Ngữ văn 12 Nâng cao

Giáo viên Lê Ngọc Hân – trường THPT Lê Quý Đôn TP. HCM

VỢ CHỒNG A PHỦ - Tô Hoài

I. TÌM HIỂU CHUNG
1. Tác giả: Tô Hoài - một trong những cây bút văn xuôi hàng đầu văn học hiện đại Việt Nam.
➢ Viết nhiều về 2 mảng chính: chuyện về loài vật và chuyện về những dân nghèo ven đô.
➢ Đa dạng về thể loại: tiểu thuyết, truyện ngắn, bút kí, hồi kí, tự truyện, kinh nghiệm sáng tác, truyện-
kịch thiếu nhi, kịch bản phim…
2. Tác phẩm
➢ 1952: Tô Hoài đi cùng bộ đội vào giải phóng Tây Bắc, sống với đồng bào dân tộc thiểu số suốt 8
tháng. Chuyến đi chính là nguồn cảm hứng sáng tác cho tập Truyện Tây Bắc.
➢ Vợ chồng A Phủ là truyện ngắn đặc sắc nhất của Truyện Tây Bắc.
II. ĐỌC-HIỂU VĂN BẢN
1. Nhân vật Mị - tiêu biểu cho số phận người phụ nữ H’Mông: tuy nghèo khổ trong chế độ phong
kiến vùng cao nhưng vẫn tiềm tàng sức sống mạnh mẽ.
a. Trước khi về nhà thống lí Pá Tra
➢ Xinh đẹp, thổi sáo hay
➢ Hiếu thảo, siêng năng, chịu khó, tự trọng
➢ Yêu đời, khát khao hạnh phúc
➢ Có tình yêu đẹp
➢ Cuối cùng: bị chà đạp - phải làm dâu trừ nợ
Nguyên nhân: cha mẹ nợ nhà thống lí từ khi mới lấy nhau, đến khi già, chết vẫn chưa trả hết nợ.
→ Mị thực chất sống đời nô lệ.
b. Cuộc sống tủi nhục trong nhà thống lí
➢ Hình ảnh Mị:
• Ngồi quay sợi gai bên tảng đá, cạnh tàu ngựa.
• Luôn cúi mặt, mặt buồn rười rượi.
→ Chân dung Mị được nhấn mạnh ở phía thân phận: 1 kiếp đọa đày cơ cực, lẻ loi và tăm tối.
→ Số phận Mị hoàn toàn tương phản với gia đình thống lí: nhiều nương, nhiều bạc, nhiều thuốc phiện
nhất làng.
→ Qua cuộc đời Mị, Tô Hoài muốn dựng lên bảng cáo trạng đanh thép tố cáo chế độ phong kiến miền núi
vô nhân tính:
➢ Bóc lột sức lao động: đọa đày thể xác
• Mị tưởng mình là con trâu con ngựa: Ở lâu trong cái khổ, Mị quen khổ rồi. Bây giờ thì Mị tưởng
mình cũng là con trâu, mình cũng là con ngựa…
• Không bằng cả con trâu con ngựa: Con ngựa, con trâu làm còn có lúc…, đàn bà con gái trong
nhà này thì vùi vào việc làm cả đêm cả ngày.
➢ Chiếm đoạt tuổi trẻ: đọa đày tinh thần
• Tê liệt mọi ý thức và cảm giác, lùi lũi như con rùa nuôi trong xó cửa.
• Căn buồng Mị nằm là 1 ẩn dụ về ngục thất tinh thần: Ở cái buồng Mị nằm, kín mít… không biết là
sương hay là nắng.
→ Sức sống + tuổi xuân bị giam giữ, tâm hồn bị cách ly.
➢ Lợi dụng thần quyền để cột chặt người dân vào vòng nô lệ: Ta là thân đàn bà con gái, đã bị nó
trình ma nhà nó rồi thì chỉ còn chết rũ xương ở đây thôi.
→ Tố cáo chế độ phong kiến miền núi đã dùng cường quyền và thần quyền để bóc lột sức lao động, chà
đạp tàn nhẫn lên tinh thần, khiến người dân nghèo sống mà như chết, tê liệt cảm giác.
Nghệ thuật: Ngòi bút tố cáo chân thực, sinh động, có sức cảm thông lớn với số phận bi kịch:
➢ Kết hợp miêu tả và kể chuyện
➢ Kết hợp miêu tả ngoại cảnh và ngoại hình, nội tâm nhân vật
➢ Điểm nhìn trần thuật linh hoạt
➢ Nhịp điệu chậm, trầm lắng; giọng điệu xót xa, thương cảm
41
 Ngữ văn 12 Nâng cao
Giáo viên Lê Ngọc Hân – trường THPT Lê Quý Đôn TP. HCM
c. Sự hồi sinh trong tâm hồn: sức sống tiềm tàng
➢ Thời con gái: Mị là thiếu nữ yêu đời, ăm ắp khát vọng hạnh phúc.
