👅

Inne układy sensoryczne oraz

uwaga
1. SŁUCH

notateczka

Inne układy sensoryczne oraz uwaga 1

Inne układy sensoryczne oraz uwaga 2
Inne układy sensoryczne oraz uwaga 3
Inne układy sensoryczne oraz uwaga 4
Inne układy sensoryczne oraz uwaga 5
Inne układy sensoryczne oraz uwaga 6
 2. ZMYSŁY MECHANICZNE

Zmysł równowagi
Przylegający do ślimaka NARZĄD PRZEDSIONKOWY monitoruje każdy ruch
ciała i kieruje ruchami kompensacyjnymi gałek ocznych. Składa się z:

dwóch narządów otolitowych (woreczek i łagiewka)

Inne układy sensoryczne oraz uwaga 7

 trzech przewodów półkolistych

Czucie somatyczne

Inne układy sensoryczne oraz uwaga 8

 Chociaż każdy typ receptorów jest wyspecjalizowany w percepcji określonych
bodźców, to potrafią one reagować również na inne rodzaje stymulacji - przykład:
receptory ciepła i zimna mogą reagować również na pewne sub. chemiczne
(kapsaicyna - ostra przyprawa → uczucie ciepła, mentol lub mięta → zimno).

1. Informacje z receptorów dotykowych na głowie → 12 par nerwów

czaszkowych → OUN: mózg (kora somatosensoryczna; zakręt zaśrodkowy
płata ciemieniowego)

2. informacje z rec. czuciowych poniżej głowy → rdzeń kręgowy → 31 par

nerwów rdzeniowych/ obwodowych → OUN

Granice dermatomów nie są jednak wyraźne i często zachodzą na siebie.

💡 Każda z informacji czuciowych przebiega odrębną drogą w

rdzeniu kręgowym (np. droga przewodząca informację o bólu,
droga -//- dotyku).

Inne układy sensoryczne oraz uwaga 9

 Kora somatosensoryczna otrzymuje głównie informacje z kontratelarnej
(przeciwnej) strony ciała, ale do każdej z nich dociera też część informacji z
kory som. półkuli przeciwnej, które są transportowane przez spoidło wielkie.
Dzięki temu mózg jest w stanie porównywać wrażenia z lewej i prawej ręki.

Ból
NEUROPRZEKAŹNIKI BÓLU

większość receptorów bólowych wydziela przynajmniej dwa rodzaje

neuroprzekaźników

lekki ból → glutaminian

silniejszy ból → glutaminian + substancja P (neuroprzekaźnik związany z

silnym bólem)

Opiaty wiążą się ze specyficznymi receptorami w mózgu (a nie w obwodowym

UN), blokując wydzielanie substancji P.

Z tego wynika, że mózg musi mieć swoje własne sub. opiatopodobne, które
oddziaływują na te same receptory, co morfina i dlatego nazywamy je
ENDORFINAMI, bo są endogennymi morfinami mózgu:

neuroprzekaźniki peptydowe - met-enkefalina i leu-enkefalina

beta-endorfina

Co pobudza wydzielanie endorfin?

Inne układy sensoryczne oraz uwaga 10

 zarówno przyjemne, jak i nieprzyjemne bodźce

ból, którego nie można uniknąć

podczas seksu

stanu “euforii biegacza”

słuchania przejmującej muzyki

Dlaczego niektórzy krzyczą z bólu, natomiast inni znoszą urazy bez skargi?

💡 Niebólowe bodźce mogą zwiększyć, bądź zmniejszyć intensywność

bólu.

Przykład: pocieranie skóry wokół skaleczenia łagodzi odczucie bólu

Intensywność bólu można zmienić nawet samym przeniesieniem uwagi na coś
innego.

Inne układy sensoryczne oraz uwaga 11

 BOLESNE GORĄCO

Inne układy sensoryczne oraz uwaga 12

 BÓL A EMOCJA

💡 Ból jest wrażeniem, ale to, jak bardzo boli, zależy od reakcji
emocjonalnej, która może mieć inną intensywność niż reakcja
fizyczna.

>> Dlatego właśnie, niektórzy cierpią bardziej niż inni w sytuacji identycznego
urazu.

PLACEBO chociaż nie

posiada działania
farmakologicznego, to
potrafi skutecznie łagodzić
ból, subiektywne cierpienie.
Zakręt obręczy reaguje na
emocjonalny aspekt bólu, a
nie na samo uczucie bólu.

SENSYTYZACJA BÓLU

poparzenie słoneczne → wzrost odczuwanego bólu (uszkodzona tkanka, w

stanie zapalnym wydziela histaminę - czynnik wzrostu nerwów - oraz inne
substancje, które pobudzają również neurony bólowe, moreover, zwiększa się
wydzielanie kapsaicyny).
Ibuprofen zmniejsza wydzielanie wspomnianych sub. przez tkanki objęte stanem
zapalnym, co zmniejsza doznania bólowe.

