Học Viện Công Nghệ Bưu Chính Viễn

Thông
Cơ sở tại TP Hồ chí Minh

BÀI GIẢNG

VẬT LÝ A1
GV biên soạn: Nguyễn Thị Yến Linh
1
 GIỚI THIỆU
Nội dung : 3 phần

 PHẦN I: CƠ HỌC
 PHẦN II: NHIỆT HỌC

 PHẦN III: ĐIỆN TỪ HỌC

2
 CHƯƠNG 1 ĐỘNG LỰC HỌC CHẤT ĐIỂM
CHƯƠNG 2 ĐỘNG LỰC HỌC HỆ CHẤT
ĐIỂM - VẬT RẮN
CHƯƠNG 3 NĂNG LƯỢNG
CHƯƠNG 4 TRƯỜNG HẤP DẪN

NỘI CHƯƠNG 5 TRƯỜNG TĨNH ĐIỆN

CHƯƠNG 6 VẬT DẪN
DUNG CHƯƠNG 7 ĐIỆN MÔI
CHƯƠNG 8 TỪ TRƯỜNG CỦA DÒNG
ĐIỆN KHÔNG ĐỔI
CHƯƠNG 9 HIỆN TƯỢNG CẢM ỨNG
ĐIỆN TỪ
CHƯƠNG 10 VẬT LIỆU TỪ
CHƯƠNG 11 TRƯỜNG ĐIỆN TỪ
3
 PHẦN I

CƠ HỌC

4
CHƯƠNG 1 ĐỘNG LỰC HỌC CHẤT ĐIỂM
1.1 ĐỘNG HỌC CHẤT ĐIỂM
1.1.1 Những khái niệm mở đầu
 Chuyển động

Máy bay đang bay Tên lửa đang bay

Chuyển động của một vật là sự chuyển dời vị trí của vật đó đối
với các vật khác trong không gian và thời gian

Máy bay, tên lửa,xe …được xem là chất điểm 5

 Vị Trí

A
► Vị trí được xác định trong mối
quan hệ với một hệ quy chiếu

► Trong chuyển động một chiều,

ta thường chọn hệ quy chiếu
0xy (0yz..)

y’ B Hệ A: xi>0 và xf >0
Hệ B: x’i<0 nhưng x’f>0

x’ 6
x i’ O’ xf ’
 Độ dịch chuyển

► Độ dịch chuyển cho ta biết sự

thay đổi vị trí của vật.
_ Được biểu diễn là ∆x (nếu
chuyển động ngang hoặc ∆y
(nếu chuyển động dọc)

∆x = x f − xi
 Phương trình chuyển động – Phương trình quỹ đạo

Z
z    

r =xi + y j + zk (1.1)

M (r)
Söï chuyeån dôøi:
 r
k  x = x(t) ; y = y(t) ; z = z (t)
 j y
i0 Y
x r = r (t )
X Phöông trình chuyeån ñoäng

Khöû t

Phöông trình quyõ ñaïo: f(x,y,z) = 0

8
1.1.2 Vận tốc và gia tốc
1) Vận tốc
Để đặc trưng cho chuyển động
Vectơ vận tốc
về phương, chiều và độ nhanh
chậm
Véc tơ vận tốc trung bình

 ∆r (1.2)
=
M r () v tb
∆t
 ∆r ∆t → 0
r N(…?…)
   
r + ∆r  ∆r dr
0 v ( t ) lim
= = (1.3)
∆t → 0 ∆t dt
9
(Vectơ vận tốc tức thời)
 Hệ tọa độ Descartes

 dx
v x = dt

v(v x , v y , v z ) = v y =
 dy
 dt
 dz
v z = dt

v= v +v +v
2
x
2
y
2
z

Caùc thaønh phaàn cuûa veùc tô vaän

2 2
 dx   dy   dz 
2
toác (0xy)
=   +  + 
 dt   dt   dt 
10
2) Gia tốc

Vecto gia toác trung bình :

∆vx vxf − vxi Tính gia toác
ax ≡ = (1.5)
∆t t f − ti

Gia toác töùc thôøi: a = lim ∆v = dv (1.6)
∆t → 0 ∆t dt
dvx d  dx  d x 2
=
ax =  = 
dt dt  dt  dt112
 
 ∆v dv
a = lim = (1.6)
∆t → 0 ∆t dt

 Hệ tọa độ Descartes
 dv x d 2 x
a x = = 2
 dt dt
  dv y d 2 y
a ( a x , a y , a z ) a y = = 2
 dt dt
 dv z d 2 z
a z = = 2 Caùc thaønh phaàn gia toác trong heä
 dt dt toïa ñoä (0xy)

d 2
x d 2
y d 2
z
a = a x + a y + az =
2 2 2
+ 2 + 2 (1.7)
dt 2
dt dt 12
 Gia toác tieáp tuyeán – Gia toác phaùp tuyeán