➢ Mới về nhà Pá Tra: không dễ dàng cam chịu.
• Tâm trạng buồn đau: Có đến hàng mấy tháng, đêm nào Mị cũng khóc.
• Hành động: định tự tử nhưng nhớ ra mình không thể chết vì thương cha mẹ: Mị ném nắm lá ngón
xuống đất… không đành lòng chết.
→ Mị ý thức được quyền sống và hạnh phúc của mình bị chà đạp nên đã tìm đến cái chết như 1
hình thức phản kháng, dù còn yếu ớt và tiêu cực.
➢ Ở lâu trong cái khổ, Mị quen khổ rồi, trở thành cái xác không hồn.
→ Tâm hồn Mị dù bị vùi dập đến tê dại nhưng vẫn ẩn chứa sức sống tiềm tàng.
 Sức sống trỗi dậy trong đêm tình mùa xuân
A. Tác động của hoàn cảnh: mùa xuân.
➢ Mùa xuân là thời điểm điển hình để:
• Khơi dậy những khát khao cảm xúc trong lòng người, đánh thức sức sống đang tiềm ẩn.
• Hồng Ngài mùa xuân năm ấy… bướm sặc sỡ.
→ Chọn đúng thời điểm để ngọn lửa sống trong Mị bùng lên.
B. Tác động của men rượu
➢ Lén uống rượu: uống ực từng bát, như muốn nuốt đi nỗi uất hận và nén xuống những khát khao
hạnh phúc.
➢ Cái say làm Mị quên đi hiện tại, nhớ về quá khứ:
• 1 cô Mị thổi sáo giỏi, bao nhiêu người mê.
• Uốn lá trên môi, thổi lá cũng hay như thổi sáo.
C. Tác động của tiếng sáo (3 chặng): mỗi lần tiếng sáo vang lên là nội tâm Mị có sự biến đổi.
➢ Tiếng sáo vọng lại từ xa: Mày có… người yêu:
• Tiếng sáo thiết tha bổi hổi.
• Mị nhẩm thầm theo bài hát.
→ Cảm nhận được giai điệu của tiếng sáo nghĩa là Mị đã thoát khỏi tình cảnh vô hồn. Âm thanh của
tiếng sáo gọi bạn tình đã đánh thức tâm hồn ngủ yên an phận, khiến trái tim Mị lại rung lên những
giai điệu của khát vọng được yêu.
➢ Tiếng sáo văng vẳng gọi bạn đầu làng:
• Gợi dậy những kỉ niệm ngọt ngào thời thiếu nữ của 1 cô Mị bao nhiêu người mê.
• Quá khứ thổi đến niềm vui khiến Mị thấy phơi phới trở lại, lòng đột nhiên vui sướng như những
đêm Tết ngày trước.
• Nhận ra Mị vẫn còn trẻ. Mị muốn đi chơi.
→ Ý thức về bản thân, về quyền sống trỗi dậy cùng lúc với nhận thức sâu sắc về thân phận nô lệ ép
duyên. Để phản kháng hiện tại, Mị đã nghĩ đến cái chết: Nếu có nắm lá ngón trong tay lúc này, Mị
sẽ ăn cho chết ngay chứ không buồn nhớ.
➢ Tiếng sáo lửng lơ bay ngoài đường:
• Vỗ về, an ủi thân phận Mị, thể hiện sự hờn trách của tình yêu: Anh ném pao… rơi rồi.
• Thâm nhập hẳn vào nội tâm Mị: Trong đầu Mị rập rờn tiếng sáo.
• Tiếng sáo trở thành tiếng lòng người thiếu phụ. Mị lắng nghe bao tủi hờn đang trào dâng.
→ Từ ý nghĩ muốn đi chơi dẫn đến 1 chuỗi hành động: đến góc nhà, lấy ống mỡ, xắn 1 miếng bỏ thêm
vào đĩa đèn, quấn lại tóc, với tay lấy cái váy hoa…: Hành động của sự thức tỉnh, chứng tỏ Mị đã ý
thức được hoàn cảnh tăm tối của mình nên muốn thắp lên ánh sáng.
→ Niềm ham sống trỗi dậy mãnh liệt.
D. Ngọn lửa ham sống vừa bùng lên đã bị A Sử tàn nhẫn dập tắt
➢ Nó xách cả 1 thúng sợi đay ra trói đứng Mị vào cột nhà.
