24 Düzgün Elektriksel Alan ve Sığa 1

3.
Test 1’in Çözümleri +
K L
–
+ –
+ –
1. Cisimlerin yüklü levhalar arasında dengede kalması + A B –
+ –
için etki eden net kuvvetin sıfır olması gerekir. +
d d d
–
+ –
V V
F1 = q 1 F2 = q 2 + –
d 2d
+ –

X Y + –
m q 2m
q
V

mg Paralel levhalar arasında her yerde elektrik alanın de-

2mg
ğeri E olup sabittir.
V1
q = mg L levhasına göre A noktasının potansiyeli;
d
V2 VA = E · 2d
q = 2 mg
2d
B noktasının potansiyeli;
V1 1
= bulunur.
V2 4 VB = E · d dir.
Yanıt D dir. VA
= 2 bulunur .
VB
Yanıt B dir.
Nihat Bilgin Yayıncılık©

2. d
+ –
+ E –
+ X –
+ –
4.
Y
+ – X P
+ –
+ – Z +
Z V
+ – –
+ –
Y
+ –

V
Yükü q olan bir parçacığa F kuvveti uygulanarak d ka-
İletken paralel levhalar arasında her noktada elektrik dar hareket ettirildiğinde yapılan iş;
alan şiddeti eşittir. EX = EY = EZ
W = F·d·cosα = qEd·cosα
Pozitif levhaya yakın X noktasının elektriksel potan-
siyeli daha büyüktür. Y ve Z noktalarının elektriksel bağıntısı ile bulunur. Bu nedenle X-Y arasında yapılan
potansiyelleri eşittir. VX > VY = VZ iş en büyüktür.

Yanıt A dır. Yanıt D dir.

 2 DÜZGÜN ELEKTRİKSEL ALAN VE SIĞA

5. – – – – – – – – – – – 7. Paralel levhalar arasındaki düzgün elektrik alan içine

v0 bırakılan yüklü cisim sabit ivmeli hareket yapar. Bu iv-
–q menin büyüklüğü;
E F qE qV
a= m = m = bulunur.
md
K L X Y
d 2d
+ + + + + + + + + + + + +
m m
–q –2q
–q yüklü cisim E alanı içinde yatay atış hareketi yapı-
yormuş gibi bir yol izler. Hareket sırasında cismin hı-
zının düşey bileşeni sürekli artacağı için hızı da artar. – + – +
Ancak elektrik alanın değeri ve cisme etki eden kuvvet V 2V
değişmeyeceğinden ivme de değişmez. Şekil I Şekil II

Yanıt E dir. a ivmesiyle düzgün hızlanan yüklü cismin t sürede al-

dığı x yolu;

1 2 1 qV 2
x=
at = · · t bulunur.
2 2 md
Bu bağıntıdaki t2 yi yalnız bırakırsak;

2 md · x 2 md 2
t2 = = yazabiliriz.
qV qV
Her iki şekil için t bağıntılarını yazalım.
Nihat Bilgin Yayıncılık©

2 md 2
t 21 = = t ise
qV
2m4d2 2 md 2
t 22 = = = t olur .
2q2V qV
6. K L P R Yanıt A dır.
2d d
8. K levhası (+) ile L levhası (–) ile yüklü olduğundan lev-
v1 v2 halar arasında, değeri her yerde sabit ve yönü K dan
+2q +q
m + 2m + L ye doğru olan bir elektrik alan vardır. Bu elektriksel
alandan dolayı küreciklere, mg ile aynı yönde
qV
qE = büyüklüğünde bir kuvvet etki eder.
+ – + – d
3V 4V

Yapılan iş kinetik enerji değişimine eşit olacağından;

q·V = DEk

q·V = Ek
1
2 q ·3 V = mv 21
2
Şekillerden de görüleceği gibi V potansiyel farkı artırı-
1
q ·4 V = 2 mv 22 lırsa θ açısı küçülür. V potansiyel farkı küçültülürse θ
2
v1 qV
açısı büyür. d uzaklığı artırılırsa kuvveti küçüle-
v2 = 3 bulunur .
ceğinden θ büyür.
d

İp uzunluğunun θ açısı üzerinde bir etkisi yoktur.

