ANG KATAWAN NG TAO

Sa mga discovery sessions ng Participatory Action research na isinasagawa sa walong (8) barangay,
natuklasan nito ang mga sumusunod:

Ang ating mga ninuno ay nabuhay ng malusog na kumukuha lamang ng pagkain sa kanilang paligid—
mula sa sariling tanim at mga ligaw na halaman na nakukuha sa gubat at mga hayop na nahuhuli sa sapa,
ilog at dagat. Ang karaniwan nilang kinakain ay mga ugat na gulay katulad ng kamote, gabi at kamoteng
kahoy na sinasamahan ng mga gulay na tumutubo sa lugar. Paminsan-minsan may kanin mula sa
binayong bigas o giniling na mais. May ulam silang isda, hipon o tulya kapag may nahuhuli sa sapa o ilog.
Ang karneng baboy o manok ay sa mga handaan lamang natitikman. Masigla at masaya nilang
ginagampanan ang kanilang mga gawain sa araw-araw. Mahahaba ang kanilng buhay at karaniwang
namamatay sila ng walang sakit.

Pagkalipas ng humigit kumulang 50 taon, nabago ang lagay ng kalusugan ng mga tao. Sa ikalawang
bahagi ay tinalakay kung ano ang mga pagbabagong ito. Mula bata hanggang matanda ay dumarami ang
mga pagkakasakit sa lahat ng lugar.

Ang mga sumusunod na pagbabago sa buhay ng mga tao ang nakitang kasabay ng pagbabago sa lagay ng
kanilang kalusugan.

1. Pagkasira ng Paligid

Ang dating makapal na kagubatan ay unti-unting naubos. Kasabay nito ay ang paglaho ng maraming
uri ng halamang gamot at halamang pagkain. Naubos ang malalaking puno na nagtitiyak ng tubig sa
mga ilog at sapa ng pinagkukunan din ng pagkain. Gayundin, natuyo ang mga sakahan na nagtitiyak
ng saganang ani ng mga tao.

2. Pagbabago ng Tanim

Dati-rati, ang mga tao ay nagtatanim para sa pagkain ng kanilang pamilya sa araw-araw. Ang
kanilang mga pananim ay mga katutubong binhi na hindi gumagamit ng kahit anong kemikal.
Ngayon, ang pagatatnim ay nakatutok sa mga pambentang produkto at hindi para sa pagkain ng
pamilya. Mula sa benta ng kanilng produkto, ang mga tao ay bumibili ng pagkaing inihahanda sa
mesa. Ang mga dating pagkin mula sa sa mga katutubong halaman at hayop ay napalitan ng mga
produktong ginamitan ng kemikal at mga preservative para sa matagalang pag-iimbak.

3. Mga Pagbabago sa Paran ng Pagkain

a. Pagkaing Amasona o Pagkaing Pinobre. Ito ang ang tawag ng mga matatanda sa Southern
Leyte sa, mga pagkaing nagtawid sa kanila noong panahon ng giyera. Hindi ito mga halamang
itinanim ng mga tao. Mga halaman itong kusang tumutubo sa paligid – sa mga daanan at sa

Ang Katawan ng Tao

Sandiwaan Center for Respomsible Health Care, Inc. Page 1
 kagubatan na nakukuha ng mga tao habang umiiwas o tumatakbo mula sa mga sundalong
Hapones. Ang ilan sa mga ito ay mga ibat-ibang uri ng gabi, kamote, mga dahong gulay at mga
bungang gulay. Sa pagpasok ng makabagong pananaw , ang mga pagkaing ito ay nalagyan ng
pahamak kaya kung tawagin ito ngayon ay pagkaing nagsalba sa maraming Pilipino noong
panahon ng giyera. Ang magandang kalusugan na ito ang nagtaguyod sa kanila upang
malagpasan ang hirap na dulot ng digmaan.

b. Bigas na Ginagamit
Ang dating binabayong bigas (unpolished rice) ay napalitan na ng bigas na kiniskis o giniling
(polished or white rice). Sa kiniskis na bigas, nawala ang bahaging nagtataglay ng ibat-ibang
bitamina B na tumutulong sa paggawa ng katawan ng mga sangkap na panlaban sa sakit.
Naiwan na lamng ang halos asukal na katumbas na laman ng bigas.

