‫نام آزمون‪ :‬پویش الماس فیزیک‪D4-‬‬

‫دبیرستان دوره اول عالمه‬

‫طباطبایی_م‪5‬‬

‫یک جسم باید چگونه حرکت کند تا مسافت طی‌شده توسط آن با اندازۀ بردار جابه‌جایی‌اش یکسان باشد؟‬ ‫‪1‬‬

‫‪m‬‬ ‫‪km‬‬
‫به دست آورید‪.‬‬ ‫‪ ۷۲‬است‪ .‬تندی متوسط آن را بر حسب‬ ‫تندی متوسط مو‌تور سیکلت‬ ‫‪2‬‬
‫‪s‬‬ ‫‪h‬‬

‫مطابق شکل روبه‌رو شخصی از نقطۀ ‪ A‬به نقطۀ ‪ G‬حرکت می‌کند‪ .‬مسافت طی‌شده چند متر و چند کیلومتر است؟‬ ‫‪3‬‬
‫‪D‬‬
‫‪0m‬‬

‫‪300m‬‬ ‫‪400m‬‬
‫‪10‬‬

‫‪F‬‬
‫‪200 m‬‬ ‫‪E‬‬
‫‪C‬‬
‫‪G‬‬ ‫‪350 m‬‬

‫‪A‬‬
‫‪B 300m‬‬

‫= ‪(π‬‬ ‫متحرکی مطابق شکل از نقطۀ ‪ A‬به ‪ B‬حرکت می‌کند‪ .‬مسافت و جا‌به‌جایی جسم چقدر است؟ )‪۳‬‬ ‫‪4‬‬

‫‪A 2m O‬‬ ‫‪B‬‬

‫ﺟﺴﻢ ‪A‬‬ ‫ﺟﺴﻢ ‪B‬‬ ‫دو جسم مکعبی‌شکل ‪ A‬و ‪ B‬با جرم‌های یکسان روی یک سطح صاف قرار دارند‪ .‬مطابق شکل‪:‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪10N‬‬ ‫‪5N‬‬
‫‪2 Kg‬‬ ‫‪2 Kg‬‬

‫کدام جسم شتاب بیشتری می‌گیرد؟‬

‫دلیل خود را بیان کنید؟‬
‫‪۳‬‬
‫مسیر دایره‌ای شکل را مطابق شکل پیموده است‪ .‬بردار جابه‌جایی این متحرک را در شکل با خط جهت‌دار رسم کنید‪.‬‬ ‫متحرکی‬ ‫‪6‬‬
‫‪۴‬‬

‫ﻣﻘﺼﺪ‬

‫اتومبیلی در امتداد مسیر مستقیم از غرب به شرق در حرکت است و پس از ‪ ۸‬ثانیه‪ ۱۲۰ ،‬متر جابه‌جا می‌شود‪ .‬سرعت متوسط این اتومبیل چند‬ ‫‪7‬‬
‫متر بر ثانیه است؟ (نوشتن فرمول و راه حل نمره دارد‪).‬‬

‫شکل زیر‪ ،‬دونده‌ای را نشان می‌دهد که سرعت آن در شروع حرکت و ‪ ۲۰‬دقیقه پس از آن داده شده است‪ .‬شتاب متوسط دونده را حساب کنید‪.‬‬ ‫‪8‬‬
‫ﺻﻔﺮ‬
‫‪ 20‬دﻗﯿﻘﻪ‬

‫ﺷﻤﺎل‬
‫ﻏﺮب‬ ‫ﺷﺮق‬
‫ﺷﺮق( ‪2 m‬‬ ‫( ﺑﻪ ﻃﺮف‬ ‫ﺟﻨﻮب‬ ‫ﺷﺮق( ‪8 m‬‬ ‫( ﺑﻪ ﻃﺮف‬
‫‪s‬‬ ‫‪s‬‬

‫‪1‬‬
 ‫دبیرستان دوره اول عالمه طباطبایی_م‪5‬‬

‫طول جادۀ شهر کوهستانی بروجن از شهر تاریخی اصفهان حدود ‪ ۱۱۹‬کیلومتر و فاصلۀ مستقیم آنها ‪ ۸۴‬کیلومتر است (شکل زیر)‪ .‬اگر خوردویی‬ ‫‪9‬‬
‫فاصلۀ بین دو شهر را در مدت ‪ ۷۰‬دقیقه طی کند‪ ،‬تندی متوسط و سرعت متوسط اتومبیل بر حسب متر بر ثانیه و همچنین کیلومتر بر ساعت چقدر است؟‬
‫(الزم است توجه شود که به دالیل مختلفی از قبیل موانع طبیعی و هزینه احداث جاده‪ ،‬معموَال جاده بین دو‬
‫شهر به‌صورت مسیر مستقیم نیست)‪.‬‬

‫شکل زیر قایق تندرویی را نشان می‌دهد که در امتداد مسیری مستقیم از غرب به شرق در حرکت است و پس از ‪ ۸‬ثانیه حدود ‪ ۱۱۳‬متر جابه‌جا‬ ‫‪10‬‬
‫می‌شود‪ .‬تندی متوسط قایق چقدر است؟ توضیح دهید چرا مقدار آن با مقدار به‌دست آمده برای سرعت متوسط یکسان است‪.‬‬

‫ﺷﻤﺎل‬ ‫ﺟﺎﺑﻪﺟﺎﯾﯽ‬

‫ﻏﺮب‬ ‫ﺷﺮق‬
‫ﺟﻨﻮب‬

‫ﺷﻤﺎل‬ ‫شکل روبه‌رو نقشۀ جزیره ابوموسی واقع در خلیج فارس را نشان می‌دهد‪ .‬فاصلۀ بین مسجد جامع و مسجد‬ ‫‪11‬‬
‫‪500m‬‬
‫رس‬