Yanıt E dir.
Yanıt B dir.
 DÜZGÜN ELEKTRİKSEL ALAN VE SIĞA 3

9. • Fotoğraf makinelerindeki flaş ışığı sığaçla sağ- 11. d

lanmaktadır. Sığaçta depolanan enerji makinenin d 2
düğmesine basıldığında özel ışık lambasına gön-
A A A A
derilir ve fotoğraf çekilen ortam kısa bir süre kuv-
vetlice aydınlatılır. f 5f

• Hoparlörün yapısında da sığaç bulunur. Devre

elektriği kesilse bile sığaç devreye bir süre daha
yük akışı sağlar. Şekil I Şekil II

• Bazı bilgisayar klavyelerinde her bir tuş altında

Şekil I deki düzeneğin sığası;
levhaları arasında yumuşak yalıtkan kullanılan
sığaçlar bulunur. C1 = f
A
d
• Radyo alıcılarının frekans ayarlarında da sığaçlar dir. Şekil II deki düzeneğin sığası
kullanılır.
A A
C2 = 5f = 10f
• Elektroşok cihazlarında sığaçlar kullanılır. d d
olduğundan; 2
Yanıt E dir.
C1 1
= bulunur.
C2 10
Yanıt E dir.
Nihat Bilgin Yayıncılık©

10. d
2d
2A
A

2f f

12. + – + –
+ – + –
V V + – + –
+ – + –
Şekil I Şekil II – –
+ +
+ – + –
Şekil I deki düzeneğin sığası;

C1 = 2f
2A
=4
fA = C V1 V2
d d + –
olarak verilmiştir. Bu düzeneğin yükü;
q1 Şekil I deki sistem üretece bağlı olduundan levhalar
C1 = arasına yalıtkan koymakla voltmetrenin gösterdiği de-
V1
q=C·V ğer değişmez.

bağıntısı ile bulunur. Şekil II deki düzeneğin sığası Şekil II deki levhalar arasına yalıtkan konulduğunda

A 1 A
C2 = f = C dir. C=f
2d 8 d
Şekil II deki yük; q
bağıntısına göre C sığası artar. C = bağıntısında
V
1 1
q2 = C · V = q olur. q sabit olduğundan C artarsa V azalır.
8 8
Yanıt C dir. Yanıt A dır.
 4 DÜZGÜN ELEKTRİKSEL ALAN VE SIĞA

3.
Test 2’nin Çözümleri

1. yalıtkan

C Cl

Kondansatörün levhaları arasındaki potansiyel farkı,

üretecin potansiyel farkına eşittir. Levhalar arasındaki
d aralığının değişmesi üretecin potansiyel farkını de-
V V
ğiştirmediğinden kondansatörün levhaları arasındaki
I. Sığacın levhalaı arasına yalıtkan konulduğunda potansiyel farkı değişmez.
sığası artar.
Yanıt E dir.
II. Sığacın sığası artınca daha fazla yük depolar.

III. Üreteç devreden ayrılmadığı için sığacın uçları

arasındaki potansiyel farkı değişmez.

Yanıt C dir.
Nihat Bilgin Yayıncılık©

4.
2. C Cl
+ – + –
+ – + –
+ – + –
+ – + –
q q
anahtar anahtar
Yapım aşamasında bir kondansatörün sığası;
f·A
C=
d
I. Bir sığacın sığası C = f A bağıntısıyla bulunur. bağıntısına göre ayarlanabilir. Buna göre;
d
d arttığında C azalır.
f·A
C1 = = C ise
II. Sığaç üreteçten ayrıldığı için q yükü değişmez. d
f · 2A
III. Yük q, sığa C ve potansiyel farkı V arasında; C2 = =C
2d
q
C= ilişkisi vardır. 2f · A
V C3 = = 2C
d
q sabit, C azaldığı için V artar.
bulunur.
Yanıt A dır.
Yanıt B dir.
 DÜZGÜN ELEKTRİKSEL ALAN VE SIĞA 5

5. X Y 7. Levhalardan birinin alanı A, levhalar arası uzaklık d

d
ve levhalar arasındaki ortamın dielektrik sabiti ε ol-
mak üzere, kondansatörün sığası;
–q
C=
f·A
m v2 d
v1
d

