BỘ LAO ĐỘNG - THƯƠNG BINH VÀ XÃ HỘI

TRƯỜNG CAO ĐẲNG BÁCH KHOA

GIÁO TRÌNH
MÔ ĐUN 22: BẢO DƯỠNG VÀ SỬA CHỮA CƠ CẤU PHÂN PHỐI KHÍ
NGHỀ: CÔNG NGHỆ Ô TÔ
TRÌNH ĐỘ: CAO ĐẲNG
(Ban hành kèm theo Quyết đinh số /QĐ – CĐBK ngày tháng năm 2021
của Hiệu trưởng Trường Cao đẳng Bách Khoa)

Hà Nội, năm 2021

-1-
 LỜI NÓI ĐẦU
Giáo trình Mô đun " Bảo dưỡng và sửa chữa cơ cấu phân phối khí " được xây
dựng và biên soạn dựa trên cơ sở chương trình khung trình độ cao đẳng nghề công
nghệ ô tô của Trường Cao đẳng Bách Khoa. Nội dung được biên soạn theo tinh thần
ngắn gọn, dễ hiểu, các kiến thực trong toàn bộ giáo trình có mối quan hệ lôgíc chặt
chẽ.
Để đáp ứng yêu cầu hiện tại về tài liệu học tập của học viên trong nhà trường và
sự phát truyển trong tương lai của ngành công nghệ ô tô, chúng tôi biên soạn giáo trình
mô đun " Bảo dưỡng và sửa chữa cơ cấu phân phối khí " làm tài liệu học tập chính
cho sinh viên hệ cao đẳng và làm tài liệu tham khảo cho học sinh trung cấp nghề và
công nhân kỹ thuật ngành công nghệ ô tô.
Giáo trình mô đun " Bảo dưỡng và sửa chữa cơ cấu phân phối khí " được biên
soạn theo các nguyên tắc: Tính định hướng thị trường lao động, tính hệ thống và khoa
học, tính ổn định và linh hoạt, hướng tới liên thông, chuẩn đào tạo nghề trong nước và
thế giới, tính hiện đại và sát thực với sảm xuất.
Trong quá trình biên soạn do thời gian và trình độ còn hạn chế nên khó tránh khỏi
những thiếu sót, tác giả mong nhận được các ý kiến đóng góp của người sử dụng và
các đồng nghiệp.

-2-
 MỤC LỤC
LỜI NÓI ĐẦU ................................................................................................................. 1
MỤC LỤC ....................................................................................................................... 3
CHƯƠNG TRÌNH MÔ ĐUN ......................................................................................... 5
BÀI 1. THÁO LẮP, NHẬN DẠNG CƠ CẤU PHÂN PHỐI KHÍ ................................. 7
1. Nhiệm vụ .................................................................................................................. 7
2. Phân loại ................................................................................................................... 7
2.1. Căn cứ vào cách thức đóng mở cửa nạp và cửa xả: ............................................. 7
2.2. Căn cứ vào vị trí của xupáp và trục cam: ............................................................. 7
3. Phương pháp bố trí xu páp. ...................................................................................... 7
3.1. Số xupáp: .............................................................................................................. 7
3.2. Bố trí xupáp: ......................................................................................................... 8
3.3. Dẫn động xupáp ................................................................................................... 8
4. Cấu tạo và nguyên lý làm việc. ................................................................................ 9
4.1. Cơ cấu phân phối khí dùng xu páp đặt ................................................................. 9
4.1.1. Sơ đồ nguyên lý................................................................................................. 9
4.2. Cơ cấu phân phối khí dùng xu páp treo .............................................................. 10
BÀI 2. SỬA CHỮA CỤM XUPAP .............................................................................. 12
1. Xupap ..................................................................................................................... 13
1.1. Nhiệm vụ ............................................................................................................. 13
1.2. Cấu tạo ................................................................................................................ 13
1.3. Hiện tượng, nguyên nhân hư hỏng ...................................................................... 14
1.4. Phương pháp kiểm tra sửa chữa. ......................................................................... 15
2. Đế xupap (Ổ đặt) .................................................................................................... 17
2.1. Nhiệm vụ ............................................................................................................. 17
2.2. Cấu tạo ................................................................................................................ 17
2.3. Hiện tượng, nguyên nhân hư hỏng ...................................................................... 18
2.4. Phương pháp kiểm tra sửa chữa .......................................................................... 18
3. Lò xo ...................................................................................................................... 20
3.1. Nhiệm vụ ............................................................................................................. 20
3.2. Cấu tạo ................................................................................................................ 21
3.3. Hư hỏng, nguyên nhân và tác hại. ....................................................................... 21
3.4. Phương pháp kiểm tra sửa chữa .......................................................................... 21
4. Đĩa lò xo ................................................................................................................. 22
4.1. Nhiệm vụ . .......................................................................................................... 22
4.2. Cấu tạo ................................................................................................................ 22
5. Ống dẫn hướng ....................................................................................................... 22
5.1. Nhiệm vụ ............................................................................................................. 22

-3-
 5.2. Cấu tạo ................................................................................................................ 22
5.3. Hư hỏng, nguyên nhân và tác hại. ....................................................................... 22
5.4. Phương pháp kiểm tra sửa chữa .......................................................................... 22
BÀI 3. SỬA CHỮA CON ĐỘI VÀ CẦN BẨY ........................................................... 24
1. Con đội ................................................................................................................... 24
1.1. Nhiệm vụ ............................................................................................................. 24
1.2. Cấu tạo ................................................................................................................ 24
1.3. Hiện tượng, nguyên nhân hư hỏng ...................................................................... 25
1.4. Phương pháp kiểm tra, sửa chữa ......................................................................... 25
2. Đòn gánh (Cần bẩy). .............................................................................................. 26
2.1. Nhiệm vụ ............................................................................................................. 26
2.2. Cấu tạo ................................................................................................................ 26
2.3. Hiện tượng, nguyên nhân hư hỏng ...................................................................... 26
2.4. Phương pháp kiểm tra, sửa chữa ......................................................................... 26
BÀI 4. SỬA CHỮA TRỤC CAM VÀ BÁNH RĂNG CAM ....................................... 28
1. Nhiệm vụ ................................................................................................................ 28
2. Điều kiện làm việc ................................................................................................. 28
3. Cấu tạo ................................................................................................................... 28
3.1. Trục cam.............................................................................................................. 28
3.2. Bánh răng cam..................................................................................................... 29
4. Các phương pháp dẫn động trục cam ..................................................................... 30
4.1. Dẫn động bánh răng ............................................................................................ 30
4.2. Dẫn động bằng xích ............................................................................................ 31
4.3. Dẫn động bằng đai răng ...................................................................................... 32
5. Hiện tượng, nguyên nhân hư hỏng. ........................................................................ 33
6. Phương pháp kiểm tra sữa chữa ............................................................................. 34
6.1. Kiểm tra ............................................................................................................... 34
6.2. Sửa chữa .............................................................................................................. 40
BÀI 5. BẢO DƯỠNG, ĐIỀU CHỈNH CƠ CẤU PHÂN PHỐI KHÍ ........................... 42
1. Quy trình điều chỉnh khe hở nhiệt và đặt cam ....................................................... 42
1.1. Kiểm tra, điều chỉnh khe hở xu páp .................................................................... 42
2. Quy trình đặt cam ................................................................................................... 49
2.1. Lắp bánh đai trục khuỷu dẫn động cam .............................................................. 49
2.2. Lắp bánh đai trục cam ......................................................................................... 49
2.3. Lắp dây đai dẫn động vào bánh đai trục khuỷu với bánh đai trục cam. ............ 49
2.4. Lắp đặt và điều chỉnh cơ cấu căng đai ................................................................ 50
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................................. 51

-4-
 CHƯƠNG TRÌNH MÔ ĐUN

Tên mô đun: Bảo dưỡng và sửa chữa cơ cấu phân phối khí
Mã số mô đun: MĐ 22
Thời gian thực hiện mô đun: 80 giờ; (Lý thuyết: 20 giờ; Thực hành, thí nghiệm,
thảo luận, bài tập: 55 giờ; Thi/Kiểm tra: 5 giờ)
I. Vị trí, ý nghĩa, vai trò mô đun:
- Vị trí: Mô đun được thực hiện sau khi học xong các môn học chung, môn học mô
đun kỹ thuật cơ sở và mô đun 20, 21 phần động cơ.
- Tính chất: Mô đun chuyên môn nghề bắt buộc.
II. Mục tiêu của mô đun:
- Kiến thức:
+ Trình bày đầy đủ nhiệm vụ, yêu cầu và phân loại cơ cấu phân phối khí trong
động cơ ô tô.
+ Trình bày được cấu tạo và nguyên lý hoạt động của cơ cấu phân phối khí trong
động cơ ô tô
+ Phân tích đúng những hiện tượng, nguyên nhân sai hỏng và trình bày các
phương pháp bảo dưỡng, kiểm tra và sữa chữa
- Kỹ năng
+ Tháo lắp, kiểm tra, bảo dưỡng và sửa chữa đúng quy trình
+ Sử dụng đúng các dụng cụ kiểm tra, bảo dưỡng và sửa chữa đảm bảo chính xác
và an toàn
- Năng lực tủ chủ và trách nhiệm
+ Chấp hành đúng quy trình, quy phạm trong nghề công nghệ ô tô
+ Rèn luyện tính kỷ luật, cẩn thận, tỉ mỉ của học viên.
III. Nội dung mô đun:
1. Nội dung tổng quát và phân phối thời gian:
Thời gian
Tổng Lý Thực hành, Thi/
STT Tên các bài trong mô đun số thuyết thí nghiệm, Kiểm
thảo luận, tra
bài tập
1 Bài 1. Tháo lắp, nhận dạng cơ cấu
15 5 10
phân phối khí
2 Bài 2. Sửa chữa cụm xu páp 17 5 10 2
3 Bài 3. Sửa chữa con đội và cần bẩy 5 2 3

-5-
4 Bài 4. Sửa chữa trục cam và bánh
16 3 12 1
răng cam
5 Bài 5. Bảo dưỡng, điều chỉnh cơ
26 5 20 1
cấu phân phối khí
6 Thi kết thúc mô đun 1 0 0 1
Cộng: 80 20 55 5

-6-
 BÀI 1. THÁO LẮP, NHẬN DẠNG CƠ CẤU PHÂN PHỐI KHÍ
Giới thiệu:
Bài học sẽ cung cấp cho sinh viên những khái niệm, nguyên lý hoạt động của
hệ thống phân phối khí. Ngoài ra, còn cung cấp kiến thức, hình ảnh để sinh viên
nhận dạng cũng như trình tự tháo, lắp hệ thống phân phối khí.
Mục tiêu:
- Phát biểu đúng nhiệm vụ, phân loại và nguyên tắc hoạt động của các loại cơ
cấu phân phối khí
- Tháo lắp thành thạo đảm bảo kỹ thuật và thời gian, nhận dạng được các chi
tiết
- Đảm bảo an toàn và vệ sinh công nghiệp.
Nội dung chính:
1. Nhiệm vụ
Thực hiện quá trình thay đổi khí trong xi lanh bằng cách đóng mở cửa nạp
cửa xả đúng lúc để nạp đầy không khí (động cơ Diezen) hoặc hòa khí (động cơ
xăng) vào xi lanh động cơ và xả sạch khí thải từ động cơ ra ngoài theo đúng thứ
tự làm việc của động cơ và đúng thời điểm quy định.
2. Phân loại
2.1. Căn cứ vào cách thức đóng mở cửa nạp và cửa xả:
- Cơ cấu phân phối khí dùng xupáp.
- Cơ cấu phân phối khí dùng van trượt.
- Cơ cấu phân phối khí hỗn hợp (dùng cả xupáp lẫn van trượt ).
- Cơ cấu phân phối khí dùng piston đóng mở cửa nạp và cửa xả.
2.2. Căn cứ vào vị trí của xupáp và trục cam:
- Loại xupáp đặt.
- Loại xupáp treo.
3. Phương pháp bố trí xu páp.
3.1. Số xupáp:
Thông thường mỗi xylanh có 1 xupáp thải và 1 xupáp nạp. Đường kính
nấm xupáp nạp thường lớn hơn đường kính nấm xupáp thải để ưu tiên nạp đầy
cho động cơ. Để tăng tiết diện lưu thông qua các dòng khí nạp và khí thải, nhất
là đối với động cơ có đường kính xylanh lớn, số xupáp có thể là 3 (2 xupáp nạp
và 1 xupáp thải) hoặc 4 xupáp (2 nạp và 2 thải). Hiện nay ngay cả đường kính
xylanh nhỏ như ôtô du lịch người ta cũng thiết kế 4 xupáp cho 1 xylanh. Ngoài