‫ﻣﺴﺠﺪ ﺧﻠﯿﺞ ﻓﺎرس‬

‫خلیج فارس در این جزیره حدود ‪ ۳٫۴‬کیلومتر است‪.‬‬
‫ب ﭘﺎ‬
‫ﺎﺧﺎ‬

‫اگر ‪ ۶‬دقیقه طول بکشد تا شخصی با خودرو از مسجد جامع به خلیج فارس برود‪ ،‬تندی متوسط خودروی وی را‬
‫نﺷ‬
‫ﺧﯿﺎﺑﺎ‬

‫ﻓﺮودﮔﺎه اﺑﻮﻣﻮﺳﯽ‬
‫بر‌حسب متر بر ثانیه ب ‌ه دست آورید‪.‬‬
‫‌‬

‫ﻣﺴﺠﺪ ﺟﺎﻣﻊ اﺑﻮﻣﻮﺳﯽ‬

‫‪km‬‬
‫( یکی دیگر از یکاهای تندی است که معموَال برای وسایل نقلیه موتوری به‌کار می‌رود‪ .‬با توجه به اینکه هر کیلومتر‬ ‫)‬ ‫‪ 12‬کیلومتر بر ساعت‬
‫‪h‬‬
‫‪m‬‬ ‫‪km‬‬
‫روبه‌رو به یکدیگر تبدیل می‌شوند‪.‬‬ ‫و‬ ‫برابر با ‪ ۱۰۰۰m‬و هر ساعت برابر است با ‪ ۳۶۰۰s‬است‪ ،‬نشان دهید یکاهای‬
‫‪s‬‬ ‫‪h‬‬

‫‪3/6‬‬
‫‪km‬‬ ‫‪m‬‬
‫‪h‬‬ ‫‪s‬‬
‫‪3/6‬‬
‫‪+‬‬

‫‪ 13‬رکورد‌ جهانی دوی ‪ ۱۰۰‬متر مردان‪ ۹٫۵۸ ،‬ثانیه و در اختیار اوسین بولت‪ ،‬دوندۀ جامائیکایی است که در سال ‪ ۲۰۰۹‬به‌نام خود ثبت کرده است‪.‬‬
‫تندی متوسط این قهرمان جهانی را حساب کنید‪ .‬مفهوم فیزیکی عدد به‌دست آمده را توضیح دهید‪.‬‬

‫‪ 14‬شکل روبه‌رو مسیر پیموده‌شده توسط یک دونده را نشان می‌دهد‪ .‬مسافت و بردار جابه‌جایی دونده را روی شکل مشخص کنید‪.‬‬
‫پویش الماس فیزیک‪D4-‬‬

‫با رسم کردن نقطۀ شروع به پایان می‌توان بردار جابه‌جایی را رسم کرد‪.‬‬

‫ﺷﺮوع‬

‫ﭘﺎﯾﺎن‬

‫‪2‬‬
 ‫دبیرستان دوره اول عالمه طباطبایی_م‪5‬‬

‫‪ 15‬مسافت و جابه‌جایی هردو از جنس طول‌اند و بر حسب متر (‪ )m‬اندازه‌گیری می‌شوند‪ ،‬ولی می‌توانیم آنها را بر‌حسب واحدهای بزرگ‌تر یا‬
‫کوچک‌تر طول بیان کنیم‪.‬‬
‫الف) مسافت طی‌شده در شکل زیر چقدر است؟ مقدار به‌دست‌آمده را بر حسب متر و کیلومتر (‪ )km‬بیان کنید‪.‬‬
‫ب) با توجه به مقیاس داده‌‌شده روی شکل‪ ،‬اندازۀ بردار جابه‌جایی دانش‌آموز را به کمک خط‌‌کش به‌ دست آورید‪.‬‬

‫‪320m 73m‬‬

‫‪202m‬‬
‫‪300m‬‬

‫ﭘﺎﯾﺎن‬

‫‪323 m‬‬
‫ﺟﺎﯾﯽ‬
‫ﺟﺎﺑﻪ‬
‫ﺑﺮدار‬
‫ﻏﺮب‬
‫ﺟﻨﻮب‬ ‫‪200m‬‬

‫‪m‬‬
‫‪ ۲‬از حالت سکون شروع به حرکت می‌کند‪ .‬جابه‌جایی و سرعت این دوچرخه را پس از ‪ ۴‬ثانیه محاسبه کنید‪.‬‬ ‫‪ 16‬دوچرخه‌ای باشتاب ثابت‬
‫‪s‬‬
‫‪۲‬‬
‫‪m‬‬ ‫‪m‬‬
‫‪ ۱۲‬می‌رساند‪ .‬شتاب اتومبیل چقدر‬ ‫‪ ۱۰‬به‬ ‫‪ 17‬اتومبیلی که روی خط راست با شتاب ثابت حرکت می‌کند با طی کردن ‪ ۲۰‬متر سرعتش را از‬
‫‪s‬‬ ‫‪s‬‬
‫‪m‬‬ ‫‪m‬‬
‫= ‪V۰‬‬ ‫‪۱۰‬‬ ‫= ‪V۱‬‬ ‫‪۱۲‬‬ ‫است؟‬
‫‪s‬‬ ‫‪s‬‬
‫‪m‬‬ ‫‪m‬‬
‫‪ ۳۰‬می رسد ‪.‬شتاب متوسط دونده چند‬ ‫‪ 18‬دونده‌ای از حالت سکون در یک مسیر شروع به حرکت می‌کند و پس از ‪ ۱۵s‬سرعت آن به‬
‫‪s‬‬
‫‪۲‬‬ ‫‪s‬‬

