፣ እዙ ስቅያት ክንዱ
ዴሊዩ ክነውሕ እንተኾነ እምበር፣ እቲ ውዴቀት ግና ዗ይተርፌ
ንምዃኑ፣ መመሉሳ ብእትጥሕሇለ ዐዯት ኲናት ዜተረጋገጸ ኮይኑ
ኣል።
ኢትዮጵያ፣ መንግስቲ ዜተፇሊሇዩ ብሄራት እያ። መንግስቲ ዜተፇሊሇዩ
ብሄራት ከዒ ዜህነጽ ብስርዒት ተስፊሕፊሕቲ ነገስታት እዩ። ንኢትዮጵያ
ዜመስረትዋ ከዒ ተስፊሕፊሕቲ ነገስታት ትግራይን ኣምሓራን እዮም።
እዙኦም ነገስታት እቲ ዜነበረለ መዋእሌ ዗ዕተሮም ፖሇቲካ እዙ
ተስፊሕፊሓይነት ጥራሕ ስሇ ዜነበረ፣ ከምኡ እንተገበሩ
ኣይንሕ዗ልምን። ሰብ፣ “ንምንታይ ካብ ግዙኡ ወይ ዒቕሙ ንሊዕሉ
዗ይሓሰበ?” ኢሌካ ኣይውቀስን፤ ሓሲቡ እንተተረኺቡ ግና ይነኣዴ
33 ናጽነት፡ እኩብ ህቀናታት

እዩ። ዗ይምዕዲሌ ኮይኑና ግና፣ ካብ ግዙኡ ሓሉፈ ዜሓስብ መራሒ ኮነ

ህዜቢ ክሳብ ልሚ ኣይፇጠርናን። በዙ በሇ በቲ፣ ነታ ተስፊሕፊሕቲ
ነገስታት ዜሃነጽዋ ሃገር ዜዴግፌ እየ ዜብሌ ሰብ ግና ኣንጻር ህዜቢታትን
ብሄሮምን ዯው ዜበሇ ሃጽዊ ፀሊኢ መሰሌ ዒርሰ ውሳነ ተገይሩ እዩ
ዜውሰዴ።
ልሚ ነዚ ዜተፇሊሇዩ ብሄራት ንዜሃ዗ት ግዜኣት ከቐጽለ ንዜዯሌዩ
ወገናት ብኽሌተ ከፉሌና ኢና ክንሪኦም። ሓዯ፣ እዙኦም ሰባት
ኣምሓሩ እንተኾይኖም፣ “ጽቡቕ ገበሩ! እንኳዕ ሓሰቡ!” ኢና
ክንብልም፤ ምኽንያቱ፣ እዚ ናይ ዜተፇሊሇዩ ብሄራት እኽብካብ
ዜኾነት ሃገር፣ ነቶም ብሄራት ውሒጣ፣ ብጉሌባብ ኢትዮጵያውነት
ኣምሓሩ ስሇ እትገብሮም፣ ኣምሓራይ ነዙ ከቐጽሌ እንተሓሇመ
ኣይውቀስን። ካሌኣይ፣ ካብ ኣምሓራይ ወጻኢ ዗ል ንኢትዮጵያ ከቐጽሌ
ዜዯሉ ግና፣ ብመንነቱ ዗ይኮርዕ ወይ ከዒ ብኸብደ ዜሓስብ ጥራሕ እዩ
ክኸውን ዜኽእሌ፣ በዙ በሇ በቲ ግና እዙ ዒሻ እዩ ዗ብህል። ኣብ
ኢትዮጵያ ካብ ተጋሩ ወጻኢ ዗ሇዉ ህዜቢታት ከም ተጋሩ ኣብ
ማሕበረሰባዊ ብርኪ ዕብየት ብሄር ብዜግባእ ስሇ ዗ይበጽሑ፣
ማሕበረሰባዊ ዕብየቶም ስሇ ዗ይወዴኡ፣ ነቲ ኢትዮጵያውነት ከም
መንነት እንትቕበሌዎ እዮም ዜረኣዩ። ከምዙ እውን ኮይኑ ግና ነዚ ናይ
ኣምሓራውነት መግሇጺ ኮይና ዗ሊ ሃገር ንከምዙ ዜበሇ ሰብ ኮነ ንህዜቡ
ንሓዋሩ ናብ ባርነት ዗እትው ንምዃኑ ምዜካር ምተገበአ ነይሩ።
ህወሓት፣ ዴሕሪ ኣብ ኣዱስ ኣበባ ዜነበራ ጻንሒት መንግስትነት 27
ዒመታት፣ ጥራሕ ኢዲ መገዚ ሃብታ ምውሳዴ ተኸሉኣ ናብ ህዜባ
እንትትምሇስ፣ ንህዜባ መከራ እምበር ካሉእ ሒዚትለ ዜመጸት ነገር
዗ይብሊ ምዃኑ፣ ናይዙ ሓቂ መረጋገጺ ኣውራ ኣብነት እዩ ዜኾነና።
ነዙ ኣብነት ንምብርህራህ ዜኣክሌ፣ ህወሓት ዴሕሪ ቃሌሲ 17
ዒመታት 4ኪል ምስ ኣተወ ጉሌባብ ፋዯራሊውነት ብምጥቃም
ንኢትዮጵያ ከመሓዴር ጀሚሩ። እዙኣቶም ኣብ 1960ታት
ዜኣተውዎ፣ ኣብቲ እዋን ስውያ (ፊሽን) ዜኾኖም፣ ውዴቂ ካብ
34 ምኽንያት ዘይተርፍ ውድቀት ኢትዮጵያ

ዜኾነ ሕብረተሰባዊ (ሶሻሉስት) ሕሌሚ፣ ዗ይነቕሑ እዮም ነይሮም።

ቃሌስና ናይ ዯርባዊ እዩ እዮም ዜብለ። ንመዜማዚይ ዯርባዊ ርክብ
እንተጥፉእናዮ፣ ኩለ ሕቶ ፌትሒን ርትዑን ክምሇስ እዩ ዜብለ
ኣ዗ራረባታት ነይሮምዎም። ብኣንዯበቶም እውን፣ “ሕቶ ብሄር
዗ሌዒሌናዮ ንስሌቲ (ታክቲክ) እዩ፣” ክብለ ተሰሚዖም እዮም።
ብተወሳኺ እውን፣ ዕሊምኦም ሓዯ ፖሇቲካዊ ቁጠባዊ ማሕበረሰብ
ምህናጽ ከም ዜኾነ ብሚዱያታቶም ኮነ ብሕትመታቶም ዯጋጊሞም
ኣዊጆምዎ እዮም። በዙ መሰረት እምበኣር ብሄራውነት ትግራይ
ዋኒኖም ኣይነበረን ማሇት እዩ፣ ጥራሕ መሇዒዒሉ ስሌቲ እዩ ነይሩ፤
ንኢትዮጵያ እውን ብፋዯራሊዊ ክሪ ሇጋጊቦም ከቐጽሌዋ ዜዯሇዩ
ንኢትዮጵያ ኢልም ዗ይኮነስ፣ ንዒሇም ሇኻዊ ዯርባዊ ዕሊማ ቃሌሶም
ኢልም እዩ ዜኸውን ማሇት እዩ። ብርግጽ እታ ኢትዮጵያውነት
ብዜምሌከት ስሌታዊ ዴያ ሕንጻጻዊ (ስትራቴጂክ) ዕሊማ ብግሌጺ
ኣይተዚረብዋን፤ መቸስ ንኢትዮጵያ ዜኣክሌ ነገርስ ስሌታዊ ዴዩ ካሉእ
ኢለ ዜሓትቶም ስሇ ዗ይመጸ ይኸውን። ስሌታዊ እንተ዗ይነይሩ፣
ንኢትዮጵያ ከም ሃገር ናይ ምቕጻሌ ሕንጻጻዊ ዕሊማ ነይርዎም ማሇት
እዩ ዜኸውን፤ ከምዙ እንተኾይኑ ከዒ ናይ ተስፊሕፊሕቲ ነገስታት
ሕሌሚ መቐጸሌቲ እዩ ዜገብሮም። እዙ ማሇት ብርኪ ኣጠማምተኦም
እቲ ዗በን ካብ ዜበጽ ብሄራዊ ንቕሓት ዗ዴሐርሐረን ኣብ ዗በነ
ሃጽያውነት ተሸኺለ ዜተረፇን ይገብሮ። ብተወሳኺ ከም ዯርጊ፣ እቲ
ሕብረተሰባዊነቶም እውን ጉሌባብ ጥራሕ እዩ ነይሩ ማት እዩ።
ካብዙኦም መማረጺታት ወጻኢ ካሉእ መሌሲ ክህሌው ኣይኽእሌን፡
ሓዯ ናይማን ሕብረተሰባውያን ነይሮም (እዙ እንተኾይኑ ንትግራይ
ጥረሕ ዗ይኮነስ ንኢትዮጵያ እውን ብስሌታዊ ዒይኒ እዮም ዜሪኡ ማሇት
እዩ ዜኸውን)፣ ወይ ከዒ ንኢትዮጵያ ከቐጽለ ዜዯሌዩ እንተኾይኖም
ከዒ ሃጽያውያን (ናይቶም ኣብ ዯርባዊ ቃሌሶም ዜጸሌእዎም ዜነበሩ
መሳፌንቲ ትርሲት ወረስቲ) ይገብሮም። በዙ በሇ በቲ፣ ንምንዋሕ
ዕዴመ ኢትዮጵያ ክሰርሑ ምስ ጸነሑ፣ ሚዚን ስሌጣን ናብ ኣምሓራ፣
ናብቶም ኣዯስ ኣበባ ማእኸሊ ገይራ ኣምሓራዊት ኢትዮጵያ ምህናጽ
ናብ ዜብህጉ ኣቢሊ። እዚ ስሌጣን ናብ ኢድም ክትኣት ብዘሕ ናይ
35 ናጽነት፡ እኩብ ህቀናታት

ባህሉ ቃሌሲ እናገበሩ እዮም መጺኦም። ንብሄራውነት ከም ስሌቲ

መቃሇሲ ጥራሕ ገይርካ ተገሌጊሌካ ስሌጣን ምስ ሓዜካ ዕሽሽ
እንተይሌካዮ፣ ኣብ ኣየር ተንጠሊጢሌካ ኢኻ እትተርፌ፤ እቲ
ኣምሓራይ ግና ብሽም ኢትዮጵያውነት ንመርሃ ግብሪ ብሄርተኝነት
ኣምሓራ እዩ ዜሰርሕ፣ ስሇዙ ኣብ ዜኾነ እዋን እውን እንኾነ ኣምሓራ
ብዕብሇሊ ባህሉ ኣቢለ ስሌጣን ኣብ ኢደ ከዕትው ዗ኽእሌ ዕዴሌ
ዜወነነ እዩ። ኣምሓራ ንኢትዮጵያ ናይ ብሄራውነቱ ዕሊማ መፇጸሚ
ክገብራ እንተተመነየ ኣየውቅሶን፤ ባህርያዊ እዩ። ኣምሓራ እውን
ናይቶም ተስፊሕፊሕቲ ነገስታት ውርሻ ኣብ እንግዴዐ ዜተጽዒኖ ህዜቢ
እዩ፤ ህሉንኡ በዙ ታሪኻዊ ውርሻ ተዯፉኑ እዩ። ስሇዙ፣ ኣምሓራ
ክስፌሕፊሕ ብዜበሃገ ቁጽ ዜቃወም ብሄር እንተዯኣ ዜህሌው ኮይኑ፣
ካብ ዐዯት ግርጭት ምውጻእ ኣይክከኣሌ።
ፌታሕ ዜኸውን፣ ኩለ ንብሄርተኝነት ካብ ሌቡ እንተዯኣ ክብሌ ክኢለ፣
ንባህግታቱ እውን ብብሄሩ ሌክዕ ጥራሕ ምቕያዴ ኣዴሊይ ከም ዜኾነ
ክግን዗ብ እንተኽኢለ ጥራሕ እዩ። ብሄርተኝነት ኣየጋጭውን፣
ምኽንያቱ ብሄርተኛ ካብ ውርሻ መሳፌንቲ ናጻ ስሇ ዜወጸ ክስፊሕፊሕ
ኣይብሌን፣ ብሄርተኛ ኣይትንክኡኒ ኣይነኽኣኩምን እዩ ዜብሌ፣
ብሄርተኛ ከጥፌኣኩም ኣይብሌን። ብሄርተኛ ኩሇና ኣብ ባዕሌና ሌኡሊዊ
ስሌጣን ሒዜና ገገዚና ነመሓዴር እዩ ዜብሌ። ብሄርተኝነት ናይ ስሌጣነ
ጫፌ እዩ። ብሄርተኝነት ንጭቡጥ ሓቂ ዯቂ ሰባት ዗ገና዗በ ሚዚናዊ
ፌታሕ እዩ። ርትዒዊ እዩ። ስሇዙ፣ ካብ ስሌጣነ ንዴሕሪት ብምትራፌ
ኣብ መዋእሌ ነገስታት ተሸኺሊ ዜተረፇት ኢትዮጵያ ምፌራሳ ዗ይተርፌ
እዩ። እዙ ልሚ ነዒይ ዜተገሌጸሇይ ነገር ዗ይኮነስ፣ ኣብ መጀመርታ
ኣሌዑሇዮ ከም ዜነበርኩ ጉዲይ ክሌሰ ሓሳብ፣ ፇሊስፊታት ኣውሮፓ
ቅዴሚ ክሌተን ሰሇስተን ክፌሇ ዗በናት ኣቢልም ይዚረብዎ ዜነበረ ሓቂ
እዩ። ናይ እንግሉዜ ዒብዪ ፇሊስፊ ዜኾነ ጆን ስቱዋረት ሚሌ ከም
ዜስዕብ ይብሌ፡
 36 ምኽንያት ዘይተርፍ ውድቀት ኢትዮጵያ

“ዜተፇሊሇዩ ብሄራት ኣብ ዗ሇዉሊ ዒዱ ናጻ ትካሊት ምህናፅ

዗ይከኣሌ ነገር እዩ። ናይ ሓባር ስምዑት ብጻይነት ዗ይብልም
ህዜቢታት፣ ብፌሊይ ዜተፇሊሇየ ቋንቋ ዜፅሕፈን ዜዚረቡን
እንተኾይኖም፣ ንህሊወ ወኪሊዊ ምሕዯራ ዗ዴሌዮ ዜሓበረ
ህዜባዊ ኣጠማምታ ክህሌው ኣይኽእሌን። … ብዜተፇሊሇዩ
ብሄራት ዜተዋቐረ ሰራዊት ነቲ ባንዱራ ካብ ምውዲቕ ወጻኢ
ካሉእ ሓርበኝነት ኣይህሌዎን። ከምዙ ዜበለ ሰራዊታት ኣብ
መሊእ መዋእሌ ዗በናዊ ታሪኽ ናጽነታት ዜዕፌኑ መሳርሒ
እዮም ዜኾኑ።”1
ምኽንያት ዗ይተርፌ ውዴቀት ኢትዮጵያ እምበኣር እዙ እዩ። ነዙ
ትንተና ውዴቀት ኢና ንነብሮ ዗ሇና፡ ብሰንኪ እዙ እዩ ፌትሓዊ ስርዒት
ምትካሌ ተሳኢኑና ዗ል፣ ብሰንኪ እዙ እዩ ንዒርስና ምዕንጋሌ ተሳኢኑና
዗ል፣ ብሰንኪ እዙ እዩ መጻወቲ ፖሇቲከኛታትን መጣፌእቶምን
ንኸውን ዗ሇና።

ኢትዮጵያ ናጻ ትካላት ክትሃንጽ ኣይከኣሊን፣ እዙ ማሇት

ሊዕሇዋይነት ሕጊ ምዕሳሌ ኣይከኣሊን ማሇት እዩ፣ እዙ ማሇት ናይ ውሌቂ
ኮነ ጉጅሇ መሰሊት ምውሓስ ዗ይትኽእሌ መንግስቲ ይገብራ፣ እዙ
ብቐጥታ ካብ ጎዯና ሰሊምን ሌምዒትን ዜወጸት መንግስቲ ይገብራ። ኣብ
ሓዱዴ ጥፌኣት እያ ዗ሊ። እዙ ዜኸውን፣ እቶም ዜተፇሊሇዩ ብሄራታ፣
ዜተፇሊሇዩ ራእያት ሰዴሇ ዜውንኑን በዙ ምኽንያት ከዒ ኣብ መንጎኦም
ምትእምማን ምፌጣር ዗ይከኣሌ ስሇ ዜገብሮ እዩ። ናይ ሓባር ራእይ
መጻኢ ኮነ፣ ናይ ሓባር ርዴኢት ሕለፌ ታሪኽ የብሌናን። እዙ ባህርያት

1
John Stuart Mill. (1993 [1861]) Representative Government,
in Utilitarianism, on Liberty, and Considerations on
Representative Government, ed. Geraint Williams (London:
Everyman), 392–394.
37 ናጽነት፡ እኩብ ህቀናታት

ወይ ከዒ ተፇጥሮኣዊ ኩነታት ዗ይብሄራዊ መንግስቲ እዩ። እቲ ሓዯ

ብሄር ብኣምሳለ ነታ ሃገር ክሃንጻ እናሓሇመ፣ እቲ ካሉእ ከዒ ባህለ
ከዕቢ እናተመነየ፣ ነዙኦም ከረዲዴእን ከተኣማምንን ዜኽእሌ ባይታ
ኣይህሌውን።
ዒሇም ነዙ ሓቂ እዙ ካብ ዜርዲእ ክፌሇ ዗በናት ሓሉፍም እዮም፣
ሌሂቃን ወይ ከዒ ቁንጮታት ኢትዮጵያ ግና፣ ልሚ እውን ብክፌሇ
዗በናት ዴሕሪ ዒሇሞም ተሪፍም፣ ልሚ እውን ነዚ ዗ይብሄራዊት ሃገር
ጸጋጊኖም ከቐጽሌዋ ዜከኣልም ይመስልም ኣል። ኣብ ውሽጣ ዗ሇዉ
ብሄራት ስቅያት ጥራሕ እዮም የናውሑ ዗ሇዉ። ብሕውነት ተኸባቢርካ
ብጉርብትና ንምንባር፣ ብሰሊም ምፌሌሊይ ጥራሕ እያ እታ ቅንዕቲ
ፌታሕ፤ እቲ ሃጽያዊ ኲናት ወሉዖም ንተጋሩ ከጽንቱ ዜፇተኑለ
ኲናት፣ ብዘሕ ንዋታውን ሰብኣውን ኪሳራ ኣተኣናጊዴካ፣ ንቐጻሊይ
ወሇድ ዜተርፌ ስሇ ሌቦናዊን ኣካሊውን በሰሊ እውን ክትጸር ምስ
ተገበርካ፣ ብምፌሌሊይ ዗ይምዕጻው ኣዙዩ ሸሇሌተኝነት ወይ ከዒ
ጨካንነት እዩ ዜኸውን። ፌታሕ ፌሌሌይ ኣብ ሌዕሉ እቶም ብሄራት
ኢትዮጵያ ልሚ በዙ እነሕሌፍ ዗ሇና ዯማዊ ኲት ተጻዑንልም ኣል።
ብሄራዊ ሌኡሊውነት ምውናን ጥራሕ እዩ ናይ ሰሊም፣ ሕውነትን
ስሌጣነን መንገዱ።
 38 ደርባዊ ትንተና እንትፍተሽ

ደርባዊ ትንተና እንትፍተሽ

“ናይቶም ዜሞቱ ወሇድ ሌማዲት፣ ኣብ ርእሲ እቶም ዜነብሩ

዗ሇዉ ሰባት ከም ዗ባህርር ሕሌሚ ይጸዒንዎም።”
—ካርሌ ማርክስ፣ 18521
ዯርባዊ ትንተና ሕመረት ርእዮተ ዒሇም ሕብረተሰባውነትን ዳሳውነትን
እዩ። እዙኣ ሙለእ ሓሳብ ንምርዲእ እተጸግመለ መንበባይ
ኣይጠፌእን እሞ፣ እተን ስያመታት ትርጉመን ቀዱመ ከስፌር። ዯርቢ
ዜውክሌ ኣብ ሓዯ ማሕበራዊ ወይ ኢኮኖሚያዊ ጸፌሒ ዜርከብ ጉጅሇ
እዩ። ንኣብነት ሸቃሊይ ዯርቢ ጉሌበቱ ሸይጡ ዜሓዴር ኣል፣ ናይ
መፌረዪ ማሌ (ካፒታሌ) ዜውንን ዯርቢ ሃፊትም ኣል።
ሕብረተሰባዊነት ወይ ከዒ ማርክሳውነት ኣብ መንጎ ርእሰ ማሊውነትን
ዳሳውነትን ዜርከብ ብርኪ ዕብየት ስግግር እዩ። ርእሰ ማሊውነት ኣብ
ውሌቃዊ ወናናይነት ንብረት፣ ንውሌቃዊ ወናናይነት ጥረ ሃፌትን ማሌን
ሓዊሱ፣ መን እንታይ ይውንን ንዜብሌ ከዒ ኣብ ናጻ ዕዲጋ ወሳናይነት
ዜተዯረኸ ማሕበረ-ቁጠባዊ ስርዒት እንትኸውን፣ ዳሳውነት ከዒ ኩለ
መፌረያይነት ብሓር ይወነን፣ ውሌቃዊ ወናናይነት ይወገዴ፣ ዜብሌ
ፖሇቲካዊ ፌሌስፌና እዩ።
ብጭቡጥን ብክሌሰ ሓሳብን ርእዮተ ዒሇም ማርክሳውነት ውዴቂ
እንተኾነ እኳ፣ ክሳብ ልሚ ቁጠባዊ ቅሌውሊው ብዜተሌዒሇ ቁጽሪ
1
http://www.marxists.org/archive/marx/works/1852/18th-
brumaire/ch01.htm
39 ናጽነት፡ እኩብ ህቀናታት

ርእሰ ማሌነት ኣብቂዕለ ማሕበረሰባውነት ግዙኡ በጺሑ ዜብለ ወገናት

ይስምዐ እዮም። ሕብረተሰባዊነት ክትግበር ኣብ ዜተፇተነልም
ሃገራት፣ ከም ሶቭየት ሩሲያ፣ ቻይና፣ ሃገራት ኣፌሪካን ምብራቕ
ኣውሮፓን ኣብ ዜበለ፣ ዒብዪ ሰብኣውን ንዋታውን ዕንወት ኣስዑቡ፣
ዴኽነትን ምሌካውነትን ክጋፊሕ ዜገበረን ነቶም ሓዯሽቲ
ማሕበረሰባውያን መራሕቲ ሓዯሽቲ ዯርቢ ገዚእቲ ዜገበሮም ኮይኑ እዩ
ዜሓሇፇ።
እዝም ሕብረተሰባዊነት ክዒስሌ ዜብህጉ ዜብሌዎ፡ እቶም ርእሰ
ማሊውያን ይኣኽሇኒ ስሇ ዗ይፇሌጡ፣ ዜረኽብዎ ትርቢ ከዕብዩ ክብለ
እተሪ ዕዲጋ ካብ ዜጠሌቦ ንሊዕሉ እንተፌርዩ፣ ዒሇም ብተረፇ
ምህርቶም ክትዕሌቕሇቕ እያ፣ በዙ እውን ቁጠባዊ ቅሌውሊው ይስዕብ፣
ነዙ ንምእሊይ ሃጽያዊ (ኢምፐሪያሉስት) ፖሉሲ ብምኽታሌ ንጥረ
ሃፌትን ዕዲጋን እቶም ዴኻ ሃገራት ናብ ምምዜማዜ ክሰጋገሩ እዮም፣
ኣብ መወዲእታ ንቕሓት እቲ ሸቃሊይ ዯርቢ ኣብ ዜፌጠረለ ግ዗፣
ሕብረተሰባዊ ወያነ ተወሉዐ መወዲትኡ ዳሳውነት ክኸውን እዩ፣
ዜብሌ እዩ።
እዙ ክኸውን እዩ ኢለ ዜተምበየ ማርክስ እዩ ነይሩ። እምበኣር
ኣብዙኣ ህቀና፣ ካብ ርእዮተ ዒሇማዊ ስምዑት ናጻ ኮይንና፣ ዜተፇሊሇዩ
ጽፊት ተወኪስና ክንፌትሾ ኢና። ኣብ መእተዊ እዙ ህቀና ዗ስፇርናዮ
ጥቕሲ ማርክስ፣ ኣብ መበሌ 19 ክፌሇ ዗በን ሙታን ንዜበልም
ሌምዱታት ክቐብር ኣብ ዜቃሇሰለ ግ዗ ዜተዚረቦ ነይሩ፣ ልሚ ከዒ
ማርክሳውነት ብግዱኡ ናይ ዜሓሇፈ ወሇድታት ሌምዱ ኮይኑ ካብ ናይ
ልሚ ወሇድ እንግዯዒ ብግዱኡ ኣይወርዴን ኢለ ሸኽሚ ኮይኑ
ዜረኸብናዮ ይመስሌ።

1. ሓሳብ ማርክስ
40 ደርባዊ ትንተና እንትፍተሽ

ማርክሳዊ ትንታነ ቁሳዊ ኩነታት ብምግምጋም ይጅምር። ቁጠባዊ

መዋቕር ካሌኦት ማሕበራዊ ኩነታት ዜተሃነጹለ ሰረት ገይሩ እዩ
ዜወስድ። ካሌኦት ማሕበራዊ ኩነታት ዜበሃለ፡ ፖሇቲካውን ሕጋውን
ስርዒታት፣ ስነ ምግባርን ርእዮተ ዒሇምን ወ዗ተ. እዮም፣ እዙኣቶም
ሊዕሊይ ቅርጺ ይበሃለ፣ ነዙኣቶም እቲ ቁጠባዊ ስርዒት ሰረት ይኾኖም።
ማሕበራዊ ኣወቓቕራ ሓይሌታት ፌርያት፣ ብፌሊይ ቴክኖልጂ
ብዜተመሓየሸ ቁጽሪ፣ እንተዯኣ ዗ይቕየር ኮይኑ፣ ንዕብየት ሓኒቑ
ዜሕዜ እዩ ክኸውን።
እዙ ዕንቅፊት ንዒርሱ ብማሕበራዊ ግርጭት ኣቢለ ይገሌጽ፣ እዙ ከዒ
ኣብ መንጎ ዯርቢታት ብዜፌጠር ቃሌሲ እዩ ዜረአ። ኣብ ርእሰ ማሊዊ
ስርዒት መፌረያይነት፣ እዙ ጎንጺ እዙ ኣብ መንጎ ብሓዯ ገጽ መፌረዪ
መሳርሒታት ብዜውንኑ ንኡሳን (ብርዥዋታት)፣ ብካሉእ ገጽ ከዒ
ኣብ ምፌራይን ግሌጋልትን ዜወፌሩ ብዘሃን (ሸቃል) ብዜህሌው ጎንጺ
ዜግሇጽ እዩ። በዙ መሰረት ርእሰ ማሊውነት ነቲ ሸቃሊይ ዜጭቁን ስሇ
ዜኸውን፣ እቲ ሸቃሊይ ናብ ወያነ ክሰጋገር ይገብር ይብሌ።
ናይዙ ክሌሰ ሓሳብ ሰረት ንዜኾኑ ነጥብታት ሓዯ ብሓዯ ክንምሌከቶም
ኢና። እዙኣቶም ሓሳባት ልሚ ዋሊ ዜተነጸጉ እኳ እንተኾኑ፣ ሓፇሻዊ
ርዴኢት ንምውናን ክንብሌ ኢና እንምሌከቶም።

ቁጠባዊ ሰረት

ኣብ ሊዕሉ ከም ዜረኣናዮ ማርክስ ካብ ኩልም ነገራት ንሊዕሉ ነቲ

ማሕበረሰብ ቀንዱ ሰረቱ ዜገብሮ ንኣገባብ ፌርያቱ እዩ፣ በዙ ምኽንያት
እውን ፌሌስፌና ማርክስ ምስ ቁሳዊነት (ማተሪያሉዜም) ዜምዯብ
ይገብሮ። ማርክስ ተምሃራይ ሄግሌ ዜነበረ እንትኸውን፣ ሄግሌ ከዒ
ንሓሳብ (ኣይዱያ) እዩ ወሳናይ ዒምዱ ታሪኻዊ ክያድ ዜገብሮ፣
ማርክስ ነዙ ብምንጻግ እዩ ናብ ቁሳውነት ዗በሇ። ሊዕሇዎት ሓሳባት
41 ናጽነት፡ እኩብ ህቀናታት

