Cultuurwetenschappen samenvatting: 2de kwartiel

Week 11 & 12: Romaanse architectuur

Kunstwerken:

Beeldje van Karel de Grote te paard, 9de eeuw

- Weinig dynamiek
- Menselijk vorm niet gedetailleerd
- Niet realistisch

Beeld Marcus Aurelius; 176-180 n.Chr

- Wel realtisch
- Meer gedetailleerd
- Lijkt meer op de menselijk vorm

Laatste Oordeel Timpaan. Ste. Foy, Conques. 1050-1130

- (links onder) Paradijs Abraham in centrum

- (rechts onder) duivel zit op de troon
- (middenste deel) Christus op troon. Las
rechter. Rechterhand wijst naar geredde
mensen; links naar verdoemde
- (Links van Christus) Maria, Peter en willicht
de stichter van het klooster. Entourage en
heilige
- (Rechts onder christus en boven de duivel)
Engelen openen graven van de doden. Zielen
worden gewogen
Kenmerken:
- Architecturale aanwezigheid is sterk duidelijk
- Ze geven blikken naar elkaar van hoe ze naar elkaar kijken
- Links hemel – rechts hel
- Zielen werden gekweld in de hel
- Anatomische correctheid is niet meer belangrijk
- Ontkenning van het lcihaam
Poykleitos doryphoros, 5de eeuw v.chr. (kunnen vergelijken met hierboven)

- Plasticiteit
- Frontaliteit
- contraposto

Laatste oordeel timpaan, 1120-46, west façade, kathedraal van Ste. Lazare, Autun, Frankrijk

- (Midden) Jezus
- Rond Jezus bevinden er zich 4 engelen
- Langs de engels links langs jezus zit Maria met
daarlangs nog een engel
- Links is hemel, rechts is hel
- (Onder de horizontale lijn onderaan) doden die
opstaan uit hun graf

Westgevel van de Kathedraal van Angoulême, ca 1130

Westgevel van Notre-Dame-la-grande, Poitiers, ca 1130-1145

Gebouwen:

Torhalle (poorthuis), Lorsch, vroege 9de eeuw

- duidt de entree aan naar een stad (ingang)

- Geen echte romeinse triomfboog
- Lokale architectuur

Paleizencomplex van Karel de Grote, Aachen. Naar een ontwerp van Odo van Metz, ca 790 X

- Romeinse elementen zijn terug te zien

Paltskapel, Aken, ca 790-800

- Kapel van Karel de grote in Aken

- Marmeren zuilen en stenen uit Ilatië overgebracht
- Mozaïk in de koepel
- De constructie van de bogen zichtbaar (zwart-wit)

(Grondplan niet kunnen tekenen)

- Centraal opgevatten slotkapel

- Paln bestaat uit centrale 8-hoek omgeven door een 16-hoek
- Overgang tussen 16-hoek en 8-hoek gevormd door driekhoekige gewelven
- Model byzantijnse koepelkerk
San Vitale 547, Ravenna X

- Centraal boog bestaat uit een

achthoek met een omloop over twee
verdiepingen
- In het westen is een voorportaal, in
het oosten het presbyterium (koor)
en de apsis
- De koepel rust op de rondbogen die
op 8 ranke pilaren steunen
- Tussen de pilaren zijn er 7 doorgangen met
zuilenbogen naar de omloop:
- Volledig versierd met mozaïeken en bladgoud
- Alles is gedecodeerd, geen zichtbare constructie, technieken zijn
bedekt met mozaïek

Heilige Katharinaklooster, Sinaai Woenstijn, Egypte, 5de eeuw

- De kerk is de grootste machtsblok tijdens de karolingische

periode
- Twee kloosterorders: benidictijnen en Cisterciënzers
- Kloosterordes oefenen een enrome invloed uit op de
relgieuze, architecturale en artistieke ontwikkelingen
- De kloosterordes waren de drijvende kracht van de
Romaanse stijl
- Ligt volledig afgelegen
- Het enige doel van de mensen die leven in de middeleeuwen was om in de hemel te geraken.

Kloosterplan van Sankt Gallen. Reichenau, vroeg 9de eeuw.