 
M  d v dv  d τ
 =
a = τ +v
at dt dt dt
  
= a +a
an n (1.8)

t

a 13
  
* Gia toác tieáp tuyeán at * Gia toác phaùp tuyeán : an
Đặc trưng cho sự biến đổi độ lớn Đặc trưng cho sự biến đổi về
của vectơ vận tốc. phương của vectơ vận tốc.
- Có phương tiếp tuyến với quỹ đạo - Có phương trùng với phương
pháp tuyến của quỹ đạo
- Chiều : - Chiều hướng về tâm của quỹ đạo
+ Vaän toác taêng (dv/dt) > 0 - Độ lớn :
 dv     v 2 
at = τ τ,v an = n
dt R
+ Vaän toác giaûm (dv/dt) < 0
M 
   at  
at τ,v  τ,v v2 v2
- Độ lớn : an an = n=
R R
dv dv
at = τ = a
dt dt a = at2 + an2 14
1.1.3 Một số dạng chuyển động cơ bản
 Chuyển động thẳng
Phương của v không đổi.Chiều có thể thay đổi thể
hiện qua dấu v.

- Chuyeån ñoäng thaúng ñeàu: v = const ; a = 0

x0 x
O X(t)
x (t ) t
dx
v=
dt
→ dx = vdt ⇒ ∫ dx = v ∫ dt
x0 t0

x (t) – x0 = v (t – t0 ) x(t) = vt (1.9)

X0= 0; t0= 0

15
- Chuyeån ñoäng thaúng bieán ñoåi ñeàu : =
v vx ≠ const
dvx
=
ax = const
dt
vt − v0 = a ( t − t0 ) (1.10)

+ Phöông trình ch/ñ x(t) :

1
xt − x0 = v0 ( t − t0 ) + a ( t − t0 )
2

2
+ Phöông trình khử t:
(1.11)

v −v =
2
t 2ax 2
0
(1.12) 16
 Chuyển động tròn ∆θ
M(t) N ( t’)

M(t)
∆s
∆θ
N(t’)

ω

* Veùc tô vaän toác goùc : 

- Phöông :Treân truïc quyõ ñaïo,ñi töø taâm. 0 v
   17
- Chieàu :  R, v, ω  : Tam dieän thuaän

- Ñoä lôùn : ω = dθ / dt (1.13)

* Gia toác goù c : d ω  rad  tuongung dv
= β  2 
←
= →a
dt  s  dt

 dω
β= (1.14)
dt
  
 β ↑↑ ω ω
dω > 0 β
 
dt at ↑↑ v  
v at
Nhanh daàn

β (Chaäm daàn,at ñoåi chieàu)

  
β↑↓ ω 
dω
<0 at ↑↓ v
dt
Chaäm daàn
18
* Các công thức liên hệ:

dv dω
v = Rω → = R = Rβ (1.15)
dt dt
  
v= ω × R
dv dω
=
at = R = Rβ
dt dt

  
at = R.β → at = β × R

 

an = R.ω 2 → an =−ω 2 R
 
* Chuyeån ñoäng troøn(quay) bieán ñoåi ñeàu: β = const
1 2 (1.16)
θ ω0 t + β t
=
2
ω = ω0 + β t (1.17)

ω 2 − ω02 =
2 βθ (1.18)

 
* Söï quay ñeàu=
: ω const
= ;β 0
∆θ 2π Soá voøng quay trong moät ñôn vò thôøi
ω
= =
∆t T gian.

∆θ = 2π ;∆t = T
20
 1.2 ĐỘNG LỰC HỌC CHẤT ĐIỂM
Nghiên cứu chuyển động có liên hệ với nguyên
nhân làm thay đổi đặc trưng chuyển động

(a) Lực
(d)

(b)
(e)

(c)

(f) 21
 ?? Löïc laø gì?

• Đại lượng vectơ

• Đặc trưng cho sự tương
Lực tác giữa các vật thông qua
sự va chạm hoặc sự liên kết
giữa các vật
• Nguyên nhân gây ra sự
thay đổi đặc trưng chuyển
động
• Hai loại: Lực tiếp xúc
và lực trường Lực tiếp xúc Lực trường

Động lực học Cô sôû lyù thuyeát Ba ñònh luaät Newton

chất điểm
22
 1.2.1 Các định luật Newton
1) Định luật 1 Newton
n 
Vaät (heä) coâ laäp : ∑ Fng = 0

 v=0
a=0 
v = const
Phaùt bieåu :
+ Vật giữ nguyên trạng thái đứng Vật có tính
Khi không có yên hoặc chuyển động thẳng đều chất quán
ngoại lực tác + Có thể tìm thấy các hệ quy chiếu mà tính
dụng trong đó vật này không có gia tốc.