ውጽኢት ቁሳዊ ወይ ከዒ ቁጠባዊ ኩነታት እዮም ብምባሌ፣ ሓሳብ

ጥራሕ ንማሕበረሰብ ክቕይር ይከኣል እዩ ንዜብሌ ምሌከታ ነጺግዎ።

መፍረያይ ሓይሊን ኣገባብ ፍርያትን

ኣብ መንጎ መፌረያይ ሓይሉን ኣገባብ ፌርያትን ዗ል ዴርርኽ፣ እንታይ

ዒይነት ማሕበረሰብ ከም ዜህሌውን እንታይ ዒይነት ማሕበራዊ ሇውጢ
ከም ዜመጽእን ኣብ ምውሳን ወሳናይ እታወት ገይሩ ይወስድ።
መፌረያይ ሓይሉ ጉሌበት ባርያ ወይ ከዒ ቴክኖልጂ መሳሇጢያ
(ማሽን) ክኸውን ይኽእሌ፤ ኣገባብ ፌርያት ከዒ እቲ መፌረያይ ሓይሉ
ብመን ከም ዜውነንን መን ከም ዜቆጻጸሮን ዜውስን እዩ። ኣብ ስርዒት
ባርነት፣ ወነንቲ ባሮት ንባሮት ኣገዱድም የስርሑ፤ ኣብ መስፌናዊ
(ፉውዲሊዊ) ስርዒት ተወፇርቲ ወይ ጭሰኛታት ኣብ ትሕቲ መሳፌንቲ
(ወነንቲ መሬት) እዮም፤ ኣብ ርእሰ ማሊዊ ማሕበረሰብ ሰብ ማሌ
ንመፌረያይ መሳርሒታት ብምውናንን ንሸቃል ብመሃያ ብምቑጻር
ትርፉ ይውንኑ።
ኣብ መፇሇምታ ሓዴሽ መፌረያይ ሓይሉን ሓዴሽ ኣገባብ ፌርያት ነቲ
ሕብረተሰብ ዜረብሕን ሰጓማይን እዩ። ግ዗ እናዯፌአ እንትኸይዴ ግና
ረብሕኡ እናወረዯ ይኸይዴ። እቲ ሓዴሽ ዜነበረ ኣገባብ ፌርያት፣
ናይቶም ሓዯሽቲ ሓይሌታት ፌርያት ክዴርኾም ይጅምር። ንኣብነት፣
መስፌናውነት ኣብ መወዲእትኡ ኣብ ዜበጽሓለ ግ዗፣ ሰራሕተኛታት
ብናጽነት ንዜዯሇይዎ ሰብ ተቖጺሮም ክሰርሑን መሬት ክሽየጥን
ምፌቃዴ ነቶም ገዚእቲ መሳፌንቲ መኽሸባይ ነገር ኣይነበረን።
እዙኣቶም ነገራት ይኽሌከለ እኳ እንተነበሩ፣ ዯሓር ኣካሌ እቲ ርእሰ
ማሊዊ ኣገባብ ፌርያት ክኾኑ ተገይሮም እዮም፤ እዙ እውን ርእሰ
ማሊውነት ን዗ምጸኦ ዕብየት ፌርያትን ካሌኦት ረብሓታትን ወሳናይ
እታወት ኮይኑ። በዙ መሰረት ልሚ ብሰንኪ ኣገባብ ፌርያት ርእሰ
42 ደርባዊ ትንተና እንትፍተሽ

ማሊውነት ነዊሕ ዕዴመ ዗ሇዎም ፌርያት ምርካብ፣ ዜጠመዩ ምዕንጋሌ

ወ዗ተ. ዜኣምሰለ ምስኻዕ ዗ይከኣሌ ኮይኑ ኣል። እዙኣቶም ማሕበራዊ
ከስቢ ዗ሇዎም ነገራት ምዕማም ንረብሓ እቶም ርእሰ ማሊውያን
዗ውሕስ ኣይኮነን።
ስሇዙ ብመሰረት ክሌሰ ሓሳብ ማርክስ፣ ኣብ መንጎ መፌረያይ ሓይሉን
ኣገባብ ፌርያትን ዗ል ዴርርኽ ወይ ጽሌሌው ዗ስዕቦ ውጽኢት ናይ
ማሕበረሰባዊ ሇውጢ ፇሊማይ መንቀሉ እዩ።

ደርቢን ደርባዊ ጎንጺን

ማሕበራዊ ኣገባብ ፌርያት ንዜተፇሊሇዩ ዯርቢታት ዜሓቁፌ እዩ። ዯርቢ

ዜውሰን እቲ ውሌቀሰብ ምስ መሳርሒታት ፌርያት ብዜህሌዎ ርክብ
እዩ። ንኣብነት፣ ኣብቲ ናይ መወዲእታ ስርዒት ርእሰ ማሊውነት ክሌተ
መሰረታዊ ዯርቢታት ክህሌዉ እዮም፡ ወነንቲ መሳርሒታት ፌርያት፣
ማሇት እውን ርእሰ ማሊውያንን፣ ወነንቲ ጉሌበቶም፣ ማሇት እውን
ሸቃልን።
ስሇዙ ኣብ ዜኾነ ይኹን መዋእሌ ታሪኽ፣ ሊዕሇዎት ዜኾኑን
መገሌገሌቶምን ዯርቢታት ክንረክብ ንኽእሌ ኢና። ንማርክስ ቀንዱ ስነ
ምግባራዊ ሕቶ ክፌፌሌ ሃብቲን ስሌጣንን እዩ። ናይ መወዲእታ ሕሌሙ
ዯርቢ ኣሌቦ ሕብረተሰብ ምፌጣር እዩ። ንማርክስ ታሪኽ ማሇት ታሪኽ
ግጭት ዯርቢታት እዩ። ሕብረተሰባውያን (ማርክሳውያን) ወትሮ
ዜሓትዎ ሕቶ፣ ኣየናይ ዯርቢ ሊዕሇዋይነት ሒዘ ዜብሌ እዩ። ኣብ
ስርዒት ርእሰ ማሊውነት እቲ ርእሰ ማሊዊ እዩ ዜጥቀም።

ታሪኽ
43 ናጽነት፡ እኩብ ህቀናታት

ኣብ ታሪኽ ናይ ዗ሇዎ ሓሳብ መሰረታዊ ጭብጢ እቲ ሄግሉያዊ ዜኾነ

“ዱያሇክቲካዊ ከይዱ” እዩ፡ መጀመርታ ሓዯ ሓሳብ ወይ ከዒ
ሃዋህው—ተሲስ ይፌጠር፤ ቀጺለ ናይዙ ተቓራኒ—ኣንቲተሲስ ይስዕብ፤
ናይዙኦም ክሌቲኦም ጎንጺ ከዒ ንውህዯቶም—ሲንተሲስ ይፇጥር፤ እዙ
ሲንተሲስ ምስ ተጣየሸ ከዒ ብግዱኡ ናይ መዋእለ ተሲስ ኮይኑ
ተቓራኒኡ ኣንቲተሲስ ክሇዒሌ ይገብር። ንኣብነት፣ እቲ መስፌናዊ
ስርዒት ኣብ ውሽጡ ተቓራኒ ዯርቢታት ሒዘ ነይሩ፣ ሊዕሇዎት ዜነበሩ
ወነንቲ መሬትን ሓዴሽ ዜተሌዒለ ዯርቢ ነጋድን፤ እዙኦም ክሌቲኦም
ኣብ ዜጋጨዉለ ግ዗ መዋእሌ ርእሰ ማሊውያን ክውሇዴ ገይሮም።
ስሇዙ ታሪኽ ብቀዲምነት ናይ ቁጠባዊ ወይ ቁሳዊ ኩነታት መግሇጺ እዩ።
ነዙ እዩ እቲ ሓሳቡ፣ “ታሪኻዊ ቁሳውነት” ወይ ከዒ “ዱያሇክቲካሌ
ቁሳውነት” እናተብሃሇ ዜጽዋዕ። ናይ ሓዯ ሕብረተሰብ ኣወዲዴባ
እንታይ ከም ዜመስሌ፣ ማሇት እውን እቲ ናይ ጥንቲ ዳሳውነት፣
ባርነት፣ መስፌናውነትን ርእሰ ማሊውነትን ዜውስኖን ካብ ሓዱኡ ናብቲ
ቀጻሊይ ዗ል ስግግር ዜጸሌዎን፣ ብርኪ/ዒይነት ቴክኖልጂ ፌርያትን
ናይዙኦም ቁጽጽርን ማሕበራዊ ምትእስሳርን እዩ። ማርክስ ነዙ ርዴኢቱ
ከም ቀንዱ ርኽበቱ (ግንዮቱ) ይቖጽሮ ነይሩ። እዙ ርዴኢቱ ምስ ናይ
ዋጋ ክሌሰ ሓሳቡ ብሓባር ኮይኖም እዩ ማርክሳውነት ከም ሳይንሳዊ
ክሌሰ ሓሳብ ክቑጸር ዗ኽኣሌዎ።
እዙ ናይ ጎንጺ ዱያሇክቲካዊ ከይዱ ግና መወዲእታ ኣሇዎ። ተሲስ ኮይኑ
዗ል ርእሰ ማሊውነትን ኣንቲተሲሱ ሸቃሊይን ብዜፇጥርዎ ውህዯት
ዜገሃዴ እንትኸውን፣ ኣብዙ ግ዗ ዯርቢ ኣሌቦ ማሕበረሰብ ይፌጠር።
ፌሌፌሌ እቲ ሇውጢ ኣብ መንጎ ዯርቢታት ዗ል ጎንጺ ከም ምዃኑ
መጠን፣ ዯርቢ ኣሌቦ ማሕበረሰብ ኣብ ዜገሃዯለ ግ዗ መወዲእትኡ
ይረክብ፤ ዴሕሪ እዙ ፖሇቲካዊ ሇውጢ ኣይህሌውን።
44 ደርባዊ ትንተና እንትፍተሽ

ኣገባብ ፍርያት ርእሰ ማላውነት

ርእሰ ማሊዊ ማሕበረሰብ ንሓይሌታት ፌርያት፣ ኣገባብ ፌርያት መሰንዕ

(ፊብሪካ—ቀዱሞም ኣብ ገዚ ብውሌቂ ይፇርዩ ዜነበሩ ዗ትረፇ—)፣
ቴክኖልጂ ከበዴቲ መሳሇጢታት (ማሽናት) ዜኣምሰለ ዜሓቁፌ እዩ።
እዙ ኣገባብ ገዙፌ ሃብቲ ማሌ ምፌሳስ ዜጠሌብ እዩ። ኣብዙ ዗ል
ማሕበራ ርክብ፣ ኣብ መንጎ ነቲ መሳርሒ ፌርያት ብዜሓዘ ወይ ከዒ
ብዜቆጻጸሩን ትርፉ ኣብ ዜርከበለ ጥራሕ ዗ውዕሌዎን ውሑዲት ሰብ
ማሌን ኣብ ቦታ ስራሕ ምንም ዴምጺ ዗ይብልም፣ ጉሌበቶም ነቶም ሰብ
ማሌ ዜሸጡ ሸቃልን ዗ል ርክብ እዩ።
ሕብረተሰባውያን ገን዗ብ ክርከብ ዜገብር ስራሕ ጥራሕ እምበር፣
ገን዗ብ ንዒርሱ ገን዗ብ ክርከብ መግበሪ ክኸውን የብለን ይብለ። ማሇት
እውን፣ ሃፊትም ብ዗ዋህሇሌዎ ገን዗ብ ዜርከብ ወሇዴ ወይ ከዒ ፇሰስ
ብዜገበርዎ ሃፌቲ (ኢንቨስትመንት) እቶት ክረኽቡ የብልምን እዮም
ዜብለ። ብፌሊይ ሓዯ ውሌቀሰብ ዜበሇጸ ሃብቲ ብ዗ዋህሇሇ ቁጽሪ
ከይሰርሐ እቶት ክረክብ ዗ኽእል ከም ምዃኑ መጠን፣ ሃፊትም
ብእቶቶም ኣቢልም፣ ንምርካብ ክሰርሑ ብ዗ሇዎም ሰባት ጉሌበት
ዜፇርዩ ምህርትታት ንዒርሶም ተረባሕቲ ይገብሩ።

ትርፍን ድሌትን

ካሉእ ኣስተምህሮ ስነ ቁጠባ ፌርያትን ዕብየትን ብትርፉ ዜምራሕ

ምዃኑ ጽቡቕ እዩ ይብሌ። እዙ ዜበሃሌ እቶም ማሊውያን ሰብ ዜዯሌዮ
ፌርያት ኣብ ዗ፌርዩለ ግ዗ ትርፍም የዕብዩ በዙ እውን መዋጻኣይ
ኣጠቓቕማ ሃፌቲ ይፌጠር ብዜብሌ ቅዴመ ግምት እዩ። ማርክሳውያን
ግና ኣብ መንጎ ንትርፉ ኢሌካ ዜፇሪ ፌርያትን ዴላት ንምምሊእ ዜፇሪ
ፌርያትን ዒብዪ ፌሌሌይ ኣል እዮም ዜብለ። እዙ ሓሳብ ጽቡቕ
45 ናጽነት፡ እኩብ ህቀናታት

እንተኾነ እኳ፣ ንምትግባር ኣብ ዜፌተነለ ግ዗ ትርፉ ኣማእኺልም

ዜሰርሑ ካብ ዗ስዕብዎ ጥፌኣት ንሊዕሉ እዩ ውጽኢቱ ዜኸውን—
ብሰፉሑ ክንምሇሰለ ኢና።

ክልሰ ሓሳብ ዋጋ ሰራሕተኛ

ማርክሳውያን ዋጋ ፌርያት ክውሰን ዗ሇዎ፣ ብዜውዴኦ መጠን

ሰራሕተኛ (ሓይሉ) እዩ ክኸውን ዗ሇዎ ይብለ። እቶም ካሌኦት ከዒ
ክውሰን ዗ሇዎ እቲ ዕዲጋ ብ዗ቕርበለ ዋጋ እዩ ይብለ።

ትርፍ እና ብዝበዛ

ወሳናይ ዒምዱ ማርክሳውነት፣ ኣብ ስርዒት ርእሰ ማሊውነት ዗ል ትርፉ

ብብዜበዚ ሸቃል ዜመጸ እዩ ዜብሌ ህየሳ እዩ። እቲ ርእሰ ማሊዊ ንቲ
ሸቃሊይን ካሌኦት እታወታትን ዗ውጽ ወጻኢ ሓዊሱ ንፌርያቱ ብትርፉ
እንትሸይጥ፣ እቲ ሰራሕተኛ ንዜፇጠሮ እሴት (ዋጋ) እዩ ይወስዴ
዗ል። ኣብ ናይ መሸጣ ዋጋ ዜረአ እሴት እቲ ሰራሕተኛ ዜፇጠሮ እሴት
እዩ፣ ኮይኑ ግና እቲ ሰራሕተኛ ዜቕበል ክፌሉት ካብዙ እሴት ዜተሓተ
እዩ፣ ስሇዙ እቲ ርእሰ ማሊዊ ነቲ ሰራሕተኛ ይብዜብዝ ኣል፣ ኣብ
ምፌራይ ምንም ተሳትፍ ዗ይገበረ፣ ተቖጻጻራይ ብምዃኑ ጥራሕ።

ቅርሕንቲ ርእሰ ማላውነት

46 ደርባዊ ትንተና እንትፍተሽ

ኣብ መጀመርታ ርእሰ ማሊውነት ገስጋሳይ ዕብየት የመዜግብ እዩ፣

ብፌሊይ ምህርቲ ክዴንፌዕን እቲ ማሕበረሰብ ቁሳዊ ሃብቲ ከዋህሌሌን
የኽእሌ እዩ ይብሌ ማርክስ። ግዛ ብዜኸዯ ቁጽሪ፣ ሓይሉታት ፌርያትን
ማሕበራዊ ኣገባብ ፌርያትን ናብ ቅርሕንቲ የምርሑ፣ በዙ እውን
ማሕበራዊ ርክባት ፌርያት ሙለእ ዒቕሚ መፌረያይትን ቴክኖልጂን
ንማሕበራዊ ፊይዲ ከይውዕሌ ይገብሮ። እዙኦም ውሽጣዊ ቅርሕንቲታት
እናኸረሩ ከይድም ብከይዱ ግ዗ ንስርዒት ርእሰ ማሊውነት የጥፌእዎ።
ኣብ ውሽጢ ስርዒት ርእሰ ማሊውነት ንዒርሱ ከጥፌእ ዜገብሮ ንዒርሱ
እቲ ስርዒት ዯው ዜበሇለ ትርፉ ናይ ምውህሊሌ ከይዱ እዩ። እቶም
ርእሰ ማሊውያን ነንዒርሶም ይነሓንሑ እዮም፣ ወትሮ መዋጸኣይ ኣገባብ
ፌርያትን ዜሓሸ ቴክኖልጂን ንምርካብ ኣብ ንሕንሕ እዮም። እዙ ከዒ
እቶም ሰብ ማሌ ሃብቶም ብበዜሒ ኣብ መሳሇጢ (ማሽን—ቀዋሚ
ማሌ) ከውዕሌዎን ሰራሕተኛ ንምዕዲግ ዗ውጽእዎ ክንክዩን እዩ
ዜገብሮም። ንማሌ ወጻ ምውሳኽን ንሰራሕተኛ ምንካይን ማርክስ ናይ
ማሌ “ተፇጥሮኣዊ ውህዯት”/ "organic composition" እዩ
ዜብል። በዙ ከይዱ ማሌ ምኽንያት፣ ሃብቲ እቲ ርእሰ ማሊዊ ኣብ
ዜውስኸለ ስቅያት እቲ ሰራሕተኛ እናተጋዯዯ ክኸይዴ ዜገብር እዩ።
በዙ ምንቁሌቋሌ ሸቃል ምኽንያት ከዒ ንፌርያት እቶም ርእሰ ማሊውያን
ዜሽምት ስሇ ዗ይህሌው፣ ኣብ ነዊሕ ግ዗ ትርፉ እቶም ርእሰ ማሊውያን
እናነከየ ይኸይዴ። በዙ ኣብ ውሽጢ ርእሰ ማሊውነት ብዜርከብ
ተፇጥሮ ምኽንያት ብከይዱ ግ዗ ርእሰ ማሊውነት ይከስም። ወያነ
ክሇዒሌ ብዜገብር ብርኪ ትርፉ እቶም ርእሰ ማሊውያንን ብርኪ
መነባብሮ እቶም ሸቃልን ከንቆሌቁሌ ይገብር።

ምውህላል

ማርክሳውያን ከም ዜብሌዎ ኣብ ማሕበረሰብ ርእሰ ማሊውያን እቲ

ዯፊኣይ ሓይሉ መወዲእታ ዗ይብለ ትርፉ ናይ ምውህሊሌ ጉያ እዩ። እቲ
47 ናጽነት፡ እኩብ ህቀናታት

ርእሰ ማሊዊ ናይቲ ውዴዴር እስረኛ እዩ፣ ዴሕሪት እንተተሪፈ ጠፊኣይ

እዩ። እዙ ቐታሊይ ንሕንሕ ከዒ ብማርክሳውያን ኣይፌተውን።

ጸገም ተረፈ ምህርቲ

ርእሰ ማሊውነት ነቲ ወትሮ ኣብ ምውህሊሌ ዜርከብ ማሌ መኽሰባይ ናይ

ምግባር ፇተና ኣሇዎ። ጸገም ተረፇ ምህርቲ ናብ ለሊውነት
(ግልባሊይዛዥን) ክኽየዴ ዜገበረ ኣውራ መንቀሉ ምኽንያት እዩ፣
እዙ ዜኾነ ከዒ ለሊውነት ንቲ ሃብቶም ኣብ መኽሰባይ ዗ፇራት ፇሰስ
ክገብርዎ ሓዯሽቲ በሪታት ስሇ ዜኸፌተልም እዩ።

ዝተነጸለ ሸቃላይ

ማሕበረሰባውነት ወይ ከዒ ማርክሳውነት ንርእሰ ማሊውነት ካብ

ዜወቕሰለ ካሉእ ነጥቢ እቲ ብዜበዚ ሸቃሊይ ነቲ ሸቃሊይ ኣብ ተነጽል
ክኣትው ይገብሮ ዜብሌ እዩ። ንመዋጸኣይ መፌረያይነት እንትበሃሌ፣
እቲ ሰራሕተኛ ኣብ ሓንቲትን ተዯጋጋሚትን ዕማም ከዴህብ ወይ ከዒ
ተኽህኖ (ስፔሻሊይዛሽን) ክውንን ስሇ ዜገብር፣ እቲ ሰራሕተኛ ናይ
መወዲእታ ውጽኢት ስርሑ ከይርኢ ይገብሮ። በዙ እውን ስርሖም
዗ህክይ እዩ ዜኾኖም፣ እቲ ፌርያት እውን ናይቲ ሰራሕተኛ ስሇ ዗ይኮነ
እንታይ ክኸውን ከም ዜግብኦ ግዯ ወሳናይነት የብለን፣ እቲ ሰራሕተኛ
ናይቶም ናውቲ መሳርሒ ወናኒ እውን ኣይኮነን፣ ኣብ ውዲበን ውጥንን
ስራሕ ዴምጺ የብለን፣ ሰራሕተኛ ዜተብሃል ጥራሕ እዩ ዜሰርሕ፣
መምርሒታት ክጥሕሱ ኣይኽእለን—ካብ ሰዒት ስራሕ ጀሚሩ፣ ነዙ ኩለ
ኣብ ውሽጢ ክፌፌሌ ስራሕ ኮይኖም ዜጸርዎ እዩ። ናይ ውሌቆም
48 ደርባዊ ትንተና እንትፍተሽ

ተበግሶታት ንምፌጻ ዕዴሌ የብልምን። ኣብቲ ከይዱ ስራሕ ዗ሇዎም

ብሕታዊ ርክብ ዜቐውበሌዎ ክፌሉት ጥራሕ እዩ።
ማርክስ ንዯቂ ሰባት ስምዑታውን መንፇሳውን ውሕስና ወሳናይ ነገር
዗ዕግቦም ስራሕ ከም ዜኾነ ኣጽንኦት ይገብረለ እዩ። ርእሰ ማሊውነት
ሸቃል ኣብ ዗ዕግቦምን ንማሕበረሰቦም ኣብ ዜጠቅምን ዕማም ከይዋፇሩ
ይገብሮም እዩ ይብሌ።

ውድመት ማሕበረሰብ

ርእሰ ማሊውነት ቁጠባዊ ወይ ከዒ ትርፉ ተኮር ዗ይኮኑ እሴታት

ብምጥፊእ፣ ገን዗ብ ተኮር ብዜኾኑ ይትክኦም እዩ ይብሌ ማርክስ።
ዕዲጋን ርእሰ ማሊውያንን ብዜጠሌብዎ ተንቀሳቓሳይነት ሓይሉ ሰብ
ምኽንያት ሰራሕተኛታት ምስ ቦታታት፣ ጉጅሇታት፣ ሰባትን ባህሉታትን
዗ሇዎም ጥንኩር ስምዑታዊ ምትእስሳር ክጠፌእ ገይሮም እዮም፣ እዙ
ማሕበረሰባዊ ምትእስሳር ክሌሕሌሕ ገይሩ እዩ ይብለ ማርክሳውያን።
ልሚ እቲ ውሌቀሰብ ካብቲ ማሕበረሰብ ተነጺለ፣ ብ዗ይማሕበራዊ
ሓሊፉነትን ምትእስሳራትን፣ እዩ ኣብ ምንባር ዗ል። ብሰንኪ እዙ ከዒ
ኣዯዲ ጭንቀት፣ ጽምዋ፣ ውሌቃውነትን ምፌራስ ስዴራን፣ ዒርሰ
ምጥፊእ፣ ገበን፣ ወሌፉ ወ዗ተ. ስዑቦም ኣሇዉ።
ብካሉእ ኣገሊሌጻ፣ ርእሰ ማሊውነት ንኩለ ነገር ናብ ዜሽየጥ ሸቐጥ
ቀዪርዎ ኣል፣ ብፌሊይ ንስራሕ። ስራሕ፣ መሬትን ገን዗ብን ኣብ ዗በነ
መሳፌንቲ ዜሽየጡ ሸቐጣት ኣይነበሩን—እቲ ዜነበረ ብዜበዚ ከም ዗ል
ኮይኑ።
49 ናጽነት፡ እኩብ ህቀናታት

መንግስቲ

ማርክሳውያን ከም ዜብሌዎ፣ መንግስቲ ኣብቲ ማሕበረሰብ ሊዕሇዋይ

ናይ ዜኾነ ዯርቢ መገሌገሊይ እዩ። ኣብ ርእሰ ማሊዊ ማሕበረሰብ
መንግስቲ ንርእሰ ማሊውያን ዯርቢ የገሌግሌ። ንኣብነት፣ መንግስቲ
ቁጠባዊ ንጥፇት ክውስኽ ምግባር ቅዴሚት ዜሰርዖ ስርሑ ይገብር
ይኸውን፣ እዙ ኣብ ጽሬት ህይወት ወይ ስነ ከባቢ ኣለታዊ ጽሌዋ ጽሌዋ
እንተሕዯረ ኣየገዴሶምን። ቀንዱ ባህርያት መንግስቲ፣ ንኣባሊት እቲ
ማሕበረሰብ ምግዲዴ፣ ምቕጻዕን ኲናት ምክያዴን ምኽኣለ እዩ። ነዙ
ዒቕሙ ዜጥቀመለ ንረብሓ እቲ ሊዕሇዋይ ኮይኑ ን዗ል ዯርቢ እዩ።
ዯርቢ ኣሌቦ ማሕበረሰብ እንትመጽእ ግ዗ ኣዴሊይነት መንግስቲ
የብቅዒለ።

ርእዮተ ዓለም፡ ግጉይ ንቕሓተ ህሊና

ዜብዜበዘ ዯርቢታት ዗ሇዉለ ኩነታት ወይ ከዒ ብዚዕባ እቶም

ዜጥቀሙልም ዗ሇዉ ዯርቢታት ግቡእ ርዴኢት ኣይሕዘን። እቲ ንቡር
ኩነታት ርትዒዊ እዩ ኢልም ክቕበሌዎ እዮም ዜግበሩ። ንኣብነት፣ ኣብ
መዋእሌ መሳፌንታዊ ምሕዯራ ነቲ ንጉስ እንግዙኣብሄር ዜሓረዮ እዩ
ኢልም ይኣምኑ ነይሮም፣ ምዴራዊ ዴኽነቶም እውን ወሳናይ ነገር ከም
዗ይኮነን ኣብ ቀጻሊይ ህይወት ከም ዜከሓሱን ገይሮም ክሓስቡ ከም
዗ሇዎም ይኣምኑ ነይሮም። ኣብ ናትና መዋእሌ ከዒ ነቲ ኣየር ዜቆጻጸሩ
ገ዗ፌቲ መራኸቢ ሓፊሻት (ሚዱያታት) ሊዕሇዋይነት ንዜሓ዗ ርእዮተ
ዒሇም ኣብቲ ህዜቢ የስርጹ። ብርግጽ፣ ልሚ ኣብ መዋእሌ ዴሕረ
መራኸቢ ሓፊሽ ኣቲና ኣሇና፤ ካብቶም ዒበይቲ ሚዱያታት ንሊዕሉ
መርበብ ሓበሬታ (ኢንተርኔት) ማሕበራዊ ሚዱያታትን ካሌኦት
መዴረኻትን ንህዜቢ ብምቕራቕ፣ ህዜቢ ባዕለ ንባዕለ ክራኸብ፣
50 ደርባዊ ትንተና እንትፍተሽ

ክጸሊሇው ገይሩ ኣል። ኣብ መዋእሌ ጽሌሌው ኢና፤ ነዙ እዩ ልሚ

መንግስቲ መራኸቢ ሓፊሻቱ 24 ሰዒታት ክሰርሑ እናገበረ ንመርበብ
ሓበሬታ (ኢንተርኔ) ክዒጽው፣ ካሉእ ህዜቢ ነንዒርሱ ዜጸሊሇወለ
መንገዱ እንተረኺቡ እውን ክዒግት ጉሌበትን ዗ይርትዒዊ ሕጊታትን
እናተጠቐመ ክዕፌን እንትሰርሕ እንሪኦ ዗ሇና።
ኣብ ዜኾነ ይኹን ዯርባዊ ማሕበረሰብ፣ ነቲ ሊዕሇዋይነት ዜሓ዗ ዯርቢ
ዜጥዕም ርእዮተ ዒሇም ይህሌው እዩ። እቲ ሸቃሊይ ዯርቢ ነቶም ርእሰ
ማሊውያን ዜጥዕም እሴታት እንትቕበሌ ግ዗፣ “ሊዕሇዋይነት ቡርዥዋ”
ይገሃዴ። ማርክስ ከም ዜብል ኣብ መወዲእታ ርእሰ ማሊውነት ሸቃል
ብዚዕባ ኩነታቶም ዜሓሸ ርዴኢት ከዕብዩ እዮም፣ ዯርባዊ ንቕሓተ
ህሉና ይገሃዴ ይብሌ።

ወያነ (ኣብዮት)

ከም እምነት ማርክስ፣ ርእሰ ማሊውነት ክሳብ ምጥፊእ ዗ብጽሕዎ

ሓይሌታትን ክያድታትን ኣብ ውሽጡ ሒዘ ኣል። ኣብ መንጎ
ሓይሌታትን ኣገባባትን ፌርያት ዗ል ዴርርኽ እናተሸርሸረ እንትኸይዴ
ጎንጺታት እናተጋዯደ እዮም ዜኸደ፣ ኣብ መንጎ ርእሰ ማሊውያንን
ሸቃልን ዗ል ፌሌሌይ እናሰፌሐ፣ መከራ ሸቃል እናበዜሐ፣ ንቕሓተ
ህሉና ሸቃል እናወሰኸ ከይደ ኣብ መወዲእታ ወያነ ይፌንዴእ።
ዴሕሪ ወያነ ኣብ መጀመርታ ብርኪ ምሌካዊ መንግስቲ ሸቃል ዜጣየሽ
እንትኸውን፣ እዙ መንግስቲ ንቅሪት ርእሰ ማሊውነት ኣብ ምጥፊእ፣
ብፌሊይ ከዒ ንርእዮተ ዒሇም ብርዥዋ ዜሃንጹ እሴታት ኣብ ምጥፊእ
ይዋፇር።
እዙ ምሌካዊ መንግስቲ ከዒ እናሊሕሇሐ እዩ ክኸይዴ፣ ገፉሕ ክፌፌሌ
ስራሕን ተክህኖን እናጠፌአ ይኸይዴ፣ ኣጠማምታ ውሌቀሰባት
51 ናጽነት፡ እኩብ ህቀናታት