= centrale as
= toegangspunt
= kerk
= achter het gras, klooster
à een hele grote boederij, ze kweken alles zelf, ze hoeven eigenlijk nooit uit dit domein te gaan om
iets te gaan halen want alles wat je nodig hebt bevindt zich in het domein
Benedictijnenklooster van Cluny II, 955-981

- Immuniteit of zelfbestuur van kloosters

- Strikte naleving van de benedictus regel
- Netwerk aan kloosters

Uitbreiding van het klooster:

- Twee torens in het Westen
- Getrapt koor met kapellen (rode lijn)
- Toren in het oosten
- Tongewelf
- Nartex of voorportaal
- Dit is de 2de versie van de 3

Benedictijnenklooster van Cluny III, 1088-1130 X

- ontworpen door Gunzo op basis van

wiskundige formules
- Toegeving tonggewelf, 33 meter
hoog, nog nooit eerder een tongewelf
op die hoogte
- Tongewelf als uitsekende klankkast
voor gezangen en latijnse riten
- Vandaag enkel een arm van het
transept bewaard

Abdij van Fontenay, Frankrijk, 1118

- soberheid
- Geen ornament
- Ora et labora: werken kan
ook een denkwijze zijn (bij dit
gebouw)
- Evolueren naar mechanische
klokken
Moisej Ginzboerg en Ignaty Milinis, Narkomfin-gebouw in Moskou, 1928.

- utopisch project in de geest van het comunisme in

Rusland
- Gebouw biedt onderdak aan 54 huishoudens, een
restaurantn een kinderopvang en een wasserette
- Woningen voor de werknemers van het Narodnyo
commissariaat Finansov
- Gebouw als ‘social condersor’: collectief leven na de
revolutie

Le corbusier, La tourette, evreux Frankrijk, 1956

Dom Hans Van der Laan, Benedictijnenabdij van Vaals, 1928

Sainte Foy, Conques, 11de -12de eeuw X

- Toegangelijkheid voor massa bezoekers

- Tongewelf
- ß (deze foto links)
^ straalkapellen

ß reliek, er ontstond een zwarte markt met relieken

Terminologie:
Karel de Grote, (748-814):

- Kleinzoon van Karel Martel

- Afkomstig uit het geslacht der Karolingen
- 769: koning der Franken
- 800: kroont zichzelf tot keizer va het Roomse Rijk
- Verenigt Europa à proces van Christianisering
- Culturele opleving onder heerschappij Karel de Grote

Romaanse architectuur:
- Romaans = op romeinse wijze
- Poging om romeinse elementen terug te halen die verloren zijn bij val van west Romeinse rijk
- Geen homogene bouwstijl
- Onstond uit technieken van Karolingische architecten die zich lieten inspireren door
Romeinse en Byzantijse voorbeelden
- Stijl verspreidde zich over heel Europa

Kenmerk:
- gebruik van rondbogen
à tongewelf
- dikke en zware muren met beperkte raamopeningen
De kloosterregel van de heilige benedictus
- 6de eeuw n.Chr
- Leefregel voor de monniken
- Ora et labora: bid en werk
- Thema’s: gehoorzaamheid, armoede en nederigheid

Cisterciënzers
- Reageren tegen overdadige versieringen van kloosters van Cluny
- 1098: stichting van Citeaux
- Terug naar de regel van d ehelige benedictus
à armoede, gehoorzaamheid en nederigheid
- Arbeid is een belangrijk component
- zelfvoorzienend

Plato: (een andere visie op kunst)

- van abstractie naar zintuigelijke ervaring
- idee dat kunst de natuur kopieert
- het rationeel denken en individu staan centraal
- zoektocht naar de ‘ideale’ vorm (allegorie van de grot)
- geometrie, proportie en symmetrie

St. Augustinus
- Goddelijk zelf kan niet worden afgebeeld
à waarop worden de afbeeldingen dan wel op gebaseerd? St.
Augustinus
- Mathematische orde = schoonheid
- Rationele schoonheid als weg naar God en religieuze wijsheid
- Mathematische orde, harmonie en proportie

