Instrumenty Finansowe

Zasoby Strumienie

Zasoby gospodarcze odzwierciedlają Strumienie gospodarcze opisują

stan majątku i zobowiązań podmiotów procesy zachodzące w czasie,
w danym momencie. lub ich skutki ekonomiczne
Mają wymiar wartości (W) Mają wymiar wartości w czasie (W/t)
100 zł na dzień, 10 000 zł na rok, itp
dobro, rzecz i ich grupy:
majątek konsumpcyjny, produkcyjny przychód, koszt, dochód
majątek trwały, obrotowy wynagrodzenie, zysk
Zasoby finansowe i ich grupy: oszczędności, inwestycje
należność, zobowiązanie produkcja, PKB
pieniądze, kredyt
akcje, obligacje,
kapitał
Strumienie finansowe zestawiamy
Majątek i kapitał (źródła finansowania) w budżecie, rachunku zysków i strat,
zestawiamy w bilansie podmiotu przepływach pieniężnych podmiotu
na dany moment w danym okresie

Zasoby i strumienie są nie addytywne. Można jedynie dodawać do zasobów strumienie, które się
kumulują. Np. Kapitał (na koniec okresu t-1) + zysk (z okresu t) = kapitał (na koniec okresu t)
 Bilans podmiotu gospodarczego

Aktywa, Majątek Pasywa, Kapitał

Majątek rzeczowy (AR) Kapitał dłużny (KD)

Zbiór dóbr zaspakajających Zewnętrzne, zwrotne
określone potrzeby źródła finansowania działalności
Real assets Debt

Majątek finansowy (AF) Kapitał właścicielski (KW)

Instrumenty finansowe Kapitał będący własnością właścicieli
reprezentujące określone spółki, przedsiębiorstwa, spółdzielni, itp.
prawa majątkowe Equity
Financil assets

A = AR + AF = = K = KD + KW

Każdy instrument finansowy dający prawa majątkowe właścicielowi jest jednocześnie

zobowiązaniem innego podmiotu (dłużnika, spółki, spółdzielni, itp.).

Każdy instrument finansowy występuje po obu stronach bilansów dwóch podmiotów.

 Płynność Dochód Ryzyko
efektywność
majątku Ryzyko podmiotu
instrumentu finansowego Roczna stopa zwrotu Ryzyko płynności i wypłacalności
podmiotu Ocena ryzyka korporacji – rating
Wt – Wt—1 Ocena osób fizycznych - scoring
rynku
gospodarki r = --------------- × 100%
Wt-1 Ryzyko instrumentów -
majątku – zdolność do zamiany zmienność dochodu w czasie
Wt – wartość instrumentu
na pieniądze – czas, strata
w momencie t
Spot markets – rozliczenie w dwa dni Wariancja
Odchylenie standardowe
Wt-1 – wartość instrumentu
Płynność podmiotu – zdolność do spłaty
w momencie t-1
bieżących zobowiązań – stosunek ∑ (ri – ra)2
płynnych aktywów do bieżących zobowiązań
r = zysk/kapitał = W/t/W = S2 = ------------
= %/t = %/rok N
Wypłacalność podmiotu zdolność do spłaty
wszelkich zobowiązań - upadłość Stopa zwrot: ri - stopa zwrotu
• majątku – ROA w okresie i
rynku – obroty i zdolność
równoważenia się • instrumentu finansowego ra – średnia stopa zwrotu
stopa procentowa
gospodarki – ilość pieniądza w obiegu N - liczba okresów
Inflacja - recesja • kapitału – ROE
 Relacja między płynnością, dochodem i ryzykiem

Instrument finansowy Płynność Dochód Ryzyko

Pieniądz max 0 0
Rachunek oszczędnościowy +++++ + +
Obligacje skarbowe ++++ ++ ++
Obligacje korporacyjne +++ +++ +++
… ++ ++++ ++++
Akcje + +++++ +++++

Los na loterii 0 max max

Podstawowe założenie racjonalności finansowej

• Dochód jest dodatnio skorelowany z ryzykiem jego osiągnięcia

• Płynność jest ujemnie skorelowana z dochodem i ryzykiem
 Definicje instrumentów finansowych

Ustawa o rachunkowości z dnia 29 września 1994 r.