ማሕበራዊ ይኸውን። በዙ እውን ዯርቢ ኣሌቦ፣ መንግስቲ ኣሌቦ፣ ጭቆና

ኣሌቦ ማሕበረሰብ ተጋሂደ ሰባት ገሉኦም ኣብ ምዴሪ ገሉኦም ኣብ
ቀጻሊይ ህይወት ዜከሓሱለ ህይወት ተዯምሲሱ፣ ኩለ ማዕረ ኮይኑ
ብፌቕሪ ዜነብረለ ዒሇም ይገሃዴ ይብለ።

2. ህየሳ ማርክስ

ኣብ ሊዕሉ ዜረኣናዮም ትንተናታት ማርክስ ልሚ ብተገባር ኮነ ብሓሳብ

ግጉያት ከም ዜኾኑ ተጋሂደ ኣል። ኣብዚ ንኡስ ክፌሉ ኣብ ሌዕሉ ስነ
ሓሳብ ማርክስ ዜቐረቡ ህየሳታት ክንዴህስስ ኢና።

ቁጠባዊ ህየሳ

ማርክሳዊ ስነ ቁጠባ ኣብ ርእሰ ማሊውነት ዗ቕረቦ ትንተና ጌጋን

ማርክሳውያን ዗ቕርብዎ ክትግበር ዗ይከኣሌ ቁጠባዊ ስርዒትን
መተኵሮና ገይርና ክንዴህስሶ ኢና።

ክልሰ ሓሳብ ዋጋ ሰራተኛ

ብለዴዊግ ቮን ሚዜስ ዜተጠሳየሸ ቁጠባዊ ኣስተምህሮ ኦስትሪያ፣ ናይ

ማርክስ ቁጠባዊ ስርዒት ኣብ ክሊሲካዊ ክሌሰ ሓሳብ ዋጋ ሰራሕተኛ
ዜተዯረኸ ብምዃኑ ይወቕሶ፣ ምኽንያቱ እዙ ክሌሰ ሓሳብ ግጉይ እዩ።
እዙ ክሌሰ ሓሳብ ዜብል ናይ ሓዯ ፌርያት ዋጋ መዏቀኒኡ ክኸውን
዗ሇዎ ዜፇሰሰለ ጉሌበት ሰራሕተኛ እዩ ዜብሌ እዩ። እዙ ቅዴሚ
 52 ደርባዊ ትንተና እንትፍተሽ

ማርክስ ዜነበሩ ስነ ቁጠባውያን፣ ከም ኣዲም ስሚዜን ዳቪዴ ሪካርድን

ዜበለ፣ ይብሌዎ ዜነበረ እዩ።2
ማርክስ እቶ ክሊሲካሊውያን ንትርፉ ሙለእ ንሙለእ ከብርሁ
ኣይከኣለን ኢለ ዜሃየሶም ሌክዕ እዩ፣ ኮይኑ ግና ንሱ ንዒርሱ እውን
ብትኽክሌ ኣየብርሆን። ማርክስ እቶም ክሊሲካሊውያን ነቲ ሓሳብ
ከብጽዎ ናብ ዗ይዯፇርዎ ዴምዲመ ክበጽሕ ብምግባር፣ ናይ ርእሰ
ማሊውነት መዜማዚይነት መርኣ ገይሩ ኣቕሪብዎ። ከም ኣገሊሌጻ
ማርክስ ዋጋ ብጉሌበት ሳሕተኛ ጥራሕ ክዕቀን ስሇ ዜግበኦ፣ እቲ ርእሰ
ማሊዊ ንፌርያቱ ኣብ ዕዲጋ ካብቲ ዜወጸለ ወጻኢ ንሊዕሉ ገይሩ ብትርፉ
እንትሸይጥ ግ዗፣ እዙ ትርፉ እዙ ናይቲ ብዜበዚ ውጽኢት እዩ ይብል።
ማርክስ ንክሌሰ ሓሳብ ዋጋ ሰራሕተኛ ሇጢጡ ርእሰ ማሊውነት
ንምውቃስ እንትጥቀመለ ግ዗ ናይ ባዕለ ክሌሰ ሓሳብ ዴኽት ነይሩ
዗ጋሇጸ።
ካብ መወዲእታ መበሌ ዒሰርተ ትሸዒንተ ክፌሇ ዗በን ኣትሒዘ ንክሌሰ
ሓሳብ ዋጋ ሰራሕተኛ ዜቕበሌ ቁም ነገረኛ ስነ ቁጠባዊ ኣይርከብን።
ብኣንጻሩ፣ ከም ኣስተምህሮ ስነ ቁጠባ ኦስትሪያ ዜበለ ዋጋ ሓዯ
ፌርያት ብምርጫ ውሌቀ ሰባት ዜውሰን ከም ምዃኑ ንባዕሊዊ ክሌሰ
ሓሳብ ዋጋ (subjective theory of value) የሰጉሙ። ዴሊዩ
እታወት ኣብ ጥቕሚ እንተወዒሇ፣ እቲ ዋጋ ብምርጫ ሰባት ዜተገዯበ
እዩ ዜኸውን።
ልሚ እቲ ዋጋ ዜበሃሌ፣ እቶም ርእሰ ማሊወያን ተባሊሕቲ (ስራሕ
ፇጠርቲ) ኮይኖም፣ ልሚ ከጣፌእዎ ይኽእለ ዜነበረ ገን዗ብ
ብምዕቛር፣ ዜስዕብ ውጽኢት ብምቕባሌ ወይ ከዒ ኣረኪሶም ገን዗ቦም
ብምፌሳስን ምህርቲ ብምውዲብን ዜረኽብዎ ዋጋ ከም ዜኾነ እዩ
ዜፌሇጥ።

2
ADAM SMITH, The Wealth of Nations (1776), and DAVID RICARDO,
Principles of Political Economy (1817)
 53 ናጽነት፡ እኩብ ህቀናታት

ምዝባዕ ኣንቴናታት ዋጋ፡ ጸገም ስልሒት

እዙ ጸገም ስሌሒት ከዒ ቁጠባዊ ኣወጻጽኣ ውጥን ማሕበረሰባውያን

ዜውቀሰለ ነጥቢ እዩ። ኣብ መፇሇምታ ብለዴዊግ ቮን ሚዜስ፣ ኣብ
1920 ዜተሌዒሇ ነጥቢ3 እንትኸውን፣ ብምቕጻሌ ፌሬዯሪክ ሃይክ4
እውን መብራህርሂ ገይርለ እዩ።
እቲ ዜተሌዒሇ ጸገም ብትኽክሌ ከመይ ኢለ እዩ ንእታወታት ኣብ
ውሽጢ እቲ ቁጠባ ምውፊር ዜከኣሌ ዜብሌ እዩ፣ ምኽንያቱ ብ዗ይ
ዋጋ ንዴላት ምፌሊጥ ስሇ ዗ይከኣሌ። ኣብ ናጻ ዕዲጋ ነዙ ሕቶ ዜምሌሶ
ስርዒት ዋጋ እዩ፣ ሰባት ዋጋ ክኸፌለለ ፇቓዯኛታት ዜኾኑለ ነገር ነቲ
እታወት ይጥቀመለ። ብብርኪ ውሌቀሰባት ዋጋ ከውጽኡለ ኣብ
ዜውስንዎ ውሳነ ተዯሪኹ ሃዋህው ሕጽረትን ተረፇን ምህርቲ ክእረሙ
ይግበሩ። ሚዜስን ሃይክን እዙ ብሕታዊ ፌታሕ ከም ዜኾነን ብ዗ይካ
እዙ ርትዒዊ ብዜኾነ ኣገባብ ንጥረ ሃብቲ ምክፌፊሌ ኣይከኣሌን
ይብለ። እዙ እቲ ናይ ማሕበረሰባውያን ቁጠባ እዙ ክሰርሕ ከም
዗ይኽእሌ መርኣያ እዩ። እዙ ክትዕ ኣብ 1920ታትን 30ታትን ጫፌ
በጺሑ ዜነበረለ መዋእሌ ነይሩ።5 ኣብ 1990ታት ቁጠባ
ማሕበረሰባውያን ሃገራት ኣብ ዜኸስመለ ግ዗ መን ሌክዕ ከም ዜነበረ
መሌሲ ረኺቡ።

3
Von Mises, Ludwig, Economic calculation in the Socialist
Commonwealth (1990)
4
F. A. Hayek. (1935). "The Nature and History of the Problem"
and "The Present State of the Debate," in F. A. Hayek, ed.
Collectivist Economic Planning, pp. 1-40, 201-43.
5
Fonseca, Gonçalo L. "The socialist calculation debate".
 54 ደርባዊ ትንተና እንትፍተሽ

ተበግሶ ምኹላፍ

እቲ ሸቃሊይ ወናናይ መሳርሒታት ፌርያት እንትኸውን ነቲ እቶት

ይከፊፇል ይብሌ ማርክስ፣ እቶት ብግሉ ዜውሰን እንተዯኣ ዗ይኮነ
ንስራሕ ዜህሌው ተበግሶ ዗ምክን እዩ ዜኸውን።6
ብግሊዊ ውጽኢታውነትካ እቶትካ እንተዯኣ ዗ይውሰን ኮይኑ፣ ዜሓሸ
ስራሕ ምስራሕኻ ዜሓሸ እቶት ስሇ ዗የምጸኣሌካ፣ ዜሓሸ ስራሕ
እትሰርሐለ ምኽንያት ኣይህሌወካን። ጆን ኬንዜ ጋሌብረይዜ ዜተብሃሇ
ስነ ቁጠባዊ ዜስዕብ ይብሌ፡
“እዙ ካብ ማርክስ ሓሉፈ ንብዘሓት ዗ባጸሐ [ማዕርነት
መሰረት ዜገበረ መበረታትዑ ዜሓሸ ተበግሶ የምጽእ]
ዜብሌ ተስፊ፣ ብታሪኽን ብሌምዱን ከንቱ ከም ዜኾነ
ተራኢዩ ኣል። ንሰናይ ኮነ ንክፊእ ዯቂ ሰባት ኣብ ከምዙ
ዜበሇ ሌዐሌ ብራኸ በፂሖምለ ኣይፇሌጡን። ዜተፇሊሇዩ
ወሇድታት ኣመራርሓታት ማሕበረሰባውነት ነዙ ሓቂ እዙ
ብውዴቀታቶምን ብ዗ሕዜኖም መሌክዐን ትምህርቲ
ወሲድምለ እዮም። እቲ መሰረታዊ ሓቂ ግሌጺ እዩ፡ እቲ
ሰናይ ዜበሃሌ ማሕበረሰብ ንሰብኡትን ኣንስትን ከምኣ
እንተሇዉ ምስ መንነቶም ክቕበልም ይግባእ።”7

6
Acs, Zoltan J. & Young, Bernard. (1999). Small and Medium-
Sized Enterprises in the Global Economy. University of
Michigan Press, page 47,.
7
Galbraith, John Kenneth. (1996). The Good Society: The
Humane Agenda. (Boston, MA: Houghton Mifflin Co.,), 59-
60."
 55 ናጽነት፡ እኩብ ህቀናታት

ትርፊን ብዝበዛን

ርእሰ ማሊውነት ኣብ ብዜበዚ ዜተሰረተ ስርዒት ስሇ ዜኾነ ንዒርሱ

ምጥፌኡ ኣይተርፍን፣ ኣብቲ ናይ መወዲእታ ብርኪ እንትበጽሕ፣
ብወያነ ተወጊደ ብማሕበረሰባውነት ክትካእ እዩ ኢለ ነይሩ ማርክስ።
ኮይኑ ግና ኣብዙ ዴምዲመ ዜበጽሐ ካብ ክሊሲካሊውያን ስነ
ቁጠባውያን ኣብ ዜተሇቀሖ ክሌሰ ሓሳብ ዋጋ ተሞርኪዘ ነይሩ። እዙ
ስሌሒት ዋጋ ግና ግጉይ ነይሩ፡ ዋጋ ስራሕ መሃያ እንትኸውን፣ ዋጋ ማሌ
ከዒ ትርፉ እዩ፣ ብስራሕ ጥራሕ፣ ማሌ ከይተሓወሰ፣ እቲ ፌርያት ስሇ
዗ይርከብ፣ እቲ ዋጋ ናይ ሓባሮም እዩ።
ማርክስ ብተወሳኺ፣ ተግባራት ርእሰ ማሊውያን ትርፉ ምስዲዴ ጥራሕ
ስሇ ዜኾነ፣ ንማሌ ዗ውጽእዎ ወጻኢ እናወሰኹ ንሰራሕተኛ እናቐነሱ
ኣብ ዜኸደለ ግ዗ መነባብሮ እቲ ሰራሕተኛ እናኸፌአ ከይደ ንፌርያት
እቶም ርእሰ ማሊውያን ዜገዜእ ክሰኣን እዩ ኢለ ገሚቱ ነይሩ።
ብጭቡጥ ዜተርኣየ ግና፣ ናይቲ ዜሑሌ ኲናት8 መወዲእታ ዜኾነ ቁጠባ
ማሕበረሰባውያን ሃገራት ዯስኪለ እቲ መጋረጃ ሓጺን ዴሕሪ ምውዲቑ
ከም ሩሲያን ቻይናን ዜበሊ ማሕበረሰባውያን መንግስታት ስርዒት ናጻ
ዕዲጋ ተቐቢሇን ክሽፇት ማርክሳዊ ስርዒታት ምርግጋጹ፣ ግምት ማርክስ
እውን ጌጋ ከም ዜነበረ ተረጋጊጹ። ልሚ እውን ግና ቁጠባ
ምዕራባውያን ቅሌውሊው ብ዗ጋጠሞ ቁጽሪ ምስ ግምት ማርክስ
዗ተሓሕዜዎ ሰባት ውጥም ቅሌቅሌ ይብለ እዮም። ኮይኑ ግና መንቀሉ
እዙ ቁጠባዊ ቅሌውሊው ምዕራባውያን ግጉይ ኢዴ ኣእታውነት
መንግስቲ እዩ።

8
ዜሑሌ ኲናት ዜበኣሌ ኣብ መንጎ ርእሰ ማሊዊ ማሕበረሰብ ምዕራባውያን፣
ብሕቡራት ሃገራት ኣሜሪካ ዜምራሕን ማሕበረሰባዊ ማሕበረሰብ
ምብራቓውያን፣ ብሕብረት ሶቭየት ሩሲያ ዜምራሕን ዜነበረ ርእዮተ
ዒሇማዊ ቅርሕንቲ ዜገሌጽ እዩ። ብውዴቀት ርእዮተ ዒሇም
ማሕበረሰባውነት ተዒጺዩ።
 56 ደርባዊ ትንተና እንትፍተሽ

ልሚ ኣብ ምዕራባውያን ቁጠባታት ዜረሐ ሓፌ ትሕት ዜብሌ ቁጠባዊ

ቅሌውሊው ንመጀመርታ ግ዗ ዐዯት ዋኒን (ቢዜነስ ሳይክሌ) ከም
ዜኾነ ዗ርኣየ ቮን ሚዜስ እንትኸውን፣ መንቀሉ እዙ ዐዯት ዋኒን ከዒ
ዐዯት ሌቓሕ እዩ። ዯሓር ከም ሃይክን ካሌኦትን ዜበለ ስነ ቁጠባውያን
ብሰፉሑ ኣብራህሪሆምዎ እዮም። እዙ ዜኸውን ቀረብ ገን዗ብ
ንምውሳኽ ብዜውሰደ ስጉምቲታት ፖሉሲ ምኽንያት ግቡእ ዗ይኮነ
ምውፊር ሃብቲ (ኢንቨስትመንት) ክስዕብ ይገብሩ። ስነ ቁጠባውያን
እዙ ክሌሰ ሓሳብ ሌክዕ ኣይኮነን እንተበለ እኳ፣ ጄምስ ፒ. ኬሇር ኣብ
20019 ፣ ሮበርት ሙሉጋን ኣብ 200610፣ ብዜገበርዎም
መጽዕትታት እቲ ክሌሰ ሓሳብ ምስቲ ዗ል ሓበሬታ ቁጽሪ ዜገጥም ከም
ዜኾነ ኣርኢዮም እዮም። ማእከሊዊ ወይ ከዒ ብሄራዊ ባንኪ፣ እቶም
ንግዲዊ ባንኪታት ሕጊታትን ዯምቢታትን ኣኽቢሮም ይንቀሳቐሱ ከም
዗ሇዉ ኣብ ክንዱ ምክትታሌ፣ ካብዙ ወጻኢ ኣብ ዜኾነ ዕማም
ብምእታው እቶም ንግዲዊ ባንኪታት ናብ ኪሳራ ኣብ ዜኣትዉለ ግ዗
ዴጎማታት ይገብሩልም፣ እቲ ጸገም እውን ኣብ ከንዱ ዜፌታሕ
እናኸበዯ ክኸይዴ ይገብሮ። ተሓታታይ እቲ ማእኸሊዊ ባንኪን ብሕጊ
ዕዲጋ ዗ይግዚእ ፖሉሲ ገን዗ብን እዮም። እዙ ጌጋ ዗ይእረመለ ካሉእ
ፖሇቲካዊ ምኽንያት ከም ዜህሌው ካብ ምግማት ወጻኢ ንሕዙ ኣብዙ
ጸገሞም ኣይንሪኦን።
ብዚዕባ ተነጽል ሰራሕተኛን ውዴመት ማሕበረሰብን ዜበል ወሳናይ
እንተኾነ እኳ፣ ግና ኣብ ጽኑዕ ሰረት ኣይበረን ዜሃነጾ። ሰባት ዕዲጋ
ዜመርሖ ዜተሓሊሇኸ ማሕበረሰባዊ ምትእስሳራት ኣፌሪሶም
ዳሞክራሲያዊን ኩሇንታዊ ብዜኾነ፣ ብውጥን ብዜምራሕ ማሕበረሰብ
ምትካእ ይከኣልም እዩ ኢለ ይኣምን ነይሩ። ተነጽል ዜስመዏና፣
ማርክስ ከም ዜበል፣ ተነሓናሕቲን ትርፉ ጥራሕ እንናዱ ማሕበረሰብ
9
Keeler, JP. (2001). "Empirical Evidence on the Austrian
Business Cycle Theory". Review of Austrian Economics.
10
Mulligan, Robert F. (2006). An Empirical Examination of
Austrian Business Cycle Theory.
57 ናጽነት፡ እኩብ ህቀናታት

ብምዃንና ጥራሕ ኣይኮነን። ናይ ስራሕ ድስ ታሕጓስ ዜብሌ ምፌጣጥ

ኣይኮነን። ንሕንሕ፣ ትርፉን ኪሳራን፣ ገን዗ብ፣ ውሌቃዊ ወናናይነት
ንብረት ወ዗ተ. ዜኣምሰለ ዗ይብለ ማሕበረሰብ ብ዗ይምፌጣርና እዩ
ይብሌ። ምስ ከምዙ ዜበሇ ክሌሰ ሓሳብ ተነጽል ሓዯ ጸገም ኣል፡ ከምዙ
ልሚ ዗ል ዜተራቐቐ ቴክኖልጂ መቐመሪ (ኮምፒዩተር) ዋሊ እናሃሇወ
እኳ፣ ሕጽረትን ዗ይርግጸኝነትን ዗ወግዴ ኩሇንታዊ ስርዒት ውጥን
ምፌጣር ኣይተኽኣሇን። ርእሰ ማሊውነት ተነጽል ይፇጥር እዩ
እንተተባሂለ፣ ካብ ርእሰ ማሊውነት ወጻኢ ዜኾነ ብውጥን ዜምራሕ
ዕዉታዊ ዒሇም ምፌጣር ከዴሉ እዩ። ከም ኣገሊሌጻ ማርክስ፣ ብስርዒት
ርእሰ ማሊውነት መጻኣይ ዕዴሌና ባዕሌና ብውጥንና ካብ ምውሳን
ተነጺሌና ኢና ይብሌ። ሚዜስን ሃይክን ከም ዗ርኣዩና ብውጥን
ዜተመርሐ ማሕበረሰብ ምቕራጽ ዕዉት ምግባርን ዗ይከኣሌ እንተዯኣ
ኮይኑ፣ እምበኣር ዜተነጸሌናለ፣ ዜተረፇና ነገር ኣይህሌውን ማሇት እዩ።
መንግስቲ ብዜምሌከት እውን፣ መሳርሒ ሊዕሇዎት ዯርቢ እዩ ዜበል
ሌክዕ ኣይኮነን ዗ል። ናጻ ዕዲጋ ክገሃዴ ብ዗ኽኣል ዳሞክራሲ ዜነብሩ
ህዜቢታት ካብ ማንም ንሊዕሉ መንግስቲ መሰሊቶምን ጥቕሚታቶምን
ኣውሒስልም ይርከብ። ነዙ ዳሞክራሲ እዙ ንምጥፊእ ብውሽጢ
ዜግበር ሽርሒታት ምዴህሳስ ይጸንሓሌና እሞ፣ ብጭቡጥ ጨቆንቲ
መንግስቲታት ኮይኖም ዜተረኽቡ ማሕበረሰባውያን (ማርክሳውያን)
መንግስታት እዮም። ማርክስ ዜገመቶ ማሕበረሰባዊ መንግስቲ ምስ
ተጣየሸ፣ ስሌጣን መነግስቲ እናሊሕሇሐ ከም ዜኸይዴ እዩ፣ ብጭቡጥ
ዜኾኖ ግና ዜገዯዯ ምሌካዊን ጨፌጨፌቲን እናኾኑ ስሌጣኖም
እናጠናኸሩ፣ ካብ ስሌጣን ዜረኽብዎ ረብሓታት እናስፌሑን ነዙ
ክዕቅቡ ኣብ ህዜቢ ግፌዑ ዗ውርደ ኣገዚዜኣታት እዮም ኮይኖም። ከም
ትምኒት ማርክስ ብጭቡጥ ዯርቢ ኣሌቦ ምዴራዊ ገነት ዜሓስቡ
ኣይኮኑን—ባህርያት ሰባት ኣብ ግምት ዗የእተወ ትምኒት ነይሩ። እቶም
ማርክሳውያን መንግስታት ሓዯሽቲ ውዴባዊ ገዚእቲ ዯርቢታት
 58 ደርባዊ ትንተና እንትፍተሽ

ብምፌጣር ኣብ መሊዕ ዒሇም ብኣማኢት ሚሉዮናት ዜቑጸር ነፌሲ

ሰባት እዮም ዗ጥፌኡ።11

በዚኦም ክሳብ እዚ ነጥቢ ዜረኣናዮም ግምታቱ ብምኽሻፍም

ምኽንያት ክመጽእ እዩ ዜበል ወያነ ኣይመጸን። እዙ ወያነ ክመጾም
እዩ ኣብ ዜበልም እቶም ዜማዕበለ ወይ ከዒ ዗ፇር ውዴፇት (ውደብ
ንጥፇት/ኢንደስትሪ) ኣብ ዜጠጠዏልም ሃገራት ዗ይኮነስ፣ ከም
ሩሲያ፣ ቻይና፣ ከም ኢትዮጵያ ዜበለ ሃገራት ኣፌሪካን ዴኻ ሃገራት
ምብራቕ ኣውሮፓን ሊቲን ኣሜሪካን እዩ እቲ ወያነ ዜተርኣየ።
ኣብዙኦም እውን እንተኾነ እቲ ወያነ ዜመጸ፣ እቲ ሸቃሊይ ዯርባዊ
ንቕሓት ወኒኑ ዗ይኮነስ (ሸቃሊይ ዯርቢ ዜሓ዗ ውዴፇታዊ ቁጠባ እውን
የብልምን) እቶም ዜተምሃሩ ሌሂቃን በቲ ፌሌስፌና ተሳሒቦም ኣብ
ዜገበርዎ ዜፇሸሇ ፇተነን ምሌካውያን ገዚእቲ ነቲ ስነ ሓሳብ ንጨቋናይ
ኣገዚዜኦኦም ጠቓማይ ኮይኑ ስሇ ዜረኸብዎን ዜተግሃዯ ነይሩ።

ታሪኻዊ ቁሳውነት

ናይ ማርክሳውነት ምሁራዊ ሰረት ተገይሩ ዜውሰዴ እዙ ትንታነ ታሪኻዊ

ቁሳውነት እዩ። ኣሰራርዒ ማሕበረሰብ ዜውሰን ብቁጠባዊ ሰረቱ እዩ፣
ሊዕሊይ ቅርጺ ዜበሌናዮም (ፖሇቲካ፣ ርእዮተ ዒሇም፣ ሕጊ፣ ኪነ
ጥበብ፣ ሥነ ጽሑፌ፣ ሥነ ምግባር፣ ሃይማኖት) ኣብ ትሕቲ ጽሌዋ እቲ

11
Valentino, Benjamin A. (2004). Final Solutions: Mass Killing
and Genocide in the Twentieth Century. Cornell University
Press. p. 73.
 59 ናጽነት፡ እኩብ ህቀናታት

ቁጠባዊ ሰረቶም እዮም ይብሌ።12 ስሇዙ፣ ኣብ መዋእሌ ታሪኽ ዯቂ

ሰባት መንቀሉታት ዕብየትን ሇውጢን ካብ ቁጠባዊ፣ ቴክኖልጂያዊን
ብሓፇሻ ቁሳዊ ምኽንያታትን ኣብ መንጎ ቀቢሊታት፣ ዯርቢታት፣
ብሄራት ብሰንኪ ቁሳዊ መንቀሉታት ዜሰዜዕቡ ግርጭታት ይጠሌቡ።
ብሁሓት ሃያስያን ግና እዙ ኣዙዩ ዜተቓሇሇ ምሌከታ እዩ ይብሌዎ።
ማርክስ ሊዕሊይ ቅርጺ ዜበልም ሓሳባት፣ ባህሉታትን ካሌኦት ወሰንቲ
ነጥቢታትን ንመስመር እቲ ማሕበረሰብ ኣብ ምቕያስ ማዕረ እቲ
ቁጠባዊ ሰረት ወሳናይነት ኣሇዎም። “ከምዙ እንተ዗ይኸውን ነይሩ ዯኣ
ማርክስ ንዒርሱ ሓሳባቱ ንምግፊሕ ከመይ ኢለ እዩ ጠንኪሩ ክጽዕር
ክኢለ?” ክብለ ይሓትቱ።
ነዙ ሕቶ መሌሲ ዜሃበ ብጻይ ማርክስ ዜኾነ ፌሬዯሪክ ኢንግሌስ ከም
ዜስዕብ ብምባሌ ነይሩ፡
“ከም ቁሳዊ ምሌከታ ታሪኽ እንተኾይኑ እቲ ናይ
መወዲእታ (እቲ ዋና) ወሳናይ ነጥቢ ታሪኽ ምፌራይን
ምብዚሕን ሓቀኛ ህይወት እዩ። ካብዙ ብዜሓሇፇ ኣነ ኮነ
ማርክስ ኣይተዚረብናን። እሞ ዴሊዩ ሰብ ነዙ ጠምዙዘ እቲ
ወሳናይ ቁጠባዊ ነጥቢ ጥራሕ እዩ እንተበሇ፣ ነቲ ሓሳብ
ናብ ትርጉም ዗ይብለ፣ ረቂቕን ዗ይርዲእን ሓረግ ቀዪርዎ
ማሇት እዩ ዜኸውን።”13
ኮይኑ ግና ከምዙ እውን እንተተባሂለ ማርክሳውነት ካሉእ ጉዴሇት
ክርከቦ እዩ። እተሪ ሊዕሊይ ቅርጺ ኣብቲ ሰረት እንተዯኣ ጽሌዋ ዗ሕዴር
ኮይኑ፣ ማርክስ ዯጋጊሙ ታሪኽ ማሕበረሰብ ግርጭት ቁጠባዊ

12
Marx, Karl (2001). Preface to a Critique of Political Economy.
London: The Electric Book Company. pp. 7–8.
13
Marx, Karl and Friedrich Engels. Selected Correspondence. p
498.
 60 ደርባዊ ትንተና እንትፍተሽ