Zijbeuk: onderdeel dat evenwijdig is aan het middenschip, gescheiden door

zuilengalerij. Vaak vijf beuken in romaanse kerken (pelgrims)
Middenschip: met vierkante pijler tussen beuken
Viering/kruising: plaats waar het schip en de dwarstranssepten elkaar kruisen. Daarboven soms
achthoekige toren gebouwd.
Transcept: het onderdeel dat haaks op het schip staat, bestaat uit 2 zij armen en de kruising
Koor: plaats voor het altaar, soms gescheiden door koorhek, plaats voor monniken
Kooromgang: overdekte gang rond het koor, verlening van de zijbeuken
Straalkapellen: een kapel die aan een koor gebouwd is
Westgevel: soms met portaal, romaanse kerk heeft meestal twee westtorens
Westtorens: meestal twee toren bij een romaanse kerk
Tongewelf: gewelf in de vorm van een halve cilinder.
Er bestaan verschillende varianties op de boog
à spitstongewelf, spitsboog, ellips- of paraboolboog
Tromp/ squinch: bouwkundig element dat de overgang mogelijk maakt tussen vierkante ruimte en
octogonale of bolvormige koepel. Zonder tromp zouden de vier muren uit elkaar worden gedrukt.
Pelgrimsroute: is een door bedevaarts grbuikte route. Wellicht de bekenste pelgrimsroute in Europa
is de Camino de Santiago.
Reliek: overblijfsel van een lichaam van een heilige of een voorwerp dat met een heilige in aanraking
is geweest, waaraan wonderdadige kracht wordt toegekend
Timpaan: (boogtrommel) ronde vulling boven portaal en onder boog met beeldhoudwerk
Week 13: vroege en hoge gotiek in Frankrijk
Kunstwerken:

Norte-Dame, Timpaan, Laatse Oordeel, detail, (12de eeuw- 14de eeuw)

- hoogte
- 2 centrale torens langs de voorkant, 1 hoge toren langs achter

- portalen van links naar

rechts: het Mariaportaal, portaal van de laatste oordeel en
Anneportaal. Boven portalen zogeheten koningsgalerie met beelden
van de koningen van Juda als verbintenis tussen Franse Monarchie en
de Kerk. Eerste keer dat dit soort decoratie aangebracht werd op een
Kathedraal.

Gebouwen:
St. Dennis, 12de eeuw, Frankrijk x

- was oorspronkelijk een romaanse kerk

- Begraafplaats voor de Capetingische koningen
- Plaats waar relieken van St. Denis, de patroonheilige van Frankrijk worden
bewaard.
- Opdrachtgever: abt Suger
- Glasramen in plaats van muurschilderingen
- Verticaliteit en dematerialisering
- Van donkere romaanse kerk naar een visueel lichtere architectuur
- Aniconisme
- Soberheid niet meer aan de orde

abt Suger (1080-1151)

- Opdrachtgever van St. Denis
- Pelgrims moeten grootsheid
van het geloof ervaren
- Weg van ideaal armoede
- Kunst en architectuur als
spirtituele hulp om het
goddelijke te bereiken
- Mysticisme van het licht
- Geen filosofie van armoede
Kathedraal van Laon, 1155-1235

Gotische façade
- 3 toegangsdeuren
- Roosvenster
- Puntbogen
- Horizontale en verticale organisatie
- Decoratief programma (koeien)

Kathedraal Norte-Dame (12de eeuw-14de eeuw) X

- De drie portalen waar je naar binne kan is de:

à linkse portaal = de mariaportaal
à middelste portaal = portaal van het laatste oordeel
à rechtse portaal = anneportaal
- (zie norte-dame laatste oordeel, timpaan)

- Vierdelige opstand

Buitenkant:
- Luchtbogen
- Waterspuwers

Kathedraal van Chartres (1194-1230) X

- twee verschillende toren dat was op dit gebouw gerenoveerd is naar de

nieuwste bouwstijl waardoor ze eentje nog hebben gelaten hoe die was omdat
deze nog in goede staat was en de andere hebben gereoneveerd omdat die
kapot was
= travée is aan de ene kant 2
en aan de andere kant 1
= kooromgang
= straalkapellen
= westtorens
Kenmerken:
- 3delige muuropstand
- Twee Roosvensters = bifiori
- Ontdubbeling van de lichtbeuk
- Vierdeligkruisribgewelf
- Glas in loodraam: zijn allemaal gekke verhalen van hoe de mensen in de hemel terug kunnen
komen

