Psychologia społeczna – Wykłady

Wykład 1

Funkcje nauki:

a. Funkcja predykcyjna- nauka ma przewidywać rzeczywistość́→ co będzie jeśli wystąpi

jakieś́ zdarzenie?
 Zasada deterministyczna - jeśli nastąpi x to wystąpi y (jeśli będą chmury - x to wystąpi
deszcz – y)
 Charakter probabilistyczny - może padać, jest wysokie prawdopodobieństwo, że
będzie, ale może np. zmienić się ciśnienie. Tezy psychologiczne są probabilistyczne.

b. Funkcja eksplanacyjna (wyjaśniająca)  Psychologia społeczna wyjaśnia, dlaczego

rożni ludzie w tej samej sytuacji zachowują̨ się inaczej np. dlaczego ludzie w
niektórych warunkach zachowują się agresywnie, czemu niektórzy dbają o zasady
sanitarne a inni w tej samej sytuacji nie?
 Dlaczego jeśli pojawiło się zjawisko x to potem wystąpiło zjawisko y?
 Trudniej jest przewidywać co było przed y np. skąd wzięła się mokra plama?
Położono kostkę lodu lub wylano szklankę wody.

Psychologia społeczna - nauka o tym, jak ludzie wpływają na myśli, emocje i zachowania
innych ludzi.

Człowiek jest istotą ultraspołeczną - zawsze egzystuje wśród ludzi.-

Arystoteles: „Człowiek jest zwierzęciem społecznym (ładniej istotą), należy do społeczności
ludzi. Czasami prosi ich o pomoc, czasami o nich myśli, czasami chce zapomnieć, ale człowiek
żyje w społeczeństwie” i taka nauka wyjaśnia wszystkie zachowania z tym związane.

Psychologia społeczna - główne perspektywy teoretyczne:

a. Społeczno- kulturowa - Jeżeli chcemy zrozumieć zachowania ludzi to powinniśmy

przede wszystkim poznać kulturę w jakiej ci ludzie żyją. Te same gesty czy czynności
mogą być zupełnie inne w zrozumieniu, zależnie od kultury.

Przykłady:
i. Bekanie w kulturze azjatyckiej, może być uznane za pochwałę za to że ucztujemy i
smakuje nam to co gospodarz przygotował.
ii. Ojciec prezydenta Busha wizytował Australię. Żegnając się pokazał kciuk w górę, OK, na
znak, że jest zadowolony z wizyty. Nie wiedział natomiast, że uniesiony kciuk z
zamkniętą pięścią oznacza w Australii, że jesteś rogaczem i że twoja kobieta zdradza
Cię z innym mężczyzną. Ten sam gest na gruncie jednej kultury jest zupełnie inny niż
u drugiej i należy mieć to na uwadze.
iii. To czy ktoś jest nieśmiały czy jest nachalny zależy od tego w jakiej kulturze został
wychowany.
iv. Europejczycy przyglądający się krzyczącym Afrykańczykom mogą pomyśleć, że się
kłócą, a tam tak po prostu do siebie mówią i to jest normalne.
 v. Inna sytuacja. Amerykanin mówi: „jak leci”, odpowiadasz „nieźle”/ „not bad”, co dla
nas znaczy że „w sumie dobrze” , natomiast dla Amerykanina to informacja, że
spotkało nas coś złego.

Te przykłady udowadniają, że powinniśmy zapoznać się z kulturą kraju lub regionu, do

którego podróżujemy, aby nie mieć nieporozumień i oszczędzić sobie i innym negatywnych
emocji

b.Ewolucyjna - Ewolucja przez ostatnie 20 000 lat kształtowała człowieka, aż do

momentu w którym jesteśmy teraz- a jesteśmy ludźmi cywilizowanymi. Na początku
dziejów bardziej przypominaliśmy zachowaniem inne zwierzęta niż obecnego
człowieka, ale od tamtego właśnie momentu zaczęły u nas kreować się wzorce
człowieczeństwa i poszczególne reakcje.