ዯርብታት እዩ ዜበል ነጥቢ ዗የዴሉ ክገብሮ እዩ። እዙ ጽንሰ ሓሳብ

እውን ከምዙ ውዴቂ ይኸውን ኣል።

ታሪኻዊ ጽሕፍቶኣውነት

ናይ ማርክስ ክሌሰ ሓሳብ ታሪኽ፣ ታሪኻዊ ጽሕፌቶኣውነትን

(Historical determinism)14 ዱያሇክቲካሌ ቁሳውነትን ጎዯና
ማሕበራዊ ሇውጢ እዮም ምስ ዜብል ሓሳቡ ተኣሳሲሩ ዜርከብ
እዩ።15 እዙ ማሇት፣ ኣብ ሓዯ ብርኪ ዕብየት እቶም ዗ሇዉ ሓሌታት
ፌርያት ምስቲ ኣገባብ ፌርያት ክጋጨዉ ይጅምሩ፣ እዙ ከዒ መዋእሌ
ማሕበራዊ ወያነ ክጅመር ይገብር። ኣብቲ ቁጠባዊ ሰረት ዜሰዒበ
ሇውጢ፣ ነውሐ ሓጸረ፣ ዴሕሪ ዜተወሰነ ግ዗ ኣብቲ ሊዕሊይ ቅርጺ
ሇውጢ ክመጽእ ይገብር።16 ስሇዙ ከዒ ኩለ ነገር ቀዱሙ በዙ ቅዱ
ዜተወሰነ እዩ፣ ጽሕፌቶኣዊ እዩ፣ ይብሌ።
እዙ ሓሳብ እዙ ልሚ ሙለእ ንለእ ቅቡሌነቱ ስኢኑ ኣል። ካርሌ
ፖፐር፣ ናይ ታሪኽ ቀጻሊይ ስዲሮ ክፌሇጥ ዗ይከኣሌ ብምዃኑ ንታሪኻዊ
ጽሕፌቶኣዊነት ውዴቂ ገይርዎ ኣል። ጌሪ ሃበርማስ ንዒርሱ፣ ንአርነስት
ናጄሌ ብምውካስ፣ ታሪኽ ቀዱሙ ፌለጥ እዩ ንዜብሌ ሓሳብ ታሪኻዊ
ጽሕፌቶኣዊነት ጌጋ የርእየና።

14
Bakker, J. I. (Hans). "Economic Determinism". Blackwell
Encyclopedia of Sociology. Retrieved December 28, 2011.
15
Sayers, Sean. (Spring, 1984). "Marxism and the Dialectical
Method - A critique of G.A. Cohen". Radical Philosophy 36,
pp. 4-13. Retrieved December 28, 2011.
16
Marx, Karl. (1977). "A Contribution to the Critique of
Political Economy". Moscow: Progress Publishers, Retrieved
December 28, 2011.
 61 ናጽነት፡ እኩብ ህቀናታት

“መጀመርታ፣ ኣብ ታሪኽ ናይ ዕብየት (ሇውጢ) ሕጊታት

ወይ መስመራት የሇዉን። ዜኾኑ ተጓንፍታት ቅዴሚ
ምዃኖም ብትኽክሌ ክንግምተለ እንኽእሇለ መትከሊት
ወይ ከዒ መሰረታዊ ኣምሪታት የሇዉን። ካሌኣይ፣ መጻኣይ
ታሪኽ ምትንባይ ኣይከኣሌን፣ ዋሊ እኳ ተዯጋጊሙ ናይዙ
ተቓራኒ እንተተብሃሇ ብ዗የገዴስ። ዜሓሇፈ ተጓንፍታት ወይ
ከዒ ከምዙ ዜኣምሰለ መረዲእታታት ነቲ መጻኣይ ግ዗
ኣይውስንዎን። ራብዒይ፣ ዗ይጽቡያት ወይ ከዒ ካብቲ ንቡር
ዜወጹ ተጓንፍታት ኣካሌ ታሪኽ እዮም። ሓምሻይ፣ ኣምሪ
ዒሇም ጽሕፌቶኣውነት ምስ ናጽነትን ስነ ምግባራዊ
ሓሊፌነትን ዯቂ ሰባት ብሓዯ ገይሮም ክጥቀሙለ
እንትፌተኑ ዜፌጠር ጌጋ እዩ። ከምዙ ዜበሇ ናጽነት ካብ
ምርጫ ዯቂ ሰባት ዜፌሌፌሌ ናይ ታሪኽ ገጽታ ፇጠራ
የዴሌዮ እዩ። … ናጄሌ ብተወሳኺ ጽሕፌቶኣውነት
ብ዗በናዊ ስነቁስ (ፉዙክስ) ዜገጠሞ ብዯሆ ኣብ ሌዕሉ
ምሁራን ታሪኽ ጽሌዋ ብምሕዲር ቂሌፉ ግዯ ከም ዜተጻወተ
የ዗ክር።”17

ምዕምጻጽ መሰላት ውልቀሰባት

ማርክስ ምስ ኤንግሌስ ኮይኖም ኣብ ዳሳዊ መግሇጺ ክግበሩ ኣሇዎም

ኢልም ዗ስፇርዎም ዒሰርተ ነጥቢታት ጥሕሰት ውሌቃዊ መሰሊት
እዮም፡ መሰሌ ወነንቲ መሬት ምጥፊእ፣ ምስ መሃያ ተመዒዲዲዋይ
ብዜኾነ መሌክዐ እናወሰኸ ዜኸይዴ ግብሪ፣ መሰሌ ውርሲ ምጥፊእ፣

17
Habermas, Gary R. (1996). The historical Jesus: ancient
evidence for the life of Christ. Thomas Nelson Inc. Retrieved
December 28, 2011. PP. 262-3.
 62 ደርባዊ ትንተና እንትፍተሽ

ሃብቲ ምውራስ፣ ገን዗ብ ተንከፌ ዜኾኑ ትካሊት (ባንክታት) ኣብ

ትሕቲ ቁጽጽር መንግስቲ ምግባር፣ መራኸቢን መጓዒዜያን ኣብ ትሕቲ
ቁጽጽር መንግስቲ ምግባር ወ዗ተ. ዜብለ ይርከብዎ።18 ናጻ
ትምህርትን ህጻሊት ኣብ ውዴፇት ሸቃል ከይግበሩ ዜብለ ጽቡቓት
ሓሳባት ምስ ተዚረበ፣ ትምህርቲ ምስ ውዴፇት ምውህሃዴ ከዒ ይብሌ።
ካሉእ ዒይነት ትምህርቲ ዜዯሇየ እንታይ እዩ ክገብር?
ቁጠባ ዒምዱ ናጽነት ከም ምዃኑ መጠን፣ ቁጠባዊ ሌኡሊውነት
ምምንጣሌ፣ ሰብኣዊ መንሰሌ ምምንጣሌ እዩ። ብዘሓት ስነ
ቁጠባውያን፣ ሌውውጥ ዕዲጋ መራሓይ ኣብ ዗ይኮነለ ሃገር፣ ጨቆንቲ
ፖሇቲካዊ መራሕቲ ዛጋታት ዗ገዴዴለ ሓይሉ ወነንቲ ይገበንሮም
ይብለ። ካብዙኦም ተጠቃሳይ ፌሬዯሪክ ሃይክ እዩ።19 እቲ
ማሕበረሰባዊ እዩ ዜበሃሌ ጆን ማይናርዴ ኬንስ እውን ከይተረፇ ነዙ
ኣይክሕድን።20 ክሌቲኦም፣ ኣብ ሓንቲት ሃገር ናጽነት ክዕምብብ ርእሰ
ማሊውነት ወሳናይ እዩ ኢልም ይኣምኑ። ብተወሳኺ፣ ማርክሳዊ
ኣተሓሳስባ ንህዜቢታት ከመይን ኣበይን ከብጽሖም ከም ዜከኣል፣
ኣብዚ ሃገር ከይተረፇ ብተግባር እንፇሌጦ ነገር ስሇ ዜኾነ ኣብዙ
ምዴጋም ኣየዴሌዮን።

ትግበራ ዴሳውነት

18
Marx, Karl and Engels, Friedrich. (1848). Manifesto of the
Communist Party.
19
Hayek, Friedrich. (1944). The Road to Serfdom. University Of
Chicago Press.
20
Bellamy, Richard (2003). The Cambridge History of
Twentieth-Century Political Thought. Cambridge University
Press. p. 60.
 63 ናጽነት፡ እኩብ ህቀናታት

ብፌሊይ ከም ፊለሊውያን (ኣናርኪስት) ዜበለ፣ መንግስቲ ኣየዴሌን፣

ማሕበረሰብ ብመንዯርን ብስራሕ ሕብረትን ተወዱቡ ባዕለ ንባዕለ
የመሓዴር ዜብለ፣ ማርክሳዊ ዳሳውነት ኣብ መወዲእታ ናብ
መገዲዲይነትን ሊዕሇዋይነት መንግስትን ከምርሕ እዩ እናበለ ይህይስዎ
ነይሮም።
ሚካኤሌ ባኩኒን ዜተብሃለ ስሙይ ፊለሊዊ፣ ማርክሳዊ መንግስታት ነቲ
ህዜቢ ሓዯሽትን ቁጽሮም ብዘሕ ዗ይኮኑ ሓዯሽቲ ገዚእተሪ ባሊባታት
ምሌካዊ ኣገዚዜኣ ኣጣዪሾም ኣብ ትሕቲኦም ገይሮም ክገዜእዎ እዩ
ዜገብር ኢለ ነይሩ። ብተወሳኺ፣ እዙኣቶም ሓዯሽቲ ባሊባታት ካብቲ
ሸቃሊይ ዜርከቡ እኳ እንተኾኑ፣ ሓዴሽ ዜዒትርዎ ሓይሉ ወይ ስሌጣን
ነቲ ሕብረተሰብ ዗ሇዎም ኣጠማምታ ብዒብዩ ክሌወጦምን ንብዘሃን
ሸቃል ኣትሒቶም ክሪኡን ዜገብር እዩ ዜኾኖም ኢለ ነይሩ።21 ስሇዙ፣
ብተግባር እውን ከም ዜተርኣዮ፣ ናይቲ ሸቃሊይ ምሌካውነት ዜወሌድ
ዳሳውነት ተግባራውነት ዗ይህሌዎ ዜፇሸሇ ጽንሰ ሓሳብ እዩ ኮይኑ።

ሥነ ምግባራዊ ህየሳ

ዕሊማ ንኣካይዲ የጽዴቕ ዜብሌዎ፣ ማሇት እውን ንሰናይ ዕሊማ ክሳብ

ዜኾነ ክፈእ ምግባር እውን እንተኾነ ጸገም የብለን ዜብሌዎ እምነት፣
ንማርክሳውያን መውቀሲኦም ኮይኑ ኣል። ኮይኑ ግና እዙ ሓሳብ
ማርክስ ይዴግፍ ዜነበረ ሓሳብ ኣይኮነን ኢልም ዜካትዐ ኣሇዉ፤ ነዙ
ንምርዲእ ከዒ ማርክስ ዜስዕብ እዩ ዜበሇ ይብለ፡

21
Bakunin, Mikhail. "Statism and Anarchy". Marxists Internet
Archive. Retrieved 2008-08-06.
 64 ደርባዊ ትንተና እንትፍተሽ

“ፌትሓዊ ዗ይኮነ ኣካይዲ ዜሓትት ዕሊማ፣ ፌትሓዊ

ዕሊማ ኣይኮነን።”22
ሉዮን ትሮትስኪ እውን ብግዱኡ፣ ዱያሇክቲካዊ ቁሳውነት ናይ ኣካይዲን
ዕሊማን ጥንዲውነት የብለን፤ እተሪ ዕሊማ ብተረፇጥርኡ ካብ ታሪኻዊ
ጉዕዝ ዜፌሌፌሌ እዩ፤ ብተፇጥሮ ኣካይዲ ናይቲ ዕሊማ ተኣዚዚይ እዩ ኢለ
ነይሩ።23
ቃሊት ከምዙ እንተመሰለ እኳ፣ እቲ ፌትሓዊ እዩ ዜብሌዎ ንዒርሱ
ክሳብ ምንታይ ዜኸይዴ ነገር ከም ዜኾነ ዒርሱ ዜኸኣለ ጉዲይ ኮይኑ፣
እቶም ናይዙኦም ሰዒብቲ ካብ ዗መዜገብዎም ግፌዒዊ ታሪኻት ናጻ
዗ውጽኦም ዜኸውን ኣይመስሌን።

ሥነ ፍልጠታዊ (Epistemological) ህየሳ

ደርቢ ዓጽሚ (ካስት) ዶስ ደርቢ (ክላስ)?

ገሇ ወገናት ማርክሳዊ ኣጠማምታ ማሕበረሰብ መሰረታዊ ጌጋ ኣሇዎ

ይብለ። ንኣብነት፣ ዯርቢ እናበሇ ዜፇሌዮ ጉጅሇ ማሕበረሰብ ኣብ
ምዕራባዊ ዒሇም ዗የሇ እንተል ምስ ኣብ ህንዱ ዜርከብ ብ዗ርኢ
ዜመሓሊሇፌ ማሕበረሰባዊ ኣጎጃጅሊ ዯርቢ ዒጽሚ (ካስት) ሓዯ

22
Marx, Karl. (May 15th 1842). On Freedom of the Press.
Rheinische Zeitung No. 135.
23
Trotsky, Their Morals and Ours
http://www.marxists.org/archive/trotsky/1938/morals/mor
als.htm
 65 ናጽነት፡ እኩብ ህቀናታት

ዒይነት ኣጎጃጅሊ ገይሩ እዩ ዗ቕርቦ። ከም ስሌሒት ማርክስ፣ እቲ ሓዯ

ዯርቢ ኣብቲ ካሉእ ዯርቢ ሽርሒ ኣብ ዜፌጽመለ ግ዗ ናብ ግርጭት
ይኣትዉ እንትብሌ፣ እቲ ሓቂ ግና ኣብ ውሽጢ ሓዯ ዯርቢ ዗ሇዉ ሰባት
ናብ ካሉእ ዯርቢ ንምዕባይ እንትብለ ኣብኡ ኣብ ውሽጢ ናይ ባዕልም
ዯርቢ ምስ ዜርከቡ ሰባት እዮም ዜነሓንሑ።
ማርክስ ኣብ ስርዒት ርእሰ ማሊውነት ዗ቐመጦም ዯርቢታት ካብዙ
ዜተፇሌዩ እዮም። ኣብ ርእሰ ማሊውነት ዜርከቡ ዯርቢታት ኣባሊት
ዜኾኑ ሰባት፣ ንታሕቲ ክወርደ ወይ ከዒ ንሊዕሉ ክዴይቡ ዜኽእለ
ኣባሊት እዮም። ኣባሌነት እዙኣቶም ዯርቢታት ብ዗ርኢ ዜውረስ
ኣይኮነን። ናይ ሓዯ ሰብ ዯርቢ ዜውሰን ብብርኪ ውሌቀሰብ ዜህሌዎ
ዕሇታዊ ንጥፇታት ክረክብ ብዜገብሮ ቅቡሌነት መሰረት እዩ። እቲ
ማሕበረሰብ ንምህርቲታት ብምግዚእን ብምሻጥን መን ናይ መሰንዒት
ስራሕ መካየዱ ክኸውን ከም ዜግበኦ ፌርደ ይህብ፣ መን ኣብ ቤት
ተዋስኦ ኣቲዩ ተዋሳኣይ ክኸውን ከም ዜግበኦ ይውስነለ፣ መን ኣብ
መሰንዕ ሸቃሊይ ክኸውን ከም ዜግበኦ ይውስነለ። ሃፊትም ዴኻታት፣
ዴኻታት ከዒ ሃፊትም ክኾኑ ይኽእለ እዮም። ባርነት ብምውጋደ
ኩልም ባሮት ተረባሕቲ እዮም ዜኾኑ፣ ኮይኑ ግና ከምዙ ዒይነት
ግርጭት ኩለ ኣብ ቅዴሚ ሕጊ ማዕረ ኣብ ዜኾነለ ማሕበረሰብ
ኣይፌጠርን።24

ሳይንስ ዶስ ዶግማ?

ከም ሞጎት ፖፐር እንተኾይኑ ታሪኻዊ ቁሳውነት ናይ ሕሾት ሳይንስ

(ሱድሳይንስ) እዩ፣ ምኽንያቱ ከዒ ክጣሇሌ ዜኽእሇለ መንገዱ የብለን
(መዏቀኒ ፍሌሲፉኬሽን ኣየማሌእን)፤ ተጣሊሊይ ኣይኮነን።
24
Von Mises, Ludwig (1994). The Anticapitalistic Mentality.
Libertarian Press, Inc.
 66 ደርባዊ ትንተና እንትፍተሽ

ማርክሳውነት ኣብ መጀመርታ ሳይንሳዊ ነይሩ፣ ማሇት እውን ማርክስ

ተምባያይ ዜኾነ ክሌሰ ሓሳብ ኣቕሪቡ ነይሩ ይብሌ ፖፐር። ግምታቱ
(ትምቢታቱ) ፇሺልም እንትተርፈ ግ዗ እቲ ክሌሰ ሓሳባቱ ውዴቂ ካብ
ምዃን (ሓሰት ከም ዜኾኑ ካብ ምርኣይ) ዗ውጽኦም ንናቱ ኩነታት
ጥራሕ ብዜጥዕሙ ጽንሰ ሓሳባት (ኣዴ ሆክ ሃይፖተሲስ) ብምውሳኽ
ምስቶም ጭቡጣት ክዋነታት ክጠዒዒም ፇተነ ምግባሮም እዩ። በዙ
መሌክዐ፣ ኣብ መጀመርታ ሳይንሳዊ ዜነበረ ክሌሰ ሓሳብ፣ ናብ
ሱድሳይንሳዊ ድግማ ክወርዴ ክኢለ ኣል።25
ማርክሳውያን ነዙ ህየሳ ዜህብዎ መሌሲመ ኩልም ማሕበራዊ ሳይንሳት
ከም ኣካሊዊ ሳይንሳት ውጽኢት ፇተነ ስሇ ዗ይኮነን ዜተሓሊሇኹ
ተጓንፍታት ኣብ ምትንታን ስሇ ዜምስረቱ ተጣሇሌቲ ኣይኮኑን ዜብሌ
እዩ። ፖፐር ግና ነዙ መሌሲ ቅቡሌ ገይሩ፣ ነዙ መረዲእታ ብምጥቃም
ንማእከሊዊ ወይ ከዒ መንግስታዊ ውጥን መውጸኣይነትን ንርእዮተ
ዒሇማት ኩሇንታዊ ተንተንቲ ታሪኽን ንምውጋዜ እዩ ኣውዑሌዎ።26

ማርክስ ንምንታይ ይፍተው?

እምበኣር ከምዙ እንተኾይኑ፣ “ማርክስ ብተግባር ኮነ ብክሌሰ ሓሳብ

ውዴቂ ኮይኑ እንተተርኢዩ፣ ንምንታይ ዯኣ እዩ ክሳብ ልሚ ጽሑፊቱን
መሌእኽቲታቱን ንሌቦና ዯቂ ሰባት እናገዜኡ ክቕጽለ ዜኸኣለ?”
ኢሌና ምሕታትና ኣይተርፇናን። መሌሱ ንዒርሱ ከም ጸረ-ርእሰ
ማሊውነት ዜቖጽር ግና ማርክሳዊ ዗ይኮነ ሰብ ካብ ዜሃቦ መብራህርሂ

25
Thornton, Stephen. (2006). "Karl Popper". In Zolta, Edward
N. Stanford Encyclopedia of Philosophy. Stanford.
26
ዜኒ ከማሁ።
 67 ናጽነት፡ እኩብ ህቀናታት

ኢና እንረኽቦ።27 እዙ ጸሓፉ ብዚዕባ ርእሰ ማሊውነት ዗ሇዎ ጠመተ

ኣይቕበልን፣ ኮይኑ ግና ቀዱሙ ማርክሳዊ ዜነበረ ብምዃኑ፣ ብዚዕባ
ኣወናዋንነት ወይ ማራኽነት ማርክስ ንምምስካር ብቑዕ ይገብሮ።
ማርክስ ብሰሇስተ ቀንዱ ነገራት እዩ ዜፌቶ፡ ትርጉም፣ ዕሊማን
ምሱጣውነትን።
ማርክስ ንመምበብቱ ኣብ ታሪኽ ትርጉምን ቦታን ክሕዘ ይገብሮም።
ናይ ዒብዪ፣ መዋእሊት ዜተሳገረ ፌሰት ኣካሌ ከም ዜኾኑ ክስመዖም
እዩ ዜገብሮም። ንዜኾነ ይኹን ዗ጓንፍም ስምዑት ተስፊ ምቑራጽን
ምስኣን እምነትን መተካእታ ይኾኖም፤ ውሽጣዊ ባድነቶም
ይመሌኣልም። “ንሕና መን ኢና?”፣ “ንምንታይ ኢና ናብዙ ህይወት
ዜመጻእና?” ንዜብለ ሕቶታት መሌሲ ይኾኖም።
ከም መብርሂ ማርክስ ታሪኽ ሰንሰሇት ዯርባዊ ቃሌሲ እዩ፤ ናይዙ ቃሌሲ
ኣካሌ ምዃን በዒሌ ዕሊማ ይገብር። ዯርቢ ኣሌቦ ምዴራዊ ገነት ናይ
ምፌጣር ዕሊማ።
እቲ ካሉእ ጥንካረ ማርክስ፣ ናይ ታሪኽ ኣተራረኹ እዩ። ብዚዕባ
ፖሇቲካ፣ ፌሌስፌናን ስነ ቁጠባን ዜጽሕፌ ከም ምዃኑ መጠን፣ ዯረቕ
ኣጸሓሕፊ ክኽተሌ እዩ ትጽቢት ዜግበረለ። ኮይኑ ግና ማርክስ
እንትጽሕፌ ምሳጠ (ጥበባዊ ጽባቐ) ኣሇዎ። ንኣብነት፣ ኣብ ዳሳዊ
መግሇጺ ዜስዕብ ይርከብ፡ “ብዘሃን ዜስእንዎ ምንም ነገር
ኣይህሌውን፣ በ዗ይካ ዜተኣሰሩለ መቑሕ። ዱሌ ዜገብርዎ ዒሇም
ኣሇዎም።” ግርም ኣገሊሌጻ እዩ፣ ኣብዙ ስራሕ ጥራሕ ከምዙ
ዜኣምሰለ ካሌኦት ምሱጣውያን ኣገሊሌጻታት ምጥቃስ ይከኣሌ እዩ።
ሰባት ግና ካብዙ ንሊዕሉ ሰጊሮም ብምሕሊፌ፣ ብስምዑት ጥራሕ
዗ይኮነስ ሥነ ሞጎት እውን ኣገናዙቦም፣ ክምርሑ ምተገበአ ነይሩ።
27
Alex Knight, Why Marxism Has Failed, And Why Zombie-
Marxism Cannot Die. From http://endofcapitalism.com
68 ደርባዊ ትንተና እንትፍተሽ

ማርክስ፣ “ሃይማኖት መዏወኒ ህዜቢ እዩ፣” ብዜብሌ ኣበሃህሌኡ

ይፌሇጥ፣ ፖሌ ሳሙኤሌሰን ዜተብሃሇ ስነ ቁጠባዊ ከዒ ማርክሳውነት
መዏወኒ ማርክሳውያን እዩ፣” ኢለ ነይሪ ዴሕሪ እዙ ኩለ ትንተናታትን
዗ስዒቦ ዕንወትን እውን ዜስዕብዎ ወገናት ምስ ተዒ዗በ።

ሕዚ ልክዕ እንትንጅምር ግ዗ ዜጠቐስናዮ ኣበሃህሊ ማርክስ፡

“ናይቶም ዜሞቱ ወሇድ ሌማዲት፣ ኣብ ርእሲ እቶም ዜነብሩ ዗ሇዉ
ሰባት ከም ዗ባህርር ሕሌሚ ይጸዒንዎም።” ተገምጢለ ኣብ ናይ ባዕለ
ኣስተምህሮ እንትንሰርሕ ኢና ክንሪኦ ዜከኣሇና፤ እቲ ናህቱ
ኣስተምህሮ ሕለፌ ሌማዴ ዜሞቱ ወሇድ ኮይኑ ካብ ናይ ልሚ ህለው
ወሇድታት እንግዯዒ ኣይወርዴን ኢለ መባህረር ኮይኑና ኣል።
69 ናጽነት፡ እኩብ ህቀናታት

ወለንታዊ ባርነት

ውሌቀ ሰባት ኮኑ ህዜቢታት ካብ ኩለ ዴላታቶም ንሊዕሉ ዗ቐዴምዎ

ህሌውነኦም ምውሓስ እዩ—ውሕስና ህሊወ ምቕዲም ናይ ኩለ ህያዋይ
ባህርያት እዩ፣ ብህይወት እንትትህሌው እዩ ካሉእ ዴላት ትርጉምን
ክዉንነትን ዜህሌዎ እሞ ህሌውና ምቕዲም ንቡር ይኸውን።
ከም ዯቂ ሰባት እንትትንሪኦ፣ መዏቀኒ ህሌውና ንሓዯ ሰብ ከም ውሌቀ
ሰብን ከም ኣካሌ ህዜቢን ኮይኑ እንትምዜኖ ግና ብኽሌተ ተጻረርቲ
መንገዴታት ኮይኑ እዩ ዜርከብ፡ ከም ውሌቀ ሰብ ህሌውንኡ ንምውሓስ
ንኻሌኦት ኣሕሉፈ ክህብን መስዋእቲ ክኾኑለን እዩ ዜገብር፣ ከም
ኣካሌ ህዜቢ ኮይኑ እንትንቀሳቐስ ግና ንህሌውና ህዜቢ ኢለ ንዒርሱ
መስዋእቲ ክገብር እዩ ዗ቐዴም። ዒዕሙቕ ኣቢሌና እንተሪእናዮም ግና
እዙኣቶም ዜፇሊሇዩ ዜመስለ ክሌቲኦም ኩርናዒት ኣጠማምታ ግና፣
዗ይሩ ዗ይሩ ብዚዕባ ህሌውና ምውሓስ ከም ምዃኖም መጠን፣
ንህሌውና ህዜቡ ኢለ ንዒርሱ ንመስዋእቲ ዗ዲሌው እውን እንተኾነ፣
ከምዙ ክገብር ዗ገዴድ ንውሌቃዊ ህሌውንኡ ውሕስና ንምርካብ ኮይኑ
ኢና እንረኽቦ። ክሌቲኦም ናይ ኣፇጻጽማ እምበር ናይ ዕሊማ ፌሌሌይ
዗ሇዎም ኣይመስለን። ከም ኣፇጻጽማ ግና ዜተፇሊሇዩ ገይርና ንውሰድም
እሞ ንቐጽሌ።
70 ወለንታዊ ባርነት

ሾፐንሃወር ዜተብሃሇ ፇሊስፊ እንትዚረብ፣ ተፇጥሮ ውሌቀሰባት

ንማሕበራዊ (ህዜባዊ) ህሌውና እንትብለ ንዒርሶም መስዋእቲ ከም
ዜገብሩ ገይራ እያ ቀሪጻቶም ይብሌ። ነዙ እንተረዴእ፣ ውሌቃዊ
ታሕጓስ ወዱ ሰብ ኣብ ፌቕሪን ሓዲርን ዜርከብ ክኸውን ተፇጥሮ
ዜገበረቶ፣ ካብ ብሕቱ ወፂኡ ዗ርኢ ዯቂ ሰባት ክቕፅሌ ንኽገብር እዩ
ይብሌ። ሕዴ ሕዴ ፆታዊ ርክብ ጉሌበትና ዜውዴእን ኣካሊትና ናብ
እርጋን ዗ፀግዕን እዩ፤ ዗ርኢ ክትካእ እንተኾይኑ ግና ኣካሊትካ
ክትዕቅብ ኢሌካ ምእንታን ከይትገዴፍ ከም ዗ዴሌየካ ኮይኑ እዩ ርክብ
ተሰሪሑ። (ስፖርተኛታት ርክብ ዜኽሌከለ ነዙ እዩ።) ዴሕሪ ርክብ
ከዒ ምፅናስን ምውሊዴን ኣል። ኣዋሌዴ ዒይነን ብዒይነን ክሪኣን ፀጋ
ኣድነት ክቕበሊን እንትብሊ ንዒርሰን ከቢዴ ኣካሊዊ ሸኽሚ ክጻወራ
ይገብራ። ዴሕሪ ምውሊዴ ዴማ ውሊዴካ ንምዕባይ ዒብዪ መስዋእትነት
ትኸፌሌ። እዙ ኩለ ዋጋ ዗ኽፌሌ ነገር እናሃሇወ ግን ግሇ ሰባት
ውሌቃዊነቶም ገዱፍም ይኣትውዎ።
ህሌውና ህዜቢ ክቕፅሌ ሕዴ ሕዴ ውሌቀ ሰብ ከምዙ መስዋእቲ
ይኸፌሌ እዩ። ነዙ ዜገብሩ ግና ኩልም ብናጻ ፇቓድም እዩ። ሕጊ
ተፇጥሮ እዩ። ብኻሉእ ገፅ እንትትሪኦ ህዜቢ ንሓርነቱ ዜቃሇስ ብ዗ይ
ሓርነት ህሌውና ዋሕስ ስሇ ዗ይህሌዋ እዩ።
ሰብ ብተፇጥርኡ ናጽነት ክህሌዎ እዩ ዜምነ። ብ዗ይ ናጽነት ህሌውንኡ
ትሓስሮ እያ። ብሓቂ ናጽነት ዗ይብለ ህይወት፣ ናጽትካ መንጢለ ኣብ
ትሕቲ ፇቓደ ኣእቲዩ ከም ቃሕትኡ ዜጓስየካ ካሉእ ኣካሌ እንተሃሉዩ፣
ህይወት ኣዙያ እያ ትርጉም እትስእነሊ። ሰብ ዕሇታዊ ምንቅስቓሳቱን
መጻ ውጥናቱን ዜውስኖም ዜሓሸ ናጽነት ከምጽኡሇይ እዮም
ብዜብልም ንጥፇታት እምበር ናይ ካሉእ ወገን መሳርሒ ወይ
ተሇኣኣኺ ክኸውን ኣይኮንን። ተፇጥሮ ናጽነት ከምዙ ኣዙና ክንብህጎ
ዜገበረትና እውን ንዒርሱ ጥራሕ ኢሌና ዗ይኮነስ ንህሌውናና እውን
ሓሊፉነት ወሲዴና ዯው ክንብሌ ኣገዲሲ ስሇ ዜኾነ እዩ። እምበኣር
ከምዙ እንተኾይኑ ዯኣ ህዜቢታት ንምንታይ እዮም ናጽነቶም
ኣሕሉፍም ሂቦም ህሌውነኦም ኣብ ሓዯጋ ዗ውዴቕዎ? ንምንታይ
 71 ናጽነት፡ እኩብ ህቀናታት

እዮም ተንበርከኽቲ ዜኾኑ? ከመይ ኢልም እዮም ጨቆንቲ

ምሌካውያን መንግስታት ዜፌጠሩን ንሚሉዮናት ኣምበርኪኾም
ዜገዜኡን?