Karthedraal van Reims (1211)

- Beste voorbeeld voor de hooggotiek

- Ze werken met aan de ingang met een trechter functie zodat
iedereen naar de deur wortd geleid
- Detail van het middenportaal
à beelden zijn echte volwaardige standbeelden
- Extra zijbeuken aan de zijkant bijgebouwd
- Glasramen zijn 19de eeuw

Kathedraal van Amiens (1120) X

- Voorportalen autonome indentiteit
- Hoogste kathedraal voor die periode
- Half mirakel dat die nog recht staat
- Deze hebben aan de rechterkant van
het grondplan een dubbele gang

Terminologie:

Verstedelijking: ze gaan van agrarische landbouw naar een verstedelijkte samenleving, verwerking
van grondstoffen (= centra van handel en nijverheid)
Feodalisme = standenmaatschappij: grond werd door de leenheer toebedeeld aan hun leenmannen,
in ruil voor verplichting van persoonlijke trouw, militaire bijstand en belastingsinkomen
Ecclesia cathedralis: kerk van zetel

Gotiek:
- mensen gebruikte het woord gotisch in die tijd niet de term gotisch werd er later aan
toegevoegd.
- Pejoratieve term = negatieve connotatie
- Goten , het germaanse volk dat het romeinse rijk deed uiteenvallen
- Gotiek is een noord-europeese stijl
- Kenmerk: lichter en verticaler
- Slankere en hogere gebouwen
- Zware muren worden vervangen door steunberen en luchtbogen
Spitsboog: de koepel die in de vorm van een punt naar elkaar toe gaat
Steunberen: dat zijn verzwaringen van het muurwerk die de druk afleiden naar de grond
Luchtbogen: komen aan de buitenkant van de muur. Ze hebben de vorm van een halve boog en
vangen de druk van het gewelf op en brengen ze naar de steunberen.
Pinakel: decoratieve spits op de steunberen die ook extra gewicht geven.
Kuisribgewelf: het gewelf dat loopt in een kruis, bv. een 4-delig of een 6-delig
Ribben: die worden toegepast in de constructie vann gewelven. In de gotiek werden deze gebruikt
als dragende functie.

Straalkapellen: de kapellen rond de kooromgang

Kooromgang: ambulatorium
Lichtbeuk: dat is in de kathedraal een lange rij van venster die zorgen ervoor dat er natuurlijk licht
binnenkom
Triforium: is een gang die is ingebouwd in de binnengevel van een gotische kerk
Galerij: een verdieping geplaats boven de zijbeuken van een kerk en onder de lichtbeuken
Arcaden: stenenboog die met de uiteinden op de muur rust.
Roosvenster: is een cirkelvormig venster, meetsal met een rozetvormig maaswerk
Maaswerk: is de stenen versiering in de geometrische patronen in het boogveld van gotische
vensters en nissen.
Tracering: decoratieve vulling van bv. een gotisch venster, uitgevoerd in natuursteen of in
metselwerk, ook wel maaswerk of traceerwerk genoemt.
Gargouilles of waterspuwers: is een uitmonding van een goot of waterbekken met het doel om water
af te voeren.

Vorm en evolutie van vroege naar hoge gotiek

- eenvoudige spitsbogen
- zware luchtbogen
- dikke ribben
- viervoudige opstand
- zesdelige ribbengewelven

Voorbeelden:
- St Denis, start in 1122
- Laon, 1155-1235
- Notre Dame, begonnen in 1163
• Abt Suger en de ontwikkeling van de kathedraal
- Start bouwprogramma Saint-Denis in 1122 met de reparatie van het schip. Pas in 1137
plannen om het westwerk en de kooromgang te vergroten
- Pelgrims moeten grootsheid van het geloof ervaren. Soberheid niet meer aan de orde
- Weg van ideaal van armoede (cf. Benedictus)

- Hoe kan God zichtbaar worden in de architecturale vorm?