k. Pagbabago sa kinakaing Gulay

Maraming katutubong gulay ang nawala kasabay ng pagkasira ng kapaligiran. Ang mga
natitirang mga katutubong gulay ay nakakalimutan na ring gamitin. Ang isa sa mga dahilan nito
ay ang pagtuturong ginagawa sa paaralan. Sa halos lahat ng libro sa paaralan , ang mga gulay
na sinanasabing dapat kainin ay mga gulay na galing sa malalamig na lugar ( Halimbawa:
Carrots, Cabbage, Cauliflower, Patatas, atbp.)Dahil dito, marami sa mga katutubong gulay ang
hindi na halos kinakain ngayon lalong lalo na ng mga bata. Ang madalas ng kainin ay mga gulay
na galing sa malalamig na lugar na ginagamitan ng kemikal at preservatives.
c. Dalas ng Pagkain ng Karne
Dati-rati ang mga hayop katulad ng baboy at manok ay mula sa mga katutubong lahi na
mabagal lumaki at matagal dumami. Dahil dito, madalang kumain ng karne ang mga tao noon.
Kapag may handaan lamang sila nakakain ng karne o kapag nagkakatay ng baboy ng walang
okasyon, ito ay pinaghahatian ng magkakamag-anak o magkakapitbahay. Noong pumasok sa
mga pamayanan ang mga komersyal na lahi ng baboy at manok (na bibigyan ng pampataba o
fattener, pampabilis lumaki o growth hormones at pampadami ng anak o sex hormones katulad
ng estrogen), naging madali at madalas ang pagbili ng karne para sa pagkain ng pamilya. Kung
dati ay minsan sa isang linggo kung kumain ng karne, ngayon ay halos araw-araw na kumakain
ng karne ang mga tao.
d. Pagkain ng Prutas
Noong una, ang mga tao ay kumakain ng prutas kapag panahon lang ng pamumunga nito. Sa
iba’t ibang panahon, iba’t ibang prutas ang nakukuha mula sa mga gubat o sa mga bakuran.
Ngayon, ang mga prutas na kinakain ng mag tao ay kadalasang mga hybrid na klase na
ginagamitan ng mga kemikal upang piliting mamunga ng marami kahit wala sa panahon ang
pamumunga nito. Ang dating paraan ng pagkain ng prutas na kung saan binabalatan lamang
bago kainin ay napalitan ng minatamis (jelly at jam), kinatas (extracts at juice) at delatang
prutas (canned fruits). Dagdag dito ay ang maramihang pagkin ng prutas dahil sa pagbaha ng
mga imported na prutas (grapes, oranges, apples atbp.) na nababalutan ng preservatives upang
magmukhang sariwa. Sa kabuuan, higit sa doble ang konsumo ng prutas ng mga tao ngayon.

Ang Katawan ng Tao

Sandiwaan Center for Respomsible Health Care, Inc. Page 2
 Ayon sa matatanda sa Isabela, ang sobrang pagkain ng prutas ay nagdudulot ng sumpong ng
malaria. Sa lahat ng lugar, ipingbabawal ang pagkain ng prutas kapag may regla dahil nagdudulot
ito ng sakit ng puson. Pinatunayan ng matatandang babae na kapag kumain sila ng prutas sa
panahon ng kanilang regla, nakakaramdam nga sila ng pagsakit ng puson o pagsama ng
pakiramdam.

g. Gamit ng Butong Gulay ( Beans)

Sa lahat ng lugar, bahagi ng mga dati nilang itinatanim ay mag butong gulay katulad ng munggo,
kadyos, patani at marami pang iba. Matapos anihin, pinatutuyo at iniimbak ang mga butong gulay
bilang paghahanda sa mga panahong mahirap ang pagkain (tag-raw). Sa ilang lugar, tradisyon ang
pag-ulam ng munggo o ibang uri ng butong gulay tuwing Biyernes dahil bawal ang pagkain ng
karne sa araw na ito (araw ng abstinence). Ang munggo at iba pang mga butong gulay ang
ipinapalit sa karne na pinagkukunan ng protina. Subalit sa kasalukuyang ay ipinagbabawal ang
pagkain nito dahil ito raw ang sanhi ng rayuma. Noong unang panahon, hindi sakit ng matatanda
ang rayuma at ang patunay nito ay ang pagkakaroon nila ng bahay na may hagdan. Hangga’t hindi
tuluyang nanghina ang isang matanda, akyat manaog pa sila sa hagdan ng kanilang bahay. Ang
sinumang may rayuma ay hindi ito kayang gawin.
h. Pagpasok at Pagdami ng Makabagong Pagakin.
Sa kasalukuyan, marami sa kinakain ng mga tao ay mga instant, ready-to-eat o fastfood na
pagkain, mga delata at mga frozen na pagkain na walang lamang natural na sustansya kundi mga
kemikal na bitamina at maraming asukal. Pinalitan nito ang dating lutong-bahay na mga pagkain
na sabay-sabay na pinagsasaluhan ng mag-anak sa almusal, tanghalian, meryenda at hapunan.
Kung kaya hindi lamang ang klase ng pagkain ang napalitan. Maging ang pagsalu-salo ng pamilya
sa hapag kainan kung saan ang bawat isa ay nagkukuwento ay nawawala na rin. Bagamat wala
pang pormal na pag-aaral ang nagawa dito, sa hindi maipaliwanag na dahilan, ang pagkaing niluto
na may maraming sahog na pagmamahal ay may kakaibang sarap na nalalasahan ng mga
kumakain.
i. Paggamit ng mga Bitamina.
Sa ngayon, hinihikayat ang mga tao, mula bata hanggang matanda, na uminom ng vitamin
supplement upang tiyakin na nakakakuha ang katawan ng sapat na dami ng mga bitaminang
kailangan ng katawan. Isa lamang ang ibig sabihin nito: ang kasalukuyang paraan ng pagkain ay
hindi nasasagutan ang mga bitaminang kailangan ng katawan. Noong unang panahon, ang mga
babae ay nanganganak ng marami (mahigit sampu) na walang iniinom na vitamin supplement. Ang
isang babaeng may anemia ay hindi maaring manganak ng marami.

Ano ang epekto ng mga pagbabagong ito sa katawan ng tao? Upang masagot ang mga tanong na ito,
mahalagang maunawaan kung paano normal na nagtatrabaho ang katawan ng tao at sa anong dahilan
ito pumapalya.

Ang Katawan ng Tao

Sandiwaan Center for Respomsible Health Care, Inc. Page 3
PAANO NAGTATRABAHO ANG KATAWAN?
Paggawa ng Lakas
(Energy Formation)

Ang katawan ay nangangailangan ng lakas (energy o heat) upang magampanan ang ibat-ibang gawain
nito (halimbawa: paglakad, pagtakbo, pag-isip, atbp.). Sa pagbuo ng lakas, kailangan ng pagkain, tubig at
oxygen. Ganoon din sa pagbuo ng lakas, may nalilikahng dumi na kailangang itapon ng katawan—ang
carbon dioxide at mga likidong dumi.