ነዙ ሕቶ እዙ ክምሌስ ኢቴኔ ዳ ሊ በውቴ (Étienne De La Boétie)

ዜተብሃሇ ፇረንሳዊ ፇሊስፊ፣ ቅዴሚ ኣርባዕተ ሚእቲ ዒመታት ኣቢለ፣
ህዜቢ ብፇቓደ ንምንታይ ንሓዯ ውሌቀ መሊኻይ ተንበርኪኹ
ከምዜግዚእ ዜትንትነሊ፣ ዴርሰት ወሇንታዊ ግዘእነት (Discourse of
Voluntary Servitude) ዜተብሃሇት ሓጻር ፅሑፌ ኣዲሉዩ ነይሩ።
ኣብዙ ፅሑፈ ሓዯ ህዜቢ ዗ይፇቐዯ፣ ሓዯ ውሌቀ መሊኻይ ነቲ ህዜቢ
ክጎብጦ ከም዗ይኽእሌ የረዴእ። ህዜቢ ንምንታይ ፇቒደ ሓርነቱ
ኣህሉፈ ከምዜህብ እውን የረዴእ። በዙ ናህቱ ጽሑፌ ተሞርኪዜና
ሓርነትና ከመይ ክጉበጥ ከም ዜፀንሐ ካብ ታሪኽና እናመሳኸርና
ክንርኢ ኢና። ኣብ መወዲእታ በዙ ዜመጻእናለ ከይዱ እንተቐፂሌና
ከም ህዜቢ ዜህሌወና ዕጻ ምብራስ ከም ዜኸውን ክግሇፀሌና እዩ።
ሊ በውቴ ሚሉዮናት ንሓዯ ውሌቀ መሊኻይ ኣሜን ኢልም ዜግዜኡለ
ካብ ፌርሒ ክኾን ኣይኽእሌን ይብሌ። ሚሉዮናት ከመይ ኢልም ንሓዯ
ሰብ ይፇርሑ? ኣርባዕተ ወይ ሓሙሽተ ሰብ ንሓዯ ሰብ እንተዜፇርሑ
ርደእ እዩ፤ ሚሉየናት ግን ፇሪሖም ክግዜኡለ ኣይኽእለን። እቲ ሓቂ
዗ል ግን ይብሌ በውቴ ካብ ፌርሒ እውን ዜኸፌአ ዗ሰክፌ ስምዑት ስሇ
ዜውንኖም እዩ፦ ሸሇሌተኝነት።
ሰባት ባርነት ተቐቢልም ሸሇሌተኛ ክኾኑ ዜገብርዎም ከዒ ብባርነት
ንነዊሕ ዗በን ካብ ምንባርን ናጽነት እትበሃሌ ተፇጥሮኣዊ ውህብተኦም
ካብ ምዜንጋዕን እዩ፣ ሌምዱ ንተፇጥሮ እንትትጎብጣ። ቅዴሚ ባርነት
ምሌማድም ሓዯ ውሌቀ መሊኻይ ኣብ ርእሶም ዜዴይብ ካብ ቀሌቀሌ
ሓዯጋ ከዴሕኖም ኢልም ስሌጣን ዜህብዎን ዜኽተሌዎን ሰብ ንባዕልም
እንትጎብጦም ግ዗ እዩ። ካብ ጥንቲ ታሪኽ ግሪክን ሮማን እንትንርኢ
እቶም ዜነበሩ ሪፐብሉካት (ሕገመንግስታዊ ኣገዚዜኣታት) እናፇረሱ
72 ወለንታዊ ባርነት

ናብ ሃፅያውያን መሇኽቲ ስርዒት ዜኣትዉ፣ ካብ ወራር ዗ዴሓንዎም

ዕጡቓውያን ተገሌቢጦም ውሌቀ መሇኽቲ እንትኾኑዎም እዩ። ዋሊ ናይ
ከባቢና ታሪኽ እንተሪእናዮ፣ ኢሳይያስ ንቃሌሲ ህዜቢ ኤርትራ መሪሑ
ናጻ ከውጽኦም ንህዜቢ ኣብ ትሕቲኡ ምስ ሰርዏን ናጻ ምስ ኣውፀኦምን
ዜተኸል ከቢዴ ምሌካዊ ስርዒት ዒሇም ዜፇሌጦ እዩ። ንሱ ውሌቀ
መሊኻይ ኮይኑ እንትጎብጦም ንዒርሶም ካብኡ ናጻ ከውፅኡ
ኣይከኣለን። ናጻ ዗ውጽእ መራሒ ጭዋዲ ስሌጣን ጥራሕ ዗ይኮነስ
ስምዑታዊ ምትእስሳራት እውን ይውንን እዩ። ህዜቢታት ሓራ ምስ
዗ውፅኦም መራሒ ብዜህሌዎም ጥንኩር ስምዑታዊ ምትእስሳር
ምኽንያት ከዒ ኣብ ትሕቲ ባርነቱ እንተእትዎም ግ዗ ዒይኖም ካብ
዗ዕወሮ ስምዑት ብጻይነት መዋእሌ ቃሌሲ ክሳብ ዜብህርሩ ግ዗ ይወስዴ
እዩ፣ እንትብህርሩ ግ዗ ከዒ ረፉደን መሓውር ቁጽጽራቱ ተ዗ርጊሖም
መቑሕ ኣብ ኢድም ኣቲዩ እዮም ዜረኽዎ። ኣብ ትግራይ እንተረኣና
እውን ብህወሓት ኣቢለ ተመሳሳሊይ ሌምዱ ይርከብ፣ ናይ መጠን
እምበር ናይ ትሕዜቶ ፌሌሌይ ዗ል ኣይመስሌን።
ውሌቀ መሊኻይ ሓንሳብ በትረ ስሌጣን ምስ ሓ዗ ሰባት ንሓርነቶም
ከይሇዒለ ዜተፇሊሇዩ ሜሊታት ተጠቂሙ ውሌቀ መሊኻይነቱ ፇቒድም
ወይ ፌቓድም ሂቦምዎ ንኽነብር ይገብር። እቲ ሓዯ ሜሊ መ዗ናግዑ ወይ
ከዒ መዜናነዪ ንህዜቢ ምቕራብ እዩ። ናብኡ ከይጥምቱ ምእንታን፣
ሓርነቶም ኣሕሉፍም ሂቦም ብዜተፇሊሇየ መ዗ናግዑ ግዙኦም ከሕሌፌዎ
ይገብሮም። ካብ ጥንቲ ጀሚሩ ነገስታት ናይ ሰርከስ ምርኢትን ምስ
ኣራዊት ቅሌስን ህዜቢ ክርኢ ዜገብሩ፣ ብሌዑን መስተን ዜዕዴለለ
ቀዋሚ ዴግስ ኣብ ጎዯናታት ዜገብሩ ዜነበሩ ነዙ ስሇ ዜፇሌጡ ነይሩ።
ልሚ ከዒ ኣብ ዒዴና እንተሪእና መንግስቲ ንመራኸቢ ሓፊሽ ብብሕቱ
ሒዘ፣ ካሌኦት ከይኸፌቱ ቀጥታውን ዗ይቀጥታውን ዕንቅፊት ፇጢሩ፣
዗ይረብሑን ዗የ዗ናግዐን መዯባት መ዗ናግዑ እናርኣየን እናስመዏን
ዜውዕሌ በዙ ምኽንያት እዩ። ዕምቆት ዗ሇዎም ስራሕቲ ሥነ ጥበባት፣
ሓሳባውያን፣ ምሱጣት ምፌራይ ዜሰኣነና ዗ል ነዙ እዩ።
73 ናጽነት፡ እኩብ ህቀናታት

ካብ ምዜንጋዕ ወጻኢ ከዒ እቲ ውሌቀ መሊኻይ መስተውዒሊይ ከም

ዜኾነ ዜኣምኑለ ርእዮተ ዒሇም (ኣይዱዮልጂ) ይህቦም እዩ።
ንኣብነት፣ ናይ ሮማ ነገስታት ዗ይግበኦም እናሃሇወ ህዜቢ ዗ኽብሮ
ዜነበረ “ዲኛ ህዜቢ” ዜብሌ መዒርግ ንዒርሶም ይጥቀሙለ ኔሮም።
ካሌኦት ነገስታት ዴማ “ስዩመ እግዙኣብሄር” ኢልም ንዒርሶም
ይፅውዐ ኔሮም። ናብ ሃገርና እንትንመፅእ “ሰልሞናዊ ስርወ
መንግሥቲ ኢና” ኢልም ካብ ዚጉዌ ስርወ መንግሥቲ ከመይ ስሌጣን
ከም ዜበሓቱን በዙ ርእዮተ ዒሇም ከመይ ኢልም ንህዜብታት ሰሜን
ኢትዮጵያ ክግዜኡልም ምግባር ከምዜኸኣለ ንርዯኦ ሓቂ ታሪኽ እዩ።
ብካሉእ ገጽ ከዒ ምስሉ መራሕቲ ኣግዙፌካ ብምቕራብ ዗ይንሶም
ፇሊጥን መስተውዒሌን ከም ዗የሇ ተገይሩ ብመራኸቢ ሓፊሻት
መንግስቲ ይቐርቡ እዮም። መጻሕፌቲ ታሪኽ ተባሂልም ዜጸሓፈ
እንተረኣና እውን፣ ናይ ሓዯ ወይ ካእ ፖሇቲከኛ ስምን ግዯን ኣግዙፌካ
ንምቕራብ ዜተጽፈ እዮም እናበለ እንትወቓቐሱ እነንብቦ ሓቂ እዩ፣
ብካሉእ ኣ዗ራርባ ቀዯም እቶም ነገስታት የጽሕፌዎም ዜነበሩ ዛና
መዋእሊት ኣይተቛረጹን ማሇት እዩ።
ካብዙኦም ፕሮፖጋንዲዊ መሳርሒታት ወጻኢ ከዒ ብቁሳዊ መትሓዙ
እውን ተጠቂሙ ሓዯ ውሌቀ መሊኻይ ኢደ የንውሕ እዩ። ብጥቕሚ
ምስቲ ውሌቀ መሊኻይ ዜሻረኹን ካብ ስሌጣንን ሃብቲን ተኻፇሌቱ
ዜኾንዎ መሻርኽቱ፣ መጣፌእቱ፣ ጀሚሩ ዜዜርጋሕ ሰንሰሇታዊ ርክብ
዗ሇዎም ወይ እውን ጥቕሚ ክሌሕኾሌና እዩ ኢልም ብተስፊ
ዜተኣሳሰሩ ሚሉዮናት ትስፈዋት ተረፌ መረፌ ኣብ ትሕቲኡ ስሇ
ዜርከቡ እዩ። ንሱ ዜእዜዝምን ካብ ስሌጣኑን ጥቕሙን ዗ካፌልምን
ሓሙሽተ ወይ ሽደሽተ ሰባት ብቐረባ ኣብ ጥቕኡ ይህሌዉ፤ እዙኣቶም
ብወገኖም ዜርካቡ ዜዴርብዩልም ሽደሽተ ሚእቲ ዜኾኑ ሰባት ኣብ
ትሕቲኦም ይህሌዉ፤ እዝም ሽደሽተ ሚእቲ ዴማ ኣብ ትሕቲኦም
ሽደሽተ ሽሕ ሰባት ይህሌዉዎም። ከምዙ እናበሇ ሚሉዮናት ኣብዙ
ሰንሰሇታዊ ርክብ ጥቕማ ጥቕሚ ይተኣሳሰሩ። ከምዙ ስሇ ዜኾነ እዩ
ሓዯ ውሌቀ መሊኺ ንሕዴ ሕዴ ዛጋታት ዜሪአለ ዒይኒ፣ ዜወቕዏለ
 74 ወለንታዊ ባርነት

ኢዴ ዜረክብ፤ እምበር ናህቱ ክሌተ ዒይኒን ክሌተ ኢዴን ሃገር

ኣይትገዜእን ነይራ።
ናብ ታሪኽና እንትነምፅኦ ዯቂቀ እስጢፊኖስ ምስ ንጉስ ዗ርኣ ያእቆብ
዗ጻሌኦም ዜነበረ ኣብ መሓውር ሰንሰሇታዊ ርክቡ ኣይንኣትን ምባልም
ነይሩ። ንሳቶም ቤተ ክርስቲያን ሲሶ መንግስቲ እያ ንዜብሌን ካብ ዒዱ
ሲሶ ርስቲ ተረኪቦም ካብቲ ዜበሓቶ ስሌጣን ተጠቀምቲ ኮይኖም
ክኣትዉ ዗ቕረበልም ትእዚዜ ኣይንቕበሌን ብረሃፅና ሰሪሕና
ብዜረኸብናዮ ኢና ንነብር ስሇዜበለ ከጥፌኦም ተሊዑለ። “ናጻ ከም
ቆየጻ” ትበሃሌ ኣነጋግራ ዜመፀት ንሶም ኣብ ዗ሇዉለ ከባቢ ቆየጻ ካብ
ሓረስታይ ምንም ከይወሰደ መንፇሳዊ ግሌጋልት ይህቡ ብምንባሮም
እዩ። ናብ ዗መንና እውን እንትንመፅእ ኣከብቲ ክራይ ዜበሃለ
ሓይሌታት ብኸምዙ ስሌጣኖም ዜብሕቱ ውሌቀ ሰባት ዜፇጥርዎ
መሓውር ንምግሊፅ እዩ። ውሌቀ መሊኻይ ስርዒት እንትህሌው ክራይ
ኣካባይነት ከም ስርዒት ብዕሉ ተ዗ርጊሑ ኩለ ክፌሉ ማሕበረሰብ በዙ
ሰንሰሇት ዜተተሓሓ዗ እንተ዗ይኮይኑ ምንም ክሰርሕ ናብ ዗ይኽእሇለ
ብርኪ የብፅሖ። ነዙ እዩ ጨቆንቲ ንክራይ ኣካባይነት ምጥፊእ
዗ይከኣልም።1

1
ቁሩብ ፌሌጠት ሥነ ቁጠባ ዗ይብልም ሰባት፣ ክራይ ኣካቢ እንትበሃሌ ገዚ
ኮነ ካሉእ ነገር ኣካሪዩ ዜነብር እውን ኣብዙ ዜሕወስ ዜመስልም ኣሇዉ፣
ከምኡ ግና ኣይኮነን። ብሥነ ቁጠባ ክራይ ኣካባይ ዜበሃሌ ምንም ዒይነት
ፌርያት ናብ ዕዲጋ ከየምጸአ እቶት ዜረክብ ኣካሌ እዩ። በዙ መሰረት ገዚ
዗ካርዩ ሰባት ነቲ ገዚ ሒዝም እዮም ናብ ዕዲጋ ኣቲዮም፣ ነቲ ገዚ ከጥርዩ
ሃብቶምን ግዙኦም ኣፌሲሶምለ እዮም፣ ስሇዙ ኣካሪዮም ኮነ ሸይጦም
ከኽስቡለ ግቡኦም እዩ። ምንም ዗የፌረዩ ስሌጣኖም ተጠቂሞም ጥቐማ
ጥቕሚ ካብ ህዜቢ ዜምዜምዘ፣ ሃብቲ ህዜቢ ንውሌቆም ዗ውዕለ፣ እዮም
ክራይ ኣከብቲ ዜበሃለ፣ እዙኦም ከዒ ምስ ጨቋናይ መንግስቲ ተሓባቢሮም
ዜሰርሑ፣ ንከብድም ኢልም ህሉንኦም ዜሸጡ እንትኾኑ በ዗ይካ እዙኣቶም
ሓሰማታት፣ ጭቆና መሓውር ኣይምሃሇዎን ነይሩ።
75 ናጽነት፡ እኩብ ህቀናታት

ህዝቢ ትግራይ ሙሉእ ሌኡሊውነቱ ወኒኑ ፖሇቲካዊ ናጽነቱ

዗የረጋገጸ ከም ምዃኑ መጠን፣ ናጽነቱ ብቐሉለ ክሪኣ ኣይግባእን።
ከምቲ እንፇሌጦ ናይ ብዜሃ ፓርቲ ዳሞክራሲ ኮነ ካሉእ መግሇጺታት
ናጽነት፡ ከም ናጻ ትካሊት፣ ሊዕሇዋይነት ሕጊ፣ ናጻ ሚዱያ፣ መቐል
ስሌጣን ኣብ መንጎ ሰሇስቲኦም መሓውራት መንግስቲ… ዗ይወነንና
ከም ምዃንና፣ ህሌውናና ካብ ዗ሻቕሌ ሃዋህው ወጺኡ ዕረፌቲ ኣብ
዗ውህብ ባይታ ኣይኮነን ዗ል። ብፌሊይ ኣብ ኣዱስ ኣበባ ናይ ሃጽያዊት
ኢትዮጵያ ህንጸት ዗ሳሌጥ መንግስቲ ስሌጣን ብዜሓ዗ሊ ቁጽሪ፣ ንተጋሩ
ከጽንት ኲናት እንትውሌዏሌና ዯጋጊምና ንዕ዗ቦ ኣሇና። እዙ ስርዒት
እቲ ጉሌበት እንትኣብዮ ግ዗፣ ሊዕሇዋይነት ሕጊ ዗ይብሌና ከም ምዃንና
መጠን መ዗ናግዑ፣ ግጉይ ርእዮተ ዒሇምን ጥቕማ ጥቕምን ገይሩ
ከጥፇአና ዜከኣል ዒይነት ኩነታት እዩ ዗ል። እቲ ዜተሊመዴናዮ
ሸሇሌተኝነት፣ ብሌምዱ “ህዜቢ ትግራይ ከም ሓራስ ረሳዒይ እዩ፣”
እናተብሃሇ ተኳሓሒለ ክቐርብ እንተተፇተነ እኳ፣ ሸሇሌተኝነትና
ውጽኢት ጭቆናዊ ኣገዚዜኣታትና ከም ዜኾነ ክፌሇጥ ኣሇዎ፤ ጭቆና
ሸሇሌተኝነት ክወሌዴ ባህርያዊ ስሇ ዜኾነ። እሞ ኣብ ሌዕላና ዗ንጸሊሇወ
ሓዯጋ ጽንተት ካብ ተግሃዯ፣ ኣብ ኩለ ነገራትና ዕረያ ክንገብር ግዴን
ከም ዜብሌ ትምህርቲ ንውሰዯለ።
76

ህንፀት ናጻ ሃገራዊ ቁጠባ

ስግኣት ዘለበሞም ህዝብታት

ኣብ ሓሳብኩም ብግ዗ ሓምሳን ሓሙሽተን ዒመታት ንዴሕሪት፣ ብቦታ

ከዒ ናብ ገፅ ዯቡባዊ ድብ ትግራይ ሰጊርኩም፣ ዝባ ቀርኒ ኣፌሪካን
ዒብዪ ሓጓፌ ሽንጥሮ ምብራቓዊ ኣፌሪካን ንዴሕሪት ገዱፌኩም ናብ
በረኻ ዯቡባዊ ኣፌሪካ ክደ። እዋኑ ሃገራት ኣፌሪካ ካብ ባዕዲዊ
መግዚእቲ ናጻ ይወጻለ ዜነበራለ እዋን ነይሩ። ነዙ ስዑቡ ዜነበረ ህንፀት
ሃገር፣ ኣብ ኣፌሪካ ዒብዪ ስምዑት ሇውጢን ጥንካረ መንፇስን
዗ዕሰሇለ ዗መን ነይሩ። ኣብቲ ግ዗ መንግስታት ኣፌሪካ ዗ሇዎም
መንግስታውን ህዜባውን ውሱንነት ዒቕሚ ዜርዴኡለን ቅሌጡፌ
ሇውጢ ክመፅእ እንተኾይኑ መንግስቲ ኢደ ኣኪቡ ዜሪአለ ዗ይኮነስ
ኢደ ሓዊሱ ዗ቀሊጥፇለ ከም ዜኾነን ኣሚኖም ነይሮም ነቲ ምሕዯራ
ካብ ባዕዲውያን ገዚእቲ ይርከቡ ዜነበሩ። ካብ዗ን ናጻ ይወጻ ዜነበራ
ግዜኣታት ሓንቲ ዜኾነት፣ ኣብ በረኻ ዯቡባዊ ዝባ ኣፌሪካ እትርከብ፣
ወዯብ ዗ይብሊ ብመሬት ዗ርተኸበበት ግዜኣት ቦትስዋና ነይራ።
ጉዕዝኹም ናብ በረኻ ስሇ ዜወሰዯኩም ከይተዯሃለ፣ ኣብዙ ግዜኣት
በረኻ ዜተዒተረ ዒወት ኣፌሪካዊ ተኣምር ዜበሃሌ እዩ።
77 ናጽነት፡ እኩብ ህቀናታት

ቦትስዋና ናጻ ኣብ እትወፀለ ግ዗ ካብ ዒሇም እታ ዜዯኸየት

ዜተብሃሇት፣ ከም ሃገር እውን ፀኒዒ ጠጠው ምባሊ ኣብ ሕቶ ዜነበረ፣
ዜሰሌጠነ ሓይሉ ሰብ ዗ይብሊን ሃሇዋት ተፇጥሮኣዊ ሃፌታ ገና
዗ይፇሇጠትን ሃገር ነይራ። እንግሉዜ ነዚ ቦትስዋና እትበሃሌ ግዜኣታ
ዜነበራ ንዕቐት ዒቐን ኣይነበሮን፤ ኣብ እዋን መግዚእታ ዜፀረገትሊ
መንገዱ ዒሰርተ ሰሇስተ ኪል ሜትር ጥራሕ እንትኾን ንሱ እውን ናይ
ፀፀር መንገዱ ነይሩ፤ ዋና ከተመኣ እኳ ኣብ ውሽጣ ኣይገበረትሊን፣
ድብ ሰጊራ ኣብ ግዜኣት ዯቡብ ኣፌሪካ ገይራ እያ እትገዜኣ ዜነበረት።
ቦትስዋና ብግፌሓታ ክንዱ ክሌተ ጀርመን ትኹን እምበር ብመሬት
ዜተኸበበትን በረኻን እያ። በዜሒ ህዜባ እውን ኣዙዩ ውሑዴ ነይሩ፤
ኣብ እዋን ናጽነት፣ ኣብ 1966፣ በዜሒ ህዜባ ሽደሽተ ሚእቲ ሽሕ
ጥራሕ ይግመት ነይሩ። መንግስቲ ዯቡብ ኣፌሪካ፣ ኣብ 1948፣ ብዕሉ
ንስርዒት ኣገዚዜኣ ኣፓርታይዴ፣ ስርዒት መንግስቲ ገይሩ ክሳብ
ዜእውጅ፣ እንግሉዜ ንቦትዋና ናጻ ሃገር ናይ ምግባር ዗ይኮነስ ንዯቡብ
ኣፌሪካ ናይ ምሃብ ውጥን እያ ሒዚትሊ ዜነበረት።
ቦትስዋና ናጻ እንትትወፅእ ፇሊማይ መራሒኣ ዜኾነ ኣብ እንግሉዜ
ዜተምሃረ ሰርትሰ ካማ ነይሩ፤ ካብ 1966 እስካብ 1980 ከዒ
ኣመሓዱሩዋ። ሌክዕ ከም ናይቲ እዋን መራሕቲ ኣፌሪካ ንሱ እውን
መንግስቲ ኣብቲ ቁጠባ ኢደ ከእትው ኣሇዎ ዜብሌ እምነት ነይርዎ።
ኮይኑ ግና ኣብቲ እዋን ምስ ዜሑሌ ኲናት ተተሓሒዘ ፖሇቲከኛታት
ኣፌሪካ ኣብ ፅንፉታት ናጻ ዕዲጋ ምዕራባውያንን እዚዊ ቁጠባ ሶቭየትን
ሓዯ ይሕዘ ኣብ ዜነበሩለ ግ዗፣ ካማ ግና ግብራዊ (ፕራግማቲክ) ኮይኑ
ብምምዜዚን እቲ ዗ጣየሾ መንግስቲ ናጻ ዕዲጋ ብምኽታሌ ክፌተት ዕዲጋ
ዜመሌእን ሌምዒት ዗ቀሊጥፌን ገይሩ ብምቕራፅ ፇሊማይ ሌምዒታዊ
መንግስቲ ኣፌሪካ ኣጣዪሹ።
ካማ ስሌጣን እንትርከብ፣ ዒመታዊ ማእኸሊይ እቶት ዛጋታት ስዴሳ
ድሊር ጥራሕ ነይሩ። ከም ዕዴሌ ኮይኑ ሃብቲ መኣዴናታ፤ ብፌሊይ
78 ህንፀት ናጻ ሃገራዊ ቁጠባ

ኣሌማዜ፤ ናጻ ምስ ወፀት እዮም ተረኺቦም። ብሌሓት መራሕታ

ንቦትዋና ካብ ፅንፉ ፖሇቲካዊ ፌሌስፌና ጥራሕ ኣይኮነን ዗ዴሓና፤
መኣዴን ንሃገራት ኣፌሪካ “መርገም” ኮይንዎም ናብ ግዕዜይናን
ኲናትን እንተጥሕልም፣ መራሕቲ ቦትስዋና ግና ንሃገሮም ዜረብሕ
መኽሰባይ ውዕሌ ብምፌርራም ነቲ ዜተፇጥረ ማሌ ናብ ሌምዒት ሃገሮም
ክቕይርዎ ክኢልም እዮም።
ቁንጮታት ወይ ከዒ ሌሂቃን ቦትስዋና ሃገራዊ ስኒት ፇጢሮም፣ ንሃገሮም
ብምቕዲም ንረብሓን ህሌውናን ህዜቦምን ሃገሮምን ኣቐዱሞም ክነብሩ
ውፈያት ዜኾኑ፣ ከም ሃገር ናይ ህሌውና ስግኣት ስሇ ዜነበሮም ነይሩ።
ብፀሊእቲ ጎረባብቲ ስሇ ዜተኸበቡ ናብ ውሽጦም ክሪኡ፣ ንዒርሶም
ክኽእለን ክሌወጡን ዜብህጉ ክኾኑ ገይርዎም። ካብ መጀመርታ
መንግስቲ ቦትስዋና ሃገራዊ መዯባቱ እንተፊሌጥ መርህ/መትከሌ
ቦትስዋና ዜገበሮ፦ ዳሞክራሲ፣ ሌምዒት፣ ዒርሰ ምርኮሳን ሓዴነትን”
ነይሩ። ክሳብ ልሚ እዙ መምርሒ ኣውራ ቀያሳይ ሌምዒታዊ ንጥፇታት
መንግስቲ ቦትስዋና ኮይኑ የገሌግሌ ኣል። በዙ ስምረቶም፣ ኣብ 1991፣
ዒመታዊ ማእኸሊይ እቶት ህዜቦም ናብ 2,583 ድሊራት ክብ ኣቢልሞ
እዮም። ኣብ 1966፣ ናጻ እንትወፁ ምስ ዜነበሮ 60 ድሊራት ዜወዲዯር
ኣይኮነን። ኣብ 2007፣ ሃገራዊ ዕቑር ሸርፉ ወጻኢ 10.7 ቢሉዮን ድሊር
ክተዋህሌሌ ክኢሊ። ኣብ 2008 ከዒ፣ ዒመታዊ ማእኸሊይ እቶት
ህዜቦም ናብ 6,470 ድሊራት በፂሑ—ቅዴሚ እዙ፣ ቅዴሚ ኣርበዒን
ሰሇስተን ዒመት ስዴሳ ድሊር ጥራሕ ነይሩ፤ ዒብዪ ሇውጢ! ልሚ
ቦትስዋና ሊዕሇዋይ ማእኸሊይ እቶት ዗ሇዋ ሃገር ተባሂሊ ብባንኪ ዒሇም
ተመዱባ ኣሊ—ናጻ ኣብ እትወፀለ ግ዗ ካብ ሃገራት ኣፌሪካ እታ
ዜዯኸየት ሃገር ነይራ።
ቦትስዋና፣ ሓዯ ውፈይን ቆሪፁ ዜተሌዒሇን ኣመራርሓ እንተሃሉዩ፣
ሓንቲ ዯኽታም ሃገር ከመይ ንዒርሳ ክትሕግዜ ከም እትኽእሌ መርኣያ
እያ። ኣጀንዴኡ ሌምዒት ገይሩ ዜተጠምቀ ኣመራርሓ ናብ ነዒይነት፣
ላብነት፣ ግዕዜይናን ናይ ጥቕሚ መርበብ ምፌሓስን ኣይኣትውን።
 79 ናጽነት፡ እኩብ ህቀናታት

