System finansowy

Jest to zbiór norm prawnych ustalających przede wszystkim społeczne organy (instytucje), których
zadaniem jest wykonywanie czynności związanych z gromadzeniem oraz podziałem zasobów pieniężnych.
Aby system finansowy był racjonalny tzn. wywoływał korzystne reakcje jednostek gospodarczych musi być:
a) Efektywny
Oznacz oddziaływanie na przebieg procesów rzeczowych przy pomocy pieniądza, aby osiągnąć
optymalne zaspokojenie potrzeb całego społeczeństwa i jego jednostek
b) Zgodny z analizą regulowanych zjawisk
Wiąże się z koniecznością uwzględnienia specyfiki regulowanych przez system finansów zjawisk,
które często mają charakter obiektywny, tzn. istnieją niezależnie od woli człowieka, a zatem
podlegają działaniom praw ekonomicznych
c) Wewnętrznie zgodny
Mimo tego, że regulacje systemu finansowego dotyczą różnych zjawisk to należy pamiętać, że
pozostają one we wzajemnym związku. Dlatego, aby osiągnąć określony cel wyznaczony przez
politykę gospodarczą, trzeba ustalając nowy w jednym, odpowiednio je powiązać z innym obszarem
d) Prosty w konstrukcji
Reakcja na określoną normę jest wtedy zgodna z założeniem jeśli możliwe jest jej postrzeganie w
prostej, a nie zawiłej formie. Stąd każda norma musi być skonstruowana w mało skomplikowany
sposób. System nie może też zawierać norm o podobnym działaniu
e) Zdolny do samoregulacji
Zmiany warunków powinny powodować wystąpienie procesów dostosowawczych. Trzeba tu
wyróżnić procesy: samoregulacji i reformy systemu. Należy ponadto wziąć pod uwagę, że chociaż
system finansowy realizuje określony wspólny cel społeczeństwa to nie jest jej monolitem

Rynkowy system
Strefa realna
finansowy
System społeczny

System ekonomiczny System finansowy

Publiczny system
Strefa finansowa
finansowy
Gospodarka finansowa
System prawny
podmiotów sfery realnej