Heä quy chieáu quaùn tính

Định luật quán tính 23
2) Định luật 2 Newton

+ Thöïc nghieäm F → a ↑↑ F (1.9)

+ Vôùi cuøng löïc taùc duïng, caùc vaät khaùc
1
a= (1.10)
nhau nhaän ñöôïc gia toác khaùc nhau m

(1.9);(1.10) F
a=k
m  
 F = ma
k = 1 (Hệ SI)  F 
a= (1.11)
 d v (1.12)
m F =m
dt

Caùc phöông trình cô baûn cuûa ñoäng löïc hoïc

24
3) Định luật 3 Newton
1

 F21
F12
2

 
F21 = − F12 (1.20)

Caùc löïc töông taùc bao giôø cuõng baèng nhau veà ñoä lôùn
vaø ngöôïc chieàu nhau (löïc vaø phaûn löïc).
 
(1.20) F12 + F21 =
0
?? Khoâng theå noùi toång hôïp löïc baèng khoâng,hoaëc hai löïc
Vì sao ? trieät tieâu nhau 25
Ñieåm ñaët leân hai vaät khaùc nhau.
4) Ứng dụng các định luật Newton
a) Các loại lực cơ bản trong cơ học
 Lực hấp dẫn Lực hút lẫn nhau giữa hai hay nhiều vật

m 1m 2
Fhd = G 2 N
r12
G = 6,68.10-11
N.m2/kg2 : haèng soá haáp
daãn  
  P = mg G
 Trọng lực P = mg
(Laø tröôøng hôïp rieâng
cuûa löïc haáp daãn)  
+ Traùi ñaát ↔ Vaät P = mg
??  Trọng lượng
+ Vaät tieáp xuùc ,aùp
Độ lớn của trọng lực G
leân giaù ñôõ
G = mg 26
 Lực ma sát + 0 < F < fs,max → Vaãn ñöùng yeân

+ Khi F ≥ fs,max → Vaät baét ñaàu tröôït

a≠0

fs = k N
k: hệ số ma sát

Söï phuïthuoäc cuûa löïc ma saùt (nghæ

vaø tröôït) vaøo ngoïai löïc.
27
??

Khoâng coù löïc ma saùt nghæ vì khoâng

coù löïc taùc duïng song song vôùi maët
tieáp xuùc.

28
 Lực căng dây

A T
A
T’

(a)

Taïi moãi ñieåm A baát kyø treân daây ñeàu coù

hai löïc töông taùc giöõa hai nhaùnh cuûa daây. T = −T '

→ Löïc caêng cuûa daây.

29
b) Ứng dụng định luật Newton

Gợi ý:

• Phân tích tất cả các lực tác

dụng lên hệ vật
• Chọn chiều chuyển động Áp dụng định luật
của hệ 2 Newton
• Chiếu các lực lên chiều
chuyển động

30
Bài tập áp dụng:
Bài tập 1: Cho hệ như hình vẽ,m2>m1 .Bỏ qua ma sát cùng khối
lượng dây và ròng rọc.Xác định gia tốc của hệ.

31
Hướng dẫn:

- Vật m1 - Vật m2

P1
P2

(3)
(4)
(1)

(2)

(2)
Và
(3) 32
1.2.2. Động lượng
 
- Vectơ động lượng P = mv (1.13)

- Định lý momen động lượng

 
d P = Fdt (1.14)

   t2

∆ P = P2 − P1 = ∫ Fdt (1.15)  
t1

F = const ∆ P = F .∆t (1.16)

YÙ nghóa cuûa ñoäng löôïng :

Ñaëc tröng cho chuyeån ñoäng veà maët ñoäng löïc hoïc.
Ñoäng löôïng cuûa moät vaät ñaëc tröng cho khaû naêng truyeàn chuyeån
ñoäng cuûa vaät. 33
1.2.3. Momen động lượng
1) Momen của một vectơ đối với một điểm

M Momen của MA đối với O

()
M / O V = OM ∧ V = r ∧ V (1.17)

O M có:

r • Gốc tại O

( )
d
• Phương vuông góc mp O, V

M H
V A • Chiều : thuận chiều quay từ r → V
• Độ lớn: M = d .MA = (2 S ∆OMA )
34
 2) Momen động lượng

L=r∧K (1.18)

L
Định lý về momen động lượng

F
O C

()
r
dL
= M /O F
M K = mv dt
 Trường hợp chuyển động tròn

L = OM × mv
L
L = I ×ω
v = Rω I = mR 2

O
L = Iω (1.19)

