Persoonlijkheid

Hoofdstuk 7
Vragen

• Door welke krachten wordt de persoonlijkheid gevormd?

• Uit welke blijvende patronen of disposities bestaat onze persoonlijkheid?
• Op welke manieren helpen mentale processen bij het vormen van onze persoonlijkheid?
• Welke theorieën gebruiken mensen om zichzelf en elkaar te begrijpen?

De persoonlijkheid wordt gevormd door de gecombineerde krachten van biologische,

situationele en psychologische processen, die allemaal in een context van sociaal-culturele en
ontwikkelingsfactoren zijn ingebed.

Definitie persoonlijkheid

• De psychologische eigenschappen die een zekere continuïteit geven aan het gedrag van
een individu in verschillende situaties en verschillende momenten.
• Maakt ons menselijk, maar door onze persoonlijkheid verschillen we ook van alle andere
mensen
•

7.1.1 biologie en evolutie, menselijke natuur en persoonlijkheid

• Verschillende menselijke eigenschappen zijn ingebouwd, vb ‘displacement’ of verplaatsing

van agressie (zondebok), maar ook onze voorkeur voor genot (Zie h6 - Freud – moderne
behoeftenhiërarchie)
• Hersenen bestaan uit verzameling modulen waarvan elk gespecialiseerd is in de realisatie
van een specifiek doel: seks, agressie, honger, affiliatie, dorst en prestaties.
• De manier waarop een motief ons beïnvloedt vormt een deel van onze persoonlijkheid

7.1.2 de effecten van nurture: persoonlijkheid en de omgeving

• Persoonlijkheid in belangrijke mate gevormd door ervaringen in vroege jeugd.

• Ouders (genen + aangeboden omgeving) sterk bepalend
• Wellicht zijn omgevingsinvloeden het meest doorslaggevend

7.1.3 effecten van nature: karakter en psychische processen

• Kernelementen van de persoonlijkheid die ervaringen ‘filteren’.

• Crosscultureel?
− Enkele persoonlijkheidskenmerken komen in diverse culturen voor
− Sommige onderdelen persoonlijkheid: grote culturele invloed (vb individualisme –
collectivisme)

Voor volledige verklaring van persoonlijkheid:

zowel karaktertheorieën als procestheorieën nodig!

Vraag

Uit welke blijvende patronen of disposities bestaat onze persoonlijkheid?

Volgens alle dispositionele theorieën of karaktertheorieën bestaat er een kleine groep van
persoonlijkheidskenmerken die temperamenten, karaktertrekken of typen worden genoemd; het
individu vertoont met betrekking tot deze kenmerken gedurende zijn hele leven een consistent
beeld.

7.2.1 persoonlijkheid en temperament

• Temperament:
− biologisch bepaalde persoonlijkheidsdisposities
− al in vroege jeugd waarneembaar
− Bepalen snelheid en intensiteit van emotionele reacties en overheersende stemming
van individu
• Individuele verschillen worden wellicht bepaald door de verhoudingen waarin bepaalde
chemische stoffen (neurotransmitters) in hersenen voorkomen (genetisch bepaald)
(Hippocrates zei het al p205) (bijv. verlegenheid Kagan: een duw van de natuur)
• Ook interactie erfelijkheid en omgeving!
•

7.2.2 persoonlijkheid als compendium van persoonlijkheidstrekken (of

karaktertrekken)

• 5 dominante persoonlijkheidstrekken – Big Five - OCEAN

− Open-nieuwsgierig versus gesloten-ongeïnteresseerd
− Betrouwbaar-georganiseerd versus onbetrouwbaar-chaotisch
 − Dominant-extravert versus ondergeschikt-introvert
− Warm-vertrouwend versus koel-achterdochtig
− Gelijkmatig-zelfverzekerd versus nerveus-temperamentvol
• Validiteit in verschillende culturen
7.2.2 persoonlijkheid als compendium van persoonlijkheidstrekken

• Test: NEO Personality Inventory: valide en betrouwbare test

• Uitbreiding met 6de factor: eerlijkheid/integriteit
• Evaluatie temperament en persoonlijkheidstrekken:
− Momentopname van persoonlijkheid
− Oversimplificatie van complexe aard van persoon
− Geven geen verklaring voor gedrag, = label
− Selffulfilling prophecy
− Gedrag in veelvoorkomende situaties detecteren of voorspellen
− Vrij nauwkeurige voorspellingen

Vraag

Op welke manier helpen mentale processen bij het vormen van onze persoonlijkheid?

Persoonlijkheid is het resultaat van zowel interne psychische processen als van sociale
interacties.
3 procestheorieën: de psychodynamische, de humanistische en de sociaal-cognitieve
theorie

7.3.1 de psychodynamische theorieën

Freud – psychoanalytische theorie

• Onbewuste= bron van alle impulsen drijfveren en conflicten in de
persoonlijkheidsontwikkeling
• Persoonlijkheid ontwikkelt vooral in vroege kindertijd
• 2 drijfveren: Eros en Thanatos
• Psychisch determinisme: alle handelen wordt veroorzaakt door onbewuste energie (libido)
(freudiaanse verspreking)
• Psychoseksuele ontwikkelingsstadia en fixatie
orale – anale – fallische fase - latentiefase – genitale fase

• Persoonlijkheidsstructuur volgens Freud:

id: lustprincipe
ego: realiteitsprincipe
superego: geweten
ik-ideaal

• Ego-afweermechanismen
• Verdringing
• Ontkenning
• Rationalisatie
• Reactieformatie
• Verschuiving
 • Regressie
• Sublimatie
• projectie

• Kritiek op Freuds werk:

