ZDANIA ZŁOŻONE WSPÓŁRZĘDNIE

Zdanie złożone - zdanie, które zawiera więcej niż jedno orzeczenie. Składa się
ze zdań pojedynczych, które są nazywane zdaniami składowymi.

Zdania złożone współrzędnie

- zdanie, w którym zdania składowe są tak samo ważne, jedno nie jest
określeniem drugiego, nie można o żadne z nich logicznie zapytać.
- Siedzę(1) i oglądam film(2).

Rodzaje zdań złożonych współrzędnie:

1. łączne
a. Czynności, o których mowa w zdaniach składowych łączy czas
i/lub miejsce lub wykonawca
b. Spójniki: i, oraz, ani, ni, tudzież, a, a także, jak również, zarazem.
c. Przykłady: Siedzę i oglądam film. Ania śpiewała, a Jaś grał na
gitarze.
2. rozłączne
a. czynności, o których mowa w zdaniach składowych się wykluczają
b. Spójniki: albo, lub, bądź, czy
c. Przykłady: Pojedziesz z nami czy zostaniesz w domu? Wieczorem
będę czytała książkę lub pójdę na spacer.
3. wynikowe
a. treść zdania drugiego logicznie wynika z treści zdania pierwszego
b. Spójniki: więc, zatem, toteż, dlatego
c. Przykłady: Zjadł obiad, więc nie był głodny. Była chora, dlatego
brała leki.
4. przeciwstawne
a. treści zdań przeciwstawiają się sobie
b. Spójniki: ale, lecz, a jednak, natomiast, zaś, tymczasem
c. Przykłady: Wyszedł wcześniej, ale się spóźnił. Padało, jednak nie
chciał wziąć parasola.

● Łączne
Czytam książkę (1) / i słucham dobrej muzyki (2).
 ● Przeciwstawne
Poszedłem na koncert (1) /, ale zabrakło już biletów (2).

● Rozłączne
Pojadę nad morze (1) / albo wybiorę się w góry (2).

● Wynikowe
Wróciłem właśnie z wakacji (1)/, więc możesz mnie odwiedzić (2).

ZDANIA ZŁOŻONE PODRZĘDNIE

Zdanie złożone podrzędnie:

- to zadanie, w którym zdanie podrzędne jest uzupełnieniem,
rozszerzeniem zdania nadrzędnego
- można zapytać o zdanie podrzędne.
Rodzaje zdań złożonych podrzędnie:
1. podmiotowe
a. uzupełnia informacje o podmiocie zdania nadrzędnego
b. odpowiada na pytania: kto? co?
c. Przykłady: Niech powie ten (kto?), który się na tym zna. Zdawało
mi się (co?), że ktoś pukał.
2. orzecznikowe
a. określa orzecznik zdania nadrzędnego, który najczęściej jest
wyrażony zaimkiem
b. odpowiada na pytania: kim jest? jakim jest? czym jest?
c. Przykłady: Michał był taki(jaki był?), że wszyscy go lubili. (kim
nie jest?) Nie jest tym, za kogo go bierzesz.
3. przydawkowe
a. określa rzeczownik zdania nadrzędnego
b. odpowiada na pytania: jaki? który? ile? czyj?
c. Przykłady: Lubię filmy(jakie?), takie które mają wartką akcję.
Koleżanka (która?), z którą pracuję, jest bardzo zabawna.
4. dopełnieniowe
a. uzupełnia informacje o czynności, o której mowa w zdaniu
nadrzędnym
b. odpowiada na pytania wszystkich przypadków zależnych
(wszystkie oprócz mianownika)
c. Przykłady: Spodziewał się (czego?), że wkrótce dostanie
odpowiedź. Często myślała (o czym?) jak potoczą się ich losy.
5. okolicznikowe miejsca
a. uzupełnia informacje o miejscu wykonywania czynności, o której
mowa w zdaniu nadrzędnym
b. Pytania: gdzie? dokąd? skąd? którędy?
c. Przykład: Poszli tam (gdzie?), gdzie rosną poziomki.
6. okolicznikowe czasu:
a. uzupełnia informacje o czasie wykonywania czynności, o której
mowa w zdaniu nadrzędnym
b. Pytania: kiedy? od kiedy? do kiedy? jak często?
c. Przykład: Pracował (kiedy?), kiedy miał ochotę.
7. okolicznikowe sposobu
 a. uzupełnia informacje o sposobie wykonywania czynności, o której
mowa w zdaniu nadrzędnym
b. Pytania: jak? w jaki sposób?
c. Przykład: Zrób tak (jak?), jak uważasz za właściwe.
8. okolicznikowe celu
a. uzupełnia informacje o celu wykonywania czynności, o której
mowa w zdaniu nadrzędnym
b. Pytania: po co? w jakim celu?
c. Przykład: Wrócił (po co?), żeby wyłączyć komputer.
9. okolicznikowe przyczyny
a. uzupełnia informacje o przyczynie wykonywania czynności, o
której mowa w zdaniu nadrzędnym
b. Pytania: dlaczego? z jakiego powodu?
c. Przykład: Nie poszedł do szkoły (dlaczego?), bo się źle czuł.
10.okolicznikowe warunku
a. uzupełnia informacje o tym pod jakim warunkiem może zostać
wykonana czynność, o której mowa w zdaniu nadrzędnym
b. Pytania: pod jakim warunkiem?
c. Przykład: Wyjdę z psem (pod jakim warunkiem?), jeżeli przestanie
padać.
11.okolicznikowe przyzwolenia
a. uzupełnia informacje o tym mimo co może zostać wykonana
czynność, o której mowa w zdaniu nadrzędnym
b. Pytania: mimo co? mimo czego? wbrew czemu?
c. Przykład: (mimo czego?)Mimo że było już późno, oni nadal
pracowali.