Przykłady:
i. Gdybyśmy zauważyli, że w restauracji kelner przyniósł mięso klientowi, to od czasu do
czasu osoba ta, zakładając, że spożywa posiłek w samotności, będzie odwracać głowę
w lewo i w prawo, ale jest to atawizm- zostało to po naszych przodkach jako odruch
niekontrolowany. Przodek często obawiał się, że ktoś mu to mięso zabierze, jeżeli jadł
sam. Teraz nie ma to sensu ale nadal zachowujemy się w taki sposób.

Można pomyśleć że fajne jest nieodczuwanie emocji. Mamy wrażenie że bez nich łatwiej się
żyje. Emocje to są stany, które uruchamiają gotowość do specyficznego działania.
Emocja lęku - co się dzieje?

ii. Jeśli człowiek odczuwa strach to: szybko zaczyna mu bić serce, blednie lub
czerwienieje, oczy stają się wielkie, stroszenie włosów na głowie; poci się, zastyga
(nieruchomieje), krew odpływa od trzewi, a napływa do mięśni i mózgu, rośnie
krzepliwość krwi.
iii. Człowiek pierwotny najczęściej odczuwał strach gdy był w stanie zagrożenia np. ze
strony zwierzęcia lub innego człowieka.
iv. Ucieczka i walka umożliwiają ochronę przed zagrożeniem.
v. Podczas zagrożenia niepotrzebna jest krew w trzewiach → nie musimy trawić.
vi. Strach uruchamia funkcje, które są potrzebne w danej sytuacji i umożliwia szybkie
podejmowanie decyzji.
vii. Większa krzepliwość krwi chroni przed jej utratą podczas powstania rany.
viii. Specyficzny wyraz twarzy może wystraszyć ewentualnego przeciwnika (wytrzeszcz
oczu, blada twarz, najeżone włosy).
ix. Oko płazów nie widzi obiektu, który się nie rusza, dlatego zastygamy. Tak samo jest z
gadami i wieloma ssakami np. agresywne psy, które nie atakują ludzi, którzy się nie
ruszają.
x. Spocona ręka/ noga – łatwiejsza ucieczka

Różne zachowania organizmu były bardzo adekwatne wtedy, natomiast teraz w czasach
współczesnych, to jest niepotrzebne, natomiast dobrze jest znać genezę i przeznaczenie
takich zachowań. Tyczy się to nie tylko informacji związanych z naszm organizmem, ale
każdej dziedziny nauki, którą można zgłębić.
 c. Teoria społecznego uczenia się: - Teoria społecznego uczenia się zakłada, że ludzie uczą
się różnych swoich zachowań poprzez naśladowanie innych ludzi

i. Jeżeli ktoś nie widziałby, osoby palącej, to my raczej też nie sięgnęlibyśmy po
papierosa.
ii. Używanie slangu działa na podobnej zasadzie, ktoś coś powiedział, słowo fajnie brzmi
lub trafnie coś określa, ktoś to powtórzy i tak słowo uciera się w potocznym języku.
iii. Od niedawna, można zaobserwować, że ludzie kończą czasami zdanie słowem „tak”. 20
lat temu tego nie było, ale celebryci zaczęli to stosować.
iv. Uczymy się pewnych norm co wypada co nie, co jest aprobowane a co wręcz
przeciwne.
Robimy to co zauważyliśmy w różnych momentach swojego życia.

d.Perspektywa fenomenologiczna - Perspektywa fenomenologiczna mówi o tym, że jeżeli

chcemy zrozumieć motywację człowieka, dlaczego podejmuje takowe decyzje,
najlepiej z takim człowiekiem porozmawiać i poznać jego przekonania, przeżycia. Z
perspektywy logicznej wydaje się to oczywiste, ale ludzie czasami nie wiedzą,
dlaczego inni zachowują się w taki, a nie inny sposób.

e.Nurt social cognition - Nurt ten zakłada, że ludzie w oczywisty sposób poznają świat,
odbierają bodźce poprzez narządy zmysłów i interpretują je.
 Sprawdza, w jaki sposób działa uwaga i pamięć człowieka oraz w jaki sposób się
zmienia. Możemy pamiętać coś, co się nie wydarzyło, a nie pamiętać prawdziwych
wydarzeń.
 Dlaczego ludzie wierzą w stereotypy? Jakie ludzie popełniają błędy przy percepcji?
 Nurt ten pozwala zrozumieć postawy, zmianę przekonań, uprzedzenia, wartości, normy
itd.