R
v
M
Löïc taùc duïng F = Ft + Fn
Fn höôùng taâm ( )
M / O Fn = 0

( ) ( )
M / O F = M / O Ft
1.2.4 Chuyển động tương đối và nguyên lý Galile
Hệ O Hệ O’
y’ chuyển động Theo quan điểm của Newton:
đứng y
- t’ = t : thời gian có tính tuyệt đối
yên
•M - Vị trí của chất điểm (M):
A B
0
0  x = x'+OO' Vị trí có tính chất

x x’  y = y' tương đối,phụ thuộc
z = z' vào hệ quy chiếu

z z’ - Khoảng cách giữa hai điểm trong không gian (A,B)
x A = x' A +OO' l0 = x ' B − x ' A
Phép biến đổi Galile l = xB − x A
l0 = l’
oo' = Vt xB = x' B +OO'

O’ O O O’
(1.20)
37
 Tổng hợp vận tốc và gia tốc
y’ Đạo hàm d r d r ' d OO'
y Ta có: r = r ' + OO' = +
dt dt dt
•M
Hay v = v'+V (OO' = V )
r r' x’
0 d v d v' dV
0 = + a = a '+ A
x dt dt dt
z Giả sử O là hệ
z’ quán tính
F = ma ma = ma' = F
- Mọi hệ qui chiếu chuyển động thẳng đều
Nếu hệ O’ chuyển động A=0 đối với hệ qui chiếu quán tính cũng là hệ qui
thẳng đều đối với hệ O
a = a' chiếu quán tính.
Nếu hệ O’ chuyển động - Các phương trình động lực học có dạng
có gia tốc so với hệ O như nhau trong các hệ quy chiếu quán tính.
(Nguyên lý tương đối Galilê)
A ≠ 0 ma = ma' + m A

(
ma' = F + − m A ) F qt = −m A
ma ' = F + Fqt
( Hệ quy chiếu
quán tính) 38
CHƯƠNG 2 ĐỘNG LỰC HỌC HỆ CHẤT ĐIỂM –
VẬT RẮN
2.1 VẬT RẮN

m = ∑ mi
i

 n 
F = ∑ fi
i

Hệ chất điểm mà khoảng cách giữa các chất điểm bất kỳ luôn
không đổi.

39
 Khối tâm * Xeùt heä ñôn giaûn goàm 2 chaát ñieåm .
Ñònh nghóa khoái taâm cuûa heä laø
m1 G m2
ñieåm G thoûa maõn heä thöùc :
M1 M2
m1 M 1G + m2 M 2G = 0
m2 g m1 M 1G + m2 M 2G = 0 (2.1)

m1 g (m1 + m2 )g

* Heä goàm n chaát ñieåm m1 , m2 ,..., mi ,...mn

ñaët taïi caùc ñieåm M 1 , M 2 ,...M i ,...M n
n
Khoái taâm cuûa heä n chaát ñieåm mi laø
ñieåm G ñöôïc xaùc ñònh bôûi ñaúng thöùc ∑m M G = 0
i =1
i i (2.2)
veùc tô : 40
 Tọa độ khối tâm Ñaët heä chaát ñieåm trong heä toïa ñoä (O x,y,z):
OG = OM i + M i G

Mi M iG mi OG = mi OM i + mi M i G
G
  n  n n

OM i  ∑ mi OG = ∑ mi OM i + ∑ mi M iG
 i =1  i =1 i =1

R = OG ∑m i =m
OM i = ri
n
O i
∑m M G = 0
i =1
i i (2.4)

n
m R = ∑ mi ri
i =1

Toïa ñoä khoái taâm : 1 n

R = ∑ mi ri (2.3) 41

m i =1
 1 n
R = ∑ mi ri
m i =1

∑m z
n n

∑ mi xi ∑m y i i
i i

yG = i =1 zG = i =1
xG = i =1
m m
m

Mi O
M iG
 G
m1 G m2 OM i
M1
G
M2
M1 M2 R = OG
O M3
m1 M 1G + m2 M 2G = 0
n

∑m M G = 0
i =1
i i
42
 Động lượng khối tâm :
n 
n n 
∑i mi vi ∑i pi
d ri
dR ∑ mi
dt

P he ,vat
V= = i =1 = n
= =n n

∑ mi ∑ mi ∑m
n

∑m
dt i
i i i i
i =1

n
1
R= ∑m r
∑ mi
i i
i =1 n
i
P = (∑ mi ).V = P hevat (2.4)
i =1

Ñaëc tröng ñoäng löïc hoïc cuûa vaät raén chuyeån ñoäng tònh tieán
xem nhö ñoàng nhaát vôùi ñoäng löïc hoïc cuûa khoái taâm,töùc cuûa
moät chaát ñieåm maø ta ñaõ quen bieát.→ Chæ caàn xeùt chuyeån
ñoäng quay cuûa vaät raén. 43
2.2 ĐỊNH LUẬT BẢO TOÀN ĐỘNG LƯỢNG

