સી.એસ.આર. એટલે ું ?

સી.એસ.આર.ની કોઈ પણ સવ યાપી વી ૃત યા યા હોઇ શક નહ , પરં ુ વતમાનમાં અ ત વ ધરાવતી દરક

યા યા સમાજ પર બહોળા માણમાં અસર કર છે અને તે સામા જક અપે ાઓ પર ખર ઉતર છે . જો ક
સી.એસ.આર.ના ૂળ ઉ ોગો, કોપ રશનો વગેર ની પરોપકાર ૃિતઓ ( મ ક દાન, ચૅ રટ , રાહત કાય વગેર) માં
રહલા છે , વૈિ ક તર સી.એસ.આર. ના યાલનો િવકાસ થયો છે અને હવે ઔધો ગક નાગ રક વ, દાન ૃિ , ૂહા મક
દાન ૃિ , ૂ ય વહચણી, ઔધો ગક થરતા અને યાવસાિયક જવાબદાર વગેર નીચે આપેલ કટલીક યા યાઓમા
પ ટ થાય છે .
ુ ોિપયન કમીશનના મત
ર માણે સી.એસ.આર. એટલે "સમાજ પર તેમની અસરો માટ ઔધો ગક સાહસોની
જવાબદાર " છે . પોતાની સામા જક જવાબદાર ને ૂણ કરવા માટ ઔ ો ગક એકમો "સામા જક, પયાવરણીય, નૈિતક
માનવ અિધકારો અને ાહકને લગતી બાબતોને પોતાની બઝનેસ કામગીર માં અને પોતાના ભાગીદારો સાથેના
સહયોગમાં આ યા કર છે .
ટકાઉ િવકાસ માટ વ ડ બીઝનેસ કાઉ સલના મત માણે સી.એસ.આર. એટલે "કમચાર ઓના વનની
ુ વ ા અને તેમના પ રવારો તેમજ સ દ
ણ ુ ાય અને સમાજમાં મોટા પાયે ુ ારો કરતી વખતે આિથક િવકાસમાં
ધ
યોગદાન આપવા માટ ઉ ોગો ારા સતત કરવામાં આવતી કામગીર ".
United Nations Industrial Development Organization ના મત ુ બ "ઔ ો ગક સામા જક જવાબદાર એ એક
જ
મેનેજમે ટ યાલ છે , માં કંપનીઓ તેમના બઝનેસ ઓપરશ સમાં સામા જક અને પયાવરણીય બાબતોને સંક લત કર
છે અને તેમના ભાગીદારો સાથેની યા િત યાઓને સામા ય ર તે સી.એસ.આર. તર ક સમજવામાં આવે છે ક ના
ારા કંપનીએ આિથક, પયાવરણીય અને સામા જક અિનવાયતા ( પલ-બોટમ-લાઇન એ ોચ) ના સં ુલનને હાંસલ ક ુ
છે , યાર તે જ સમયે શેરધારકો અને ભાગીદારોની અપે ાઓને ૂણ કર છે . આ અથમાં સી.એસ.આર. એક ૂહા મક
ે મે ટ યાલ અને ધમાદા, પો સરિશપ અથવા દાન ૃિ
બઝનેસ મેનજ હોઈ શક, પણ જોક બાદમાં ગર બી ઘટાડવા માટ
ૂ યવાન યોગદાન પણ આપી શક છે સીધી ર તે કંપનીની િત ઠાને વધારશે અને તેની ા ડને મજ ૂત કરશે
સી.એસ.આર.નો યાલ પ ટ પણે આ ખયાલ આધા રત છે ".

ઉપરો ત યા યાઓમાંથી પ ટ થાય છે ક:

• સી.એસ.આર. અ ભગમ ઉ ોગોની સામા જક અને પયાવરણીય અસરને ઉકલવા માટ ુ ય કારોબાર ૂહરચના સાથે
ુ ગ
સ ં ત છે અને સંક લત છે .
• સી.એસ.આર.ને તમામ હ સેદારોની ુ ાકાર ને સંબોિધત કરવાની જ ર છે , નહ ક મા
ખ કંપનીના શેરહો ડરો.
• પરોપકાર ૃિ ઓ મા સીએસઆરનો એક ભાગ છે , ૂહા મક યવસાય લાભો મેળવવામાં ઉ ોગોની ૃિ ઓ ુ ં
િનમાણ કર છે .

ભારતમાં સી.એસ.આર.
પરં પરાગત ર તે આને પરોપકાર ૃિ તર ક જોવામાં આવે છે અને ભારતીય પરં પરાને યાનમાં રાખીને તે
એક એવી પરોપકાર એક એવી ૃિ હતી કરવામાં આવી હતી પરં ુ તે ગે કોઈ ચચા થતી નથી. પ રણામે આ
યાલથી સંબિં ધત ચો સ ૃિ ઓ પર મયા દત દ તાવે કરણ છે જો ક, એ પ ટપણે માનવામાં આવ ું હ ું ક
આમાંના મોટાભાગના કય રા ના હત તર ક સમાિવ ટ કરવામાં આવે છે .
કટલાક િનર કોએ યાન દો ુ છે ક ભારતમાં સી.એસ.આર.ની થા હ ુ પરોપકાર જ યામાં રહ છે , પરં ુ
િવિવધ ો સ મારફતે તેને સં થાક ય એકમ (શૈ ણક, સંશોધન અને સાં ૃિતક) સ દ
ુ ાય િવકાસમાં ખસેડવામાં આવી
છે . વૈિ ક ુ ાયો વ ુ સ ય અને માગણી સાથે જણાવે છે ક આ
ભાવો અને સ દ ૃિ ુ ાય િવકાસ માટ
મોટ ભાગે સ દ
 િતબંિધત છે , યાર તે પરોપકાર કરતાં વ ુ ર તે જોતા એક ૂહા મક ૃિ છે (એટલે ક, યવસાય સાથે સંકળાયેલ
છે ) અને મોટ સં યામાં કંપનીઓ તેમની સ ાવાર વેબસાઇ સ, વાિષક અહવાલો, થરતાના અહવાલો અને
સી.એસ.આર. રપો ્ સ કાિશત પણ કર છે .
કંપની એ ટ, 2013 એ સી.એસ.આર.નો િવચાર મોખર ર ૂ કય છે અને તેનો ુ ાસો કર ને અથવા પ ટ
લ
આદશ ારા તેને વ ુ પારદશકતા અને તેની હરાતને વધાર ો સાહન આપવામાં આવી ર ું છે . એ ટની ૂ ચ VII
ુ બ
જ સી.એસ.આર. ૃિ ઓની યાદ આપે છે તે ુ ં ક ીય બ ુ ુ ાય છે તેમ
સ દ ૂચવે છે . ની બી બા ુ એ,
કંપનીના સંબધ
ં ો ગે તેના હ સેદારો સાથે ચચા કર ને અને તેના ુ ય ઓપરશનોમાં સી.એસ.આર.ને સમ વત
કરવાથી ગેના લે ખત િનયમો ુ ાયોથી આગળ અને પરોપકાર ની િવભાવનાની બહાર
ૂચવે છે ક સી.એસ.આર.ને સ દ
જવાની જ ર છે . તે ર તે તે ાઉ ડ લેવલ પર ુ ાદ કરશે અને સી.એસ.આર.ની સમજમાં કવી ર તે
યામાં અ વ
પ રવતન આવી શક તે જો ુ ં રસ દ રહશે.

સી.એસ.આર. અને થરતા

થરતા (કોપ રટ થરતા) ટકાઉ િવકાસના યાલથી ઉ વી છે ને Brundtland commission ારા યા યાિયત
કરવામાં આવે છે "ભિવ યની જ રયાતોને પહ ચી વળવા પોતાની જ રયાતોને પહ ચી વળવાની મતા ું સમાધાન
કયા વગર હાલની જ રયાતોને ૂણ કરતો િવકાસ". કોપ રટ થરતા આવ યકપણે એવી ૂિમકાને સંદ ભત કર છે ક
કંપનીઓ ટકાઉ િવકાસના એજ ડાને મેળવવા માટ ૃિ કર છે અને આિથક ગિત, સામા જક ગિત અને પયાવરણીય
સંર કતા માટ સં ુ લત અ ભગમ સાથે જોડાય છે .
ભારતમાં સી.એસ.આર. ને એવી ર તે ગણવામાં આવે તે કંપનીઓ નફો મ યા પછ તે ુ ં ું કર ું તેના પર
યાન ક ત કર છે . બી બા ુ થરતા એટલે યવસાય કરનારા એકમો એ સામા જક અને પયાવરણીય બાબતો
ળવવા આ ૃિ કરવાની છે , એટલે ક નફો થાય છે તેનો ભાગ અહ લોક િવકાસ અથ વાપરવાનો છે .
સી.એસ.આર.ની ભારતીય થા થરતા અથવા જવાબદાર ઉ ોગોનો એક મહ વનો ભાગ છે , એક મોટો િવચાર છે .
ૂન, 2011 માં કોપ રટ બાબતોના મં ાલય ારા બહાર પાડવામાં આવેલી યવસાયની સામા જક, વાતાવરણ અને
આિથક જવાબદાર ઓ માટ જોગવાઈઓ છે . સંક લત િવકાસ સંબધ
ં ી આઠ િસ ાંતો કંપની એ ટ, 2013 ના સી.એસ.આર
કલમ ારા આવર લેવામાં આવતા મોટાભાગના પાસાંઓનો સમાવેશ કર છે . જોક, બાક ના આઠ િસ ાંતો યવસાયના
અ ય પાસાઓથી સંબિં ધત છે . .ુ એન. લોબલ કો પે ટમાં યાપકપણે ઉપયોગમાં લેવાતા થરતા માટ ના માળખામાં
સામા જક, પયાવરણીય, માનવ અિધકાર અને શાસન ુ ાઓને આવર લેતા 10 િસ ાંતો છે , અને આ િસ ાંતોમાં પ ટ
કરતાં સી.એસ.આર. ને ગ ભત કાય તર ક વણવવામાં આવે છે .
વૈિ ક તર સી.એસ.આર.ની ક પના અને થરતા એક પ થઈ રહ છે વૈિ ક સંગઠનો ારા ર ુ કરવામાં
આવેલી સી.એસ.આર.ની િવિવધ યા યાઓથી પ ટ થાય છે . આ કાય મની ઉ પિ કંપની એ ટ 2013 ની દર
સી.એસ.આર. કલમથી સંબિં ધત તા તરમાં ર ુ કરાયેલા ા ટ િનયમોને યાનમાં લઈ શકાય છે લાભાથ યો િવશે
ુ
વાત કર છે અને સામા જક, પયાવરણીય અને આિથક હ ઓ સાથે સંકલન કર છે . તમામ િવચારને િનમાણ કર છે
પલ બોટમ લાઇન અ ભગમની તે એિ લ 2013 માં DPE ારા બહાર પાડવામાં આવેલ સે લ પ લક સે ટર
એ ટર ાઇ ઝસ માટ કોપ રટ સો યલ ર પો સ બ લટ અને સ ટઇને બલીટ પરની માગદિશકામાં પણ વીકાય છે . નવા
દશાિનદશો અ ુ મે 2010 અને 2011 માં ર કરાયેલા સી.એસ.આર. નીચેની બાબતો નો ઉ લેખ કર છે .
"ઔ ો ગક સામા જક જવાબદાર અને થરતા એટલી ન કથી જોડાયેલી હોવાથી એ ુ ં કહ શકાય ક ઔ ો ગક
સામા જક જવાબદાર અને ટકાઉ મતા તેના ભાગીદારોને આિથક, સામા જક અને પયાવરણની ળવણી સાથે ટકાઉ મ
ર તે યવસાય કરવા માટ કંપનીની િતબ તા છે પારદશક અને નૈિતક છે ."
નાના અને મા યમ એકમો માટ ુ કંપની એ ટ 2013 ની સી.એસ.આર. કલમ શા માટ છે ?

સી.એસ.આર. ૃિ ઓ પર ખચ કરવા માટ કંપનીઓને 5 કરોડ િપયાના ઓછામાં ઓછા ચો ખા

નફા સાથે આવ યકતા ારા કંપની એ ટ 2013 ઘણા નાના અને મા યમ એકમો ને સી.એસ.આર. તગત
લાવવાની શ તા છે . આનાથી ે ને પડકારોના નવા જ પ રપે યમાં વેશ મળે છે તેના B2B ાહકોને
પયાવરણીય અને સામા જક ધોરણો ુ ં પાલન કરવા માટ કહવામાં આવે છે . આ ર તે નાના અને મા યમ એકમોને
આ િવિવધ જ રયાતો સાથે ઝડપથી પાલન કરવા ુ ં શીખ ુ ં પડશે અને આશા છે ક આ ુ તકા કંપની એ ટ,
2013 ના સી.એસ.આર. કલમ ુ ં પાલન કરવાની તેમની મતાને સરળ બનાવશે.

એક મજ ૂત સીએસઆર કાય મના ફાયદા

મ ુ ે વ ુ જટ લ બને છે અને ભાગીદારો તેમની અપે ાઓ
મ બઝનેસ પયાવરણ વ ન ગે િનિ ત બની
ય છે . સાર સી.એસ.આર. પ િતઓ વધાર લાભો લાવી શક છે માંથી કટલાક નીચે ુ બ છે .
જ

ુ ાય કાય મો ચલાવવા માટ ુ ં લાઇસસ

૧. સ દ ૂ ું પાડ છે .
ત રક કય િસવાયના ૂ યો અને િસ ાંતો વગર કટલાક ુ ય હ સેદારો ક કોપ રટ વતનને ભાિવત કર
છે તેમાં સરકારો (કાયદાઓ અને િનયમનો ારા) રોકાણકારો અને ાહકો શામેલ છે . ભારતમાં એક ચો ું અને વ ુ
મહ વ ુ ં ભાગીદાર એ સ દ
ુ ાય છે અને ઘણી કંપનીઓએ ણવાની શ આત કર છે ક 'કાય મ ચલાવવા માટ ુ ં
લાઇસ સ' હવે સરકારો ારા જ આપવામાં આવ ું નથી પરં ુ સ દ
ુ ાયો કોઈ કંપનીના બઝનેસ ઓપરશ સ ારા તેને
અસર કર છે . આ ર તે એક મજ ૂત સી.એસ.આર. કાય મ ુ ાયોની મહ વાકાં ાને
આ સ દ ૂણ કર છે મા તેમને
ચલાવવા માટ ુ ં લાયસ સ ૂ ું પાડ ું નથી, પરં ુ લાયસ સ ળવવા માટ પણ યો ય યવ થા કર છે .