‫است؟‬
‫‪m‬‬
‫است؟‬ ‫‪ 19‬شتاب متوسط متحرکی که در یک مسیر مستقیم حرکت می‌کند و در مدت ‪ ۵s‬از سرعت ‪ ۶‬به ‪ ۷۰‬می‌رسد چند‬
‫‪s‬‬
‫‪۲‬‬
‫‪m‬‬ ‫‪m‬‬
‫‪ ۶۰‬برسد‪ ،‬چند ثانیه است؟‬ ‫‪ ۱۰‬حرکت می‌کند‪ .‬مدت زمانی که که طول می‌کشد تا سرعت این قطار از صفر به‬ ‫‪ 20‬قطاری با شتاب متوسط‬
‫‪s‬‬ ‫‪s‬‬
‫‪۲‬‬
‫‪m‬‬
‫‪ ۲۰‬حرکت می‌کند‪ .‬شتاب متوسط این اتومبیل را محاسبه کنید‪.‬‬ ‫‪ 21‬اتومبیلی به مدت ‪ ۱۰‬ثانیه با سرعت‬
‫‪s‬‬

‫‪km‬‬ ‫‪km‬‬
‫‪ ۷۲‬می‌رساند‪ .‬شتاب متوسط دونده برحسب متر بر مجذور ثانیه‬ ‫‪ ۱۸‬به‬ ‫‪ 22‬دونده‌ای در مسیر مستقیمی سرعت خود را در مدت ‪ ۵‬ثانیه از‬
‫‪h‬‬ ‫‪h‬‬

‫‪t =0‬‬ ‫‪t = 5s‬‬ ‫چقدر است؟‬

‫‪km‬‬ ‫‪km‬‬
‫‪۳۲۴‬‬ ‫‪ ۲۱۶‬درحال حرکت است‪ .‬او برای سبقت گرفتن از خودروی جلویی باید در مدت ‪ ۳‬ثانیه سرعت خود را به‬ ‫‪ 23‬خودرویی با سرعت‬
‫‪h‬‬ ‫‪h‬‬

‫برساند‪ .‬بزرگی شتاب متوسط حرکت او چند متر بر مجذور ثانیه است؟‬

‫‪ 24‬خودرویی مسافت ‪ ۸۴۰‬متر را در مدت زمان یک دقیقه طی می‌کند‪ .‬تندی متوسط خودرو چند متر بر ثانیه است؟‬
‫‪km‬‬
‫‪ ۳۰‬طی می‌کند‪ .‬این هواپیما فاصلۀ بین دو شهر را در چند دقیقه طی کرده‬ ‫‪ 25‬هواپیمایی مسافت ‪ ۶۰۰‬کیلومتری بین دو شهر را با تندی متوسط‬
‫‪h‬‬

‫است؟‬
‫‪m‬‬
‫‪ ۲۰‬است» به چه معنا است؟‬ ‫‪ 26‬عبارت «تندی متوسط متحرکی‬
‫‪s‬‬

‫‪ 27‬خرگوشی مسافت ‪ ۱۰۰۰‬متر را در زمان ‪ ۹۰‬ثانیه طی کرده است‪ .‬تندی متوسط این خرگوش تقریبًا چند متر بر ثانیه است؟‬
‫‪km‬‬ ‫‪m‬‬
‫است؟‬ ‫و چند‬ ‫‪ 28‬موتور سیکلتی مسافت ‪ ۸۰۰m‬را در مدت ‪ ۴۰s‬می‌پیماید‪ .‬تندی متوسط این مو‌تور سیکلت چند‬
‫‪h‬‬ ‫‪s‬‬
‫پویش الماس فیزیک‪D4-‬‬

‫‪km‬‬
‫‪ ۴۲۰‬مسافت ‪ ۶۰۰‬کیلومتری تهران ‪ -‬اردبیل را طی می‌کند‪ .‬مدت زمان حرکت این هواپیما تقریبًا چند ساعت و‬ ‫‪ 29‬هواپیمایی با تندی متوسط‬
‫‪h‬‬

‫اردﺑﯿﻞ‬ ‫چند ثانیه است؟‬

‫‪600 km‬‬

‫ﺗﻬﺮان‬

‫‪3‬‬
 ‫دبیرستان دوره اول عالمه طباطبایی_م‪5‬‬

‫‪ 30‬دونده‌ای دور میدانی دایره‌ای شکل به شعاع ‪ ۲۰m‬یک دور کامل می‌زند‪ .‬مسافت و جا‌به‌جایی این دونده چقدر است؟‬
‫‪C‬‬ ‫‪ 31‬سگی مطابق شکل از نقطۀ ‪ A‬به ‪ B‬و سپس به ‪ C‬می‌رود‪ .‬مسافت طی‌شده و مقدار جا‌به‌جایی سگ به‌ترتیب چند متر است؟‬

‫‪6m‬‬

‫‪A‬‬ ‫‪5m‬‬ ‫‪B‬‬

‫متحرکی مسیری را مطابق شکل از ‪ A‬تا ‪ B‬می‌پیماید‪ ،‬مقدار جابه‌جایی و مسافت طی‌شده چقدر است؟‬ ‫‪32‬‬

‫‪ 33‬اگر متحرکی روی مسیری غیرمستقیم با تندی ثابت حرکت کند‪ ،‬آن حرکت را چه می‌نامند؟‬

