MALAY 33 (2) June 2021, pp.

58-73

Si Mara, si Tara, at si Vhaya: Tatlong Case Study

tungkol sa Batangueñang E-trepreneurship Gamit
bilang Lente ang Modipikadong Teorya ng mga
Kapital ni Pierre Bourdieu /
Mara, Tara, and Vhaya: Case Studies on Batangueña
E-trepreneurship Using Pierre Bourdieu’s Modified
Theory of Capitals
Analiza D. Resurreccion
De La Salle Lipa, Batangas, Philippines
analiza.resurreccion@dlsl.edu.ph

F.P.A. Demeterio III

De La Salle University, Manila, Philippines
feorillo.demeterio@dlsu.edu.ph

Matatagumpay na e-trepreneurs sina Mara Jessa Adarlo, Tara Denisse Cleofe-Gutierrez at Genevieve “Vhaya” Gabilan-De
Veyra sa probinsiya ng Batangas, Pilipinas. Si Pierre Bourdieu ay isang post-Marxistang pilosopong Pranses na nagmungkahing
ang kapital ni Marx ay hindi sapat na dalumatin lamang bilang pinansiyal na kapital. Sa halip, naghain si Bourdieu ng apat
na uri ng kapital: ang pang-ekonomiko, kultural, panlipunan, at simbolikong kapital. Pinagpasyahan ng mga may-akda
na idagdag sa apat na ito ang emosyonal na kapital dahil sa konteksto ng araling Pilipino, mahalagang salik ang lakas ng
loob at mga pinaghuhugutan ng inspirasyon bilang ilan sa mga pundasyon ng tagumpay. Gamit ang metodo ng case study,
sinuri ng papel na ito kung paano hinubog ng limang kapital ang bawat e-terprise ng nasabing tatlong Batangueña, at kung
paano naman binago ng kani-kanilang e-terprise ang kani-kanilang limang kapital. Lumabas sa pagsusuri na ang kultural
at simbolikong mga kapital ang dalawang pinakamahalagang pundasyon ng kanilang e-trepreneurship, habang ang pang-
ekonomiko at kultural na mga kapital naman ang dalawang pinakabinago ng kanilang e-trepreneurship. Ang kaalamang
nakalap ng papel na ito ay mahalaga bilang inisyal na hakbang para unawain ang anyo ng Batangueñang e-trepreneurship,
ng Pilipinang e-trepreneurship, at pati na ng e-trepreneurship sa Pilipinas. May teoretikal na kontribusyon din ang papel na
ito sa puntong sinubukan nitong maglahad ng modipikasyon sa tanyag nang teorya ng mga kapital ni Bourdieu.

Copyright © 2021 by De La Salle University

Si Mara, si Tara, at si Vhaya Resurreccion & Demeterio 59

Mga Susing Salita: Emosyonal na Kapital, E-trepreneuship, E-trepreneurship sa Pilipinas, Kultural na Kapital, Mga Pilipinang
E-trepreneur, Pang-ekonomikong Kapital, Panlipunang Kapital, Pierre Bourdieu, Simbolikong Kapital

Mara Jessa Adarlo, Tara Denisse Cleofe-Gutierrez, and Genevieve “Vhaya” Gabilan-De Veyra are successful e-trepreneurs
in the province of Batangas, Philippines. Pierre Bourdieu is a post-Marxist French philosopher who argued that the capital
of Marx is not adequate if it continues to be conceptualized as financial capital only. Consequently, Bourdieu proffered
four types of capital: economic, cultural, social, and symbolic capital. The authors of this paper deemed it appropriate
to add to these four capitals a fifth one, emotional capital, because in the context of Philippine studies, inner strength
and sources of inspiration are important factors as bases of success. Using the method of case study, this paper explored
how these five capitals of these three Batangueña shaped their respective e-terprises, and how their e-terprises in return
modified their five capitals. The results of this study showed that cultural and symbolic capitals are the two most important
foundations of their e-trepreneurship, while economic and cultural capitals are the two capitals that were most modified by
their e-trepreneurship. The knowledge gleaned by this paper is important as an initial step in understanding the nature of
Batangueña e-trepreneurship, Filipina e-trepreneurship, and even e-trepreneurship in the Philippines. This paper also has
a theoretical contribution in the sense that it attempts to introduce a modification on Bourdieu’s famous theory of capitals.

Keywords: Cultural Capital, Economic Capital, Emotional Capital, E-trepreneuship, E-trepreneurship in the Philippines,
Filipina E-trepreneurs, Pierre Bourdieu, Social Capital, Symbolic Capital

PANIMULA nasabing higanteng database ng mga pananaliksik.

Ang papel na ito ay tungkol sa tatlong matagumpay
na Batangueñang e-trepreneurs na sina Mara Jessa
Adarlo, Tara Denisse Cleofe-Gutierrez, at Genevieve
“Vhaya” Gabilan-De Veyra. Ang Batangas ay
isang probinsiya sa Timog Luzon, at sa lungsod ng
Batangas, ang kabisera ng probinsiya, at lungsod
ng Lipa, ang sentro ng komersyo ng probinsiya,
pangunahing nagnenegosyo ang tatlong e-trepreneurs
na ito. “E-trepreneurship” ang turing ng papel na
ito sa entrepreneurship na nakabatay sa information
communication technology, na minsan ay tinatawang
ring “digital entrepreneurship,” “e-commerce,”
“cyberpreneurship,” “e-entrepreneurship,” at “on-
line entrepreneurship” (Esmaeeli 163; Chan, et. al. 1).
Batay sa paulit-ulit na pagkonsulta ng mga may-akda
ng papel na ito sa Google Scholar, wala pang literatura
ang nailathala tungkol sa e-trepreneurship sa Batangas,
o sa sinumang Pilipinang e-trepreneur, at maski sa
e-trepreneurship sa Pilipinas. Ika-11 ng Marso 2018
ang pinakahuling pagkonsulta ng mga may-akda sa
Ang Batangas ay isa sa mga bumubuo ng nucleus
ng industriyalisasyon sa Pilipinas.Hindi maikakaila ang
pagiging angat ng lalawigan bunsod ng pagtataglay
nito ng diversified economic profile. Kabilang ito sa
nangungunang sampu sa 75 lalawigan sa 2018 Cities
and Municipalities Competitiveness Index (CMCI),
isang pagtatasa sa kasiglahan sa ekonomiya, kahusayan
ng gobyerno, imprastruktura at katatagan. Ito ang
nagbunsod sa mga may-akda upang ituon sa lalawigan
ang isinagawang pag-aaral. Samantala, naging basehan
ng pagpili sa tatlong e-trepreneur ang pagiging
tagapanguna ng mga ito sa paggamit ng kanilang mga
personal na social media account upang ipakilala ang
ibinibentang produkto at serbisyo.
Layunin
Nilayon ng papel na suriin kung paano hinubog
ng limang kapital ang bawat e-terprise ng nasabing
tatlong Batangueña, at kung paano naman binago ng
kani-kaniyang e-terprise ang kani-kaniyang limang
60 Malay Tomo 33 Blg. 1