System polityczny

Inne systemy

Centralną funkcją systemu finansowego jest możliwość współtworzenia pieniądza przez niefinansowe
podmioty gospodarcze (przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe) oraz możliwość przepływu strumieni
pieniężnych między nimi
Współczesne systemy ekonomiczne mają charakter zmonetaryzowany (pieniężny), co nie tylko oznacza, że
występuje w nich system finansowy, ale również to, że podmioty sfery realnej prowadzą gospodarkę
finansową, tzn. gromadzą i wydają środki pieniężne oraz lokują ich nadwyżki i zaciągają pożyczki lub w
inny sposób gromadzą niezbędne fundusze
Funkcje systemu finansowego
Ujmowanie systemu finansowego w kategoriach mechanizmu świadczenia usług zapewniających sprawne
(a w każdym razie zdecydowanie sprawniejsze niż gdyby go nie było) krążenie siły nabywczej w
gospodarce prowadzi do stwierdzenia, że rolą systemu finansowego jest obniżanie kosztów transakcyjnych
D. North pierwotnie definiuje koszty transakcyjne jako:
a) koszty pozyskiwania informacji o okazjach realizowania zysków
b) koszty negocjowania kontraktów
c) koszty realizacji kontraktów
W późniejszym okresie rozszerza się znaczenie pojęcia kategorii kosztów transakcyjnych przyjmując, że
kosztami transakcyjnymi są „wszystkie koszty wynikające z międzyludzkich transakcji”
System finansowy podobnie jak cała instytucjonalna struktura gospodarki ma za zadanie obniżanie kosztów
transakcyjnych powstających w procesie gospodarowania przez społeczeństwo
Funkcje systemu finansowego w gospodarce:
 Funkcja płatnicza
s. finansowy umożliwia dokonywanie rozliczeń między kontrahentami transakcji gospodarczych, w
szczególności w transakcjach kupna-sprzedaży
 Funkcja płynności
s. finansowy umożliwia zamianę instrumentów finansowych i innych aktywów z formy rzeczowej
na pieniężną
 Funkcja oszczędności
S. finansowy promuje i tworzy warunki do lokowania nadwyżek pieniądza
 Funkcja akumulacji bogactwa
s. finansowy umożliwia gromadzenie i pomnażanie kapitału
 Funkcja kredytowa
s. finansowy zapewnia zasilenie pieniądzem kredytowym podmiotów gospodarczych, gospodarstw
domowych i instytucji publicznych
 Funkcja minimalizowania ryzyka
s. finansowy powinien minimalizować ryzyko transakcji gospodarczych
 Funkcja polityki gospodarczej
s. finansowy powinien wspierać organy państwa i samorządu terytorialnego w realizacji polityki
zmierzającej do wzrostu gospodarczego, tworzenia miejsc pracy, ograniczenia inflacji i
ustabilizowanie zdolności płatniczej kraju
System finansowy realizuje trzy funkcje:
 Monetarna
 Oznacza, że s. finansowy polega na dostarczeniu podmiotom niefinansowym pieniądza w
ilości i strukturze odpowiadającej zapotrzebowaniu gospodarki i jej podmiotów,
organizowaniu obiegu pieniężnego, aktywnym uczestniczeniu w oddziaływaniu na przepływy
pieniężne, w tym dokonywaniu płatności
 kapitołowo-restrybucyjna
 dzięki s. finansowym możliwy jest przepływ wolnych środków pieniężnych od podmiotów
dysponujących nimi do podmiotów chcących z nich korzystać
  s.f. mechanizmem zamiany zarówno dobrowolnych oszczędności, jak i środków
wymuszonych za pomocą instrumentów fiskalnych w inwestycje
 kontrolna
 system finansowy postrzegany jest jako mechanizm sprawowania kontroli nad strumieniami
środków pieniężnych, które w przeszłości zostały zainwestowane, pożyczone lub
redystrybuowane. Utożsamia się tę funkcję systemu finansowego nie tylko z kontrolą
finansową, ale również z władztwem korporacyjnym (corporate governance), tj.
oddziaływaniem na zachowanie i postępowanie podmiotów niefinansowych
Istota pieniądza
 pieniądz – materialny lub niematerialny środek, który można wymienić na towar lub usługę
 pieniądz to powszechny środek płatniczy przyjmowany w zamian za towary i usługi oraz służący do
regulacji zobowiązań
 pieniądz – towar uznany w wyniku ogólnej zgody społecznej za środek wymiany gospodarczej, w
którym są wyrażone ceny i wartości wszystkich innych towarów
Podstawowe rodzaje pieniądza:
 pieniądz gotówkowy
 kruszcowy
 metalowy (monety)
 papierowy (banknoty) – pieniądz funkcjonalny
 pieniądz rozrachunkowy (bezgotówkowy)
 czeki
 dokument wystawiany przez bank na rzecz posiadacza rachunku bankowego, w
którym wystawca poleca bankowi wypłatę określonej sumy pieniężnej. Czek musi
zawierać określone elementy, takie jak nazwisko wystawcy, numer rachunku, data
wystawienia i podpis. Może być wystawiony na określoną osobę, okaziciela lub na
zlecenie. W przypadku braku pokrycia grozi wystawcy odpowiedzialność karna i
cywilna. Czeki mogą mieć różne funkcje, takie jak gotówkowe, rozrachunkowe,
podróżne, zakreślone lub potwierdzone. Przeniesienie praw z czeku odbywa się
poprzez wręczenie, indos lub akt notarialny. Termin przedstawienia czeku do zapłaty
wynosi 10 dni (w przypadku czeków krajowych) lub 20-70 dni (w przypadku czeków