‫‪ 34‬موتور‌سواری مسافت ‪ ۱۸۰۰‬متر را در امتداد مسیر مستقیم از شمال به جنوب در مدت زمان ‪ ۱‬دقیقه می‌پیماید‪ .‬سرعت متوسط موتورسوار چند‬
‫متر بر ثانیه است؟‬
‫‪ 35‬اعضای تیم دانش‌آموزی ابن‌سینا برای رفتن از کالس به آزمایشگاه چهار مسیر جداگانه را انتخاب کردند‪ .‬در کدام مسیر مقدار جابه‌جایی با‬
‫مسافت طی‌شده برابر است؟‬

‫ب) مسیر ‪۲‬‬ ‫الف) مسیر ‪۱‬‬

‫ت) مسیر ‪۴‬‬ ‫پ) مسیر ‪۳‬‬

‫‪ 36‬متحرکی در مدت یک ساعت‪ ۷۰ ،‬کیلومتر به سمت شمال حرکت کرده است‪ .‬این عبارت کدام کمّیت زیر را معرفی می‌کند؟‬
‫ب) سرعت لحظه‌ای‬ ‫الف) سرعت متوسط‬
‫ت) تندی لحظه‌ای‬ ‫پ) تندی متوسط‬
‫‪ 37‬فریده سرعت اتومبیلش را زیاد کرده تا زودتر به محل کارش برسد‪ ،‬یعنی حرکت او ‪ ..................‬است‪.‬‬
‫‪km‬‬
‫‪ ۷۲‬در جهت شرق در مدت ‪ ۳۰‬دقیقه طی کرده است‪ .‬مقدار جابه‌جایی او چقدر‬ ‫‪ 38‬شیرین با خودروی خود مسیر مستقیمی را با سرعت ثابت‬
‫‪h‬‬

‫است؟‌‬
‫ت) ‪ ۹۰‬کیلومتر‬ ‫پ) ‪ ۱۸‬کیلومتر‬ ‫ب) ‪ ۷۲‬کیلومتر‬ ‫الف) ‪ ۳۶‬کیلومتر‬
‫‪ 39‬هنگامی که سرعت یک متحرک در حال تغییر باشد‪ ،‬می‌گویند حرکتش دارای ‪ ..................‬است‪.‬‬
‫‪ 40‬به سوال زیر پاسخ کوتاه دهید‪.‬‬
‫چه عاملی باعث تغییر سرعت یا ایجاد شتاب در یک جسم می‌شود؟‬
‫پویش الماس فیزیک‪D4-‬‬

‫‪4‬‬
 ‫دبیرستان دوره اول عالمه طباطبایی_م‪5‬‬

‫هرگاه جسم روی خط راست حرکت کند و هنگام حرکت تغییر جهت ندهد‪ ،‬مسافت پیموده‌شده و اندازۀ بردار جابه‌جایی آنها با هم برابرند‪.‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪m‬‬ ‫‪km‬‬
‫کافی است تندی را بر عدد ‪ ۳٫۶‬تقسیم کنیم‪:‬‬ ‫به‬ ‫طبق رابطۀ به‌دست آمده برای تبدیل‬ ‫‪2‬‬
‫‪s‬‬ ‫‪h‬‬
‫‪۷۲‬‬ ‫‪m‬‬
‫¯¯‬
‫= ‪s‬‬ ‫=‬ ‫‪۲۰‬‬
‫‪۳٫۶‬‬ ‫‪s‬‬

‫مسافت طی‌شده از جمع طول مسیرهای ‪ AB‬و ‪ BC‬و ‪ C D‬و ‪ DE‬و ‪ EF‬و ‪ F G‬به‌ دست می‌آید‪.‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪ = ۳۰۰ + ۳۵۰ + ۴۰۰ + ۱۰۰ + ۳۰۰ + ۲۰۰ = ۱۶۵۰ m‬مسافت طی‌شده‬
‫تبدیل به کیلومتر‬ ‫‪۱۶۵۰‬‬ ‫‪۱۶۵‬‬
‫‪−−−−−−‬‬‫→‬ ‫=‬ ‫= ‪km‬‬ ‫‪۱٫۶۵ km‬‬
‫‪۱۰۰۰‬‬ ‫‪۱۰۰‬‬
‫‪4‬‬
‫جابه‌جایی طی‌شدۀ متحرک برابر قطر نیم دایره‪ ،‬یعنی قطر ‪ AB‬است‪ .‬اما مسافت طی‌شدۀ متحرک برابر با محیط نیم دایره است‪ .‬بنابراین‪:‬‬
‫جا‌به‌جایی‬ ‫=‬ ‫‪۲+۲=۴m‬‬
‫محیط دایره‬ ‫‪۲πr‬‬
‫مسافت طی‌شده‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫‪۳×۲=۶m‬‬
‫‪۲‬‬ ‫‪۲‬‬
‫‪5‬‬

‫جسم ‪ A‬شتاب بیشتری می‌گیرد‪.‬‬

‫واردشده بیشتر است پس شتاب‬ ‫‪A‬‬ ‫چرا که می‌دانیم نیرو با شتاب نسبت مستقیم و با جرم جسم نسبت عکس دارد‪ .‬بنابراین در شرایط یکسان (جرم‌ها برابر) نیرویی که به جسم‬
‫بیشتری می‌گیرد‪.‬‬
‫→ ‪F‬‬ ‫) ‪ (N‬نیروی خالص‬
‫= ‪m/s ← a‬‬
‫→ ‪m‬‬ ‫)‪ (g‬جرم‬
‫‪6‬‬

