RICARDO A.

MERO III 9 JASPER AP

4.1
05/02/23
ANG KONSEPTO NG PAG-UNLAD

A. Ibigay ang kahulugan ng pag-unlad ayon sa mga sumusunod.

1. Kahulugan ayon sa diksyunaryo
2. Kahulugan ayon kay Feliciano Fajardo
3. Kahulugan ayon kay Todaro at Smith
4. Kahulugan ayon kay Sen

B. Kailan masasabing maunlad ang isang bansa?

Answers:
A.
1. Ang pag unlad ay pagbabago mula sa mababa tungo sa mataas na antas ng pamumuhay.
2. Ayon kay Feliciano R. Fajardo ang pag-unlad ay isang progresibo at aktibong proseso.
3. Sa tradisyonal na pananaw, binigyang-diin ang pag-unlad bilang pagtatamo ng patuloy na pagtaas ng antas
ng income per capital nang sa gayon ay mas mabilis na maparami ang kaniyang output kaysa sa bilis ng paglan
ng populasyon nito.
4. Sa Akdang “Development as freedom” (2008) ni Amartaya Sen, kanyang ipinaliwanag na ang kaunlaran ay
matatamo lamang kung “mapauunlad ang yaman ng buhay ng mga tao kaysa sa yaman ng ekonomiya nito”.

B. Kailan masasabing mainland ang isang bansa?

- Ang pag-unlad ng isang maunlad na bansa ay isang komplikadong konsepto na hindi masusukat sa isang
parameter lamang. Ito ay kinabibilangan ng ekonomiya, edukasyon, kalusugan, imprastraktura, patakaran sa
lipunan, kawalan ng kahirapan, at iba pa. Ang pagkakaroon ng malakas na ekonomiya ay mahalagang tanda ng
pag-unlad, ngunit hindi ito ang tanging sukatan. Kailangan din bigyang-pansin ang pagkakapantay-pantay sa
lipunan, kalusugan, at respeto sa karapatang pantao. Ang pag-unlad ay isang pangmatagalang proseso na
nangangailangan ng reporma at pagsisikap mula sa pamahalaan at mamamayan. Isang bansa ay maunlad
kapag may malakas na ekonomiya, maayos na edukasyon at kalusugan, pantay na pag-access sa batas,
magandang pamahalaan, at lipunang nagtataguyod ng karapatang pantao at kapayapaan.

C.
Ayon kay Feliciano R. Fajardo, ang pag-unlad ay isang progresibo at aktibong proseso. Habang ang pagsulong
ay ang bunga ng prosesong ito. At magkatulad ito.
RICARDO A. MERO III 9 JASPER AP
4.2
05/05/23
MGA PALATANDAAN NG PAG-SULONG AT PAG UNLAD

1. Ipaliwanag ang mga palatandaan ng pagsulong at pagunlad.

2. Ihambing ang pagsulong sa pagunlad
3. Sagutin ang Gawain 10 – Jumbled letters 1-5 Page 350

Answers:
1. #Likas na yaman – Malaki ang naitulong ng mga likas na yaman sa pagsulong ng ekonomiya lalong-lao na
ang mga yamang lupa, tubig, kagubatan, at mineral.
#Yamang-Tao – Isa ring mahalagang salik na tinitingnan sa pagsulong ng ekonomiya ang lakas-paggawa.
#Kapaal – Sinasabing lubhang mahalga ang kapital sa pagpapalago ng ekonomiya ng isang bansa.
#Teknolohiya at Inobasyon – Sa pamamagaan ng mga salik na ito, magagamit nang nas episyente ang iba
pang pinagkukunang-yaman upang mas maparami ang mga malilikhang produkto at serbisyo.

2. Ang pagsulong sa pag-unlad ay isang kumplikadong proseso na hindi maaring i-hambing sa isang simpleng
paraan. Ito ay kinabibilangan ng iba't ibang aspeto tulad ng ekonomiya, edukasyon, kalusugan, pamamahala,
at lipunang nagtataguyod ng karapatang pantao. Ang tunay na pag-unlad ay hindi lamang batay sa malalim na
pamamaraan, kundi pati na rin sa pangmatagalang paglalayon na mapaunlad ang buong bansa at mamamayan
nito.