kapital. Ang mga tiyak na suliranin ng papel na ito ng mga may-akda ang artikulong ito, mayroon nang
ay: 1) ano-ano ang mga taglay na pang-ekonomiko, Food Panda, Grab Food, Ala Eh Express, at iba pa sa
kultural, panlipunan, simboliko, at emosyonal na Lipa City at Batangas City. Hindi naisama sa papel na
kapital ng mga Batangueñang e-trepreneur?; 2) ito ang inisyal na epekto ng mga online application na
aling kapital ang pinakamahalaga sa pagsisimula at nabanggit sa e-trepreneurship ng pinag-aralang tatlong
pagpapalago ng kani-kaniyang e-terprise?; 3) paano Batangueña.
binago ng kani-kaniyang e-terprise ang kani-kaniyang
mga kapital; at 4) aling kapital ang pinakabinago ng
METODOLOHIYA
kani-kaniyang e-terprise?
Case study ang pangunahing disenyo ng pag-
Kahalagahan
aaral na ito. Ito ang pinakamainam na pamamaraang
natukoy ng mga mananaliksik sapagkat limang
Ang kaalamang nakalap ng papel na ito ay
baryante na pawang mahahalaga ang sinuri upang
mahalaga bilang inisyal na hakbang para unawain ang
lubusang maisakatuparan ang inilahad na layunin, at
anyo ng Batangueñang e-trepreneurship, ng Pilipinang
mga suliranin ng pag-aaral. Gayundin, angkop ang
e-trepreneurship, at pati na ng e-trepreneurship
pamamaraang ito sa pagkamit ng mga kabatirang
sa Pilipinas. Partikular namang magagamit sa
naka-angkla sa mga sitwasyong totoong buhay ng
pangkalahatan ng mga baguhang negosyante ang hatid
mga itinampok na e-trepreneurs na nagreresulta sa
nitong kabatiran tungkol sa mahahalagang kapital na
isang mayaman at holistikong salaysay tungkol sa
magsisilbing pundasyon sa pagsisimula at maging sa
isang penomenon, ang e-trepreneurship. Nag-aalok
pagtataguyod ng kanilang napupusuang negosyo.
din ito ng mga pananaw at nagpapaliwanag ng mga
May teoretikal na kontribusyon din ang papel na
kahulugan na nagpapalawak sa mga karanasan ng mga
ito sa puntong sinuri nito ang kaangkupan ng teorya
mambabasa. Bagaman, batid ng mga mananaliksik na
ng mga kapital ni Bourdieu sa isang pananaliksik
dahilan sa natatanging kakanyahan ng pamamaraang
na ginawa sa kontekstong Pilipino, sa puntong
ito ay tanging nakabase lamang sa mga inilahad na
sinuportahan nito ang mga nagawa nang inisyatiba sa
tugon ng mga e-trepreneur ang naging talakay sa
pagdagdag ng emosyonal na kapital bilang panglimang
kabuoan ng papel.
anyo ng kapital, at sa puntong ginamit nito ang teorya
Modipikadong teorya ng mga kapital naman ng post-
ni Bourdieu sa isang pananaliksik na may kinalaman
Marxista at Pranses na pilosopong si Pierre Bourdieu
sa araling pangkababaihan. Inaasahan ng mga may-
ang ginamit bilang hermenyutikal na balangkas. Ang
akda na mas tugma ang modipikadong teorya ng
modipikasyong ginawa ng papel na ito sa kaisipan
limang kapital para sa mga pananaliksik sa malawak
ni Bourdieu ay ang pagdagdag ng isa pang uri ng
na larangan ng araling Pilipino, lalo na sa araling
kapital, ang emosyonal na kapital, sa kanyang apat na
pangkababaihan sa Pilipinas.
kapital. Naniniwala ang mga may-akda ng papel na
Mainam ding naidokumento sa pamamagitan
ito na ang karagdagang kapital ay isang mahalagang
ng papel na ito ang e-trepreneurship bago ang
dimensiyon sa mga konteksto ng kulturang Pilipino,
pandemya sapagkat naging biglaan ang pagsulong
araling pangkababaihan, teoryang pang-edukasyon, at
nito dulot ng Covid-19. Magsisilbi itong baseline
pananliksik tungkol sa ingklusyon, dahil ang usapin
data sa isasagawang komparatibong pananaliksik
tungkol sa lakas ng loob at mga pinaghuhugutan ng
tungkol sa e-trepreneurship bago ang pandemya at
insipirasyon ay matitingkad na usapin bilang ilan sa
e-treprenuerhsip sa panahon ng pandemya sa lalawigan
mga pundasyon ng tagumpay.
ng Batangas.
Batay sa nabanggit nang teorya, mga pangkalahatan
at tiyak na suliranin at tunguhin, ipinakikita ng figure
Limitasyon
1 ang sinundang konseptuwal na balangkas ng papel
na ito.
Noong ginawa ang pananaliksik para sa papel na ito,
hindi pa nauuso ang mga food/parcel delivery online
application, tulad ng Lalamove, Food Panda, at Grab
Food, maski sa Metro Manila. Ngayong inihahanda na
Si Mara, si Tara, at si Vhaya
Figure 1: Konseptuwal na Balangkas
Modipikadong Teorya ng mga Kapital ni
Bourdieu
Naipakita na ni Marx kung gaano kasentro ang
kapital sa kanyang pananaliksik tungkol sa modernong
lipunan. Ngunit nakatali ang kapital na ito sa diskursong
pinansiyal at pang-ekonomiko (Bourdieu, Forms of
Capital 241). Kaya para kay Marx, ang kapital ay pera
o kayamanan na ginagamit sa paglikha ng karagdagang
pera o kayamanan. Naniniwala si Bourdieu na hindi
sapat ang konsepto ng kapital ni Marx para dalumatin
nang husto ang konsepto ng kapangyarihan sa anumang
lipunan (241). Kaya iminungkahi niya ang apat na
anyo ng kapital: 1) ang pang-ekonomikong kapital,
na lubusan nang pinag-aralan ni Marx, 2) ang kultural
na kapital, 3) ang panlipunang kapital, at 4) ang
simbolikong kapital.
Ayon kay Bourdieu, nagkaka-iba-iba ang taglay
na kapangyarihan ng mga indibidwal at institusyon
sa loob ng isang larangan, at nagkaka-iba-iba rin ang
mga habitus (isang sistema ng disposiyon sa pagkilos,
pakiramdam, at pag-iisip) ng mga panlipunang uri
at ng mga maliit na pangkat, dahil nagkakai-iba-iba
ang kompigurasyon ng mga kapital na hawak nila.
Isang uri ng kapangyarihan ang kapital na maaaring
gamitin para makamtan ang mga kanais-nais na bagay
o karagdagang kapangyarihan at iba pang anyo ng
kapangyarihan. “Capital is accumulated labor. . .
which, when appropriated on a private. . . basis by
agents or groups of agents, enables them to appropriate
social energy in the form of reified or living labor,”
pahayag ni Bourdieu (Bourdieu, Forms of Capital 241).
Ang kapangyarihan bilang kapangyarihan ay hindi
maituturing na kapital kapag hindi ito ginagamit bilang
kasangkapan para makamtan ang mga kanais-nais na
Resurreccion & Demeterio 61
bagay, o hindi kaya para lumikha ng karagdagang
kapangyarihan at iba pang anyo ng kapangyarihan.
Ang pang-ekonomikong kapital ay kayamanang
maaaring minana o di kaya naman ay nakamtan ng
indibidwal sa pamamagitan ng kanyang interaksiyon
sa iba’t ibang indibidwal sa lipunan (Bourdieu,
Social Space 725). Tumutukoy din ito sa taglay na
pera, lupain ng isang indibidwal, stock at share ng
mga korporasyon, at iba pang kahalintulad na bagay.
Ang sinumang mayroong pang-ekonomikong kapital
ay mayroon ding kapangyarihan sa loob ng isang
larangan. Ito ang dahilan kung bakit makapangyarihan
ang mayayaman (Bourdieu, Forms of Capital 242).
Subalit napansin ni Bourdieu na kahit sa mga
simpleng lipunan, hindi lamang nakabatay ang
kapangyarihan ng isang indibidwal sa kanyang
lupain, alagang hayop, at mga kagamitan sa pagsasaka
(Bourdieu, Forms of Capital 242 ). Nakabase rin ito
sa laki ng kanyang angkan na maaari niyang sandalan
tuwing magkakaroon ng problema. Gayundin sa lawak
ng kanyang mga kaalyansa na maaari niyang maging
kaabay sa palitan ng mga produkto, pangangalakal, at
pakikidigma. Kaya malinaw para sa kanya na hindi
sapat ang pang-ekonomikong kapital para ipaliwanag
ang kabuoan ng kapangyarihan (Bourdieu, Forms of
Capital 242 ). Kaya napagpasyahan ni Bourdieu na
dalumatin ang iba pang anyo ng capital: “It is in fact
impossible to account for the structure and functioning
of the social world unless one reintroduces capital in
all its forms and not solely in the one form recognized
by economic theory” (Bourdieu 265).
Ang kultural na kapital ang pinakatanyag na
konsepto ni Bourdieu. Relasyonal ang anyo nito
at nagsisilbing katuwang ng iba pang kapital. Sa
madaling salita, hindi ito lubusang mauunawaan kung
ihihiwalay ito sa iba pang kapital (Bourdieu, Social
Space 725). Tumutukoy ito sa kaalamang propesyonal,
kasanayang teknikal, edukasyon, katatasan sa
pagsasalita, kaalaman tungkol sa sining at kultura, at
panlasang estetiko (Bourdieu, Forms of Capital 243).
Sa isang modernong lipunan, nagiging kapital ang
mga kultural na kasanayang ito dahil may aktuwal na
merkado kung saan maaaring ikalakal ang mga ito.
Maaaring umiral ang kultural sa kapital sa tatlong
anyo. Una, sa embodied na anyo katulad halimbawa
ng pangmatagalang disposisyon ng isip at katawan ng
isang indibidwal. Ikalawa, sa obhektibong anyo na
napabibilang dito ang mga kultural na ari-arian katulad
ng mga aklat, mga dibuhong pintura, mga taglay na
62 Malay
kasangkapan, mga makinarya, at iba pa. Ikatlo, sa
matatag na anyo katulad halimbawa ng pagtataglay
ng diplomang katibayan ng natamong edukasyon mula
antas elementarya hanggang kolehiyo (Bourdieu, 243).
Samantala, nagmumula sa mga koneksiyon ng isang
indibidwal sa kaniyang mga kapamilya at iba pang
miyembro ng komunidad ang kanyang panlipunang
kapital (Bourdieu, Social Space 725). Tumutukoy ito
sa mga kakilala, kasosyo, kamag-anak, at ka-alyansa
na maaaring pagmumulan ng tulong, palitan, kalakal,
proteksiyon, rekomendasyon, at iba pang kahalintulad
na bagay (Bourdieu, Forms of Capital 247). Tiyak ang
pagtataglay ng kapangyarihan ng sinomang sagana
sa ganitong anyo ng kapital dahil mayroon siyang
mas malawak na merkado kung saan maaari niyang
ialok ang kaniyang ibang kapital. Mas mahirap isalin
mula sa isang henerasyon patungo sa susunod na
henerasyon ang panlipunang kapital kompara sa pang-
ekonomiko at kultural na mga kapital. Hindi sapat
para sa isang indibidwal ang pagkakaroon ng mga
magulang na may malawak na panlipunang kapital.
Kung may mamanahin man siyang ilang koneksiyon,
dapat mayroon pa rin siyang sariling kasanayan sa
pagpapanatili at pagpapalawak ng mga ito (Bourdieu,
Forms of Capital 247).
Ang simbolikong kapital ang pang-apat na uri ng
kapital ayon kay Bourdieu. Kasikatan, otoridad, at
karisma ang pinagmumulan ng kapital na ito (Bourdieu,
Social Space 275). Tumutukoy din ito sa karangalan
at di-pormal na kapangyarihang politikal (Bourdieu,
Forms of Capital 256). May ilang indibidwal sa loob
ng lipunan na kahit walang hinahawakang posisyon ay
tinitingala at kinikilala bilang lider. Kaya sinusunod
ng iba ang sinomang mayroong simbolikong kapital.
Isinatitik ni Bourdieu (256): “Symbolic capital is credit,
it is the power granted to those who have obtained
sufficient recognition to be in position to impose
recognition.” Isang matingkad na halimbawa ng mga
indibidwal na may taglay na simbolikong kapital sa
konteksto ng Pilipinas ang mga artista sa pelikula at
telebisyon. Makikitang pinaniniwalaan sila ng masa sa
oras na mag-endorso ng mga kandidato sa politika o
hindi kaya tumakbo sila bilang mga kandidato mismo.
Halos magkakahawig ang panlipunan at simbolikong
kapital dahil pareho silang humahatak ng ayuda at
suporta mula sa ibang tao. Ganito ang operasyonal na
pagbubukod na tinahak ng papel na ito para tumingkad
pa ang kanilang pagkakaiba. Sa panlipunang kapital,
kilala ng indibidwal ang ibang indibidwal na bumubuo
Tomo 33 Blg. 1
ng kaniyang mga koneksiyon. Kaya, two-way ang
pagkakakilalang sangkot dito. Sa simbolikong kapital,
hindi na kilala ng indibidwal ang ibang indibidwal
na tumitingala sa kanya. Kaya, masasabing one-way
lamang ang pagkakakilalang sangkot dito.
Katulad sa nabanggit na sa introduksiyon ng papel
na ito, para lalong maintindihan ang pinagmumulan ng
e-trepreneurship ng tatlong Batangueña, pinagpasyahan
ng mga may-akda na idagdag sa apat na mga kapital
ni Bourdieu ang emosyonal na kapital. Ito ay dahil sa
konteksto ng araling Pilipino, araling pangkababaihan,
teoryang pang-edukasyon, at pananaliksik tungkol sa
ingklusyon, ang usapin tungkol sa lakas ng loob at
mga pinaghuhugutan ng inspirasyon ay matitingkad
na paksa bilang ilan sa mga pundasyon ng tagumpay.
Kapag ang apat na kapital ni Bourdieu lamang ang
gagamitin, mapipilitan ang mga may-akda na ilagay
sa ilalim ng kultural na kapital ang mga emosyonal na
salik. Subalit, masyadong kognitibo at intelektuwal ang
kulay at tono ng kultural na kapital para mabigyan ng
sapat na pansin at saysay ang emosyonal na usapin
sa likod ng tagumpay. Sinabi mismo ni Bourdieu:
“acknowledging that capital can take a variety of
forms is indispensible to explain the structure and
dynamics of differentiated societies” (Bourdieu &
Wacquant 119). Inilapat ng mga mananaliksik ang
emosyonal na kapital bilang heuristikong kasangkapan
sa paniniwalang nangangailangan ito ng mas ibayo
pang teoretikal at empirikal na artikulasyon.
Ayon sa batikang Pilipinang pilosopo na si
Emerita Quito, ang diwang Pilipino ay masyadong
personalistiko at sensitibo. Idinagdag naman ng isa
pang batikang Pilipinong pilosopo na si Florentino
Timbreza na ang diwang ito ay subhektibo at nakatuon
rin sa kalooban. Sa perspektiba ng Sikolohiyang
Pilipino, kapag sinambit ng mga Pilipino halimbawa
ang “Bahala na!” sinasabi nila sa kanilang mga sarili na
handa nilang harapin ang mga balakid at mga hamong
hatid ng haharapin nilang sitwasyon at gagawin nila
ang kanilang makakaya upang maging matagumpay sa
kanilang mga naisin (Lagmay, 120). Ang ekspresyong
ito ay isang paraan ng pagpapadaloy ng lakas ng loob
sa kanilang sistema upang manatili silang positibo. Sa
katunayan, bago pa man nila sambitin ang ekspresyong
ito, malamang sa hindi ay naisagawa na nila ang
kanilang buong makakaya upang maging handa sa
anumang haharaping sitwasyon.
Si Mara, si Tara, at si Vhaya
Sa pagsipat ng mga peminista, anumang
suportang emosyonal na natatamo ng isang
indibidwal, partikular sa mga kababaihan, mula
sa mga taong nakapaligid sa kanya gayundin sa
mga pangyayari sa buhay niya ay makabuluhan
sa pagpapatingkad ng kanyang emosyonal na
kapital (Lynch & Lyons 3). Pagsisiwalat pa ng
teorista sa edukasyon na si Reay, si Nowotny ang
nanguna sa paggamit ng emosyonal na kapital
(568). Isina-teorya ni Nowotny ang emosyonal
na kapital bilang anyo ng panlipunang kapital
at itinuring niya ito bilang panlipunan at
kultural na pinagkukunang nalikha buhat sa
mabuting pakikipag-ugnayan partikular sa
kinabibilangang pamilya. Binigyang diin
ni Nowotny na ang emosyunal na kapital
ay tumutukoy sa “knowledge, contacts and
relations as well as access to emotionally
valued skills and assets, which hold within
any social network characterized at least partly
by affective ties” (148). Bilang pagpapatibay
sa analisis ni Bourdieu sa kababaihan bilang
responsableng tagapagtaguyod sa panlipunang
relasyon, itinuturing ni Nowotny ang emosyonal
na kapital ay isang yaman na mas higit na
taglay ng mga kababaihan kung ikokompara sa
kalalakihan (Reay 568). Sa katunayan, nakabase
sa konsepto ni Nowotny ang pagbibigay-
depinisyon ni Allat sa emosyonal na kapital
bilang “emotionally valued assets, skills, love
and affection, expenditure of time, attention,
care and concern” (143). Samakatuwid, maaari
ring unawain ang emosyonal na kapital bilang
emosyunal na yamang tumutukoy sa suporta,
pagtitiyaga, at dedikasyon na nabuo sa pagdaan
ng panahon partikular sa konteksto ng pamilya.
Sa pagtingin naman ng mga mananaliksik sa
larangan ng ingklusyon, ang emosyonal na kapital
katulad ng pang-ekonomikong kapital ay hindi patas
na naibabahagi sa mga miyembro ng lipunan at ito ay
nakabatay sa kung ano ang nakasanayan na (Hochschild
162; Shott 1317). Namamalas base sa emosyon ang
mga interes ng isang indibidwal sa pang-araw-araw
niyang interaksyon kasabay ng kanyang paglikha ng
mas malawak na estruktural at kultural na kondisyon
na nagaganap ang nasabing interaksyon (Erickson
and Stacey 179). Bilang yamang transnasyonal, ang
emosyunal na kapital ay hindi sinasadyang iniuugnay
sa pagkaka-iba-iba ng kapangyarihan at pribilehiyo sa
mga miyembro ng isang lipunan, kaya itinuturing din
Resurreccion & Demeterio 63
itong susi sa pag-unawa sa papel na ginagampanan
ng emosyon sa mga klasikong paksa ng sosyolohiya.
Ang akumulasyon, diwa, at aktibasyon ng emosyonal
na kapital ay isinasa-teorya bilang parte ng habitus ng
isang indibidwal, na isang produkto at produktibong
pinagmumulan ng relasyong panlipunan.
Kaya, sa konteksto ng pag-aaral na ito, ang
emosyonal na kapital ay tumutukoy sa emosyonal na
rekurso, positibo man o negatibo, na naipapasa mula
sa mahahalagang indibidwal na nakasasalamuha ng
mga e-trepreneur (kapamilya, kaibigan, tagagabay)
sa proseso ng pang-araw-araw at palagiang
emosyonal na pakikilahok o pakikisalamuha. Ito ang
pinakamodipikasyong ginawa ng papel na ito sa teorya
ng mga kapital ni Bourdieu. Sa halip na apat na kapital
lamang, limang kapital ang gumagabay sa tatlong
isinagawang case study: 1) ekonomiko, 2) kultural, 3)
sosyal, 4) simboliko, at 5) emosyonal na kapital.
Pangangalap ng Datos
Para makapangalap ng sapat na datos para sa
tatlong case study, nagsagawa ng inisyal na mga
pakikipanayam ang pangunahing may-akda ng papel
na ito sa tatlong Batangueñang sabjek ng pananaliksik.
Magkasunod na isinagawa ang inisyal pakikipanayam
kina Gutierrez at De Veyra noong ika-24 ng Nobyembre
2016, sa sangay ng Dencio’s Grill sa lungsod ng Lipa.
Samantala, ang inisyal na pakikipanayam kay Adarlo
ay isinagawa noong ika-7 ng Disyembre 2016, sa
sangay ng Taza Mia Cafe sa De La Salle Lipa.
Noong isinagawa ng mga may-akda ang mga inisyal
na pakikipanayam, wala pang tiyak na teoretikal na
batayan ang binabalak nilang tatlong case study.
Matapos ang masinsinang pag-aaral ng mga may-
akda sa mga audio recording at buod ng tatlong
inisyal na pakikipanayam, saka pa lamang nilang
napagpasyahan na tugmangtugma ang modipikadong
teorya ng mga kapital bilang teoretikal na batayan
para sa nasabing pananaliksik. Nagsagawa ng follow
up na pakikipanayam ang pangunahing may-akda kina
Gutierrez at De Veyra noong ika-3 ng Nobyembre
2017, sa Cafe de Alps sa lungsod ng Batangas; at kay
Adarlo noong ika-4 ng Nobyembre 2017, sa sangay
ng McDonalds sa lungsod ng Lipa.
Bukas-loob na ibinigay ng mga respondent ang
kanilang informed consent tungkol sa proyekto.
Pumayag din silang gamitin ang kanilang tunay na
identidad sa artikulong isusulat tungkol sa kanilang
64 Malay Tomo 33 Blg. 1