Ang proseso ng paggawa ng lakas ay masusuma sa pormulang ito:

Pagkain + Tubig + oxygen (O2) Lakas + Carbon Dioxide (CO2) + Likidong Duumi

Hindi makakabuo ng lakas ang katawan kapag:

1. Walang Pagkain. Ang kawaln ng pagkain ay maaring sanhi ng:

 Pagkasira ng pananim dala ng peste, bagyo o baha, tagtuyot
 Pagkasira ng mga lugar na pinagkukunan ng pagkain
Halimbawa:
-Pagkasira ng lupa at mga kagubatan
-Pagkatuyo ng mga ilog
-Pagkalason ng mga ilog at pagkasira ng karagatan

2. Walang Tubig. Nahihirapanang mga taong humanap ng pagkukunan ng malinis na inuming tubig
kapag:
 Nawawal ang watershed o nasisira ang kagubatang humahawak sa tubig
 Matagal na walang pag-ulan o tag-tuyot
 Nalalason ang pinagkukunan ng tubig mula sa patuloy na pagtatapon ng mga duming
galing sa mga pagawaan (factories) at sa malalaking hayupan (poultry at piggery).

3. Hindi maayos ang pagpasok ng Oxygen. Ang sistema ng paghinga ay pumapalya kapag
mayroon ng mga sumusunod:
 Maruming hangin na galing sa ibinubuga ng mga pagawaan at mga usok ng sasakyan.
 Hindi maayos na bentilasyon ng bahay o lugar ng trabaho
 Paggamit ng mga nakakalasong gamot sa pananim na humahalo sa hangin
 Pagkasira ng baga dala ng sobrang paninigarilyo

Ang Katawan ng Tao

Sandiwaan Center for Respomsible Health Care, Inc. Page 4
  Maling mga kinakain katulad ng gatas at matatamis na pagkain. Ang gatas at sobrang
asukal sa katawan ay sanhi mg pagkakaroon ng plema sa katawan. Ang pagkakaroon ng
plema ay maaring pagsimulan ng ubo at sipon, hika o kaya TB.

Pagkahilo ang unang nararamdaman kapag kulang sa rasyon ng pagkain, tubig o oxygen ang
utak. Ito ay natural na proteksyon ng katawan upang siguraduhing hindi maubusan ang utak ng
panustos na pagkain, tubig, oxygen at patuloy nitong magampanan ang kanyang gawain. Sa sandaling
maubusan ito ng alinman sa tatlong sangkap, magkakaroon ng “irreversible damage” o
permanenteng pagkasira sa utak.

Halimbawa, ang isang tao na hindi nag-aalmusal ay nakakaramdan ng hilo. Nangyayari ito dahil
ang utak ay nagpaparamdam na hindi na ito makagawa ng lakas dahil kulang sa pagkain. Gayundin,
ang isang tao na matagal na mabilad sa araw ay nakakaramdam ng hilo. Ang ibig sabihin nito ang utak
ay humihingi ng tubig upang makagawa ng lakas.

Nakakaramdam di ng hilo kapag nasa loob ng sasakyan na mahina ang aircon. Ito ay dahil unti-
unting nauubos ang preskong hangin sa loob ng sasakyan. Sinasabi ng utak na kulang na ito sa
oxygen.

Bakit nahihilo? Kapag nahihilo, ang gusting gawin ng katawan ay matulog upang hindi na
gumamit ang ibang bahagi nito ng pagkain, tubig at oxygen. Kapag natutulog, nababawasan ang
pangangailangan ng utak na bumuo ng lakas. Dahil dito, sasapat na ang kakaunting dumarating na
pagkain, tubig at oxygen sa utak. Kailangan maagapan ang utak dahil sa sandaling maubusan ito ng
alin man sa sangkap, ito ay magkakaroon ng permanenteng pagkasira.

Tandaan na mabubuo laamng ang lakas o energy kung kumpleto ang mga sangkap na kailangan
— pagkain, tubig at oxygen.

Pagkain at Tubig

Ang pagkain ay pumapasok sa katawan sa pamamagitan ng sistema ng panununaw (digestive system).

Ginigiling at tinutunaw nito ang pagkain upang masipsip ng sistema ng sirkulasyon at maipamahagi sa
ibat-ibang bahagi ng katawan.

Gayundin, ang tubig ay pumapasok sa katawan sa pamamagitan ng sistemamg panunaw. Ang tubig ay
maaaring kasabay ng mga pagkaing pumasok sa katawan.

1. Pagkain ng Bata
Ang bagong silang na bata ay wala pang ngipin kaya ang nararapat na pagkain nito ay gatas ng
ina. Ito ay isang natural na batas ng kalikasan. Ang lahat ng bagong silang na hayop ay sumususo
sa ina upang mabuhay at lumaki.