UŚMIERZANIE BÓLU
Aby zmniejszyć ryzyko uzależnienia się od morfiny (w przypadku interwencji
medycznej), należy zażyć ją jeszcze przed planowaną operacją (oraz w trakcie i

Inne układy sensoryczne oraz uwaga 13

 po, ale tylko minimalną, wymaganą dawkę).

SWĘDZENIE

Inne układy sensoryczne oraz uwaga 14

 3. ZMYSŁY CHEMICZNE

Mechanizmy kodowania bodźców chemicznych

Wiedza o zmysłach chemicznych jest jak dotąd najskromniejsza w porównaniu
do zm. wzroku, czy słuchu. Wiadomo jednak, że:

1. każdy receptor reaguje na dość szeroki zakres bodźców → KOD

POPULACYJNY

2. jednocześnie specjalizuje się (jest najbardziej wrażliwy) w stosunku do

konkretnej grupy bodźców → KOD LINIOWY

Informacja o cechach działającego na organizm bodźca jest sumą sygnałów

zbieranych z wielu receptorów. Dlatego każdy receptor uczestniczy w percepcji
wielu informacji, jednak jego poziom pobudzenia może być różny, w zależności
od charakteru specjalizacji.

Smak

Inne układy sensoryczne oraz uwaga 15

 RECEPTORY SMAKU

💡 Nie są prawdziwymi neuronami, ale zmodyfikowanymi komórkami

skóry. Jednakże, tak jak neurony, mają pobudliwe błony komórkowe i
wydzielają neuroprzekaźniki, aby pobudzić sąsiadujące z nimi komórki
nerwowe (one wysyłają sygnały do mózgu). Jednocześnie, tak samo,
jak komórki skóry ulegają złuszczaniu i wymianie - średnio co 10-14
dni.

U dorosłych ludzi kubki smakowe są umieszczone głownie wzdłuż krawędzi

języka, natomiast na środku jest ich mało.
Receptory smakowe mogą ulegać ADAPTACJI, czyli zmniejszeniu reaktywności
receptora na dany smak. (przy odpowiednim stężeniu dwóch tych samych sub. -
dwie szklanki soku z cytryną - druga z nich może sprawiać wrażenie mniej
intensywnej w smaku → druga szklanka z sokiem będzie mniej kwaśna w
odczuciu).
ADAPTACJA KRZYŻOWA zachodzi, gdy po kontakcie z jedną substancją, spada
reaktywność również na inne smaki. (np. kwaśny sok z cytryny nie zaburza
smaku gorzkości czekolady, czyli nie zaszła adaptacja krzyżowa)

Smaki bejbi: słodki, gorzki, kwaśny, ostry i umami (wrażliwy na glutaminian

sodu).

Inne układy sensoryczne oraz uwaga 16

 KODOWANIE SMAKU
Receptory pobudzają komórki nerwowe, z których każda preferuje jeden smak,
ale reaguje także na inne smaki. Mózg jest w stanie określić, jaki smak ma sub.
tylko na podstawie porównywania aktywności kilku rodzajów neuronów układu
smakowego.

💡 Wrażenie smaku opiera się na analizie wzorca jednoczesnego

pobudzenia pewnej grupy neuronów czuciowych.

przednie 2/3 języka → struna bębenkowa (odgałęzienie nerwu czaszkowego

VII) → mózg

tylna 1/3 języka i gardło → IX i X nerw czaszkowy → mózg

Każda z półkul mózgowych otrzymuje informacje z ipsilateralnej (położonej po tej

samej stronie) części języka.
nerwy przewodzące smak → jądro pasma samotnego (rdzeń przedłużony) —
rozdzielenie się na odrębne drogi—→ most, boczne podwzgórze, ciało
migdałowate, jądro brzuszno boczne wzgórza oraz dwa obszary kory mózgowej
Obszary kory, do których trafia informacja z receptorów na języku:

1. kora somatosensoryczna - aspekt dotykowy stymulacji języka,

2. Wyspa (pierwszorzędowa kora smakowa)

Inne układy sensoryczne oraz uwaga 17

 RÓŻNICE W PERCEPCJI SMAKU

Inne układy sensoryczne oraz uwaga 18

 Węch

Inne układy sensoryczne oraz uwaga 19

 Receptory węchowe szybko się adaptują.

pobudzenie receptora węchowego —- akson receptora w. ———> określony

obszar opuszki węchowej —> kora węchowa —→ okolice mózgu sterujące
odżywianiem, reprodukcją

PERCEPCJA OKREŚLONEGO ZAPACHU

Inne układy sensoryczne oraz uwaga 20

 Rodzina białek, znajdująca
się na zakończeniu rzęsek
komórki węchowej,
przechodzi siedmiokrotnie
z jednej strony błony kom.
na drugą i reaguje z
określonymi substancjami
chemicznymi na zewnątrz
komórki, poprzez
zainicjowanie zmian w
białku G we wnętrzu
komórki. Białko G
wywołuje ciąg reakcji
chemicznych
powodujących powstanie
potencjału
czynnościowego.