e-trepreneurship. Dahil sa kakulangan ng pondo at umaayon din sa kung ano ang panahon, ano ang uso at
panahon, hindi na nagawang i-transcribe ng mga lapat sa panlasa ng nakararami. Kaya naman, patuloy
may-akda ang anim na pakikipanayam at sa halip pa itong nadaragdagan.
ay itinago na lamang ang mga ito bilang mga digital Ayon kay Bourdieu, ang lahat ng kalakal ay may
audio recording. Sangayon sa tamang etika ng taglay na kahalagahang ekonomikal lalo na kung
pananaliksik, ipinakita muna ng mga may-akda sa ang mga ito ay may limitado lamang na suplay at
tatlong e-trepreneurs ang papel na ito bago pa man ito may katangiang kahumalingan ng mga potensyal na
isinumite bilang manuskritong pang-jornal. tagatangkilik sa isang komunidad o lipunan (Bourdieu,
Outline of a Theory 97). Sa kaso ni Adarlo, nagsisilbi
siyang emisaryo ng mga limitadong produktong
TATLONG CASE STUDY
nabanggit mula sa mga orihinal na lumilikha nito
patungo sa tahanan ng kanyang mga mamimili.
Bago pa man maging ganap na mga e-trepreneur
Pang-ekonomikong Kapital: Sinimulan ni Adarlo
sina Adarlo, Gutierrez, at De Veyra, una na silang
ang kaniyang e-terprise sa pagbebenta ng iba’t ibang
nakilala bilang mga katangi-tanging Batangueña na
produktong pagkain gamit ang kanyang personal
nagtaguyod ng Heels on Wheels, isang car club na
na Facebook account. Sariling pera ang kanyang
eksklusibo para sa mga Batangueñang yumayakap sa
naging puhunan sa pagsisimulang ito. Sinikap
car culture mula pa noong taong 2012. Naghatid ito sa
talaga niyang makaipon mula sa kanyang sweldo
bawat isa sa kanila ng matatag na simbolikong kapital
sa pagiging empleyado at pagiging katuwang ng
na di-naglaon ay nagbigay sa kanila ng kahandaan,
kanyang mga magulang sa pagpapatakbo sa negosyong
katuwang ng taglay nilang matingkad nang kultural
pagmamay-ari ng kanilang pamila, ang Jessa’s Peanut
at iba pang kapital, upang isulong ang kani-kaniyang
Butter. Malaking tulong din niyang maituturing ang
e-terprise. Ang tatlong Batangueñang e-trepreneur na
pagkakaroon niya ng sariling sasakyang sedan na
ito ay nasa age bracket na 25 hanggang 30 na taon pa
siyang unang ginamit niya upang kumuha ng mga
lamang noong isinagawa ang pananaliksik.
paninda mula sa kanyang mga suplayer.
Kultural na Kapital: Hindi bago kay Adarlo ang
Si Mara Jessa Adarlo
konsepto ng e-trepreneurship bilang siya ay nagtapos
ng kursong Business Administration. Bukod sa mga
Taglay ang matatag na simboliko at kultural na
kakayahang nahasa sa kaniya sa apat na taon niya
kapital, itinaguyod ni Adarlo ang kanyang e-terprise
sa kolehiyo, taglay niya ang sigasig na ilapat ang
taong 2015 gamit bilang platform ang kanyang
mga kakayahang ito sa kaniyang sariling negosyo
personal na akawnt sa Facebook. Nagsimula siya sa
na higit na nagpatibay sa kanyang angking kultural
pagbebenta ng red velvet crinkles na nasundan ng
na kapital. Binanggit niya na mahalaga na ang isang
marami pang iba’t ibang produktong pagkaing lapat
e-trepreneur ay may plano, konsepto ng prioritization,
sa panlasang Batangueño. Umaangkat si Adarlo ng
at dapat batid ang kanyang nais sa buhay. Mahalaga
mga produkto mula sa mga sikat na artista tulad nina
ring alam ng isang e-trepreneur ang mga kalakasang
Derek Ramsay (frozen brazo de mercedez), Maricar
taglay niya, lalong-lalo na ang matalinong pagdama sa
Reyes (chocoliquor cake), Ara Mina (cheesecake) at
pangunahing pangangailangan ng target na konsyumer
Bettina Carlos (customizable chocolate cake). Hindi rin
dahil ang mga ito ang tutulong sa kanyang pagsisimula.
nawawala sa mga regular niyang ibinebenta ang iba’t
Ang pagkahasa ng kasanayan ni Adarlo sa pagsusulat
ibang klase ng mga imported na tsokolate at cookies,
bilang bahagi ng OpenRice, isang kilalang dining
doughnut, mga bestseller na hopia, egg pie, brazo de
guide na nagsisilbing batayan ng mga turista sa pagpili
mercedes, buko pie, cake, at iba’t ibang produkto ng
ng restawran o lugar na maaari nilang kainan, ay
Nathaniel’s Food Corporation. Ang mga produktong
nakapaghatid-tulong din sa kanyang pagtataguyod ng
kanyang ibinebenta at iniaalok ay sinisigurado niyang
Mara Finds It. Nilalagyan niya ng label ang mga ina-
magugustuhan ng masa sapagkat dama niya ang pulso
upload niyang produkto para sa maayos na kaalaman
ng marami sa kaniyang mga kostumer. Nagagawa
ng kanyang mga kasalukuyan at potensyal na suki
niyang umangkat ng mga sikat at kilalang produkto
online. Bukod dito, malaking tulong din kay Adarlo ang
mula sa iba’t ibang lugar sa Pilipinas at maging sa labas
kaniyang kasanayan at kaalaman sa paggamit ng AX2
ng bansa. Ang mga produktong kanyang ibinebenta ay
Si Mara, si Tara, at si Vhaya
na modelo ng Fujifilm camera at maging ng features
ng smartphone para makunan nang maayos at malinaw
na larawan ang kaniyang mga ibinebentang produkto
gamit ang tamang anggulo.
Tulad ng sa lahat ng mga negosyo, mabigat na
hamon ang pagsisimula. Malaking ambag ang dulot
ng pagtataglay ni Adarlo ng mga inaasahan pang
dagdag na kultural na kapital upang mas mapalakas
ang kaniyang e-terprise na di-naglaon ay binigyan
niya ng pangalang “Mara Finds It.” Ang kaalaman sa
pagbabadyet, pakikisalamuha at wastong pakikipag-
usap sa mga suplayer, mga tagapagtangkilik, at maging
mga potensyal na mamimili ay ilan lamang sa mga
kaalaman niya na nag-ambag upang mapamahalaan
niya nang maayos ang kaniyang negosyo. Nakatulong
ding ganap ang kasanayan niya sa pagmamaneho
dahil siya mismo ang direktang nakikipag-ugnayan
sa kaniyang mga suplayer at suki. Madali niya itong
naisasagawa dahil kabisado niya ang mga pasikot-sikot
sa iba’t ibang lugar sa Batangas at mga karatig na lugar.
Panlipunang Kapital: Mas pinatingkad pa
ang e-terprise ni Adarlo ng kaniyang malawak na
panlipunang kapital na pinatunayan nang pagbuhos ng
suporta ng mga kapuwa miyembro ng Heels on Wheels
at iba pang organisasyong kinabibilangan niya katulad
ng Junior Marketing Association at World Association
of Chef Societies sa promosyon ng kaniyang online
venture. Sinabi niya na hindi rin matatawaran ang
suporta ng mga kapamilya gayundin ng kanilang mga
empleyado at nasasakupang network ng Jessa’s Peanut
Butter. Hindi pa kabilang dito ang suportang hatid ng
mga kamag-anak, dating kaklase, mga guro at mga
naging kasama sa opisina.
Simbolikong Kapital: Kasabay din ng pagdami
ng uri ng kaniyang binebentang produkto ay ang
pagdami ng kaniyang social media follower. Bawat
bagong produkto na kaniyang ipinakikilala sa kanyang
Facebook timeline ay kaagad din namang tinatangkilik
ng mga nasabing follower. Hindi matatawaran ang taas
ng tiwala na binibigay kay Adarlo ng kaniyang mga ito
bunsod pa rin ng kaniyang pagiging kilala sa Batangas.
Kaya naman, pinananatili niyang maging bukas sa
kanyang mga follower sa aspekto ng pagsasalita,
pananamit, maging sa pagtupad sa kaniyang mga
ambisyon sa pamamagitan ng kaniyang mga post
at upload. Sa ganitong paraan, mas naipakikita niya
sa kaniyang mga follower na siya ay tapat at hindi
nagkakamali ang mga ito sa pagbibigay sa kaniya
ng kanilang pagtitiwala pagdating sa pagpili ng mga
Resurreccion & Demeterio 65
bibilhing produkto.
Emosyonal na Kapital: Sa mga pagkakataong
sinusubok ang kanyang e-trepreneurship ng mga
hindi inaasahang pangyayari, ang pinagkukunan
niya ng motibasyon ay ang kaniyang masidhing
pagnanais na maging kasing-tagumpay ng kaniyang
iniidolong negosyante na kapuwa rin niya Batangueña
na siyang nagmamay-ari ng Chain of Franchise at
Owned Restaurants sa Lungsod ng Batangas. Para sa
kaniya, ang katuparan ng hangaring ito ang siyang
magpapawalang bisa rin sa mga pahayag ng mga
hindi naniniwala sa kaniya at nagbabalewala sa
kahalagahan ng tiyaga at diskarte sa mundo ng online
na pangangalakal.
Dinamiks ng mga Kapital: Hindi binigo si Adarlo
ng kaniyang e-terprise. Nagpatuloy ang Mara Finds
It at isinabay niya ang pagtatayo ng franchise ng
Chef Mong’s Boneless Lechon sa Lungsod ng Lipa.
Naging matagumpay din ang pakikipagsapalarang ito
na tumagal ng isang taon. Ngunit napagdesisyonan
niyang ibuhos ang kaniyang atensyon sa Mara Finds
It, sapagkat kailangang tutukan nang maayos ang
negosyong ito na siya mismo ang nagpasimula.
Ipinakita sa Talahanayan 1 kung paano lumikha ng
mga panibagong kapital ang mga inisyal na kapital
ni Adarlo.
Si Tara Denisse Cleofe-Gutierrez
Nagsimula ang e-terprise ni Gutierrez nang maging
tutok siya sa operasyon ng ALPS Bus Company na
pagmamay-ari ng kanyang pamilya. Sa araw-araw
niyang pamamalagi sa opisina ng kanilang kompanya
at pakikisama sa kanilang mga empleyado, naisip
niyang maaari rin niyang gamitin ang kaniyang husay
sa pagpapatakbo ng negosyo, pakikisalamuha sa tao, at
pakikipagkomunikasyon sa mga kapuwa tagapamahala
nito sa iba pang uri ng negosyo. Kaya, naging bukas
siya sa ideya ng pagsisimula ng kanyang e-terprise.
Mas nahikayat pa siya na ipagpatuloy ito bunsod ng
motibasyon ng kaniyang butihing ina na siya niyang
itinuturing na huwaran at ekspertong negosyante.
Taong 2016, matapos ang pinagdaanang mahabang
proseso at matalinong pagpaplano, binuksan niya sa
merkado ang Cafe de Alps.
Sa pananaliksik na ibinahagi ni Giroux, sa pamilya
nag-uugat ang pamamaraan ng pag-iisip ng isang
indibidwal, ang uri ng kaniyang disposisyon, gayundin
ang antas ng kanyang pagbibigay-kahulugan maging
66 Malay Tomo 33 Blg. 1