(Dz. U. 1994 Nr 121 poz. 591) Art. 3 ust.1 pkt. 23

(…) kontrakt, który powoduje powstanie aktywów finansowych u jednej ze stron i

zobowiązania finansowego albo instrumentu kapitałowego u drugiej ze stron pod
warunkiem, że z kontraktu zawartego między dwiema lub więcej stronami jednoznacznie
wynikają skutki gospodarcze, bez względu na to, czy wykonanie praw lub zobowiązań
wynikających z kontraktu ma charakter bezwarunkowy albo warunkowy.
 Definicje instrumentów finansowych

Ustawa o obrocie instrumentami finansowymi z dnia 29 lipca 2005 r.

Instrumentami finansowymi w rozumieniu ustawy są:

1) papiery wartościowe;

2) nie będące papierami wartościowymi:

a) tytuły uczestnictwa w instytucjach zbiorowego inwestowania,

b) instrumenty rynku pieniężnego,

c) finansowe kontrakty terminowe oraz inne równoważne instrumenty finansowe rozliczane pieniężnie,
umowy forward dotyczące stóp procentowych, swapy akcyjne, swapy na stopy procentowe, swapy walutowe,

d) opcje kupna lub sprzedaży instrumentów finansowych, opcje na stopy procentowe, opcje walutowe, opcje na
takie opcje, oraz inne równoważne instrumenty finansowe rozliczane pieniężnie,

e) prawa majątkowe, których cena zależy bezpośrednio lub pośrednio od wartości oznaczonych co do gatunku
rzeczy, określonych rodzajów energii, mierników i limitów wielkości produkcji lub emisji zanieczyszczeń
(pochodne instrumenty towarowe),

f) oraz inne instrumenty, jeżeli zostały dopuszczone do obrotu na rynku regulowanym na terytorium państwa
członkowskiego są przedmiotem ubiegania się o takie dopuszczenie.
 Kryteria klasyfikacji instrumentów finansowych

1. Rodzaj prawa reprezentowanego przez instrument.

2. Sposób przenoszenia tytułu własności instrumentu.

3. Terminu i sposobów wykupu instrumentu

(terminów ich wymagalności i zapadalności).

4. Rodzaje dochodów związanych z instrumentem.

5. Sposobów naliczania dochodu i ustalania wartości instrumentu.

 Instrumenty finansowe z punktu widzenia reprezentowanego prawa

Instrumenty potwierdzające Instrumenty potwierdzające Instrumenty emitowane przez

zwrotne zobowiązania dłużne
Zwrot długu o znanej
z góry kwocie
• weksel (Prawo wekslowe)
• obligacja (Ustawa o oblig.)
• kredyt (Prawo Bankowe)
• pożyczka (Kodeks cywilny)
• depozyt (Prawo bankowe)
• gotówka (Ustawa o NBP)
własność (współwłasność)
majątkową
Dają prawo do dochodu
o nieznanej z góry kwocie
i zarządzania
• akcja (KSH)
• udział (KSH)
• księga wieczysta
(Ustawa o księgach
wieczystych i hipotece)
fundusze emerytalne
i inwestycyjne
Dają prawo do dochodu
o nieznanej z góry kwocie
bez gwarancji kapitału
• jednostki rozrachunkowe
(Ustawa o funduszach
emerytalnych)
• jednostki uczestnictwa
(Ustawa o funduszach inwestycyjn.)
• certyfikaty inwestycyjne
(Ustawa o funduszach inwestycyjn.)

Instrumenty bazowe (pierwotne) – reprezentują powyższe prawa majątkowe

Instrumenty pochodne (wtórne, derywaty) samoistnie nie występują.

Są prawem lub zobowiązaniem do instrumentu bazowego.
Poręczenia, gwarancje, hipoteka, kontrakty terminowe – forwards, futures, opcje itp.
 Weksel – podmioty i czynności wekslowe

Bezwarunkowe zobowiązanie Awalista - poręczyciel wekslowy

własne dłużnika
do zapłacenia Awalowanie - poręczanie zobowiązania
określonej kwoty wekslowego
na rzecz Weksel prosty Trasat – główny dłużnik wekslowy
osoby trzeciej sola

Akceptowanie weksla
Trasant – wystawca weksla

Polecenie remitenta
do zapłacenia Weksel trasowany
ciągniony, trata Remitent – pierwszy wierzyciel wekslowy
określonej kwoty
przez trasata
Indosowanie – przeniesienie praw