ሓዴነት ዗ሇዎ ህዜቢ እውን ሌምዒት ቀዲማይ ዕማሙ ገይሩ ሕብረት

ምፌጣሩ ኣይተርፌን። ብ዗ይ እዙኦም ዒቕሚ ዗ሇዎ መንግስቲ ምፌጣር
ኣይከኣሌን። ከምዙ ዒይነት መንግስቲ ከዒ ናጽነት፣ ማዕርነትን ብቕዒትን
መሰረት ገይሩ ኩለ ግሌጋልታቱ ይህብ። ሞያዊ (ፕሮፋሽናሌ) ዜኾነ
ህዜባዊ ኣገሌጋሊይ (ሲቪሌ ሰርቪስ) እውን ይፌጠር፣ ሊዕሇዋይነት ሕጊ
ይውነን—እዙ ዗ይተትሓ዗ ብዚዕባ ሌምዒት ምዜራብ፣ ነቓዕ ገንኢ ከም
ምምሊእ እዩ።

ሊበራልን ልምዓታውን መንግስታት

ኣብዙ ካብ ናይ ቦትስዋና ሌምዱ ክንመሃር እንተኾይና ኣብ ፖሇቲካዊ

ፌሌስፌና ፅንፉ ብምሓዜ ጉዕዝና ክንዒግት ከም ዗ይብሌና እዩ።
መብዚሕቲኦም መራሕቲ ሃገራት ኣፌሪካ ከም ናይ ሶቭየት ሩሲያ ዜበሇ
ቅዱ እዚዊ ቁጠባ ብምስዒብ ንምሌክታት ዕዲጋ ሸሇሌ ብምባሌ ግጉይ
ኢዴ ኣእታውነት ክስዕብ ገይሮም። ነቲ ዜተኸተሌዎ ግጉይ ኢዴ
ኣእታዋይ ፖሇቲካ ንሌምዒት ሃገር ዗ይኮነስ ንውሌቃዊ ፖሇቲካዊ ከስቢ
ኣውዑልም ናብ ውሌቀ መሊኻይነት ወሲድምዎ—እዙ ከዒ ብርእዮተ
ዒሇም ዒዊሮም ጥራሕ ዗ይኮነስ ኮነ ኢልም ስሌጣን ንምብሓትን
ተረባሓይነቶም ንምርግጋጽን ዜገበርዎ እውን እዩ ዜመስሌ። ኣፌሪካ
በዒሌቲ ብዘሓት ሕሌኽሊኻት ከም ምዃና እዙኦም መራሕቲ ብ዗ይካ
ጨቋናይ ኣገዚዜኣ ነታ ብሃውሪ ሃጽያውያን ድባ ተሓንጺጹ ዜተውሃቦም
ሃገር ምዕቃብ እውን ዗ይከኣልም ናይ ኩነታት እሱራት እውን እዮም
ነይሮም። ሌምዒት ዜጠሌቦ ስኒትን ስኒት ዜወሌድ ሊዕሇዋይነት ሕጊን
ከም ጸሓይ ክርሕቖምን ክቐርብዎ እንተይልም መጥፌኢኦም ከም
ዜኸውንን ገይሮም እዮም ስርዒት ጭቆና ተኺልምልም ዜወጹ።1

1
በዙ መዲይ ንውሕ ዜበሇ ትንተና ኣሲሞግለን ሮቢንሰንን ዜጸሓፈ
እንትኸውን ተተርጒሙ እውን ኣል፡ ኣሲሞግለን ሮቢንሰንን (2014)
80 ህንፀት ናጻ ሃገራዊ ቁጠባ

ነዙ ዜሰዒበ ዴኹም ምሕዯራ ትካሊት፣ ሃብቲ ህዜቢ ዗ባኽኑ፣ ብሙለእ

ዒቕሞም ዗ይሰርሑን ብኪሳራ ዜንቀሳቐሱን ክኾኑ ገይሮሞም፣ ሃብቲ
ፇሰስ ዜግበረለ ኣገባብ ግጉይ ኮይኑ፣ ህንጸት መሰረተ ሌምዒት ክባርን
ፅሬት ዗ይብለን ክኾን ገይርዎ። ኣብ ዋጋ ምትማን እውን ኢድም
ብምእታው ነቲ ዕዲጋ ከዚብዕዎ ጀሚሮም፤ በዙ እውን ዗ይውሕለሌ
ኣጠቓቕማ ሃፌቲ ክፌጠር ገይሩ። ብተወሳኺ፣ ምስ መፌረያይነት
እንትነጻጸር ክባር ዜበሃሌ ዋጋ መሃያ ይኸፌለ ኔሮም። እዙኦም ኩልም
ተዯማሚሮም ኣብ ኣፌሪካ ሃብቲ ምውፊር መኽሰራይ ኮይኑ፤ በዙ
እውን ናይ ውሽጢ ሃገርን ናይ ዯገን ሰብ ሃፌቲ ንዋዮም ፇሰስ ንምግባር
዗የተባብዕ ኮይንዎም።
ኣብ መጀመርታ ዕብየት ከመዜግባ ጀሚረን ዜነበራ ሓዯሽቲ ናጻ ዜወጻ
ሃገራት፣ ካብ ሰብዒታት ንዯሓር ናብ ጉዕዝ ቁሌቁሇት ኣቲየን። ብጥቕሚ
ዜተኣሳሰረ መርበብ ዗ሇዎ ውሌቀ መሊኻይ ስርዒት፣ ግዕዘይ ቢሮክራሲ
ፇጢሩ ውዴቀት ሃገር ክስዕብ ምግባሩ ዗ይተርፌ እዩ። ካብዙ ዜኣተወኦ
ውዴቀት ክወጻ ብምባሌ ምዕራባውያን ምስ ዗ቕርብዎ ሓገዝም መዯብ
መዋቕራዊ ሽግግር (Structural Adjustment Programmes)
ዜበሌዎ ከተግብራ ኣገዲዱ ገይሮምዎ። ናይዙ መዯብ እዙ እምነ ኩርናዕ
ዜነበረ ከዒ ናጻ ዕዲጋ ዜብሌ ቅዱ ፌሌስፌና ኒዮ-ሉበራሌ ነይሩ።
ቀዱሞም ኢንደስትሪያዊ ሽግግር ዜገበሩ ምዕራባውያን ሃገራት፣
ብመስርሕ ናጻ ዕዲጋ ክምዕብለ ነዊሕ ግ዗ ነይሩ ዜወሰዯልም። ብሪታኒያ
ሽግግር ኢንደስትሪ እንትትጅመር፣ ቁጠባኣ ብዕፅፉ ንምዕባይ ስዴሳ
ዒመት ነይሩ ይወስዯሊ ዜነበረ፤ ኣሜሪካ ከዒ ሓምሳ ዒመት። ዴሒረን
ኢንደስትሪያዊ ሽግግር ብምግባር ዜተዒወታ ሃገራት ምብራቕ ኤስያ

ምኽንያት ውዴቀት ሃገራት፡ ፌሌፌሌ ስሌጣን ሃብተ-ጸጋን ዴኽነትን፣

(ትርጉም፡ ግዯይ ገብረኪዲን)፣ መቐሇ፡ ምንባባት ትግርኛ። ይርኣዩ።
ብተወሳኺ፣ ምቅዲው ዗ስእን ሃውራዊ ምስማር ድባትን ጸገም ዗ይብሄራዊ
መንግስታትን ብዜምሌከት፣ ዮራም ሃዝኒ (2014) ጸጋ ብሄራውነት፣
(ትርጉም፡ ግዯይ ገብረኪዲን)፣ መቐሇ፡ ምንባባት ትግርኛ። ይመሌከቱ።
81 ናጽነት፡ እኩብ ህቀናታት

ግና፣ ብኢዴ ኣእታውነት መንግስቲ ተሓጊ዗ን፣ ቁጠበአን ኣብ ውሽጢ

ዒሰርተ ዒመታት ብዕፅፉ ክዒቢ ገይረን እየን።
ናጻ ዕዲጋ ተሓሳቢ ዜገበረ ቅዱ ኒዮ-ሉበራሉዜም ዗ምፀኦ መዯብ
መዋቕራዊ ሽግግር፣ ኣብ ኣፌሪካ ክዕወት ኣይከኣሇን። እኳ ዯኣስ ናብ
ዜገዯዯ ውዴቀትን ቅሌውሊውን እዩ ዗እተወን። ልሚ እዙ መዯብ
ክትግበር ዜተፇተነለ ዗መን፣ 1980ታትን 1990ታትን፣ ዜባኸነ ዗መን
ኣፌሪካ ተባሂለ እዩ ዜፌሇጥ። ባንኪ ዒሇም ሓዊሱ፣ ነዙ መዯብ ይዯፌኡ
ዜነበሩ ኣካሊት ልሚ ጉዴሇቶም ኣሚኖም እዮም። ዕብየት ንምምጻእ
ናጻ ዕዲጋ ጥራሕ ዗ይኮነስ፣ ሃገራት ህንፀት ዒቕሚን ንዕቤት ዜመርሑ
ትካሊትን ክሃንፁ ከም ዗ሇዎም ኣሚኖም እዮም። ልሚ ምስ ሓገዝም፣
ረቛሒ “ሰናይ ምሕዯራ” ምሕታቶምን ዯገፌ “ህንፀት ዒቕሚ”
ምዴሊዎምን ናይዙ ርዴኢቶም መግሇፂ እዩ። ንመንግስቲ መሉእኻ
ካብ ቁጠባዊ ንጥፇት ምውጋዴ ዗ይኮነስ ንዕብየት ብውሕለሌ ተሳትፍ
዗ተሓባብር ንኽኾን ምግባር ወሳናይነቱ ተረዱኦምዎ ኣሇዉ። እዙ ማት
ግና ከምቲ ናይ ስዴሳታትን ሰብዒታትን ዜነበረ ጸጋማይ ቅዱ እዚዊ
ቁጠባ፣ መንግስቲ ሌዕሉ ዕዲጋ ኮይኑ ክመርሕ ይኽእሌ እዩ ማሇት
ኣይኮነን፣ ንሱ ከም ዗ይኮነ እውን ኣብ እዋኑ ተራኢዩ ኣል።

ዴሞክራሲን ልምዓታዊ መንግስቲን

ሌምዒታዊ መንግስቲ ጥንኩር መንግስቲ ዜጠሌብ ብምዃኑ፣ ናብ

መሊኻይ ስርዒት ናይ ምቕያር ዕዴለ ሰፉሕ እዩ። ናብ መሊኻይነት
እንተሰጊሩ ከዒ ዕንቅፊት ሌምዒት ከም ዜኸውን ኣየተሓታትትን። ዋሊ
መሊኻይ ስርዒት ኮይኖም ብሌምዒታዊ መንግስቲ ዜተዒወቱ
መንግስትታት ኣብ ክሉ መንግስቶም ናጽነት ዗ሇዎም ትካሊት ወነንቲ
እዮም። እዝም ትካሊት ሞያዊ መመ዗ኒ ኣማሉኦም ብሕጊ ዕዲጋ
ይግዜኡ ዜነበሩን ብፌትሓዊ መንገዱ እናተወዲዯሩ ዜዕወቱን ነይሮም።
82 ህንፀት ናጻ ሃገራዊ ቁጠባ

ሌምዒታዊ መንግስቲ ንኽዕወት ዗ዴሌዮ ንቁጠባዊ ርክባት ኣብ ትሕቲ

ቁፅፅሩ ምግባር ዗ይኮነስ፣ ኣብ ብቕዒት ዜተዯረኸ ስምረት ክፇጥር
ምኽኣለ እዩ።
ኣብ መንጎ ሌምዒታዊ መንግስታት ፌሌሌይ ዜፇጥር፣ ሞያዊ ብቕዒት
መሠረት ገይሩ ዜዋቐር ህዜባዊ ምሕዯራ (ቢሮክራሲ) እዩ። ሓዯ
ሌምዒታዊ መንግስቲ ኣብ መዲይ ቁጠባዊ ጉዲያት ብቕዒት ዜዒጠቑ
ሰብ ሙያ ዜርከቡለ ኤጀንሲ ወይ ቤት ፅሕፇት ከጣይሽ ኣሇዎ።
እዙኦም ወገናት ካብ ጽዕንቶ ፖሇቲካዊ ሓይሌታት ኮነ ሰብ ሃብቲ
ውሌቃዊ ዗ፇር ሙለእ ንሙለእ ናጻ ክኾኑ ኣሇዎም፤ ንኽሌቲኦም
ከዒ፣ ንመንግስቲ ኮነ ውሌቃዊ ዗ፇር፣ ኣብቶም ሌምዒታዊ መዯባት
ሰሚሮም ክሠርሑ ዗ግብሮም ዒቕሚ ክህሌዎም ይግባእ። እዙ ርክብ
መግሇፂኡ ሕፅረት ማሌ ኣብ ዜህሌወለ ግ዗ መንግስቲ ከቕርብ ዜኽእሌ
ኣብ ምዃኑ እዩ። መንግስቲ መቕረባይ ማሌ ምዃኑ፣ ወናናይ ጥንኩር
ቁጠባዊ ጭዋዲ እዩ ዜገብሮ፤ እዙ ጥንካርኡ ከዒ መንግስቲ ተጨዊዩ
ኣዯዲ ክራይ ኣከብቲን ውሌቃዊ ናይ ጥቕሚ ትእስስር ዜፇጥሩ ወገናትን
ክገብሮ ይኽእሌ እዩ። እዙ እንተኾይኑ ሃፌቲ ብኣግባቡ ናብ
዗ይምጥቃምን ውዴቀትን የምርሕ። ዳሞክራሲ እምበኣር ኣዴሊይ
ዜኾን ነዙ ንምክሌኻሌ እዩ።
ዳሞክራሲ ዗ስፇነ ሌምዒታዊ መንግስቲ፣ ኣብ ኮረጆ መረጻ ንዜተዯረኸ
ህሌውንኡ ክብሌ፣ ኣብ ሌምዒት ኣዴሚዩ ብምስራሕ ብቕዒት
ውፅኢታዊነቱ እናመስከረ ዴምፂ ህዜቡ ንምርካብ ክነጥፌ እዩ።
ሳሌሳይ ዒሇም ምሌማዕ ተሳኢንወን ዗ል ነዙ እዩ፤ ሌምዒት ብኣውርኡ
ፖሇቲካዊ እዩ፤ ንዕዲጋ ጥራሕ ዜግዯፌ ኣይኮነን። ሃገራት ኣፌሪካ
ዜተሃንጻ ካብ ዜተፇሊሇዩ ብሄረሰባት እዩ፤ ነዙኦም ጠሚርካ ኣብ ሓዯ
ሌምዒታዊ ኣጀንዲ ክዒስለ ምግባር እንተዯኣ ዗ይከኣሌ ኮይኑ፣ ምሌማዕ
እውን ኣይከኣሌን። ብ዗ይ ሓዴነት ግና ዳሞክራሲ ክመፅእ ምግባር
ኣይከኣሌን፤ ስሇዙ፣ ዜተፇሊሇዩ ባህግታት ዗ሇዎም ናይ ዜተፇሊሇዩ
ብሄራት ሃገራት ካብ ዴሕረትን ዴኽነትን ክወጻ ዒቐብ ኮይንወን ኣል።
83 ናጽነት፡ እኩብ ህቀናታት

ሕቡእ ልምዓታዊ መንግስቲ ኣሜሪካ

ኣብ ዒሇም ብመዲይ ቁጠባ እታ ቀዲመይቲ ወናኒት መሃዚይን ገዙፌን

ኢኮኖሚ ዜኾነት ሃገረ ኣሜሪካ፣ ኣብ መሊዕ ዒሇም ሃገራት ናጻ ዕዲጋ
ክኽተሊን ኢዴ መንግስቲ ክሓጽርን ፅዕንቶ ኣብ ምግባር ዜወዲዯራ
የሇን። ንባዕሊ ግና ከምቲ እትሰብኮ ሙለእ ሉበራሌ ቁጠባ ዴዩ ዗ሇዋ?
እቲ መሌሲ ከግርመሌና ይኾን እምበር፣ ኣሜሪካ ወናኒት ሕቡእ
ሌምዒታዊ መንግስቲ እያ።
ብዕሉ ሌምዒታዊ መንግስቲ ተባሂሇን ከም ዜፌሇጣ ሃገራት ቁጠባዊ
ጉዲያት መዯብ ኣውፂኡ ኣብቲ ዕዲጋ ኢደ ዗እትው ፇጻማይ ሕጊ
ከይህሌዋ ይኽእሌ፣ ኮይኑ ግና ኣብቲ ቁጠባ ኢደ ኣእቲዩ ኣብ
ኢንደስትሪ እታ ሃገር ፅሌዋ ዜፇጥር ኣካሌ ግና የሇን ማሇት ኣይኮነን።
ኤጀንሲ መዯባት ሊዕሇዋይ ምርምራት (DARPA)፣ ብሄራዊ ትካሌ ጥዕና
(NIH)፣ ብሄራዊ ትካሌ መዏቀኒታትን ቴክኖልጂን (NIST) ዜኣምሰለ
ፋዯራሊዊ ኤጀንሲታት ንዜሓሇፈ ዒሰርተታት ዒመታት ኢንደስትሪያዊ
ፖሉሲ ዜመስሌ መዯብ እናተግበሩ እዮም መፂኦም። እንተወሓዯ ኣብ
መንጎ ትካሊት፣ ፌሌፌሊት ፊይናንስን ዩኒቨርሲቲታትን ሕብረታዊ
መርበባት ክፌጠሩ ገይሮም እዮም።
እዙኦም ኤጀንሲታት ዜፇጥርዎም መርበባት ትእስስርን ዜህብዎም
ኣንፇታትን ንዒይኒ ህዜቢ ከይግሇፁ ብምግባር፣ ኢዴ ኣእታውነቶም
ቀሌቢ ከይስሕብ ገይሮምዎ እዮም። ናይዙኦም ኢዴ ኣእታውነት ግና
ካብ መምርሒ ናጻ ዕዲጋ ወጻኢ ብዜኾነ መንገዱ፣ ሃገሮም ወናኒት
ውሕለሌ ቴክኖልጂታት ክትኾን ኣኽኢልማ እዮም።
ምዕራባውያን ሉበራሌ ቅዱ ኣብ መሊእ ዒሇም ቅቡሌ ክኾን ምቅሊሶም
ክቕፅለ እዮም። ምኽንያቱ እዙ ኣብ ዒሇማዊ መዴረኽ ብመዲይ
84 ህንፀት ናጻ ሃገራዊ ቁጠባ

ሃፌትን ሓይሌን ዗ሇዎም ሊዕሇዋይነት ክዕቅብዎ ዕዴሌ ስሇ ዜፇጥረልም

እዩ።
ከምቲ ቅዴም ኣቢሌና ኣብ ናይ ቦትስዋና ኣብነት ከም ዜረኣናዮ፣
ሌምዒታዊ መንግስቲ ናብ ውሽጡ ዜጥምትን ንዒርሰ ምርኮሳ ዜጎዪን
እዩ። ሉበራሌ መንግስቲ ግና ናብ ዯገ ዜጥምትን ተጋፊሓይን እዩ።
ምዕራባውያን ሉበራሌ ቅዱ ተኸቲልም ዜሰሌጠኑ እውን ንዯገ
እናተጋፌሑን ሓዯሽቲ ዕዲጋታት እናሓዘን ነይሩ። ንዯገ ዜጥምት ዴኻ
ሃገር፣ ምስቶም ምዕቡሊት ኣብ ማዕረ ባይታ ተወዲዱሩ ክዕወት ስሇ
዗ይኽእሌ፣ ወትሮ ኣብ ትሕቲኦም ከም ዜኸውን ርግጸኛታት ክኾኑ
ይገብሮም፣ በዙ እውን እቶም ሃፊትም ሃገራዊ ረብሕኦም ኣብ መሊዕ
ኩርናዕ ዒሇም ከውሕሱ ይከኣልም።
“ማሕበረሰብ ዒሇም” ዜበሃሌ ኣብ ቁጽጽር እዝም ምዕቡሊት ሃገራት
ዜርከብ ኣካሌ፣ ብጭቡጥ ማሕበረሰብ ሓያሊት ዜኾነ፣ ዕዴሌ
እንተረኺቡ ዒንቃፊይ እምበር ሓጋዚይ ክኸውን ዗ይከኣል ነዙ እዩ።

ልምዓታዊ መንግስቲ ኢትዮጵያ

ብሰንኪ፣ ከም ኣገሊሌጻ መሇስ ዛናዊ “዗ብዏኛ ዴኽነት”፣ ብዜነበረ

ባዕዲዊ ካብ ዜበሃሌ ዜኸፌአ ኣገዚዜኣ ሸዋ፣ ህዜብታት ኢትዮጵያ ናጻ
ዜወፁ ካብ መብዚሕቲአን ሃገራት ኣፌሪካ ኣስታት ሰሇስተ ኣስርእት
ዒመታት ዯንጒየን ነይረን። ዴሕሪ እዙ ህዜብታት ኢትዮጵያ
ኣጀንዴኦም ሌምዒት ገይሮም ክሰምሩ ኣመራርሓ እዚ ሃገር ዜነበረ ናይ
መሇስን ብፆቱን ኢህወዳግ “ኣውራ ፀሊኢና ዴኽነት እዩ” ኢለ ዗መተ
ተኣዊጅለ ብዒብዪ ምሌዕዒሌን ረስኒን ኩለ ንሌምዒት ሃገሩ ክሃርፌን
ክሰርሕን ክግበር ተሞኪሩ ነይሩ። ብካሉእ ኣ዗ራርባ ኣጀንዲ ሌምዒት
ጠርናፊይ ሕቶ ገይርካ ንዜተፇሊሇዩ ብሄራት እዚ ኢትዮጵያ ኣሳኒኻ
ሃገር ንምህናጽ ፇተነ ተገይሩ። ኮይኑ ግና ሌምዒት ውጽኢት ስኒት
85 ናጽነት፡ እኩብ ህቀናታት

እምበር፣ ስኒት ውጽኢት ሌምዒት ስሇ ዗ይነበረ፣ መወዲእትኡ ንቲ ምስ

ዯርጊ ዜተቐብረ ዜመስሌ ዜነበረ ስርዒት ውሽጣውን ዯጋውን
ዒቕምታት ኣዕጢቑ ዲግማይ ክውሇዴ ምግባር ጥራሕ እዩ ኮይኑ።
ኣብ ቁጠባዊ ትንተና ዗ዴሃበ ሌምዒታዊ መንግስቲ ኢህወዳግ፣ እዚ
ሃገር ፌሌፌሌ ካፒታሌ ዜኾና ዜረብሕ ሃፌቲ ተፇጥሮኣዊ መኣዴን ስሇ
዗ይነበራ፣ መጀመርታ ንሕርሻ ብምምዕባሌ ፌሌፌሌ ካፒታሌን ዕዲጋን
ክኾን ኣዴህቦ ገይርለ ነይሩ። ኣብ ሕርሻ እናተሰርሐ ምስ ፀንሐ ዴሕሪ
መረጻ 1997፣ ብፌሊይ ኣብ ከተማታት ብቅንጅት ብዜበፅሖ ስዕረት፣
ንከተማታት እውን ቆሊሕታ ክህብ ጌርዎ። ዴሕሪ እዙ መረጻ እዙ
ኢህወዳግ ብሌምዒታዊ ንጥፇቱ ቅቡሌነት ንምርካብ ኣብ ከተማ
ሕፅረት መንበሪ ገዚውቲን ስራሕ ስእነትን ንምቅሊሌ ዒበይቲ ዕማማት
ተፇፂሞም እዮም። ኣብ መራኸቢ መንገዱ፣ ኣብ ሃብቲ “ስሌጡን
ሓይሉ ሰብን” ኣብ ግዴባት ፌሌፌሌ ሓይሉ ኤላክትሪክን እናሰርሖም
ዜመፁ ዒበይቲ ፕሮጀክትታት እውን ኣጋፉሑ ከፇፅም ጀሚሩ። ካብ
1998 ክሳብ 2008፣ ሃገራዊ ብርኪ ዕቤት ቁጠባ ኢትዮጵያ፣ ባንኪ
ዒሇም ከም ዜፀብፀቦ፤ 10.3 ሚእታዊ ነይሩ። ኣብ 1993፣ መጠን
ዴኽነት ብብርኪ ሃገር 44 ሚእታዊ ነይሩ፣ ዴሕሪ ዒሰርተ ሓዯ ዒመት
ግና፣ ኣብ 2004፣ ናብ 30 ሚእታዊ ወሪደ። እዙ ማሇት ኣብ ዴኽነት
ዜነበሩ ሰባት ብ 33 ሚእታዊ ክንኪ ተገይሩ ማሇት እዩ። ኣብ 2015
ዒ.ም.ፇ፣ ቁፅሪ ኢትዮጵያውያን ሰብ ሃፌቲ ሚሉየነራት ናብ 2,700
በፂሖም ነይሮም፤ ኣብ 2007 ዒ.ም.ፇ ካብ ዜነበሮ ብዕፅፉ እዩ
ዜወሰኸ።
ነዙ ተኣምራዊ ቁጠባዊ ፌጻመ ከዕውት ፌሌፌሌ ካፒታሌ ዜኾንዎ፦ ካብ
ህዜባዊ ትካሊት (ከም ቴላ፣ መንገዱ ኣየር…) ዜርከቡ ትርፉታት፣
ባንክታት ካብ ዜዒቑርዎ ዜተወሰነ ሚእታዊ ብናይ መንግስቲ ቦንዱ
ክገብርዎ ብምግባር፣ ናይ ዯገ ሌምዒታዊ ዯገፌ፣ ሕሱር ሌቓሓት፣ ምስ
86 ህንፀት ናጻ ሃገራዊ ቁጠባ

ቻይና ዜተፇጥረ ርክባት፣ ናይ ዯገ ቀጥታዊ ፇሰስ ሃብቲ ዜኣመሰለ

ዜትግበሩለ ፖሉሲታት ምኽታለ ነይሩ።
ኣብ መሰረተ ሌምዒት ገፉሕ ሃብቲ መንግስቲ ፇሰስ ይግበር እምበር
እቲ ውሌቃዊ ዗ርፉ በቲ ዕቤት ዜጠሌቦ መጠን መፌረያይ ክኸውን
ምግባር ኣይተኽኣሇን ነይሩ። ኢትዮጵያ፣ ኣብ 2016፣ ብGlobal
Entrepreneurship Index መሰረት ካብ 132 ሃገራት ውሽጢ
መበሌ 114 ብርኪ ነይራ ዜረኸበት። ነዙ ክፌተት ክፌጠር ዜገበሮ
ሓዯ ምስ ውሌቃዊ ዗ፇር ስጡም ትእስስር ስሇ ዗ይተፇጥረ ክኸውን
ይኽእሌ እዩ። መንግስቲ ዴኽመት ውሌቃዊ ዗ፇራት ክሽፌኖ ዜፇተነ
ፇሇማ ከም ኢፇርት ናይ ኢንድውመንት ትካሌ ብምምስራትን ቀፂለ
ከዒ ከም ሜቴክ ዜበሇ ገዙፌ ናይ ኢንደስትሪያሌ ኮርፖሬሽን
ብምምስራት ነይሩ። ሜዴሮክ ግሩፕ ካብ ውሌቃዊ ዗ፇር ዒብዪ ተሳትፍ
ዜነበሮ ትካሌ ነይሩ። ብፖሇቲካዊ መዲይ እንትረአ ንውሌቃዊ ሰብ
ሃብቲን ተባሊሕቲን ዕዉታት ምግባር ዗ይተኽሇ መርኣያ እቲ
዗ይዳሞክራሲያዊ ወይ ከዒ ናጽነት ዗ይብለ ኣገዚዜኣ እዩ። ብሄራዊ ስኒት
ክፇጥር ኣብ ዗ይከኣሇለ ከም ኢትዮጵያ ዜበለ ዗ይብሄራውያን
መንግስታት ናጻን ተዒጻጻፊይን ማእኸሊይ ዯርቢ ክፌጠር ክገብራ
ኣይከኣሇንን፣ ምኽንያቱ ከምዙ ዜበሇ ዯርቢ በቲ ናይቲ ምእኹሌ
መንግስቲ ኣጀንዲ ክወፌር ከም ዴላትካ ክእ዗ዜ ኣይከኣሌን፣ እዙ
ዒቕሚ ዜፇጠረ ዯርቢ ናይቲ ስሌጣን ተመንጢሇ ኢለ ዜሓስብ ብሄር
ኣጀንዲ ሒዘ መጺኡ ኣብቲ መንግስቲ ጽዕንቶ ከሕዴር ምፌታኑ
ኣይተርፌን፣ ኣብ መወዲእታ ዜተርኣየ እውን እዙ እዩ።
መንግስቲ ኣብ ውሌቃዊ ዗ፇር ዜነበሮ ዒቐን ዗ይብለ ጥርጣረን ፅዕንቶን
በዙ ኢና ክንርዯኦ እንኽእሌ። ህዜቢ ንሌምዒታዊ መንግስቲ ከይርዲእ
እጃሙ ኣበርኪቱ እዩ፣ ስኒት ኣብ ዗ሇዎ ብሄራዊ ማሕበረሰብ ግና
ከምዙ ዒይነት ክፌተትን ዗ይምርዴዲእን ኣይፌጠርን። ኣብ ተባሊሓይነት
ወይ ስራሕ ፇጣራይነት እውን ኣለታዊ ፅሌዋ እዩ ኣሕዱሩ። ኣብዚ
ካብቲ ሕገ መንግስቲ ጀሚሩ ክሳብ ኣርማ እታ ሃገር ምርዴዲእ
87 ናጽነት፡ እኩብ ህቀናታት