‫‪7‬‬
‫جابه‌جایی‬ ‫‪۱۲۰m‬‬
‫سرعت متوسط‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫)‪۱۵(m/s‬‬
‫مدت زمان‬ ‫‪۸s‬‬
‫‪8‬‬
‫‪m‬‬ ‫‪m‬‬
‫‪V‬‬
‫‪۱‬‬ ‫=‬ ‫‪۲‬‬ ‫‪V‬‬
‫‪۲‬‬ ‫=‬ ‫‪۸‬‬
‫‪s‬‬ ‫‪s‬‬

‫‪‌⇒ ۲۰ × ۶۰ = ۱۲۰۰‬‬ ‫‪s‬‬

‫‪t‬‬
‫‪۱‬‬ ‫=‬ ‫‪۰‬‬ ‫‪t‬‬
‫‪۲‬‬ ‫=‬ ‫‪۲۰min‬‬
‫تغییرات سرعت‬ ‫‪۸‬‬ ‫‪m‬‬
‫‪−‬‬ ‫‪۲‬‬ ‫‪m‬‬
‫‪۶‬‬ ‫‪m‬‬

‫‌‬
‫‪m‬‬
‫‌ = شتاب متوسط‬ ‫=‬
‫‪s‬‬ ‫‪s‬‬
‫=‬
‫‪s‬‬
‫=‬ ‫‪۰٫۰۰۵‬‬
‫زمان تغییرات سرعت‬ ‫‪۱۲۰۰s‬‬ ‫‪۱۲۰۰s‬‬ ‫‪s‬‬
‫‪۲‬‬

‫‪۲۰min = ۲۰ × ۶۰ = ۱۲۰۰s‬‬
‫تندی متوسط را به‌کمک رابطۀ زیر به‌ دست می‌آوریم‪:‬‬ ‫‪9‬‬
‫مسافت پیموده‌شده‬ ‫‪۱۱۹۰۰۰m‬‬ ‫که برای تبدیل به کیلومتر بر ساعت ضرب در ‪ 3.6‬می‌شود‬
‫‌ = تندی متوسط‬ ‫=‬ ‫‪=−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−‬‬‫→‬ ‫= ‪۲۸٫۳ × ۳٫۶‬‬ ‫‪km‬‬
‫‌ ‪۱۰۲‬‬
‫زمان صرف‌شده‬ ‫‪۷۰ × ۶۰s‬‬ ‫‪h‬‬

‫‌همچنین با توجه به رابطۀ زیر سرعت متوسط برابر است با‪:‬‬

‫پویش الماس فیزیک‪D4-‬‬

‫جابه‌جایی‬ ‫‪۸۴۰۰۰m‬‬ ‫برای تبدیل به کیلومتر بر ساعت‬

‫‌ = سرعت متوسط‬ ‫=‬ ‫‪= ۲۰‬‬ ‫‪−−−−−−−−−−−−−→ ۲۰ × ۳٫۶ = ۷۲‬‬
‫‪m‬‬
‫به طرف شمال شرقی‬ ‫‪km‬‬

‫‪۷۰ × ۶۰s‬‬
‫‪s‬‬
‫زمان صرف‌شده‬
‫‪h‬‬

‫همان‌طور که پیش از این گفتیم‪ ،‬هرگاه متحرک روی مسیر مستقیمی حرکت کند و جهت حرکت آن تغییر نکند‪ ،‬مسافت و جابه‌جایی با یکدیگر برابر خواهند شد‪ .‬در این مثال خاص هم‬ ‫‪10‬‬
‫این شرایط برقرار است‪ ،‬بنابراین مسافت و اندازۀ بردار جابه‌جایی با یکدیگر برابر خواهند شد‪ .‬پس تندی متوسط و مقدار سرعت متوسط قایق با یکدیگر برابر می‌شوند‪.‬‬
‫‪۱۱۳‬‬ ‫‪m‬‬
‫سرعت متوسط‬ ‫=‬ ‫تندی متوسط‬ ‫≅‬ ‫≅‬ ‫‪۱۴‬‬ ‫به طرف شرق‬
‫‪۸‬‬ ‫‪s‬‬
‫‪m‬‬
‫خواسته است‪ ،‬مسافت و زمان را به‌ترتیب برحسب ‪m‬و‪ s‬در رابطۀ زیر جایگذاری می‌کنیم‪.‬‬ ‫با توجه به اینکه جواب را برحسب‬ ‫‪11‬‬
‫‪s‬‬

‫‪ ۳٫۴ = ۳٫۴ × ۱۰۰۰ = ۳۴۰۰m‬کیلومتر‬

‫‪5‬‬
 ‫دبیرستان دوره اول عالمه طباطبایی_م‪5‬‬

‫‪ ۶ = ۶ × ۶۰ = ۳۶۰s‬دقیقه‬
‫مسافت پیموده‌شده‬ ‫‪۳۴۰۰m‬‬
‫‌ = تندی متوسط‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫‪۹٫۴‬‬ ‫‪m‬‬

‫‪۳۶۰s‬‬
‫‪s‬‬
‫زمان صرف‌شده‬
‫‪12‬‬
‫با تبدیل یکاهای کیلومتر به مترو دقیقه به ثانیه می‌توان رابطه تبدیل را تفسیر کرد‪:‬‬
‫‪km‬‬ ‫‪۱km‬‬ ‫‪۱۰۰۰m‬‬ ‫‪۱۰m‬‬ ‫‪۱‬‬ ‫‪m‬‬
‫‪۱‬‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫=‬
‫‪h‬‬ ‫‪۱h‬‬ ‫‪۳۶۰۰s‬‬ ‫‪۳۶s‬‬ ‫‪۳٫۶‬‬ ‫‪s‬‬