– +

–q yüklü taneciğin X levhasından Y levhaına gitme-

si sırasında yapılan iş; – +

W=F·d üreteç
V
W=q·E·d=q ·d
d
W = q · V bulunur. dir. Burada ε ve A sabit kalırken d küçültülürse sığa
Taneciğin Y levhasını terk etme enerjisi; (C) artar. O hâlde I. önerme doğrudur. Kondansatö-
rün enerjisi;
1 1
mv 22 = mv 21 + q · V 1
2 2 E= ·C·V2
bağıntısı ile bulunur. Buna göre v2 hızını levhalar 2
arasındaki d uzaklığı etkilemez. dir. Kondansatör üretece bağlı olduğundan V değiş-
mez. C arttığına göre enerji de artar. Buna göre II.
Yanıt C dir. önerme de doğrudur. Üretece bağlı kondansatörün
Nihat Bilgin Yayıncılık©

potansiyel farkı sabit olup, üretecin potansiyel farkına

eşittir. Üretecin potansiyel farkı değişmediğine göre,
kondansatörün uçları arasındaki potansiyel farkı de-
ğişmez. III. önerme yanlıştır. q= C.V bağıntısına
göre, C artıyor V sabit kalıyorsa, q da artar. O hâlde
IV. önerme de doğrudur.

Yanıt D dir.
6. yalıtkan

Önceden yüklenmiş veya yüksüz bir kondansatörün

levhaları arasına yalıtkan bir madde konulunca C sı-
ğası artar. Kondansatör üretece bağlı olmadığı
q
için yükü değişmez. C = bağıntısından q sabit, C
V
arttığı için V azalır.

1
E= q · V enerji bağıntısına göre q sabit, V azaldı-
2
ğı için enerjisi azalır. Ayrıca levhalar arasına yalıtkan
madde konulunca elektrik alanı zayıflar. Bu nedenle
yanlış olan seçenek D dir.

Yanıt D dir.
 6 DÜZGÜN ELEKTRİKSEL ALAN VE SIĞA

8. –q yüklü tanecik hızlandırıcı levhalar arasında hızla- 10.

nır ve B noktasından v hızı ile çıkar.
d 2d
C

+
A B
–q –
v

Şekil I de levhaları arasında yalıtkan bulunan kondan-

satör V1 gerilimi altında q1 kadar yüklenir. Yükünün
– +
büyüklüğü;

–q yüklü taneciğin hareketine ait hız-zaman grafiği q1 = C · V1

şekildeki gibidir. Hız-zaman grafiklerinde doğrunun al- olur. Kondansatör üreteçten ayrıldıktan sonra levhalar
tındaki alan alınan yolu verdiğinden; arasında yalıtkan çıkarılıyor. Bu durumda;
v · t AB hız
d=  A
2 C = f·
d
2d = v · tBC v
bağıntısı devreye girer. Yük değişmediğine göre po-
t AB tansiyel farkı artar.
2d
= 1 bulunur. d
t BC zaman q " sabit
V =
0 tAB tBC - C
art ı yor -
azal ı yor
Nihat Bilgin Yayıncılık©

Yanıt C dir.
Yanıt D dir.

9. X Y

11. K-L levhaları arasına fırlatılan proton ve elektrona eşit

ve zıt yönlü iki kuvvet etki eder. Bu aralıkta proton
düzgün hızlanırken, elektron düzgün yavaşlar. Kuv-
vetler eşit olmasına rağmen, kütlesi daha büyük ol-
duğu için protonun ivmesi elektronunkinden küçüktür.
V
Proton hızlanırken elektron yavaşladığı için, proton L
levhasına daha önce varır. Bu durumlar göz önüne
X kondansatörünün levhaları arasındaki uzaklık artırı- alındığında hız-zaman grafiği şekildeki gibi olur.
f·A
lınca C = bağıntısı gereğince sığası küçülür. hız
d
X kondansatörünün sığası küçülünce üretecten çekti-
proton
ği gerilim artar.
v0
Kondansatörlerin levhaları yapılırken birbirine çok elektron
yakındır. Aralarındaki uzaklık değiştirildiğinde küçük zaman
0 t
değişiklik olarak kabul edilir. Küçük değişkiliklerde lev-
halar arasındaki elektrik alan değişmez. Yanıt A dır.
Yanıt A dır.