Anyo ng Kapital Mga Tiyak na Inisyal na Kapital Mga Tiyak na Nalikhang Kapital
• perang puhunan • bagong sasakyan
Pang-ekonomiko • sasakyan • kakayahang mag-travel sa mga lokal at
• smartphone at kamera internasyonal na destinasyon
• business degree • mas matingkad na kakayahan sa
• kasanayan sa pagsusulat pagnenegosyo
• kasanayan sa paggamit ng mga feature • mas matingkad na kakayahan sa
ng smartphone at kamera interpersonal na komunikasyon (face-to-
Kultural
• kasanayan sa pagba-budget face at online)
• kasanayan sa interpersonal na • mas matingkad na kakayahang
komunikasyon makibagay sa mga indibidwal na
• kasanayan sa pagmamaneho nakakasalamuha sa bawat pagbyahe
• mga kinabibilangang organisasyon • mga suki (hatid ng referral ng inisyal na
• mga kapamilya panlipunang kapital)
• mga empleyado ng negosyong pag-aari
Panlipunan ng pamilya
• mga kaklase
• mga dating guro
• mga dating kaopisina
• mga Facebook follower • mas dumaming Facebook follower
• pamilya Adarlo na kilalang may-ari ng • gawad bilang isa sa mga Empowered
Jessa’s Peanut Butter Batangueñas
Simboliko • mga imbitasyon upang maging resource
speaker sa mga pagtitipon ng mga
kababaihan at kabataan at upang maging
hurado sa mga kompetisyon
• motibasyon mula sa iniidolong • motibasyon mula sa audience sa tuwing
negosyante gaganap bilang resource speaker sa mga
Emosyonal pagtitipon ng kababaihan at kabataan,
at sa pagsisilbing hurado sa iba’t ibang
kompetisyon