‫‪۱‬‬
‫‪m‬‬ ‫‪۱m‬‬ ‫‪۱۰۰۰‬‬
‫‪km‬‬
‫‪km‬‬
‫‪۱‬‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫‪۳٫۶‬‬
‫‪s‬‬ ‫‪۱s‬‬ ‫‪۱‬‬
‫‪h‬‬
‫‪h‬‬
‫‪۳۶۰۰‬‬
‫با استفاده از رابطۀ زیر داریم‪:‬‬ ‫‪13‬‬
‫مسافت پیموده‌شده‬ ‫‪۱۰۰m‬‬ ‫‪m‬‬
‫= تندی متوسط‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫‪۱۰٫۴‬‬
‫زمان صرف‌شده‬ ‫‪۹٫۵۸s‬‬ ‫‪s‬‬

‫ت آمده به‌این معناست که این دونده در هر ثانیه به‌طور متوسط کمی بیش از ‪ ۱۰‬متر از طول مسیر را پیموده است‪.‬‬
‫‌عدد به‌دس ‌‬
‫‌‬ ‫‪14‬‬

‫‪15‬‬

‫مسافت طی‌شده‬ ‫=‬ ‫‪۲۰۰m + ۳۲۳m + ۳۰۰m + ۷۳m + ۳۲۰m + ۲۰۲m = ۱۴۱۸m‬‬ ‫الف) مسافت طی‌شده برابر مجموع طول مسیرهای طی‌شده است‪:‬‬

‫‪۱۴۱۸ ÷ ۱۰۰۰ = ۱٫۴۱۸km‬‬

‫‌ب) با توجه به مقیاس اندازۀ جابه‌جایی ‪ ۹۵۰cm‬و جهت آن به سمت شمال غرب است‪.‬‬

‫‪۹٫۵ × ۱۰۰ = ۹۵۰cm‬‬

‫برای به‌دست آوردن سرعت متحرک از معادلۀ سرعت حرکت شتاب ثابت استفاده می‌کنیم‪:‬‬ ‫‪16‬‬
‫حال سکون‬ ‫=‪t‬‬ ‫‪۴s‬‬ ‫‪m‬‬
‫‪V = at + V‬‬
‫‪۰‬‬ ‫‪−−‬‬‫‪−−‬‬‫= ‪→ V‬‬ ‫‪۲t −−−‬‬
‫→‬ ‫= ‪V‬‬ ‫‪۸‬‬
‫‪s‬‬
‫‪۰‬‬
‫‪۰‬‬
‫‪V‬‬ ‫=‬

‫برای به‌دست آوردن جا‌به‌جایی از معادلۀ حرکت استفاده می‌کنیم‪.‬‬

‫‪۱‬‬ ‫‪۲‬‬
‫‪۱‬‬ ‫‪۲‬‬
‫= ‪Δx‬‬ ‫‪at‬‬ ‫‪+ V‬‬
‫‪۰t‬‬ ‫= ‪⇒ Δx‬‬ ‫×‬ ‫‪۲×۴‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪۰ × ۴ ⇒ Δx = ۱۶m‬‬ ‫جابه‌جایی این دو چرخه ‪ ۱۶‬متر بوده است‪.‬‬
‫‪۲‬‬ ‫‪۲‬‬
‫چون زمان حرکت را نداریم‪ .‬از معادلۀ مستقل از زمان استفاده می‌کنیم‪:‬‬ ‫‪17‬‬
‫‪۲‬‬ ‫‪۲‬‬ ‫‪۲‬‬ ‫‪۲‬‬ ‫‪m‬‬
‫‪V‬‬ ‫‪− V‬‬
‫‪۰‬‬ ‫=‬ ‫‪۲aΔx ⇒ ۱۲‬‬ ‫‪−‬‬ ‫‪۱۰‬‬ ‫=‬ ‫‪۲a × ۲۰ ⇒ ۴۴ = ۴۰a ⇒ a = ۱٫۱‬‬
‫‪۲‬‬
‫‪s‬‬

‫‪18‬‬
‫با استفاده از رابطۀ شتاب متوسط خواهیم داشت‪:‬‬
‫تغییرات سرعت‬ ‫‪۳۰ − ۰‬‬ ‫‪m‬‬
‫= شتاب متوسط‬ ‫⇒‬ ‫= شتاب متوسط‬ ‫=‬ ‫‪۲‬‬
‫زمان تغییرات سرعت‬ ‫‪۱۵‬‬ ‫‪۲‬‬
‫‪s‬‬

‫با توجه به رابطۀ شتاب متوسط ‪:‬‬ ‫‪19‬‬

‫‪m‬‬
‫سرعت اولیه‬ ‫=‬ ‫‪۶‬‬
‫‪s‬‬
‫‪m‬‬
‫⇒‬ ‫تغییرات سرعت‬ ‫=‬ ‫‪۷۰ − ۶ = ۶۴‬‬ ‫‪m‬‬

‫‪s‬‬
‫‪ = ۷۰‬سرعت ثانویه‬
‫‪s‬‬

‫تغییرات سرعت‬ ‫‪۶۴‬‬ ‫‪m‬‬

‫‪m‬‬
‫= شتاب متوسط‬ ‫‪۱۲٫۸‬‬
‫‪s‬‬
‫=‬ ‫=‬
‫زمان تغییرات سرعت‬ ‫‪۵s‬‬ ‫‪s‬‬
‫‪۲‬‬

‫با داشتن شتاب و تغییرات سرعت با توجه به رابطۀ شتاب متوسط می‌توانیم زمان حرکت قطار را به‌ دست آوریم‪:‬‬ ‫‪20‬‬
‫پویش الماس فیزیک‪D4-‬‬