-7-
ra, một số động cơ dùng 5 xupáp cho 1 xylanh, trong đó có 3 xupáp nạp và 2
xupáp thải
3.2. Bố trí xupáp:

Hình 1.1: Bố trí xupáp

a. Xupáp nạp và xupáp thải nằm cùng một phía;

b. Xupáp nạp và xupáp thải nằm về hai phía;
c. Xupáp bố trí song song với xylanh;
d. Xupáp bố trí nghiêng so với xylanh
Để tận dụng khí thải sấy nóng khí nạp mới, để tăng cường quá trình bay hơi
và hoà trộn nhiên liệu với không khí trên đường ống nạp và thải nằm cùng một
phía của động cơ (hình 1a).
Nhưng cũng có trường hợp, nhằm hạn chế ảnh hưởng tăng nhiệt độ của khí
nạp mới làm giảm hệ số nạp và đường thải được bố trí về hai phía của động cơ
(hình 1b). Hầu hết động cơ Diezel được bố trí theo phương án này.
Xupáp thường được bố trí song song với xylanh (hình 1c). Nhưng có một
số trường hợp phụ thuộc vào kết cấu buồng cháy, xupáp được bố trí nghiêng đi
để cho buồng cháy được gọn (hình 1d).
3.3. Dẫn động xupáp
Xupáp được dẫn động gián tiếp thông qua các chi tiết trung gian như: Con
đội, đũa đẩy, đòn gánh, cò mổ... Ngoài ra để giảm bớt các chi tiết dẫn động
trung gian, xupáp được dẫn động trực tiếp từ cam (hình a) hoặc qua một chi tiết
trung gian là đòn bẩy để khuếch đại hành trình xupáp (hình b,c,d,e).

-8-
 a b

c d e
Hình 1.2. Dẫn động xupáp
a. Dẫn động xupáp kiểu trực tiếp.
b. Dẫn động xupáp kiểu gián tiếp thông qua cơ cấu trung gian (cò mổ).
c. Dẫn động xupáp kiểu gián tiếp thông qua cơ cấu trung gian (con đội, đũa đẩy, cò mổ).
d. Dẫn động xupáp kiểu gián tiếp thông qua cơ cấu trung gian (con đội).
e. Dẫn động xupáp kiểu gián tiếp thông qua cơ cấu trung gian (con đội cò mổ).
4. Cấu tạo và nguyên lý làm việc.
4.1. Cơ cấu phân phối khí dùng xu páp đặt
4.1.1. Sơ đồ nguyên lý

Hình 1.3. Sơ đồ nguyên lý cơ cấu phân phối khí dùng xupáp đặt
1. Trục cam; 2. Con đội; 3. Lò xo xupáp; 4. Xupáp; 5. Nắp máy; 6. Thân máy.
-9-
4.1.2. Nguyên lý làm việc
Bánh răng trục khuỷu được ăn khớp với bánh răng trục cam. Khi động cơ làm
việc trục khuỷu quay thông qua cặp bánh răng ăn khớp làm trục cam quay theo.
Lúc cam chưa tác dụng vào con đội thì do lực đàn hồi của lò xo đẩy xupáp đi
xuống đóng kín cửa nạp và cửa xả. Lúc này động cơ đang ở quá trình nén hoặc
cháy giãn nở. Khi các cam bắt đầu tác động vào đuôi con đội đẩy con đội đi lên,
mở cửa nạp hoặc cửa xả thông với xylanh để thực hiện hút hỗn hợp nhiên liệu hoặc
không khí sạch vào xylanh hay thải sản vật cháy ra khỏi xylanh.

4.2. Cơ cấu phân phối khí dùng xu páp treo

4.2.1. Sơ đồ nguyên lý

Hình 1.4. Cơ cấu phân phối khí dùng xupáp treo

1. Trục cam. 4. Xupáp 7. Đũa đẩy
2. Con đội 5. Nắp máy 8. Trục đòn gánh
3. Lò xo xupáp. 6. Thân máy 9. Cò mổ
4.2.2. Nguyên lý làm việc:
Trường hợp trục cam đặt trên thân máy nó nhận truyền động trực tiếp từ trục
khuỷu qua cặp bánh răng cơ (bánh răng trục khuỷu) ở đầu trục khuỷu qua bánh răng
trục cam. Do cặp bánh răng này có tỷ số truyền là i =1/2 nên tốc độ quay của trục
cam chỉ bằng 1/2 so với trục khuỷu. Khi cam phối khí chưa tác động vào con đội thì
nhờ vào lực đàn hồi của lò xo giãn ra kéo xupáp đóng kín cửa nạp, cửa thải trong
động cơ. Lúc này các chi tiết : Con đội, đũa đẩy, giàn đòn gánh, cò mổ ở vị trí không
làm việc. Khi cam phối khí bắt đầu tác động con đội 2 làm cho con đội 2 chuyển

-10-
động đi lên đẩy đũa đẩy 7 đi lên tác động vào đuôi cò mổ 9 làm nó quay quanh trục
đòn gánh 8. Lúc này, đầu cò mổ 9 tác động vào đuôi xupáp 4 thắng được sức căng
của lò xo 3 làm cho xupáp mở cửa nạp hoặc cửa thải để cho động cơ thực hiện quá
trình nạp hoặc thải khí.
Trường hợp trục cam đặt tại nắp máy thì dẫn động cho trục cam thông qua
xích, đai răng, hoặc hệ thống bánh răng ăn khớp. Ở trường hợp cam có thể tác
động trực tiếp vào đuôi xupáp hoặc tác động vào cò mổ của giàn đòn gánh để
thực hiện mở xupáp.
5. Quy trình và yêu cầu kỹ thuật tháo lắp cơ cấu phân phối khí động cơ Toyota
2AZ
TT Nội dung Dụng cụ Thao tác Yêu cầu kỹ Chú ý
thuật
I Tháo cơ cấu
PPK
1 Tháo nắp đậy Khẩu 10 Tháo bu lông, Tháo đều từ từ, Không làm
xupáp ê cu đối xứng rách
gioăng
2 Tháo tăng xích Khẩu 10 Tháo ê cu Tháo đều
cam
3 Tháo nắp đậy Khẩu 10 Tháo bu lông Tháo đều
xích cam phía
trước
4 Tháo bộ giảm Khẩu 10 Tháo bu lông Tháo đều
dao động và
dẫn hướng xích
5 Tháo ray trượt Khẩu 10 Tháo bu lông Tháo đều
xích cam
6 Tháo xích cam Tay Nhấc Nhẹ nhàng Quan sát
dấu
7 Tháo trục cam Khẩu 10, 12 Tháo bu lông, Tháo đều từ hai Thứ tự các
xả ê cu đầu vào cổ trục
cam
8 Tháo trục cam Khẩu 10, 12 Tháo bu lông, Tháo đều từ hai Thứ tự các
nạp cùng với ê cu đầu vào cổ trục
-11-
 bộ VVT-i cam
9 Tháo xupap Vam Vam Nhẹ nhàng Đánh dấu
xupap
II Lắp cơ cấu PPK
Ngược với quy trình tháo. Sau khi lắp phải đạt cam, điều chỉnh khe hở nhiệt
(nếu có)

-12-
 BÀI 2. SỬA CHỮA CỤM XUPAP
Giới thiệu:
Bài học đề cập đến việc sửa chữa nhóm xu páp, nội dung giới thiệu về
nhiệm vụ, phân loại, các hiện tượng, nguyên nhân sai hỏng, cách kiểm tra và sửa
chữa những sai hỏng của nhóm xu páp.
Mục tiêu:
- Trình bày được nhiệm vụ, phân loại, cấu tạo, phân tích được các hiện tượng,
nguyên nhân hư hỏng của xu páp, đế xu páp, lò xo và ống dẫn hướng xu páp.
- Tháo lắp thành thạo, kiểm tra và sửa chữa được những hư hỏng thường gặp
đảm bảo kỹ thuật và thời gian
- Đảm bảo an toàn và vệ sinh công nghiệp.
Nội dung chính:
1. Xupap
1.1. Nhiệm vụ
Các xupáp dùng để đóng mở các cửa nạp, cửa xả trong từng thời kì để bao
kín buồng cháy hoặc nạp thải khí khi cần thiết theo yêu cầu làm việc của xilanh.
1.2. Cấu tạo 3

Hình 2.1: Kết cấu của xupáp

1. Nấm 2
2. Thân
3. Đuôi
1

Các xupáp nạp và thải đều có cấu tạo bên ngoài giống nhau, gồm 3
phần:nấm, thân và đuôi.

a b c d

Hình2.2. Kết cấu nấm xupáp

a: Nấm bằng; b: Nấm lóm; c: Nấm lồi, d:Nấm chứa chất làm mát.
* Nấm xupáp : Phần quan trọng nhất của nấm xupáp là bề mặt làm việc với
góc vát. Góc càng nhỏ tiết diện lưu thông qua xupáp càng lớn nhưng dòng khí bị
ngoặt làm tăng sức cản lưu động của dòng khí.

-13-
 Nấm bằng: Kết cấu đơn giản, dễ chế tạo, diện tích chịu nhiệt ít dùng cho cả
xupáp nạp và thải.
Nấm lõm: Có bán kính chuyển tiếp giữa thân và nấm rất lớn dùng cho
xupáp nạp. Phần lõm làm giảm trọng lượng của nấm hay toàn bộ xupáp.
Nấm lồi: Dùng cho xupáp thải để cải thiện quá trình thải. Một số nấm bên
trong rỗng chứa tinh thể Na có tác dụng truyền nhiệt tốt (thường dùng cho xupáp
xả).
* Thân xupáp.
Thân xupáp có nhiệm vụ dẫn hướng cho xupáp và tản nhiệt cho nấm xupáp.
Nó có dạng hình trụ đặt trong ống dẫn hướng. Phần nối tiếp giữa ống và thân
thường được làm nhỏ để dễ gia công và tránh bị kẹt.
* Đuôi xupáp.

d
a b c
Hình 2.3:Một số dạng đuôi xupáp
a: Đuôi có mặt côn; b: Đuôi có rãnh vòng;
c: Đuôi dùng chốt; d: Đuôi dùng ren
Đuôi xupáp phải có kết cấu để lắp đĩa lò xo xupáp.Thông thường đuôi có
mặt côn (hình a) hoặc rãnh vòng (hình b) để lắp móng hãm.
1.3. Hiện tượng, nguyên nhân hư hỏng
TT Hư hỏng Nguyên nhân Tác hại
1. Bề mặt làm việc Do va đập với ổ đặt, làm việc Làm cho xupáp đóng
của xupáp bị tróc ở nhiệt độ cao, tiếp xúc với không kín công suất của
rỗ, ăn mòn hoá dòng khí thải có tốc độ lớn và đông cơ bị giảm, suất tiêu
học. chứa nhiều chất ôxy hoá. hao nhiên liệu tăng.
2. Xupáp bị cháy Do lò xo xupáp yếu làm cho Làm hư hỏng nhanh.
xám. khí cháy lọt qua.
3. Nấm bị vênh, nứt, Do va đập với đỉnh piston, ảnh hưởng lớn đến động
thậm chí bị vỡ. nhiệt độ động cơ cao quá và cơ có thể làm cho động
chịu tác động của lực khí thể cơ không làm việc được.
quá lớn ( từ 10 đến 20 KN ).
4. Thân bị mòn Do ma sát với ống dẫn hướng, Xupáp chuyển động

-14-
 không đều mòn bôi trơn và làm mát khó khăn. không vững vàng có thể
côn mòn ôvan, có Va đập với đỉnh piston, làm bị kẹt, treo. Nếu gãy làm
thể bị cong vênh việc lâu ngày, vật liệu bị mỏi. nấm rơi vào buồng đốt
nứt gãy ở phần ảnh hưởng nghiêm trọng
chuyển tiếp. tới động cơ.
5. Đuôi xupáp bị Do va đập với đầu cò mổ, con Thay đổi góc pha phối
mòn, toè đội, làm việc lâu ngày. khí, ảnh hưởng trực tiếp
đến góc mở sớm đóng
muộn, tới quá trình nạp
đầy thải sạch của động
cơ.