3. - Sangay ng United Nations na naglalabas ng ulat ukol sa estado ng Human Development sa mga kasaping
bans anito.
Ans: UNDP
- Ang magpasimula ng Human Development Report
Ans: MABUB UL HAQ
- Ang itinuturing matunay na yaman ng isang bansa
Ans: TAO
- Nilikha upang bigyang diin na ang mga tao at ang kanilang kakayahan ang dapat na pinakapangunahing
pamantayan sa pagsukat ng pagunlad ng isang bansa.
Ans: Human Development Index
- Palatandaang ginagamit upang masukat ang kahirapan sa mga bansang kasapi ng UN.
Ans: Multi-Dimensional Poverty Index

4. Hindi nating masasabing maunlad na talaga na mas mas masganda na ito kaysa sa ibang henerasyon at
patulong pa naman ang pagunland.
RICARDO A. MERO III 9 JASPER AP
4.3
05/09/23
AKO BILANG MAG-AARAL

1. Datapwat seryoso ang pamahalaan na labawan ang korapsyon, patuloy pa rin ang maling paggasta ng kaban
ng bayan. Bilang isang mapanagutang mag-aaral, Paano ka makatutulong upang masugpo ito?

2. Maraming tao na ang nagpatunay na hindi hadlang ang kahirapan upang magtagumpay sa kahit anumang
Negosyo. Ilan sa mga ito sina Lucio Tan, Henry SY, At Manny Villar. Bilang isang matabilidad na mag-aaral,
paano ka makapag-aambag sa ekonomiya ng bansa kahit sa maliit na pamamaraan?

3. Maliban sa mga nabanggit na halimbawa, paano mo ipinakikita ang iyong pagiging makabansa?

4. Ang pagboto ay isang obligasyon ng mga mamamayan ng bansa. Hindi natatapos sa pagboto ang
obligasyong ito. Kinakailangang makilahok ang bawat isa sa mga proyektong pangkaunlaran. Bilang isang mag-
aaral, paano mo ginagamit ang iyong pagiging maalam sa pagpili ng mga dinuno at pakikilahok sa mga gawaing
pampaaralan at pampamayanan?

Answers:
1. Bilang isang mapanagutang mag-aaral, makatutulong ako sa paglaban sa korapsyon sa pamamagitan ng
pagiging mapanuri at pagbibigay ng suporta sa mga programa at patakaran na naglalayong labanan ito. Maaari
akong maging bahagi ng kampanya para sa transparency at accountability sa pamahalaan, at maging kritikal na
mamamayan na umaakto para sa tunay na pagbabago.
2. Bilang isang matabilidad na mag-aaral, maaring magambag ako sa ekonomiya ng bansa sa pamamagitan
ng pagtataguyod ng malasakit sa lokal na negosyo. Maari akong suportahan ang mga produkto at serbisyo ng
mga lokal na negosyo at maging responsable na mamimili. Maaari rin akong mag-ambag sa pagpapalaganap
ng kaalaman at kaunlaran sa pamamagitan ng pagbibahagi ng aking natutuhan sa iba.
3. Ang pagpapakita ng pagiging makabansa ay maaaring maipakita sa pamamagitan ng pakikilahok sa mga
aktibidad at proyekto na naglalayong magdala ng pagbabago sa bansa. Maaring akong maging aktibo sa mga
organisasyon na nagsusulong ng mga isyung pambansa at pamayanan, at maipahayag ang aking mga saloobin
sa mga usaping nakakaapekto sa bansa sa pamamagitan ng tamang paggamit ng aking boses.
4. Bilang isang mag-aaral, ginagamit ko ang aking pagkaalam sa pagpili ng mga pinuno at pakikilahok sa mga
gawaing pampaaralan at pampamayanan. Maari akong maging aktibo sa mga eleksyon sa paaralan at isulong
ang mga kandidato na may integridad at malasakit sa kapakanan ng mga mag-aaral. Sa pamamagitan ng
paglahok sa mga proyekto ng paaralan at komunidad, maaari akong maging bahagi ng pagpapaunlad ng aking
lokal na pamayanan at magambag sa pangkalahatang kaunlaran ng bansa.
RICARDO A. MERO III 9 JASPER AP
4.4
05/10/23
Sama-samang pagkilos para sa pambansang kaunlaran