዗ይተፇጠረለ ሃገር፣ ኣብ ርዴኢት ታሪኽ ኮነ መጻኢ ምስሉ እታ ሃገር

ሓዯ ዒይነት ሓሳብ ዗ይብሊ ሃገር፣ ኣብዚ ሕቶ ብሄራዊ መሰሌ ንሓዱኡ
ሕቶ ህሌውና ነቲ ካሉእ ዗ርኣውነት ኮይኑ ዜረኣየሊ ሃገር፣ ብርግጽ
መንግስቲ ብሌምዒት ገይረ ስኒት ከምጽእ እየ ኢለ ምሕሳቡ ብሓቂ
ገዙፌ ግርህና እዩ። ግርህና ምዃኑ ዜረጋገጽ ነገራት ምስ ፇረሱ እውን
ፖሇቲካውን ዕጡቓውን ሰበ ስሌጣን ትግራይ ንኢትዮጵያ፣ “ካሕዲም
ሃገር፣” እናበለ እንትግጽዋ ምስማዕና እዩ፣ ሕዙ እውን ዗ይቃዯው
ራእይ ከም ዜነበረና፣ ዜተፇሊሇና ከም ዜነበርና ከይተገሇጸልም፣
ብመንጽር ዕሇታት ግርህና ንነገራት እናረኣዩ ዜተካሕደ ኮይኑ እዩ
ይስመዖም ዗ል። እቲ ጸገም ግና እዝም ኣካሊት ኣብ መጻኢ ዕዴሌ
ትግራይ ወሰንቲ ኮይኖም ነቲ ዗ይዕረቕ ቅርሕንቲ፣ ዴሕሪ እዙ ኩለ
መከራ እውን ምርኣይ ዜተስኣኖም ከም ዜኾኑ እንትትሓስቦ፣ ንመጻኢ
እዙ ህዜቢ ምሕሳብ የፌረሐካ።
ናብቲ ሌምዒታዊ መንግስቲ እንትንምሇስ ግና፣ ንሓዯ ሌምዒታዊ
መንግስቲ ምስ ህዜቢ ምርዴዲእ ምፌጣሩ ናይ ህሌውንኡ ፇሊማይ ስዲሮ
ምዃና ክነስምረሊ ይግበኣና። እዙኣ ክትኾነለ ኣብ ዗ይትኽእሇለ ሃገር
ኮይንካ ኩልም ፀገማት ብመንግስታዊ ኣእዲው እናፇታሕኻ ንነዊሕ ግ዗
ክትፀንሕ ይኸብዴ እዩ—ኣይጸንሐን እውን እቲ ፇተነ ፇሺለ ናብ ኲናት
ተመሉስና።

ናጻ ሃገራዊ ቁጠባ

ናብ ውሽጡ ዜምሌከት፣ እምነ ኩርናዕ ንጥፇቱ ዒርስኻ ምኽኣሌ ዜኾነ

ህዜቢ፣ ሌምዒታዊ መንግስቲ ክመርፅ ናይ ግዴን እዩ። ኣብ መንጎ እቲ
ህዜቢ ናይ ስነ ሓሳብ ምርዴዲእ ወሳናይ ጉዲይ እዩ። ህዜቢ ናብ ውሽጡ
ክርኢ ዜገብሮ ከዒ ናይ ዯገ ከባቢያዊ ስግኣት እንትህሌዎ እዩ። ልሚ
ንሌምዒታዊ መንግስቲ ኢትዮጵያ ናይ ዯገ ሓይሌታት ዗ፌሸሌዎ ናብ
88 ህንፀት ናጻ ሃገራዊ ቁጠባ

ውሽጡ ዜጥምትን ስኒት ዗ሇዎን ህዜቢ ክትውንን ብ዗ይምኽኣሊ እዩ።

እዙ ማሇት ኣይኮነን ሌምዒታዊ መንግስቲ፣ ንቡር መንግስቲ እውን
ክትውንን ዗ዴሌያ ረቛሒ ዗ይተማሌእ ሃገር ይገብራ ንኢትዮጵያ።
ከም ኢትዮጵያ ዜበሇት ዗ይዕረቑ ዴላታት ዗ርእዩ ህዜቢታት ዗ሇዋ
ሃገር፣ ናይ ስነ ሓሳብ ሓዴነት ክፇጥሩ ዗ይሕሰብ እዩ። ብሓዯ ተሳኒዮም
እውን ናይ ዯገ ስግኣት ክምክቱ ኣይከኣልምን። እዙ ልሚ ብተግባር
ርኢናዮ ኢና። እቲ ካብ ኣፌሪካ ቀዲማይ ካብ ዒሇም መበሌ ዒሰርተ
ሓዯ ብርኪ ዜሓ዗ ገዙፌ ፕሮጀክት ዒብዪ ግዴብ ህዲሰ ክንዱ ሓዴነት
዗ምፀአሌና ንዯገ ፀሊእቲ ኣእቲዮም ስሌጣን ክብሕቱ ንዜምነዩ ወገናት
በሪ ዜኸፇተ እዩ ኮይኑ። ሃገራዊ ሓዴነት ከምጽእ ትጽቢት እትገብረለ
መዯብ፣ ናይ ዯገ ጸሊእቲ ዜዕዯሙለ መጻወቲ ጠሊዕ ኮይኑ።
ልሚ ኢትዮጵያ ካብ ቤት ፅሕፇት ቀዲማይ ሚኒስቴር ብዕሉ ኣብ ዕሇት
24 ግንቦት 2011 ዒ.ም ብዜወፀ መበሌ ሰብዒ ስሩዕ ውሳነታት
ካቢኔ ዗ፌሌጥ መግሇፂ “መዋቕራዊ ፀገማት ምፌታሕ” ብዜብሌ ናብ
ውሌቂ ዗ፇር ዜመርሖ ኢኮኖሚ ከም ዜሸጋገሩ ኣፌሉጦም ኣሇዉ።
መርቀቓይ ሕጊ ዗ይመኸረለ ከምዙ ዜበሇ መግሇፂ ካብ ፇጻማይ ሕጊ
ወገን እንትመፅእ ሕጋውነቱ ኣብ ሕቶ ዜኣትው ምዃኑ ኣስሚርና
ንሕሇፍ እሞ፣ እዚ ሃገር ግና ኣብ ህንፀት ናጻ ሃገራዊ ቁጠባ ከም
዗ይትነጥፌ ኣፌሉጣ ኣሊ።

ከም ተጋሩ ናጻ ብሄራዊ ቁጠባ ምህናፅ ኣይሰኣነናን። ከም ተጋሩ

ተሳኒና ቁጠባዊ ሓርነት ምውናን ኣየፀግመሌናን። ናብ ውሽጡ ዜርኢ፣
ናይ ህሌውና ስግኣት ዗ሇዎን ብፀሊእቲ ዜተኸበበን ከም ዜኾነ ህዜቢ
ብፀሊእቱ ክርዯኦ ይግበር ኣል እዩ። ብፌፁም ፀሊኢ ክሳብ ዗዗ኻኽረና
እውን ክንፀንሕ ኣይምተገበአናን ነይሩ።
89 ናጽነት፡ እኩብ ህቀናታት

ብ዗ይ ናይ ስነ ሓሳብ ምርዴዲእ ከዒ፣ ሌምዒት ኢሌካ ነገር ዗ይሕሰብ

እዩ። ምስ ኢትዮጵያ ኮይንና ዗ይዕረቑ ባህግታታ እናጠበርና ንዯገ
ፀሊእቲ ዱና ዕዴሌና ኣሕሉፌና ክንህብ ወይስ ከምታ ናይ ጥንቲ
ንውሽጥና ሪእና፣ ኣብ ሓዯ እዋን ካብ ዒሇም ካብቶም ሌእሇ ሓያሊን
መንግስቲታት ነቲ ሓዯ ዜኾነ ሌእሇ ሓያሌ መንግስቲ መስሪትና ከም
ዜነበርና ዗ኪርና ዒርሰ እምነት ገይርና ንኢትዮጵያ ምስካም ይኣኽሇና
ኢና ክንብሌ? ናብ ጥንቲ እውን ከይከዴና፤ ኣብ ዗መንና፤ ኣብ
ካሌኣይ ወያነ እኳ ኣብ ሌዕሉ እቲ ካብ ኣፌሪካ ዗ምክሕ ዕጡቓዊ
ጭዋዲ ሃኒፁ ንዜነበረ ዕጡቓዊ ኣገዚዜኣ ዯዃዕዃዕ ዗በሌናዮ ብናይ ዯገ
ሓገዜ ዗ይኮነስ ኣብ ዒርሰ ምርኮሳ ተዯሪኽና ከም ዜኾነ ክዜንጋዕ ዴዩ?
እዙ እንትጽሕፍ ግ዗፣ ኢትዮጵያ ኣብ ሌዕሉ ትግራይ ወራር
ኣይወሇዏትን ነይራ፣ ኮይኑ ግና ነዙ ታሪኽ እዙ ጀጋኑ ተጋሩ ዲግማይ
ሰሪሖምዎ መሊእ ትግራይ ካብ ኢዴ ወረርቲ ክነምሌስ ኣብ ጫፌ ኢና
እንርከብ። ናብቲ ዜነበርናዮ ዒውዯ ኲናት ምምሊስና ናትና ጌጋ እኳ
እንተኾነ፣ ገዱም ግና ከም ዗ይዴገም ገይርና ታሪኻዊ ፌታሕ ክንህቦ
ይግባእ።
እቲ ምርጫ ኣብ ኢዴ ህዜቢ እዩ።
90

ቁጠባዊ ናጽነትን ገዛእቲ ደርብታትን

ቁጠባዊ ናጽነት ህዜቢ ሰረት ሊዕሇዋይነት ሕጊ እዩ። ቁጠባዊ ናጽነት

዗ይብለ ህዜቢ መገሌገሊይ ገዚእቱ ክኸውን እምበር ዛግነታዊ ክብሪ
ክውንን ኣይከኣልን። ጉዲይ ቁጠባዊ ዕዴለ ባዕለ ክውስን ዗ይኽእሌ
ሰብ፣ ናይ ሇኣኽቱ ህበይ እዩ ዜኸውን። ኣብ ዴኻ ዒዴታት እንሪኦም
ከብድም ክዕንግለ ክብለ ናይ መንግስቲ እዜኒን ዒይኒን ኮይኖም ክሓዴሩ
ዜተገዯደ፣ ንናጽነት ህዜቦም ዯሞም ኣፌሲሶም ዒጽሞም ከስኪሶም
መንግስቲ ዗ቐየሩ ተጋዯሌቲ፣ ኣብ እዋን ሰሊም፣ ካብ ክብሪታት
ተጋዲሊይነት ወጺኦም፣ ንመትከሌ ዜወዴቁ ዗ይኮነስ፣ መትከሌ
ን዗ሇዎም ዗ውዴቑ፣ ንህዜቦም ክብሪ ዛግነት ዗ውሕሱ ዗ይኮነስ፣
ተሓሽከርቲ ሓይሌታት ስሌጣን ክገብሩ ዜሰርሑ ዜኾኑለ ምኽንያት፣
ገዚእቲ ነዖዖምን ንህዜቦምን፣ ብ዗ይካ ተሇኣኣኻይነት እንተ዗ይኮይኑ፣
ቁጠባዊ ናጽነት ዗ይብልም ግዘኣት ስሇ ዜገብርዎም እዩ።
ቁጠባዊ ናጽነት እንትብሌ፡ ናጽነት ቁጠባዊ ንጥፇት ጥራሕ ዗ይኮነስ፣
ብተባሊሓይነትካ እትውንኖ ቁጠባዊ ሃብቲ ሕጋዊ ውሕስና እንትረክብ፣
ብካሉእ ኣገሊሌጻ መሰሌ ወናናይነት ዜተውሓሰለ፣ ንናጽነት ምሻጥን
ምሌዋጥን ዜከኣሇለ፣ ስራሕ ንምጅማር መንግስታዊ ሕሌኽሊኻት ክንዱ
ዜከኣለ ንሰሇጤን ዋኒን ዜጥዕም ዜኾነለ፣ ናይ ምዜራብን ምውዲብን
ናጽነት ዜተውሓሰለ፣ ስሌጣን ኣብ ሊዕሉ ዜተዯገበ ዠይኮነስ ናብ ታሕቲ
91 ናጽነት፡ እኩብ ህቀናታት

ናብ ህዜቢ ዜወረዯለን ህዜቢ ንወከሌቱ ኣብ ዴላቱ ዜቕይረለ ኩነታት

ዜተፇጠረለን ማሇተይ እዩ።
ኣብ ናይ ማርክስ ክሌሰ ሓሳብ ትንተናና ከም ዜረኣናዮ ናይቶም
ሊዕሇዋይ ቅርጺታት (ናይ ፖሇቲካ፣ ስነ ሓሳብ፣ ሃይማኖት፣ ኪነት
ወ዗ተ.) ፀሊዋይ ሰረት ቁጠባዊ ንጥፇት እዩ ከም ዜበሌናዮ እዩ። ናይ
ማርክስ ክፌተት እቶም ሊዕሇዋይ ቅርጺታት እውን ኣብቲ ቁጠባዊ ሰረት
዗ሇዎም ግዯ ዕሽሽ ምባለ ነይሩ።
እምበኣር፣ ብዚዕባ ቁጠባዊ ናጽነት ክትዚረብ እንትትዯሉ ናይዙ ዒባይ
ኣብነት ካብ ዜኾነት ሃገረ ኣሜሪካ ሌምዱ ምጅማር ዗ነቓቕሕ እዩ
ዜኸውን።

ሕቡራት መንግስታት ኣሜሪካ

ናይ ኣሜሪካ ሕገ መንግስቲ ሪፐብሉካዊ እዩ፡ እዙ ማሇት ዴማ ኣብቲ

መእተዊኡ ከም ዜገሌፆ፡ ፌፁም ሕብረት ንምምስራት፣ ፌትሒ
ንምዕሳሌ፣ ሃገራዊ ሰሊም ንምውሓስ፣ ናይ ሓባር ምክሌኻሌ ንምውናን፣
ሓፇሻዊ ውሕስነት መነባብሮ ንምርግጋፅን ጸጋታት ናጽነት
ንምጥዕዒምን፣ ነዒዒቶምን ንመፃኢ ትውሌድምን እንትብለ ነዙ ሕገ
መንግስቲ ከም ዗ርቀቕዎ ይዚረቡ።
ኣብዙ ዋና ፀሊኢኦም ነዙታት ከሕዴጎም ዜኽእሌ ጎባጣይ፣ ኣብ ኩለ
ኣካሌ ህወቶም ኢደ ከአዜትው ዜኽእሌ ሓያሌ መንግስቲ እዩ። እሞ
እቲ ሕገ መንግስቶም ነቲ ስሌጣን ኣብ ሰሇስተ መሓውራት መንግስቲ
ኸፊፉለ ፋዯራሊዊ ስርዒት ይዜርግሕ። ነቲ ሕገ መንግስቲ ኣብ ምርቃቕ
ግ዗ ዜነበረ ሓያሌ ክትዕ ተኸቲለ ከዒ (ሕዙ እውን ዒብሊሊይ መንግስቲ
መፂኡ መሰሌ ግሇሰባት ከይጎብጥ እንትበሃሌ) ብዚዕባ መሰሌ ዯቅ
ሰባት ዜምሌከት ንመጀመርታ ግ዗ ዒሰርተ ነጥብታት ዗ሇዎ ምምሕያሻት
92 ቁጠባዊ ናጽነትን ገዛእቲ ደርብታትን

ተገይርለ። Bill of Rights (ኣዋጅ መሰሊት) ተባሂልም ይፌሇጡ።

እቶም ዜሓወስዎም ዒሰርተ ነጥብታት ዴማ ብሙሌኦም መንግስቲ
ንህዜቢ ከይጎብጥ ዜዒግት ገዯብ ስሌጣን ዗ስምሩ እዮም። ናይ ግሇሰባዊ
ናጽነትን መሰሊትን ዗ውሕሱ፣ ናይ መንግስቲ ስሌጣን ዜግዴቡን
ብተወሳኺ ዴማ ብግሌፂ ንቤት ምኽሪ እታ ሃገር ዗ይተውሃቡ ስሌጣናት
ናይ ህዜቢ ከምዜኾኑ ዜወሰኑ ኔሮም።
ካብቶም ዒሰርተ ነጥብታት እታ ናይ መጀመርታ ናይ ምንጋርን
ሃይማኖትን ናጽነት ተውሕስ እያ፣ ቀፂሊ ዗ሊ ዴማ ግሇሰባት
መሳርሒታት ክዕጠቑ መሰሌ ከም ዗ሇዎም ትገሌፅ፣ ቀፂልም ከዒ ናይ
መንግስቲ ዕጡቓት ኣብ መንበሪ ገዚውቲ ብ዗ይ ፇቓዴ ክሰፌሩ ከም
዗ይኽእለ ተስፌር፣ ኣብ ሓምሻይ ዒንቀፅ ግሇሰብ ብገበን ስሇ
ዜተጠርጠረ ኣግባብ ብዜኾነ ሕጋዊ መንገዱ ከይሓሇፇ ህይወቱ፣
ናጻነቱን ግሊዊ ንብረቱን ክዜመት ከም዗ይብለ ዋሕሲ ይህብ። ማሇት
እውን መንግስቲ ኣብ ናይ ግሇሰባት ናብራ ከምዴሊዩ ኢደ ከእትው
ኣይኽእሌን።
መስረትቲ ኣቦታት ኣሜሪካ እቶም ሊዕሉ ዜጠቐስክዎም ዒንቀፃት ሕጊን
መመሓየሺ መሰሊትን እንትሓውሱ ኣብ ርእሶም ሒዝምዎ ዜነበሩ
ጨቋናይ ዯርቢ ከይመፆም እዩ። ሌዕሉ ሕጊ ዜኾነ ገዚኢኦም ዜነበረ
ናይ ዒባይ ብሪታኒያ ንጉስ እናሓሰቡ ዗ርቀቕዎ እዩ። እቲ ንጉስ ይውንኖ
ዜነበረ ስሌጣን ንህዜቢ ክንዯየናይ ዜጎዴእን ንስሌጣነን ግስጋሰን
ዛጋታት ዴሕሪት ከም ዗ትርፌን ብዜግባእ ተዒዙቦምዎ ነይሮም።
ናብ መበሌ ዕስራ ክፌሇ ዗በን ምስ መፁ፣ ኣብ ግ዗ ካሌኣይ ኲናት
ዒሇም ዛጋታት ኣሜሪካ ናጽነት ከውሕሱ ኣብ ዜቃሇሱለ ግ዗፣ ፌራክሉን
ሮ዗ቬሌት ሓዯ መዯረ ንህዜቡ ኣብፂሑ። ኣሜሪካውያን ቀፂልም
ብዚዕባ ዜበሌዕዎ ነገር ወይ ዴማ መሕዯሪ ይርከቡ ኣይርከቡ እንተዯኣ
ዜጭነቑ ኮይኖም፣ ናይማን ናጽነቶም ኣውሒሶም ክበሃለ ከም ዗ይኽእለ
ተዚሪቡ። “ጨቆንቲ (ምሌካዊ) ገዚእቲ ካብ ዜጠመዩን ስራሕ
ዜሰኣኑን ሰባት ዜተሃንፁ እዮም” በሇ። ስሇዜኾነ ዴማ፣ ካሌኣይ
93 ናጽነት፡ እኩብ ህቀናታት

መመሓየሺ መሰሊት ዯቅ ሰባት ብዜብሌ ኣዋጅ ኣንጊሩ ሰባት ናይ

ስራሕ፣ መንበሪ ገዚ፣ ግሌጋልት ጥዕናን ውሕስና ዗ሇዎ ህይወትን
ክነብሩ ዗ኽእልም መሰልም ኣረጋጊፅልም። ኣብዙ እዙ መመሓየሺ
እዙ ሞግዙታዊ ምሕዯራ ብምትኻሌ ንጎባጣይ መንግሰቲ በሪ ኸፊታይ
እዩ ዜብሌ ክትዕ ንኻሉእ ግ዗ ንግዯፍ እሞ፣ ብዋናነት ኣብ ኣሜሪካ
ግሊዊ ንብረት ምውናንን ውሕስና ዗ሇዎ ህይወት ምንባርን ሕገ
መንግስታዊ መሰሌ ዯቅ ሰባት ዜተገበረለ ኣገባብ ምስ ምሌካዊ ገዚእቲ
ወይ ኣዚዜኣ ዜተፃብኡለ መንገዱ ንሓዝ። ንብረት ምውናንን ውሕስና
ህሊወን ዗ይተረጋገጸለ ማሕበረሰብ ናጻ ህዜቢ ክበሃሌ ኣይኽእሌን።

ናዚን ሶቭየት ሩሲያን

ካብ ዜረኣናዮ ናይ ሕቡራት መንግስታት ኣሜሪካ ሕገ መንግስታዊ

ፌሌስፌና እንርዴኦ ነገር፣ ግሊዊ ንብረት ምውናን ከም ዋሕስ ናጽነትን
ህይወትን ተገይሩ ከም ዜውሰዴ እዩ።
ካብ ናይ ኣሜሪካ ብተፃራሪ ከዒ ናይ ናዙ ጀመርመንን ማሕበረሰባዊት
ሩሲያን ወይ ካሌኦት ማሕበረሰባውያን ሃገራት እንትንርኢ፣ ምሌካዊ
ኣገዚዜኦኦም ንምውሓስ ንዛጋታቶም ግሊዊ ንብረት ምውናን፣ ብናጽነት
ሓሳቦም፣ ጉሌበቶምን ገን዗ቦምን ሒዝም ኣብ ዕዲጋ ምስታፌን መሰሊት
እንትኸሌእዎም ኢነ እንዕ዗ቦም።
ክሌቲኦም፣ ፊሺስታውያን ኮኑ ማሕበረሰባውያን፣ ዯርባዊ ፌሌሌይ
዗ይብለ ማዕረ ዜኾነ ሕብረተሰብ ምፌጣር ዜብሌ እዩ ፖሇቲካዊ
ርእዮተ ዒሇሞም ዜነበረ። እዙ ዴማ ንናጽነት ቦታ ዜህብ ኣይነበረን።
ንኹለ ማዕረ ዕዴሌ ከም ዜረክብ ዗ውሕስ ዗ይኮነስ፣ ኩለ ማዕረ ምዃኑ
዗ረጋግፅ እዩ ኔሩ። ንኹለ ማዕረ ዕዴሌ ሂብካ ከከም ውሽጣዊ
ተውህብኡን ስርሑን ክንዱ ዜፇቕደለ ንኽዒቢ ኣይገብርን። ብናጽነት
ማዕረ ዕዴሌ ዜህብ ዗ይኮነስ፣ ብባርነት ማዕረ ዜገብር እዩ።
94 ቁጠባዊ ናጽነትን ገዛእቲ ደርብታትን

ናይዙ መርኣያ ኣብ ሶቭየት ሩሲያ ሃፊትም ሓረስቶት ብምጥፊእ

እንትግሇፅ፣ ኣብ ናዙ ጀርመኒ ዴማ ተምሃሮ ንኣፇሊሊያት ከም
ዜቃወሙ ንኸርእዩ ሰበ ስሌጣን ናዙ ሓዊ ወሉዖም ተምሃሮ ዜተፇሊሇየ
ሕብሪ ዗ሇዎም ቆቢዒቶም ናብ ሓዊ ክዴርብዩ ይገብርዎም ነይሮም።
ኣብ ሩሲያ መሰሌ ወናናይነት ንብረት ብምምንዚዕ፤ ኣብ ጀርመን ዴማ
ውሕስና ማሕበራዊ ረዴኤት መንግስቲ ብምውናን መን ጥቕሚ ወይ
ሓገዜ ክረክብ ከም ዜኽእሌን ዗ይኽእሌን ብምውሳን፣ ማሕበረሰብ
ንምቁፅፃር ይጥቀሙለ ኔሮም። ሌክዕ ንትምህርቲ ብምቁፅፃር ሓዴሽ
ወሇድ ንምፌጣር ከም ዜፇተንዎ፣ ቁጠባዊ ህይወት እውን ብምቁፅፃር
ንህዜቢ ከም ዴሊዮም ይጠማዜዜዎ።
በዙ መሰረት ነዙኦም ገዚእቲ ዯርብታት ዗ተሓሳስቦም ዜነበረ ግሇሰባዊ
ናጽነት፣ መሰሊትን ናይ ዛጋታት ምፌራይን ምውናንን ንብረት ዗ይኮነስ፣
ነዒዒቶም ዗ሻቕልም ስሌጣኖም ምዕቃብ፣ ዛጋታት ተኣ዗ዜቶም ክኾኑ
ምግባር፣ ብሽም ማዕርነትን ምፌጣር ሓደሽ ማሕበረሰብን ነቲ ግሇሰብ
ምሓዝም ወይ እውን ምቁፅፃር ምኽኣልም ነይሩ። ዗ይተገዯበ ስሌጣን
ከምዙ እዩ ባህርያቱ፣ ቅንዕና ንዜነበሮም ከይተረፇ እዩ ዗በሊሽው። ሓዯ
መንቀሉ ውዴቀት ኣገዚዜኣ ኣወቅራ ፓርቲ ማሕበረሰባውያን እውን
እዙ እዩ።
ኣብ ናዙ ጀርመኒ ዋሊ ንብረት ናይ ምፌራይ መሰሌ እንተሃሇወ እኳ፣
ብናይ መንግስቲ ፖሉሲ፣ ትእዚዜ ወይ ዴማ መበረታትዑ ጨረታ
ኣቢሌካ ገን዗ብካ በበይን ከመይን ከምተፌስሶ ትጓሰ፤ እዙ ኣካይዲ
መሇሇዪ ሌምዒታዊ መንግስቲ እውን እንትኸውን፣ ምስ ምሌካዊ
ኣገዚዜኣ ኣወራ ፓርቲ እንትራኸብ ዗ስዕቦ ውዴቀት ካብ ዕሊዊ
ማሕበረሰባዊ ኣገዚዜኣ ኣይፌሇን።
ክሌቲኦም ፊሺስታውያንን ሶሻሉሰታወያንን ኣንፃር ናጻ ዕዲጋ እዮም።
ነዙ ከምቲ ዜብሌዎ በዜባዚይ ስርዒት ማሊውነትን ዯርቢ ብርዥዋን
ፀሉኦም ዗ይኮነስ፣ ናጻ ዕዲጋ ንጭዋዲ ስሌጣኖም ስሇ ዜፇታተን እዩ።
95 ናጽነት፡ እኩብ ህቀናታት

ስሌጣኖም ዴማ ብባርነት ማዕረ ዜኾኑ፣ እቶም ናይ ፓርቲኦም

ፖሇቲካዊ መራሐቲ ከዒ ሓዯሽቲ በዜበዜቲ ዯርብታት ዜኾኑለ ሓደሽ
ዒሇም ንምፌጣር ማሌ ክቆፃፀሩ ስሇ ዗ሇዎም እዩ።

ትግራይ

ትግራይ ግሇሰባዊን ጉጅሊዊን መሰሌ ዗ይተውሓሰሊ ምዴሪ ብምንባራ

ህዜቢ ትግራይ መሰለ ከውሕስ ካብ ዗ውዲዊ ስርዒት ጀሚሩ ብ዗በነ
ህይወቱ ክፇሌጦም ዜፇቐዯለ መራሕቱ እናተኸተሇ ካብ ምቅሊስ ቦኺሩ
ኣይፇሌጥን። ንክጎብጥዎ ዜመፁ ወረርቱ እውን እንተኾነ ትግራይ
ግብኣተ መሬቱ ትፌፀመሊ ምዴሪ ምግባር ተሳኢንዎ ኣይፇሌጥን። እዙ
ማሇት ትግራይ ጉዴሇት ስምዑት ሓርበኝነት ከም ዗ይብሊ መረጋገፂ
እዩ።
ካብ መእተዊ መበሌ ዕስራ ክፌሇ ዗በን ጀሚሩ ንህዜቢ ትግራይ
ዜተሓሇቑለ መራሕቱ እጨኦም ሞትን ግዝትን ነይሩ፣ ኣውራ መራሕቱ
ዜሰኣነ ህዜቢ ትግራይ ዴማ ብሓረስቶት ቀዲማይ ወያነ ኣቢለ ስምዑት
ሓርበኝነት ሓዯ ገይርዎ ተሊዑለ ኔሩ፣ መሌዏሉ ዒመፆም ንዜነበረ ብናይ
ዒርሳቶም ሰባት ናይ ምምሕዲር ሕቶ ዜተውሃቦም መሌሲ፣ ካብ የመን
ብዜሇዒሊ ነፇርቲ ባዕዲዊት እንግሉዜ፣ ብባርኾት ሃፀይ ሃይሇስሊሴ ኣዯዲ
ዯብዲብ ምዃን ነይሩ። እዙ ቃሌሲ ንትኽክሇኛ ስምዑት ብሄራውነት
ዜወነኑ ኣብ መሊእ ትግራይ ትግርኚ ንዜነበሩ ሓርበኛታ ክተኣኻኸቡ
ክሳብ ምግባር እንተበጽሐ እኳ፣ ኣብቲ እዋን ብዜነበረ ዗ይንጹርነት
ብሄራውነት ትግራይን ብዒብሊሊይነት ነፇርቲ እንግሉዜን ምንቅስቓስ
ክጠፌእ ተገይሩ።
ኣብ ግጉይ ወይ ከዒ ዗ይንጹር መስመር ስነ ሓሳብ ዜዒሰሇ ህዜቢ ክንዴ
ዜዯሇዮ ስምዑት ሓርበኝነትን ብርኪ ጅግንነትን ከርእይ እንተኸኣሇ፣
ንሕቶ ናጽነቱ ግና መሌሲ ክረኽበለ ኣይከኣልን። ህዜቢ ትግራይ
96 ቁጠባዊ ናጽነትን ገዛእቲ ደርብታትን