1.4. Phương pháp kiểm tra sửa chữa.

1.4.1. Kiểm tra
Làm sạch nấm xupap: Dùng dao cạo hết muội than và dùng bàn chải sắt
làm sạch
Đo bề dày của nấm xupap: Bề dày tối
thiểu yêu cầu, độ cong của thân xupap, độ mòn
bề mặt tiếp xúc của nấm xupap bằng đồng hồ so,
đo khe hở của nấm xupap là 1mm để có thể mài
lại bề mặt làm việc của nó. Nếu như bề dày nhỏ
hơn 1mm cần phải thay xupap mới
Kiểm tra độ cong của thân và độ đảo của
nấm xupap. Độ mòn của nấm xupap nếu vượt
quá 0.025mm thì phải mài lại mặt làm việc của Hình 2.4. Kiểm tra độ dày nấm xu
nó. páp

Kiểm tra độ mòn của thân xupap bằng

panme như kiểm tra chi tiết trục bình thường. Nếu
độ mòn lớn hơn 0.05mm thì loại bỏ xupap đó
Kiểm tra độ dày của nấm xupap.
Kiểm tra khe hở của xupap 0,1mm đường
kính tiêu chuẩn của thân xupap:
Động cơ 1RZ: Xupap hút: 7,970-7,985mm.
Xupap xả: 7,695-7,980mm. Hình 2.5. Kiểm tra đường kính
thân xu páp

-15-
 Động cơ 3S GE:
Xupap hút: 5,970- 5,985mm.
Xupap xả: 5,965- 5,980mm.
Đo chiều dài toàn bộ của xupap:
Động cơ 1RZ: Xupap hút: 101,1mm.
Xupap xả: 101,75mm.
Động cơ 3S GE: Xupap hút: 101,1mm.
Xupap xả: 100,0mm.
Hình 2.6. Kiểm tra chiều dài xu páp
1.4.2. Sửa chữa.
Thân xupáp bị mòn rà lại, mài lại.
Dùng mắt quan sát bề mặt tiếp xúc của xupáp với ổ đặt mà bị rỗ ít thì
dùng bột rà để rà lại.
Thấy rỗ nhiều ta đưa lên máy mài
chuyên dùng để mài. Sau đó rà lại bằng bột
rà, chỉ mài vừa đủ để xoá các vết rỗ, muội
than trên bề mặt làm việc của xupap.
Các thiết bị mài chuyên dùng cho mài
xupap có thể có những kết cấu khác nhau
nhưng về mặt nguyên lý thì tương tự nhau.
Xupap cần mài được kẹp trên đầu kẹp và dẫn
Hình 2.7. Mài rà xu páp
động từ một động cơ điện độc lập, đá mài
được lắp ở vị trí cố định trên bàn máy
Đuôi bị mòn ta mạ crôm: Đưa lên máy mài phẳng để mài
Thân xupáp: Nếu bị cong nắn lại bằng máy ép loại nhỏ và từ từ.
Bị mòn mài theo kích thước sửa chữa và thay ống dẫn hướng. Nếu mòn
quá mạ crôm rồi gia công theo ống dẫn hướng hoặc thay mới.
Nếu đế xupáp bị cháy rỗ, mòn thành gờ sâu ở bề mặt làm việc, bị nứt hoặc
ghép lỏng với nắp xilanh cần phải thay mới.
- Trong trường hợp bề mặt đế xupap không bị cháy rỗ nhưng đã được mài
sửa nhiều lần làm cho xupap bị tụt sâu quá 1.5mm so với trạng thái ban đầu
cũng phải thay đế xupap mới. Đế xupap mới được ép vào nắp xilanh với độ dôi
0,05÷0,1mm tùy thuộc vào đường kính ngoài của đế và vật liệu chế tạo nắp
xilanh.

-16-
1.4.3. Yêu cầu kỹ thuật.
Nấm xupap không còn vết cháy rỗ, rạn nứt.
Thân không được mòn quá 0,04mm, độ côn, độ ôvan cho phép 0,01÷ 0,02
mm.
Chiều cao phần hình trụ của tán phải lớn hơn 0,5mm.
Góc vát đúng qui định, vành tiếp xúc giữa xupap và ổ đặt phải tạo thành
vành đai liền đều đặn ở chính giữa mặt vát nghiêng, chiều rộng vành tiếp xúc từ
1,5 ÷ 2 mm.
Khi thay đế xupap ta khoét lỗ để thay đế mới (đối với động cơ có đế
xupap được làm liền nắp xilanh), trục dao khoét phải được dẫn hướng bằng lỗ
dẫn hướng xupap Khi tháo đế xupap cũ nếu giữa đế xupap và nắp xilanh không
có gờ để tháo ra, thì có thể thực hiện bằng cách dùng mỏ hàn hồ quang hàn một
vòng trên mặt côn của đế, sau đó để mối hàn đông đặc lại, đế sẽ bị co lại và tự
lỏng ra, lúc đó tháo một cách dễ dàng.
Chọn đế xupap có đường kính ngoài phù hợp với lỗ để đảm bảo độ dôi
lắp ghép theo yêu cầu kỹ thuật.
Để ép đế mới vào được dễ dàng, có thể để vòng đế vào nước đá trong 30
phút cho co lại rồi lấy ra ép luôn.
2. Đế xupap (Ổ đặt)
2.1. Nhiệm vụ
Đế xupáp nằm trong khối xilanh (thân máy) hoặc nắp máy cùng với xupáp
thực hiện nhiệm vụ đóng mở cửa nạp, cửa xả.
2.2. Cấu tạo

Hình 2.8. Kết cấu ổ đặt

Đế xupáp được hãm trong thân máy hoặc nắp xilanh nhờ các rãnh vòng
găng hoặc kim loại biến dạng khi ép.
Bề mặt tiếp xúc với nấm xupáp thường có bộ góc khác nhau đế và nấm
tiếp xúc tốt. Trường hợp góc  của nấm xupáp bằng 45 hoặc 30, ngoài ra còn
có các góc 15 và góc 75 là góc hiệu chỉnh trong quá trình chế tạo và sửa chữa.
-17-
2.3. Hiện tượng, nguyên nhân hư hỏng
TT Hư hỏng Nguyên nhân Tác hại
1. Bề mặt làm việc Do va đập với xupáp, tiếp Tất cả những dạng hư
của ổ đặt bị mòn xúc với khí cháy ở nhiệt hỏng trên đều có thể
thành gờ, rạn nứt độ cao. làm cho xupáp đóng
tróc rỗ. không kín với ổ đặt,
2. Bề mặt làm việc bị Do tiếp xúc vói dòng khí dẫn đến lọt khí. Biểu
xói mòn và ăn mòn có tốc độ lớn. Trong khí hiện là động cơ yếu,
hoá học. cháy có chứa nhiều chất làm việc không đạt
ôxy hoá. công suất tối đa, nhiều
3. Ổ đặt có thể bị mất Do vật liệu chế tạo không khói đen, tốn nhiên
độ găng lắp ghép, đảm bảo, công nghệ chế liệu….Hỏng nặng có
biến dạng thậm chí tạo ổ đặt, động cơ bị quá thể động cơ không làm
là nứt, vỡ. nhiệt. việc được.
2.4. Phương pháp kiểm tra sửa chữa
2.4.1. Kiểm tra
- Sau khi tháo động cơ ta tiến hành kiểm tra sơ bộ để kịp thời phát hiện
những hư hỏng của ổ đặt.
- Trước tiên ta lau sạch bề mặt làm việc của ổ đặt và quan sát xem bề mặt
làm việc của nó có bị mòn thành gờ, tróc rỗ bề mặt, xói mòn, ăn mòn.. hay
không.
- Kiểm tra vết tiếp xúc của ổ đặt và xupáp bằng cách: Bôi một lớp bột
màu mỏng lên bề mặt làm việc của ổ đặt sau đó đưa xupáp vào, ấn nhẹ (không
xoay ) sau đó lấy xupáp ra và quan sát vết bột màu bị mờ trên ổ đặt.
- Vết tiếp xúc phải nằm ở khoảng giữa bề mặt làm việc của ổ đặt và có bề
rộng vào khoảng 1.4mm đến 2 mm.
2.4.2. Sửa chữa:
- Nếu ổ đặt bị mòn ít ta sử dụng phương pháp rà lại ổ đặt cùng với xâpps
của nó.
- Nếu ổ đặt bị mòn tương đối nhiều ta sử dụng phương pháp mài để gia
công lại ổ đặt.

-18-
 a. b. c.
Hình 2.9. Mài rà ổ đặt
a. Đá mài và ti dẫn hướng trong ổ đặt khi mài.
b. Mài ổ đặt bằng máy mài tay.
c. Mài ổ đặt bằng máy khoan đứng.
* Quy trình mài ổ đặt:
- Gá lắp nắp máy chắc chắn vào bệ máy khoan đứng hoặc là vào nơi dễ sử
dụng máymài tay.
- Lắp đá mài vào máy mài hoặc máy khoan và định tâm cho tâm đá mài
trùng với tâm của ổ đặt.
- Đưa đá mài vào ổ đặt một cách từ từ, với một lượng gia công nhỏ vừa đủ
đến khi nào được thì thôi.
Chú ý: Phải thường xuyên kiểm tra xem đã mài hết các vết mòn hay chưa và
luôn chú ý trong khi mài việc định tâm cho đá mài.
- Nếu ổ đặt bị mòn nhiều ta sử dụng phương pháp doa để gia công lai ổ đặt.
Góc doa (hình 10a).
Trình tự doa ổ đặt (hình 10b).
Gá lắp nắp máy chắc chắn vào bệ máy khoan đứng hoặc vào dụng cụ chuyên
dùng.

a. b.
b. 2.10. Các bước mài rà ổ đặt
Hình b.