૨. કમચાર ઓને આકષવા અને ળવી રાખવા

કટલાક માનવ સંસાધન અ યાસો જણાવે છે ક કમચાર ઓને આકષવા, ળવવા અને ો સા હત કરવાની
તેમની કંપનીની મતા આ કાય મ સાથે જોડાયેલી છે . કમચાર ઓને ભાગ લેવા માટ ો સા હત કરવા અને સ ય
કરવા માટના હ ત પ
ે ો કરવા, કમચાર ઓનો ુ સો વધારવા અને કંપની સાથે જોડાયેલા રહવા સાચા અથમાં
માગદશન ૂ ું પડ છે .

ુ ાયો
૩. સ લાયસ તર કના સ દ
કટલીક CSR પહલ નવીન અને ઉભરતી છે માં કંપનીઓએ તેમની સ લાય ચેઇનમાં સમાિવ ટ કર ને
ુ ાયની આ િવકા વધારવામાં રોકાણ ક ુ છે . આનાથી સ દ
સ દ ુ ાયોને ફાયદો થયો છે અને તેમની આવકના તરમાં
વધારો થયો છે યાર આ ૃિ કંપનીઓને વધારાની કાયવાહ ુ ત
ર રુ વઠા ંૃ લા સાથે
ખ ૂર પાડ છે .

૪. ઔ ો ગક િત ઠાને વધારવી
સાર છાપ ઉભી કરવાના પરં પરાગત લાભ, અસરકારક સી.એસ.આર. કાય મો ચલાવતી કંપનીઓ માટ
સકારા મક છબી અને ાં ડગ લાભો અ ત વમાં આવે છે . આ કંપનીઓ પોતાની તને જવાબદાર કોપ રટ નાગ રકો
તર ક થાનાંત રત કરવાની મં ૂર આપે છે .

વૈિ ક િસ ાંતો અને દશા િનદશો

સી.એસ.આર. સંબધ
ં ી કંપનીઓ માટ યાપક માગદિશકા વૈિ ક તર મા યતા ા ત માગદિશકાઓ, માળખા,
િસ ાંતો અને સાધનોના વ પમાં ઉપલ ધ છે , માંથી કટલાકની નીચે ચચા કરવામાં આવી છે . એ ન ધ ું જોઈએ ક
આમાંના મોટાભાગની માગદિશકા થરતા અથવા યવસાિયક જવાબદાર ના મોટા યાલથી સંબિં ધત છે , હક કત એ છે
ક આ િવભાવનાઓ વૈિ ક તર સી.એસ.આર. સાથે જોડાયેલી છે .
૧. .ુ એન. .સી. ( ન
ુ ાયટડ નેસ સ લોબલ ક સે ટ)
.ુ એન. .સી. િવ ની સૌથી મોટ કોપ રટ સીટ ઝનશીપ છે સમ િવ માં યવસાયો ારા ટકાઉ અને
સામા જક જવાબદાર ની નીિતઓને અપનાવવાની ુ ય ધારણા છે . ુ ન
એ લોબલ કો પે ટના 10 િસ ાંતો િવિવધ
ુ ન સંમેલનો
એ વા ક માનવીય અિધકારોની સાવિ ક ઘોષણા, ફંડામે ટલ િસ ાંતો અને કામ પરના અિધકારો,
પયાવરણ અને િવકાસ ગેની ર ઓ ઘોષણા, અને ટાચાર સામે ુ ન ક વે શન પરના આઇએલઓની ઘોષણા
એ વા
િવિવધ તારણોમાંથી મેળવવામાં આ યા છે . આ િસ ાંતો ચાર યાપક ે ોને આવર લે છે :
• માનવ અિધકારો ( તરરા ય માનવ અિધકારોના ર ણ અને આદર માટ અને માનવીય અિધકારોના ુ ુપયોગ
સાથે યવસાયને સહકાર નથી તેની ખાતર કરવી)
• મ અિધકારો (સંગઠનની વતં તા અને સા ૂ હક સોદાબા ના અિધકારની અસરકારક મા યતાને ળવી રાખવી)
મ ૂરના પરના તમામ દબાણોને ફર યાત પણે ૂ ર કરવા, બાળ મ ુ ર થાની ના ૂદ તથા રોજગાર અને
યવસાયના સંદભમાં ખો ું વણન ૂ ર કર )ુ ં
• પયાવરણ (પયાવરણીય પડકારોના સાવચેતીભયા અ ભગમને ટકો આપવો, મોટ પયાવરણીય જવાબદાર ને
ો સા હત કરવી અને િવકાસને ો સાહન આપવા માટ પહલ કરવી પયાવરણીય મૈ ી ૂણ ટકનોલો િવકસાવવી)
• ગવન સ (તમામ કારના ટાચાર સામે કાય કર ,ુ ં લાંચ અને ગેરવ ૂલી સ હત)

2. યાપાર અને માનવ અિધકારો ગે ુ ન માગદશક િસ ાંતો

એ
ુ નના માગદશક િસ ાંતો રા યો અને યવસાયોને માનવીય અિધકારો અને
એ ૂળ ૂત વાતં યનો આદર અને
ર ણ અને વતમાન કાયદાઓ ુ ં પાલન કરવા માટ તેમની વતમાન જવાબદાર ૂરો પાડવા માટ સહાય ૂર પાડ છે .
આ િસ ાંતો વેપાર ૃિ સાથે સંકળાયેલા માનવ અિધકાર ઉ લંઘનના જોખમને સંબોધવા માટ વૈિ ક ધોરણો તર ક
કાય કર છે . એવા સંજોગોમાં યાર આ કાયદાઓનો ભંગ થયો હોય અથવા માગદશન ુ ં પાલન ન કરવામાં આવે યાર
યો ય ઉપાયોની ભલામણ કરવામાં આવી છે. ુ ય યાન ક , રા ય અને બઝનેસ સાહસો બંને ારા માનવ
અિધકારોના ર ણ પર છે અને આ િસ ાંતો યાપક પે પરખા ર ુ કર છે માં મવકનો અમલ કર શકાય છે .

3. બ ર
ુ ા ય ઉ ોગો અને સામા જક નીિતઓ પર આઇએલઓના િ પ ી િસ ાંતોની ઘોષણા
આ સરકારની મા લક અને મ ટ નેશનલ સં થાઓ ારા અપનાવાયેલી એક વૈ છક હરાત છે , મ અને
સામા જક ધોરણોને વ ુ િુ નિ ત કરવાના હ ુથી ો સાહન આપે છે . આ ખાસ કર ને સં થાઓ માટ છે બ િુ વધ
દશોમાં કામ કર છે . ફોકસ ુ ય મ ધોરણો પર છે , મ ક
(i) સંગઠનની વતં તા અને સા ૂ હક સોદાબા ના અિધકાર (ભેદભાવ, બંધણી અને બળજબર થી મ ૂર )
(ii) ઔ ો ગક સંબધ
ં ો (કોઈ ડ િુ નયન િતબંધો, મેનેજમે ટ અને મ વ ચે િનયિમત ચચાઓ અને મ માણ ૂત
ઉ લંઘનની બાબતમાં ફ રયાદો દાખલ કરવા માટ ફોરમની જોગવાઈ)
(iii) રોજગારની તકો (નોકર ની સલામતી, ુ ારલ
ધ વન અને કામ કરવાની પ ર થિતઓની રચના અને તે જ દશમાં
અ ય સાહસોના આધાર વેતન પર ભાર ુ વા માટ).
ક
૪. ઓ.ઇ.સી.ડ . (organization for economic co-operation and development)માગદિશકા: બ ર
ુ ા ય સાહસો માટ
ઓ.ઇ.સી.ડ . માગદિશકા
બ ર
ુ ા ય કોપ રશનો માટ જવાબદાર કાર ગર ના યવહારો માટનાં િસ ાંતો અને ધોરણોને િવ ૃત કર છે . આ
દશાિનદશો તા તરમાં 2011 માં અપડટ કરવામાં આ યા હતા. તેઓ રોજગાર, માનવ અિધકાર, વાતાવરણ, મા હતીની
હરાત, લાંચનો સામનો કરવો, ાહક હતો, િવ ાન અને તકનીક પધા અને કરવેરા વા ે ોને આવર લે છે . તેમાં
ુ ાયો
સામા જક અને પયાવરણને જવાબદાર કોપ રટ વતન માટના ધોરણો િનધા રત છે અને કોપ રશનો અને સ દ
અથવા ય તઓ વ ચે િવવાદો ઉકલવા માટની કાયવાહ પણ દાન કર છે યવસાિયક ૃિ ઓ ારા િત ૂળ
અસર કર છે .

૫. ઇ ુ ઓફ સોિશયલ એ ડ એિથકલ એકાઉ ટ બ લટ : એકાઉ ટ ઍ બ લટ ની AA-1000 સીર ઝ ઓફ ટા ડ ્ સ

ટટ ટ
આ ધોરણોની ેણી છે સં થાઓને જવાબદાર, જવાબદાર અને ટકાઉ બનવા માટ સ ય કર છે . તે (i)
AA1000 જવાબદાર િસ ાંતો (AP) ધોરણ, (ii) AA1000 ખાતર ધોરણ (AS), (iii) AA1000 હો ડરણે જોડવા માટ (SE)
માણ ૂત છે . આ ધોરણો મ ટ -હો ડર પરામશ યા ારા ઘડવામાં આ યા હોવાથી તેઓ તેની ખાતર કર છે ક તે
અસર કર છે (એટલે ક સાહસો, સરકારો અને િસિવલ મંડળ ઓ) લાભ મેળવવા માટ ઊભા છે . વોડાફોન ૂપ
પી.એલ.સી.એ. ણ યાપક ે ો પર યાન ક ત કર ને AA1000AP ધોરણ અપના ું છે
(i) સમાિવ ટ ( થરતા માટ ૂહા મક અ ભગમ િવકસાવવા અને િવકસાવવા માટના હ સેદારની સગવડ)
(ii) ભૌિતકતા (દરક માલસામાનના ુ ા માટ જ ર મેનેજમે ટ યાસ ુ ં ૂ યાંકન અને થરતા તથા અહવાલોની
સામ ી)
(iii) િતભાવ (િવિવધ ુ ાઓ અને પડકારોનો ઉકલ સાથે િતસાદ આપો)

૬. સોિશયલ એકોઉ ટબીલીટ ઇ ટરનેશનલ (SAI): SA 8000 ટા ડડ

આ િવ ું ુ ન અને રા
થમ ઓ ડટ યો ય સામા જક સ ટ ફકટ ટા ડડ છે . તે આઇએલઓ, એ ય કાયદા તથા
સંમેલનો પર આધા રત છે અને તે ખાતર કરવા માટ ક આ અ ભગમ અપનાવતી કંપનીઓ પણ તે ુ ં પાલન કર છે
તેની યવ થા કરવા માટ મેનેજમે ટ િસ ટમ અ ભગમ અપનાવે છે . આ એકમ કમચાર ઓના ૂળ ૂત માનવ
અિધકારો ું ર ણ ૂ ું પાડ છે . આ બાબતના નવ ૂળ ૂત ત વોમાં
(i) બાળ કામદાર
(ii) ફર જયાત અને ફર જયાત મ
(iii) વા ય અને સલામતી
(iv) સંગઠનની વતં તા અને સા ૂ હક સોદાબા કરવાનો અિધકાર
(v) ભેદભાવ
(vi) િશ ત યવહાર
(vii) કામના કલાકો
(viii) મહનતા ું
(ix) સંચાલન પ િતઓ
આ ુ બ આ ધોરણ સાથે મા યતા
જ ા ત થયેલ ભારતમાં ુ લ 695 િુ વધાઓ છે . આમાંથી આ દ ય બરલા
કિમક સ (ઇ ડયા) લિમટડ, ભલાઈ ટ લ લા ટ ટ લ ઓથો રટ ઓફ ઇ ડયા લિમટડ, બરલા ટાયસ, ડો. ર ઝ
લેબોરટર ઝ લિમટડ અને રલાય સ ઇ ા ચર લિમટડ ભારતની દર મા ણત િુ વધાઓની યાદ માં ુ ય વે છે .
૭. ISO 26000: સામા ક જવાબદાર
આ એક ISO ારા ૂ ું પાડવામાં આવેલ માગદશન છે સં થાઓને સામા જક જવાબદાર ના અથ અને મહ વને
સમજવા માટ સ મ કર છે . એ ન ધ ુ ં અગ ય ુ ં છે ક આ માણપ નથી પરં ુ ફ ત એક માગદશક સાધન છે . આથી,
આ ધોરણો ુ ં પાલન કરતા સંગઠનો વ- મા ણત છે . તે સામા જક જવાબદાર ના છ ુ ય ે ોને આવર લે છે , માં
(i) માનવ અિધકારો
(ii) મ ૂર યવહાર
(iii) પયાવરણ
(iv) વાજબી સંચાલન પ િતઓ
(v) ાહક ુ ાઓ
ુ ાયની સામેલગીર અને િવકાસ.
(vi) સ દ
આ સામા જક જવાબદાર અને ટકાઉ િવકાસનો િવચાર એક સવ ાહ અ ભગમ અપનાવે છે .