💡 Ogromna liczba receptorów węchowych wskazuje na znaczną

specyfikację funkcji. Dzięki aktywności jednego receptora
rozpoznajemy przybliżoną strukturę cząsteczki, a bardziej
szczegółowe informacje o składzie chemicznym zapachu są
uzyskiwane po analizie aktywności większej populacji receptorów.

Tak skomplikowany mechanizm wynika z faktu, iż związków chemicznych

tworzących informację zapachową nie da się pogrupować (tak, jak np. długości
fali światła odbitego w percepcji wzroku).

Narząd lemieszowo-nosowy i feromony

Inne układy sensoryczne oraz uwaga 21

 VNO jest wyraźnie zaznaczony u większości ssaków i łatwy do lokalizacji u
ludzkich dzieci, to u dorosłych ma niewielkie rozmiary i przeważnie jest
pozbawiony receptorów, co wskazuje, że może być narządem szczątkowym -
pozostałość po poprzednich fazach rozwoju ewolucyjnego.

Inne układy sensoryczne oraz uwaga 22

 Kolejnym przykładem może być synchronizacja cykli menstruacyjnych u kobiet
przebywających wspólnie w jednym miejscu przez dłuższy okres czasu.

4. UWAGA

Podstawy
Uwaga jest w większości przypadków procesem automatycznym - rejestrujemy
niezliczoną ilość informacji bez świadomego skupiania się na nich - jednak może
być też sterowana świadomie przez nasz umysł.

Inne układy sensoryczne oraz uwaga 23

 Na czym polega różnica w aktywności mózgu podczas świadomej i
nieświadomej rejestracji różnych informacji?

MECHANIZMY KIEROWANIA UWAGI NA BODZIEC

“bottom” (dół) → oddziałujące bodźce
“top” (góra) → kora mózgowa

1. “bottom-up” (sterowanie oddolne) - kiedy bodziec jest dostatecznie silny

pobudza aktywność mózgu (a więc i uwagę) w sposób oddolny

2. “top-down” (sterowanie odgórne) - reakcja obszarów sensorycznych kory na

bodziec może zostać wzmocniona przez inne obszary mózgu

Pomijanie stronne

💡 Przeciwieństwem uwagi jest NIEUWAGA, nazywana inaczej

pomijaniem.

Inne układy sensoryczne oraz uwaga 24

 Przykład: mężczyzna, po kilku udarach, nie zwraca uwagi na charakterystyczne,
niespodziewane dźwięki (duży hałas, nagły dźwięk koło ucha), zupełnie ich nie
rejestruje; jednakże, kiedy dostanie polecenie, aby nasłuchiwać (poświęci temu
uwagę, skupi się), wychwytuje wszystko prawidłowo.

(najczęściej przy uszkodzeniu górnego zakrętu skroniowego prawej półkuli)

Inne układy sensoryczne oraz uwaga 25

 Metody wspomagające kierowanie uwagi na zaniedbywaną stronę:

słowne nakazanie skupiania się też na lewej stronie (daje tylko przejściowy
efekt),

skierowanie spojrzenia na lewo i jednoczesne dotykanie czegoś lewą ręką/

słyszenie dźwięków z lewej strony,

Inne układy sensoryczne oraz uwaga 26

 ADHD
Główny problem → rozchamowanie.
Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami koncentracji
uwagi - ADHD - charakteryzuje się:

zaburzeniami uwagi (trudnością w skupieniu się)

nadpobudliwością (niepokój ruchowy)

impulsywnością

wahaniami nastroju

brakiem opanowania

zwiększoną wrażliwością na stres

Inne układy sensoryczne oraz uwaga 27

 zmniejszoną zdolnością tworzenia i realizacji planów

TESTY BEHAWIORALNE (diagnoza ADHD oraz nasilenia jej objawów):

1. Zadanie z wyborem odroczenia - mniejsza nagroda od razu, czy większa po

odczekaniu pewnego czasu?

2. Zadanie z sygnałem stop

3. Badanie na mrugnięcie uwagowe (wyświetla się serię czarnych liter na

ekranie…)

GENEZA CHOROBY

Niewielkie różnice anatomiczne, które nie wyst. u każdej osoby z ADHD:

>> 95% objętości mózgu osoby neuronormatywnej
>> zmniejszenie okolic przedczołowych w prawej półkuli
>> mniejsza objętość móżdżku (sterowanie ogniskiem uwagi)

Inne układy sensoryczne oraz uwaga 28

 LECZENIE

Inne układy sensoryczne oraz uwaga 29

Inne układy sensoryczne oraz uwaga 30