➢ Mị vẫn trong trạng thái mơ hồ do men rượu, tâm hồn Mị vẫn rập rờn theo tiếng sáo.
➢ Mị nhận thức được hiện thực khi:
• Vùng bước đi mà tay chân đau không cựa được
• Nghe tiếng chân ngựa đạp vào vách.

42
 Ngữ văn 12 Nâng cao
Giáo viên Lê Ngọc Hân – trường THPT Lê Quý Đôn TP. HCM
→ Khi thực tại cứa vào da thịt buốt nhói, Mị tỉnh dần ra và cũng đau đớn dần lên vì nhận thức được
thân phận của mình: Mị thổn thức nghĩ mình không bằng con ngựa.
→ Tâm hồn Mị dằn xé giữa quá khứ đẹp đẽ và hiện thực đắng cay; giữa niềm ham sống trỗi
dậy mãnh liệt và nỗi tủi hờn thân phận.
 Tiểu kết: Sự trỗi dậy của khát vọng sống trong đêm tình mùa xuân tuy chưa thay đổi số phận Mị
nhưng nó đầy ý nghĩa: đó là sức sống tiềm ẩn để chờ thời cơ tiếp tục bùng cháy.
Giá trị hiện thực: tố cáo chế độ phong kiến miền núi đã trói buộc, giam hãm con người, chống lại quyền
sống, quyền tự do.
Giá trị nhân đạo: đoạn văn bảng lảng chất thơ, chứa chan niềm tin vào sức sống con người. Tiếng sáo lặp
đi lặp lại tha thiết như bài ca về sức sống bất diệt, bất chấp cường quyền bạo lực.
 Sức sống trỗi dậy trong đêm đông gặp A Phủ là thời khắc quyết định làm thay đổi thân phận Mị.
Tâm lí Mị tuy đầy mâu thuẫn nhưng lại phù hợp với tâm lí con người.
➢ Đêm nào Mị cũng dậy thổi lửa hơ tay, nhìn thấy A Phủ bị trói đứng.
• Ban đầu: Mị thản nhiên, thậm chí nếu A Phủ là cái xác đứng đấy cũng thế thôi.
→ Cảnh đánh người, trói người đến chết ở nhà thống lý là chuyện bình thường.
→ Tâm hồn Mị đã tê dại vì đau khổ, không còn cảm giác, cảm xúc với mọi việc xung quanh.
• Khi thấy A Phủ khóc: 1 dòng nước mắt lấp lánh bò xuống 2 hõm má đã sạm đen lại, tâm hồn khô
héo của Mị chợt hồi sinh.
• Sau đó: Mị nhớ lại đêm bị A Sử trói đứng, nhiều lần khóc nước mắt chảy xuống miệng…
→ Giọt nước mắt bản năng sinh tồn của A Phủ giúp Mị nhớ ra thân phận mình, trỗi dậy cảm xúc
thương thân.
• Cảm xúc thương thân đưa Mị đến cảm xúc thương người - sự đồng cảm của những người cùng
cảnh ngộ đau thương.
→ Mị nhận thức được bản chất tàn bạo của bọn thống trị: Chúng nó thật độc ác…
→ Nhận ra sự vô lý trong tình cảnh của A Phủ: Người kia việc gì phải chết thế.
➢ Từ mối đồng cảm giai cấp được hình thành một cách tự nhiên, Mị nảy ra ý định cứu A Phủ.
• Ban đầu: thấy sợ: biết đâu A Phủ chẳng đã trốn được rồi… Mị phải chết trên cái cọc ấy.
• Sau đó: tình thương lớn dần lên, át cả nỗi sợ: nghĩ thế trong tình cảnh này, làm sao Mị cũng
không thấy sợ → Đó là quy luật tất yếu của tình cảm chân chính.
• Hành động đột ngột nhưng tất yếu: Mị rút con dao cắt lúa cắt dây mây.
→ Hành động của tình thương người.
➢ Từ việc giải thoát cho A Phủ, nỗi sợ hãi và khát vọng sống giúp Mị giải thoát chính mình.
• Ban đầu: Mị bị trói buộc bởi nỗi sợ hãi thần quyền và cường quyền: Ở đây thì chết mất.
• Sau đó: Khát vọng sống bùng lên, chiến thắng nỗi sợ.
→ Bản năng tự vệ tích cực của Mị.
• Đứng lặng trong bóng tối rồi vụt chạy theo A Phủ, lời nói ngắn gọn: A Phủ cho tôi đi.
→ Khát vọng sống mạnh mẽ đã giúp Mị có thêm sức mạnh để vùng thoát khỏi 2 nhà tù: phong kiến
và thần quyền, thay đổi số phận 1 cách tự phát.