- Van een donkere romaanse kerk naar een visueel lichtere architectuur
- Verticaliteit en dematerialisering
- Glasramen i.p.v. muurschilderingen
- Kunst en architectuur als spirituele hulp om het goddelijke te bereiken. Overstijgen van
materie

- Schoonheid als weg naar God

- Mysticisme van het licht. Licht als deel van het goddelijke (mysticisme = zoektocht naar
kennis die voor rede ontoegankelijk is)
- God ervaren door middel van architectuur en objecten
→ Aniconisme
- Geen filosofie van armoede, (zoals kloosterregel van Benedictus) maar van rijkdom
Week 14: verspreiding van de gotiek
Kunstwerken:
Geïllumineerd getijdenboek Les Très Riches Heures du duc de Berry (Frans voor De zeer rijke uren
van de hertog van Berry), besteld rond 1410 door Jan van Berry en gedeeltelijk vervaardigd door de
gebroeders Van Limburg
- Van abstracte gouden achtergrond naar meer natuurlijk ogende
landschappen
- Intuïtieve ruimtewerking
- Meer levensechte personages met individuele gelaatstrekken
- Langgerekte lichamen
- Details (kleding, landschap, interieur, gebruiksvoorwerpen,)

Jan en Hubert van Eyck, Het Lam Gods (retabel of veelluik), Sint Baafskathedraal, Gent, 1432.
- Laatgotische schilderkunst
- Scharnieren zodat de deuren dicht kunnen
- Volledig gerestaureerd

Rogier van der Weyden, De zeven sacramenten (1440-1445)

- Veel luik?
- Altaarstuk
- Heel veel architectuur afgebeeld
- Perspectief
- 7interieur zorgt voor achtergrond voor de Bijbelse
taferelen
- Kerk is een hemelse plaats
- Detail van linkse luik van vorige pagina

Gebouwen
Kathedraal van Canterbury, 1174
 - Aanvankelijk een Romaanse kerk
- Uitbreiding met nieuwe kapellen
- Verdubbeling van de dwarsbeuk
- Franse elementen, maar plan is hybride
- Toevoeging van ruimte i.p.v. concentratie van de ruimte ( zoals in de
Franse bouwtraditie)
- Steeds meer uitbreiding en ziet er ook totaal anders uit

- Veel horizontaler grondplan

- Lichtbeuk is in lagen
- Dimensie zijn hier veel anders dan bij Franse gotiek
- 4 delige kruisribgewelf
- Corona koepel : extra overkoepeld

Kathedraal van Lincoln, 1192 X

- Westelijke en noordelijke
ingang
- Sculpturale gewelven,
vooral ornamenteel beginnen
te worden
- Doet heel fragiel aan
- Patronen
- Minder uitdrukking van structuur

Sint-Romboutskathedraal, mechelen (13de-16de eeuw)

- Navolging van Franse gotiek

- “koolblad” kapitelen
- Meestal: één westtoren
- Toen gebouwd
Stadhuis Brussel, Stadhuis Leuven (15de eeuw)

= profane gotiek

Terminologie:

Rayonnante of flamboyante gotiek: heel lichte achtitectuur (uitbundige gotiek)

Perpendicular: hoekige stijl
Waaiergewelf: type van gewelf gebaseerd op het kruisribgewelf dat naast de noodzakelijke ribben
ook veel decoratieve ribben toont

Brabantse gotiek:
- Navolging van Franse gotiek
- ‘koolblad’ kapitelen
- Meestal: 1 westtoren

Profane gotiek: religieuze gebouwen dat gebouwd werden in die tijd

Polyptiek of veelluik: beelend werk dat uit meer dan drie panelen bestaat. Het is meestal
gebeeldhouwd of geschilderd en komt vaak voor als altaarstuk.

Week 15: Opkomst van de renaissance

Kunstwerken:
Frescoreeks De allegorie van goed en slecht bestuur, door Ambrogio Lorenzetti in het Palazzo
Pubblicp van Siena, Italië. 1338-1339
= burgemeester ontvangt van de rijke mensen en geeft dat terug aan de armere mensen

- dit is een fresco: pigmenten aangebracht op

nat plijsterwerk. `
- Morele opvoeding door middel van
schilderkunst.