1. Bakit kailangan ang sama-samang pagkilos ng bawat mamamayan sap ag-unlad ng bansa?
2. Ipaliwanang ang ilan sa mga estratehiya na makatutulong sap ag-unlad ng bansa.
A. Mapanagutan C. Makabansa
B. Maabilidad D. Maalam

Answers:
1. Ang sama-samang pagkilos ng bawat mamamayan ay mahalaga sa pag-unlad ng bansa dahil ito ang
nagbibigay-daan sa malawakang pagbabago at pagpapaunlad. Ito ay nagbibigay ng malakas na boses at
impluwensya, nagkakasama ng iba't ibang kakayahan, nagpapalaganap ng pagkakaisa at identidad bilang isang
bansa, at nagdudulot ng mas malalim at malawakang mga solusyon sa mga suliraning kinakaharap ng bansa.
Sa pamamagitan ng sama-samang pagkilos, nagkakaroon ng pagkakataon na magambag ang bawat
mamamayan sa pag-unlad ng bansa at magtulungan tungo sa isang mas maunlad at progresibong lipunan.

2. A. Mapanagutan
- Ang tautang pagbabayad ng buwis. Kasi ang pagkakaroon ng kultura ng tamang pagbabayad ng buwis ay
makakatulog upang magkaroon ang pamahalaan ng sapat na halagang magagamit sa mga serbisyong
panlipunan tulad ng libreng edukasyun, Murang Programang pangkalusugan, at iba pa.
- Pagmaki-alam. Ang lahat ng mali ay labanan, at ang lahat ng tama ay ipaglaban. Paglabaw sa anomalya at
korapsyon maliit man o Malaki sa lahat ng aspekto ng lipunan at pamamahala.

B. Maabilidad
- Bumuo o sumali sa kooperatiba. Ang pagiging kasapi ng kooperatiba ay isang paraan upang magkaroon ng
pagkakataon ang bawat isa na maging kasapi sa paglikha ng yaman ng bansa.
- Sa pagnenegosyo. Hindi dapat manatiling manggagawa lamang ang Pilipino. Dapat nating sikapin na maging
negosyante upang tunay na kontrolado ng Pilipino ang kabuhayan ng bansa at hindi ng mga dayuhan.

C. Makabansa
- Pakikilahok sa pamamahala ng bansa. Ang aktibong pakikilahok sa pamamahala ng barangay, gobyernong
local, at pambansang pamahalaan upang maisulong ang mga adhikaon at pangangailangan ng mga Pilipino ay
kailangang gawin. Bawat mamamayan upang umunlad ang bansa.
- Pagtangkilik sa mga produktong Pilipino. Ang yaman ng bansa ay nawawala tuwing tinatangkilik natin ang
dayuhang produkto. Dapat nating tangkilikin ang mga produktong Pilipino.

D. Maalam
- Tamang pagboto. Ugaling pag-aralan ang mga programming pangkaunlaran ng mga kandidato bago pumili ng
iboboto.
- Pagpapatupad at pakikilahok sa mga proyektong pangkaunlaran sa komunidad. Ang pag-unlad ay hindi
magaganap kung ang pamahalaan lamang ang kikilos. Maaring manguna ang mga mamamayan sa pagbuo at
pagpapatupad ng mga pangkaunlaran. Dapat ay magkaroon tayo ng malasakit sa ating komunidad upang
makabuo at makapagtupad ng mga proyektong magpapaunlad sa ating komunidad.
RICARDO A. MERO III 9 JASPER AP
4.5
05/16/23
ANG SEKTOR NG AGRIKULTURA