Talahanayan 1: Ang mga Inisyal at Nalikhang Kapital ni Adarlo

ang kalidad ng kanyang istilo (257). Samakatwid,
integral sa taglay na kultural na kapital ni Cleofe ang
bisa ng interaksyon sa pagitan ng gabay na nagmumula
sa kaniyang pamilya at ng dunong hatid ng natamo
nang antas ng edukasyon.
Pang-ekonomikong Kapital: Katuwang ni
Gutierrez ang kaniyang pamilya lalong-lalo na ang
kaniyang ina sa pagsisimula at maging sa pagpapalago
ng kaniyang e-terprise. Tinulungan siya ng huli sa
kaniyang puhunan gayundin sa pagsasapinal ng iba
pang mga kinakailangang salik katulad ng lugar
na pinagtayuan ng Cafe de Alps, pagpili ng mga
empleyado, pagbibigay oryentasyon at pagsasanay sa
mga empleyado, pagpili ng mga ibebentang produkto
maging ang mga sangkap, pakikipag-ugnayan sa mga
suplayer, gayundin sa pagbuo ng konsepto ng loob
at labas ng cafe. Katulad ni Adarlo, malaki rin ang
naging tulong ng pagkakaroon ni Gutierrez ng sariling
sasakyan. Hindi na dumagdag sa kaniyang kapital
ang gastos sa bayad sa drayber sa araw-araw niyang
pagbiyahe para matutukan ang kanyang negosyo at
magampanang makipag-usap sa mga suplayer.
Kultural na Kapital: Mga produktong pagkain
katulad ng cake, pasta, salad, nachos, fries, inumin
at iba’t ibang dish ang ibinebentang produkto ni
Gutierrez sa kanyang Cafe de Alps. Kaya naman,
naging mahalaga ang kasanayan ni Gutierrez sa
pagkuha ng larawan ng mga pagkain. Sinisikap niyang
angkop ang bawat anggulo, timpla ng kulay at lapat
na label sa bawat kuhang larawan bago niya ito i-post
sa kanyang Facebook account. Batid niya na isa sa
mga mahirap kunan ng perpektong larawan ang mga
Si Mara, si Tara, at si Vhaya
pagkain. Malaking tulong ang kaniyang kasanayan
sa paggamit ng mga feature ng AX2 na modelo ng
Fujifilm camera na siya ring ginagamit ng e-trepreneur
na si Adarlo. Importante raw na makaengganyo ng
kostumer ang kanyang bawat post na larawan. Unang
hakbang pa lamang ito, sinabi niya, sa proseso ng
kaniyang pagbebenta. Sa oras na mahikayat ang isang
target na kostumer sa bawat post niyang larawan,
magkakaroon ito ng interes dito, at malamang kaysa
hindi ay magkakaroon ito ng pagnanais na tikman ang
nakursunadahang produkto.
Ang bawat kostumer na bumibili ng kaniyang
produkto ay sinisikap niyang matugunan ang
ekspektasyon sa pamamagitan ng magiliw na
pagsagot sa mga tanong nito batay sa produkto.
Dito niya nagagamit ang kaniyang husay sa
pakikipagkomunikasyon na kaniyang natutuhan sa
kaniyang pakikisalamuha sa kanilang mga empleyado
sa kanilang kompanyang ALPS Bus Company. Naia-
aplay rin niya sa aspektong ito ang mga itinuro ng
kanyang ina pagdating sa pagharap sa iba’t ibang
uri ng kostumer na batid niyang may iba’t iba ring
pangangailangan at kasiyahan sa usapin ng pagkain.
Panlipunang Kapital: Sa pagsisimula, pangunahin
niyang mga naging online na suki ang mga mamimili
na saklaw ng kaniyang malawak na sosyal na kapital.
Ito ay kinabibilangan ng halos tatlong libong mga
kapamilya sa ALPS Bus Company, mga kapuwa
miyembro sa Heels on Wheels, mga kapuwa miyembro
ng De La Salle Alumni Association, mga kaibigan at
kamag-anak. Dahil maayos niyang naia-aplay ang
kaniyang kasanayan sa pakikitungo sa mga mamimili,
unti-unti ring nadagdagan pa ang kaniyang mga suki.
Hatid ito ng positibong salimbibig ng mga naunang
kostumer na natugunan ang ekspektasyon sa mga
produktong ibinenta niya. Ang mga unang bugso ng
mga kostumer na ito ay hindi nabigo sa kalidad ng mga
produkto na kaniyang inialok sa Facebook gamit ang
mga post niyang larawan.
Simbolikong Kapital: Hatid ng positibong
salimbibig tungkol sa mainam na pakikitungo ni
Gutierrez sa kaniyang mga kostumer, nakahihikayat ito
ng mas marami pang mga Facebook follower. Ang mga
bagong follower na ito ay itinuturing ni Gutierrez na
mga potensyal na suki. Sa bawat kostumer na nasiyahan
at nag-status ng kaniyang positibong komento o rebyu
ay laging may dalang bagong kostumer na interesadong
sumubok ng kaniyang mga produkto.
Resurreccion & Demeterio 67
Emosyonal na Kapital: Inspirasyon ni Gutierrez
ang kaniyang anak na kaniyang itinaguyod sa tulong
at gabay pa rin ng kaniyang pamilya. Siya ang numero
unong nagpapatatag ng kaniyang dibdib at kumpiyansa
sa sarili. Siya ang araw-araw na motibasyon ni
Gutierrez sa pagiging masigasig at positibo sa kaniyang
e-terprise.
Bukas siya sa realidad na hindi palagiang
konstruktibo ang mga feedback ng tagapagtangkilik
ng kaniyang mga online na produkto. Gayunman,
batid niyang ito ay normal lamang sa isang negosyo,
lalong-lalo na sa katulad ng Cafe de Alps na hindi
pa naman katagalan sa merkado. Inihahalintulad na
lamang niya ito sa isang tinatahak na kalye na may
madadaanang parte na pulido at mayroon din namang
parte na malubak.
Dinamiks ng mga Kapital: Katulad pa rin noong
siya ay nagsisimula, sinisikap ni Gutierrez na mas
maging masigasig sa pag-aalok ng kaniyang kalakal na
online. Isinasaalang-alang niya ang mga konstruktibong
feedback ng mga suki ng mga produktong Cafe de
Alps. Walang sinasayang na oportunidad si Gutierrez.
Dahil patuloy na tinatangkiik ng kanyang mga suki ang
mga ibinebenta niyang produktong Cafe de Alps gamit
ang kaniyang Facebook, nagdagdag pa siya ng iba
pang mga produkto katulad ng cosmetics, bag, t-shirt
at imported na pabango. Ipinakita sa Talahanayan 2
kung paano lumikha ng mga panibagong kapital ang
mga inisyal na kapital ni Gutierrez.
Si Genevieve “Vhaya” Gabilan-De Veyra
Kaiba sa mga e-terprise nina Adarlo at Gutierrez na
sumentro sa mga produktong pagkain, itinaguyod ni De
Veyra, taglay ang kaniyang matatag ding simbolikong
kapital, ang The Crafty Sissy. Ito ay isa ring venture
na nakabase Batangas na naghahatid ng serbisyo
katulad ng pagdidisenyo ng mga imbitasyon, logo, at
personalized jar at bottle, layout, at printing. Bukod
sa may sariling account sa Facebook at Instagram
ang The Crafty Sissy, ginagamit din ni De Veyra ang
kaniyang personal na akawnt sa parehong social media
sa pagtataguyod ng kanyang e-terprise. Hindi lamang
sa Batangas, o sa erya ng Cavite-Laguna-Batangas-
Rizal-Quezon (CALABARZON), o sa Metro Manila,
ang pinaglilingkuran ng The Crafty Sissy; umaabot
din ito sa ibang bansa bunsod ng mga referral ng mga
kakilala, kamag-anak at kaibigang mga suki.
68 Malay Tomo 33 Blg. 1