-19-
 - Khi doa đầu tiên ta sử dụng dao doa thô góc 45 o để cắt những vết mòn,
cháy rỗ lớn, sau đó sử dụng dao doa góc 75o để cắt những vết cháy rỗ ở phía
dưới của ổ đặt.
- Sau đó ta sử dụng dao doa góc 15o để cắt những vết mòn, cháy rỗ ở phía
trên của ổ đặt. Cuối cùng ta sử dụng dao doa tinh góc 45o để doa lại lần cuối ổ
đặt.
- Sau khi doa ổ đặt phải rà lại ổ đặt để đạt được yêu cầu kỹ thuật.
- Khi doa ổ đặt: Phải thường xuyên kiểm tra trong quá trình doa ổ đặt xem
các vết lồi lõm trên bề mặt làm việc của ổ đặt đã được doa hết hay chưa để tránh
làm hỏng ổ đặt.
- Nếu ổ đặt bị nứt vỡ thì phải thay mới.
* Quy trình thay mới ổ đặt:
- Ổ đặt được thay theo 2 phương pháp: ép nóng và ép nguội.
- Ép nguội: Được áp dụng cho loại ổ đặt yêu cầu độ găng lắp ghép không
quá
0.07 mm, có thể dùng búa thép nguội hoặc dùng máy ép để ép.
- Ép nóng: Được áp dụng cho loại ổ đặt yêu cầu độ găng lắp ghép lớn hơn
0.07 mm. Có thể dùng đèn xì để nung nóng nắp máy tới 400 0 5000 C. Hoặc là
luộc nắp máy trong dầu , ủ trong cát hoặc vôi bột nóng tới 160 0 1700 C. Sau đó
đưa lên máy ép thuỷ lực để ép.
Chú ý khi thay ổ đặt: Sau khi ép ta phải để nắp máy (thân máy) nguội từ từ
tránh hiện tượng cong, vênh nắp máy.
2.4.3. Yêu cầu kỹ thuật sau khi sửa chữa ổ đặt
- Ổ đặt sau khi thay thế cũng phải được doa, mài, rà theo đúng quy trình và
yêu cầu kỹ thuật đã nêu trên.
- Các yêu cầu về kích thước, đảm bảo độ kín khít xupáp, bền, có tính thẩm
mỹ và giá thành sửa chữa thấp để đảm bảo tính kinh tế.
- Để đảm bảo độ chính xác trong quá trình kiểm tra sửa chữa ổ đặt ta phải
kiểm tra sửa chữa ống dẫn hướng xupáp trước, để làm chuẩn độ đồng tâm.
3. Lò xo
3.1. Nhiệm vụ
Lò xo xupáp có tác dụng giữ cho xupáp ép kín với mặt đế xupáp. Giữ cho
xupáp làm việc êm không va đập.

-20-
3.2. Cấu tạo
Lò xo xupáp thường là lò xo trụ (hoặc côn) hai đầu mài phẳng để lắp ráp
với đĩa xupáp và đế lò xo. Số vòng của lò xo thường từ 4-10 vòng.
Hình 2. 11: Lò xo xupáp
a. Lò xo hình trụ;
b. Lò xo có bước xoắn khác nhau.
c. Lò xo hình côn ;
d. Lò xo kép.

3.3. Hư hỏng, nguyên nhân và tác hại.

Lò xo giảm tính đàn hồi do làm việc lâu ngày trong điều kiện nhiệt độ
cao, chịu lực lớn biến đổi theo chu kỳ.
Lò xo bị gẫy: Chủ yếu do tác dụng của lực cộng hưởng và vật liệu không
đảm bảo có thể gây hư hỏng lớn cho xilanh và piston.
3.4. Phương pháp kiểm tra sửa chữa
3.4.1. Kiểm tra.
Dùng thước cặp hoặc êke kiểm tra chiều dài của lòxo ở trạng thái tự do,
yêu cầu lò xo phải có chiều dài nằm trong giới hạn của từng động cơ
Động cơ 1RZ: 47.31mm.
Động cơ 3S GE: 45,00mm.
Kiểm tra trạng thái ép của lò xo: Chiều
cao lăp đặt của động cơ 1RZ là 40,3mm. Với
lực nén tối thiểu là 24,3kg lực nén lắp trên tiêu
chuẩn là 27kg.
3.4.2. Sửa chữa.
Lò xo bị gẫy, cong thay mới.
Chiều dài của lò xo phải bằng nhau, nếu
lò xo nào thấp hơn ta lắp thêm vòng đệm, quá
thấp thay cái mới.
Trường hợp mất đàn tính thêm đệm tăng
đàn tính. Hình 2.12: Kiểm tra lò xo xupáp

-21-
4. Đĩa lò xo
4.1. Nhiệm vụ
Dùng để giữ một đầu của lò xo xupáp không cho lò xo bung ra.
4.2. Cấu tạo
Đĩa lò xo có dạng hình vành khuyên một
mặt phẳng, mặt tiếp xúc với lò xo có gờ để giữ
lò xo xupáp. Đĩa lò xo được giữ với đuôi xupáp
bằng chốt hoặc móng hãm.
5. Ống dẫn hướng
5.1. Nhiệm vụ Hình 2.13: Đĩa lò xo xupáp
Để dẫn hướng xupáp chuyển động lên xuống.
5.2. Cấu tạo
Ống dẫn hướng xupáp có kết cấu đơn giản, có dạng hình trụ rỗng có vát
một mặt đầu để dễ lắp. Đường kính trong được gia công chính xác sau khi lắp
ghép.
Được chế tạo rời rồi lắp vào thân máy (cơ cấu phối khí xupáp treo).

Hình 2.14. Ống dẫn hướng

xupáp
a: Hình vát mặt đầu;
b: Hình trụ có độ côn nhỏ;
c: Hình trụ có cữ
5.3. Hư hỏng, nguyên nhân và tác hại.
Bề mặt làm việc bị mòn, ô van do ma sát với xupap làm tăng khe hở lắp
ghép xupap chuyển động không vững gây ra va đập khi làm việc.Mặt khác dầu
có thể lọt vào buồng đốt. Ông dẫn hướng có thể bị long ra hoặc nứt vỡ do tháo
lắp không đúng kỹ thuật.
5.4. Phương pháp kiểm tra sửa chữa
5.4.1. Kiểm tra
- Ống dẫn hướng xupap phải được kiểm tra và sửa chữa hoặc thay mới
trước khi sửa chữa xupap và đế xupap vì lỗ dẫn hướng xupap được sử dụng làm
chuẩn định vị khi gia công sửa chữa các chi tiết này.
- Ống dẫn hướng xupap thường mòn nhanh hơn thân xupap. Nếu độ mòn
của ống dẫn hướng xupap làm cho khe hở giữa lỗ dẫn hướng và thân xupap vượt
quá 0.1mm cần phải thay ống mới. Việc kiểm tra trạng thái mòn này được thực
hiện bằng dưỡng kiểm tra như
-22-
 - Dưỡng kiểm tra được điều chỉnh theo lỗ đo, sau đó dùng panme đo kích
thước dưỡng để xác định đường kính lỗ. Dưỡng có thể được điều chỉnh đến kích
thước kiểm tra lớn hơn đường kính thân xupap một lượng 0.1mm và nếu cho lọt
được vào lỗ dẫn hướng xupap thì cần phải thay ống dẫn hướng. Người ta cũng
có thể kiểm tra bằng cách lắp hết thân xupap vào ống dẫn hướng và lắc ngang
nấm xupap, nếu cảm thấy có độ rơ ta kiểm tra bằng đồng hồ so thấy vượt quá
0,1mm thì phải thay ống dẫn hướng.
5.4.2. Sửa chữa.
- Dùng chổi làm sạch ống dẫn hướng và các chất dung môi có trong tất cả
các ống dẫn hướng.
- Nếu ống dẫn hướng bị mòn nứt vỡ thay ống mới.
- Nếu bề mặt bị mòn ít, vết rỗ nông, độ thụt sâu của xupáp còn nằm trong
giới hạn cho phép thì rà ổ đặt cùng với xupáp bằng bột rà theo 3 bước sau:
+ Rà bằng bột rà thô.
+ Rà bằng bột rà tinh.
+ Rà bóng bằng dầu bôi trơn.
- Nếu bề mặt bị mòn nhiều, vết rỗ sâu thì tiến hành doa hoặc mài trên máy
mài chuyên dùng rồi rà lại
- Nếu mòn quá kích thước cho phép phải thay ổ đặt mới, khi ép ổ đặt
dùng dụng cụ chuyên dùng, có thể ép nóng hoặc ép nguội.
- ống dẫn hướng bị mòn, nứt vỡ thì phải thạy ống mới.
- Kiểm tra khe hở của ống dẫn thì dùng xupáp mới đưa vào và kiểm tra
như kiểm tra xupáp. nếu khe hở lớn quá thì thay. (Khe hở lớn nhất 0,08 (mm)
với xupáp nạp và 0,1(mm) đối với xupáp xả).
- Khe hở tiêu chuẩn là : 0,03  0,06 (mm)

-23-
 BÀI 3. SỬA CHỮA CON ĐỘI VÀ CẦN BẨY
Giới thiệu:
Bài học đề cập đến việc sửa chữa cơ cấu dẫn động xu páp, nội dung giới
thiệu về nhiệm vụ, phân loại, các hiện tượng, nguyên nhân sai hỏng, cách kiểm
tra và sửa chữa những sai hỏng của cơ cấu dẫn động xu páp.
Mục tiêu:
- Trình bày được nhiệm vụ, phân loại, cấu tạo, phân tích được các hiện
tượng, nguyên nhân hư hỏng của con đội và cần bẩy
- Tháo lắp thành thạo, kiểm tra và sửa chữa được những hư hỏng thường
gặp đảm bảo kỹ thuật và thời gian
- Đảm bảo an toàn và vệ sinh công nghiệp.
Nội dung chính:
1. Con đội
1.1. Nhiệm vụ
Truyền chuyển động từ cam phối khí cho xupáp (trong cơ cấu phối khí
xupáp đặt) hoặc đũa đẩy (trong cơ cấu phối khí xupáp treo) và đồng thời chịu
toàn bộ lực nghiêng do cam phối khí gây ra trong quá trình dẫn động xupáp.
1.2. Cấu tạo
Gồm con đội cơ khí và con đội thủy lực.
* Con đội cơ khí : Có con đội hình nấm, con đội hình trụ, con đội con lăn.

c d

Hình 3.1 a,b: Con đội hình nấm; hình trụ; Hình 3.1c,d: Con đội con lăn, thuỷ lực
* Cấu tạo và nguyên lý làm việc của con đội thủy lực.
Con đội thủy lực có piston 3 luôn tỳ vào đuôi xupáp 4 dưới tác dụng của lò
xo 5. Khi cam đẩy thân con đội đi lên, đầu bên dưới piston bị nén, van bi 6 đóng
lại, piston và thân con đội như một khối cứng đi lên để mở xupáp. Tuy nhiên
giữa piston và thân cũng như van 6 có khe hở nên dầu bên dưới piston bị dò rỉ,
piston dịch chuyển tương đối so với thân xuống dưới một chút. Đến hành trình
đóng xupáp , dưới tác dụng của lò xo 5 thân, con đội và piston bị đẩy về hai

-24-
phía, áp suất dưới piston giảm, van bi 6 mở, do đó dầu được bổ sung từ đường
dầu 2 trên thân máy và khoang dầu bên dưới piston.
Con đội thủy lực theo nguyên tắc trên sẽ không có khe hở nhiệt nên làm
việc rất êm dịu. Các chi tiết trong cơ cấu (xupáp, đòn gánh, đũa đẩy, con đội)
luôn tiếp xúc với nhau.
1.3. Hiện tượng, nguyên nhân hư hỏng
Khi động cơ vào sửa chữa lớn thì thay toàn bộ con đội được thay mới.
Trong sửa chữa nhỏ, con đội thường không được sửa chữa mà được thay mới
khi các bề mặt làm việc quá mòn so với giới hạn cho phép. Bề mặt đáy của con
đội tiếp xúc và va đập với vấu cam nên thường bị mòn nhiều hơn so với mặt bên
của nó. Mặt đáy con đội thường hơi lồi ở trạng thái nguyên thủy để tiếp xúc với
vấu cam hơi côn. Do đó, đáy con đội bị mòn phẳng hoặc mòn vẹt. Nguyên nhân
chủ yếu là do ma sát gây mòn hỏng.
1.4. Phương pháp kiểm tra, sửa chữa
1.4.1. Kiểm tra
- Kiểm tra độ mòn vẹt của con đội.
- Kiểm tra dầu bôi trơn cung cấp tới bề mặt của con đội
- Dùng thước panme đo đường kính của con đội,
- Kiểm tra độ độ ô van, độ côn của con đội
- Quan sát vết cào xước ở thân con đội
- Quan sát để kiểm tra độ mòn xước ở đầu tiếp xúc với vấu cam.
1.4.2. Sửa chữa
- Nếu con đội mà mòn quá tiêu chuẩn cho phép thì thay mới
- Nếu con đội mòn chỗ tiếp xúc với vấu cam thì
- Nếu con đội có vết cào xước nhẹ lấy giấy nhám mịn đánh bóng bề mặt
- Nếu con đội có vết cào xước nặng thì thay mới
-Con đội sau khi được sửa chữa xong phải đảm bảo thông số kỹ thuật,lắp
vào cơ cấu phải hoạt động tốt.
- Đường kính ngoài tiêu chuẩn: 37.922 –37.932(mm)
- Khe hở con đội – nắp máy:
+ Tiêu chuẩn: 0.028 – 0.053(mm)
+ Tối đa: 0.1(mm)