Ñònh lyù ñoäng löôïng :


dP  
= ∑ F ngoai Coâ laäp
P = const
dt 
∑ F ngoai = 0

+ Heä goàm ( mi , vi ) P = ∑ Pi = ∑ mi vi = const
i i


( ∑ mi v i ) x
= const

“ Hình chieáu cuûa toång ñoäng löôïng leân phöông x ñöôïc baûo toøan”
44
2.3 CHUYỂN ĐỘNG CỦA VẬT RẮN
2.3.1 Chuyển động tịnh tiến:
Baát kyø ñöôøng thaúng naøo thuoäc
vaät ñeàu chuyeån ñoäng song song
vôùi chính noù.
 M
2
r12 
M1 r2

r1 O
Chuyeån ñoäng tònh tieán: + Neáu bieát phöông
  d r12 trình chuyeån ñoän g cuûa
r12 = const =0 chaát ñieåm M 1 : r ( t ) = r1 ( t )
dt
   thì xaùc ñònh ñöôïc ph/t
r12= r2 − r1 ch/ñ cuûa M 2 baát kyø .
    
r2 ( t )= r1 ( t ) + r12= r1 ( t ) + const (2.5) 45
    
r2 ( t )= r1 ( t ) + r12= r1 ( t ) + const
 
d r2  d r 
= v=2 =
1
v1 Trong chuyeån ñoäng tònh
dt dt tieán,ôû thôøi ñieåm t baát kyø,moïi
  chaát ñieåm trong vaät raén coù
d v2  d v1  cuøng veùc tô vaän toác vaø veùc tô
= a=2 = a1 gia toác.
dt dt
Caùc chaát ñieåm M 1 vaø M 2 Khi khaûo saùt chuyeån ñoäng tònh
ñöôïc choïn tuøy yù. tieán cuûa vaät raén,chæ caàn khaûo
saùt chuyeån ñoäng cuûa moät ñieåm
naøo ñoù trong vaät.

Khối tâm của vật 46

 Phương trình chuyển động
 
Xeùt chaát ñieåm thöù “ i ”: mi ; f ; ri
 i
 f
ai = i

  mi
ai = avat
   
 ∑ m=
i a ∑=fi F (2.6)
 i 
Gioáng phöông trình chuyeån ñoäng cuûa moät chaát ñieåm coù khoái
 
löôïng: m = ∑ mi , chòu taùc duïng moät löïc: F = ∑ fi
i   
= a=
nhaän gia toác : a i avat
Tưởng tượng “vật thu” lại thành một điểm (Khối tâm),đặc
trưng cho cả vật về phương diện động lực học. 47
2.3.2 Chuyển động quay vật rắn

• Tính chất động học - Mọi điểm của vật rắn vạch ra vòng tròn
có cùng trục
- Tại cùng thời điểm t,mọi điểm của vật
rắn có cùng góc quay
β
M(t) dθ
ω ω=
dt
ri v θ 
N(t)  d ω
at β=
 dt
mi ω
β
 v = r ∧ω
r  v
∆ at at = β ∧ r
48
• Tính chất động lực học
Phöông trình cô baûn cuûa vaät raén quay :
+ Vaät raén ñang quay quanh truïc ∆.

 Xeùt chaát ñieåm mi coù vaän toác v i
li   
vi = ω i .r i 
 + Momen ñoäng löôïng cuûa chaát ñieåm,theo
ωi   ñònh nghóa :
   
 vi =l i =
r i . p i   r i .mi vi 
ri   
mi r i ⊥ vi , pi
=li m= i i( i i)
ω
= ω 2
r v
i i i m r r m r
i i i
∆ Caùc chaát ñieåm coù cuøng vaän toác goùc :
ωi = ω
= iωi ri
li m= ω mi ri2 2
(2.7) 49
 =li m=ω r
i i i
2
ω m r
i i
2

Momen ñoäng löôïng cuûa vaät raén quay ñoái vôùi truïc ∆ :
=L ∑i ∑ ii
=l
i
ω m r 2

Ñaët I = ∑ mi ri 2 : Momen quaùn tính cuûa vaät ñoái vôùi truïc ∆

 
L = Iω → L = I ω
   
t : ω ω=
Tröôøng hôïp toång quaù= (t ) ; L L(t )
 
dL dω 
= I= I β
dt dt
  
 d L
M= M = Iβ (2.8)
dt

Phöông trình cô baûn cuûa chuyeån ñoäng quay vaät raén 50

.
 Tính momen quán tính
Chất điểm phân
∫ r dm
n
I = ∑ mi ri I=
2 2
bố liên tục (2.9)
i
vatran
Chia vật rắn thành
những phần tử nhỏ