- Velden rechts: velden zijn

slecht verzorgt waardoor de oogst
slecht gaat waardoor ze weinig
inkomen hebben
 = de duivel vertoont hoogtij

Fresco’s van Giotto in Arenakapel of Scrovegni Kapel, Padua, Italië, gewijd in 1305 (focus op het
tafereel van het laatste oordeel)

Links = oosten, rechts: westen (= laatste

oordeel tafereel)

Leonardo Da Vinci, De mens van Vitrivius, 1500.

-Benadrukken van belang van menselijke waarden in plaats van religieuze

dogma’s
-Werkelijkheid verstaat door midden van observatie en rede. (maar doctrines
van de oudheid worden wel aanzien als waarheid)
-Nieuwe aandacht voor persoonlijke room (<-> middeleeuwen: ijdelheid als
een zonde)
- Hemel à cirkel, aardse à vierkant = twee werelden samengevoegd

Zuidportaal van Baptisterium in Firenze, Andrea Pisano, opdracht in 1329

Rechts: detail de geboorte van Johannes

Wedstrijd voor de deuren van het baptisterium in Firenze Inzending van Flippo Brunelleschi, offer
van Isaak, 1401 en lorenzo Gilberti, offer van Isaak, 1401. Inzending van Flippo Brunelleschi, offer van
Isaak, 1401 en lorenzo Gilberti, offer van Isaak, 1401

Wedstrijd voor de versiering op de deur. Rechter wint.

Links: Filippo Brunelleschi, offer van isaak, 1401

Rechts: Lorenzo Ghiberti, offer van isaak, 1401

Paradrijspoort, lorenzo Ghiberti, bapiterium, firenze, 1403-1424

- Van abstract naar realistisch tafereel

- De geboorte van Eva wordt er onder andere op afgebeeld
- Deze zijn opnieuw taferelen maar in een heel andere stijl dan de
vorige ^

Masaccio, De Heilige Drievuldigheid, St. Maria Novella, Firenze, 1427

- Wiskundig perspectief
- Perspectief naar ooghoogte van schilderij à waardoor je
word meegenomen in het schilderij

Gebouwen:
Palazzo Pubblico (stadhuis) en piazza, Siena, 1297-1310

- Stadhuis (nieuw voor deze tijd), nu konden mensen samenkomen en

niet meer met de angst om buiten te komen om overvallen te worden of
als meisje om verkracht te worden nu kan je samen komen.
- = paleis voor het publiek
à het stadhuis (het bestuur) gaat zelf zeggen wat goed is en wat slecht is
in plaats van dat de kerk dat gaat doen een voorbeeld: palazzo pubblico,
sienna
Duomo of Kathedraal, Siena, 1215. Architecten: Giovanni di Agostino, Giovanni Pisano en Camaino
di Crescentino Baptisterium, Firenze, 1059

- Gotische stijl maar niet heel enthousiast

- Horizontaliteit veel zichtbaarder ook in interieur
- Dure materialen ipv mooie beelden
- Datails op materialen heel belangrijk maar romeins.

Baptisterium, firenze, 1059

- Romaans gebouw (men dacht in de 14de – 15de eeuw dat dit een
romeins gebouw was
- Klassieke uitstraling
- Rond bogen
- Fronton
- Korintische kapitelen
- Hier staat het zuid portaal
- 8 hoekig grondplan
- Hier werden baby’s gedoopt

Kathedraal van Firenze en constructie van de koepel door Brunelleschi, 1436.

- constructie begon in 1296 in gotische stijl naar ontwerp van

Arnolfo di Cambio
- Wedstrijd voor het ontwerp van een koepel in 1418
Terminologie:

Familietoren: torens die je bouwde om je macht te uiten

Vrede van konstanz, 1183
- Een verdrag tussen keizer Frederik I barbarossa en de Lombardische liga onder leiding van de
stad milaan
- Keizer stond macht af aan de steden in ruil voor een jaarlijkse som geld
- Gevolg: steden mochten hun consuls of burgemeester vrij kiezen. Steden worden autonoom
- Opkomst van de stadstaten (eerste moderne politieke systeem)
- Opkomst lokale handel. Handelsvrijheid
- Macht wordt een politiek systeem

Opkomst handelklasse (de publico)

- Gevolg van handelsvrijheid: nieuwe handelklasse ‘de publico’

- Het publiek is een nieuw concept.
- Het publiek heeft stemrecht
- Nieuwe architectuurtypes, stadhuizen, kathedralen, piazzas, marktplaatsen en paleizen

Verspreiding van de pest:

Doordat de pest in beeld kwam lag eigenlijk het hele land zo een beetje plat als nu met de corona
dus dat wilt zeggen dat sommige gebouwen niet afgemaakt konden worden en zo van die dingen.