4. Podstawowe metody badań psychologii społecznej

1.Obserwacja - nie tylko ludzi, ale i zwierząt.

Najlepiej to zobaczyć w ZOO np. na podstawie pawianów. Warto zobaczyć kto jest kim w
hierarchii, spostrzec zachowania przy różnych sytuacjach, nie dajemy pawianom
kwestionariuszy, tylko je obserwujemy. To samo jest z ludźmi, badamy z kim przebywają, co
robią i wyciągamy wnioski. Czasami to może być męczące, ale daje efekty.

2. Obserwacja uczestnicząca
Można iść do knajpy i obserwować rozmowy dokerów, ale nie powinniśmy wyciągnąć daleko
idących wniosków. Można się do nich przysiąść, postawić im piwo, poobserwować ich i
uczestniczyć w dyskusji. Podczas obserwacji uczestniczącej nie obserwujemy z boku, tylko
dołączamy aktywnie.

3. Badania korelacyjne-czy istnieje związek pomiędzy dwoma rzeczami?

i. Korelacja dodatnia - np. jaki jest związek pomiędzy wagą a wzrostem człowieka? →
na osi poziomej waga człowieka (x), a pionowej wzrost(y), znajdujemy punkt na
przecięciu dwóch linii. Zwykle im wyższa masa ciała tym wyższy wzrost.
ii. Korelacja ujemna - oglądanie przez dorosłego człowieka pornografii - x; y - realna
aktywność seksualna. Im bardziej rośnie x tym niższa jest interpersonalna aktywność
seksualna i na odwrót.

iii. Zależności pozorne - jeśli linie są podobne do siebie, to istnieje bardzo silna korelacja
pomiędzy dwoma czynnikami, ale nie zawsze mają sens np. korelacja między
konsumpcją sera na głowę mieszkańca USA i liczbą osób, które umarły zaplątując się
w prześcieradło.

iv. Korelacja może czasem wynikać z tego, że czynnik x powoduje czynnik y.

v. Agresywność motocyklistów z ilością tatuaży - prawdopodobnie jest jakiś czynnik,

który skłania ich do robienia tatuaży i zachowań agresywnych. Tak samo z
agresywnymi przedszkolakami, które oglądają filmy z agresją w tle. Nie wiemy jednak
co wpływa na co. Korelacja nie pozwala nam na wykrycie związku przyczynowo-
skutkowego.

vi. Efekt regresji do średniej - ci, którzy mieli gorszy wynik w zdarzeniu losowym,
prawdopodobnie będą mieli teraz lepszy i na odwrót. Jeśli jesteśmy w średnim
nastroju, to niedługo się prawdopodobnie poprawi, a jak ktoś ma świetny nastrój, to
zaraz może się on pogorszyć. Jeśli jest 2 niskich ludzi, to ich dziecko prawdopodobnie
będzie niskie, ale wyższe niż rodzice bo zmierza do średniej. Po odchyleniu zbliżamy
się do średniej.

4. Eksperyment laboratoryjny – czyli taki kiedy osoby badane wiedzą że są pod

obserwacją. Wtedy ludzie mogą, ale nie muszą, zachowywać się nienaturalnie, chcą
wypaść jak najlepiej, jak najkorzystniej i ich zachowanie może dać błędny wynik
eksperymentu, ale nie zawsze (patrz: „efekt Lucyfera”) Przeciwieństwem takiego
eksperymentu jest

5. Eksperyment terenowy - gdzie w przypadkowym miejscu podstawia się „aktora”, a

ktoś to obserwuje i wyciąga wnioski. Osoby badane wtedy nie wiedzą że ktoś notuje
jej reakcje, przez co prawdopodobieństwo tego, że zachowuje się prawdziwie jest
większe.