૮. ઓ.ઈ.સી.ડ . (organization for economic co-operation and development) સી.એસ.આર. પો લસી

ૂ નો હ ુ એ છે ક કંપનીઓ તેમની વતમાન સી.એસ.આર.
ઓ.ઈ.સી.ડ . સીએસઆર પો લસી લ ૃિતઓ ગેની
ણકાર મેળવી શક છે ૂ ય ું ૂ યાંકન કર શક છે અને અ ય સી.એસ.આર. ૃિ ઓ કરનાર સં થાઓની િનમ ક
ું
કર શક છે નો ઉપયોગ સી.એસ.આર. ૃિ માટ કર શકાય છે . આ નીિત િવષયક સાધન ઓ.ઇ.સી.ડ . માગદિશકા
અને ISO26000 અમલીકરણ માગદિશકા પર આધા રત છે . નીિત િવષયક સાધન ુ ં પ રણામ એ એક સં ૂણ
સી.એસ.આર. નીિત છે માં કાય , જવાબદાર ઓ અને સંચાર ૂહરચના યોજના સ હતના એક એ શન લાનનો
સમાવેશ થાય છે .

ૂ
૯. લોબલ કો પે ટ સે ફ એસેસમે ટ લ
એ એક સરળ ઉપયોગની માગદિશકા છે , તેમના સંબિં ધત ે ોમાં સામા જક અને પયાવરણીય ધોરણોને
સમથન આપવા માટ િતબ સમ ે ોમાં ઉપયોગ માટ રચાયેલ છે . કામગીર દરક નો ણ થી નવ િનદશકોના
સ ૂહ સાથે 45 ો છે . તેમાં 'મેનેજમે ટ સે શન' અને માનવ અિધકારો, મ, પયાવરણ અને ટાચાર િવરોધી અ ય
ચાર િવભાગો છે , ુ ન લોબલ કો પે ટના િસ ાંતો સાથે સંકળાયેલા છે . આ સાધન યાપાર અને માનવ અિધકારના
એ
ુ ન માગદશક િસ ાંતોની સાથે છે . એક નાની કંપની માટ, આ સાધન
એ ુ ન
એ લોબલ કો પે ટના તમામ ે ોમાં
કંપનીને માટ દશન કાયની માપણી ુ ં કામ કર છે અને આ ુ ાઓ ુ જ સાર ર તે સંચા લત થાય છે . મોટા ઉ ોગો
બ
માટ આ સાધન હાલની નીિતઓ અને પ િતઓને ુ ારવામાં સતત મદદ કર છે , પેટા કંપનીઓ, સ લાયસ અથવા અ ય
ધ
હ સેદારોને જોડ છે અને ત રક અને બા રપો ટગમાં ુ ારો કર છે .
ધ

૧૦. SROI (social return on investment) નેટવક

SROI નેટવકએ સામા ય ર તે વી ૃત એકાઉ ટગ િસ ાંતો (SGAAP) સામા જક, આિથક અને પયાવરણીય
પ રણામ આપતી સં થા અથવા કોઈ ય ત ારા બનાવવામાં આવે છે તે સમજવા અને સમજવા માટ ઉપયોગમાં
લેવાય છે . સામા જક ૂ ય અથવા કાયની અસર વધારવા માટ, SROI ાહકો, લાભાથ ઓ અને ભંડોળ સાથે પ ટ અને
ુ ગ
સ ં ત ર તે બનાવેલ સામા જક ૂ યને સમજવા, સંચાલન કરવા અને વાતચીત કરવા માટ મદદ કર છે . તે જોખમો ુ ં
સંચાલન કરવામાં અને તકોને ઓળખવામાં અને નાણા ઉભા કરવામાં સહાય કર છે . તે સેવાઓ, મા હતી ણાલીઓ અને
યવસાયોને સંચા લત કરવાની ર તમાં સંભિવત ુ ારણા કર છે . કંપનીને SROI નો ઉપયોગ કર ને યો ય બનાવવી,
ધ
 ૂ યની આગાહ કર ને તે િવિવધ ે ોને ઓળખી શક છે ક યાં ફરફારોની જ ર છે અને આગાહ ઓ િવ ુ કામગીર ની
સરખામણી તથા વધારા ુ ં ૂ ય ઉ ુ ં કરવા માટ મદદ કરશે.

૧૧. એલ.બી. . મોડલ

સમ િવ માં એ.લબી. . મોડલ કંપનીઓ એલ.બી. .ના માપન મોડલને અપનાવે છે થી વા તિવક ૂય
ુ ાયના રોકાણની અસર બ ે યવસાય અને સમાજની આકારણી કર શકાય. આ મોડલ કંપનીઓને
અને તેમના સ દ
ુ ાયમાં રોકાણ કરવામાં આવેલી રકમ, સમય અને
સ દ કારની ુ લ રકમ સમજવા અને તેમની સ દ
ુ ાયની સહાયના
ભૌગો લક સારને અને શૈ ણક, આરો ય અને કલા અને સં ૃિત વા િવષયોની સમજણ માટ સ મ બનાવે છે . આ
મોડલ ારા કંપનીઓ તેમના કમચાર ઓના કાય મ તગત મોટાભાગના બઝનેસ યેયોને ટકો આપે છે મ ક
કમચાર ની કાય પ તી ુ ં િનમાણ અથવા ુ ાયમાં માટ મોટા પાયે
િત ઠા મક લાભો ઉપરાંત તે પોતાના કાય મો સ દ
બનાવે છે ક ન હ તે તફાવતને માપવામાં મદદ કર છે . આ મોડલ હઠળ સ ય કંપનીઓ ડટા મેળવવાના ેઠ યાસો
કર છે પાછળથી બચમા કગ યામાં મદદ કર છે .

૧૨. સામા જક, પયાવરણીય અને ઔ ો ગક આિથક જવાબદાર ઓ

આ દશાિનદશો ફરવવા ભારતમાં કોપ રટ બાબતોના મં ાલય ારા રા ય વૈ છક દશાિનદશો, ભારતીય
ઉ ોગો માટ એક િવિશ ટ ભારત ક ત અ ભગમ ૂરા ઉ ે શનો મમ સમજવા માટ એક યાપક ક સ ટ ટવ યા
મારફતે િવકસાવવામાં આ યા હતા. આ જવાબદાર અને મોટા યવસાયોને લા ુ પડ છે . તેઓ સમજવા અને અમલ
કરવા માટ સરળ છે અને યવસાયોને પલ બોટમ લાઇન અ ભગમ અપનાવવા માટ ો સા હત કર છે . આ દશાિનદશો
નવ િસ ાંતો ક નૈિતકતા અને પારદશકતા, ઉ પાદન વન ચ થરતા, કમચાર ુ ાકાર , ભાગીદારોના સંબધ
ખ ં ો,
માનવ અિધકાર, પયાવરણ સંર ણ , જવાબદાર નીિતની હમાયત, સમ લ ી િવકાસ અને ાહક ુ ાકાર સંબિં ધત
ખ
બાબતો નો સમાવેશ થાય છે . દરક િસ ાંત ુ ય ઘટકોનો સમાવેશ કર છે દરક િસ ાંતના હ ુ અને અથને વ ુ પ ટ
કર છે . તે આ દશાિનદશો અપનાવવા માટનો અ ભગમ ૂરો પાડ છે .
ધ કંપનીસ એ ટ, ૨૦૧૩

ભારતમાં, CSR નો યાલ કંપની એ ટ 2013 ની કલમ 135 ારા સંચા લત થાય છે , સંસદના બંને હૃ ો ારા
પસાર કરવામાં આવેલ અને 29 ઓગ ટ 2013 ના રોજ ભારતના રા પિતની મં ૂર ા ત થઈ હતી. એ ટ હઠળ
સીએસઆર જોગવાઈઓ 1,000 કરોડની વ ુ વાિષક ટનઓવર ધરાવતી કંપનીઓ અથવા 500 કરોડ િપયા અને વ ુ ુ ં
ુ ો ચો ખો
નેટવક અથવા પાંચ કરોડ િપયાથી વ ન નફો ધરાવતી કંપનીઓને લા ુ પડ છે . નાણાક ય વષ 2014-15
પછ પણ કંપનીઓએ સી.એસ.આર.ની સિમિતની થાપના કરવાની જ ર છે માં ઓછામાં ઓછા એક વતં ડર ટર
સ હત તેમના બોડના સ યો સામેલ હોય. આ એ ટ સી.એસ.આર. ૃિ ઓ પર કંપનીઓએ અગાઉના ણ વષમાં
તેમના સરરાશ ચો ખા નફાના ઓછામાં ઓછા 2% ખચવા માટ ો સા હત કર છે . સાવજિનક ટ પણી માટ ૂકવામાં
આવેલા મં ાલયોના ા ટ િનયમો ભારત બહારની શાખાઓમાંથી થતા નફાને બાદ કરતા ખાતાઓના િનયમો ુ બ
જ
ચો ખા નફાને કરવેરા પહલાના નફા તર ક યા યાિયત કર છે .

આ અિધિનયમ સી.એસ.આર. કંપનીઓ બોડની મં ૂર મેળ યા બાદ આ શરતોને થાિનક પ ર થિતઓમાં

યાનમાં લઈ શક છે . સી.એસ.આર. હઠળ કંપની ારા હાથ ધરવામાં આવી શક છે તેવી ૂચક ૃિ ઓ એ ટની ૂચ
VII હઠળ પ ટ કરવામાં આવી છે .
ા ટ િનયમો (સ ટ બર 2013 માણે) ઘણી પ ટતા ૂર પાડ છે . યાર કટલાક નીચે માણે છે :
• સી.એસ.આર. ૃિ ઓમાંથી ઉ ભવતા વધારાને સી.એસ.આર. કાય માં જ ફર થી રોકાણ કર ુ ં પડશે અને આ 2% થી
વધાર હો ું જોઈએ.
• કંપની નીચેની પ િતઓ ારા તેની સી.એસ.આર. ૃિ ઓ અમલમાં ૂક શક છે :
- તેના પોતાના સીધા જ કાય તર ક
- પોતાના નફાકારક ફાઉ ડશન ારા આ પહલને સરળ બનાવવા માટ
- વતં ર તે ન ધાયેલા બન-નફા ારા એવા સંગઠનો ક મની પાસે સમાન કારની અ ય ૃિ ઓમાં ઓછામાં
ઓછા ણ વષનો રકોડ છે
- અ ય સંસાધનો સાથેના તેમના સંસાધનોને સહયોગ કરવો અથવા એક ીકરણ કર ુ ં
• ભારતમાં હાથ ધરવામાં આવતી સી.એસ.આર.ની ૃિ ઓ જ યાનમાં લેવામાં આવશે.
- કમચાર ઓ અને તેમના પ રવારો માટ જ થનાર વતમાન ૃિ ઓ સી.એસ.આર.માં ગણાશે ન હ. - CSR પરના
બોડ રપોટ માટ ુ ં ફોમટ ૂ ું પાડવામાં આ ુ ં છે માં ૃિ ુ બ 2% હઠળના ખચના કારણો અગાઉના
જ ણ વષનો
સરરાશ ચો ખો નફો અને સી.એસ.આર. નીિત, અમલીકરણ અને િન ર ણ યા CSR ઉ ે શો ુ ં પાલન કરતો પ અને
પોતાની જવાબદાર ગે ુ ં િનવેદન છે . આના પર સીઇઓ, અથવા એમડ અથવા કંપનીના ડર ટર ારા સહ કરવી
જ ર છે .

ગવન સ
એ ટની કલમ 135 નીચે ુ બ જણાવે છે ક સી.એસ.આર. કાય મ ગોઠવતી વખતે કંપનીઓ ારા અ સ
જ ુ રવામાં આવતી
માગદિશકા. સી.એસ.આર. સિમિતની િવ ૃત યોજના તૈયાર કરવા માટ સી.એસ.આર. સિમિત જવાબદાર રહશે
ૃિ ઓનો ખચ, ૃિ ઓનો કાર, િવિવધ ભાગીદારોની ૂિમકાઓ અને જવાબદાર ઓ અને આવી ૃિ ઓ
માટ એક િનર ણ પ િ . CSR કિમટ પણ એ ખાતર કર શક છે ક સી.એસ.આર. ૃિ ઓ ારા કંપનીને ઉપા ત
તમામ ુ ાય અથવા સી.એસ.આર. ફંડમાં પાછ
કારની આવક સ દ જમા કરાવવી જોઈએ.
રપો ટગ
રપો ટગના નવા કાયદામાં કંપનીના બોડની ભલામણ માટ સી.એસ.આર. સિમિત ારા કરવામાં આવેલી
ભલામણોને યાનમાં રાખીને કંપની માટ સી.એસ.આર. નીિતને મં ૂર કરવા અને તેની િવગતોને તેની રપોટમાં હર
કરવી અને કંપનીની સ ાવાર વેબસાઇટ પરની િવગતો કાિશત કરવાની રહશે. જો કંપની િનધા રત રકમનો ખચ
કરવામાં િન ફળ રહ તો બોડ તેના અહવાલમાં કારણો શામેલ કરશે.

બીઝનેસ ર પો સીબીલીટ રપો ટગ

સી.એસ.આર. સ હત ભારત સરકાર ારા ફર જયાત અ ય રપો ટગની જ રયાત સેબી ારા ન કરવામાં
આવી છે 13 ઓગ ટ, 2012 ના રોજ એક પ રપ વળે બહાર પાડ હતી ણે ટોચની 100 લ ટડ કંપનીઓને તેમની
ESG પહલની ણ કરવા આદશ આ યો હતો. વાિષક રપોટના ભાગ પે તેને BRR ના વ પમાં રપોટ કરવામાં આવે છે .
સેબીએ બી.આર.આર. ફાઇલ કરવા માટ એક ન ૂનો ૂરો પાડ ો છે . બીઝનેસ ર પો સીબીલીટ રપો ટગ ુ લાઈ 2011
માં કોપ રટ અફસ મં ાલય ારા કાિશત એન.વી. . સાથે અ ુ પ છે . સંબિં ધત કંપનીઓ ારા બી.આર.આર. ર ૂ
કરવા માટ લ ટગ એ ીમે ટમાં જોગવાઈ કરવામાં આવી છે . લ ટગ એ ીમે ટ પણ BRR ુ ં ફોમટ ૂ ું પાડ છે .
બી.આર.આર. નવ એન.વી. . િસ ાંતો પરના તેમના દશનની ણ કરવાની કંપનીઓની જ ર છે . બી.બી.આર.
ફોમટમાં વૈ છક ર તે તેમના ESG દશન ગેની મા હતી હર કરવા માટ અ ય લ ટડ કંપનીઓને પણ સેબી ારા
ો સાહન આપવામાં આ ુ ં છે .

