Wprowadzenie do epoki Młodej Polski

1.Ramy czasowe epoki

Lata 90 XIX wieku do I wojna światowa

2. nazwa epoki
Termin najpierw pojawił się na zachodzie Europy i odpowiednio określał: Młode Niemcy, Młodą Belgię, Młodą
Francję czy Młodą Skandynawię. W Polsce nazwa wzięła się od artykułów Artura Górskiego, który w krakowskim
czasopiśmie „Życie” opublikował w roku 1898 cykl artykułów, opatrując je wspólną nazwą „Młoda Polska”.
I w Europie, i w Polsce istniały również inne, tożsame dla tej epoki nazwy , a mianowicie: neoromantyzm, ze
względu na to, że pisarze i artyści nawiązywali do twórczości wielkich romantyków oraz modernizm (z franc.
nowoczesny, świeży), który określał w literaturze, malarstwie, muzyce, filozofii, w kulturze w ogóle, zespół
nowoczesnych kierunków charakterystycznych dla tego okresu.

W Młodej Polsce dominowały nastroje pesymistyczne, pojawił się kryzys końca wieku, poczucie znużenia i
zagrożenia, odrzucenie wartości, niechęć do cywilizacji. Stanisław Przybyszewski, słynny dekadent, napisał
manifest sztuki młodopolskiej zatytułowany Confiteor. Głosił w nim, że sztuka jest celem sama w sobie, jest
absolutem, a jej kapłanem jest artysta.

3. Nurty filozoficzne epoki

Schopenhaueryzm (autor Artur Schopenhauer) - filozofia pesymizmu, zakładała, że życiem ludzkim rządzi
bezrozumny, bezzasadny i bezcelowy pęd do szczęścia; człowiek do niego dąży, ale nigdy go nie osiągnie,
pozornie dociera do celu, który paradoksalnie – w istocie nim nie jest. Zakończeniem egzystencji jest śmierć,
która jednocześnie wybawia człowieka od trudów życia; można próbować przełamać poczucie bezsensu przy
pomocy sztuki (która daje możliwość wyciszenia i kontemplacji), nirwany (czyli wyzbycie się wszystkich
namiętności i zanurzenie w zobojętnieniu). [Ciekawostka: Artur Schopenhauer był zafascynowany buddyzmem,
skąd też powziął koncepcję nirwany]

Nietzscheanizm (autor Friedrich Nietzsche) - filozofia głosząca kult silnej jednostki ludzkiej, konieczność
doskonalenia swego charakteru i kondycji fizycznej; według Nietzschego ludzie dzielą się na panów i
niewolników; zgodnie z założeniami tej filozofii wszelkie uczucia litości i altruizmu są niepotrzebne. Przekonanie,
że Boga nie ma.

Bergsonizm (Henri Bergson) - to optymistyczna filozofia szczególnie bliska romantykom; według Bergsona nie
można poznać świata poprzez doświadczenia, ale przede wszystkim przy pomocy intuicji; filozof wierzył też, że w
każdym człowieku drzemie elan vitale - siła, która warunkuje jego stały rozwój i kieruje jego działaniami.

4. Pojęcia kluczowe dla zrozumienia tej epoki:

dekadentyzm - termin oznaczający „schyłek wieku”, ale określający też postawę człowieka końca wieku XIX;
dekadentyzm kojarzony był z postawą bierności, niemocy, apatii, przeświadczeniem o nieuchronności śmierci, a
w związku z tym oznaczał rezygnację z jakiejkolwiek aktywności;

impresjonizm - kierunek, który narodził się we Francji (z franc. przelotne wrażenie). Impresjoniści, tacy jak
Claude Monet, nazywani byli „malarzami światła”. Zwracali szczególną uwagę na utrwalenie w obrazie ulotnego
wrażenia, ulotnej chwili.W literaturze impresjonizm polegał na nastrojowości i koncentracji na wrażeniach
zmysłowych

chłopomania - fascynacja chłopami, przekonanie że są kluczem do odzyskania niepodległości, ceniono się z

nimi, uznawano ich za przyszłość narodu

katastrofizm - pustka, przerażenie, nastrój schyłkowy, koncepcja ta stawia pesymistyczną diagnozę

współczesnej cywilizacji i oczekuje jej gwałtownego końca, spowodowanego przez jakiś kataklizm

symbolizm - - kierunek w sztuce, który posługuje się symbolem jako środkiem wyrazu. Zdaniem symbolistów
przeżycia są niewyrażalne, dlatego można je tylko przybliżyć, zasugerować odbiorcy. (Polski malarz - symbolista:
Jacek Malczewski)
ekspresjonizm - (z franc. gwałtowne wyrażanie emocji, „krzyk duszy”), kierunek artystyczny zapoczątkowany w
Niemczech, stawia sobie za cel ukazanie świata wewnętrznego człowieka. Posługuje się świadomą deformacją
rzeczywistości, kontrastem, dysharmonią.