6. Wywiad - zwykłe pytanie się o opinie na dany temat.

7. FGI – inaczej, zogniskowany wywiad grupowy, a prościej, dyskusja grupowa. To samo

co wywiad, tylko z kilkoma osobami na raz. Dzięki temu, od razu można poznać
argumenty, jeżeli akurat dana grupa ludzi ma inne zdania na jakiś temat.

8. Skale i kwestionariusze – ankietowany wypełnia pisemnie zadane mu pytania,

czasami wybiera podane już odpowiedzi.

9. Mierzenie czasu reakcji - Istnieje też niebezpieczeństwo, że w sondzie na podobne,

delikatne tematy, pytani, nie będą mówić prawdy, przez swoje odmienną, prawdziwą
 opinie. Jest na to sposób. Można mierzyć czas, jeżeli człowiek, który musi się
zastanowić nad prostą odpowiedzią, np. w sprawie imigrantów czy
homoseksualistów, to prawdopodobnie kłamie, bo zastanawia się nad takimi
rzeczami „kto zobaczy tę sondę, jeżeli będzie jawna i transmitowana w telewizji”, a
jeżeli odpowiada błyskawicznie, to mówi prawdę.

10. Symulacje komputerowe - Pod koniec XX w. również weszły do zasobu narzędzi

psychologów, by uzyskać informacje zgodne z rzeczywistością. Przy użyciu różnych
programów, algorytmów i informacji uzyskanych z innych sond, są w stanie szybko
dowiedzieć się co ludzie uważają na dany temat.

Eksperyment jako podstawowe źródło wiedzy psychologicznej

i. Psychologia jest nauką społeczna, zajmuje się tym jak funkcjonujemy w
społeczeństwie.
ii. Psychologia jest nauką empiryczną. Eksperyment i dowód naukowy jest rzeczą
kluczową. Eksperyment jest podstawowym źródłem wiedzy psychologicznej.

Eksperyment Zimbardo a. Przebieg

i. Wzięli w nim udział studenci. Pod ich akademiki podjechały samochody, część
studentów została zakuta w kajdanki i sprowadzona do podziemi uniwersytetu do cel
więziennych, reszta także przyjechała, ale w innych warunkach.
ii. Ludzie zostali losowo podzieleni na więźniów i strażników i przebrani. Więźniowie mieli
zapomnieć o swoich nazwiskach i używać numeru im nadanego. Odczytano im
regulamin i zamknięto w celach.
iii. Drugiego dnia jeden ze strażników był poddenerwowany oblanym egzaminem, wszedł
do celi jednego z więźniów. Zażądał od niego papierosa, ale ten mu odmówił. Wdali
się w bójkę, ale więzień był silniejszy i go pokonał. Strażnik poszedł po 2 innych i go
pobili. Inny więzień uderzył w rurę i ostrzegł resztę. Więźniowie zaatakowali
strażników.
iv. Powstały dwa obozy. Strażnicy coraz gorzej traktowali więźniów. Z dziennika strażnika
czytamy, że stracił on nad sobą panowanie, bo normalnie jest pacyfistą.
v. Więźniowie organizują bunt. Strażnicy pacyfikują bunt i odizolowują jednego więźnia i
polewają go wodą ze szlaufa. Reszta ma robić pompki lub skakać jak żabki. Strażnicy
nieświadomie użyli metod Gestapo.
vi. Niektórzy więźniowie załamali się. Piątego dnia narzeczona Zimbardo kazała mu się
zdecydować albo ja albo eksperyment. Zimbardo po 6 dniach zakończył eksperyment.

Zimbardo brał udział jako szef więzienia i podburzał studentów, zdarzenia i dobór grupy nie
były do końca przypadkowe. W jednym z późniejszych badań okazało się, że na zgłoszenie
chętniej zareagują ludzie skłonni do agresji. Dodatkowo nie było grupy kontrolnej. Nie był to
eksperyment naukowy, była to bardziej demonstracja.

WNIOSKI:

 Na zachowanie człowieka ma wpływ on i sytuacja w jakiej się znajduje.

 Podstawowy błąd atrybucji - znakomita większość przecenia wpływ osobowości, a nie
docenia sytuacji, w której się znajduje.
  W eksperymencie wzięli udział ludzie o różnych osobowościach, a jednak wszyscy
uczestniczyli w aktach agresji.