12.okolicznikowe stopnia i miary

a. uzupełnia informacje o tym w jakiej mierze może zostać wykonana
czynność, o której mowa w zdaniu nadrzędnym
b. Pytania: jak bardzo? w jakim stopniu? w miarę czego? w jakiej
mierze?
c. Przykład: Było tak zimno (jak bardzo?), że zamarzło pobliskie
jezioro.
 IMIESŁOWOWY RÓWNOWAŻNIK ZDANIA

W zdaniach złożonych wypowiedzeniami podrzędnymi mogą być zdania (np.

Powiedział, że przyjdzie później) lub równoważniki zdań (np. Kończę, bo już
późno.)

Wypowiedzenie, w którym występuje imiesłów przysłówkowy współczesny lub

imiesłów przysłówkowy uprzedni, nazywane jest imiesłowowym
równoważnikiem zdania. Najczęściej w zdaniu pełni taką samą funkcję, jak
zdania podrzędne okolicznikowe:
- czasu
(kiedy?) Oglądając film, śmiał się głośno
Kiedy oglądał film, śmiał się głośno.
- sposobu
Przeglądała czasopismo, (w jaki sposób?) powoli przewracając strony
Przeglądała czasopismo w taki sposób, że powoli przewracała strony.
- przyczyny
(Z jakiego powodu?) Zgłodniawszy, zaczął przeszukiwać lodówkę
Ponieważ zgłodniał, zaczął przeszukiwać lodówkę
- warunku
(pod jakim warunkiem?) Oszczędzając, uniknęlibyśmy kłopotów finansowych
Gdybyśmy oszczędzali, uniknęlibyśmy kłopotów finansowych
- przyzwolenia
(mimo co?) Nawet ćwicząc intensywnie, nie traciła oddechu
Mimo że intensywnie ćwiczyła, nie traciła oddechu

Zasady poprawnego stosowania imiesłowowych równoważników zdania

 podmiot - ten sam w zdaniu nadrzędnym i imiesłowowym
równoważniku zdania (musi być ten sam wykonawca obu czynności), np.
Szedł (on), pogwizdując (on).
 orzeczenie - w zdaniu nadrzędnym orzeczenie powinno być w stronie
czynnej, np. Słuchał (on - wykonawca czynności), pilnie notując.
 czynności
o przy stosowaniu imiesłowu przysłówkowego współczesnego -
czynność, o której mowa w zdaniu nadrzędnym, i czynność, która
jest wyrażona imiesłowem, trwają w tym samym czasie, np.
Spacerując, słuchała muzyki z odtwarzacza.
o przy stosowaniu imiesłowu przysłówkowego uprzedniego
czynności nie trwają w tym samym czasie - czynność wyrażona
imiesłowem jest wcześniejsza niż ta, o której mówi orzeczenie
zdania nadrzędnego, np. Zjadłszy kolację, rozpoczęli grać w gry
planszowe. (najpierw zjedli, potem rozpoczęli grę)

Wykres zdania złożonego z imiesłowowym równoważnikiem zdania

Przy analizie zdania złożonego z imiesłowowym równoważnikiem zdania
postępujemy tak, jak przy analizie zdania złożonego. Imiesłowowy
równoważnik zdania zaznaczamy na wykresie linią falistą.