Ang Katawan ng Tao

Sandiwaan Center for Respomsible Health Care, Inc. Page 5
 Noong unang panahon, ang lahat ng sanggol ay pinapasuso ng gatas ng nanay. May mga lugar
katulad ng Southern Leyte ay naging tradisyon ang “wet nursing” o “surrogate nursing” kung
saan ang mag sanggol na kinakailangang iwanan ng nanay ng buong araw ay pinapasuso ng
ibang nanay na may gatas. Sa paglipas ng panahon, nagiging kalakaran na ang pagpapasuso ng
gatas ng baka (milk formula) sa mga sanggol at mga bata. Kasabay ng pagbabagong ito ay ang
pagsulpot ng iba’t ibang pagkakasakit ng mga bata na hindi kailanman ay naranasan noong
unang panahon. Ang ilan sa mga pagkakasakit na ito ay hika (asthma), primary complex at sakit
sa bato (UTI). Dahil sa mga pangyayaring ito, mahalagang maunawaan kung bakit kailangan ng
bata ang gatas ng nanany at hindi gatas ng hayop.

Una sa lahat, ang laman o sangkap ng gatas ng ina ( tao man o hayop) ay nakaayon sa kung aling
bahagi ng katawan ang kailangang paunlarin batay sa pangunahing papel na gagampanan sa
buhay. Halimbawa, ang tao ay may gawaing mag-isip at lumikha kaya higit sa paglaki at pagtaas
ng timbang ay kailangang niyang maging matalino. Ang laman ng gats ng taong ina ay mas
maraming complex carbohydrates. Ito a ng pangunahing sustansyang tutmutulong sa isang
maayos na pag-unlad ng utak upang ang isang bata ay lumaking matalino. Ang complex
carbohydrates ay sustansyang pampatalino!

Samantala, ang gatas ng baka na pinanggagalingan ng milk formula na pinapasuso sa mga bata
ngayon ay may lamang maraming protina. Ang protina ay ang sustansyang pampalaki ng
katawan. Walang gawaing mag-isip ang mga hayop. Ang kailangan nila ay lumaki upang
magampanan ang iba’t ibang gawain. Halimbawa, ang kalabaw ay kailangang lumaki ang
katawan dahil katulong siya ng tao sa mag gawaing bukid. Gayundin, ang baka ay kailangang
lumaki upang makagawa ng gatas (pambenta) o kaya upang maging pagkain ng tao ( karne).
Ang katawan ng sanggol ay nakadesinyong tumanggap ng sustansyang magmumula sa gatas ng
ina na nagtataglay ng mas maliliit na protein molecules. Samantalang ang gatas ng baka ay
nagtataglay ng mas malalaking protein molecules na nagpapalapot sa dugo at gayundin sa
likidong dumi ng sanggol. Mahihirapan ang bato ( kidneys) ng sanggol kapag malapot ang
likidong dumi na itatapon dito. Kaya hindi kataka-taka na ang mga batang pinapainom ng milk
formula ay karaniwang may problema sa baga (hika, primary complex) at bato ( Urinary Tract
Infection).

2. Pagkain at Ngipin
Sa pagkain nagmumula ang mga sustansya upang lumaki, lumakas, tumalino o kaya sumigla ang
tao. Ang hitsura ng ngipin ng tao ang nagsasabi kung ano ang dapat niyang kainin. Ang tao ay
mayroong mga ngiping panggiling (grinder) at apat na mapupurol na pangil. Sinasabi nito na ang
nararapat na pagakin para sa tao ay mga butil (grains) at gulay na kinakailangang nguyain at
gilingin. Konti lamang ang dapat nitong kaining karne dahil apat lamang ang kanyang pangil at
mapupurol pa ang mga ito. Dagdag dito, ang mayroon ang tao ay mga kamay na panguha at
pangtanim ng pagkain, hindi matulis na mag kuko na mayroon ang mga hayop na kumakain ng
kapwa niya hayop.

Samantala, karamihan sa mga hayop ay may matutulis na pangil at kuko. Sinasabi nito na ang
nararapat na pagkian para sa mga hayop ay may pangil at matutulis na kuko ay karne.
Sa kabilang banda, mga ibon at manok ay mayroong tuka. Ang ibig sabihin nito, ang nararapat na
pagkain para sa kanila ay mga butil (seeds).
Ang Katawan ng Tao
Sandiwaan Center for Respomsible Health Care, Inc. Page 6
 Binanggit sa unang bahagi nito na nagbabago ang paraan ng pagakin ng mga tao. Ang mag
pagkaing “pinobreng” katulad ng ugat na gulay, binayong bigas at sari-saring katutubong gulay
na kinukuha lamang sa paligid ay napalitan ng mga pagkaing binibili katulad ng putting bigas,
tinapay at instant noodles na hindi na halos nginunguya dahil giniling na ang mga ito ng husto.
Kaya kapansin-pansin din ang pagbabago sa hitsura ng ngipin ng mga bata ngayon na sungki-
sungki at maagang nasisira.

3. Ang Laway bilang Kontra-Asim

Pagpasok ng pagkain sa bibig, sisimulan na itong gilingin ng mga ngipin sa pamamagitan ng

pagnguya (chewing). Naglalabas ng laway ang bibig kapag nangunguya ng maigi ang pagkain.
Ang paglalaway ay paghahanda ng sikmura ng mag maasim na pagkain. Proteksyon din ito ng
katawan upang hindi masira ang sikmura.

Kapag nginunguyang maigi ang pagkain at naglalabas ng laway ang bibg, binabalot ng laway ang
mga pagkaing maasim upang hindi masugatan ang sikmura.

Sa sikmura ay matatagpuan ang iba’t ibang asido na tumutulong sa tuluyang paggiling sa

paggiling. Kapag hindi nanguya ang pagkain sa bibg, ang utak ay magpapadala ng mensahe sa
tiyan na hindi nanguya ang pagkain. Ang sikmura ay maglalsabas ng higit na maraming asido
upang tunawin ang dumating na pagkain.