કંપનીસ એ ટ, ૨૦૧૩ તગત કરવાના થતા કામોની યાદ

૧. િશ ણને ાધા ય
૨. િતગત સમાનતા તથા મ હલા સશ તકરણ
૩. HIV/AIDS, મલે રયા તથા અ ય રોગો અટકાવવા
૪. સમાજમાંથી ૂખમરો, ગર બી વી સમ યાઓ ૂ ર કરવી
૫. બાળ ૃ દ
ુ ર ઘટાડવો તથા માનિસક આરો ય માં ુ ારો કરવો
ધ
૬. સામા જક યસાયના ો ટ અમલી કરાવવા
૭. પયાવરણીય થરતા લાવવી
૮. વડા ધાન ર લીફ ફંડમાં મદદ કરવી તથા રા ય ક ાના તથા ક ના કામોમાં મદદ કરવી
૯. રોજગાર ના સંદભ વોકશનલ તાલીમ ગોઠવવી
૧૦. ઉપરો ત િશવાય ના બી ન થયેલા કામો કરવાના
બોડ તથા સી.એસ.આર. સિમિતની ૂિમકા
Net worth >500 Crore INR
Turnover >1000 Crore INR
Net Profit > 5 Crore INR થી વધાર હોઈ યાર........
બોડ ની ૂિમકા
૧. સી.એસ.આર. સિમિતની રચના કરવી
૨. સી.એસ.આર. નીિત ને મં ુ ર કરવી
૩. સી.એસ.આર. તગત થતી ૃિ યો ય થાય છે ક ન હ તે જો ુ ં
૪. ૨% ભાગ વપરાઈ છે ક ન હ તે જો ુ ં
૫. આ હડ હઠળ નાણા ના અપાતા હોઈ તો તેના કારનો ણવા તથા તેને ુ ર કરવા
સી.એસ.આર. સિમિતની ૂિમકા
૧. એક ડ ર ટર તથા ૩ ઉપ ડ ર ટરને જવાબદાર સોપવી
૨. સી.એસ.આર. નીિત ઘડવી તથા બોડ પાસે મં ુ ર કરાવવી
૩. પોલીસી તગત ૃિતઓ તથા જ ર નાણા ગે ભલામણો કરવી
૪. સમયાંતર સી.એસ.આર. નીિત ુ ં ૂ યાંકન કરતા રહ .ુ ં

સી.એસ.આર. આયોજન તથા ૂહરચના

સી.એસ.આર. ગે આયોજન અને ૂહા મકતા જોતા કોપ રટ માળખામાં સી.એસ.આર. એ ઔપચા રક ધોરણે
રચાયેલ થમ પગ ું છે કંપની એ ટ, 2013 ની કલમ 135 ના ુ ાર CSR કિમટ
પ ટ કરણો અ સ ુ ં બંધારણ છે .
કંપની એ ટ 2013 ની ૃ ઠ ૂિમ કલમ 135 માં સી.એસ.આર. કિમટ ની જ ર યાત બતાવવામાં આવી છે . બોડ ઓફ
ડર ટસ ારા રચવામાં આવશે. તેઓ સી.એસ.આર. ૃિ ઓની િવગતવાર યોજના તૈયાર કરવા માટ જવાબદાર રહશે,
માં ખચ ગેના િનણયો, હાથ ધરવા માટની ૃિતઓ, સંબિં ધત ય તઓની ૂિમકાઓ અને જવાબદાર ઓ અને
િનર ણ અને રપો ટગ િમકિનઝમ. વગેર નો સમાવેશ કરવામાં આ યો છે . સી.એસ.આર. કિમટ ને એ પણ ખાતર
કરવાની આવ યકતા રહશે ક સીએસઆર ૃિ ઓ ારા કંપનીને મળે લી બધી આવક સી.એસ.આર. ફંડમાં જ જમા
કરવામાં આવે છે .
કંપની અિધિનયમ, 2013, કલમ 135: સીએસઆર સિમિતની આવ યકતા:
- બોડ એ સી.એસ.આર. સિમિતની રચના કરવી જોઈએ. તેમાં કમસે કમ ણ ડર ટરો હોવા જોઈએ માંથી
ઓછામાં ઓછા એક વતં ડર ટર હોય છે . આ રચના િવભાગ 134 ના પેટા કલમ (3) ુ બ બોડના અહવાલમાં
જ
હર કરવામાં આવશે.
• સીએસઆર કિમટ :
- બોડ સીએસઆર નીિતની રચના અને ભલામણ કરશે, એ ટની ૂ ચ સાતમામાં જણાવેલી ૃિ ઓ કરવા ુ ં
ૂચવે છે - નીિતમાં દશાવેલ ૃિ ઓ પર થતા ખચની રકમની ભલામણ - િનયિમત ર તે સી.એસ.આર. નીિત ુ ં
િનર ણ કરશે.

સી.એસ.આર.એ નવી કંપની માટ એક ઉ મ ારં ભક બ ુ છે . જો કોઈ કંપની સી.એસ.આર.ની પહલેથી ે ટસ

કર છે તો આ સિમિતને ારં ભમાં થાિપત કરવાની જ ર છે થી તે કંપનીની ૃિતઓની ગોઠવણીને અિધિનયમની
જ રયાત સાથે માગદશન આપી શક. અસરકારક અમલીકરણ માટ, સી.એસ.આર. સિમિતએ સી.એસ.આર. માટની
યાઓ અને માગદિશકાઓ અને સ ૂહના યવ થત િવકાસની પણ દખરખ રાખવી જોઈએ.

માં નીચેનાનો સમાવેશ થાય છે :

સી.એસ.આર. ૂહરચનાના િવકાસ અને સં થાક ય તં ને અમલીકરણ માટ કરવાની થતી યાઓ.
• વાિષક સી.એસ.આર. નીિત વી ુ રાવિતત
ન યાઓ, કાયમી અમલીકરણ , ો ટ િવકાસ, ો ટ મં ૂર , કરાર,
બ ટ અને કુ વણી, દખરખ, અસર માપન અને અહવાલ અને સંચાર વી યો ય કાયવાહ તેમના તર-સંબધ
ં ો.

આ યાઓ િવકસાવતી વખતે, તમામ કંપનીઓ માટ કોઈ માણ ૂત ભલામણોની જ ર નથી જો ક,
આવ યક િવગતો ુ ં િવહંગાવલોકન, આ દરક યાઓ માટ િનણયા મક ુ ાઓ પરના કટલાક વધારાની માગદિશકાઓ
સાથે ૂણ કરવાની જ ર ૃિ ના પગથીયા નીચે માણે કરવાના રહ છે .
 થમ પગથી ું : સી.એસ.આર. ટ અને નીિત િવકસાવવી
હ ુઓ:-
કંપનીઝ એ ટ, 2013 એ દરક હર ે ની કંપનીએ તેની સી.એસ.આર. નીિત અમલમાં ૂકવી જ ર છે .
એ ટમાં આપેલ માગદશન અને સી.એસ.આર. નીિતઓના ા ટ થયેલ િનયમો જોઇએ તો...
• કંપનીની સામા ય બઝનેસ ૃિ ઓ આમાંથી બાકાત રાખવામાં આવી છે .
• સી.એસ.આર. તગત ો ટ અથવા ો ામની ૂ ચ દશાવવાની હોય છે , ને કંપની અમલીકરણ વષ દરિમયાન
હાથ ધરવા માંગે છે . વાિષક રપોટની જ રયાતોને પ ટ કરતા ા ટ િનયમો જણાવે છે ક કંપનીએ તે ૂર પાડવી
જોઈએ.
• કંપનીની સી.એસ.આર. નીિતની સં ત પરખા માં 'કંપનીના િસ ાંતો, સી.એસ.આર. તગત કામના િવશાળ ે ો
અને એક િવહંગાવલોકનને દશાવતા ઉ ે શ ુ ં િનવેદન' સ હત કામગીર હાથ ધરવામાં આવશે.
• કંપની ારા હાથ ધરવામાં આવતા ો સ, ૃિ ઓ અને કાય મોની સં ૂણ ૂ ચ સ હત સી.એસ.આર. નીિતમાં એ
દશાવ ું જ ર હોય છે ક ' મોટાભાગના િવકાસને લાંબા ગાળાની જવાબદાર ઓની જ ર છે અને તેમનો ભાવ દર
વખતે થોડો સમય લે છે . સારા કય કરવા માટ તથા એક સાર સી.એસ.આર. ે ટસ માટ જ ર છે ક કંપની
પોતાના સી.એસ.આર. (CSR) િવશે ગંભીર છે ક ન હ. લાંબા ગાળાની ( ણ થી પાંચ વષ) ટ અને ૂહરચનાની
સમી ા કરવી જોઈએ વાિષક ધોરણે ૃિ ઓ અને બ ટની યોજના છે . બાદમાં કંપની એ ટ, 2013 ના સી.એસ.આર.
નીિતની જ રયાતો ુ ં પાલન કરશે. નીિત, ૂહરચના, ો ટ અને ો ામ વી શરતો ગેની ં ૂ વણ ટાળવા માટ
ઝ
સં ત સમ ૂતી અહ આપવામાં આવી છે :
- સીએસઆર ૂહરચનાનો અથ એ છે ક કંપનીએ ું ા ત કરવા ુ ં છે આગામી ણ થી પાંચ વષ અને યાપક તર
પર ટ, િમશન અને યેયો સમાિવ ટ થાય છે . તે પણ તે કવી ર તે તે સં થા અને અ ભગમ ટએ આ હાંસલ કરવાની
યોજના ધરાવે છે .
- સી.એસ.આર. પૉ લસી કંપનીને આગામી વષમાં હાંસલ કરવાની અપે ાઓ ૂચવે છે કંપની એ ટ, 2013 ની
જ રયાતો સાથે જોડાયેલી છે .
- ો ામ સે ટર અથવા કોઈ એવા ુ ાને દશાવે છે ને કંપનીએ તેના સી.એસ.આર. ારા સંબોધવા માટ દરખા ત કર
છે . દાખલા તર ક, આ 'બાળક ુ ં િશ ણ' અથવા ' ૃિષ િવકાસ' હોઈ શક છે . ો ામ માં ફર યાત પાને કંપનીની
સીએસઆર ટ માં પ ટ વણવવામાં આવશે.
- ો ામના યેયો ય તગત ો સની િસર ઝ ારા ા ત કરવામાં આવશે અને દરક ો ટમાં મ ય થીની જ ર
છે , ખાસ કર ને ચો સ ૂગોળમાં અને ચો સ લાભાથ ૂથને સંબોિધત કર છે , ચો સ લ યાંકોના શ આત અને ત
અને બ ટ સાથે જોડાયેલ છે .
- દરક ો ટમાં સં યાબંધ ૃિ ઓનો સમાવેશ થશે તમામ ો ટ લ યો તરફ ફાળો આપે છે . મ વ કગ
સી.એસ.આર. ૂહરચના એક અસરકારક સી.એસ.આર. ટ એ પ ટ કર ુ ં જોઇએ:
- તે લ યમાં ન થયેલ ૂથને સંબોધવાની ઇ છા ધરાવે છે .
- યાં તે કામ કરવા માગે છે એટલે ક કયા ે ો અથવા ુ ાઓને સંબોધવાની ઇ છા છે

આ શરતોની સં ત સમજણ નીચે દશાવેલ છે :

લ યાંક ૂથ
ભારતમાં િવકાસ અને ક યાણ કાય મો તમામ નાગ રકોને સંબોિધત કર છે , પરં ુ યાન ક ત, વં ચત, ઉપે ત
ૂથને બાકાત રાખવામાં આવે છે . ભારતમાં નાના પાયના ધોરણે ુ ય વે લગ, અપંગતા, વંશીયતા અને થાનના
આધાર કાય થાય છે . આ તમામ કારના િવકાસમાંથી આવા ૂથોના સામા જક અને ભૌિતક બ હ કાર તરફ દોર ય
છે . ભારતમાં સંકળાયેલી ભાષા અને સા રતાના યેયો, મા હતી ગે અસમંિત, ઇ ા ચરની મયાદાઓ, ભૌગો લક
પડકારો અને સાં ૃિતક અવરોધોને કારણે આ યા વ ુ જ ટલ છે . સી.એસ.આર. ટ આદશ ર તે ૂચવે છે લ યાંક
ા ત કરવા યો ય કામગીર કરવાની રહ છે .
ૂગોળ:
કંપનીઝ એ ટ, 2013 કંપનીઓને તેમના થાિનક દશમાં તેમની CSR દરિમયાનગીર ઓને યો ય બનાવવા
માટ ો સા હત કર છે . આ કંપનીઓમાં ઉ પાદન ગે પ ટતા અને પસંદગી છે , યાર સેવા ે ના ( મ ક બે કગ
અને ટ લકોમ) િવશાળ પદ ચ સાથે કોઈ ક ત થાિનક દશ નથી. કંપનીઓએ ન કર ુ ં જોઈએ ક તેમની
સી.એસ.આર. ૃિ ઓ કટલાં ભૌગો લક ે પર યાન ક ત કરશે (તે તેમના ુ ય અથવા ચો સ પછાત
જ લાઓમાં હોઈ શક છે ) ક પછ તેઓ ખાસ કર ને ભારતમાં ગમે યાં કામ કરવા ુ ં પસંદ કરશે.