1. Ano-ano ang bumubuo ng sector ng agrikultura? Ipaliwanag ang bawat isa

2. Ano-ano ang mga kalagahan ng agrikultura sa ekonomiya ng bansa?

Answers:
1. #Paghahalaman. Maraming mga pangunahing pananim ang bansa tulad ng palay, mais, niyog, tubo, saging,
pinya, kape, manga, tabako, at abaka. Ang mga pananim na ito ay karaniwang kinokonsomo sa loob at labas sa
bansa.
#Panghahayupan. Ang paghahayupan naman ay binubuo ng pag-aalaga ng kalabaw, baka, kambing, baboy,
manok, pato at iba pa. Ang paghahayupan ay nakatutulong sap ag-supply ng ating mga pa-ngangailangan sa
karne at iba pang pang pagkain.
#Pangingisda. Itinuturing ang Pilipinas bilang isa sa mga pinakamalaking tagatustos ng isda sa buong mundo.
Isa sa pinakamalaking daungan ng mga huling isda ay matatagpuan sa ating bansa.
#Paggugubat. Ang paggugubat ay isang pangunahing pang-ekonomikong Gawain sa sector ng agrikultura.
Patuloy na nililinang ang ating mga kagubatan bagamat tayo ay nahaharap sa suliranin ng pagkaubos ng mga
yaman ito.

2. Ito ang mga kahalagahan ng agrikultura sa ekonomiya ng bansa;

- Ang agrikultura ay pangunahing pinagmulan ng pagkain.
- Pinagkukunan ng material para makabuo ng bagong produkto.
- Pinagkukunan ng kitang panlabas.
- Pangunahing nagbibigay ng trabaho sa mga Pilipino.
- Pinagkukunan ng Sobrang Manggagawa mula sa Sektor-Agrikultural patungo sa sector ng Industriya at
Paglilingkod.
RICARDO A. MERO III 9 JASPER AP
4.6
05/17/23

A.
A
G
R
I
K
U
L
T
U
R
A

B. Pamprosesong Tanong:
1. Ano-ano ang bumubuo sa sector ng agrikultura?
- Paghahayupan, Pangingisda, Paghahalaman, Paggugubat

2. Paano nakatutulong ang sector ng agrikultura sa pamumuhay ng tao sa komunidad?

- Ang sektor ng agrikultura ay naglalarawan ng malaking papel sa pamumuhay ng tao sa komunidad. Ito ang
nagbibigay ng pagkain at nutrisyon, nagbibigay ng hanapbuhay at pagkakakitaan, nagpapalakas sa ekonomiya,
at nag-aalaga ng kapaligiran. Sa pamamagitan ng agrikultura, natutugunan ang mga pangunahing
pangangailangan ng tao, nagkakaroon ng kabuhayan, umuunlad ang ekonomiya, at pinangangalagaan ang
kalikasan.

3. Sa iyong palagay, sapat ba ang naitutulong o pagtugon ng sector ng agrikultura sa mga pangangailangan ng
maraming Pilipino? Bakit?
- Ang sektor ng agrikultura ay may mahalagang papel sa pangangailangan ng maraming Pilipino, ngunit hindi
pa sapat. Kakulangan sa modernisasyon, kahirapan, kakulangan sa imprastruktura, at vulnerability sa sakuna
at krisis ang ilan sa mga hadlang. Ang kakulangan din sa maayos na value chain ay nagreresulta sa mababang
kita ng mga magsasaka. Kailangan ng higit pang suporta, modernisasyon, imprastruktura, at pag-unlad ng
value chain upang matugunan ang mga pangangailangan ng mas maraming Pilipino at mapaunlad ang sektor
ng agrikultura.

4. Iugnay ang papel ng sector ng agricultural sa pagkakamit ng launlaran ng bansa.

- Ang sektor ng agrikultura ay may malaking papel sa pagkakamit ng kaunlaran ng bansa. Bilang isang
pangunahing industriya, ito ang nagbibigay ng pagkain, hanapbuhay, at pangkabuhayan sa mga mamamayan.
Ang malawakang pag-unlad ng sektor ng agrikultura ay nagreresulta sa mas malakas na ekonomiya, pagbawas
ng kahirapan, at pagpapalakas ng seguridad sa pagkain. Ito ay nagpapakita ng ugnayan ng sektor ng agrikultura
sa pangkalahatang pag-unlad ng bansa.
RICARDO A. MERO III 9 JASPER AP
4.7
05/23/23
MGA SULIRANIN SA SEKTOR NG AGRIKULTURA
1. Ano-ano ang mga suliranin sa sector ng pagsasaka, pangigisda, panghahayupan at paggugubat? Ipaliwanag ang bawat
isa.
2. Sa iyong palagay, paano mahihikayat ang kabataan na gumawa ng kahbang na makatutulong sa sector ng agrikultura?