Karaniwangsinisikmura o nangangasim ang tiyan kapag hindi nanguya ng maigi ang pagkain sa
bibig. Ang mga pagkaing nagiling ng husto bago pa man pumasok sa bibig (refined, processed,
simple sugar) ay nagdudulot ng panganagsim ng tiyan dahil hindi na ito nanguya ng ngipin at
hindi naglabas ng laway ang bibig. Kaya sa ngayon, karaniwan sa mga bata at matanda ang
madalas na sinisikmura.

Sa halos lahat ng lugar sa Pilipinas, ang pag-inom ng rice coffe (corn coffe sa kabisayaan) ay
tradisyunal na gamot sa pangangasim ng sikmura. Ito ay pinapainom sa mag bata at
matatandang madalas sinisikmura.

Gayundin ang pagpapasok ng mga pagkaing maasim o may tagaly na asido (softdrinks,
matatamis na pagkain) ay sumisira ng ngipin. Kapag nasira ang ngipin, mahirap na ang pagnguya
ng pagkain. Katulad ng naunang binabanggit, maagang nasisira ang ngipin ng mga bata ngayon
hindi katulad noong unang panahon na hanggang sa kamatayan ay buo-buo ang ngipin ng
matatanda.

Mula sa sikmura, ang sustansya mula sa giniling na pagkain ay sisipsipin ng mga ugat sa maliit na
bituka. Naglalabas ng bile ang atay habang ang natuanw na pagkain ay nasa loob pa ng mallit na
bituka. Ito ay upang lusawin ang taba na kasama sa pagkain.

Ang Katawan ng Tao

Sandiwaan Center for Respomsible Health Care, Inc. Page 7
 Ang kasamang tubig ng giniling na pagkain at ang tubig na uminom ay sa malaking bituka naman
sisipsipan. Tuluyan nang ilalabas ng malaking bituka ang giniling na pagkaing pinagsipsipan ng
sustansya at tubig sa porma ng pagdumi.

Dati-rati ay walong problema sa pagtitibi. Kapag gulay ang kinain at sinipsip ng maliit na bituka
ang lahat ng sustansyang dito, may tubig pang matitira para madulas na makapunta ang giniling
na pagkain sa malaking bituka. Kapag karne ang kinain, dahil sa ito ay tuyo o konti lang ang
laman ng tubig, sa maliit na bituka pa lamang ay nagbabara na ito na nagiging sanhi nang
pagtitibi.

Ang malaking bituka ay may mga mikrobyong katulong sa pagbulok ng kinain. Putrefiers (para sa
karne) at fermenters (para sa mga gulay) ang tawag sa mga mikrobyong ito. Ang dami ng mga
mikrobyong ito ay nakabatay sa dami ng kinakaing gulay o karne. Kung higit na marami ang
kinakaing gulay, dumadami ang mga fermenters na limilikha ng Bitamina B na ginagamit naman
ng katawan sa paglikha ng mga pangontra sa sakit. Kapag karne ang madalas na kinakain,
dumadami ang putrefiers na nagpapakonti sa mga fermenters at nagiging sanhi ng mabilis na
pagkakaroon ng amoeba sa katawan. Ang putrefiers ay kaibigan ng amoeba at nagtutulungan
sila upang palakasin at paramihin ang bawat isa. Kaya kung papansinin, ang amoebiasis ay
nararanasan lamang ng mga malalakas kumain ng karne.

Oxygen
Kapag humihinga, ang trabaho ng ilong ay gawing mainit at basa ang hangin na pumapasok sa
katawan. Ang hangin ay may lamang oxygen na kailangan sa paggawa ng lakas. Mula sa ilong at
bibig ay dadaan ang hangin sa tubong daanan ng hangin (airways) patungo sa sako ng hangin
(air sacs) upang doon ay dalhin ang kinakilangan oxygen ng katawan. Ang oxygen ay kukunin ng
hemoglobin na bahagi ng dugo at siyang magdadala sa iba’t ibang bahagi ng katawan.

Kung mayroong ubo at sipon, ang ilong ay nagiging barado. Tuyo ang hanging pumapasok dahil
sa bibig nagdaan. Nahihirapang pumasok ang oxygen sa katawan sa ganitong sitwasyon. Ang
steam inhalation o pagpapasingaw sa ilong ay paggaya sa trabaho ng ilong ng gawing basa at
mainit ang hanging pumapasok sa katawan.

Sa isang banda, kung hindi sapat ang bilang ng hemoglobin, hindi rin makakagawa ng sapat na
lakas ang katawan. Ang hemoglobin ay ang sasakyan ng oxygen mula sa nga sako ng hangin sa
baga patungo sa iba’t ibang bahagi ng katawan. Ito rin ang sasakyan ng carbon dioxide mula sa
iba’t ibang bahagi ng katawan patungong baga upang mailabas ng katawan.

Pagdala ng mga Sangkap sa iba’t ibang bahagi ng Katawan

(Delivery of Food, Water and Oxygen)

Ang Katawan ng Tao

Sandiwaan Center for Respomsible Health Care, Inc. Page 8
 Pagkatapos pumasok ng pagkain, tubig at oxygen sa katawan, hinahatid ang mga ito sa iba’t
ibang bahagi ng katawan sa pamamagitan ng sistema ng sirkulasyon (circulatory system). Ang
sistema ng sirkulasyon ay binubuo ng dugo na siyang may dala ng pagakin, tubig at oxygen, puso
na siyang nagbobomba ng dugo sa iba’t ibang organo ng katawan, at mga ugat na siyang
dinadaluyan ng dugo mula sa puso patungo sa iba’t ibang organo (arteries) at mula sa iba’t ibang
organic pabalik sa puso (viens).