સે ટર અને ઇ ૂ:
સે ટર િવકાસના િવ તાર પર યાન ક ત કરવા માંગે છે તે સામા ય ર તે, વા ય, િશ ણ, આ િવકા,
પયાવરણ, વગેર હોય છે . સમ યા એ ે ના ચો સ પાસાને સંદભ આપે છે ઉદાહરણ તર ક, િશ ણ ે માં ાથિમક
િશ ણ, રોજગાર ે ે કૌશ ય િવકાસ અથવા સામા જક સાહસ. કંપની માટ મહ વ ૂણ છે ક તે કયા ે અને ુ ાઓને
યાનમાં લેશે. તે ન ધપા હકારા મક અસરની ખાતર કરવા પર યાન ક ત કરશે. ઉપરાંત કંપની અિધિનયમ
2013 ના ા ટ િનયમોમાં રપો ટગ ફોમટમાં જણાવે છે ક ાં ે ને કંપનીની વ ુ મહ વ ૂણ બનાવશે.
સી.એસ.આર. યા
ટપ ૧. સી.એસ.આર. ૂહરચના તથા નીિતનો િવકાસ + સં થાક ય સંસાધનો ને કાય માં લગાડવા
ટપ ૨. અમલીકરણ માટના ભાગીદારો ને સાથે જોડવા + ો ટ નો િવકાસ
ટપ ૩. ો ટ ને મં ુ ર + અમલીકરણ સં થા સાથે કરવાના કય ને આખર ઓપ
ો ટ અમલીકરણ ટજ
ટપ ૪. ો ેસ ું ૂ યાંકન તથા ર પોટ ગ
ટપ ૫. અસરો ું ૂ યાંકન + રપોટ તૈયાર સવ તથા મા હતી સંચાર

યા:
ઉદ ય : સી.એસ.આર.નો ુ ય ઉદ ય છે ૂહરચના અને નીિત િવકસાવવી.
યામાં મા લકોની જવાબદાર : સીએસઆર સિમિતમાં કાય કર ુ ં
ઇન ુ સ:
-બોડમાંથી માગદશન
- કંપની એ ટની જ રયાતો
- કોપ રટ કારોબાર ૂહરચના, યોજના અને રુ વઠાની ં ૃ લા
ખ
- િવકાસની ાથિમકતા: બ ે, રા ય અને યાં યાં કંપની પાસે યવસાિયક હતો છે
આઉટ ટુ : સી.એસ.આર. નીિતના દ તાવેજ અને ે ો ન થાય અને ુ ાઓ, ભૌગો લક અને લાભાથ ઓની
ોફાઇલનો આધાર મળે થી સી.એસ.આર. ૃિ કરવામાં સરળતા રહ.

ૃિ ઓ
• ૂતકાળની સાથે સાથે વતમાન સી.એસ.આર. ૃિતઓની સમી ા કરવી અને કંપની અિધિનયમ 2013 ના અ ુ ૂ ચ
VII સાથેના તેમની સરખામણીની તપાસ કરવી.
• રા ય અને થાિનક િવકાસ અ તા ગે હરમાં ઉપલ ધ મા હતીનો અ યાસ કરવો.
• ાથિમકતાને સમજવા અને હ ત ેપના સંભિવત ે ોને ઓળખવા માટ સરકાર તેમજ એન ઓમાં િવકાસ
િન ણાતોની સભાઓ કરવી.
• કંપનીના ુ ય કારોબાર ને સંભિવત સી.એસ.આર. ૃિ ઓની ુ ગ
સ ં તતા થાિપત કરવા માટ તેમના મા લકો સાથે
ત રક બેઠકો યોજવી.
• અ ય કંપનીઓ અને તેમની િસ ઓની સાર સી.એસ.આર. પ િતઓનો અ યાસ કરવો.
• સીએસઆર ૂહરચના િવકસાવવી ક આગામી ણથી પાંચ વષ માટની હોય, કંપનીની સી.એસ.આર.ની ૃિતઓ
નીચે માણે છે :
- િવઝન અને િમશન
- ે ો અને ુ ાઓ
- ભૌગો લક થનો : રા યો અને જ લાઓ
- લાભાથ ઓ
- કપીઆઈ (key performance indicators)

 અમલીકરણ પ િત િનધા રત કરવી

- ા ટ-િનમાણ અથવા સી ુ અમલીકરણ
- સં થાક ય પ િત: ઇન-હાઉસ ડપાટમે ટ, કોપ રટ ે ોને અથવા અ ય એન ઓ સાથે ભાગીદાર .
- દરક નાણાક ય વષ માટ ૂહરચના યો ય ગોઠવાયેલ છે તો યાર પછ તેની ખાતર કરો ક ભંડોળની ફાળવણીની 2%
જ રયાત ૂર થઈ છે ?
• મોનીટર ગ અને રપો ટગ માટની પ િતઓ થાિપત કરવી
ઉપયોગ કરવા માટની સાધનો, તકનીક માગદશન અને ધોરણો
ુ ન લોબલ કો પે ટના 10 િસ ાંતો
• એ
• વેપાર અને માનવ અિધકાર પરના ુ નના માગદશક િસ ાંતો
એ
• આઇએલઓ, બ ર
ુ ા ય સાહસો અને સામા જક નીિતઓ પર િસ ાંતોની િ પ ીય ઘોષણા
• ઓ.ઇ.સી.ડ . સી.એસ.આર. નીિત સાધન
• લોબલ કો પે ટ વ ૂ યાંકન
• કલમ 135, કંપની અિધિનયમ, 2013

બી ુ ં પગથી :ું સં થાક ય પ િતઓનો ઉપયોગ

હ ુઓ:-
કોપ રટ ે ોને બૌ ક અને નાણાક ય સાધનોના રોકાણ ારા સૌથી વ ુ લાભ અને ૂહા મક ફાયદા મેળવવા
માટ મમાં, તેમના અમલની પ િત પસંદ કરવી જ ર છે . અમલીકરણ પ િતના સંદભમાં, કંપની પાસે ઘણા બધા
િવક પો છે , સી.એસ.આર. ા ટ િનયમો હઠળ પરવાનગી છે :
• વયં અમલ:
- ઇન હાઉસ સી.એસ.આર. િવભાગ
- અમલ કરવાની મતાઓ સાથે એક કંપની પાયો નાખવો
• એક વતં ુ ાન આપ ુ ં (
અમલીકરણ ભાગીદારને અ દ ઓછામાં ઓછા ણ વષનો ક રકોડ ધરાવે છે ).
• ા ટ કર ર તે ઉપયોગ માં લઈ શકાય ?
- સીધી ર તે સી.એસ.આર. ડપાટમે ટ ારા
- કંપનીના ફાઉ ડશન ારા
- કંપનીમાં કાયના અમલ અને ા ટ-િનમાણ વ ચેની યા ન કરતી વખતે યાનમાં લેવાની બાબતો (ભલે તે
સીધી કંપની ારા ક તેના ફાઉ ડશન ારા) નીચે ુ બ છે .
જ
એ ન ધ ુ ં જોઇએ ક કંપનીએ પસંદ કરલી અમલીકરણ પ િત છે તેમાં CSR સિમિતને ટકો આપવા માટ તેના
માટ ૂળ ૂત સી.એસ.આર. િવભાગ હો ુ ં જ ર છે . િવભાગની ૂિમકા અને માળ ું CSR સિમિત ારા ન કરવામાં
આવશે.

કંપની ફાઉ ડશન ુ ં થાિનક કાયદાક ય માળ ું પસંદ કર ુ ં

ઘણી કંપનીઓએ તેમની સી.એસ.આર. ૃિ ઓ અમલમાં ૂકવા માટ તેમની પોતાની સં થાઓ (કંપની ારા
મોટ કરાયેલા બન નફાકારક કંપની ુ ં વણન કરવા માટ સામા ય ર તે વપરાતો એક શ દ) ની થાપના કર છે .
તેઓ આમાં લાભો જોઈ ર ા છે તે નીચે માણે છે :
• તે અ ય ોતો થક ભંડ ોળના કાય મને સપોટ કર છે , સરકાર યોજનાઓ અને અ ય ફાઉ ડશનો તથા લા ણક ર તે
નફો કરતી સં થાઓ આવા ભંડોળ માટ પા નથી.
• CSR ો સના અમલ માટ આવ યક ુ શળતા, જોબ ટાઇટ સ, કાર કદ પાથ અને કમતી માળખાઓ કંપનીની
કામગીર થી અલગ છે , તેથી અલગ ફાઉ ડશન કંપનીને આ અલગ રાખવા માટ સ મ કર છે .
ા ટ સી.એસ.આર. િનયમો હઠળ કંપનીએ સી.એસ.ટ . ૃિ ઓના અમલીકરણની િુ વધા આપવા માટ
કંપનીએ ટ, સમાજ અથવા બન-નફાકારક કંપની તર ક કંપની એ ટ, 2013 ની કલમ 818 હઠળ ન ધણી કરાવી છે .
ભારતમાં નફો ન હ કરતી સં થાઓ છે :
- ટ ઓના બોડ વડ સંચા લત સિમિત અથવા ગવિનગ કાઉ સલ ારા વ-સંચા લત સિમિત માં ય તઓનો
સમાવેશ થાય છે સામા ય ર તે એક િવ ા ુ તર ક સેવા આપે છે .
• સં થાના સ યપદની બહારના લોકોને લાભ કરવાના હ ુથી.

યા
ઉ ે ય:-
સી.એસ.આર. નીિતમાં આપેલ વચન રુ ો પાડવા માટ કા ૂની પ િતની થાપના કરવી અને એકાઉ ટગ, ટ સ,
ફાઇના સ, વહ વટ, એચ.આર. અને આઇ.ટ . િસ ટ સ ુ ં જોડાણ કર .ુ ં
યા કરનાર : સીએસઆર સિમિત
ઇન ુ સ: સીએસઆર ટ
ુ :
આઉટ ટ
- સીએસઆર ૃિ ઓ માટ એક અલગ કા ૂની સં થા અથવા સી.એસ.આર. િવભાગની રચના
- સીએસઆર ૃિ ઓ સાથે એકાઉ ટગ, ફાઇના સ, એડિમિન શન, એચ.આર. અને આઇટ િસ ટ સને ગોઠવવાની
અ ય સં થાક ય પ િતઓ

ૃિ ઓ:
- સી.એસ.આર. અમલીકરણ માટ સં થા મોડલને પસંદ કર :ુ ં ઇન-હાઉસ વિસસ આઉટસોસ અને તેની કા ૂની સં થા
( ટ, સમાજ, સે શન 819 કં પની, ઇન-હાઉસ ડપાટમટ, વગેર)
- અમલીકરણ મોડલની ઓળખ કરવી (િનમાણ, સીધા ો ટ અમલ, વગેર)
- જોબ ુ ં વણન, ૂિમકાઓ અને જવાબદાર ઓ અને સી.એસ.આર. ટ મ માટ રપો ટગ રલેશ સ (ઈન હાઉસ અથવા
ફાઉ ડશન તર ક)
- બ ટગ, ા ત, ુ વણી અને હાલની ફાઇના સ, વહ વટ તં
ક અને આઇટ િસ ટ સ સાથે સીએસઆર માટ રપો ટગ.
-એકાઉ ટગ િસ ટ સ ુ ં ૃ થકરણ અને ખાતાઓના ચાટ અને તમામ ખચને યો ય ર તે રકોડ કરવા માટ જ ર ફરફારો
કરો. ખચાઓ (અથવા અ કયામતોની રચના) માટ ફાળવણીની પ િત થાિપત કરો ક શતઃ સીએસઆર માટ છે
અને શતઃ યવસાય અથવા કમચાર ઉપયોગ માટ.
સાધનો, તકનીક માગદશન અને ધોરણોનો ઉપયોગ કરવો:
• કૉપ રટ જ રયાતો ુ બ તૈયાર કરવા.
જ

ી ુ ં પગથી :ું અમલીકરણ તથા ભાગીદાર

હ ુઓ:
ખંત ૂવક કાયવાહ કરવી એ યા આ સી.એસ.આર.ને સંદ ભત કર છે . કંપની સંભિવત અમલીકરણ વડ
ભાગીદાર સાથે કામ કરવાના જોખમો તેમજ લાભો ન કરવા માટ કર છે . ૂળ પથી અસરકારક ો ા સ લોકો ુ ી
ધ
પહ ચાડવા માટ, કંપનીના અમલીકરણ કય માટ ભાગીદારોની િત ઠા, યો યતા અને અખં ડતતા જ ુ ર છે તેની ખાતર
કરવા માટ આ યા ૂરતી મજ ૂત કરવી જ ર છે . અમલીકરણ ગે ભાગીદાર સાથે ચચાઓ વહલી તક શ થાય છે
તે ૂચવે છે ક બ ે પ ો ભાગીદાર માં વેશવા માટ થમદશ રસ ધરાવે છે . મોટ અને લાંબી ભાગીદાર માટ એક
િવગતવાર િનિ ત યાલ આવ યક છે પરં ુ માણમાં નાની અથવા તકવાદ ભાગીદાર નાની તક માટ સં ત હોઈ
શક છે . યો ય ખંત વાળ આ યામાં તપાસ માટ પાંચ ુ ય ભાગોનો સમાવેશ થાય છે :
- અમલીકરણ ભાગીદારોની મતા
- ઓળખ
- સંચાલન
- જવાબદાર
- પારદિશતા અને નાણાક ય મતા
આ નીચે માણે દશાવેલ જોવા મળે છે :
વ ુ િવગતવાર બાબતો માટ પણ નીચેના પાંચ ુ ાઓ ુ ં ૂ યાંકન કર શક છે :
• સં થા માળ ું
• ઑપરશ સ, િસ ટ સ અને યાઓ
• માનવીય સંસાધન
• નાણાક ય મતા
• જોખમ સંચાલન
સી.આઇ.આઇ. અને િવ સનીયતા એલાય સ એન. .ઓ.ના ભાગીદારોને ઓળખવા માટનાં માગદિશકાઓ ુ ં
પ રિશ ટ 4 માં ઉ લેખ છે .
યા:
ુ : અમલીકરણ ભાગીદારોની પસંદગી.
હ ઓ
યા કરનાર: સી.એસ.આર. િવભાગ અથવા કંપની ફાઉ ડશન
ઇન ટુ :
• સી.એસ.આર. ૂહરચના અને નીિત
ુ ાયો, બોડ, ટાફ, અ ય ભંડોળ, થાિનક સરકાર અિધકાર ઓ, થાિનક નેતાઓ અથવા અસરકતાઓ, ઓ ડટસ સાથે
•સ દ
ચચાઓ
• એકાઉ સના ુ તકો અને ઑ ડટરના રપોટ
ુ અ યાસ:
આઉટ ટ
• એક યો ય ખંત અહવાલ ૃિ ઓ:

ૃિ ઓ
- સં થાપન, પરિમટો અને લાઇસ સ, િસ ટ સ, યાઓ, હર ઓળખ સ હત અમલીકરણ અથવા યાલ િવકાસ
એજ સી ુ ં ૂ યાંકન કરવા માટ યો ય ખંત માપદં ડની થાપના કરવી. મેનેજમે ટ, ટ મ ડ લોયમે ટ, ક રકોડ,
ફાઇના સયલ હત, સ મતા તર, ઈ છત સં થાનોમાં હાજર , કંપનીની સી.એસ.આર. નીિત સાથે ુ ગ
સ ં તતા અને
નાણાની કોઈ પણ તકરાર.
- ભાગીદાર અને સં ુ ત ો સ માટ ખાનગી ફંડરોના ૂ યાંકન અને શંસા માટના એક યો ય માપદંડની થાપના.
- તેના જોખમો અને લાભો માટ ભાગીદાર ની તકો ુ ં ૂ યાંકન કર .ું
સાધનો, તકનીક માગદશન અને ધોરણોનો ઉપયોગ કરવો:
• કૉપ રટ જ રયાતો ુ બ તૈયાર કરવા.
જ

ચો ું પગથી ું : ો ટ ડવલપમે ટ
હ ુઓ:
કંપનીની સી.એસ.આર. ૂહરચનાની યોજનાઓ, ેણીની યોજનાઓ ારા અમલમાં કુ વામાં આવશે, માં
ચો સ શ આત, ત, અપે ુ અને પ રણામો તેમજ તેની સાથે સંકળાયેલ બ ટ હશે. આ
ત આઉટ ટ ો ટ ૂ ા
ંક
સમયગાળા (થોડા મ હના) અથવા લાંબાગાળાનો હોઈ શક છે .
કોઈ કંપની તેની પોતાની ટ મો ારા અથવા અ ય એજ સીઓ સાથે ભાગીદાર માં અથવા બ ેના સંયોજનો ારા
ો સનો અમલ કરવા ુ ં પસંદ કર શક છે . ગમે તે માગ લે છે આ ો ટને પ ટપણે અલગ બેલે સ, ન થયેલ
ૃિ ઓ, 'દખરખ રાખનારા' લ યો અને બ ટ સાથે િવકિસત કરવા માટ મહ વ ૂણ કામગીર છે . લાંબાગાળા ના
ો સના ક સામાં, વાિષક સમી ા કરવા માટની જોગવાઈનો સમાવેશ કરવો આવ યક છે ક ો ટને ુ ારવામાં
ધ
આધાર પ બની શક છે .

યા
ઉ ે ય:-
એક સંભિવત ો ટ દરખા ત િવકસાવવી.
યા કરનાર: અમલીકરણ એજ સી (સીએસઆર ડપાટમે ટ, કંપની ફાઉ ડશન અથવા એન ઓ પાટનર)
ઇન ુ સ:
• સી.એસ.આર. નીિત
• સં થાક ય પ િતઓ
• સરકાર ોતોમાંથી મા હતી, િવ તારમાં થયેલા અગાઉના અ યાસ વગેર.
• કોઈ પણ અગાઉનાં ો સના દખરખની અસરો અથવા માપન અહવાલો
ુ ( ોડ
આઉટ ટ સ): એક ો ટ દરખા ત નીચે માણે િવગતો આપે છે :
• અ ય િવકાસ એકમોની ૂિમકાઓ સ હત એક ો ટ સંદભ
• લ યાંકના લાભાથ ઓની ુ ય જ રયાતો
• ો ટના લ યો, કપીઆઇ, બેઝલાઇ સ અને અપે ત રખાઓ
• ગિત િનર ણ હ ુઓ માટ ો ટ લ યો
• વતમાન ો ટ લ યો હાંસલ કરવા માટની ૃિ ઓ અને સમયરખા
• દાજ માટના આધાર સાથે બ ટ
• જોખમ અને ઉપાયની ૂહરચનાઓ
• ગિતની ણ કરવી: સામ ી, આવતન

ૃિ ઓ:
• મહ વના હ સાધારકને ઓળખવા માટ એક માળ ું િવકસાવ ુ ં થાિનક સ દ
ુ ાયો, થાિનક સરકાર અથવા બીઓ ૃ ,ુ
િશ ણ અને સંશોધન સં થાઓ, રોકાણકારો વગેર.
• િવકાસની અ તાઓ ુ ં ૂ યાંકન કરવા માટ જ રયાત આકારણી (જો જ ર હોય તો) ચલાવી આ માટની પ િત
સહભાગી યાઓ, સવ ણો અથવા બંને ુ ં િમ ણ હોઈ શક છે .
• અ ય ે ટશનરો પાસેથી ઉપલ ધ ુ વો અથવા પાઠો અને અ ભગમ િવકિસત કરવાના આધાર સમાન
ૂવ અ ભ
પડકારોનો સામનો કરવા માટ સારા િસ ાંતોનો અ યાસ અને વીકાર કરવો.
• ો ટ ુ ં િવગતવાર વણન: લાભાથ ઓ, લાભાથ ઓ અને લાભાથ ઓ પરની અસર, ધારણાઓ, અપે ુ
ત આઉટ ટ
અને પ રણામો, િવગતવાર ૃિ ઓ, હર નીિત અને ે ટસને ભાિવત કરવાની મતા.
• ચકાસણીના મા યમથી સફળતાનાં ૂચકાંકોની ઓળખ કરવી અને દરક માટ આધારરખા થાિપત કરવી. તેને એક
અલગ અ યાસ તર ક અમલ કર શકાય છે અથવા જ રયાત આકારણીના તબ ામાં પણ સામેલ કર શકાય છે .
• બ ટનો ુ ાયના યોગદાનને પ ટ કરશે, સરકાર યોજનાઓનો લાભ લેશે અને
દાજ કાઢવો અને તે કવી ર તે સ દ
અ ય દાતાઓ પાસેથી યોગદાન આપશે.
• અસર ુ ં માપન માટ મોિનટ રગ અને ૂ યાંકન પ િતઓ ુ ં િનદશન
સાધનો, તકનીક માગદશન અને ધોરણોનો ઉપયોગ:
• રોકાણ પર સામા જક વળતર (SROI), SROI નેટવક
• વૈિ ક અસર ુ ં રોકાણ નેટવક ( આઈઆઈએન)
• ISO 26000: સામા જક જવાબદાર

પાંચ ું પગથી :ુ ં ો ટ મં ૂર
હ ુઓ:-
દરક ો ટક કંપનીની પોતાની ટ મ અથવા બા એજ સી ારા િવકિસત કરવામાં આવે છે તે ઔપચા રક
ર તે તપાસ અને મં ુ ર થયેલ હો ું જોઈએ. એ ખાતર કરવાની હોય છે ક દરક ો ટ સી.એસ.આર. ૂહરચના અને
નીિત સાથે ુ ગ
સ ં ત છે , મોનીટર ગ સંકતો પ ટપણે િનધા રત અને ુ ગ
સ ં ત છે અને તેના માટ એક યો ય બ ટ
ઉપલ ધ છે . ો સ ક લાંબા સમય ુ ી ચાલે છે અથવા મોટા
ધ માણમાં સંસાધનોની માગ કર છે તેની અ ય
લોકો કરતા વ ુ કાળ ૂવકની ચકાસણી કરવી જોઈએ. સી.એસ.આર. સિમિત આખર દરક ો ટ માટ જવાબદાર છે .
જો ક તે એક ો ટ મં ૂર સિમિતમાં સ ા આપવા ુ ં પસંદ કર શક છે માં કંપનીના ટાફ અને બહારના િન ણાતોની
પ ટ િવચારધારાઓ અને ૂિમકાઓ જવાબદાર છે .

યા
ઉ ે ય:-
સી.એસ.આર. નીિતના હ ુઓ, િસ ાંતો અને માગદિશકાઓના આધાર ો ટને મં ૂર આપવી.
યા કરનાર : સીએસઆર સિમિત અથવા િતિનિધમંડળની સિમિત.
ઇન ુ સ:
• ો ટ દરખા ત
• એક યો ય અહવાલ
ુ : મોિનટ રગ
આઉટ ટ યા અને અહવાલ અને તેની જવાબદાર સ હત મં ૂર ો ટ તાવ.
ૃિ ઓ:
• ો ટ મં ૂર માટ િતિનિધમંડળની સ ા િનધા રત કરવી.
• ો ટના યાલો અને અમલીકરણ એજ સીઓના ૂ યાંકન માટ ૂ યાંકન માળ ું થાિપત કર ું ક સી.એસ.આર.
નીિત સાથે સં ૂણ બંધ બેસ ું હોય.
• પ રવતનોની પ િત માટ પર ણો થાિપત કરવી ુ ી સારા પ રણામો લાવવા માટ સ મ હશે. પૈસા,
યો ય હ થ
અથતં , અસરકારકતા અને કાય મતા માટના ૂ ય માટ પર ણો થાિપત કરવા.
• જોખમો અને ઉપાયના પગલાંની સમી ા કરવી.
• ોત ઉપલ ધતા અને કોઈપણ ચો સ સં થાક ય જ રયાતો અને મયાદાઓ ઓળખવા.
• સં થાક ય િનર ણ અને દખરખ જ રયાત ન કરવી.

સાધનો, તકનીક માગદશન અને ધોરણોનો ઉપયોગ કરવો:

• કૉપ રટ જ રયાતો ુ બ તૈયાર કરવા.
જ

છ ુ ં પગથી :ું અમલીકરણ એજ સી સાથેની ગોઠવણીને આખર પ આપ ુ ં

હ ુઓ:
બા એજ સી સાથે કામ કરતી વખતે, ઔપચા રક ગોઠવણમાં વેશ કરવો તે ૂબ જ મહ વ ૂણ છે ક ને અહ
સમ ૂતીપ અથવા સમંતીપ તર ક ઓળખવામાં આવે છે . કોઈપણ ઉ લંઘનની બાબતમાં તે ૂિમકા, જવાબદાર ,
વચનબ તા અને પ રણામોને યા યાિયત કર છે . આ અિનવાયપણે ઔપચા રક વી ૃિત છે ક તમામ ભાગીદારોએ એક
સંમત પ રણામ ા ત કરવા માટ વે છાએ સાથે મળ ને કામ કરવા સંમિત આપી છે ના માટ દરક તેમની પોતાની
ૂિમકા ભજવવાની જ ર છે . શ દ એમ.ઓ. .ુ વ ુ સાવજિનક ર તે ઉપયોગમાં લેવાય છે . ભાગીદારો વ ચેની
ગોઠવણોનો સંદભ આપે છે , એક તરફ ઔપચા રક, કાયદસર ર તે લા ુ કરાયેલા કરારથી લઇને લે ખત દ તાવેજોનો
સરળ િવિનમય ૂચવે છે .
અ ય બાબતો પર જો ક યાનમાં રાખ ુ ં જ ર છે ક કંપની માટ ું મહ વ ુ ં છે . એ ુ ં પણ ન ધવામાં આવે છે ક
એમઓ ુ મા યાર જ સંબિં ધત છે જો કંપનીના પોતાના સી.એસ.આર. ડપાટમે ટ િસવાયના કોઈ કા ૂની સં થા ારા
આ ો ટ અમલમાં ુ ાયો હોય. જો તે કંપનીના ફા ડશન
ક ારા અમલ કરવામાં આવી ર ો હોય તો તે એ ઝ ટુ
થ ું જોઈએ જો તે એક અલગ કા ૂની યવ થા છે .
િવતરણ શેડ ૂ લગ
ઇ છત પ રણામો પહ ચાડવાના વગેર ના ો ટ માટ તેમાં આયો જત ૃિ ઓ કરવા માટ ૂરતી ફંડની
યવ થા હોવી જોઈએ. તે જ સમયે, બક ખાતામાં અિધક ભંડોળ ધરાવતા હો ુ ં યો ય તે યો ય નાણાક ય સંચાલન નથી.
આ ર તે, કંપની માટ િવતરણની િુ નિ તતા મહ વની છે (સી.એસ.આર. બ ટમાંથી તેની રોકડ યા ુ ં
આયોજન કર )ું અને અમલીકરણ એજ સી અને તેથી એમ.ઓ. .ુ માં િવગતવાર વણન કરવાની જ ર છે . સાર ે ટસ
ૂચવે છે ક િવતરણની િુ નિ તતા દરક સમયગાળા માટ યો જત ૃિ ઓ સાથે જોડાયેલી હોવી જોઈએ, આ વહ વટ
ુ ધ
ગ ં અને બ ટ કદના આધાર એક વાટર, છ મ હના અથવા એક વષ હોઈ શક છે આમ, ો ટ બ ટને સમજ ું
જ ર છે અને તે પછ ના સમય માટ જ ર ભંડોળ અગાઉથી ઉપલ ધ કરાવ ુ ં જોઈએ. વા તિવક વહચણી પછ જમીન
પર ગિત સાથે સંકળાયેલા છે . એમ.ઓ. .ુ એ એવી શરતોનો પણ ઉ લેખ કરવો જોઈએ ક અમલીકરણ એજ સીએ
ૂણ કરવી જોઈએ અને તે વહચણીને યો ય સમથન ૂ પાડશે. લા ણક ર તે તેમાં નીચે ની થિતનો સમાવેશ થાય
છે :
• આ સમયગાળા દરિમયાન ૂળ આયોજનની ૃિ ઓ કરવી.
• ફરફારો અને તેના કારણો શોધવા.
• આ યોજના માટ આયોજન અને જ ર ભંડોળ ઉ ુ ં કર .ુ ં
• ઉપયોગમાં લેવાતી ભંડોળ અને બક બેલે સ તપાસવી.
• નેટ ભંડોળ પણ જ ર છે