Answers:
1. #Pagsasaka.
= Pagliit ng lupang pansakahan
- Ang patuloy na paglaki ng populasyon, paglawak ng panirahan, komersiya, at industriya ay nagdudulot ng pagliit ng mga
takdang lupain para sa pagsasaka.
= Paggamit ng teknolohiya
- Ang kakayahang mapataas ang produksiyon ng lupa ay higit na makakamit sa pamamagitan ng paggamit ng teknolohiya.

= Kakulangan ng mga pasilidad at imprastruktura sa kabukiran.

- Isa rin sa mga dapat na mabigyan ng atensiyon ay ang kakulangan sa mga imprastrakturang magagamit ng ating mga
magsasaka
= Kakulangan ng suporta mula sa iba pang sector
- Ang pagtutulungan sa loob at labas ng sector ay mag tutulak upang higit na maging matatag ang agrikultura.
= Pagbibigay-prayoridad sa sektor ng industriya
- Isa sa mga nagpahina sa kalagayan ng agrikultura ayon kina Habito at Briones (2005) ay ang nagging prayoridad ng
pagbibigay ng proteksiyon sa mga favored import sa pandaigdigang pamilihan.
= Pagdagsa ng mga dayuhang kalakal
- Isang malaking kompetisyon ang kasalukuyang hinaharap ng bansa dulot ng pagdagsa ng mga dayuhang kalakal.
= Climate Change
- Pag patuloy na epekto ng Climate change ay lubhang nakaapekto sa bansa tulad ng pagdating ng bagyong Yolanda na
may pambihirang lakas noong 2013.

#Pangisdaan
= Mapanirang operasyon ng malalaking komersiyal na mangingisda
- Mula sa aklat nina Balitao et al (2012), ang malalaki at komersiyal na barko na ginagamit sa paghuli ng mga isda ay
nakaapekto at nakasisira sa mga korales.
= Epekto ng polusyon sa pangisdaan
- Binanggit din sa aklat nina Balitao et al (2012) ang patuloy na pagkasira ng Laguna de Bay at Manila Bay dahil sa mga
polusyon na nagmula sa mga tahanan, agrikultura, at industriya.
= Lumalaking populasyon sa bansa
- Ang patuloy na pagtaas sa bilang ng mga mamamayang Pilipino ay nagdudulot ng mataas na pressure sa yamang tubig
ng bansa at sa lahat ng yamang-likas sa kabuuan.
= Kahirapan sa hanay ng mga mangingisda.
- Ang mga magsasaka at mangingisda ay isa sa may pinakamababang sahod ng natatanggap.

#Paggugubat
= Mabilis na pagkaubos ng mga likas na yaman lalo na ng kagubatan.
- Malawakan ang paggamit sa ating mga likas na yaman. Mabilis na naubos ito dahil sa mga pangangailangan sa mga
hilaw na sangkap sa produksiyon tulad ng mga troso at mineral.
A. Dahil dito, nababawasan ang supply ng mga hilaw na sangkap na ginagamit ng mga industriya.
B. Sa pagkawala ng mga kagubatan, nawawalan ng tirahan ang mga hayop kaya hindi sila makapagparami.
RICARDO A. MERO III 9 JASPER AP