Hindi makakabuo ng lakas ang katawan kapag hindi nakarating ang pagkain, tubig at oxygen
sa iba’t ibagn bahagi ng katawan. Nagkakaron ng problema sa paghatid ng mga sangkap na ito kapag
pumapalya ang sistema ng sirkulasyon.

Pumapalya ang sistema ng sirkulasyon kapag:

1. Mayroong pagsikip o pagbara ng ugat. Ang mga ugat ay sumisikip o nababarahan kapag ang
dugong dumadaloy dito ay may taglay namaraming sebo o taba na nagmumula sa pagkain ng
karne o mga pagaking nagmumula sa ahyop. Ang sebo o taba ay kumakapit sa mga ugat na
nagiging sanhi ng pagkipot ng daanan ng dugo.
Nahihirapan ang puso na magbomba ng dugo kapag masikip ang mga ugat na dadaanan nbg
dugo. Ito ay isa sa pinagmulan ng pagtaas ng presyon ng dugo (blood pressure).

Ang blood pressure ay ang sukat ng lakas o hina ng pagbomba ng dugo na ginagawa ng puso.
Tumataas ang blood pressure kapag nahihirapan ang puso na magbomba ng dugo sa makipot o
masikip na mga ugat.

Sa pagdaan ng maraming taon, ang hayop na kinkain ng tao at ang dalas ng nito ay nabago na.
Mula sa madalang na pagkain ng mga native o galang hayop, ang mga tao ngayon ay madalas
nang kumain ng karane ng hayop na pinalaki at pinataba mula sa commercial feeds.Ang feeds at
tinatawag ding fattener o pampasebo dahi nagtataglay ito ng mga kemikal na mabilis na
magpapataba sa mga hayop na kakain dito. Ang mga karneng nabibili sa palengke ngayon ay
pinalaki mula sa feeds kaya nagtataglay ito ng maraming sebo.

Kapag nakain ng tao ang ganitong uri ng karne, ang sebo ay didikit sa mga ugat at magiging sanhi
ito ng pagsikip o pagbara nito.

2. Mayroong paglapot ang dugo na dumadaloy sa katawan. Lumalapot ang dugo kapag marami
ang asukal (glucose) dito o mataas ang blood sugar level. Ang putting kanin (polished rice),
at tinapay ay ilan lamang sa mga karaniwang pinanggagalingan ng pagdami ng asukal sa dugo na
nagiging sanhi ng paglapot nito.

Nahihirapan din ang puso na magbomba kapag malapot ang dugo. Pinagmumulan din ito ng
pagtaas ng blood pressure o pagkakaroon ng karamdaman na hypertension.

Ang Katawan ng Tao

Sandiwaan Center for Respomsible Health Care, Inc. Page 9
 Ang anumang pagkaing pumapasok sa katawan ay nagiging asukal (glucose o simple sugar) bago
ito magamit sa pagbuo ng lakas o energy. Subalit may mga pagkain na mabilis na nagiging asukal
o glucose kaysa sa iba. Ang refined o processed na mga pagkain katulad ng putting kanin,
tinapay, cakes, ice cream at soft drinks ay asukal na pagpasok pa lamg nila sa katawan.
Samantalang ang mga pagkaing mayaman sa complex carbohydrates katulad ng kamote,
kamoteng kahoy, iba pang ugat na gulay at unpolished rice (binayong bigas) ay kinakailangan
pang dumaan sa mas mahabang proseso ng paggiling sa loob ng katawan upang maging asukal.
Gayundin ang mga pagkaing mayaman sa protina katulad ng karne, isda, mga beans at mantika
ay higit matagal maging asukal.

Ang mga pagkaing mayaman sa complex carbohydrates, protina, taba at langis ay nagiging
asukal o glocuse kapag kailangan lamg ng katawan. Upang maging asukal, ginigiling sila ayon sa
kung kailan sila kailangan ng katawan kaya hindi nila pinapalapot ang dugo. Ang mga pagkaing
mayaman sa protina ay huling ginigiling. Nagiging glocuse lamang sila kapag nagamit na lahat
agn complex carbohydrates na pumasok sa katawan.

Samantala, ang mga refined o processed na pagkain (simple sugar) ay glocuse na kaagad sa
pagpasok sa dugo kaya ang dami nito ay hindi na ganoon kadaling kontrolin ng katawan.
Dumarami ang asukal sa dugo kahit hindi pa nangangailangan ang katawan nito ( ibig sabihin,
wala pang pangangailangan gumawa ng lakas ang katawan). Kapag hindi agarang nagamit ang
glocuse, lalapot ang dugo.

Kapag malapot ang dugo, nagiging sanhi ito ng pagtaas ng blood pressure.

Kapag malapot ang dugo, nahihrapan itong dumaloy patungo sa iba’t ibang bahagi ng katawan.
Ang katawan ay aakma sa sitwasyong ito. Hahanap ng labasan ang sobrang asukal ( glucose)
upang mabawasan ang lapot at masiguro na makakadaloy ng maayos ang dugo.

Karaniwang inilalabas ng katawan ang asukal sa anit ( bulakubak), balat ( skin problems katulad
ng pimples, skin pigmentation, freckles, an-an, hadhad, atbp.) ilong (sipon). Lalamunan (ubo),
baga (plema) at sa puerta ng mga babae (vaginal infections). Ang mga lugar na nilalabasan ng
asukal ay madaling pamahayan ng infection.