યા
ઉ ે ય:-
ભાગીદાર સાથે સમ ૂતીપ પર સંમિત આપો અને સહ કરો.
યા કરનાર : સીએસઆર િવભાગ અથવા કંપની ફાઉ ડશન

ઇન ુ સ:
• મં ૂર કરલ ો ટ તાવ
• એક યો ય અહવાલ
ુ :
આઉટ ટ
સમયપ ક સ હત અમલીકરણ એજ સી સાથે એમ.ઓ. .ુ
ૃિ ઓ:
- સંદભ પર આધા રત ન ૂના વડ એમ.ઓ. .ુ િવકસાવ .ુ ં આઉટ ટુ અને પ રણામો, અ ભગમ અને પ િત, કપીઆઈ,
મોિનટર અને ણ કરવા માટ ના ુ ય પ રમાણો, સંદશા યવહારની ર ત, કો ા ટ મેનજ
ે મે ટ ટ મ, મેનેજમે ટ
કાયવાહ માં ફરફારનો અવકાશ, િવવાદ અથવા સંઘષના િનવારણની પ િતઓ, િનર ણ અને ઑ ડટની આવ યકતા,
કરારનો ઉ લેખ કરો. લોઝઆઉટ જ રયાતો, સમયરખા, લ યો, બ ટ અને કુ વણી માટ ફંડ ફાળવણી વગેર.
- અમલીકરણ એજ સી સાથે એમ.ઓ. .ુ ની વાટાઘાટ માટની યાને થાિપત કરવી .
- એમ.ઓ. .ુ પર વાટાઘાટ, સહમતી અને હ તા ર કરવા.
સાધનો, તકનીક માગદશન અને ધોરણોનો ઉપયોગ કરવો:
• કૉપ રટ જ રયાતો ુ બ તૈયાર કરવા.
જ
સાત ું પગથી :ુ ં ગિત િનર ણ અને રપો ટગ
હ ુઓ:
નીચે ુ બના
જ ણ મહ વના હ ુઓને ુત કર છે :
• તે કોઈપણ જ ર બાબતને કાિશત કર છે અને જો ુ ારા કરવાની જ ર હોય તો તે યાનમાં લેવા માટ
ધ ુ ારા મક
ધ
પગલાં ન કરવામાં મદદ કર છે .
• તે શીખવા માટ એક ઉ મ તક ૂર પાડ છે : ું કામ ક ુ અને ું ન ક .ુ આ પછ તરત જ અ ય ો સ પર લા ુ
થઈ શક છે
• કંપની એ ટ 2013 ના સીએસઆર કલમ ુ બ આ ડર ટરનો અહવાલ છે
જ

સફળતાને િનિ ત કરવા માટ તે િનણાયક છે ક ો ટ અમલીકરણમાં સંકળાયેલી ય તઓ િસવાય અ ય કોઈ

ય ત ારા દખરખ કરવામાં આવે છે . એવા ક સામાં ક યાં ભાગીદાર અથવા કોપ રટ ફાઉ ડશન ારા અમલીકરણ
કરવામાં આવે છે , આ ૂિમકા કાં તો કંપનીના સી.એસ.આર. િવભાગ ારા આઉટસોસ કર અથવા ભજવી શક છે . જો
સી.એસ.આર. ડપાટમે ટ પોતે ો ટનો અમલ કર ર ું હોય તો મોનીટર ગ માટ ી પ ને આઉટસોસ કરવો
જોઈએ અથવા ડપાટમે ટ ચરમાં વતં મોિનટ રગ સેલનો સમાવેશ થવો જોઈએ. આ િનણય સીએસઆર સિમિત
ારા લેવામાં આવશે.
યા:
ઉ ે ય:-
રપો ટગ માટ ગિત, પાઠ અને ધોરણોની રચના કરવી.
યા કરનાર: સીએસઆર કિમટ
ઇન ુ સ:
• મં ૂર થયેલ ો ટ દરખા ત
• પાછલી દખરખ અહવાલો

ુ :
આઉટ ટ
• િમડ-કોસ ુ ારાને ન
ધ કરવો
• ભાિવ ો ટ ડઝાઇન માટની ભલામણો
• સી.એસ.આર. કિમટ ની ો ટ મોિનટ રગ રપો ્ સ:
• મોિનટ રગ શેડ ૂલ ન કર ુ ં મં ૂર ો ટ દરખા ત પર આધા રત દરક ો ટ તૈયાર કરવા.
•આ ો ટમાંથી તમામ સંબિં ધત ગિત અહવાલો મેળવીને, તેમનો અ યાસ કરવો અને કય ની ન ધ કરવી.
• લપેજના (જો કોઈ હોય તો) અમલીકરણ ટ મ સાથેની ચચાઓ યોજવી અને ુ ારા મક કાયવાહ પર સંમિત
ધ
આપવી. એમ. .ુ .ુ માં સંમત થયાના આધાર આ ે ની ુ ાકાત અથવા ૂ ર થ ારા
લ યા કરવામાં આવે છે .
• અમલીકરણ ટ મ સાથેના િવચાર ગે ચચાઓ યોજવી અને કયા ો સ ઉભર ર ા છે , તેને ો ટ અને બહારની
બહારની બાબતો કવી ર તે લા ુ પાડ શકાય છે .
સાધનો, તકનીક માગદશન અને ધોરણોનો ઉપયોગ કરવો:
• કૉપ રટ જ રયાતો ુ બ તૈયાર કરવા.
જ
આઠ ું પગથી :ુ ં અસર ુ ં માપન
હ ુઓ:
િવકાસની અસરો સામા ય ર તે ગટ કરવા માટ થોડો સમય લે છે . દાખલા તર ક એક છોકર બાળ િશ ણ
કાય મ તગત ક યાઓની વધતી જતી ન ધણી અને માિસક ધોરણો બતાવી શક છે , પરં ુ ુ ારલા િશ ણના તર
ધ
મ ક વ ુ અસર ઓછામાં ઓછ એક વષ લેશે. તેથી, અસર ુ ં માપન અ યાસો ો ટ મોિનટરથી ુ દા હ ુઓ ધરાવે
છે અને ખાસ કર ને તેમને ગટ કરવા માટ ૂરતો સમય ૂરો પાડવા પછ હાથ ધરવામાં આવે છે .
અસર ુ ં માપ ઘણીવાર િવિશ ટ હોય છે અને ો કટ ડઝાઇનના આધાર ચો સ ુ શળતા ધરાવતી વતં ટમ
ુ ાયો એક
ારા હાથ ધરવા જ ર છે . દાખલા તર ક, જો છોકર બાળ િશ ણ કાય મમાં સ દ કરવા માટ મજ ૂત ઘટક
હોય, તો પછ ૂ યાંકન ટ મના સ યોએ મા િશ ણને જ નહ પરં ુ અસર ુ ં ુ ાય ુ ં
ૂ યાંકન કરવા માટ લગ અને સ દ
ાન પણ હો ું જોઈએ.
અસર માપવા માટ ઘણા સાધનો અને માળખા છે . અ યાસમાં ઉપલ ધ લોકો અને હાજર ની ઉપલ ધતા,
દરિમયાનગીર ઓ, સમય અને દાજપ ની ૃિતના આધાર દરકમાં તેના ુ અને સંતોષ છે . આમ, અસર માપ
ણ
પ િતની પસંદગી કરવી મહ વ ૂણ છે .
આ ર તે, ટ મની રચના, સમય અને પ િતના સંદભમાં અસર અ યાસો કાળ ૂવક આયોજન કરવામાં આવે છે .
આ યા સી.એસ.આર. સિમિત ારા સંચા લત હોવી જોઈએ યામાં દવસ-થી- દવસની યવ થાપન કંપનીમાં
યો ય માળખાને સ પણી કર શક છે .

યા:
ઉ ે ય:-
ો ટના પ રણામ અને અસર ુ ં માપન.
યા કરનાર : સીએસઆર સિમિત
ઇન ુ સ:
• ોત આયોજન
• ો ટ એમ.ઓ. .ુ
ુ :
આઉટ ટ
• અસર ુ ં માપન અહવાલ
• ભાિવ ો ટ ડઝાઇન માટની ભલામણો

ૃિ ઓ:
- સંદભના અ ુ પ યો ય અસર આકારણી અને પ રણામ ુ ં માપન કરવા માટની પ િતઓ અને ો ટના કદ અને
ઉપલ ધ બ ટની ઓળખ કરવી.
- અસર માપન ટ મ માટ જ ર કૌશ યની ઓળખ કરવી અને તે ુ બ ટ મની પસંદગી અને િન ુ ત કરવી.
જ
- સે પલને પસંદ કરવા માટની પ િત તૈયાર કરવા માટ ટ મની સહાયતા, સવ ણો કરવા, ઓળખી કાઢલા ૂચકાંકો
પરની મા હતી એક કરવા ફોકસ ુ ચચાઓ.
પ
- ટમ ારા ુ ાકાતોની
લ ુ ાકાત માટની જોગવાઈઓ, આધારરખા અને જ રયાત આકારણી દરિમયાન સંકળાયેલ
લ
એજ સીની અસર તપાસવી.
- અસર ું માપન કર ુ ં અને રપોટ બનાવવો.
- ભાિવ દરિમયાનગીર ઓ માટના પાઠને ઓળખવા.
ઉપયોગ કરવા માટની સાધનો, તકનીક માગદશન અને ધોરણો:
• લંડન બચમા કગ ૂપ (એલ.બી. .) મોડલ
• રોકાણો પર સામા જક વળતર (એસ.આર.આઇ.આઇ.), એસ.આર.આઇ.આઇ. નેટવક
• લોબલ ઇફ ટ ઇ વે ટગ નેટવક ( .આઈ.આઈ.એન.)
• એકાઉ ટ બ લટ -: એએ 1000, ઇ ુ ઓફ સોિશયલ એ ડ એથીકલ એકાઉ ટબીલીટ
ટટ ટ
• ISO 26000: સામા જક જવાબદાર
• ભારત સરકારની હર પરામશ માગદિશકા, વગેર

નવ ું પગિથ :ુ અહવાલ એક ીકરણ અને સંદશા યવહાર

હ ુઓ:-
અહવાલ અને સંચાર હ ુ અને િસ વ ચેના ગેપને ુ ર કર છે અને તેથી સી.એસ.આર. યાના િનણાયક
ઘટક છે . કંપનીઝ એ ટ, 2013 ના સંદભમાં, આ ફર જયાત આવ યકતા છે કારણ ક તે ડર ટસના રપોટ તૈયાર કરવા
માટ િનણાયક ઇન ટુ ૂરા પાડ છે .
ો ટ- તરના રપો ટગ આધારને રચે છે અને તેથી તે મેળવવા ુ ં જ ટલ છે . ો ટ રપો ્ સને ો ામ
સંબિં ધત રપો ્ સમાં એક ૃત કરવામાં આવે છે , કંપની ારા કંપની ારા જ ર સી.એસ.આર. નીિત સાથે સંલ ન છે .
એ ટ-2013 આ રપોટમાં કંપની એ ટ 2013 હઠળ સી.એસ.આર. િનયમોની જ રયાતોને અ ુ પ રહવાની જ ર છે . ફોમ
અને સામ ીની શરતોમાં બન-પાલન દં ડને આકષ છે . આ રપોટ કંપનીના બઝનેસ ર પો સ બ લટ રપોટ અને
સ ટઇને બલીટ રપોટમાં ક ઇન ટુ પણ બતાવશે. CSR કિમટ કંપની અિધિનયમ, 2013 ની જ રયાતોથી આગળ
વધવા ુ ં પસંદ કર શક છે અને એક એકલ સી.એસ.આર. રપોટ બહાર પાડ શક છે .