M
Ví vụ (2.3) o
Tính moâmen quaùnm tính cuûa moät
thanh ñoàng chaát chieà
e u daøi l, khoái
n
löôïng M ñoái vôùi truï c quay ∆0 ñi
q
qua khoái taâm vaø vuoâng goùc vôùi
u
thanh.
Vì ñoàng chaáát neân l l
n = dx
dm M 2
M x  3 2
Ml 2
I = ∫ x dx =   =
2
0 51
l l 3 12
Mt l −l
2
−l
2
 Mômen quán tính của một số vật rắn đồng chất
Vành tròn Hình trụ rỗng Hình trụ đặc

Khối cầu Vỏ khối cầu mõng

52
 Thanh đồng chất Trục quay đi
Trục quay đi qua qua khối tâm
đầu thanh

Mặt hình chữ nhật

53
Momen quán tính đối với một trục bất kỳ
Ñònh lyù Steâne-Huyghen

∆ ∆o I = I o + Md 2
(2.10)

G I o laø moâmen quaùn tính cuûa vaät raén ñoái vôùi

truïc quay ∆ o ñi qua khoái taâm.
d
I laø moâmen quaùn tính cuûa vaät raén ñoái
vôùi truïc quay ∆ baát kì song song vôùi truïc quay
∆ o vaø caùch truïc ∆ o moät khoaûng d.

54
2.4 ĐỊNH LUẬT BẢO TOÀN MOMEN ĐỘNG LƯỢNG

dL • Hệ chất điểm cô lập

=M dL
=M =0
dt • Tổng momen các ngoại dt
lực đối với điểm gốc bằng 0

L = const (2.11)
ω↑ I ↓ ω↓ I ↑

L = I .ω = const I1ω1 + I 2 ω2 + ....I i ωi = const

(2.12)
Hệ quay xung quanh
một trục cố định 55
 Ứng dụng của định luật bảo toàn momen động lượng
Thí nghiệm trên ghế Giucopxki ( Trục quay tròn xung quanh 1 trục
thẳng đứng)
Trường hợp 1
ωi ωf

Ii If

Li Lf

Ghế quay chậm lại Ghế quay nhanh

Ii Tăng If Giảm

ωi Giảm ωf Tăng
56
Trường hợp 2 Hệ gồm hai vật quay: bánh xe và ghế

Ghế có quay theo chiều của

bánh xe ??

??

57
Giải thích :
Heä coâ laäp goà
m 2 “vaä
 t quay” :
I1 I 2 ; ω1 ; ω 2
  
L = I1ω1 + I 2 ω 2 =const

Thôøi ñieåm ñaàu tieân heä ñöùng yeân : L0 = 0
Baûo toøan momen ñoäng löôïng :
   
L= L0 =I1ω1 + I 2 ω 2 =0
  
I1ω1 = − I 2 ω 2 I1 
ω 2 = − ω1
??
I2

Ngöôøi cho baùnh xe quay: ω1

Gheá quay ngöôïc chieàu vôùi vaän toác goùc ω2 58
 Coâng cuûa momen löïc vaø ñoäng naêng cuûa vaät raén quay :
Xeùt vaät raén 
quay
 quanh truïc coá ñònh ∆ ,löïc
tieáp tuyeán Ft naèm trong maët phaúng quyõ ñaïo .
Coâng vi phaân cuûa löïc tieáp tuyeán laø:
=
dA F=
t .ds r.Ft .dθ
r  
dθ r ⊥ Ft ds = rdθ
ds M = r.Ft
 θ2
Ft
dA = M .dθ A = ∫ M .dθ
θ1
Vôùi chuyeån ñoäng cuûa chaát ñieåm : dA dθ
∆A dA P = M = M .ω
=
= =
P lim dt dt
∆t → 0 ∆t dt
 
dA  d s  
=
P = F = F .v
dt dt P = M .ω 59
 Ñoäng naêng cuûa vaät quay :

dA = M .dθ
dθ dω
M = Iβ ω= β=
dt dt
dω dθ
= β .dθ
dA I= I = .dθ Id ω = I ω dω
dt dt
Neáu : I = const
ω2
 Iω 2 
 I ω 2

I ω2 I ω1 dA = d 
A 2 2
A ∫=
= dA ∫ d  =  − 
0 ω1  2  2 2  2 
A = ∆Wd
Iω
2
Wdq =
2
Neáu vöøa quay vöøa tònh tieán → Ñoäng naêng toøan phaàn :

1 2 1 2
=
Wd mv + I ω
2 2 60
 CAÙC HEÄ THÖÙC TÖÔNG ÑÖÔNG GIÖÕA CHUYEÅN ÑOÄNG
TÒNH VAØ CHUYEÅN ÑOÄNG QUAY

Chuyeån ñoäng tònh

The picture can't be displayed.