3. Kulang ang Hemoglobin sa Katawan. Ang hemoglobin ang kinakapitan o sinasakyan ng oxygen
upang ito ay maihatid sa iba’t-ibang bahagi ng katawan. Ang bawat hemoglobin ay may
kakayanang magdala ng isang oxygen sab away biyahe nito.

Anemia ang tawag kapag kulang ang dami ng hemoglobin sa katawan. Kapag kulang ang
hemoglobin kulang din ang oxygen na naihahatid sa iba’t-ibang bahagi ng katawan sa bawat
biyahe o ikot ng dugo sa lahat ng bahagi ng katawan. Dahil kulang ang hemoglobin, kailangang
bilisan o dagdagan ang biyaheng gagawin ng dugo upang matugunan ang pangangailangan ng

Ang Katawan ng Tao

Sandiwaan Center for Respomsible Health Care, Inc. Page 10
 katawan. Ang dagdag na bilis o biyahe na ito ay magpapabilis sa gagawing pagbomba ng puso.
Ang puso ay maaring pumalya dala ng sobrang pagod sa pagbobomba.
Kailangan ng mga bitaminang Iron, Vitamin B-Complex at Vitamin C sa pagbuo ng hemoglobin.
Mahalagang maunawaan na maraming mapagkukunan sa paligid ng mga bitaminang ito. Ang
mga bitaminang ito. Ang mga berde at dahong gulay ay mayaman sa tatlong bitaming ito. Sa
pag-iwas sa anemia, higit na makakabuti ang pagkain ng mga dahong gulay kaysa sa pag-inom ng
supplement. Ang mga dahomg gulay ay may taglay na tamng timpla ng Iron, Vitamin B-Complex
at Vitamin C sa pagbuo ng hemoglobin. Mahalagang maunawaan na hindi makakagawa ang
katawan ng hemoglobin kapag hindi kumpleto ang sangkap o kung may kulang sa tatlong
sangkap na bitamina.

Pagtapon ng Carbon Dioxide at likidong Dumi

( Disposal of CO2 and Liquid Waste)

Sa bawat pagsasama-sama ng pagkain, tubig at oxygen upang makagawa ng lakas o energy, may
nalilikahng dumi ( wastes ) sa porma ng carbon dioxide at mga likidong dumi.

Carbon dioxide

Ang carbon dioxide ay kinukuha ng hemoglobin mula sa iba’t ibang bahagi ng katawan at dinandal sa
mga sako ng hangin sa baga upang doon ihiga palabas ng katawan.

Mahihirapang lumabas ng katawan ang carbon dioxide kapag ang mga maliliitna tubong daanan ng
hangin (small airways) ay barado ng plema o nikotina mula sa sigarilyo. Nahihirapang huminga at
nangangasul ( bluish) ang kulay ng balat kapag hindi mailabas ng katawana ang carbon dioxide.

Mga halimbawa ng kundisyong ito ang hika (asthma) at emphysema. Sa hika nahihirapan ang katawan
na magtapon ng carbon dioxide dahil nababarahan ng plema ang maliliit na tubong daanan ng hangin.
Nabubuo ang plema mula sa madalas na pagkain ng matatamis at may gatas na pagkain.

Sa emphysema naman, hindi maitapon ng katawan ang carbon dioxide dahil nababarhan ng nikotina,
nakakalasong usok o mga dust particles ( katulad ng sawdust) ang mga maliliit na tubong daanan ng
hangin.

Likidong Dumi
Ang sistema ng pag-ihi ang nangangasiwa sa pagtapon ng mga nalikang likidong dumi sa katawan. Ito rin
ang nagtitiyak ng sapat na dami ng tubig na kailangan ng katawan. Ang mga hindi na kinakailangang
likido dumi (liquid waste) ay tinatapon ng katawan sa porma ng ihi.

Ang bato (kidneys) ang organong nagsasala ng dugo mula sa mga likidong dumi. Kapag malapot ang
dugo na dumadaan sa kidneys dulot ng madalas na pagkain ng matatamis at masebong pagkain, nag-
iiwan ito ng latak (residue) na nagiging sanhi ng pagbara ng kidneys. Ang baradong kidneys ay

Ang Katawan ng Tao

Sandiwaan Center for Respomsible Health Care, Inc. Page 11
mahahalintulad sa baradong lababo. Kapag hindi napigilan ang pagbara, ang kidneys ay maaaring
tuluyang hindi na gumana.
Kapag malapot ang dugo at masikip ang mga ugat, hirap ang dugo bumalik s apuso upang maibomba ito
patungo sa mag organong magtatapon ng mga likidong dumi. Nagkakaroon ng pananakit sa mag
bahaging hindi maitapon ang dumi dahil sinisira nito ang bga buto at mga nerbo (arthritis, gout)

Makakakita rin ng pagmamanas sa mga bahaging hindi makatapon ng dumi kapag hindi mkabalik ang
dugo sa puso dala ng sobrang lapot nito. Madalas itong Makita sa mga buntis na pinalalala pa ng
pagkaipit ng mga ugat mula sa lumalaking sinapupunan. Lalong hindi makakadaan ang malapot na dugo
sa naipit na mga ugat. Ang pamumulikat ng mga buntis ay pinalalala rin ng hindi maayos na sirkulasyon
ng dugo sa binti at paa dulot ng malapot na dugo.
Sa pagkain ng matatamis ay natural na nakakaramdam ang katawan ng pagkauhaw. Napapagod at
nanghihina rin ang kidney’s kapag sobra ang pag-inom ng tubig.