Dyskontowanie weksla Indosatariusz – kolejny wierzyciel wekslowy

Skup weksla z dyskontem
przed terminem wykupu
przez trasata
Dom dyskontowy
Bank depozytowo kredytowy
Redyskonto weksli

Bank centralny
 Instrumenty finansowe z punktu widzenia sposobu przenoszenia tytułu własności

Instrumenty na okaziciela Instrumenty na zlecenie Instrumenty imienne – rekta

Przeniesienie własności Przeniesienie własności Przeniesienie własności przez

przez przekazanie przez zlecenie (indos) cesję, która jest zawsze
Instrumenty - anonimowe właściciela, który jest umową dwustronną
oznaczony
• gotówka • rachunek oszczędnościowy
• rachunek rozliczeniowy
• akcja zwykła • akcja imienna
• weksel
• obligacje • kredyt
• czek wystawiony na
• czek na okaziciela osobę • pożyczka
• zdematerializowane
papiery wartościowe • jednostka uczestnictwa

• jednostka rozrachunkowa

Papier wartościowy – dokument papierowy na okaziciela, który reprezentuje prawa materialne

w taki sposób, że mogą stanowić samodzielny przedmiot obrotu – instrumenty na okaziciela

Zdematerializowany papier wartościowy na zorganizowanym rynku finansowym istnieje jako zapis

na rachunku inwestycyjnym w Domu Maklerskim – jest instrumentem na zlecenie.

Papierem wartościowym jest instrument zdefiniowany jako papier wartościowy w Ustawie o

obrocie instrumentami finansowymi (2005)
Termin zapadalności i wymagalności instrumentu finansowego
Termin wykupu zobowiązania przez dłużnika

Aktywa Pasywa

Należność Zobowiązanie

Termin zapadalności Termin wymagalności

Termin uzyskania zwrotu Termin spłaty zobowiązania
należności

Aktywa zapadają Pasywa stają się wymagalne

 Termin zapadalności i wymagalności instrumentu finansowego
Termin wykupu zobowiązania przez dłużnika

Instrumenty
nie podlegające Instrumenty podlegające wykupowi
wykupowi
Wykup na żądanie Wykup w jednym Wykup rozłożony
• akcje wierzyciela momencie W czasie (ratalny)
• udziały • depozyty awista
• obligacje • jednostki uczestnictwa
wieczyste
• gotówka

Krótkoterminowe Długoterminowe
zapadalność < rok zapadalność > rok

• weksle • obligacje
• bony skarbowe • listy zastawne
• bony pieniężne • kredyty
• kredyty • pożyczki
• pożyczki
 Instrumenty finansowe z punktu widzenia przynoszonych dochodów

Dochód umowny (odsetki, dywidenda)

przynoszące dochód
zmienny
nie przynoszące dochodu
stały
sparametryzowany nieokreślony
odsetkowy dywidenda
• Pieniądze • Depozyty • Depozyty awista
terminowe • Akcje
• Należność handlowa • Depozyty terminowe
• Kredyty • Udziały
• Jednostki uczestnictwa • Kredyty
• Pożyczki • Obligacje
• Jednostki rozrachunkowe • Pożyczki przychodowe
• Obligacje
• Weksle Vanilla bonds • Obligacje

• Obligacja zero-kuponowa

Jako parametry określające zmienność odsetek przyjmuje się cenę pieniądza na rynku międzybankowym –

WIBOR (m)+ ma
WIBOR – Warsaw Interbank Offered Rate (1m) (3m) itd..
ma – stała marża banku uzależniona od ryzyka kredytobiorcy
 Instrumenty finansowe z punktu widzenia przynoszonych dochodów

Dochód kapitałowy (rynkowy – spekulacyjny), Wt – Wt-1

nie przynoszące dochodu przynoszące dochód

• Waluty i dewizy (należności w walutach obcych

• Pieniądze
• Obligacje
• Należności handlowe
• Akcje
• Depozyty awista i terminowe
• Jednostki uczestnictwa
• Kredyty
• Jednostki rozrachunkowe
• Pożyczki
• Weksle

Instrumenty (produkty) strukturyzowane

Dają możliwość uzyskania zmiennego, nieokreślonego dochodu, związanego najczęściej z

indeksami giełdowymi i gwarantują jednocześnie stały dochód z depozytu.

Warunkiem koniecznym jest istnienie kontraktów terminowych (opcyjnych) na indeksy giełdowe

(akcje) stanowiące punkt odniesienia dla zmiennego dochodu.