Anyo ng Kapital Mga Tiyak na Inisyal na Kapital
• perang puhunan
• sasakyan
Pang-ekonomiko
• smartphone at kamera
• kaalaman sa pagpapatakbo ng negosyo
• husay sa pakikisalamuha sa mga
katuwang sa negosyo
• husay sa interpersonal na komunikasyon
Kultural • kasanayan sa paggamit ng mga feature ng
smartphone at kamera
• kasanayan sa pagmamaneho
• kasanayan sa pagsusulat
• kasanayan sa negosasyon
• mga kapamilya
• mga empleyado ng negosyong pag-aari
Panlipunan ng pamilya
• mga kapuwa miyembro ng mga
kinabibilangang organisasyon
• Facebook follower
• pamilya Perez na kilalang may-ari ng
ALPS Bus Company
Simboliko
• motibasyon mula sa magulang na
Emosyonal negosyante
• motibasyon mula sa itinataguyod na anak
Mga Tiyak na Nalikhang Kapital
• dagdag na sangay ng itinayong negosyo
• mas matingkad na kakayahan upang
mag-travel sa mga lokal at internasyonal
na destinasyon
• mas matingkad na husay sa pagpapatakbo
ng negosyo
• mas matingkad na husay sa negosasyon
sa mga katuwang sa pagnenegosyo
• mas malawak na kaalaman sa paglikha
ng konsepto para sa presentasyon ng
pagkain
• mas matingkad na husay sa pagpili ng
sangkap at timpla ng produktong pagkain
• Mga suki hatid ng referral ng inisyal na
panlipunang kapital
• mas dumaming Facebook follower
• pagtatampok ng mga lokal at nasyonal na
programang pantelebisyon
• mga imbitasyon upang maging
resource speaker sa mga estudyanteng
entrepreneur
• motibasyon at inspirasyon mula sa mga
review ng kostumer

Talahanayan 2: Ang mga Inisyal at Nalikhang Kapital ni Gutierrez

Taglay ang matingkad nang simbolikong kapital,
nagsilbing mahalagang puhunan din ni De Veyra
ang kaniyang kultural na kapital na kanyang natamo
mula sa paggugol ng panahon sa mga edukasyonal
na kapaligiran. Naging tiyak din ang paghahatid
ng pamumuhunang ito ng balik na kita. Muling
pinatutunayan nito ang argumento nina Bourdieu at
Passeron na ang mga establisimyentong edukasyonal
ay maaaring tingnan bilang mekanismo sa pagkakaroon
ng kita (177). Hindi rin mapasusubalian na naging
kasangkapan ni De Veyra sa pagsusulong ng kaniyang
e-terprise ang karunungang nakamtan niya sa ilang taon
na kaniyang ginugol sa pag-aaral.
Pang-ekonomikong Kapital: Sa pagsisimula ng
kanyang e-terprise, naging katuwang ni De Veyra
ang kanyang nakatatandang kapatid na babae sa
aspektong pinansiyal. Katulong din niya sa aspektong
ito ang kaniyang mga magulang na katulad ng
kaniyang ate ay buo rin ang inihatid na suporta sa
kanyang e-terprise. Malaking tulong din sa kanyang
pagsisimula ang pagkakaroon niya ng sariling sasakyan
dahil naging mas madali at mas komportable ang
personal na pakikipagugnayan sa kanyang mga
suplayer at tagapagtangkilik. Sa mga katulad niyang
nagsisimula, ipinaliwanag niya, importante ang
personal na pakikipag-usap. Bagaman at maaari itong
isagawa online, mas nabubuo ang tiwala sa pagitan ng
magkabilang panig sa pag-uusap na harapan.
Kultural na Kapital: Nauna nang nabanggit ang
pagtataglay ni De Veyra ng digri sa Advertising. Kaya,
hindi kaila ang pagkakaroon niya ng importanteng
kultural na kapital na pangunahing pangangailangan
sa kanyang e-terprise. Taglay ni De Veyra ang
pagiging malikhain, pagiging mapamaraan, pati na
ang kakayahang mai-aplay ang iba’t ibang estratehiya
upang makalikha ng interes at di kalaunan pagnanais
Si Mara, si Tara, at si Vhaya Resurreccion & Demeterio 69

sa panig ng mga tagapagtangkilik na subukan ang
mga serbisyo ng The Crafty Sissy. Mas pinatingkad
pa ang mga kapital na ito ng kaniyang mga karanasan
sa mga nauna niyang hanapbuhay na hindi rin
naman nalalayo sa tinapos niyang kurso. Nagsilbing
pundasyon ang mga karanasang ito sa pagpapahusay
ng kanyang kakayahan sa pakikisalamuha at pakikipag-
usap sa maraming tao na iba’t iba ang ninanais.
Nakatulong din ito sa kaniya upang madali niyang
malampasan ang mga mapanghamong sitwasyon
katulad ng hindi pagkakaunawaan sa pagitan niya at
ng ilang tagapagtangkilik na bunsod na rin ng mga
hindi inaasahang pangyayari habang isinusulong ang
kanyang e-terprise.
Dagdag sa kaniyang kultural na kapital ang kaniyang
husay sa paggamit ng mga feature ng smartphones at
ng AX2 na modelo ng Fujifilm na camera. Malinaw
at maayos niyang nakukunan ng larawan ang mga
sampol na disenyong likha niya. Napakikinabangan
din niya ang mga feature ng kaniyang mga gadget
upang makalikha ng vlogs para mas maipakilala ang
kanyang e-terprise.
Mahusay na negosyante ang biyenan ni De Veyra.
Natutulungan siya nito sa aspekto ng pagsusulong ng
kaniyang e-terprise dahil sa mas mahabang karanasan
ng huli sa pagnenegosyo. Nakatutok ang huli sa
operasyon ng pitong katayan ng mga pangkarneng
hayop, kaya nakapagbabahagi siya ng karunungan
kay De Veyra sa pagpapaikot ng badyet, pakikiayon
sa mga suki at mga suplayer, maging sa pagtukoy ng
epektibong estratehiya para malapatan ng solusyon
ang mga maliit maging ang mga malaking problemang
pangkalakalan.
Panlipunang Kapital: Kinabibilangan ng mga
kamag-anak, dating kaklase, kababayan sa Batangas,
at mga kapuwa miyembro ng Jesus the Annointed
One Church ang bumubuo ng panlipunang kapital
ni De Veyra. Ito rin ang nagbigay at patuloy na
nagbibigay sa kanya ng mas maraming suki. Natututo
siya sa bawat feedback ng mga ito, negatibo man o
konstruktibo. Sa pag-usad ng operasyon ng The Crafty
Sissy, dumadagdag sa kanyang mga tagapagtangkilik
ang mga referral na ibinibigay ng mga nauna nang
mga suki. Pagpapatunay daw ito na kahit papaano ay