#Panghahayupan
Pagkaroon ng kahirapan sa panghahayupan

2. Upang mahikayat ang kabataan na makilahok sa sektor ng agrikultura, mahalaga na ipakita ang kahalagahan
ng agrikultura bilang isang hanapbuhay at pagsisilbi sa bansa. Dapat itaguyod ang mga programa at proyekto
na nagbibigay ng mga kaalaman at kasanayan sa agrikultura, tulad ng mga pagsasanay, edukasyonal na mga
kampanya, at pagkakaroon ng mga modelo ng tagumpay na kabataan sa larangan ng agrikultura. Mahalaga rin
na itampok ang mga benepisyo ng agrikultura, tulad ng pagkakaroon ng malikhaing trabaho, pagkakaroon ng
malinis na pagkain, at kontribusyon sa pang-ekonomiyang pag-unlad. Sa pamamagitan ng pagpapakita ng mga
oportunidad at potensyal ng sektor ng agrikultura, maaring mahikayat ang kabataan na maging aktibo at
makapagambag sa sektor na ito.
RICARDO A. MERO III 9 JASPER AP

4.8
05/24/23
MGA PATAKARAN AT PROGRAMA NG SEKTOR NG AGRIKULTURA

1. Ano-ano ang mga batas tungkol sa lupa? Ibigay ang kahulugan bawat batas.
2. Ano-ano ang mga programa sa pangisdaan?
3. Ilarawan ang mga sumusunod:
A. CLASP C. SUSTAINABLE FOREST MANAGEMENT STRATEGY
B. NIPAS

Answers:
1. Land Registration Act ng 1902 – Ito ay sistemang Torrens sa panahon ng pananakop ng mga Amerikano na kung saan
ang mga titulo ng lupa ay ipingtalang lahat.
2. Public Land Act ng 1902 – Nakapaloob dito ang pamamahagi ng mga lupaing pampubliko sa mga pamilya na
nagbubungkal ng lupa.
3. Batas Republika Bilang 1160 – Nakapaloob dito ang pagtatatag sa National Resettlement and Rehabilitation
Administration (NARRA) na pangunahing mangangasiwa sa pamamahagi ng mga lupain para sa mga rebeldeng nagbalik
loob sa pamahalaan.
4. Batas republika Blg. 1190 ng 1954 – Ito ay batas na nagbibigay-proteksiyon laban sap ag-aabuso, pagsasamantala, at
pandaraya ng mga may-ari ng lupa sa mga manggagawa.
5. Agricultural Land Reform Code – Ito ay simula ng isang malawakang reporma sa lupa na nilagdaan ng dating
Pangulong Diosdado Macapagal noong ika – 8 ng Agosto 1963.
6. Antas ng Pangulo Blg. 2 ng 1972 – Itinadhana ng kautusan na isailalim sa reporma sa lupa ang buong Pilipinas noong
panahon ni dating Pangulong Marcos.
7. Antas ng Pangulo Blg. 27 – Kaalinsabay ng Antas ng Pangulo Blg. 2 ay ipinatutupad ang batas na ito na sinasabing
magpapalaya sa mga magsasaka sa tanikala ng kahirapan at paglilipat sa kanila ng pagmamay-ari ng lupag sinasaka.
8. Batas Republika Blg. 6657 ng 1988 – Kilala sa tawag na Comprehensive Agrarian Reform Law (CARL) na inaprobhan ni
dating Pangulong Corazon Aquino noong ika-10 ng Hunyo, 1988. Ipinasailalim ng batas na ito ay nakapaloob sa
Comprehensive Agrarian Reform Program (CARP) Ipinamamahagi ng batas ang lahat ng lupang agricultural anoman ang
tanim nito sa mga walang lupang magsasaka.

2. Pagtatayo ng mga daungan, Philippine Fisheries Code of 1998, Fishery research.

3. CLASP
- Paglilipat teknolohiya o pagtuturo sa mga mamamayan ng wastong paglinong sa mga likas na yaman ng bansa.
NIPAS
- Ito ay program ana ang pangunahing layunin ay maingatan at protektahan ang kagubatan. Ito ay paraan upang mailigtas
ang mga hayop at pananim dito.
SUSTAINABLE FOREST MANAGEMENT STRATEGY
- Ito ay pamaraan upang matakdaan ang permanente at sukat ng kagubatan. Ito ay estratehiya ng pamahalaan upang
maiwasan ang suliranin ng squatting, huwad at illegal na pagpapatitulo ng lupa at pagpapalit ng gammit sa lupa.
RICARDO A. MERO III 9 JASPER AP

4.11
06/06/23
ANG SEKTOR NG PAGLILINGKOD

Gawain 3: Ang Teks to Graph

Pamprosesong Tanong:
1. Ano ang ibig sabihin ng sector ng Paglilingkod?
2. Isa-isahan ang bumubuo sa sector ng paglilingkod.