zagranicznych).
 weksle
 papier wartościowy, który stanowi zobowiązanie do wypłaty określonej sumy
pieniężnej w wyznaczonym terminie. Uczestnikami stosunku wekslowego są m.in.
 trasant - osoba, która wystawia weksel
 trasat - dłużnik wekslowy. Osoba, która ma zapłacić kwotę oznaczoną na
wekslu
 remitent - pierwszy uprawniony wierzyciel wekslowy. Osoba, wskazana na
wekslu, której ma być wypłacona suma wekslowa (pierwszy posiadacz
weksla)
 akceptant - trasat po przyjęciu i zaakceptowaniu weksla. Osoba, która
zobowiązała się do zapłaty kwoty zamieszczonej na wekslu
 domicylant - osoba, u której ustalono miejsce zapłaty weksla - domicylantem
może być tylko bank
 Istnieją różne rodzaje weksli, takie jak weksel własny i weksel trasowany. Weksel musi
zawierać określone elementy, a jego funkcje to m.in. płatnicza, kredytowa, obiegowa,
gwarancyjna i refinansowa. Weksel in blanco to niewypełniony weksel, a poręczenie
wekslowe służy zabezpieczeniu płatności. Prawa z weksla można przenieść przez
indos. Protest wekslowy jest sporządzany w przypadku odmowy przyjęcia weksla lub
zapłaty. Poszukiwanie zwrotne jest możliwe w przypadku braku zapłaty weksla.
 bony
 karty płatnicze i kredytowe
 bankowy
 elektroniczny
 pieniądz międzynarodowy
Ekonomiczne funkcje pieniądza
 Funkcja cyrkulacyjna (transakcyjna) – pieniądz jest powszechnym „środkiem wymiany” w
transakcjach kupna-sprzedaży. Każdy przyjmuje go za sprzedane towary i usługi, wiedząc o tym, że
za pieniądze będzie mógł nabyć inne niezbędne mu dobra (materialne lub usługi). Dzięki
pieniądzowi nastąpiło rozdzielenie w czasie transakcji kupna-sprzedaży na dwie odrębne czynności
- transakcję kupna oraz transakcje sprzedaży – przez co przestała istnieć konieczność zachowania
jedności czasu i miejsca. Towar lub usługa może być sprzedany, a za otrzymane pieniądza dokonać
zakupu towaru lub usługi w innym miejscu oraz w innym terminie
 Funkcja obrachunkowe (miernik wartości towarów) – pieniądz jest „miernikiem wartości”. Przy
pomocy pieniądza możliwe jest wyrażenie wartości innych towarów (w postaci cen towarów w
jednostkach pieniężnych), ponieważ jest powszechnym ekwiwalentem. Cena jest pieniężnym
wyrazem wartości towarów i usług. Wyrażenie wartości towarów i usług w pieniądzu wiąże się z siłą
nabywczą pieniądza. Aby określić cenę towaru lub usługi nie trzeba posiadać pieniądza, gdyż pełni
on
 Funkcja płatnicza – pieniądz jest „środkiem płatniczym”. Pieniądz stał się środkiem płatniczym
poprzez oddzielenie się ruchu towarów i świadczonych usług w czasie od ruchu pieniądza. Wraz z
rozwojem społeczno-gospodarczym funkcja pieniądza jako środka płatniczego ciągle wzrasta,
natomiast jako środka wymiany, maleje.
 Funkcja tezauryzacyjna – funkcję „środka przechowywania wartości” pieniądz spełnia wtedy, gdy
środki pieniężne uzyskane ze sprzedaży towarów lub usług nie są przeznaczone na zakup innych
towarów lub pokrycie zobowiązań, lecz są przechowywane (oszczędzane).
Społeczne funkcje pieniądza
 Funkcja behawioralna (zachowawcza) - pieniądz jest środkiem determinującym ludzkie
zachowania, ponieważ jest ekwiwalentem wszystkiego, co jest człowiekowi niezbędne do życia
 Funkcja dezintegracyjna - Pieniądz powoduje rozpad istniejących struktur społecznych i
powstawanie nowych, dążenie do wzbogacenia się wywołuje wiele różnic między grupami
społecznymi. Uwidacznia się rozwarstwienie społeczeństwa pod względem ilości posiadanego
pieniądza, co za tym idzie władzy, wpływów, sławy, itp. Pokusa zdobycia pieniędzy za wszelką cenę
determinuje rozwój przestępczości. Środki z nielegalnej działalności wprowadzane do państwowego
obiegu wpływają niekorzystnie na stabilność finansową państwa
 Funkcja motywacyjna - Chęć posiadania pieniądza motywuje ludzi do podejmowania działań w
celu jego pozyskania, działania te mogą mieć dwojaki charakter taki jak społeczne uznanie ( uczciwa
praca) i nieuczciwe (np. praca na „czarno”, handel żywym towarem itp.). Funckja motywacyjna
pieniądza jest powszechnie stosowana przez pracodawców w celu pobudzenia pracowników do
efektywniejszej pracy.
 Funkcja integrująco-instytucjonalna - Pieniądz wpływa na powstanie i kształtowanie się
stosunków między ludźmi. Na ich podłożu powstają instytucje społeczno-finansowe (banki, giełdy,
fundacje, zakłady ubezpieczeniowe), które mają za zadanie zaspokajanie społecznych potrzeb.
Pieniądz jest też efektywnym narzędziem kontrolowania działalności tych instytucji
 Funkcja informacyjna (komunikacyjna) – pieniądz stanowią źródło informacji o sytuacji
ekonomicznej państwa, które je emituje. Z kolei wygląd, technika wykonania, oraz materiał z
jakiego został wykonywany pieniądz informują o poziomie kultury danego społeczeństwa. Płaca
natomiast nie jest jedynie miarą wysiłku pracownika, ale informacją co we własnym i społecznym
interesie zrobił