-25-
2. Đòn gánh (Cần bẩy).
2.1. Nhiệm vụ
Là chi tiết trung gian truyền chuyển động từ đũa đẩy đến xupáp.
2.2. Cấu tạo
Đòn gánh có kết cấu tương đối đặc biệt. Trục quay của đòn gánh chia nó
làm hai tay đòn có chiều dài khác nhau và tiết diện các tay đòn này giảm dần từ
trục xoay đến hai đầu mút. Kết cấu như vậy đảm bảo cho tay đòn có độ cứng
vững cần thiết và có mômen quán tính tương đối nhỏ.Ở đầu tay đòn ngắn nơi cần
tiếp xúc với đũa đẩy thường hay bố trí vít điều chỉnh khe hở nhiệt.
Đầu tỳ của xupáp lên đòn gánh (đầu cò mổ) cũng có dạng mặt cầu lồi và
cũng được tôi cứng. Đôi khi đầu tỳ này được thay bằng bulông tỳ để dễ dàng
thay nó khi bị mòn.
2.3. Hiện tượng, nguyên nhân hư hỏng
TT Hư hỏng Nguyên nhân Hậu quả
1 Bị mòn Do làm việc lâu ngày bôi trơn Làm cho cơ cấu làm việc
kém rơ ráo phân phối khí sai
lệch
2 Bị gãy hoặc Trong quá trình làm việc các Hư hỏng nặng làm cho
biến dạng chi tiết của cơ cấu không đảm cơ cấu phối khí không
lớn bảo tiêu chuẩn kĩ thuật như : hoạt động được
lò xo xupap quá cứng hoặc lo
xo lồng nhau bị kẹt , ống dẵn
hướng xupap để nhô quá cao

2.4. Phương pháp kiểm tra, sửa chữa

2.4.1. Kiểm tra
- Rửa sạch chi tiết thông các lỗ dầu và sau
đó lau khô
- Kiểm tra cò mổ
- Dùng thước panme để kiểm tra đường
kính ngoài của trục đòn gánh

-26- Hình 3.2. Kiểm tra đòn gánh

 - Dùng đồng hồ so để kiểm tra độ
cong vênh của trục đòn gánh
- Kiểm tra phần ren của đòn gánh
- Dùng tay lắc nhẹ kiểm tra khe hở giữa trục đòn gánh và bạc cò mổ
- Dùng mắt quan sát các vết mòn lớn, các vết nứt vỡ
- Dùng dụng cụ đo,dưỡng để kiểm tra cho phép xác định chính xác những
hư hỏng hao mòn của các chi tiết
2.4.2. Sửa chữa
- Sửa chữa bạc và trục đòn gánh nếu bị mòn ta tiến hành mài lại ổ trục sau
đó thay bạc mới theo kích thước của cổ trục, Trường hợp mòn nhiều ta tiến hành
thay trục và bạc mới
- Đầu mỏ dòn gánh nếu bị mòn ít ta có thể mài lại theo hình dáng của đầu
mỏ đòn gánh mới
-Đầu mỏ đòn gánh nếu bị mòn nhiều ta tiến hành hàn đắp và sau đó gia
công theo kích thước ban đầu .
- Phần ren của đòn gánh bị mòn hỏng ta tiến hành nâng kích thước ren
bằng cách ta rô lại sau đó thay vít điều chỉnh khe hở nhiệt khác cho phù hợp với
ren mới gia công lại
- Trục đòn gánh bị cong ta nắn lại
- Gãy vỡ phải thay mới

-27-
 BÀI 4. SỬA CHỮA TRỤC CAM VÀ BÁNH RĂNG CAM
Giới thiệu:
Bài học đề cập đến việc sửa chữa trục cam và con đội, nội dung giới thiệu
về nhiệm vụ, phân loại, các hiện tượng, nguyên nhân sai hỏng, cách kiểm tra và
sửa chữa những sai hỏng của trục cam và con đội.
Mục tiêu:
- Trình bày được nhiệm vụ, phân loại, cấu tạo, phân tích được hiện tượng,
nguyên nhân hư hỏng trục cam và cơ cấu dẫn động trục cam
- Tháo lắp thành thạo, kiểm tra và sửa chữa được những hư hỏng thường
gặp đảm bảo kỹ thuật và thời gian
- Đảm bảo an toàn và vệ sinh công nghiệp.
Nội dung chính:
1. Nhiệm vụ
Điều khiển sự phân phối, sự đóng mở xupáp, đồng thời dẫn động cho bơm
dầu bôi trơn, bộ chia điện và bơm xăng.
2. Điều kiện làm việc
Trong quá trình làm việc trục cam chịu uốn và xoắn. Bề mặt của cam
chịu ma sát và mài mòn. Chịu va đập và điều kiện bôi trơn khó khăn.
3. Cấu tạo
3.1. Trục cam
Trục cam được chế tạo thành một khối liền gồm có các cổ trục, cam
nạp,cam xả. Trên trục cam có bánh răng trụ răng nghiêng để dẫn động bơm dầu
hoặc bộ chia điện. Bánh lệch tâm để điều khiển bơm xăng.

Hình 4.1. Kết cấu trục cam phối khí Hình 4.2. Một số dạng cam thường gặp
1, Các ổ trục; 2, Các vấu cam; 3, Bánh răng; a,b: Cam lồi; c: Cam tiếp tuyến; d: Cam lõm.
4, Bánh lệch tâm.
* Cam nạp và cam thải
- Trong động cơ cỡ nhỏ và trung bình cam thường làm liền với trục (hình
1). Một vài động cơ cỡ lớn có cam rời được lắp trên trục bằng then và được kẹp
chặt bằng đai ốc.

-28-
 - Cam tiếp tuyến: Hai mặt phẳng tiếp tuyến hai đường tròn (hình 2c).
+ Ưu điểm: Chế tạo đơn giản, làm việc êm dịu vì có gia tốc dương bé (gia
tốc thay đổi bé).
+ Nhược điểm: Do trị số gia tốc dương nhỏ, nên trị số thời gian, tiết diện
nhỏ. Do đó khả năng nạp thải kém.
- Cam lồi cung tròn (hình 2.a,b)
+ Ưu điểm: Có trị số thời gian, tiết diện lớn cho nên khả năng nạp thải tốt
hơn cam tiếp tuyến.
+ Nhược điểm: Do gia tốc dương lớn gây ra va đập làm lực quán tính
chuyển động các chi tiết lớn nên làm việc không được êm dịu.
* Cổ trục và ổ trục
Cổ trục và ổ trục có dạng hình tròn được gia công chính xác, kích thước
đường kính của trục là lớn nhất. Trên cổ trục có chứa dầu bôi trơn. Nhưng trong
một vài kết cấu để lắp trục cam các cổ trục cam có đường kính nhỏ dần kể từ
đầu đến cuối trục cam. Tuy vậy do kích thước của các cổ trục khác nhau nên cổ
trục cũng khác nhau khiến cho sửa chữa chế tạo và thay thế trục cam, cổ trục
phức tạp.
3.2. Bánh răng cam
- Bánh răng cam được chế tạo bằng gỗ phíp răng xiên hoặc thẳng, một số
bánh răng có dạng hình côn (dẫn động trục vít). Số răng của bánh răng cam gấp
hai lần số răng của bánh răng cơ.
- Bánh răng được lắp với trục cam thông qua then bán nguyệt và trên bánh
răng thường có dấu của nhà chế tạo để thuận tiện khi lắp ráp.

1.Cổ đỡ trước trục phân phối

2.Mặt biên
3.Bạc của bánh răng phân phối
4.Vòng hãm
5.Mặt trước khối xi lanh

Hình 4.3. Cơ cấu hạn chế di chuyển dọc trục của phân phối

- Để giữ cho trục cam không bị dịch chuyển theo chiều dọc trục (khi trục
cam, thân máy hoặc nắp xylanh giãn nở) khiến cho khe hở ăn khớp của bánh

-29-
răng cam và bánh răng cơ thay đổi làm ảnh hưởng đến pha phân phối khí, người
ta phải dùng ổ chắn dọc trục.
- Thông thường bánh răng trục cam là bánh răng nghiêng để ăn khớp được
êm dịu. Khi đó, chắn dọc trục phải bố trí ngay sau bánh răng cam dể tránh hiện
tượng cong vênh do giãn nở vì nhiệt.
- Khe hở dọc trục có thể điều chỉnh bằng cách thay đổi chiều dày bạc chặn
giữa bánh răng và cổ trục. Nói chung, do dùng bánh răng nghiêng nên luôn có
lực dọc trục về một phía. Để giảm ma sát do lực dọc trục sinh ra, bề mặt tỳ được
bôi trơn bằng dầu dẫn từ lối trục cam.
4. Các phương pháp dẫn động trục cam
Có nhiều phương pháp dẫn động trục cam. Tùy thuộc vào từng loại động
cơ có thiết kế vị trí trục cam khác nhau mà người ta chọn các cách dẫn động trục
cam thích hợp.
- Bánh răng với bánh răng.
- Bánh xích và dải xích.
- Bánh răng và đai răng.
4.1. Dẫn động bánh răng

2
2
1
1 3
3

Hình 4.4. Dẫn động bánh răng

1. Bánh răng trục cam; 2. Dấu đặt cam; 3. Bánh răng trục cơ
- Dẫn động bằng bánh răng dùng cho động cơ có trục cam bố trí trong
thân máy, hoặc hộp trục khuỷu. Thường được dẫn động bằng bánh răng nên
khoảng cách giữa trục cam và trục khuỷu nhỏ.
- Bánh răng cam được lắp trên đầu trục cam bằng then hoặc vít cố định.
Bánh răng cơ được lắp với trục khuỷu bằng mối ghép then hoa. Trên bánh răng
trục cam có số răng gấp hai lần số răng trên bánh răng cơ (động cơ 4 kỳ) và
bằng nhau (động cơ 2 kỳ). Để các bánh răng được ăn khớp êm dịu thì trên động
-30-
cơ thường dùng bánh răng trụ răng nghiêng. Các bánh răng của trục cam được
chế tạo bằng vật liệu tổng hợp để tránh mòn cho bánh răng cơ và bánh răng cam
ăn khớp được êm dịu. Để thuận tiện cho việc điều chỉnh sửa chữa cơ cấu phân
phối khí, trên bánh răng trục cam và bánh răng trục cơ được khắc dấu đặt cam
cho máy số 1.
* Nguyên lý dẫn động
- Khi động cơ làm việc trục khuỷu quay làm bánh răng trục khuỷu quay
thông qua cặp bánh răng dẫn động làm trục cam quay ngược chiều và khi trục
cam quay được một vòng thì trục khuỷu quay được hai vòng.
- Đối với loại cơ cấu phân phối khí dùng bánh răng trung gian truyền động
nhưng khoảng cách khá xa, người ta phải thiết kế thêm một cặp bánh răng côn
được lắp cố định trên một trục.
4.2. Dẫn động bằng xích
Xích được bôi trơn bằng dầu bôi trơn từ hệ thống bôi trơn qua ống trong
trục khuỷu qua bánh xích hay có vòi dẫn hướng dầu.