Podejście społecznego poznania (social cognition)

Schemat poznawczy - organizacja naszych uprzednich doświadczeń z określonym rodzajem

zdarzeń, osób lub obiektów.

i. Każdy z nas ma wyobrażenie jak wygląda i czym jest stół, czyli mamy schemat
poznawczy stołu. Mamy schematy poznawcze zarówno rzeczy, ludzi, jak i grup ludzi.
Nasza organizacja wiedzy powoduje, że mamy jakieś schematy poznawcze.
ii. Najczęściej do głowy przychodzą nam typowe rzeczy, dlatego zapytani o rzecz z danej
kategorii zwykle odpowiadamy typowymi przykładami, jak np. czerwony młotek.

Prototypość schematów

i. czym myślisz, gdy myślisz dom?

Nikomu nie przychodzi do głowy iglo czy domek na drzewie. Większość ludzi ma przed
oczyma dom wolnostojący ze spadzistym dachem, oknami mającymi szyby.
ii. czym myślimy, gdy myślimy ptak?
Nikomu nie przychodzi do głowy DROZD-KURA-STRUŚ-PINGWIN. Myślimy wróbel, bocian,
sikorka, sowa
iii. czym myślimy, gdy myslimy zwierze?
Nikomu nie przychodzi do głowy LEW-KURA-DROZD-KARALUCH-PANTOFELEK-WIRUS.
Myślimy pies, kot

Prototyp (rdzeń pojęcia) - najbardziej typowe, najlepsze d. Badanie

i. Oszacowanie prawdopodobieństwa przeniesienia choroby

 Kawki zachorowały na chorobę dziobów- jakie jest prawdopodobieństwo,że przeniesie
się to na kury?
 Kury domowe zachorowały na chorobę dziobów-jakie jest prawdopodobieństwo, ze
przeniesie się to na kawki?
Prawdopodobieństwo przeniesienia choroby zkur na kawki jest małe, z kawki na kurę duże.
Kawka jest prototypem ptaka, więc jest większa szansa, że tak się stanie.

ii. Oszacowanie podobieństwa Polski do Związku Radzieckiego i na odwrót. Polska była

podobna do Związku Radzieckiego, a nie na odwrót. Polska nie jest rdzeniem. Korea
Północna zdaje się podobna do Chin, ale nie na odwrót. Chiny są rdzeniem.

Zwykle porównujemy do rdzenia (prototypu).

Skrypty i zniekształcenia pamięci

Skrypt - Umysłowa reprezentacja zdarzeń, działań lub ich ciągów
Np. skrypt egzaminu, napadu na bank ( w naszej głowie)
Każdy w głowie ma jakiś skrypt, np. gdy pomyślimy o śniadaniu.

a. eksperyment z filmem o napadzie.

i. Badanym pokazuje się film, na którym bandyta każe wyjąć pieniądze kasjerce i ucieka.
Nie zostaje ujęty.
ii. Badani, gdy zostają zapytani o odtworzenie zdarzeń dodają sobie pistolet, którego nie
było na filmie. Wynika to z tego, że każdy z nas ma jakiś skrypt napadu. Niekoniecznie
świadkowie kłamią, ale mają jakiś schemat zdarzeń i nie do końca pamiętają co się
wydarzyło.

b. eksperyment z innym filmem

i. Pokazano grupie studentów film.

ii. Film pokazywał mężczyznę w szlafroku który schodzi do kuchni i robi sobie śniadanie.
Wyjmuje chleb, kładzie wędlinę na kanapkę, robi herbatę, następnie ogląda
wiadomości w tv i wychodzi z domu.
iii. Kilka dni później ludzie którzy oglądali film zostali zaproszeni do laboratorium
psychologicznego i badacze zadali im kilka pytań, na które mieli odpowiedzieć tak/nie

Czy mężczyzna był w szlafroku? Tak

Czy otworzył drzwiczki lodówki? Tak
Czy posmarował chleb masłem? Tak
Czy mężczyzna zrobił sobie kawę? TAK, ale nie zrobił
Czy mężczyzna usiadł przy stole, włączył tv? Tak
Czy włączył pornografie?
Nie- każdy tak odpowiedział ponieważ nie jest to elementem skryptu
Przyczyną jest to, że robienie kawy jest elementem skryptu śniadania, a oglądanie pornola
nie jest. Skrypty powodują zniekształcenia pamięci.