Anyo ng Kapital Mga Tiyak na Inisyal na Kapital Mga Tiyak na Nalikhang Kapital
• perang puhunan • bagong enterprise
• sasakyan • dagdag na kakayahang mag-travel
Pang-ekonomiko
• smartphone at kamera sa mga lokal at internasyonal na
destinasyon
• Advertising degree • mas malawak na kaalaman sa mga
• kasanayan sa pagsulat bagong disenyo at konsepto para sa
• kasanayan sa paggamit ng mga feature mga souvenir item at invitation card
ng smartphone at kamera • mas matingkad na husay sa pagharap sa
• kasanayan sa interpersonal na kompetisyon sa merkado
komunikasyon • mas matingkad na husay sa promosyon
Kultural
• kasanayan sa pagmamaneho • mas matingkad na husay sa pagharap
• kasanayan sa pagba-budget at sa mga feedback ng kostumer, positibo
pagpapatakbo ng negosyo man o negatibo
• kasanayan sa paglalapat ng estratehiya, • mas matingkad na kasanayan sa
at pagresolba sa ma suliranin interpersonal na komunikasyon sa mga
katuwang sa negosyo
• mga kapamilya • Mga suki
• mga dating kaklase
Panlipunan
• kapwa miyembro ng kinabibilangang
mga organisasyon
• mga Facebook follower • mas maraming Facebook at Instagram
Simboliko
follower
• motibasyon mula sa asawa at mga • motibasyon mula sa mga positibong
Emosyonal
kapamilya onlayn rebyu