1 2 7

5 6

8
3
Hình 4.5: Dẫn động xích cho trục cam
1. Đĩa răng trục cam; 2. Xích cam; 3.Đĩa răng trục khuỷu; 4. Bộ căng xích;
5. Bộ trượt xích; 6. Giảm chấn xích; 7. Trục cam thải; 8. Dấu đặt cam
Dẫn động bằng xích có ưu điểm gọn nhẹ có thể dẫn động trục cam ở khoản
cách lớn. Tuy vậy phương án này có nhược điểm là giá thành của xích đắt hơn
giá thành chế tạo bánh răng nhiều. Khi phụ tải lớn và sau một thời gian sử dụng,
xích thường bị rão, gây nên tiếng ồn và làm sai lệch phân phối khí. Để giữ cho
xích luôn được căng người ta dùng cơ cấu căng xích có lò xo hoặc vít điều chỉnh
độ căng của xích. Để chống rung cho xích người ta dùng tấm dẫn hướng cho
xích.
* Nguyên lý dẫn động

-31-
 Khi động cơ làm việc trục khuỷu quay, bánh xích được gắn trên trục khuỷu
quay thông qua dải xích dẫn động làm bánh răng xích trục cam quay. Chiều
quay của trục cam cùng chiều với chiều quay của trục khuỷu. Khi trục cam quay
được một vòng thì trục khuỷu quay được hai vòng.
4.3. Dẫn động bằng đai răng
Loại này rất thích hợp với loại động cơ nhiều trục cam như động cơ V-6 ,
V-8. Trong đó mỗi trục cam dẫn động điều khiển cho một loại xupáp.

6
1
1
8

2 5
3 2
H×nh 4.5: DÉn ®éng ®ai cho trôc cam
7
4 4
5
Hình 4.6. Dẫn động bằng dây đai
1.Đĩa răng trục cam; 2.Bộ căng đai ; 3.Bơm nước ; 4. Đĩa răng trục khuỷu;
5. Dây đai dẫn động trục cam ; 6.Các trục cam nạp ;7.Puly trung tâm ;8.trục cam thải.
Bánh răng cam được lắp với trục cam bằng các đai ốc hãm, số răng trên
bánh răng cam bằng hai lần số răng trên bánh răng cơ. Bánh răng trục khuỷu
được lắp trên trục khuỷu bằng mối ghép then hoa có đai ốc hãm. Dây đai dẹt có
răng ngang ăn khớp với các răng của bánh răng trục cam và bánh răng trục
khuỷu. Ở một số động cơ V6 –V8, có hai hoặc 4 trục cam. Trong hệ thống truyền
động đai răng có bộ căng đai có thể điều chỉnh tự động độ căng của đai sao cho
dây đai không trùng, tránh hiện tượng trượt đai làm sai pha phối khí.
* Nguyên lý dẫn động
Khi động cơ làm việc, trục khuỷu quay thông qua bánh răng trục khuỷu và
dải đai răng, bánh răng trục cam quay làm trục quay. Chiều của các trục cam
(động cơ nhiều trục cam) cùng chiều quay của trục khuỷu. Khi trục cam quay
được một vòng thì trục khuỷu quay được hai vòng (động cơ 4 kỳ) và một vòng
(động cơ 2 kỳ).
* Ưu nhược điểm: Sử dụng bộ truyền bằng đai có ưu điểm là chạy êm không gây
tiếng ồn. Điều chỉnh độ căng đai dễ dàng, kết cấu đơn giản hơn bộ truyền xích vì

-32-
không cần thanh dẫn hướng, bộ giảm chấn, bộ truyền xích và bộ điều chỉnh căng
đai đơn giản hơn bộ điều chỉnh độ căng của xích. Dây có tính chất mền dẻo, cơ
động cao vì vậy có thể dẫn động trực tiếp cho nhiều trục cam, nhiều bộ phận cần
dẫn động khác của động cơ nên giảm được khối lượng chi tiết. Nhưng giá thành
cao phải thay mới thường xuyên và điều chỉnh phức tạp.
5. Hiện tượng, nguyên nhân hư hỏng.
TT HƯ HỎNG NGUYÊN NHÂN HẬU QUẢ
1 Trục cam bị Do tháo lắp không đúng Làm cho các ổ trục bạc lót
cong. kỹ thuật hoặc các gối dỡ bị mòn nhanh.
không đồng tâm.
2 Trục bị xoắn, Do bạc bị bó kẹt. Làm sai góc phối khí, có
nứt, gãy thể làm cho động cơ không
thể làm việc được.
3 Các cổ trục, Do ma sát khi làm việc, Làm thay đổi pha phối khí
vấu cam ,vấu chất lượng dầu bôi trơn dẫn đến năng xuất của bơm
lệch tâm bị kém. xăng, công xuất động cơ bị
mòn. giảm.
4 Bạc bị mòn. Do ma sát khi làm việc. Làm tăng khe hở giữa bạc
và cổ trục gây va đập khi
động cơ làm việc.
5 Bánh răng cam Do va đập trong quá trình Gây tiếng kêu khi làm việc
bị mòn làm việc và bôi trơn kém. và ảnh hưởng đến các bánh
răng khác.
6 Đai dẫn động Do vật liệu chế tạo kém Đai dão làm cho bị trượt sẽ
hoặc xích trục bền và do làm việc lâu làm cho động cơ không
cam (nếu có) bị ngày. làm việc được.
dão đứt (hoặc
xích dão mòn)
7 Bu lông đầu Do vật liệu chế tạo không Bánh răng và trục lắp
trục cam bị đúng kỹ thuật. Tháo lắp không chặt với nhau khi
chờn ren. không đúng quy trình. hoạt động bánh răng quay
không đều.
8 Rãnh then bị Do vật liệu chế tạo không Gây tiếng kêu khi hoạt
mòn, đúng tiêu chuẩn. Tháo lắp động. Lắp không chặt.

-33-
 không đúng kỹ thuật. Làm
việc lâu ngày và ma sát
sứt mẻ. với rãnh then của bánh
răng.

6. Phương pháp kiểm tra sữa chữa

6.1. Kiểm tra

TT Các bước Hình vẽ Phương Chú ý

kiểm tra pháp sửa
chữa
1. *Kiểm tra bằng Dùng giấy Với các
mắt thường các nhám mịn vết cào
vết cào xước kết hợp với xước lớn
của vấu cam. dầu đánh ta phải
bóng các vết tiện lại.
cào xước
nhỏ.
2. * Kiểm tra độ Nếu độ cong Đặt khối
cong trục cam: lớn hơn 0,06 chữ V
- Đặt trục cam mm thì đưa vững
lên khối chữ V trục cam lên vàng.
đo độ cong trục máy ép thuỷ
cam ở cổ trung lực nắn lại.
tâm (dùng đồng - Nắn lại mà
hồ so) vẫn không
- Độ cong tối đạt hoặc chất
đa là 0,06 mm liệu trục cam
bị biến dạng
thì phải hay
mới trục cam

-34-
- -
3 Kiểm tra chiều - Nếu chiều
cao các vấu cao thấp hơn
cam: tiêu chuẩn
Dùng thước cho phép thì
panme đo kiểm hàn đắp gia
tra chiều cao công lại.
các vấu cam. - Thay trục
Chiều cao tiêu cam mới .
chuẩn là 47,87
- 47,94 mm
(Loại xe
TOYOTA 1Rz)
* Kiểm tra độ - Cổ trục
côn - ô van ở mòn quá
4. cổ trục: mức quy
- Dùng thước định thì phải
panme đo hàn đắp gia
đường kính cổ công lại cho
trục đúng tiêu
- Đường kính chuẩn.
tiêu chuẩn là - Thay trục
33,959- cam.
33,975mm
(TOYOTA
1Rz)

-35-
5 * Đo khe hở -Nếu khe hở Đẩy trục
dọc trục của lớn hơn qui cam dịch
trục cam . định tối đa chuyển
- Làm sạch và thì phải thay đều tay.
lắp đặt trục nắp máy. Tránh đẩy
cam vào ổ đỡ . mạnh.
- Dùng đồng hồ
so đo khe hở
dọc trục của
trục cam bằng
cách đẩy trục
cam dịch
chuyển theo
chiều trục .
-Khe hở tiêu
chuẩn 0,08 –
0,18 mm .
- Khe hở tối đa
là 0,25 mm .
*Kiểm tra khe - Nếu khe hở -Chỉ dựng
6 hở dầu lớn hơn với bạc
-Làm sạch các 0,1(mm) thỡ hai nửa
cổ trục và ổ đỡ. ta hạ căn -Khụng
-Đặt một đoạn mép đối với quay trục
dải nhựa Plastic sửa chữa lần cam trong
dọc theo mỗi đầu. khi cú dải
cổ trục(Loại đo -Mỗi lần hạ nhựa.
khe hở bạc lót) căn mép phải -Không để
-Lắp các ổ đỡ cạo lại bạc dải nhựa
có số kí hiệu cho đúng tiêu Plastic bịt
-36-
được quay chuẩn khe hở vào lỗ
hướng về phía của nó cho dầu.
trước và xiết đúng và thêm -Thay bạc
theo thứ tự. căn đệm ở mới phải
-Lắp và xiết lưng. kiểm tra
chặt các -Thay bạc và cạo lại
bulông, bắt các trục cam cho đúng
nắp ổ đỡ theo mới. tiêu chuẩn
thứ tự từ trong của nó.
ra ngoài.
-Mô men xiết:
160 KG/cm2.
-Tháo các lắp ổ
đỡ ra.
-Đo chiều rộng
dải nhựa tại
điểm rộng nhất.
-Khe hở tiêu
chuẩn là:
0,025-
0,065(mm)
-Khe hở tối đa:
0,1 (mm

-37-
7 *Kiểm tra bánh -Nếu răng
răng trục cam. trên bánh
- Quan sát bằng răng mòn ít ,
mắt các vết sứt sứt, vỡ <1/3
mẻ của bánh chiều dài và
răng trục cam. ở cách quãng
từ 1-3 răng
thì cho pho
phép dựng
lại.
Nếu sứt vỡ
≥2/3 chiều
dài răng và ở
2-3 răng liên
tiếp trở lên
phải hàn đắp
và gia công
lại cho đúng
tiêu chuẩn kỹ
thuật.
-Nếu sứt mẻ
quá lớn thì
phải thay
bánh răng
cam mới.

-38-
8 *Kiểm tra khe -Nếu khe hở -Trước
hở ăn khớp lớn hơn khi tháo
bánh răng trục 0,3(mm) thỡ phải vệ
cam. thay trục sinh sạch
-Lắp trục cam cam. sẽ.
không có bánh - Nếu mòn -Chú ý
răng phụ. quá thì thay tránh
-Dùng đồng hồ mới. nhầm lẫn
so đo khe hở ăn giữa các ổ
khớp. trục với
-Khe hở tiêu bạc lót.
chuẩn :0,020- - Thay
0,200 (mm). mới bạc
-Khe hở cực cũng phải
đại:0,30(mm). cạo và
kiểm tra .
- Khe hở
tiêu chuẩn
là 0,04 –
0,06
mm.Diện
tích tiếp
xúc:70-
80%
9 * Kiểm tra -Dùng dây Chú ý rửa
đường dầu bôi đồng thông sạch và
trơn . đường dầu thổi khụ.
sau đó dùng
xăng rửa

-39-
 sạch và thổi
khô bằng khí
nén.

10 * Kiểm tra rãnh Nếu hư hỏng

then, lỗ ren: nhỏ ta phải
Kiểm tra bằng hàn đắp và
mắt các rãnh gia công lại
then trục cam cho đúng tiêu
xem có sứt mẻ chuẩn ban
không. đầu.
Nếu hư hỏng
lớn phải thay
mới.
11 * Kiểm tra phớt Phớt hỏng ta Phớt thay
đầu trục: Quan phải thay mới phải
sát bằng mắt phớt mới. đúng tiêu
phớt đầu trục chuẩn.
khi có chảy dầu
không.