‫تغییرات سرعت‬ ‫‪۶۰ − ۰‬‬ ‫‪۶۰‬‬

‫= شتاب متوسط‬ ‫⇒‬ ‫= ‪۱۰‬‬ ‫= زمان ⇒‬ ‫‪= ۶ s‬‬
‫زمان تغییرات سرعت‬ ‫زمان تغییرات سرعت‬ ‫‪۱۰‬‬
‫چون تغییرات سرعت نداریم و سرعت در لحظۀ صفر با سرعت در لحظۀ ‪ ۱۰s‬یکسان است‪ .‬پس طبق رابطۀ شتاب متوسط شتاب صفر است‪.‬‬ ‫‪21‬‬
‫‪ΔV‬‬ ‫‪۲۰ − ۲۰‬‬
‫= ‪a‬‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫‪۰‬‬
‫‪Δt‬‬ ‫‪۱۰‬‬
‫‪m‬‬
‫تبدیل می‌کنیم‪:‬‬ ‫ابتدا سرعت‌ها را به‬ ‫‪22‬‬
‫‪s‬‬
‫‪۱‬‬ ‫‪m‬‬ ‫‪۱‬‬ ‫‪m‬‬
‫‪V‬‬
‫‪۱‬‬ ‫=‬ ‫× ‪۱۸‬‬ ‫=‬ ‫‪۵‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪V‬‬
‫‪۲‬‬ ‫=‬ ‫× ‪۷۲‬‬ ‫=‬ ‫‪۲۰‬‬
‫‪۳٫۶‬‬ ‫‪s‬‬ ‫‪۳٫۶‬‬ ‫‪s‬‬

‫‪6‬‬
 ‫دبیرستان دوره اول عالمه طباطبایی_م‪5‬‬

‫سپس سرعت‌ها و زمان را در فرمول شتاب متوسط جایگذاری می‌کنیم‪:‬‬

‫‪ΔV‬‬ ‫‪۲۰ − ۵‬‬ ‫‪۱۵‬‬ ‫‪m‬‬
‫¯‬
‫¯‬‫¯‬
‫= ‪a‬‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫‪۳‬‬
‫‪Δt‬‬ ‫‪۵‬‬ ‫‪۵‬‬ ‫‪۲‬‬
‫‪s‬‬
‫‪m‬‬
‫تبدیل می‌کنیم‪:‬‬ ‫سرعت‌های اولیه و ثانویه را به واحد‬ ‫‪23‬‬
‫‪s‬‬
‫‪۱‬‬ ‫‪m‬‬ ‫‪۱‬‬ ‫‪m‬‬
‫‪V‬‬
‫‪۱‬‬ ‫=‬ ‫× ‪۲۱۶‬‬ ‫=‬ ‫‪۶۰‬‬ ‫‪V‬‬
‫‪۲‬‬ ‫=‬ ‫× ‪۳۲۴‬‬ ‫=‬ ‫‪۹۰‬‬
‫‪۳٫۶‬‬ ‫‪s‬‬ ‫‪۳٫۶‬‬ ‫‪s‬‬

‫سپس از فرمول شتاب متوسط استفاده می‌کنیم‪.‬‬

‫‪ΔV‬‬ ‫‪۹۰ − ۶۰‬‬ ‫‪m‬‬
‫¯‬
‫¯‬‫¯‬
‫= ‪a‬‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫‪۱۰‬‬
‫‪Δt‬‬ ‫‪۳‬‬ ‫‪s‬‬
‫‪۲‬‬

‫با داشتن مسافت طی‌شده در زمان حرکت می‌توان تندی متوسط را محاسبه کرد‪.‬‬ ‫‪24‬‬
‫تبدیل زمان از دقیقه به ثانیه‬ ‫→‬ ‫‪= ۱ × ۶۰ = ۶۰s‬زمان حرکت‬
‫مسافت‬ ‫‪۸۴۰ m‬‬ ‫‪m‬‬
‫تندی متوسط‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫‪۱۴‬‬
‫زمان حرکت‬ ‫‪۶۰ s‬‬ ‫‪s‬‬

‫با داشتن مسافت بین دو شهر و تندی متوسط‪ ،‬زمان حرکت را محاسبه می‌کنیم‪ .‬و سپس ساعت را به دقیقه تبدیل می‌کنیم‪:‬‬ ‫‪25‬‬

‫‪d‬‬ ‫‪d‬‬
‫‪۶۰ ۰‬‬
‫¯¯‬
‫= ‪s‬‬ ‫= ‪⇒ Δt‬‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫‪۲۰h‬‬
‫‪Δt‬‬ ‫‪s‬‬
‫‪۳۰‬‬
‫= ‪Δt‬‬ ‫دقیقه ‪۲۰ × ۶۰ = ۱۲۰۰‬‬

‫یعنی این متحرک در یک ثانیه‪ ۲۰ ،‬متر مسافت را طی کرده است‪.‬‬ ‫‪26‬‬

‫با داشتن مسافت طی‌شدۀ خرگوش و زمان طی شدن این مسافت می‌توان تندی متوسط خرگوش را محاسبه کرد‪.‬‬ ‫‪27‬‬
‫مسافت طی‌شده‬ ‫‪۱۰۰۰m‬‬ ‫‪m‬‬
‫= تندی متوسط‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫‪۱۱٫۱۱‬‬
‫زمان صرف‌شده‬ ‫‪۹۰s‬‬ ‫‪s‬‬