યા:
ઉ ે ય:-
ય તગત ો ટ તર સી.એસ.આર. નો અહવાલ આપવો, એક ો ામ તર એક ીકરણ અને કંપની
અિધિનયમ, 2013 અને સીએસઆર કિમટ હઠળ જ રયાતો સાથે જોડાયેલી છે .
યા કરનાર : સી.એસ.આર. ડપાટમે ટ
ઇન ુ સ:
• સીએસઆર ૂહરચના અને નીિત
• ો ટ એમ.ઓ. .ુ
• ય તગત ો સના દખરખ અહવાલો
ુ :
આઉટ ટ
• એક ૃત સી.એસ.આર. રપો ્ સ
• બા હ સેદારો સાથે મા હતીસંચાર
ૃિ ઓ:
• રપોટના ા તકતાને ઓળખવા: બોડ ઓફ ડર ટસ , રોકાણકારો, સરકાર એજ સીઓ, લાભાથ ઓ વગેર.
• યો ય રપો ટગ મવક ક કંપનીઓ અિધિનયમ, 2013 ની જ રયાતો અને વૈિ ક ે ઠ યાસો સાથે જોડાયેલી છે તે
પસંદ કરવા ુ ં છે .
• ો ામ રપો ્ સ અને એકંદર સી.એસ.આર. રપોટમાં ો ટ રપો ્ સને મજ ૂત બનાવ .ુ ં રપો ટગ ફોમટ, કોપ રટ
અફસ મં ાલય ારા તૈયાર કરાયેલા CSR િનયમોનો એક ભાગ બનશે.
સાધનો, તકનીક માગદશન અને ધોરણોનો ઉપયોગ કરવો:
• ESG હરાત પર સેબીના આદશ (જો લા ુ હોય તો), CSR પરના આરબીઆઇ માગદિશકા, ટકાઉ િવકાસ અને બન-
નાણાક ય અહવાલ (જો લા ુ હોય તો)
• કલમ 135, કંપની એ ટ, 2013 (જો લા ુ હોય તો)
સીએસઆર અને એસ.એમ.ઈ.
એસ.એમ.ઈ. ું છે ?
નાના અને મ યમ ઉ ોગો (એસ.એમ.ઈ.) ન ધપા ર તે ભારતની આિથક ૃ તરફ ફાળો આપે છે . આ વતં
અને મોટા એકમોને સહાયક તર ક સેવા આપે છે અને રોજગાર ુ ં િનમાણ કર છે અને ભારતના ામીણ અને પછાત
િવ તારોમાં ઔ ો ગકરણ કર છે . તેઓ ભારતના કમચાર ઓમાંથી આશર 40% રોજગાર આપે છે અને ભારતના ુલ
ઉ પાદનમાં આશર 45% યોગદાન આપે છે .
તેઓ ું કર?
એસ.એમ.ઈ. ુ ં કાય અથવા યવસાય ૃિ ઓ થાિનકોને િનકટતામાં કરવામાં ટકો આપવો તે છે . આનાથી
ુ ાયની જ રયાતો, વાટાઘાટની અપે ાઓ ુ ં સંચાલન અને સી.એસ.આર. કાય મોને યો ય ર તે િવકસાવવામાં
તેમને સ દ
મદદ મળે છે . હવે, કંપની એ ટ 2013 માં સી.એસ.આર. લૉજ એવી કંપનીઓને આવર લે છે ક ની પાસે પાંચ કરોડ
ુ ો ચો ખો નફો છે , એવી અપે ા રાખવામાં આવે છે ક
િપયા અને તેથી વ ન યાર માઇ ો એ ટર ાઇઝ યો ય નહ
ુ માં અલગથી ગણવામાં આવે છે કારણ ક તેમની િવિશ ટ
થાય, ઘણા નાનાં અને મ યમ ઉ ોગો એસ.એમ.ઇ. આ હ ડ ક
િુ વધાઓ આ સાહસોની સી.એસ.આર. ૃિ ઓ મોટસના ય તગત હતો ારા સંચા લત થાય છે , યવસાયમાં
ન ધપા નાણાક ય હ સો ધરાવે છે. તેઓ લ ટસમાં હોય છે અને સમાન બઝનેસ ૃિ ઓમાં રોકાયેલા હોય છે .
યાર ય તગત એસ.એમ.ઈ. સાથે સી.એસ.આર. માટ ઉપલ ધ આવકનો જ થો ઓછો થવાની ધારણા છે , એક ચો સ
ભૌગો લક લ ટરમાં તમામ પા કંપનીઓ, ુ ાય પર અસર કર છે તે એક િવશાળ
એકસાથે સા ૂ હક ર તે સમાન સ દ
સી.એસ.આર. ફંડ બનાવવા માટ તેમના સંસાધનો ૂરા પાડ શક છે .
સી.એસ.આર. પહલ માટ એસ.એમ.ઈ. કવી ર તે ફાળો આપી શક છે ?
આ િવભાગ એસ.એમ.ઈ. ારા સહયોગી સી.એસ.આર. ૃિ ઓ હાથ ધરવાનો િવક પ િવ લેષણ કર છે . ફંડ
મેનેજમે ટ માટના ઓપરશનલ કો ટને ઘટાડ ને આ CSR ની પહલની અસરને વધારવા માટ અ ય કંપનીઓ ારા પણ
તેનો ઉપયોગ કર શકાય છે .
સી.એસ.આર. પહલ માટ સહયોગ કમ કરવો?
સી.એસ.આર. બધી કંપનીઓ માટ છે ભારતમાં એસ.એમ.ઇ.એ સી.એસ.આર. ૃિ ઓમાં ભાગ લીધો છે પરં ુ
આ ય નો ે ઠ ર તે પહ ચાડ ા નથી. એક શ કારણ એ છે ક સીએસઆર ૃિ ઓ એસએમઈના નફા પર
આધા રત છે અને નફામાંના કોઈપણ વધઘટ તેના યોગદાનને ચા ુ રાખવા માટ તેમની મતા પર િત ૂળ અસર કર
શક છે . સીએસઆર અ ય એક કારણ એસએમઈ માટ ઉપલ ધ મયા દત માનવીય ોતો હોઈ શક છે નો યવસાિયક
અ ભગમમાં અભાવ હોઈ શક છે . એસએમઇ ૂ ા ગાળાના
ંક િુ ઓ પર યાન ક ત કર છે માં ઓછ કામગીર નો
ખચ સામેલ છે . ભારતના પાંચ એસએમઈ લ ટસ પર વષ 2008 માં ુ નઆઇડ ઓ
એ ારા કરવામાં આવેલા
સવ ણમાં ણવા મ ુ ં છે ક આ સ દ
ુ ાયોમાં એસએમઈથી 31 ટકાથી 79 ટકા, થાિનક સ દ
ુ ાયો માટ લાંબા ગાળાના
કાય મો કરતા ાથિમક ચે રટ દાન. નવી કંપની અિધિનયમ, 2013 ની ર ૂ આત સાથે, ઓપરશનલ ખચમાં ઘટાડો
કરતી વખતે એસએમઈનો સી.એસ.આર.નો અ ભગમ બદલી શકાય છે . એક સંભિવત િવક પ લ ટરમાં અ ય એસએમઇ
સાથે સંસાધનોને ૂરો પાડવાનો અને િસગલ એ ારા સંચા લત સં ુ ત સીએસઆર ો ામ બનાવવા ું છે . આ
સહયોગને લ ટરના એકમની ુ ાયો સાથે સંપક કર છે અને પહલેથી
દર રચના કર શકાય છે કારણ ક તે સમાન સ દ
જ સંગઠનો થાિપત કયા છે એકમોની યવસાિયક જ રયાતોને ૂર કર છે .
સહકારના લાભો નીચે માણે છે :
• ઓપરશનલ કો ટ ઘટાડ છે :
કંપની ારા ય તગત સી.એસ.આર.ના ય નોમાં સી.એસ.આર. િવભાગની ુ ાયોની
થાપના, થાિનક સ દ
જ રયાત ુ ં ૂ યાંકન કર ,ુ ં સીધા અથવા એન. .ઓ. ારા કાય મો હાથ ધરવા અને િનયિમત અસર આકારણી
અ યાસો હાથ ધરવા વગેરનો સમાવેશ થાય છે . સં યાબંધ કંપનીઓને માગદશન ૂ ું પાડતી એક સામા ય સં થા આ
ૃિ ઓને સા ૂ હક ર તે હાથ ધર છે અને તેથી મેનેજમે ટની કામગીર ના ખચમાં ઘટાડો કર છે .
લાંબા ગાળાની યોજનાઓનો અમલ કરવો:
લાંબા ગાળાની યોજનાઓ િવકસાવવાની મોટ અડચણ એ સીએસઆર બ ટમાં અિનિ તતા છે . આ કંપનીના
નાણાક ય દખાવ પર આધા રત છે . અ થર કામગીર નો અથ એવો થાય છે ક સીએસઆર બ ટ ફાળવણી અિવ સનીય
હોઇ શક છે અને અગાઉ શ કરાયેલ ો ામને સંકટમાં ૂક શક છે . લ ટરના ચો સ સેગમે ટમાંથી ફાળવણીમાં
તફાવત હોય તો અ ય ભાગીદારો ચો સ માણમાં તેમનો હ સો વધાર શક છે . લાંબા ગાળાની યોજનાઓ ૂ ા
ંક
ગાળાના ો ટ કરતાં વ ુ અસર કર છે . સ દ
ુ ાયો વ ન
ુ ે વ ુ તેમના વનને વ ુ સા ું બનાવવા આ કાય મો ારા
દાન કરલા સપોટના મહ વને વ ુ ણી ર ા છે લાંબા ગાળાના ુ ાય સંબધ
કાય મ પણ બહતર સ દ ં ો તરફ દોર
ુ ાયની અશાંિતની પ ર થિતઓ ટાળવાથી ૂ ર રહ છે
ય છે અને આ સ દ યવસાયની ૃિ ઓને અવરોધે છે .

ુ વોથી શીખ :ુ ં
•અ ભ
ુ ાયની જ રયાતોને આકારણી કરવામાં મદદ
લ ટરના બ િુ વધ સહભાગીઓ ધરાવતી એક સામા ય સં થા, સ દ
કરશે, ુ વોને આધાર સંબિં ધત કાય મો હાથ ધરશે અને સ દ
ૂતકાળનાં અ ભ ુ ાયના મોટા ુ ાઓને સંબોિધત કરશે.
લ ટરમાં એસએમઈમાં સહયોગથી સામા જક અને પયાવરણીય ુ ાઓ ુ ં સંચાલન કરવાની અને
ખર દદારોના દબાણને વ ુ સાર ર તે િતસાદ આપવામાં આવે છે , ઓ નૈિતક ુ વઠા
ર ં ૃ લા થાિપત કરવા અને
ખ
તરરા ુ ાય તરફથી
ય સ દ શંસા મેળવવાનો યાસ કર ર ાં છે . ભૌગો લક ે અથવા ઉ ોગમાં ઉ ભવેલા
સામા ય ુ ાઓને સંબોધવા માટ સ ય કરવા માટ ઉ ોગ સહયોગીઓ ારા મોટા ભાગની કંપનીઓમાં સહભાગી થઈ
શક છે .

એસએમઈ માટની યા
સહયોગીમાં સામેલ થમ પગ ું એ રસ ધરાવતી એસએમઈ ુ ં જોડાણ કર ુ ં એ છે . આ લ ટરમાંથી મોટા પાયે
ભાગીદાર ના ક સામાં લ ટર એસોિસયેશન ારા શ કરવામાં આવી શક છે . વૈક પક પે, તે ય તગત એસએમઇ
ારા શ કર શકાય છે , જો ક સહયોગમાં સીએસઆર ૃિ ઓ હાથ ધરવા માટ મા થોડા જ એકમો છે . લ ટર
એસોિસએશનનો સમાવેશ એ િુ નિ ત કરશે ક સીએસઆર ો ા સ િવકસાવતી વખતે થાિનક અ તાને યો ય
િવચારણા આપવામાં આવે છે . જો સીએસઆર ૃિ ઓ પર ખચ કરવા માટ લ ટરમાં ૂરતા માણમાં એસએમઈ
સં યાબંધ કંપનીઓના ભાગ લેતા નથી અથવા જ ર નથી, તો સરહદને અ ય લ ટરો ુ ી લંબાવવામાં આવી શક છે ,
ધ
જો ક આ વધારો જ ટલ છે . ગઠબંધન પછ દરક SME ના િતિનિધઓ સાથે ટયર ગ કિમટ બનાવવી જોઈએ થી
કર ને લોકશાહ ને લગતા ુ ાઓ ન કર શકાય. ુ ાન સિમિતએ અમલીકરણની સં થાક ય પ િતનો અ યાસ કરવો
ક
જોઈએ, એટલે ક, એક થાિપત ટ, સમાજ, એક િવભાગ 8 કંપની ારા ૃિ ઓ હાથ ધરવા અથવા એક નવી કંપની
બનાવવી અથવા ભંડોળના સીધા સંચાલન ારા.

આ ુ તકાના "CSR: આયોજન અને ૂહરચના" િવભાગમાં ટયર ગ કિમટ ારા ઉ લે ખત માગદિશકાઓ
િસવાયના પગલાંમાં નીચેનાનો સમાવેશ થાય છે :
• કંપની એ ટ, 2013, લાભાથ ૂથો અને ભૌગો લકની ૂ ચ VII માંથી િવષયો ુ ં િવ તરણ ન કર ું તે સહભાગીઓ
તરફથી ઇન ુ સ પર આધા રત લ ય હશે
• સ યો ારા ય તગત યોગદાન અને સી.એસ.આર. ૃિતઓનો ઉપયોગ કરવા માટ ત રક યાઓ િવકસાવવી,
સ યો ારા દા ત યોગદાન પર આધા રત લાંબા ગાળાના ો સને િતમ વ પ આપ .ુ ં સીએસઆર હાથ ધરવા
માટ સહયોગી ય નોના ક સામાં ય તગત એસએમઈની સી.એસ.આર. નીિતની રચના ુ તતાની મં ૂર આપવા
માટ કરવામાં આવી છે . આનો અથ ૂચવે છે ક, આ નીિતમાં, "એક પગ :ું સી.એસ.આર. ૂહરચના અને નીિતનો
િવકાસ" િવભાગમાં ઉ લે ખત માગદિશકા ઉપર અને ઉપર, નીચે ુ બની મં ૂર આપવી જોઈએ:
જ
• કંપનીઓ અિધિનયમ, 2013, લાભાથ ૂથો અને ભૌગો લકના ૂ ચ સાતમામાંથી િવષયો ુ ં િવ તારો પસંદ કરવામાં
સમ સંડોવણીની અ તા ુ બ
જ ટ આપવામાં આવે છે .
• સી.એસ.આર. કાય મમાં શ તેટલી સફળતા હાંસલ કરવા માટ સમથન મળે અને જો અ હત વા કોની સંડોવણી
છોડ દવામાં આવે તો આ કાય મ ના અમલીકરણમાં ફાયદો થાય છે . કાય મ િવકાસ માટ આગળના પગલાઓ છે :
• ો ટ ડવલપમે ટ
• ઓપરશન લગ સં થાક ય પ િત
• કો ટગ
• બ ટગ અને પેમે ટ
• મોિનટ રગ
• ઇ પે ટ મેઝરમે ટ રપો ટગ અને સંચાર િવભાગ
"CSR: આયોજન અને ૂહરચના" કસોમાં યાં ુ લ સીએસઆર ફંડો સહકારની કમતને આવર લેવા માટ
અપયા ત છે , એસએમઇ પણ વડા ધાનની રા ય રાહત ફંડ અથવા ક સરકાર અથવા રા ય સરકારો ારા સેટ
થયેલા અ ય કોઇ પણ ફંડોમાં અ ુ ૂ ચ VII ની ૃિ ix કંપની એ ટ, 2013 ુ બ યો ય ર તે કરવામાં આવે છે .
જ