c. Fałszywe alarmy -np. picie kawy,wyjęcie broni-zdarzają się

najczęściej;pamiętamy coś czego nie było

d. Pominięcia - rzadko się zdarzają, nie zapamiętujemy czegoś

e. Psychologia zeznań świadków - świadkowie mylą się,bo nieświadomie
włączają wiedzęze skryptów

Aktywizacja schematu

a. Świadome aktywizacje schematu

i. Debata Biden-Trump - załóżmy, że Biden zna się lepiej na stosunkach

międzynarodowych a Trump na ekonomii. Jeśli niedawno czytaliśmy książkę o
ekonomii, to bardziej spodoba nam się Trump i na odwrót.
 b. Automatyczne aktywizacje schematu

ii. Układamy zdania z losowo rozrzuconych karteczek - ułożone zdania będą raczej
dotyczyć naszej grupy wiekowej np. młodsze osoby zaktywizują sobie schematy
młodych osób, a starsze starszych. Po wyjściu z gabinetu zostaje włączony stoper i
sprawdzane jest jak szybko przejdziemy korytarz. Średnio młodsza grupa przechodzi
szybciej niż starsza
iii. W innym eksperymencie badani mieli wybrać słowa z rozrzuconych. W pierwszej
grupie wybrali: spokojny, opanowany, nie spieszy się. Druga natomiast: czas to
pieniądz, asertywność itp. Potem student ma zejść do punktu kserograficznego i
skserować legitymację. Przy ladzie stoi para ludzi, która ma dyskutować i blokować
ksero. Liczono jak szybko ktoś poprosi o ustąpienie miejsca. Ludzie, którzy
zaktywizowali sobie asertywność, bardzo szybko proszą o przejście, w
przeciwieństwie do ludzi z pierwszej grupy. Jednak ci sami ludzie mogą się zachować
inaczej w zależności jaki schemat został zaktywizowany w ich głowie.

Poczucie sprawstwa

a. White i jego motywacja kompetencji

b. Zmiany następujące w kolejnych stadiach rozwoju człowieka polegają na
poszerzaniu sfer wpływu w środowisku fizycznym i społecznym
c. Skuteczność – esencja rozwoju osobowości
d. DeCharms i jego koncepcja źródła i pionka

BADANIA – kontrola
Badania Langer i Rodin jako przykład doniosłości sprawowania kontroli
Badania w domu starców (91 osób)

Grupa z możliwością wpływania na swój los

 Decyzje o umeblowaniu pokoi
 „Jesteście odpowiedzialni za informowanie nas o wszystkich nieprawidłowościach”
 Jesteście odpowiedzialni za rozwój roślinki, która dostajecie w prezencie
 W czwartki i piątki będą wyświetlane filmy – zdecyduj czy chcesz i kiedy chcesz…

Grupa z zapewnieniem badanym pensjonariuszom pełnego komfortu przy braku kontroli

 Uczynimy wszystko, by Wasze pokoje były jak najlepiej i jak najsensowniej
umeblowane.
 Pielęgniarki będą dbały o wszystko
 Roślinki, które dostaliście w prezencie personel ustawi w waszych pokojach i będzie o
nie dbał.
 W czwartek i piątek będziemy wyświetlać filmy. Poinformujemy Cię kiedy masz
przyjść…

Grupa kontrolna – brak odziaływania

Śmiertelność badanych po 18 miesiącach:
 15% z grupy „kontrola”
 Po 30% z grup „komfort” i kontrolnej