KAILAN PUMAPALYA ANG KATAWAN

Sa kabuuan, ang pagpalya ng katawan na gampanan ang mga normal na gawain nito ay nagsisimula sa
pagkakaroon ng masikip o baradong mga ugat at malapot na dugo sa katawan.

1. Pagtaas ng Blood Pressure

Nahihirapan ang puso na magbomba ng dugo sa masikip o baradong ugat. Kailangan lakasan ng
puso ang pagbomba ng dugo upang may makarating na pagkain, tubig at oxygen sa iba’t ibang
bahagi ng katawan at magampanan nila ang kanilang mga gawain. Isa ito sa pinagmumulan ng
pagtaas ng blood pressure at humahantong sa hypertension at iba pang sakit sa puso (heart
disease). Ang pagbara o pagsikip ng ugat ay dulot ng madalas na pagkain ng masebong pagkain
katulad ng karneng baboy, manok at baka na nagmula sa mga hayop na pinakain ng feeds.

Ang paglapot ng duog bunga ng madalas na pagkain na matatamis, refined at processed na

pagkain kasama na ang madalas na pagkain ng mga matatamis na prutas ay isa rin sa
pinagmumulan ng pagtaas ng blood pressure. Nahihirapan ang puso na ibomba ang malapot na
dugo. Maihahalintulad ito sa pagtaktak ng kechup mas kailangan lakasan ang pagtaktak ng bote.
Hindi katulad ng toyo na msa malabnaw at madaling ibuhos mula sa boteng kinalalagyan.

Higit na malakas ang pagbombang gagawin ng puso kapag malapot ang dugo at masikip o
barado ang mga ugat na dadaanan ng dugong ibnomba.

Ang trabaho ng gamot sa high blood (anit-hypertensive medicine) ay pahinain lang ang gagawing
pagbomba ng puso upang bumaba ang blood pressure. Hindi ito paluluwagin ang baradong ugat
o kaya palalabnawin ang malapot na ugat. Kapag humina ang pagbombang gagawin ng puso,
kokonti o walang makakarating na pagkain , tubig at oxygen sa iba’t ibang bahagi ng katawan.
Katya nakakaramdam ng papagkahilo ang pasyenteng umiinom ng anti-hypertensive na gamot.

Ang Katawan ng Tao

Sandiwaan Center for Respomsible Health Care, Inc. Page 12
 2. Pagkakaroon ng mga Bukol at Cancer
Ang pagkain ng karne ay hindi lamgn humahantong sa sakit sa puso. Ito ay nagdududlot ng iba
pang mga sakit. Maliban sa sebo o taba, ang mga karneng nabibili sa palenke ay may taglay ding
growth at sex hormones. Ang Bovine Growth Hormones (BGH) na ibinibigay sa mga baka ay
pinatunayan na ng maraming pag-aaral sa America at Europe na pinagmumulan ng bukol o
tumors (growth) na humahantong sa sakit na cancer.

Ang estrogen o hormonamg pambabae ( ito ang nagbibigay ng mga katangiang nagsasabing
babae ang isang tao ) ai isinasama rin sa feeds na ibinibigay sa manok upang mangitlog ito ng
marami. Kapag madalas ang pagkain ng maonok at itlog ng isang babae, dumarami ang estrogen
sakanyang katawan (unopposed estrogen action). Ito ang nagiging sanhi ng pagreregla
(dysmenorrhea, amenorrhea, irregular menstruation), infertility at bukol sa reproductive tract ng
babae.
3. Panghihina o Pagkasira ng iba’t ibang Organo

Kapag malapot ang dugo at masikip amg mga ugat, hirap ang dugo na bumalik sa puso upang
maibomba ito patungo sa mga organong magtatapon ng mga likidong dumi. Humahantong iot sa
sakit na rayuma (arthritis, gout). Makakakita rin ng pagmamanas sa mga bahaging hindi
makatapon ng dumi kapag hindi makabalik ang dugo sa puso dala ng sobramg lapot nito.

Kapag malapot ang dugo, ang lapay (pancreas) ay naglalabas ng insulin upang alisin ang lapat ng
dugo. Itinatago ng insulin ang sobrang asukal ( glucose) sa porma ng dagdag na bilbil o taba sa
katawan. Kapag madalas ang pagkain ng matatamis, lagging malapot ang dugo at laging pagod
ang lapay sa paglabas ng insulin hanggang sa tuluyang mapagod at masira ito. Kapag nasira na
ang lapay, wala ng insulin hanggang sa tuluyang mapagod at masira ito. Kapag nasira na ang
lapay, wala ng insulin na magpapalabnaw ng dugo. Amg tawag sa kundisyon na ito ay diabetes.

Ang katawan hangga’t hindi pa ito tuluyang napagod ay iba pang paraan ng pagtapon ng dumi
upang hindi tuluyang masira ang kidneys. Ilalabas nito ang sobrang asukal sa dugo sa balat- sa
anit (balakubak), mukha (pimples, acne, freckles), kamay at paa (galis, an-an, hadhad).

Ang Katawan ng Tao

Sandiwaan Center for Respomsible Health Care, Inc. Page 13
Ang Katawan ng Tao
Sandiwaan Center for Respomsible Health Care, Inc. Page 14
Ang Katawan ng Tao
Sandiwaan Center for Respomsible Health Care, Inc. Page 15