዗ይተመሇሱ ሕቶታቱ ልሚ እውን ተሰኪሙ፣ ኲናት ተሰኪሑ፣ ኣብ

ምንባር ይርከብ። ስሳ፣ ሰብዒ ሽሕ መናእሰይ ዜወዯአ፣ ኣማኢት
ኣሽኣት ጉደኣት ኣካሌ ዜገበ፣ ቑፅሪ ዗ይብለ ነፌሲ ሲቪሊት ዗ኽፇሇ
ቃሌሲ ንዒሰርተ ሸውዒተ ዒመታት ገይሩ፣ መሉሱ ንዒርሱ ኣብቲ
መጀመርታ ዜነበረለ ኩነታት ኲናት ንዒርሱ ክረክብ ግና ኣይምተገበአን
ነይሩ። እዙ ፌሽሇት፣ ኣብ ቃሌሲ ካሌኣይ ወያነ እውን እንተኾነ
መራሕቱ ኣብ ዗ይንጹርን ግጉይን መስመር ስነ ሓሳብ ዜነበሩ ይመስሌ።
እቲ ማሕበረሰባዊ ስርዑት፣ ዕጡቓዊ ዱሲፕሉን (ስነ ስረዒት) ኣብ
ምቕራፅን ብውሽጣዊ ናይ ክትዕን ገምጋማትን ኣሰራርሓታቱ፣ ናይ
ፓርቲ ዱሲፕሉን ኣብ ምዕሳሌ ዒብዪ እጃም ኔርዎ። ንዒወት እውን
እጃሙ ኣበርኪቱ ይኸውን። ካሌኣይ ወያነ ቃሌሲ ካብ ዜውሊዕ ክሳብ
ንዒወት ዜበቅዕ ዜተፇሊሇዩ ሇውጥታት ኣብ ዒሇም ተራኢዮም እዮም።
ፖሇቲካዊ ፌሌስፌና ማሕበረሰባውነት ፇሺለ ሕብረት ሶቭየት እውን
ፇሪሳ እያ። ቻይና እውን ካብ ማሕበረሰባዊ መስመር ወፂኣ ብውጥን
ዜምራሕ ናጻ ዕዲጋ ዜፇቅዴ ሃገራዊ ፖሇቲካዊ ኢኮኖሚ (ማሇት እውን
ፊሺስታዊ ፖሉሲ ኢኮኖሚ) ተቐቢሊ እያ። ስሇዜኾነ ዴማ መራሕቲ
ህወሓት እውን ካብ ማሕበረሰባዊ ሕሌሚ ክበራበሩ ግዴን ነይሩ።
መራሕቲ ህወሓት ሓርነት ትግራይ ዜረጋገፅ ኣዱስ ኣበባ እንተኣቲናን
ንዯርጊ እንተዯምሲስናዮን ኢና ኢልም ቃሌሲ ቐፂልም ተዒዊቶም
እዮም። ፖሇቲካዊ ርእዮተ ዒሇሞም እውን ካብ ማሕበረሰባውነት
ኣፊቲሖም ከም ቻይና ሕውስዋስ ገይሮምዎ እዮም። ትግራይ ግን ዋሊ
እኳ ካብ ሃጽያዊ ራእይ ኣዱስ ኣበባ ናጻ እንተወጸት እውን ስሌጣን
ግና ናብ ህዜቢ ዜወርዯለ፣ ናጻ ሚዱያታት ዜዕምብባለ፣ ኣማረጽቲ
ውዴባት ብናጽነት ዜነሓንሑለ፣ መንግስቲ እውን መሳርሒ ሓዯ
ውዴብ ካብ ምዃን ወጺኡ ንህዜቢ ተሓታታይ ዜኾነለ ወ዗ተ. ባይታ
ኣይተፇጠረን። ቁጠባዊ ናጽነቱ ወኒኑ ስሌጣን ዜተወን዗ፇ፣
ንህሌውንኡን ረብሕኡን ምስ ህሌውናን ረብሓን ትግራይ ኣተኣሳሲሩ
ዜርኢ ናጻ ማእኸሊይ ዯርቢ ኣይተግሃዯን።
97 ናጽነት፡ እኩብ ህቀናታት

ነጋድን ሰራሕተኛታትን ግብሪ ዜኸፌለለ ምኽንያት፦ ሰሊም ክረክቡ

ንሓሇውቲ ፀጥታ ዯሞዜ ክኾኖም፣ ሰሪሖም እቶቶም ክውስኹ መሰረተ
ሌምዒት ክዜርገሐልም እዩ። እምበር ዜንግደን ዜሰርሑን ግብሪ
ንምኽፊሌ ኢልም ኣይኮነን። ብኻሉእ ኣገሊሌፃ ግብሪ ነዒዒቶም
ከገሌግሌ ተፇጢሩ እምበር ንግብሪ ከገሌግለ ኣይተፇጠሩን። ንስራሕ
዗ፌሽሌ ግብሪ ከዒ ፌትሓዊ ክኸውን ኣይኽእሌን። ቁጠባዊ መሳርሒ
እዩ ዜኸውን። ንቁጠባዊ ፖሉሲ ከም መሳርሒ ምግባር ዜመረፀ
ውዴብ ህወሓት ግን ንስራሕ ፇጠርቲ፣ ንነጋድን ሰራሕተኛታትን ኣዯዲ
ግዕዘይ ቢሮክራሲ ይገብሮም ኣል።
ኣብ ትግራይ ስራሕ ናይ ምርካብ ናጽነት የሇን፡ ኣባሌ ውዴብ ዗ይኮነ
ስራሕ ናይ ምርካብ ዕዴለ ትሑት እዩ። ዋሊ ነጋዲይ ኮነ ተባሊሓይ
ሌቓሕን ካሌኦት ረብሓታትን ዜፌቀዯለ ፖሇቲካዊ ተኣማኒነቱ ተራኢዩ
እዩ። ህወሓት ከም ገዚኢ ዯርቢ ፖሉሲታቱ ቁጠባዊ ናጽነት ዗ውሕስ
዗ይኮነስ ዜምንጥሌ እዩ። እዙ ዜፇሸሇ ፖሇቲካዊ ኢኮኖሚ ንህወሓትን
ንትግራይን ዒብዪ ኪሳራ ሓዙለ ዜመፀ እዩ። ክራይ ኣካቢነት ክጋፊሕ፣
ግዕዘያት ክብዕሌጉ፣ ህዜቢ ዗ይመረፆም ህሉና ዗ይብልም ኣገሌገሌቲ
ቤት ፅሕፇታት (ቢሮክራታት) ኣብ ሌዕሉ ህዜቢ ክስሌጥኑ
(ክስይጥኑ) ገይርዎም ኣል። ከምቲ ኣብ ሊዕሉ ዜራእናዮን ሮ዗ቬሌት
ዜበልን “ጨቆንቲ (ምሌካዊ) ገዚእቲ ካብ ዜጠመዩን ስራሕ
ዜሰኣኑን ሰባት ዜተሃንፁ እዮም፣” እዩ እሞ፣ ናይ ትግራይ ገዚእቲ
ዯርቢ ዜኽተሌዎ ዗ሇዉ ፖሉሲ ናይ ጨቆንቲ ኮይኑ ህዜቢ ብዚዕባ
ኸብደን መሕዯሪ ገዜኡን እናተሻቐሇ ክግ዗አልም ይገብሩ ዗ሇዉ እዩ
ዜመስሌ።
ኣብ ትግራይ መግሇፂ ናይዙኣቶም ፖሉሲታት ጭቆና እንታይ ይመስለ
ወይ ዴማ እንታይ ሳዕቤን የምፅኡ ኣሇዉ? ህዜባዊ ቓሌሲ
ብመዴሐርሐርቲ ተጨዊዩ ናብ ብሄራዊ ጭቆና ክምሇስን እታ ናይ
 98 ቁጠባዊ ናጽነትን ገዛእቲ ደርብታትን

዗ይምብራስ ውሕስነቱ እውን ክስእና ድ ይኾን?1 ትግራይ ካብ

ኣሜሪካ፣ ናዙ ጀርመንን ሲቭየት ሩሲያን ነየነአን ከም ትመስሌ ፌረደ።

ምንፃግ መዋቕራዊ ለውጢታት

ህወሓት ንለኣሊዊነት ሃገር ምኽባር (ምውሓስ) እንትብሌ፣

ንስትራቴጂካዊ ዗ፇራት ቁጠባ ክቆፃፀር ዗ውፅኦም ፖሉሲታቱን ኣንፃር
ዒሇም ሇኻውያን ሉበራሊት ምዃኑን ዜነኣዴ እዩ። ከም
አይ.ኤም.ኤፌ ወይ ባንኪ ዒሇም ዜኣምሰለ ዒሇም ሇኻዊ ትካሊት፣
ንዒርሶም ኣ዗ዜቲ ፖሉሲ ብምግባር፣ መዋቕራዊ ሇውጢ (structural
reformation) ግበሩ ኢልም ኣገዱድም ብተ዗ዋዋሪ ቑጠባ ሃገራት
ክቆፃፀሩ ኣብ ዜፅዕሩለ ግ዗፣ ኣመራርሓ ህወሓት-ኢህወዳግ
ኣይንቕበሌን ምባልም ኣብ ታሪኽ ክዜከሩን ክምስገኑን ዜገብሮም
ታሪኻዊ ተግባሮም እዩ። እሞ እዙ ከዒስ ኣብ ምቹው ኩነታት ዗ሊ ሃገር
ሒዝም ዗ይኮነስ፣ ካብ ሕዴ ሕዴ ኲናት ኣብ ዜወፀትን ካብ ዒሇም ናይ
መጨረሻ ዴኻ ዒዱን ሒዝም፣ መንበረ ስሌጣኖም እኳ ብኣግባቡ ኣብ
዗የረጋግዐለ ግ዗ ምዃኑ እንትንሓስቦ ኣዴናቖትና ክውስኽ ይገብሮ።
እዙ ናይ ነዊሕ ግ዗ ቃሌሶምን ማሕበረሰባዊ እምነቶምን ሓቦን ሌምዱን
ኮይንዎም ክኾን ከም ዜኽእሌ ምግማቱ ኣይኸብዴን።
ብጉሌባብ ዒሇም ሇኻዊ ሉበራሌነት ዜንቀሳቐሱ፣ ናይማን ንግሇሰባዊ
ናጽነት ዜህሇቑ ዗ይኮነስ ብሽም ግሇሰባዊ ናጽነት ማሕበረሰባዊ
ምትእስሳራት ብምብትታኽ ንዒሇም ሇኻዊ ኩባንያታት ባሮት ክገብሩ
ሌእኽቶ ሒዝም ዜሰርሑ እዮም።

1
እዙ ሕቶኣብ ዜጸሓፇለ ግ዗ ኢትዮጵያ ኣብ ሌዕሉ ትግራይ ኲናት
ኣይወሇዏትን ነይራ፤ ከምቲ ዜረኣናዮ ግና መሌሱ ዜረኸብናዮ ይመስሌ።
99 ናጽነት፡ እኩብ ህቀናታት

ድሕሪ ምንፃግ መዋቕራዊ ለውጢታት

ንዒሇም ሇኻውያን ሉበራሊት ዴሕሪ ምቅዋም ግና ንህዜብኻ እውን

ናጽነት ምኽሊእ ክሓውስ ኣይምነበሮን። ሕሳር ጉሌበት ህዜባ ሃብታ ኣብ
ዜኾና ሃገር፣ ናጽነት ዕዲጋ ኣዊጅካ ሰብ ብናጽነት ክሽቅሌ፣ ክምህዜን
ሃብቲ ከጥሪን ዗ይምፌቃዴ፣ ናይቶም ከይጎብጡና ኢሌካ ከይኣትዉ
ዜኸሊእኻዮም ዒሇም ሇኻውያን ሓይሌታት ቦታ ሒዜካ ንምጉባጥ
ምፅዒር እዩ ዗መሊኽት። ንጻዕዲ ጎይታ ብጸሉም ምትካእ እዩ ዜኸውን።
ቃሌሲ ህዜቢ ከዒ ሕብሪ ጎይታ ምቕያር ኣይኮነን።
ተባሊሕቲን (ኢንተርፕረነራት) መዋፇርቲ ሃብቲን (ኢንቨስተራትን)
ስእነት ስራሕ ኣብ ምቕራፌን ጭዋዲ ቑጠባ ኣብ ምዴንፊእን ተካኣይ
዗ይብለ ግዯ ከም ዜፃወቱ ኩለ ዜፇሌጦ እዩ። ነዙኦም ዗ይምብርትታዕን
ፖሇቲካዊ መሳርሒ ንምግባር ምፌታን ዒርሰ ቕትሇት እዩ። ኣብ ትግራይ
ልሚ ዜረኣዩ ዗ሇዉ ተጓንፍታት፡ ከም ስእነት ስራሕ፣ ስዯት፣
ወሌፇኝነት፣ ሴሰኝነት፣ ስኽራን፣ ግዕዜይና፣ ዴኽመት ኣፇፃፅማ ስራሕ፣
ብኸብዴኻ ምሕሳብ፣ ካብ ኩለ ዜኸፌአ ከዒ ሸሇሌተኝነት ወ዗ተ.
዗በለ ናይ ዜተዒፇነን ሕጋዊ ተሓታታይነት ዗ይዒሰልን ማሕበረሰብ
መግሇፂታት እዮም።

ሃክስላ ኣብ መእተዊ Brave New World ዜብሌ ፌሌስፌናዊ ሌበ

ወሇደ፡ “ፖሇቲካዊን ቁጠባዊን ናጽነት ኣብ ዜቕንሰለ ግ዗፣ ነዙ
ክኽሕስ ፆታዊ ናጽነት ይውስኽ። እቲ ምሌካዊ ስርዒት ዴማ … ነዙ
ናጽነት ብምብርትታዕ የኽስበለ።” ይብሌ። እቲ መንእሰይ ወይ ዴማ
እቲ ሰራሕተኛ ቤት ዕዮታት (ቢሮክራሲ) እውን መርኣያ ዜገብሮ ወይ
ዴማ ዜጥምቶ ክቡር ዕሊማ እንተዯኣ ዗ይብለን ኸብደ ክዕንግሌ
እንተዯሉዩ ክእ዗ዜ ጥራሕ ዜዴሇን እንተኾይኑ ናብ ተስፊ ዗ይብለ
ስርዒት ህይወት ከምዜጥሕሌ ዜፌሇጥ እዩ።
100 ቁጠባዊ ናጽነትን ገዛእቲ ደርብታትን

ቪየትናማውያን፣ “ገዚ ዗ፌስስ ብሊዕሉ እዩ፣” ይብለ። ኣብ ሊዕሉ

ጥዐይ ነገር ዗የሇ፣ ኣብ ታሕቲ ኣይረኣይን። ሊዕሊዩ ዜተበሊሸወ ገዚ
እንተዯኣ ዗ይተዒሪዩ ዋጋ ከም ዜህሌዎ ኩለ፣ ኣብ ሊዕሇዋይ ብርኪ
ስሌጣን ዜተበሊሸወት ሃገር እውን እንተዯኣ ዕርያ ዗ይተገይሩ ተስፊ
ኣይህሌዋን።

መጨንደሪ ቢሮክራትስ

ሓዯ ገዚኣይ ሓይሉ እንተዯኣ ምሌካዊ ስርዒት ክኸውን እንተጀሚሩን

ንዒርሱ ሕጊ ወሃባይ እንተገይሩን፣ ናይ መትከሌ ሓይሉ ዗ይኮነስ ናይ
ሰራሕተኛታት ቤት ዕዮታት፣ ሰበ ስሌጣናትን ናይ ጥቕሚ ርክባትን
መጨንዯሪ እዩ ዜኸውን። ኣብ ኩለ ኩርናዕ ዒሇም ኣባሊት ቤት ዕዮ
(ቢሮክራትስ) ዜኾኑ ሰባት ውፅኢታዊ ብ዗ይምዃን፣ ነገራት
ብምትሕሌሊኽ፣ ዒንቃፅ ብምዃን ዜፌሇጡ እዮም። ኣብ ዗መናዊ ክሌሰ
ሓሳብ ምሕዯራ (ማኔጅመንት) እቲ ዋና ተግባር ኣዴሊይ ዗ይኮነ
ቢሮክራሲ ኣብ ምንካይ ዗ተኮረ እዩ። እዙ ቢሮክራሲ ኣየዴሌን ንምባሌ
ኣይኮነን። ናይ ስነ ማሕበረሰብ ተመራማራይ ዜኾነ ማክስ ዌበር ስርዒት
ንምምፃእ ቢሮክራሲ ኣዋፃኣይ መንገዱ ከም ዜኾነ ይሕብር። ብኻሌእ
ገፁ ዴማ ቢሮክራሲ ኣንፃር ግሇሰባዊ ናጽነት ሰባት ክኸውን ከምዜኽሌ
እውን ይረኣዮ። ቢሮክራሲ ዴማ ኣንፃር ናጽነት ዗ይኮነስ ናጽነት
ከውሕስ ተገይሩ ክዋቐር ይግበኦ። ብ዗ይፖሇቲካዊን ቁጠባዊን ናጽነት፣
ተባሊሕቲን ኣቕረብቲ ኣማራፂ ሓሳባትን ወይ ዴማ ኣጋሇፅቲ ጌጋታትን
ክበራትዐ ኣይኽእለን።
ተባሊሕቲን መዋፇርቲ ሃብቲን ንማሕበረሰብ ዗ሇዎም ኣበርክቶ
መንግስቲ ተረዱኡ ኤጀንሲታት መስሪቱ ከበረታትዖም ይሰርሕ ኣል።
ግን ዴማ ሕጋዊ ተሓታታይነት ኣብ ዗ይዒሰሇለ፣ ንፀገማት ግዕዜይና
ፌታሕ ተገይሩ ዜውሰዴ ኣኼባ፣ ገምጋምን መግሇፂታትን ኣብ ዜኾነለ
ስርዒት፣ እቲ ቢሮክራሲ ካብ ረብሕኡ ጉዴኣቱ ይዒዜዜ። ዴሊዩ
101 ናጽነት፡ እኩብ ህቀናታት

ምሕዯራዊ ክፌሉ ይኹን “እሺ” በሃሊይነት ጥራሕ ከም ኣውራ ረቛሒ

ተወሲደ እቲ ቢሮክራሲ ዜዋቐር እንተኾይኑ፣ እቲ ቢሮክራሲ
ተሓታታይነቱ ንሕጊ ዗ይኮነስ “እሺ” ንዜብልም ወገናት ይኸውን።
እዙ ዴማ ህሉና ዗ይብለ ቢሮክራሲን ማሕበረሰብን ክፌጠር ይገብር።
ነቲ ጉዕዝ “ንዕውር ዕውር እናመርሖ …” ይገብሮ።

ካብ መጀመርታ ክሳብ ሕዚ ብዜራእናዮ መሰረት፣ ፖሇቲካዊ

ቀጠባ ምሕዯራ ፖሉሲ ህወሓት ካብ ኩልም ንፊሺስታዊ ፖሉሲ። ናዙ
ማሇት ብሄራዊ ሶሻሉዜም እዩ ናይ ህወሓት ግና ብሄራዊነቱ ገዱፈ ከም
ቻይና ዒሇም ሇኻዊ ኮይኑ ፖሇቲካዊ ናጽነት ዗ይብለ፣ ቁጠባዊ ናጽነቱ
ግደብ ዜኾነ ስርዒት እዩ። ንውጽኢታውነት ፖሉሲ እኳ እንትበሃሌ
ናጽነት ዜወሃቦ፣ ብሰብ ሙያ ዜተሃንፀ፣ ዋሊ ሓዯ ናጻ ትካሌ ወይ ቤት
ጽሕፇት የሇን።
ህዜቢ ትግራይ ንብሄራዊ ጭቆና ተቓሉሱ፦ ብሄራዊነቱ ውሕስና ዗ይብለ፣
ናጽነቱ ዴማ ዴሩት ኮይንዎ ኣል። ካብ ናጻ ሚዱያ ጀሚርካ ክሳብ ናጻ
ውዲበ ዛጋታት ዜበሃሌ ኣይፇሌጦምን። እቲ ህዜቢ በቢቤት ዕዮታት
ምሕዯራ ብዜበጽሖ ምንግሌታዕ ፀርፀር ይብሌ ኣል። እዙ እውን
ህወሓት ንዜነበሮ ማሕበረሰባዊ ቅቡሌነት እናወረዯ እንትመጽእ፣
ስሌጣን ንምዕቃብ ነቲ ፖሇቲካዊ ጭዋዴኡ ክሳብ ክንዯየናይ ክጥቀመለ
ከም ዜኽእሌ ቀዱሙ ዜፇሌጥ የሇን፣ ግና ክሳብ ዜተኽኣሇ ካብ
መጥቃም ዒዱ ከም ዗ይውዕለ ግሌጺ እዩ።
ህወሓት ካብዙ ዜወፀለ ብሕታዊ ፌታሕን ኣብ ብሄራዊነት ኣጀንዲ
ህዜቢ ትግራይ ኣንፀሊሉዩ ዗ል ሓዯጋ ዜምክቶን፣ ዒብሊሊይን ዒፊናይን
ኣካይዴኡ ብምቕያር ጥራሕ እዩ። ናብ ትኽክሇኛ ዱሞክራሲ ብምምሊስ
እዩ።
102 ቁጠባዊ ናጽነትን ገዛእቲ ደርብታትን

ወዴ ሰብ ፖሇቲካዊ ኣረዲዴኡኡ ብ዗የገዴስ፣ ዜኽተል ሃይማኖት

ብ዗የገዴስ፣ ከም ዴሊዩ ናይ ምስራሕ፣ ሃብቲ ናይ ምውናን፣ ናይ
ምዜራብ ናጽነት ሰብኣዊ መሰለ እዩ። ብ዗ይ እዘይ ሰብኣዊ መሰሌ ከዒ
ዜኾነ ይኹን ማሕበረሰብ ክዕምብብ ኣይከኣልን።
103 ናጽነት፡ እኩብ ህቀናታት

መወክሳት

Daniel Birhane. (2011). Reality Check. Horn Affairs.

Munro-Hay, Stuart. (1991). Aksum, An African
Civilisation of Late Antiquity. Edinburgh: University
Press.
Phillipson, David W. (2012). Foundations of an African
Civilisation, Aksum & the northern Horn 1000 BC -
AD 1300. Woodbridge: James Currey.
Alvarez, Francisco. (1881). Narrative of Portuguese
Embassy to Abyssinia During the Years 1520-1527.
(Lord Staney of Alderley, Trans.). London: Hakluyt
Society.
Levin, Donald. (1974). Greater Ethiopia: The Evolution
of a Multiethnic Society. Chicago: UCP.
Young, John. (1997). Peasant Revolution in Ethiopia:
The Tigray People's Liberation Front, 1975-1991,
Cambridge: Cambridge University Press.
Ali Sourou Abdel-Aziz. (Nov-Dec 2011). The Battle of
Adwa: Tigrayan Army Uses Envelopment, Frontal
Attack To Annihilate Italian Forces. Infantry, 100
(5), 23-25
104 መወክሳት

ነጋዴራስ ገብረ ህይወት ባይከዲኝ፣ (2007)፣ ነጋዴራስ ገብረ

ህይወት ባይከዲኝ ሥራዎች፣ ኣኣ፡ ኣኣዩ ፕሬስ።
Erlich, H. (1981). Tigrayan Nationalism British
Involvement and Haile-Selassie's Emerging
Absolutism-Northern Ethiopia, 1941-1943', Asian
and African Studies, 15(2).
ሮበርት ካፕሊን፣ (2011) ኢዴኩም ሃቡ ወይ ጥመዩ፣ (ትርጉም፡
ግዯይ ገብረኪዲን)፣ መቐሇ፡ ምንባባት ትግርኛ።
Solomon Enqaui. Tigray: The Ecstasy and Agony.
John Stuart Mill. (1993 [1861]) Representative
Government, in Utilitarianism, on Liberty, and
Considerations on Representative Government, ed.
Geraint Williams (London: Everyman), 392–394.
http://www.marxists.org/archive/marx/works/1852
/18th-brumaire/ch01.htm
Smith, Adam. (1776). The Wealth of Nations
Ricardo, David. (1817). Principles of Political Economy
Von Mises, Ludwig. (1990). Economic calculation in
the Socialist Commonwealth
F. A. Hayek. (1935). "The Nature and History of the
Problem" and "The Present State of the Debate," in
F. A. Hayek, ed. Collectivist Economic Planning.
Fonseca, Gonçalo L. "The socialist calculation debate".
105 ናጽነት፡ እኩብ ህቀናታት

Acs, Zoltan J. & Young, Bernard. (1999). Small and

Medium-Sized Enterprises in the Global Economy.
University of Michigan Press.
Galbraith, John Kenneth. (1996). The Good Society: The
Humane Agenda. (Boston, MA: Houghton Mifflin
Co.,)
Keeler, JP. (2001). "Empirical Evidence on the
Austrian Business Cycle Theory". Review of
Austrian Economics.
Mulligan, Robert F. (2006). An Empirical Examination
of Austrian Business Cycle Theory.
Valentino, Benjamin A. (2004). Final Solutions: Mass
Killing and Genocide in the Twentieth Century.
Cornell University Press.
Marx, Karl (2001). Preface to a Critique of Political
Economy. London: The Electric Book Company.
Marx, Karl and Friedrich Engels. Selected
Correspondence.
Bakker, J. I. (Hans). "Economic Determinism".
Blackwell Encyclopedia of Sociology. Retrieved
December 28, 2011.
Sayers, Sean. (Spring, 1984). "Marxism and the
Dialectical Method - A critique of G.A. Cohen".
106 መወክሳት

Radical Philosophy 36, pp. 4-13. Retrieved

December 28, 2011.
Marx, Karl. (1977). "A Contribution to the Critique of
Political Economy". Moscow: Progress Publishers,
Retrieved December 28, 2011.
Habermas, Gary R. (1996). The historical Jesus: ancient
evidence for the life of Christ. Thomas Nelson Inc.
Retrieved December 28, 2011.
Marx, Karl and Engels, Friedrich. (1848). Manifesto of
the Communist Party.
Hayek, Friedrich. (1944). The Road to Serfdom.
University Of Chicago Press.
Bellamy, Richard (2003). The Cambridge History of
Twentieth-Century Political Thought. Cambridge
University Press.
Bakunin, Mikhail. "Statism and Anarchy". Marxists
Internet Archive. Retrieved 2008-08-06.
Marx, Karl. (May 15th 1842). On Freedom of the Press.
Rheinische Zeitung No. 135.
Trotsky, Their Morals and Ours
http://www.marxists.org/archive/trotsky/1938/
morals/morals.htm
Von Mises, Ludwig (1994). The Anticapitalistic
Mentality. Libertarian Press, Inc.
107 ናጽነት፡ እኩብ ህቀናታት

Thornton, Stephen. (2006). "Karl Popper". In Zolta,

Edward N. Stanford Encyclopedia of Philosophy.
Stanford.
Alex Knight, Why Marxism Has Failed, And Why
Zombie-Marxism Cannot Die. From
http://endofcapitalism.com
Boétie, Étienne De La. Discourse of Voluntary
Servitude.
ዮራም ሃዝኒ (2014) ጸጋ ብሄራውነት፣ (ትርጉም፡ ግዯይ
ገብረኪዲን)፣ መቐሇ፡ ምንባባት ትግርኛ።
ኣሲሞግለን ሮቢንሰንን (2014) ምኽንያት ውዴቀት ሃገራት፡ ፌሌፌሌ
ስሌጣን ሃብተ-ጸጋን ዴኽነትን፣ (ትርጉም፡ ግዯይ ገብረኪዲን)፣
መቐሇ፡ ምንባባት ትግርኛ።