6.2. Sửa chữa

6.2.1. Sửa chữa trục cam
- Nắn lại trục cam nếu độ cong, vênh lớn nắn thẳng và kiểm tra trục cam
được thực hiện đồng thời trên khối chữ V.
- Cổ trục cam bị mòn được sửa chữa bằng gia công cơ khí theo cốt. Mài
cổ trục cam được thực hiện trên máy mài tròn ngoài tương tự như mài cổ trục
khuỷu. Trục được định vị trên hai mũi tâm và được dẫn động bằng tốc kẹt. Bạc
cam thay được mới theo kích thước cốt sửa chữa tương ứng của cổ trục cam.
- Các vấu cam bị mòn lệch hoặc mòn làm giảm chiều cao quá 0,025mm
thì sửa chữa bằng phương pháp mài chép để phục hồi biên dạng và độ bóng của
-40-
bề mặt cam. - Biên dạng cam sau khi sửa chữa sẽ giống biên dạng cam ban đầu
và có cùng chiều cao vấu cam nhưng kích thước cam nhỏ hơn. Việc sửa chữa
này vẫn đảm bảo được pha phối khí và độ mở của xupáp như cam mới. Tuy
nhiên các vấu cam chỉ được mài một lần vì nếu mài nhiều lần sẽ làm cho đỉnh
cam bị nhọn, ảnh hưởng xấu đến sự làm việc bình thường của cơ cấu phân phối
khí.
- Một số vấu cam thiết kế có bề mặt côn để làm việc với đáy con đội hơi
lồi (đáy cầu), để tạo ra chuyển động xoay con đội trong quá trình làm việc, giúp
con đội mòn đềuvà tăng tuổi thọ. Khi sửa chữa chỉ cần sửa đá mài hơi côn theo
góc côn của cam là được.
6.2.2. Sửa chữa bánh răng hoặc xích dẫn động
- Nếu răng trên bánh răng mòn ít, nứt, vỡ nhỏ hơn 1/3 chiều dài của nó và
cách ở quãng từ 1 đến 3 răng thì cho phép dừng lại. Nếu nứt, vỡ lớn hơn 2/3
chiều dài răng và ở 2 , 3 răng liên tiếp trở lên thì phải hàn đắp gia công lại cho
đúng tiêu chuẩn kỹ thuật cho phép. Nếu nứt, mẻ quá lớn thì phải thay bánh răng
cam.
- Nếu xích hoặc đai bị dão thì phải thay mới. Nếu quá mòn thì thay mới.

-41-
 BÀI 5. BẢO DƯỠNG, ĐIỀU CHỈNH CƠ CẤU PHÂN PHỐI KHÍ
Giới thiệu:
Bài học đề cập đến việc bảo dưỡng, điều chỉnh cơ cấu phân phối khí, nội
dung giới thiệu về quy trình điều chỉnh khe hở nhiệt, quy trình đặt cam...
Mục tiêu:
- Trình bày được mục đích, nội dung và yêu cầu kỹ thuật bảo dưỡng cơ
cấu phân phối khí
- Bảo dưỡng được cơ cấu phân phối khí đúng phương pháp và đúng yêu
cầu kỹ thuật.
- Đảm bảo an toàn và vệ sinh công nghiệp
Nội dung chính:
1. Quy trình điều chỉnh khe hở nhiệt và đặt cam
1.1. Kiểm tra, điều chỉnh khe hở xu páp
* Khe hở nhiệt xupáp ( khi động cơ nguội ).
Xupáp hút 0,2÷0,3mm.
Xupáp xả 0,25÷0,35mm.
1.1.1. Quy trình điều chỉnh khe hở nhiệt của cơ cấu phân phối khí.
- Tất cả các cơ cấu phân phối khí dùng con đội cơ khí hoặc không dùng
con đội đều có một khe hở nhỏ giữa đuôi xupap và đầu cò mổ (hoặc chi tiết dẫn
động) gọi là khe hở nhiệt khi xupap ở trạng thái đóng và động cơ ở trạng thái
nguội để bù trừ sự giãn nở nhiệt của các chi tiết trong cơ cấu khi làm việc.
- Trong sửa chữa, khi tháo và sửa chữa nắp xilanh hoặc bất kỳ chi tiết nào
của cơ cấu phân phối khí thì sau khi lắp lại hoàn chỉnh đều phải kiểm tra và điều
chỉnh khe hở nhiệt.
- Trong bảo dưỡng định kỳ cũng cần phải kiểm tra, điều chỉnh khe hở
nhiệt của cơ cấu phân phối khí vì sau một thời gian làm việc các chi tiết trong cơ
cấu bị mòn sẽ làm thay đổi khe hở nhiệt của cơ cấu. Như sự mài mòn của vấu
cam, con đội, đũa đẩy, cò mổ và đuôi xupap sẽ làm tăng khe hở nhiệt trong khi
sự mài mòn của nấm xupap và đế có xu hướng làm giảm khe hở nhiệt. Nói
chung, sự mài mòn tổng hợp của tất cả các chi tiết thường làm tăng khe hở nhiệt
của cơ cấu.
- Khe hở nhiệt hợp lý là khe hở vừa đủ để bù trừ sự dãn nở nhiệt của các
chi tiết trong cơ cấu và xupap không bị vênh (đóng không kín do bị kích) ở bất
kỳ chế độ làm việc nào của động cơ. Các cơ cấu phân phối khí có kết cấu khác
nhau và của các động cơ khác nhau. Khe hở nhiệt của cơ cấu phân phối khí có
-42-
trục cam nằm trên nắp xilanh thường nhỏ hơn khe hở nhiệt của cơ cấu phân phối
khí có trục cam đặt trên thân máy. Khe hở nhiệt của xupap thải thường lớn hơn
khe hở nhiệt của xupap nạp.
- Độ lớn khe hở nhiệt của các động cơ cụ thể thường được nhà chế tạo cho
trong các tài liệu hướng dẫn sử dụng và bảo dưỡng. Nếu không có số liệu riêng,
có thể điều chỉnh khe hở nhiệt trong khoảng 0,15- 0,4mm tùy thuộc xupap nạp
hay xả và trục cam đặt trên nắp xilanh hay dưới thân máy. Nếu để khe hở nhiệt
quá lớn sẽ gây ồn và giảm độ mở của xupap, do đó làm cho động cơ yếu, không
phát đủ công suất thiết kế. Ngược lại, nếu khe hở quá nhỏ sẽ làm cho xupap bị
kênh, dẫn tới lọt khí và cháy bề mặt làm việc của xupap và đế xupap.
- Nguyên tắc điều chỉnh khe hở nhiệt là điều chỉnh khi động cơ ở trạng
thái nguội và xupap ở trạng thái đóng, tức là khi mặt lưng (hay mặt cơ sở) của
cam tiếp xúc với con đội (hoặc tiếp xúc trực tiếp cò mổ hoặc xupap).
* Phương pháp xác định thời điểm điều chỉnh khe hở nhiệt trên động cơ:
- Đối với cơ cấu phân phối khí có trục cam đặt trên nắp xilanh, có thể
quay trục khuyủ và nhìn trực tiếp vào cam để xác định thời điểm điều chỉnh một
cách dễ dàng. Do đó, sau mỗi lần quay trục khủyu có thể điều chỉnh được khe hở
nhiệt của tất cả các xupap mà chi tiết dẫn động vẫn đang tiếp xúc với mặt lưng
của cam.
- Đối với cơ cấu phân phối khí có trục cam đặt trên thân máy thì không dễ
dàng nhìn vào cam để xác định được thời điểm điều chỉnh khe hở nhiệt. Vì vậy,
để xác định và xác định đúng thời điểm điều chỉnh tương ứng với vị trí góc quay
trục khuỷu, người ta thường điều chỉnh đồng thời cả xupap nạp và xupap thải
của cùng một xilanh ở cuối kỳ nén đầu kỳ nổ vì lúc này các xupap đều đóng.
- Để thực hiện việc này trong động cơ một xilanh, quay trục khuỷu động
cơ từ từ sao cho dấu xác định điểm chết trên ở trên puli hoặc bánh đà tiến dần
đến dấu cố định trên thân máy, đồng thời quan sát dấu cò mổ. Nếu dấu điểm
chết trên tiến dần đến trùng với dấu cố định trên thân máy trong khi các cò mổ
không chuyển động thì đó chính là thời điểm cuối kỳ nén, đầu kỳ nổ và có thể
điều chỉnh khe hở nhiệt.
- Đối với động cơ nhiều xilanh, có thể điều chỉnh khe hở nhiệt của các
xupap ở các xilanh theo thứ tự nổ của động cơ. Trước tiên, điều chỉnh khe hở
nhiệt của các xupap của xilanh thứ nhất như đối với động cơ một xanh. Chú ý là
dấu xác định điểm chết trên của động cơ nhiều xilanh chính là dấu điểm chết

-43-
trên của xilanh thứ nhất tính từ phía đầu trục khuỷu. Sau đó quay trục khuỷu đi
một góc bằng góc lệch công tác của động cơ và điều chỉnh khe hở nhiệt các
xupapcủa xilanh tiếp theo trong thứ tự nổ, cứ làm như vậy cho đến khi điều
chỉnh hết các xupap của tất cả các xilanh. Như vậy cần phải quay trục khuỷu với
số lần bằng số xilanh động cơ và với góc quay tổng cộng ít nhất bằng 2 vòng để
thực hiện điều chỉnh xong khe hở nhiệt của toàn bộ các xupap của động cơ.
Phương pháp điều chỉnh khe hở nhiệt của mỗi xupap phụ thuộc vào đặc
điểm cấu tạo của cơ cấu phân phối khí. Sau đây là phương pháp điều chỉnh khe
hở nhiệt của một số loại cơ cấu phân phối khí thường gặp
1.1.2. Qui trình điều chỉnh khe hở nhiệt loại
xupap treo
- Dùng tuýp khẩu tháo nắp che dàn cò
mổ.
- Dùng clê đưa vào để nới lỏng đai ốc
định vị. Sau đó dùng tuốclơvít 2 cạnh để giữu
không cho vít điều chỉnh xoay.
- Sau đó ta chọn căn lá cho phù hợp để
kiểm tra
khe hở nhiệt (tùy từng loại động cơ hay xupap
mà chọn căn lá cho phù hợp).
- Xupap nạp có khe hở nhiệt là: 0,15-
Hình 5.1. Điều chỉnh khe hở
0,25 mm. nhiệt xu páptreo
- Xupap xả có khe hở nhiệt là: 0,25- 0,35
mm.
- Ta đưa clê ra, cho căn lá vào giữa đầu cò mổ và đuôi xupap, tuốclơvít
xoay vít điều chỉnh ở đầu cò mổ một cách từ từ, đồng thời một tay dịch chuyển
căn lá (chú ý khi ta dùng tay dịch chuyển căn lá phải đảm bảo căn lá tiếp xúc
đều với phần duôi xupap) và quan sát khi nào cảm thấy căn lá chuyển động khó
khăn hay rút thấy nặng tay thì dừng lại.
-Ta đưa clê vào vặn chặt đai ốc và phải giữ chặt vít điều chỉnh. Rồi rút căn
lá ra.
-Dùng clê quay trục khuỷu 2 vòng kiểm tra lại nếu đạt yêu cầu thì thôi,
còn chưa đạt yêu cầu thì tiến hành điều chỉnh lại.