Retabel of veelluik: meestal een vuil luik

Polyptiek: veelluik

Iconografie: beeldbeschrijving

Renaissance:

- Verwerping van het wereldbeeld van de middeleeuwen. Teruggrijpen naar de kunst en

architectuur van de klassieke oudheid
= renaissance, hergeboorte
- Terugkeer naar belangrijkste eigenschappen van Griekse denken:
1. Aandacht voor het seculiere
2. Aandacht voor het individu
- Nieuwe aandacht voor waarneembare wereld zichtbaar in de kunst van de vroege
renaissance

Humanisme
- Benadrukken van belang van menselijke waarden in plaats van religieuze dogma’s
- Werkelijkheid verstaan door middel van observatie en rede
- Nieuwe aandacht voor persoonlijke roem
(<-> middeleeuwen: ijdelheid als een zonde)

Eenpuntsperspectief : methode voor het weergeven van diepte op een vlak oppervlak dmv 1
vluchtpunt
Bas-reliëf: (vlakreliëf) beeldhoudwerkof gietwerk in reliëf dat slechts over geringen afstand uit
het platte vlak komt
 Pilaster of halfpijler
= Een pilaster heeft geen dragende functie
en is dus decoratief. In veel gevallen is de
pilaster een verwijzing naar
de zuilenordes uit klassieke oudheid. De
pilaster werd door architect Filippo
Brunelleschi geïntroduceerd in de
architectuur van de Italiaanse
renaissance.

Week 16: de verspreiding van de Renaissance in italië

Nieuwe ontwikkelingen:

- Uitvinding van het wiskundig perspectief

- Introductie van de drukpers
- Ontdekking van colombus = ze ontdekken een ‘nieuw’ land

à dit is eigenlijk de verlichting van de renaissance maar dat kan ook problematische gevolgen
hebben

Medici familie

- Ze hebben het bankieren uitgevonden

- Staan in een spin centraal in de politieke macht
- Geeft een boost aan de nieuwe peroide aan kunstenaars, architecten voor ze aan te
moedigen
- Ze willen niet uitbreiden maar ze gaan inbreiden binnen de muren van de stad, er worden
hogere gebouwen gebouwd ontwikkeld door de medici. (opdrachtgevers)

Fresco’s in de Magi kape, Palazzo Medici Riccardi, Firenze. Door Benozzo Gozzoli, 1459.

- manier van de medici om hun status te laten tonen

Michelangelo Buonarroti, David, 1500

Gebouwen:

Flippo Brunelleschi, ospedale degli innocenti, firenze, 1419

- Façade communiceert op gevoel van rationaliteit en

stabiliteit.
- Rationaliteit: handelend op basis van de rede
- Stabiliteit: missie van het instituut
- Ziekhuis voor de onschuldigen bv. een ongewenste
zwangerschap
- Zieken + weeshuis voor kinderen
- Façade: rationeel en helder
- De afstand tussen de kapitelen is overal hetzelfde
- Symmetrie
- Veilige plaats voor kinderen
- Mathematische orde
- Sterke proporties in de organisatie van de muur
- Gebruik van romeinse motieven: ze worden helemaal opnieuw gemaakt, er werd niks
herbruikt van de romeinse tijd
- Archeologisch correctheid
- Pilaster of half zuilen

Flippo Brunelleschi,San lorenzo, firenze, italië, gestart in 1421 in opdracht van de medici, 1422-1428

- Vergelijkbaar met de romeinse

basilica
- Ideale mathematische orde als
reflectie van goddelijke orde
- Zoektocht naar Italiaanse culturele
identiteit
- Plaats in de kerk waar religieuze gebruiksvoorwerpen en gewaden worden bewaard

Interieur
- vrij klein
- Duidelijke taal met blanke muren
- Zijkapellen = grafkapellen
Flippo Brunelleschi, Pazzi kapel, firenze, italië, 1429