JULIAN ROTTER
 przekonania powstają na drodze generalizacji doświadczeń
 raczej zabarwiają niż determinują przekonania o możliwości kontrolowania
konkretnych sytuacji
 kontrolowalność
 stosował desensybilizację - jeśli ktoś ma jakąś fobię np. przed wężami, ma oglądać
węża z dalekiej odległości i ma być relaksowany, na następnej sesji ma zrobić krok w
kierunku terrarium i obserwować węża. Tak stopniowo skracamy tę odległość.
 Rotter zauważył, że niektórzy pacjenci bardzo szybko robili postępy i z sesji na sesję
bardzo skracali. Inni zrobili powolne kroki, a potem się cofali i później znów zbliżali.
 Ludzie muszą różnić się od siebie bo jedni szybciej robią postępy a inni wolniej.
Są dwa typy poczucia umiejscowienia poczucia kontroli:

Wewnętrzne
Osoby o wewnętrznym umiejscowieniu kontroli mają przekonanie, że ich życiem i ważnymi
zdarzeniami sterują oni sami. Żywią przekonanie, że przede wszystkim od ich własnych
wysiłków, pracy, osobistego wpływu zależy to, co ważnego przydarza się im w życiu. Tacy
ludzie przeważnie dostają lepsze stopnie bo widzą związek pomiędzy włożona praca a
efektami.

Zewnętrzne
Osoby o zewnętrznym umiejscowieniu kontroli żywią przekonanie, że życiem sterują czynniki
niezależne od ich świadomego, celowego i zamierzonego wpływu (niekoniecznie muszą to
być czynniki zewnętrzne!) – los, przeznaczenie, Bóg, nieświadomość, choroba, szczęście itd.
Tacy ludzie przeważnie dostają gorsze stopnie- uważają że uch stopnie zależą od humoru
nauczyciela, zależy jakie pytania dostaną na sprawdzianie.

Pytanie o przyczynę bezdomności:

Wewnętrzni powiedzą: jest bezdomny ponieważ jest niezaradny i leniwy
Zewnętrzni powiedzą: jest bezdomny ponieważ miał pecha w życiu i stracił pracę

Alternatywa
 (2A) Wiele przykrych rzeczy jest częściowo spowodowanych pechem
 (2B) Nieszczęścia, jakie zdarzają się ludziom są wynikiem popełnianych przez nich
błędów
 (23A) Nie mogę pojąć czym kierują się nauczyciele, wystawiając mi oceny
 (23B) Moje oceny zależą bezpośrednio od tego, jak dużo się uczę

Osoby o wewnętrznym umiejscowieniu poczucia kontroli wzmocnień

• Hazard – raczej unikanie, racjonalność, brak biasów
• Aktywność polityczna – większa (wybory, protesty, marsze)
• Większa skuteczność w przekonywaniu innych, mniejsza podatność na perswazję ze
strony innych.
• Palenie tytoniu
• Motywacja osiągnięć
• Konformizm

Rodzice ludzi o wewnętrznym umiejscowieniu poczucia kontroli

• Bardziej czuli
• Bardziej konsekwentni w egzekwowaniu dyscypliny
• Bardziej nastawieni na uczenie dzieci odpowiedzialności za własne czyny
• Mniej autorytarni, mniej restrykcyjni
Burger: pragnienie kontroli
• Pragnienie kontroli jako zmienna sytuacyjna i indywidualna
• Wzorzec A zachowania i negatywne konsekwencje nadmiernej potrzeby kontroli

MOTYWACJA OSIĄGNIĘĆ
Hipotetyczna tendencja do osiągania sukcesu (Ts)
Ts = Ps (prawdop. sukcesu) x Ws (jego wartość)
Ws = (1-Ps)
Ts = Ps x (1-Ps)
Ts osiąga wartość maksymalną przy Ps = 0,5

Tendencja do unikania porażek (Tp)

Tp = Pp (prawd. porażki) x Wp (ujemna wartość niepowodzenia)
„Im pewniejszy sukces (łatwiejsze zadanie), tym większe poczucie klęski w przypadku
porażki: Wp = - Ps
Oczywiście: Ps = 1 – Pp
Tp = Pp x – (1 – Pp)
Tp osiąga maksimum przy Ps=0,5 (a więc przy zadaniach średnio trudnych)