 Tiểu kết: So với đêm tình mùa xuân, sự vùng dậy của Mị lần này triệt để hơn. Bản năng sống,
khát vọng tự do, tình thương người đã giúp Mị mở 1 trang mới cho cuộc đời mình.
Nghệ thuật: miêu tả diễn biến tâm lí tinh tế, sắc sảo, vừa dồn dập, đầy mâu thuẫn nhưng vẫn phù hợp với
quy luật sống và tâm lí con người.
Giá trị hiện thực: khắc họa sâu sắc cuộc sống người dân nghèo miền núi dưới ách thống trị phong kiến.
Giá trị nhân đạo: yêu thương, trân trọng con người, phát hiện sức sống mãnh liệt, ngợi ca lòng nhân hậu
của con người trong hoàn cảnh khốn khổ, mở ra con đường sống cho họ dưới ánh sáng cách mạng.
2. Nhân vật A Phủ
a. Số phận
➢ Người làng bên, mồ côi, nghèo, suốt đời làm thuê làm mướn.
➢ Khỏe mạnh, lao động giỏi
• Chạy nhanh như ngựa
• Biết đúc lưỡi cày, lưỡi cuốc, cày giỏi, săn bò tót thạo
• Nhiều người mê: Đứa nào được A Phủ cũng bằng được con trâu tốt trong nhà.

43
 Ngữ văn 12 Nâng cao
Giáo viên Lê Ngọc Hân – trường THPT Lê Quý Đôn TP. HCM
➢ Nhưng vẫn không thể lấy được vợ.
➢ Đánh A Sử - con trai quan thống lí.
• Bị bắt về, đánh đập dã man (… … … …)
• Bị phạt vạ 100 lạng bạc
→ Từ 1 chàng trai khỏe mạnh, tự do, không nợ nần ai, vì lẽ công bằng mà phải bỏ cả cuộc đời để trả
nợ nhà quan, thậm chí phải trả từ đời này qua đời khác: Đời mày, đời con, đời cháu mày tao cũng
bắt thế. Khi nào hết nợ mới thôi.
➢ Trong nhà thống lí: sống đời nô lệ đắng cay
• Bị bóc lột sức lao động (… … … …)
• Bị chà đạp tàn nhẫn do sơ ý để hổ ăn bò: chịu trói đứng chờ chết.
b. Tính cách
➢ Giới thiệu sự xuất hiện của A Phủ 1 cách bất ngờ: lúc A Phủ dũng cảm đối đầu với A Sử
→ Yêu công bằng, gan góc, bất chấp bạo quyền.
➢ Trả giá đắt: bị đánh đập tàn nhẫn, phải quỳ chịu đòn nhưng vẫn im như tượng đá…
→ Con người bản lĩnh, cứng cỏi.
➢ Sức sống và tính cách mạnh mẽ:
• Từ năm lên 10: người làng bắt A Phủ bán xuống bản người Thái ở cánh đồng thấp, A Phủ 1 mình
bỏ trốn lên Hồng Ngài sống tự lập.
• Khi bị trói đứng chờ chết: phản kháng mạnh mẽ, dùng 2 hàm răng to khỏe cúi xuống nhai đứt dây
đay.
• Khi được Mị cứu: khát vọng sống vùng lên mạnh mẽ giúp A Phủ có sức mạnh chạy thoát, dẫn
theo cả Mị.
→ Sức sống mạnh mẽ, tính cách gan góc, khát vọng tự do của A Phủ được thể hiện thật hồn
nhiên, bộc trực, khác với nội tâm phong phú của Mị.
→ Đây chính là điều kiện tốt nhất để A Phủ dễ dàng giác ngộ cách mạng, tiến đến đấu tranh tự giác để
giải phóng mình và quê hương.
III. TỔNG KẾT
1. Nội dung: giá trị hiện thực và nhân đạo
➢ Lên án, căm thù sự tàn bạo của giai cấp thống trị miền núi.
➢ Đồng cảm với số phận tủi nhục của nhân dân miền núi.
➢ Phát hiện và trân trọng những giá trị đẹp của người dân miền núi (khát vọng sống, tình người…)
➢ Đồng tình với quá trình đấu tranh đổi đời của người dân nghèo, mở ra cho họ con đường đấu tranh
giành tự do, hạnh phúc.
2. Nghệ thuật
➢ Xây dựng nhân vật tài tình.
➢ Miêu tả tâm lí.
➢ Tạo tình huống truyện.
➢ Ngôn ngữ giản dị, đậm chất thơ, mang phong vị miền núi Tây Bắc.

44