- Mathematische helderheid zit ook in het grondplan

- Van hemel naar helder rationalisme
- Brunelleschi baseert zich op geometrische principes
- Focus op ideale vorm
- Kijken naar het verleden maar niet
letterlijk citeren

Michelozzo di Bartolomeo, Medici-riccardi, firen ze, italië, gestart in 1445

- Horizontaal paleis
- Om dit paleis te behouden werde heel veel woning afgebroken zodat
er op die plaats dit paleis kon staan
- Rondbogen
- Interieur à duidelijk renaissance te zien
- Buitenkant gebouw à niet duidelijk renaissance te zien

Leon Battisa Alberti, San francesco, rimini, italië, 1446-1468

- Een gotische kerk in renaissance jasje

- Klassiek tempelfront op ouder gebouw geprojecteerd
- Drie nissen à verwijzing naar triomgbogen
- Koepel werd nooit gerealiseerd
- Er is een nieuwe gevel ooit opgeplakt geweest terwijl de rest van het
gebouw hetzelfde bleef

Leon battista alberti, rucellai paleis, Firenze, italië, 1453

- nadruk op oppervlakte van de muur zelf

- Klassieke ordes gereduceerd tot netwerk van ingekerfde lijnen
- Klassieke hiërarchie van de ordes
Leon Battista alberti, san andrea, mantua, ontworpen in 1470 X

- Monumentale orde: system van pilaren van

vloer tot plafond à geven een ander ritme aan: geeft het gevoel dat de pilaren het gebouw
draagd
- Niche en klassiek tempelfront
- Combinatie van tempel en triomfboog
- Cassettes beelden verhalen uit (zie binnenkant plafont) à vergelijkbaar met triomboog van
titus
- Pilasters over twee verdiepen = kolossale orde
- Geometrische ordening als vulling van het concept
- Schip steekt boven de façade uit en staat los van de structuur

Leon Battista alberti, Santa Maria Novella, Firenze, 1458-1470

- Gevel op bestaand gebouw geplakt

- Geometrische figuren organiseren het geheel
- Er is geen monumentale orde
- De horizontale lijn in het gebouw maar de verdeling van het
gebouw, maar in het echte gebouw is dat niet omdat deze gevel
er tegen is geplakt
• Vocabularium van de façade:
- Polychroom marmer
- Voluten
- Fronton
- Oculus
- Een voluut

Michelangelo buonarroti, nieuwe sacristie, san lorenzo, 1519

- Toevoeging van bovenlaag

- Meer licht in de ruimte
- Klassieke oudheid is gedetaileerd
- Muuroppervlak als platisch in plaats
van statisch
Michelangelo buonarroti, bibliotheek van san lorenzo, 1524-1559

- Vestibulum: overgang van kerk naar bib à trap

- De manuscripten in de bib moeten horizontaal liggen
- Platische elementen
- Er zijn draagende kolommen in een nis geplaatst

Ontwerpen van Michelangelo buonarroti voor de hal van de bib en de trap

- Trappen van de bib

- Schetsen manier om na te denken
- Michelangelo heeft dit niet afgewerkt
- Een andere architect heeft dit project verder afgemaakt

Donato Bramante, San Pietro in Montorio of tempietto, 1502

- Sterke nadruk op ruimtelijkheid

- Vrijstaande kolonnen
- Dorische trigliefen creërde ritme
- Orde ook toegepast in koepel
Michelangelo buonarroti ontwerp voor Sint Pieter X

Terminologie:

Palazzo: een groot huis of paleis gebouwd voor familie met aanzien
Cortile: binnehof van palazzo
Façadisme: de aanduiding voor het behouden van de gevel van een gebouw, terwijl het
achterliggende gedeelte volledig wordt vervangen door nieuwbouw
Kolossale orde: pilasters over twee verdiepingen
Voluut: is een krul of spiraalvormige versiering die kenmerkend is voor het kapiteel van een ionische
zuil.

Leon Battista alberti, de pictura en de re aedificatore libri decem:

- Eigen theorie van de schoonheid
- Inspiratie: vitruvius, firmitas, utilitas en venustas
- Uitbreiding van concept venustas
- Venustas: aantal, proportie