Answers:
1. Ang sektor ng paglilingkod ay tumutukoy sa mga industriya o larangan ng gawain na naglilingkod sa
pangangailangan ng publiko at lipunan. Ito ay kinabibilangan ng mga sektor tulad ng edukasyon, kalusugan,
transportasyon, seguridad, kultura, at iba pang serbisyo ng pamahalaan at pribadong sektor na naglalayong
mapabuti ang kalidad ng buhay at kahalagahan ng komunidad.
2. #Transportasyon, komunikasyon, at mga Imbakan
- Binubuo ito ng mga paglilingkod na nagmumula sa pagbibigay ng publikong sakayan, mga paglilingkod ng
telepono, at mga pinapaupahang bodega.
#Kalakalan
- Mga gawaing may kaugnayan sa pagpapalitan ng ibat-ibang produkto at paglilingkod
#Pananalapi
- Kabilang ang mga paglilingkod na binibigay ng ibat-ibang institusyong pampinansiyal tulad ng mga bangko,
bahay-sanglaan, remittance agency, foreign exchange dealers at iba pa.
#Paupahang bahay at Real Estate
- Mga paupahan tulad ng mga apartment, mga developer ng subdivision, town house, at condominium.
#Paglilingkod ng Pampribado
- Lahat ng mga paglilingkod na nagmumula sa pribadong sector ay kabilang dito.
#Paglilingkod ng Pampubliko
RICARDO A. MERO III 9 JASPER AP
- Lahat ng paglilingkod na ipinagkakaloob ng pamahalaan.

3. Oo, dahil ang malaking bilang ng sektor ng paglilingkod sa bansa ay nagpapahiwatig ng pagkakaroon ng
sapat na serbisyo at oportunidad para sa mga mamamayan. Ito ay nagpapahayag ng pangangailangan at
demanda ng lipunan, na nagpapakita ng aktibong ekonomiya at pag-unlad ng mga sektor tulad ng edukasyon,
kalusugan, at iba pa.
RICARDO A. MERO III 9 JASPER AP

4.12
06/07/23
MGA AHENSIYANG TUMUTULONG SA SEKTOR NG PAGLILINGKOD

1. Ilarawan ang mga ahensiyang tumutulong sa sector ng paglilingkod.

2. Ano-ano ang mga batas na ngangalaga sa Karapatan ng mga manggagawa?
3. Bakit kailangang siguruhin ang kapakanan ng mga manggagawang Pilipino sa ibang bansa?

Answers:
1. #Department of Labor and Employment (DOLE)
- Nagsusulong ng malaking pagkakataon para sa pagtatrabaho, humuhubog sa kakayahan ng mga manggagawa,
nangangalaga sa kapakanan ng mga manggagawa, at nagpapanatili sa kaayusan at kapayapaan sa Industriya ng
paggawa sa bansa.
#Overseas Workers Welfare Administration (OWWA)
- Ahensiya ng pamahalaan na tumitingin sa kapakanan ng mga Overseas Filipino Workers.
#Philippine Overseas Employment Administration (POEA)
- Itinatag sa bisa ng Executive Order 797 noong 1982 na may layuning isulong at paunlarin ang mga programa
ukol sa paghahapbuhay sa ibayong-dagot at pangalagaan ang kapakanan ng mga Overseas Filipino Workers.
#Technical Education and Skills Development Authority (TESDA)
- Itinatag sa bisa ng Republic Act 7796 noong 1994. Isinusulong ng batos na ito na hikayatin ang buong
partisipasyon ng industriya, paggawa, mga local na pamahalaan, at mga institusyong teknikal at bokasyonal
upang sanayin at paunlarin ang kasanayan ng mga manggagawa sa bansa.
#Professional Regulation Commision (PRC)
- Nangangasiwa at sumusubaybay sa Gawain ng mga manggagawang propesyonal upang matiyak ang
kahusayan sa paghahatid ng mga serbisyong propesyonal sa bansa.
#Commission on Higher Education (CHED)
- Nangangasiwa sa Gawain ng mga Pamantasan at kolehiyo sa bansa upang maitaas ang kalidad ng edukasyon
sa mataas na antas.