− Niet wetenschappelijk te toetsen
− Verklaring verleden - retrospectie
− Visie op vrouw is gevolg van vrouwbeeld uit Freuds tijd
− Onbewuste is minder turbulent dan Freud beweerde

• Neofreudianen
− Jung: collectief onderbewuste
persoonlijkheid: dominante voorkeuren bij tegenstellingen
− Horney: verband persoonlijkheid en maatschappelijke rollen
− Erikson: persoonlijkheid ontwikkelt gedurende hele leven en aandacht voor sociale
omgeving – empirische ondersteuning

7.3.2 de humanistische theorieën

• Persoonlijkheid wordt gedreven door de positieve behoefte zich aan te passen, te leren, te
groeien en uit te blinken
• Positieve motieven: liefde, achting en zelfactualisatie
• Psychische stoornis wordt veroorzaakt door ongezonde situatie

Maslow (de gezonde persoonlijkheid)

• Nadruk op gezonde mens
• Zelfactualiserende persoonlijkheden: voelen zich vrij om hun mogelijkheden te ontwikkelen
• Behoeftehiërarchie: onvervulde behoefte kan tot onevenwicht leiden
• 8.3.2 de humanistische theorieën

Carl Rogers (de slecht functionerende mens)

• Volledig functionerend persoon: positief zelfbeeld dat in overeenstemming is met realiteit
• Negatieve ervaringen  incongruentie – zelfbeeld in gevaar
• Het fenomenale veld (filter, deel van de persoonlijkheid): totaal van onze percepties en
gevoelens
• Onvoorwaardelijke positieve
Waardering
• Evaluatie:
− Meer aandacht voor psychische gezondheid
− Humanistische concepten te vaag
− Psychoanalytici: humanisten onderschatten kracht van onbewuste
− Op zelf gerichte visie = product van westerse samenleving
− Is het zelf het centrum van onze persoonlijkheid?

• Positieve psychologie: het nieuwe humanisme?

− Meer aandacht voor wetenschappelijke basis van theorieën
− Maar: nog weinig onderzoek naar persoonlijkheid

7.3.3 de sociaal-cognitieve theorieën

Observationeel leren: theorie van Bandura

• We worden gedreven door
• innerlijke motivationele krachten
• krijgen van beloning of straf
• verwachting van beloning of straf
• Verwachting vaak gebaseerd op wat er bij anderen gebeurt
= observationeel leren
• Persoonlijkheid = is verzameling van aangeleerde
gedragspatronen
+ Wederzijds determinisme: inzicht in interactie tussen gedrag,
cognitie en omgeving

Locus of control: theorie van Rotter

• Handelen is afhankelijk van locus of control of ‘gevoel van persoonlijke invloed’
• Gericht op één dimensie van persoonlijkheid
• Veranderlijk volgens Rotter
• Evaluatie:
− te veel aandacht voor cognitie, te weinig voor emoties en motivaties (recentelijk wel
meer aandacht!)
− Wetenschappelijk gefundeerd
− Behandelingen voor aantal psychische stoornissen (bijv, angststoornissen)

7.3.4 huidige trends: de persoon in een sociaal systeem

Drie belangrijke trends:

• Family systems theory
− manier waarop mensen met elkaar omgaan bepaalt persoonlijkheid
− Interactie
 − Focus op relaties en processen
• Oog voor rol van culturele factoren in vorming persoonlijkheid
• Meer inzicht in invloed van sekse(rollen)

Vraag

Welke theorieën gebruiken mensen om zichzelf en elkaar te begrijpen?

Ons inzicht in onszelf en anderen is gebaseerd op impliciete theorieën over de persoonlijkheid

en op onze eigen levensverhalen – factoren die beide door cultuur worden beïnvloed.

7.4.1 impliciete persoonlijkheidstheorieën

• Beoordeling van iemands persoonlijkheid – verband tussen gedrag en karaktertrekken

• Functioneel: maken het gemakkelijker anderen te begrijpen
• Veelal buiten ons bewustzijn
• Kunnen fout zijn, vb beïnvloed door stereotypen of aannemen dat bepaalde
karaktertrekken samen voorkomen
• Mindset (mentaliteit) speelt belangrijke rol in persoonlijkheid: ‘vaste mindset’ of
‘groeimindset’
• https://www.demorgen.be/wetenschap/zeg-eens-wat-vaker-wat-heb-je-dat-lelijk-getekend-
b930fe02/

7.4.2 self-narratives: het verhaal over je eigen leven

• McAdams: Levensverhaal: verhaal van zelfconcept in de loop van de tijd

 gevoel van identiteit, eenheid en doelgerichtheid
• Amerikaanse cultuur: 'redemptive self‘ (p292)
vaak aanwezig bij generatieve volwassenen

7.4.3 effecten van cultuur op onze kijk op persoonlijkheid

• Triandis: Individualisme vs collectivisme is meest fundamentele verschil tussen culturen

• Individualistische C:
− Individu = basiseenheid van de maatschappij
− Unieke identiteit, onafhankelijk van sociale relaties
• Collectivistische C:
− Identiteit vormen die op harmonieuze wijze in de groep opgaat
• Cultuur en persoonlijkheid werken op elkaar in
7.4.4 de controverse persoon-situatie

Is onze persoonlijkheid wel consistent in verschillende situaties?

• Gedrag lijkt resultaat van interactie tussen trekken en situationele variabelen.
• Bekendheid met situatie speelt belangrijke rol
Conclusie:
• Gedrag dat je gedurende lange termijn ziet kan je begrijpen adhv karaktertrekken
• In kortere perioden kan gedrag sterk variabel zijn en te verklaren vanuit situationeel
perspectief
• Persoonlijkheidstrekken hebben meer invloed op gedrag in individualistisch culturen dan in
collectivistische culturen!