‫‪m‬‬ ‫‪km‬‬
‫(متر بر ثانیه) باید عدد داده‌شده را در ‪ ۳٫۶‬ضرب کنیم‪:‬‬ ‫(کیلو‌متر بر ساعت) به‬ ‫برای تبدیل‬ ‫‪28‬‬
‫‪s‬‬ ‫‪h‬‬

‫مسافت طی‌شده‬ ‫‪۸۰ ۰‬‬ ‫‪m‬‬

‫‪m‬‬
‫×‬ ‫‪۳٫۶‬‬ ‫‪km‬‬
‫=تندی متوسط‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫‪۲۰‬‬ ‫‪−‬‬
‫‪−‬‬ ‫‪−‬‬
‫→‬ ‫‪۷۲‬‬
‫زمان صرف‌شده‬ ‫‪۴۰‬‬ ‫‪s‬‬
‫‪s‬‬ ‫‪h‬‬

‫با داشتن تندی متوسط و مسافت طی‌شده از رابطۀ تندی متوسط می‌توان زمان حرکت را محاسبه کرد‪.‬‬ ‫‪29‬‬
‫مسافت طی‌شده‬ ‫‪km‬‬ ‫‪۶۰۰ km‬‬
‫= تندی متوسط‬ ‫⇒‬ ‫‪۴۲۰‬‬ ‫=‬
‫زمان صرف‌شده‬ ‫‪h‬‬ ‫‪h‬‬ ‫زمان‬
‫‪۶۰ ۰‬‬ ‫‪km‬‬
‫=زمان‬ ‫=‬ ‫‪۱٫۴۲h‬‬ ‫و‬ ‫‪ = ۱٫۴۲ × ۳۶۰۰ = ۵۱۱۲s‬زمان‬
‫‪۴۲ ۰‬‬ ‫‪km‬‬

‫‪h‬‬

‫= ‪Δx‬‬ ‫چون دونده دوباره به مکان اولیه‌اش برگشته است و تغییر مکانی نداشته است جا‌به‌جایی‌اش برابر با صفر است ‪۰‬‬ ‫‪30‬‬
‫مسافتی که دونده پیموده‪ ،‬برابر با محیط دایره‌ای به شعاع ‪ ۲۰m‬است‪.‬‬
‫= ‪d‬‬ ‫‪۲πR = ۲π × ۲۰ = ۴۰π ≃ ۱۲۵٫۶m‬‬

‫مسافت طی‌شدۀ سگ برابر مجموع طول مسیرهایی است که سگ طی می‌کند یعنی جمع طول مسیر ‪ AB‬و ‪:BC‬‬ ‫‪31‬‬
‫مسافت طی‌شده‬ ‫= ‪: S = AB + BC‬‬ ‫‪۵ + ۶ = ۱۱m‬‬
‫‪Δ‬‬

‫یعنی ضلع ‪:AC‬‬ ‫‪ABC‬‬ ‫مقدار جا‌به‌جایی یا تغییر مکان متحرک برابر است با طول وتر‬
‫ﻣﻘﺼﺪ‬
‫∣→∣‬
‫‪−−−−−−−−−‬‬‫‪−‬‬ ‫‪−−−−−‬‬‫‪−‬‬ ‫‪−‬‬‫‪−‬‬ ‫∣→∣‬ ‫‪−‬‬‫‪−‬‬ ‫‪C‬‬
‫‪۲‬‬ ‫‪۲‬‬ ‫‪۲‬‬ ‫‪۲‬‬
‫‪∣Δr ∣ = √AB‬‬ ‫‪+ BC‬‬ ‫√ =‬ ‫‪۵‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪۶‬‬ ‫√ =‬ ‫‪۶۱ → ∣Δr ∣ = √۶۱m‬‬
‫∣‬ ‫∣‬ ‫∣‬ ‫∣‬
‫‪Δr‬‬

‫ﻣﺒﺪأ‬
‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬

‫‪32‬‬
‫پویش الماس فیزیک‪D4-‬‬

‫مسافت طی‌شده‬ ‫=‬ ‫‪۲ + ۴ + ۲ = ۸m‬‬

‫جابه‌جایی‬ ‫=‬ ‫‌‪۴m‬‬

‫حرکت یکنواخت‬ ‫‪33‬‬
‫‪34‬‬
‫جابه‌جایی‬ ‫‪۱۸۰۰‬‬ ‫‪m‬‬
‫سرعت متوسط‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫‪۳۰‬‬
‫زمان‬ ‫‪۶۰‬‬ ‫‪s‬‬

‫مسیر شماره ‪ ۱‬برابر است با مقدار جابه‌جایی‪.‬‬ ‫‪35‬‬

‫‪7‬‬
 ‫دبیرستان دوره اول عالمه طباطبایی_م‪5‬‬

‫گزینۀ «الف»‬ ‫‪36‬‬

‫شتاب‌دار‬ ‫‪37‬‬
‫گزینۀ «الف»‬ ‫‪38‬‬
‫‪۳۰‬‬ ‫‪۱‬‬
‫زمان‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫‌ ‪۰٫۵h‬‬
‫‪۶۰‬‬ ‫‪۲‬‬

‫جابه‌جایی‬ ‫جابه‌جایی‬
‫سرعت‬ ‫=‬ ‫→‬ ‫= ‪۷۲‬‬ ‫→‬ ‫جابه‌جایی‬ ‫=‬ ‫‪۷۲ × ۰٫۵ = ۳۶km‬‬ ‫جهت شرق‬
‫زمان‬ ‫‪۰٫۵‬‬
‫شتاب‬ ‫‪39‬‬

‫‪40‬‬

‫نیرو‬

‫پویش الماس فیزیک‪D4-‬‬

‫‪8‬‬