Chuyeån ñoäng quay

tieán
 
m
F = ma I vat = ∑ mi ri 2  
M = Iβ
   
v a   ω β   
 p = mv    l =  r. p 
F   M =  r.F   
P = ∑ pi L = ∑ li
   
d P = Fdt d L = M dt
 
F = const  M = const
 l  
ω L = const

P = const 
m v
v   mi
p = mv 61
CHƯƠNG 3 NĂNG LƯỢNG
3.1 CÔNG VÀ CÔNG SUẤT
• Công dưới tác dụng của lực không đổi

A = F cos θ .∆x
F cos θ

∆x = 0
A=0
cos θ =0
(θ = 900 ) 62
• Công dưới tác dụng của lực biến đổi

(1): Coâng thöïc hieän bôûi löïc Fx treân quaõng

ñöôøng ∆x laø ∆A = Fx∆x, gaàn ñuùng baèng
dieän tích hình chöõ nhaät nhoû.
(2): Coâng thöïc hieän bôûi thaønh phaàn treân truïc
x cuûa moät löïc bieán ñoåi chính xaùc baèng dieän
tích döôùi ñöôøng cong Fx (x).
xf

Axi x f = ∫ F .dx
xi
x

• Công suất của lực ∆A ∆A dA

Ptb = P = lim =
∆t ∆t →0 ∆t dt (2.14)
Đặc trưng cho sức
mạnh của máy P =F
dx
= F .v (2.15) 63
dt
3.2 NĂNG LƯỢNG VÀ ĐỊNH LUẬT BẢO TOÀN
NĂNG LƯỢNG

- Năng lượng: Đại lượng đặc trưng cho mức độ vận động
của vật chất

- Sự truyền năng lượng: nhiều cách

 Bằng công

Tác dụng lực làm dịch

chuyển vật
64
  Bằng nhiệt  Bằng sóng cơ học

 Bằng bức xạ điện từ

 Bằng sự truyền điện

65
Giả sử hệ biến đổi: Trạng thái W1 W2

W2 − W1 = A
Độ biến thiên năng lượng của một hệ trong quá trình nào
đó có giá trị bằng công mà hệ nhận được từ bên ngoài
trong quá trình biến đổi đó.

• Hệ cô lập W2 = W1 = const Bảo toàn

Định luật bảo toàn năng lượng:

Năng lượng không tự mất đi cũng không tự sinh ra,
năng lượng chỉ truyền từ hệ này sang hệ khác
66
3.3 ĐỘNG NĂNG
 Chaát ñieåm khoái löôïng m ñang chuyeån
m F ñoäng vôùi vaän toác :

   dv
ds v→a=
 dt 
 d v   dv 
=
ma m= F mv .dt = F ds
dt   dt
Nhaân 2 veá vôùi : ds = vdt

   v2   v2 
=vd v d=   d 
 2  2
 

 mv 2  
d  = F ds (3.16)
ds
 2 
67
 mv 2 
* Ñaët : wd = vaø dA = F ds
2
 mv 2  
d  = F ds (3.16)
 2 

d(Wd ) = dA

 mv 2   
∫12 d  =2 
 ∫=
Fd s
12
∫ dA
12
= A12

2 2
mv mv
− 2
=
wd 2 − wd 1 =
∆wd
1

2 2
∆ Wd = A12 (3.17)
Ñònh lyù veà ñoäng naêng :
“ Coâng cuûa löïc toång hôïp taùc duïng leân vaät ñöôïc chuyeån
thaønh ñoä bieán ñoåi ñoäng naêng cuûa vaät .” 68
3.4 THẾ NĂNG
 Theá naêng cuûa chaát ñieåm trong tröôøng theá: Xeùt troïng tröôøng
1  
h1 Giaû söû : =
g const → =
 P const
  
s12 ( s12 ) = A12 ∫= dA ∫=Pds P ∫ ds
 g 12


12 12
ds   
h2
2   g =
s12 ∑=
ds ∫ ds
P = mg 12

 
= =
A12 Ps 12 m g .s12 ( )
 
= .s12 .cos α g . ( s12 ) g
g .s12 g=

A12 mg ( h1 − h2 )
= A12 = mg ( s12 ) g
( s12 )=
 ( h1 − h2 )
?? g

Coâng khoâng phuï thuoäc daïng ñöôøng ñi,chæ phuï thuoäc vò trí
ñaàu vaø cuoái. Troïng tröôøng laø tröôøng theá . 69
 Theá naêng cuûa chaát ñieåm trong tröôøng theá :
Trong moät tröôøng theá,öùng vôùi moãi vò trí r baát kyø ngöôøi ta gaùn cho
chaát ñieåm moät giaù trò haøm U(r) naøo ñoù,sao cho thoûa maõn heä thöùc :
Ar1r2 = U ( r1 ) − U ( r2 ) = −∆U (3.18)

Haøm U(r) nhö theá goïi laø haøm theá naêng (hay” theá naêng”)
cuûa chaát ñieåm trong tröôøng theá.
Theá naêng chaát ñieåm
= A12 mg ( h1 − h2 ) taïi ñoä cao h : U (h) = ?
h
U a = mgh
U (h) = mgh (3.19)

O U b= 0
Coù theå choïn goác tính theá naêng tuøy yù

-h Uc = mg(-h) < 0 → Theá naêng coù theå aâm.