Iluzja kontroli
• Zdarzenia kontrolowalne i niekontrolowalne
• Paradoks Pascala

Kształtowanie poczucia sprawstw

• Doświadczanie własnej skuteczności
• Komunikaty werbalne

Wyuczona bezradność
• Pierwotna koncepcja Seligmana
• Faza treningowa – pies jest poddawany wstrząsom elektrycznym, których nie może
uniknąć, ani przed nimi uciec
• Faza testowa – pies umieszczany jest w skrzynce wahadłowej (pudło przedzielone
przegrodą na dwie połowy)
Klasyczny eksperyment z 24 psami
• 1) Grupa ucieczki
• (2) Grupa bez możliwości ucieczki
• (3) Grupa kontrolna
• W grupach 1 i 2 psy w uprzężach z płytami koło głowy. Dotknięcie głowa płyty w
grupie 1 – wyłączenie prądu. Psy w grupie 2 nie mają możliwość wyłą czania prądu,
ale są sprzężone z psami a grupy 1

Deficyty bezradnościowe
• Poznawcze
(utrudnienie w nabywaniu asocjacji reakcja-wzmocnienie)
• Motywacyjne
(zmniejszenie motywacji do emitowania nowych reakcji dowolnych)
 • Emocjonalne
(lęk a potem depresja)

Ogólność zjawiska wyuczonej bezradności

• Psy, koty
• Myszy, gołębie, złote rybki
• Ludzie
• Także przy bodźcach pozytywnych (pożywienie)

Wyuczona bezradność i życie

• Bycie dobrym pacjentem w szpitalu = bierność, uległość i rezygnacja z jakiejkolwiek
kontroli (ufaj lekarzowi) – takie są oczekiwania i pacjentów i lekarzy.
• Filkenstein i Ramey (1977) eksperyment z niemowlakami, które mogły (vs. nie mogły)
ruchami głowy sterować obrotami zawieszonej nad łóżeczkiem zabawki
• Te, które nie mogły nie opanowały tej umiejętności, (gdy już potencjalnie mogły).
Chorpita & Barlow (1998) Wczesne doświadczenie ograniczonej kontroli może
sprzyjać stylowi poznawczemu sprzyjającemu interpretowaniu zdarzeń w kategoriach
zagrożenia (vs. wyzwania) oraz podatności na lęki”

Inne ujęcia bezradności

• Ujęcie atrybucyjne  Przypisywanie niepowodzenia czynnikom stałym (jak brak
zdolności) warunkiem wystąpienia bezradności
• Model sugestywny, ale … nietrafny w świetle badań empirycznych
• Bezradność jako wyczerpanie poznawcze (model Kofty i Sędka)

Wyuczona… zaradność
• Seligman i Maier
• Najpierw psy w uprzęży z możliwością ucieczki od uderzania prądem
• Następnie: warunki w uprzęży bez możliwości ucieczki
• Finalnie: skrzynka wahadłowa
• Jeśli organizm NAUCZY się własnej skuteczności, to późniejsze niepowodzenia nie
wyuczają go zbyt łatwo bezradności

Kontrola i odpowiedzialność: Model Rothbauma

• Kontrola silnie związana z odpowiedzialnością
• Dwa wyjątki: rozproszenie odpowiedzialności i depresja
• Wystarczalność i konieczność

WYSTARCZALNOŚĆ to zdolność działającego podmiotu do wywołania lub wstrzymania

jakiegoś zdarzenia.
KONIECZNOŚĆ to brak takiej wystarczalności u innych ludzi

John widzi tonącego…

Informacja o wielkości wystarczalności ma większy wpływ na sąd o kontroli niż
odpowiedzialności.
Informacja o wielkości konieczności ma większy wpływ na sąd o odpowiedzialności niż
kontroli
- W depresji spostrzeganie niskiej wystarczalności innych implikuje spostrzeganie własnej
wysokiej konieczności
- Rozproszenie odpowiedzialności wiąże się ze spostrzeganiem wysokiej wystarczalności
innych ludzi

Rezygnacja z kontroli osobistej

• PRZYKŁADOWE PERSPEKTYWY:
• Burger – różnice indywidualne w nasileniu potrzeby sprawowania kontroli
• Miller – hipoteza minimaksowa
• Egotystyczne podstawy rezygnacji ze sprawowania kontroli