-44-
 -Lắp nắp hộp dàn đòn gánh cho động cơ làm việc kiểm tra xem có tiếng
gõ của xupap hay không. Nếu không có hiện tượng gì động cơ làm việc ổn định
là đạt.
1.1.3. Qui trình điều chỉnh khe hở nhiệt cho xupap đặt
-Do xupap đặt được bố trí đặt ở thân máy nên việc kiểm tra thường rất
khó khăn. Nên tùy thuộc vào từng loại động cơ mà ta có những phương pháp
điều chỉnh khác nhau.
-Trước khi tiến hành điều chỉnh ta phải chuẩn bị những dụng cụ cần thiết
như là: căn lá, clê, tuốclơvít.
-Sau đó ta tháo nắp hộp xupap (bên
thân động cơ).
-Dùng clê quay trục khuỷu sao cho
piston của máy số 1 lên điểm chết trên ở
thời kỳ cuối nén đầu nổ và quan sát máy
song hành ở cuối xả đầu hút.
-Dùng clê dẹt cố định con đội không
cho nó xoay.
-Sau đó dùng clê tháo đai ốc hãm Hình 5.2. Điều chỉnh khe hở nhiệt
bulông. - Đồng thời dùng căn lá (đúng xu páp đặt
tiêu chuẩn) đưa vào để kiểm tra khe hở.
- Dùng clê để xoay bulông đai ốc vào theo chiều thuận của ren.
- Khi nào thấy chuyển động của căn lá nặng tay là được, thì dừng tay lại.
- Ta dùng clê cố định bulông và xiết chặt đai ốc xuống con đội.
- Sau đó ta dùng clê quay trục khuỷu đi 2 vòng để kiểm tra lại: nếu đạt rồi
thì ta dừng lại. Còn chưa đạt thì ta điều chỉnh lại.
1.1.4. Điều chỉnh khe hở nhiệt của xupáp khi trục cam đặt trên nắp máy.
a. Điều chỉnh khe hở nhiệt xupáp thông qua chiều dày các tấm căn giữa cam và
cốc chụp (hình 3).
Tấm căn này gọi là các shim và các shim đó có các kích thước khác
nhau (từ 2,80 – 3,20 mm) khi điều chỉnh ta thay thế các shim này cho phù hợp.
Shim cốt không là : 2,80 mm và mỗi cốt cách nhau 0,025 mm hoặc 0,05 mm

-45-
 Hình 5.3. Điều chỉnh khe hở nhiệt thông qua các đĩa đệm
*Quy trình điều chỉnh.
- Quay máy cho piston của máy số 1 lên ĐCT ở thời kì cuối nén đầu nổ.
- Dùng dụng cụ SST A để nén con đội xuống rồi dùng dụng cụ SST B để
giữ con đội ở vị trí bị ép xuống (hình 4).

Hình 5.4. Dùng dụng cụ SST A nén con đội xuống

- Chú ý: Trước khi nén con đội xuống phải đưa trục cam về vị trí (hình 5).
- Dùng tuốc nơ vít và đũa có từ tính gỡ lẫy đĩa đệm ra (hình 5).

Hình 5.5. Lấy vòng đệm ra

-46-
Chú ý: Để dễ lấy đĩa đệm ra khi đặt dụng cụ SST B vào vị trí phải lưu ý chừa
khoảng trống để rút đệm ra.
- Dùng panme đo chiều dày của đĩa đệm tháo ở động cơ ra (hình 6)

Hình 5.6. Đo chiều dày của đĩa đệm

- Tính chiều dày của đĩa đệm mới sao cho khe hở sẽ đúng theo quy định :
T : chiều dày đĩa đệm cũ.
A : khe hở nấm đã đo được.
N : chiều dày đĩa đệm mới.
Nấm hút : N = T + ( A- 0,25 mm ).
Nấm xả : N = T + ( A - 0,3 mm ).
- Chọn đĩa đệm theo bảng sao cho có chiều dày gần nhất với chiều dày
vừa tính được.
- Lắp đĩa đệm mới.
+ Lắp đĩa đệm điều chỉnh mới vào con đội.
+ Dùng dụng cụ SST A để nén con đội xuống và lấy dụng cụ SST B ra .
* Kiểm tra lại khe hở nấm: Ta dùng clê quay trục khuỷu hai vòng sao cho
dấu lại trùng như ở hình 3 và ta dùng căn lá kiểm tra lại sau đó cho động cơ hoạt
động nghe tiếng gõ của xupáp.
* Lắp nắp che nắp máy (dùng khẩu để lắp).
1.1.5. Con đội thuỷ lực.
- Trên một số hãng xe hiện nay công vịêc điều chỉnh khe hở nhiệt không
cần. Bởi vì nó được điều chỉnh một cách tự động đó là nhờ có con đội thuỷ lực
tận dụng áp suất dầu bôi trơn mà con đội thuỷ lực luôn giữ cho khe hở nhiệt
bằng không, sự hoạt động của nó như sau:
- Dầu có áp suất từ bơm dầu và piston nằm trong con đội qua cửa dầu
* Xupap đóng:

-47-
 - Bởi vì lò xo piston luôn đẩy lên phía trên nên khe hở xupáp luôn bằng
không. Dầu có áp suất cũng đẩy viên bi ép vào lò xo, viên bi và dầu chảy vào
buồng làm việc của con đội (hình 8).

Hình 5.7. Nguyên lý làm việc của con đội thuỷ lực khi xupap đóng

* Xupáp mở:
- Khi trục cam quay và vấu cam ấn vào thân con đội, áp suất dầu trong tục
quay thân con đội sẽ bị đẩy buồng làm việc tăng và viên bi sẽ làm cửa dầu đóng
lại.
- Khi vấu cam tiếp lên phía trên cùng với piston và xupáp mở bởi cò mở
qua dẫn động của đũa đẩy.
- Khi con đội bị đẩy lên phía trên một ít dầu trong buồng làm việc sẽ thoát
ra qua khe hở giữa thân con đội và piston.
- Sau đó khi cam lệch tâm tiếp tục quay và đóng xupáp dầu lại tiếp tục ấn
viên bi xuống để vào buồng làm việc, giữ cho khe hở xupáp bằng không.(hình
16)

Hình 5.8. Nguyên lý làm việc của con đội thuỷ lực khi xupáp mở.
-48-
2. Quy trình đặt cam
2.1. Lắp bánh đai trục khuỷu dẫn động cam
+ Xoay trục khuỷu tới khi then nằm ở bên trên.
+ Lắp bánh đai qua then vào trục khuỷu. Nếu khó vào ta dung búa nhựa gõ
nhẹ vào bánh đai để bánh đai đi vào và ăn khớp lựa với then.
+ Lắp bulông hãm mặt bích lại.
* Chú ý: Trước khi lắp phải lau chùi sạch sẽ.
2.2. Lắp bánh đai trục cam
+ Cầm bánh đai cam đưa vào đầu trục cam theo đúng chiều lắp ghép và
chốt định vị trên đầu trục cam.
+ Lắp bulông hãm mặt bích lại.
2.3. Lắp dây đai dẫn động vào bánh đai trục khuỷu với bánh đai trục cam.
a. Trường hợp có dấu:
Trường hợp có dấu cho ĐCT của máy số 1 trên thân máy và nắp máy.
+ Ta quay bánh đai cam đúng chiều làm việc sao cho dấu trên bánh đai
trùng với dấu ĐCT ở nắp máy đầu trục cam
+ Đưa xylanh của máy số 1 về ĐCT (cuối nén đầu nổ) bằng cách dùng
khẩu hoặc nơvia quay trục khuỷu đúng chiều làm việc 1 đến 2 vòng, khi nào
thấy dấu trên bánh đai trùng với vạch “0’’ của ĐCT ở thân máy thì dừng lại.
b.Trường hợp không có dấu:
+ Xác định thứ tự nổ của động cơ bằng cách nhìn vào một loại xupáp hoặc
bằng phương pháp nhét giẻ vào lỗ buzi.
+ Xác định ĐCT cho máy số 1 ta phải nhìn vào xupáp của máy song hành.
Thông thường đối với động cơ 4 xylanh có thứ tự nổ 1-3-4-2, máy song hành là
1- 4 và 2- 3 hoặc thứ tự nổ 1-2-4-3, máy song hành là 1-4 và 2-3. Khi đó đối với
trục cam ở trường hợp thứ tự nổ 1-3- 4-2, ta căn cứ vào máy song hành 1 và 4.
Quay bánh đai cam theo chiều làm việc từ 1 đến 2 vòng và quan sát 2 xupáp
máy số 1 phải đóng kín hoàn toàn (cuối nén đầu nổ) còn máy song hành số 4 thì
xupáp xả phải gần đóng, xupáp hút chớm mở (cuối xả đầu hút) thì dừng lại.
+ Đối với trục khuỷu để xác định ĐCT cho máy 1 ta nhét giẻ vào lỗ buzi
của máy 1 sau đó quay trục khuỷu theo chiều làm việc (dùng khẩu hoặc nơvia)
khi nào thấy giẻ ở lỗ buzi của máy 1 bật ra thì dừng lại. Lúc này máy 1 đã ở
ĐCT.

-49-
 Sau khi xác định ĐCT cho máy số 1 đối với cả trục khuỷu và trục cam
tương ứng với các thời điểm đóng mở của xupáp xong ta tiến hành lắp dây đai.
+ Lắp dây đai qua các bánh đai trục khuỷu và trục cam. Vì dây đai là loại
dây có bậc nên trong quá trình lắp phải chú ý đến chiều quay của nó (chiều tác
động lực). Trong quá trình lắp phải ghì mạnh dây đai bên phía kéo của bánh đai
trục khuỷu luôn căng hết mức rồi mới cài vào bánh đai.
2.4. Lắp đặt và điều chỉnh cơ cấu căng đai
+ Lắp bánh căng đai tạm thời vào đầu thân máy bằng đai ốc.
+ Lắp dây đai.
+ Đẩy giá căng đai có xu hướng đi vào dây đai làm căng đai.
+ Giữ giá bánh đai ở vị trí căng đai và xiết đai ốc điều chỉnh.
+ Dùng kìm và tôvít móc lò xo vào giá căng đai.
+ Kiểm tra bằng kinh nghiệm, lấy tay vặn dây đai đi một góc theo lực căng
của dây đai. Nếu dây đai nghiêng đi một góc nhỏ hơn 900 là được, nếu góc
nghiêng lớn hơn 900 thì phải điều chỉnh lại.
* Chú ý: Trong quá trình lắp và điều chỉnh đai. Độ căng củađai phải đảm
bảo nhưng không làm sai lệch các dấu lắp ghép trên các bánh đai với thân máy và
nắp máy hay (sai lệch thời điểm làm việc của động cơ).

-50-
 TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Kỹ thuật sửa chữa điện xe ôtô-Nguyễn Thành Trí-NXB trẻ

2. Kỹ thuật sửa chữa xe ôtô-Quốc Bình – Văn Cảnh- NXB GTVT
3. Nguyễn Oanh - Kỹ thuật sửa chữa ôtô và động cơ nổ hiện đại - Động cơ
xăng-NXB GDCN - TP Hồ Chí Minh -1990.
4. Giáo trình kỹ thuật sửa chữa ô tô-Hoàng Đình Long- NXBGD
5. Trang bị điện ôtô- Nguyễn Oanh-NXBTPHCM
6. Sửa chữa điện ôtô-Trần Tuấn Anh-NXBLĐXH
7.Trang bị điện và điện tử trên ô tô hiện đại-Đỗ Văn Dũng-NXBTPHCM
8. Bảo dưỡng kỹ thuật và sửa chữa ô tô-sách dịch-NXG KHKT
9. Nguyễn Đức Tuyên, Nguyễn Hoàng Thế - Sử dụng, bảo dưỡng và sửa
chữa ôtô - NXB Đại học và giáo dục chuyên nghiệp
10. Nguyễn Thanh Trí, Châu Ngọc Thanh - Hướng dẫn sử dụng bảo trì và
sửa chữa xe ôtô đời mới - NXB Trẻ -1996.
11. Trần Duy Đức (dịch) - Bảo dưỡng kỹ thuật và sửa chữa ô tô - NXB
Công nhân kỹ thuật Hà nội -1987.

-51-