2. Ito ang batas na nangangalaga sa Karapatan ng mga manggagawa:

- Republic Act No.6727 (Wage Rationalization Act)
- Dagdag na bayad tuwing pista opisyal (Holiday pay – Artikulo 94)
- Dagdag na bayad tuwing araw ng pahinga o special day (Premium pay – Artikulo 91-93)
- Dagdag na bayad para sa trabaho ng lampas sa walong oras (Overtime Pay – Artikulo 87)
- Dagdag na bayad sa pagtatrabaho sa gabi (Night shift differential – Artikulo 86)
- Service charges (Artikulo 96)
- Service incentive leave (Sil – Artikulo 95)
- Maternity Leave (RA 8282)
- Paternity (RA 8187)
- Parental leave para sa solong magulang (RA 8972)
- Leave para sa mga biktima ng pang-aabuso laban sa kababahian at kanilang mga anak (Leave for victims of
violence against women and their children – RA 9262)
- Special leave para sa kababahian (RA 9710)
RICARDO A. MERO III 9 JASPER AP
- Thirteenth month day (PD 851)
- Bayad sa paghiwalay sa trabaho (SEPERATION DAY – ARTIKULO 297-298)
- Bayad sa pagreretiro (Retirement day – Artikulo 3015)
- Benepisyo sa employees compensation program (PD 626)
- Benepisyo sa philhealth (RA7875, as amended by RA 9241)
- Benepisyo sa social security system (RA 1161, as amended by RA 8282)
- Benepisyo sa pag-ibig (Republic Act. No. 9679)

3. Kailangang siguruhin ang kapakanan ng mga manggagawang Pilipino sa ibang bansa dahil sila ay
nagtatrabaho sa ibang bansa upang maghanapbuhay at magbigay ng suporta sa kanilang pamilya sa Pilipinas.
Ang proteksyon ng kanilang kapakanan ay mahalaga upang matiyak ang kanilang kaligtasan, pagiging treated
ng patas, tamang sahod, magandang trabahong kalagayan, at iba pang benepisyo at karapatan na kanilang
nararapat. Ang pagkalinga sa kanilang kapakanan ay hindi lamang moral na tungkulin, ngunit ito rin ay
nagpapabuti sa imahe ng bansa at nagpapakita ng pagpapahalaga sa kanilang mga kontribusyon at sakripisyo
sa ekonomiya ng Pilipinas.
RICARDO A. MERO III 9 JASPER AP

4.13
06/09/23
IMPORMAL NA SEKTOR

1. Ano-ano ang mga katangian ng impormal na sector.

2. Bakit pumapasok ang tao sa impormal na Sektor? Ibigay ang dahilan
3. Ipaliwanag ang mga epekto ng impormal na Sektor.

Answer:
1. > Hindi nakarehisto sa pamahalaan
> Hindi nagbabayad ng buwis mula sa kinikita
> Hindi nakapaloob sa legal at pormal na balangkas na inilatag ng pamahalaan para sa pagnenegosyo.

2. > Makaligtas sa pagbabayad ng buwis sa pamahalaan

> Makaiwas sa masyadong mahaba at masalimuot na proseso ng pakikipagtransaksiyon sa pamahalaan o ang
tinatawag na bureaucrative red tape. Sa aspektong ito ay pumapasok ang labis na regulasyon ng pamahalaan;
> Kawalan ng regulasyon mula sa pamahalaan na kung saan ang mga batas at programa ay hindi naipapatupad
nang maayos;
> Makapaghanapbuhay nang hindi nangangailangan ng malaking kapital o puhunan; at
> Mapanngibabawan ang matinding kahirapan.

3. > Pagbaba ng halaga ng nalilikham na buwis – Dahil ang mga kabilang sa impormal na sector ay hindi
nakarehistro, hindi rin sila nagbabayad ng buwis
> Banta sa kapakanan ng mga mamimili
> Paglaganap ng mga illegal na Gawain.