Talahanayan 3: Ang mga Inisyal at Nalikhang Kapital ni De Veyra

70 Malay
nakapagbibigay siya ng maayos na serbisyo at maayos
rin niyang natutugunan ang mga kahingian ng kaniyang
mga suki.
Simbolikong Kapital: Ang mahigit na limang
libong Facebook follower ang itinuturing ni De Veyra
na siyang bumubuo sa malakas niyang simbolikong
kapital. Inihayag niya na importante ang mahabang
pasensya sa pagbibigay ng detalyadong tugon sa
bawat tanong ng mga follower bagay sa presyo, moda
ng pagbabayad, proseso ng pag-order, panuntunan sa
delivery at mga usapin ng refund. Isa rin ito aniyang
mabisang motibasyon para mas palawakin pa niya ang
kaniyang network gamit ang Facebook at Instagram
bilang mga platform.
Emosyonal na Kapital: Pinananatiling positibo si
De Veyra ng pinanghahawakan niyang tiwala at suporta
ng kaniyang kabiyak. Bago pa lamang sa estado ng
buhay may-asawa si De Veyra. Sa kabila ng mga bagong
priyoridad bunsod ng pagiging isa nang maybahay,
patuloy pa rin niyang itinataguyod ang kaniyang
e-terprise. Buong sikap pa rin niyang tinututukan ang
The Crafty Sissy, taglay ang pinanghahawakan niyang
tiwala ng kaniyang kabiyak na mapagtatagumpayan
niya ito sa gitna ng mataas na kompetensya sa merkado.
Dinamiks ng mga Kapital: Sa patuloy ng
matagumpay na pag-usad ng kanyang e-terprise, mas
tumindi ang pagnanais ni De Veyra na makalikha ng
mga mas kaaya-aya pang personalized jar at invitation.
Ito ay sa kabila ng napakataas na kompetisyon sa online
na merkado. Mas natutuhan din niyang mas maging
masipag at maging mas pasensiyosa sa mga hindi
positibong komento tungkol sa hatid nilang serbisyo.
Sinabi niya na ang mga negatibong indibidwal sa
online na mundo ay maituturing pa rin bilang mga
potensiyal na suki kapag pakikitunguhan sila gamit
ang tamang diskarte. Ipinakikita sa Talahanayan 3
kung paano lumikha ng mga panibagong kapital ang
mga inisyal na kapital ni De Veyra.
PAGLALAGOM
Ang pagtataglay ng matingkad na simboliko
at kultural na kapital ang nagsilbing pangunahing
tagapagsulong ng mga Batangueñang e-trepreneur na
sina Adarlo, Gutierrez at De Veyra sa pagtataguyod
ng kani-kaniyang e-terprise. Nagbigay sa kanila
ng matingkad na simbolikong kapital ang kanilang
pagkatatag ng Heels on Wheels. Bunsod ng pagiging
sikat, madami kaagad ang kanilang mga naging suki sa
Tomo 33 Blg. 1
kanilang mga ibinebentang produkto at mga disenyo.
Kasabay ng pagdami ng uri ng kanilang binebentang
produkto at disenyo ay siya rin namang pagdami ng
kanilang mga suki. Hindi matatawaran ang taas ng
tiwala na ibinigay at patuloy na ibinibigay sa tatlong
e-trepreneurs ng kanilang mga tagapagtangkilik
kahit ang mga ito ay hindi nila personal na kakilala.
Ipinakikita sa Talahanayan 4 kung paano lumikha ng
mga panibagong kapital ang mga inisyal na kapital ng
tatlong Batangueñang e-trepreneur.
Ipinahayag ni Bourdieu: “Symbolic capital
is credit, it is the power granted to those who
have obtained sufficient recognition to be in
position to impose recognition” (Forms of Capital
256). Nagsilbing epektibong kasangkapan ng mga
e-trepreneur ang matatag nilang simbolikong kapital,
kasabay ang kanilang matingkad din na kultural na
kapital, sa pagpapakilala ng kani-kaniyang e-terprise.
Sa pagkakaroon nila ng mataas na bilang ng follower
sa social media at matatag na network, matalino nilang
nagamit ang oportunidad na ito upang subukang
maghatid ng negosyong online at kumita mula rito.
Malaking ambag lalo na ang mga taglay nilang
kultural na kapital na sa pag-usad ng operasyon ng
kanilang e-terprise. Hindi matatawaran ang naging
tulong ng kanilang galing sa pakikipag-ugnayan at
pakikipag-usap sa kanilang mga suki, mga katuwang
sa negosyo, at sa kanilang mga suplayer. Dagdag
pa rito ang madiskarte nilang pag-aaplay ng mga
kasanayang nahubog sa kanila sa kolehiyo katulad ng
pagkakaroon ng plano, konsepto ng prioritization, at
pagkakaroon ng pokus sa kanilang nais bilang mga
e-trepreneur. Nakatulong din ang mga kalakasang
taglay nila sa aspekto ng pagdama sa pangunahing
pangangailangan ng target na kostumer. Naging
bukas sila sa ideya na ang bawat kostumer ay may
iba’t iba ring pangangailangan at kasiyahan sa usapin
ng produkto at serbisyong kanilang ibinibigay. Higit
pa rito, hindi naisantabi ang naging bisa ng kanilang
pagiging malikhain, pagiging mapamaraan, pati na
ang kakayahang mai-aplay ang iba’t ibang estratehiya
upang makalikha ng interes at di kalaunan ay pagnanais
sa panig ng mga tagapagtangkilik. Bentahe ang
kanilang pare-parehong husay sa paggamit ng mga
feature ng smartphones at high-end na camera na
naging katuwang nila para sa malinaw at maayos na
pagkuha ng mga larawan ng kanilang mga produkto
at disenyo. Gayundin, nakatulong ang kakayahan nila
sa pagtukoy ng epektibong estratehiya para malapatan
Si Mara, si Tara, at si Vhaya
Anyo ng Kapital Mga Tiyak na Inisyal na Kapital
• perang puhunan
• sasakyan
Pang-ekonomiko • smartphones at kamera
• kasanayan sa pagnenegosyo hatid ng
tinapos na kurso sa kolehiyo
• kasanayan sa pagnenegosyo na
natutuhan mula sa mga magulang na
negosyante
• kasanayan sa pagsusulat
• kasanayan sa interpersonal na
komunikasyon sa mga katuwang sa
negosyo, kostumer, at social media
follower
• kakayahan sa pagba-budget
• kakayahan sa paggamit ng mga feature
Kultural
ng smartphone at kamera
• kasanayan sa pagsasagawa ng
promosyon ng mga produkto at serbisyo
• mga kapamilya, dating kaklase, dating
guro, mga empleyado ng negosyong
Panlipunan pag-aari ng kinabibilangang pamilya, at
kapuwa miyembro ng kinabibilangang
mga organisasyon
• social media follower
• pamilyang nagmamay-ari ng mga
negosyo sa probinsya ng Batangas
Simboliko
• motibasyong mula sa kapamilya at mula •
Emosyonal sa iniidolong entrepreneur
Talahanayan 4: Ang mga Inisyal at Nalikhang Kapital ng Tatlong Batangueñang E-trepreneur
Resurreccion & Demeterio 71
Mga Tiyak na Nalikhang Kapital
• bagong enterprise
• bagong sasakyan
• mas tumaas na kakayahang mag-
travel sa mga lokal at internasyonal na
destinasyon
• mas matingkad na kasanayan sa
pamamahala ng negosyo at pagba-
budget
• mas matingkad na kasanayan sa
interpersonal na komunikasyon sa mga
katuwang sa negosyo, mga suki, at mga
follower
• mas matalinong pagpili ng mga
ihahaing produkto at serbisyo
• mas malawak na kaalaman sa pag-iisip
ng bagong konsepto para sa promosyon
ng produkto at serbisyo
• mas matingkad na kakayahan sa
pagharap sa mga feedback na hatid ng
kostumer, positibo man o negatibo
• mas matingkad na kasanayan sa
pagdama ng preference ng mga
kostumer
• mas matingkad na kakayahang ilapat sa
negosyo ang mga bagong kaalamang
hatid ng pagta-travel at exposure sa
bagong kapaligiran
• pagtataglay ng husay sa pagharap sa
kompetisyon sa merkado
• mga suki na hatid ng inisyal na
panlipunang kapital
• pagsisilbing resource speaker sa iba’t
ibang okasyon ng kababaihan, kabataan,
at mga esudyanteng entrepreneur
• pagsisilbing hurado sa mga
kompetisyon sa probinsiya
• mas maraming social media follower
• pagsisilbing endorser ng mga lokal
na produkto at serbisyo ng kapuwa
entrepreneur
motibasyong hatid ng kababaihan,
kabataan, at estudyanteng entrepreneur
na nahahatiran nila ng inspirasyon
72 Malay
ng solusyon ang maliliit maging ang malalaking
problemang pangkalakalan.
KONGKLUSYON
Binubuo ng pagmamay-aring pinansiyal, sasakyan,
high-end na modelo ng smartphones at kamera
ang taglay na pang-ekonomikong kapital ng mga
Batangueñang e-trepreneur. Ang kasanayan sa
pakikipag-komunikasyong interpersonal (face-
to-face o mediated man) sa mga suki, suplayer, at
katuwang sa pagnenegosyo online ang nangunguna
sa listahan ng kanilang taglay na kultural na kapital.
Pinapangalawahan ito ng kasanayan sa mga sumusunod
sa aspekto: identipikasyon ng mga pangagailangan
ng target na konsyumer, pagtugon sa konstruktibo
at negatibong feedbackk tungkol sa produkto at
serbisyong ibinebenta, pagtukoy sa tamang anggulo
sa pagkuha ng larawan ng mga produkto, paglalagay
ng label sa bawat kuhang larawan, pagpapadaloy ng
badyet, prioritization, at pagpapasensya. Samantala,
ang pagiging kabilang sa mga pamilyang nakaaangat
ang estado sa buhay, laki ng angkan, at dami ng
kaibigan ang siya namang taglay nilang panlipunang
kapital, habang ang pagiging kilala sa organisasyong
kinabibilangan ang siyang sentro ng kanilang
simbolikong kapital. Ang paghahangad mapatunayan
ang galing sa sarili, sa kapamilya, at sa kapwa ang
bumubuo sa kanilang taglay na emosyonal na kapital.
Personal na account sa Facebook ang online
platform na ginamit ng mga Batangueñang e-trepreneur
bilang midyum ng kanilang e-trepreneurship.
Pinahihintulutan ng application na ito na makapagpost
sila ng mga orihinal na kuhang larawan ng kanilang
mga ibinebentang produkto at serbisyo na nilalakipan
nila ng label. Ang paglalagay ng label ay may layong
maipaalam sa mga tagapagtangkilik ang mga detalye
ng kanilang mga ibinebenta. Pinahihinulutan din ng
aplikasyong ito na makapaghayag ng mga tanong
o feedback ang mga tagapagtangkilik na maaaring
direktang sagutin ng mga e-trepreneur sa mismong
thread o kaya naman ay sa pamamagitan ng direct
message.
Itinuturing ng mga Batangueña e-trepreneur
ang simboliko at kultural na kapital na siyang
pinakamahalaga sa pagsisimula ng kani-kaniyang
Tomo 33 Blg. 1
e-trepreneurship habang ang pang-ekonomiko at
kultural naman ang siyang pinakabinagong mga kapital
ng kani-kaniyang e-trepreneruship. Biswal itong
ipinakikita ng Figure 2.
Figure 2: Ang mga Pinakamahalagang Kapital sa
Pag-uumpisa at Pagpapalago ng Batangueñang
E-trepreneurship, at ang mga Pinakabinagong Kapital
ng Batangueñang E-trepreneurship
Malinaw na nailatag ng papel na ito ang mga
nakamit na kabatirang naka-angkla sa mga sitwasyong
totoong buhay ng mga itinampok na e-trepreneurs
na nagreresulta sa isang mayaman at holistikong
salaysay tungkol sa e-trepreneruhsip bilang isang
penomenon. Mainam ding nailatag ang mga pananaw
at paliwanag tungkol sa mga sinuring limang kapital
na tiyak na magpapalawak sa mga karanasan ng mga
mambabasa partikular ang mga baguhang negosyante
hindi lamang sa Batangas kundi maging sa iba pang
probinsiya sa Pilipinas. Iminumungkahi ng mga may-
akda ang pagsasagawa ng komparatibong pananaliksik
tungkol sa e-trepreneurship bago ang pandemya at
e-trepreneurship sa panahon ng pandemya na nakatuon
pa rin sa lalawigan ng Batangas. Magluluwal ito ng
mga datos na maglalarawan kung paano binago ng
Covid-19 ang penomenon na ito. Maaari ring gawan
ng deskriptibong pananaliksik ang e-trepreneurship
sa panahon ng pandemya na tutuon naman sa ibang
probinsiya sa bansa. Magsisilbing baseline ang
mga iluluwal na datos ng mga pananaliksik na ito
na makatutulong sa mga negosyante sa bansa sa
pagbabago at pagsasaayos ng kanilang estratehiya.
Si Mara, si Tara, at si Vhaya
SANGGUNIAN
Allat, Patricia. “Becoming Privileged: The Role of Family
Processes.” In I. Bates and G. Riseborough (Eds) Youth
and Inequality (Buckingham, Open University Press)
(1993): 13–159. Web. 05 January 2019.
Bourdieu, Pierre. “The State Nobility: Elite Schools in the
Field of Power.” Oxford: Polity, 1996. Web. 04 January
2019.
---. “Forms of Capital,” in J. Richardson ed., Handbook of
Theory and Research in for the Sociology of Education.
Westport, Connecticut: Greenwood, 1986. Web. 04
January 2019.
---. “Social Space and the Genesis of Groups,” Theory and
Society 14.6 (1985):723-44. Web. 04 January 2019.
---. “Outline of a Theory of Practice.” Melbourne:
Cambridge University Press, 1977. Web. 04 January
2019.
Bourdieu Pierre & Passeron Jeane-Claude. “Reproduction
in Education, Society and Culture.” London–Thousand
Oaks–New Delhi: Sage Publications, 1977. Web. 04
January 2019.
Bourdieu Pierre & Wacquant Loic. “An Invitation to
Reflexive Sociology.” Chicago: University of Chicago,
1992. Web. 04 January 2019.
Chan, Kim, et.al. “Women Online Entrepreneurship and
Social Environment in Malaysia: Some Preliminary
Findings,” Journal of Social Science and Humanities
(2015) Special Issue 2 010-021, ISSN: 1823-884x. Web.
30 October 2016.
Erickson, Rebecca & Stacey, Clare. “Attending to Mind and
Body: Engaging the Complexity of Emotion Practice
Among Caring Professionals.” In A. A. Grandey, J. M.
Diefendorff, & D. E. Rupp (Eds.), Emotional Labor
in the Twenty-First Century: Diverse Perspectives on
Emotion Regulation at Work (2013): 175–196. New
York: Routledge. Web. 05 January 2019.
Esmaeeli, Hadi. (2011). The Study of Affecting Factors
on Digital Entrepreneurship (A Case Study) in
Interdisciplinary Journal of Contemporary Research in
Business 2.12 (2011): 163- 172. Web. 30 October 2016.
Giroux, Hadis. “Theories of Reproduction and Resistance in
the New Sociology of Education: A Critical Analysis,”
Harvard Educational Review 53.3 (1983): 257-293. Web.
05 January 2019.
Hochschild, Arlie. “The Managed Heart: Commercialization
of Human Feeling.” Berkeley: University of California
Press, 1983. Print.
Resurreccion & Demeterio 73
Lagmay, Alfredo. ‘‘Bahala na’’. In L.F. Antonio, L.L.
Samson, E.S. Reyes and M.A. Paguio (Eds.), Ulat ng
Ikalawang Pambansang Kumperensya sa Sikolohiyang
Pilipino (Proceedings of the Second National Conference
on Filipino Psychology) (1977): 120–130. Quezon City:
Pambansang Samahan sa Sikolohiyang Pilipino. Web.
05 January 2019.
Lynch, Kathleen. & Lyons, Maureen. “The Gendered Order
of Caring.” In Women in Contemporary Ireland, ed. U.
Barry. Dublin: New Ireland Press, 2008. Print.
Mangold, Glynn & Faulds, Davis. “Social Media: The
New Hybrid Element of the Promotion Mix.” Business
Horizons 52.4 (2009): 357-365. Web. 05 January 2019.
Nowotny, Helga. “Women in Public Life in Austria,” in
Epstein, C. F. and Coser, R. L. (eds), Access to Power:
Cross-National Studies of Women and Elites. George
Allen and Unwin, 1981. Web. 05 January 2019.
Quito, Emerita. Ang Pilosopiya sa Diwang Pilipino, in A
Life of Philosophy: Festschrift in Honor of Emerito
S. Quito. Manila: De La Salle University, 1990. Print..
Reay, Diane. “A Useful Extension of Bourdieu’s Conceptual
Framework: Emotional Capital as a Way of Understanding
Mothers’ Involvement in their Children’s Education.”
The Sociological Review 48.4 (2000): 568–585. Web.
05 January 2019.
Reay, Diane. “Gendering Bourdieu’s Concept of Capitals:
Emotional Capital, Women and Social Class.” The
Sociological Review 52.2 (2004b): 57–74. Web. 05
January 2019.
Shott, Susan. “Emotion and Social Life: A Symbolic
Interactionist Analysis,” American Journal of Sociology
84 (1979): 1317–1334. Web. 05 January 2019.
Timbreza, Florentino. Pilosopiyang Pilipino. Manila: Rex
Book Store, 1982. Print..
Mga Panayam
Adarlo, Mara Jessa. Personal na Panayam. 04 November
2017.
Adarlo, Mara Jessa. Personal na Panayam. 07 December
2016.
Cleofe, Tara Denisse. Personal na Panayam. 03 November
2017.
Cleofe, Tara Denisse. Personal na Panayam. 24 November
2016.
De Veyra, Genevieve. Personal na Panayam. 03 November
2017.
De Veyra, Genevieve. Personal na Panayam. 24 November
2016.