70
  Moái lieân heä giöõa löïc theá vaø theá naêng :
Xeùt vaät chuyeån ñoäng theo phöông x,treân ñoïan vi phaân dx.
Coâng cuûa löïc tröôøng :
  
F dA = F .dx = Fdx cos α = Fx .dx = −dU ( x , y , z )

Fx x
dx dU
Fx = −
dx
+
h dU/dx :vôùi giaû thieát y,z khoâng
bieán thieân,chæ vôùi bieán soá laø x.

Ví duï: P h U(h) = mgh P=
−
dU
=
−mg
dh
Daáu aâm chæ ra raèng veùc tô troïng löïc ngöôïc
chieàu vôùi chieàu döông ñaõ choïn,töùc töø treâ
71n
xuoáng.
 ∂U
Fx = −
Tröôøng hôïp toång ∂x
quaùt: ∂U       ∂U  ∂U  ∂U 
Fy = − F =+
iFx jFy + kFz =
−i +j +k 
x,y,z ñeàu bieán thieân ∂y  ∂x ∂y ∂z 
∂U   ∂U  ∂U  ∂U
Fz = − gradU =i +j +k
∂z ∂x ∂y ∂z

  
F= − gradU =∇U (3.20)

Löïc theá taùc duïng vaøo vaät luoân coù xu

höôùng laøm giaûm theá naêng cuûa vaät .

72
 Ñònh luaät baûo toøan cô naêng trong tröôøng theá :
Vaät chuyeån ñoäng töø vò trí (1) ñeán vò trí (2) trong tröôøng theá.

Ñònh lyù ñoäng naêng : =

A12 Wd ( 2) − Wd (1)
Ñònh nghóa cuûa theá naêng : =
A12 U (1) − U ( 2)
2
U (1) − U ( 2) = Wd ( 2) − Wd (1)
Wd2
1
U2
Wd1 U (1) + Wd (1) =U ( 2) + Wd ( 2)
U1
U + W = E = const (3.21)
Khi vaät chuyeån ñoäng trong tröôøng löïc theá(maø khoâng
chòu taùc duïng cuûa moät löïc naøo khaùc),cô naêng cuûa vaät73
ñöôïc baûo toøan.
CHƯƠNG 4: TRƯỜNG HẤP DẪN
4.1 ĐỊNH LUẬT NEWTON VỀ LỰC HẤP DẪN VŨ TRỤ

mm'
F = F'= G 2 (4.1)
r

G là một hệ số tỉ lệ

Hai chất điểm m và m’ đặt cách nhau một khoảng r sẽ hút

nhau bằng những lực có phương trùng với đường thẳng
nối hai chất điểm đó, có cường độ tỉ lệ thuận với hai khối
lượng của chúng và tỉ lệ nghịch với bình phương khoảng
cách r giữa chúng.

74
4.2 TRƯỜNG HẤP DẪN
Không gian tồn tại lực hấp dẫn gây bởi một vật thể có
khối lượng lớn

Công A12 do lực hấp dẫn thực

hiện được trên cả quảng
đường từ điểm (1) đến điểm (2)
 m.m'   m.m' 
r2
m.m'
A12 = − ∫ G 2
dr = 
 − G 
 − 
 − G 
r1
r  r1   r2 

(4.2)
Công không phụ thuộc vào hình dạng của quảng
đường di chuyển của chất điểm m’, chỉ phụ thuộc vào
vị trí của điểm đầu (r1 ) và điểm cuối (r2 ) của quảng
đường dịch chuyển.
Trường hấp dẫn của chất điểm là một trường lực thế
75
 Tốc độ vũ trụ

v2
h

V2>v1
v1

Tầm xa

Nếu tiếp tục tăng vận tốc thì sao?

76
Khi vận tốc đủ lớn

VIII Bay ra khỏi hệ Mặt trời

VII Là hành tinh của Mặt trời

VI Là vệ tinh của trái đất

TĐ VI =7,9 km/sVận tốc vũ trụ cấp I

VII =11,2km/s : Vận tốc vũ trụ cấp II

VIII =16,7km/s : Vận tốc vũ trụ cấp III

77