„sztuka dla sztuki” - przekonanie pisarzy, że żadna sztuka, w tym literatura, nie może pełnić żadnych funkcji
służebnych, powinna być sztuką samą w sobie, wartością samą w sobie, powinna być oryginalna i wymyślna,
pełna symboli, które odczyta bez trudu inteligentny człowiek; sztuka na usługach społeczeństwa i łatwo czytelna,
taka, która uczy, bawi i wychowuje stanowi „biblię pauperum” (biblię dla ubogich).

Cyganeria (bohema) - grupa ludzi połączonych wspólnym światopoglądem, przejawiającym się w określonym
stylu życia (przeciwstawienie się panującemu porządkowi społecznemu i moralnemu, kpina z mieszczaństwa,
pesymizm, życie bez stabilizacji i troski o przyszłość)

5. Literatura
Przedmiotem zainteresowania poetów młodopolskich był kryzys końca wieku, przeczucie klęski, a nawet
apokalipsy, a także przyroda, szczególnie górska, czy sztuka.
Najważniejsi twórcy młodej polski:
Stanisław Przybyszewski - Confiteor (Wyznaję) manifest wyrażający poglądy Przybyszewskiego, dotyczące roli
sztuki i artysty. Główne idee manifestu: skrajny indywidualizm i przekonanie, że artysty nie obchodzą ani prawa
społeczne, ani etyczne. Hasło „sztuka dla sztuki” (sztuka jest wolna od jakichkolwiek ograniczeń, także
ograniczeń tematycznych)

Kazimierz Przerwa-Tetmajer
- „Eviva l'arte! zestawia się tu dwa światy, dwa sposoby życia - artystów i filistrów, czyli mieszczan. Artyści żyją w
nędzy („często na chleb braknie suchy”), ale są dumni, stoją ponad resztą społeczeństwa („w piersiach naszych
płoną ognie przez Boga samego włożone”). Mieszczanie, czyli : „nędzny filistrów naród”, pasą brzuchy, tłum

- „Koniec wieku XIX” utwór zbudowany z pytań retorycznych, które dotyczą wszystkich aspektów życia i
problemów, z jakimi muszą się zmierzyć ludzie. Podmiot liryczny zastanawia się, jaką przyjąć postawę wobec
życia. Wymienia różne postawy i kolejno je odrzuca (np. kpinę z życia, bo to życie kpi z człowieka, walkę, bo
walka z życiem jest przeciwstawieniem się mrówki pędzącej pociągowi, wiarę w byt pośmiertny, bo nie wiadomo,
czy on istnieje, używanie życia, bo to nie zagłuszy niepokoju) wiersz kończy się gestem rozpaczy, poddania,
zniechęcenia

- ,,Nie wierzę w nic’’ Tytuł odzwierciedla kryzys światopoglądowy podmiotu lirycznego, który neguje wiarę w
istnienie istoty wyższej i neguje jakiekolwiek działania i wartości, które uznaje za niekonieczne. Porównuje się do
rzeźbiarza, wykonującego posąg Afrodyty. Jest niespełnionym idealistą
- ,,Lubię, kiedy kobieta,, i ,,Ja, kiedy usta’’ fascynacja pięknem ciała ludzkiego, odczucia związane z
najintymniejszą sferą ludzkiego życia (motyw żądzy, rozkoszy), świadomość podmiotu lirycznego, że zawsze
będzie samotny. Rozkosz jest zapomnieniem tylko na chwilę

- „Melodia mgieł nocnych” sytuacja liryczna - mgły pląsające nad Czarnym Stawem, elementy impresjonistyczne,
ulotny obraz, rola światła (księżyc) i koloru (błękit), muzyczna nastrojowość, powtórzenia, regularność w budowie

Jan Kasprowicz - „Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach” cykl 4 sonetów

Dwa najważniejsze dramaty młodopolskie to Wesele Stanisława Wyspiańskiego oraz Moralność pani Dulskiej
Gabrieli Zapolskiej. Natomiast z prozy to Chłopi Reymonta oraz Ludzie bezdomni Stefana Żeromskiego.