KeraNere 1: IseNc HaNoaaN

rffi.-
sa araling il.o, masasaksihan mo ang isang handaang ginanap sa bahay
ni Kapitan Tiago na dinaluhan ng iba't ibang uri ng tao sa lipunan. Mula
sa mga pangl,ayari sa nasabing handaan ay masasalamin ang mga ugali
ng mga Espanyol na nanakop sa ating mga ninuno at kung paano nila
tinitingnan o inuuri Pilipino noon sa lipunan. Masaya ang naging
1ng Tgu
pagtitipon ngunit sa bandang huli, nauwi ito sa pagtatalo sa pagitan ng mga
pangunahing tauhan sina Padre Damaso at ang tenyente ng guardia civil.-

{q
Bago simulan ang pagbasa ay pagtuonan muna ng pansin ang rnga
salita at kabulugan ng bataat isa sa kalton sa ibaba.Ang mga salilang
ito aJ) ginamit sa kabanata o mgu kabanatang iyong babusabin kaya,t
makatutulong na alam mo na qng kasingkatntlugan ng bauat isa parct
sq mas matalim o mabisang pag-unau)a.

Kabnnata 1 maharlika mayaman, tinitingala

-
r agwador-tagasalok ng tubig sa Iipunan

r alkantarilya - kanal na yari sa tubo, mainam-mabuti

semento, o kongkreto na nasa ilalim mapagwalang-bahala-
ng lupa at daanan ng maruming i responsable; walang pakialam
likido mistula-parang; tila
r apurado-nagmamadali nagunita naalala
-
r bulwagan-malaking silid sa nakabalatkayo nagpanggap
pasukan ng isang silid o gusali
-
napipi - di nakapagsalita
r bulyaw-malakas at pagalit na pagkasuwail - pagiging matigas ng
sigaw na tanda ng pagtataboy
ulo o pagiging masama
r galante-laging handang gumastos pandak-maliit
r garil-bulol patuya painsulto
r hitso*ngangA -
pintakasi -patron

472
 kubyerta ng bapor - plataporma radikal - taong nagtataguyod
sa barko na sumasakop sa buo o ng ganap na pagbabago;
bahagi ng lawak nito at nagsisilbing rebolusyonaryo
palapag tumungga-uminom

Is,q.Nc Harvola.N

HINDI naging ugali ni Don Santiago de los

Santos o Kapitan Tiago ang biglang paghahanda.
Ngunit nang hapong iyon, nang malapit nang
magtapos ang Oktubre/ ay inihayag niyang mag-
iimbita siya sa isang hapunan. Kumalat sa buong
Intramuros, Binondo, at sa iba't ibang lugar sa
Maynila ang sinabing iyon ng Don. Sikat na sikat
si Kapitan Tiago sa pagiging galante. Mapagbigay
siya at madaling lapitan maliban na nga lamang
sa mga taong sobrang radikal ang pag-iisip at sa
V
mga negosyante.
Parang daloy ng koryente ang biglang
t pagkalat ng balita. Nakarating sa mga bahay
ng mga linta, bangaw, at kantanod sa lipunan
na dahil sa walang hanggang awa ng Diyos ay patuloy na dumarami sa
Maynila.
May nagpapakintab ng sapatos. A.g iba naman ay naghahanap ng
mga butones at kurbata. Gulong-gulo ang lahat. Umiisip sila ng mainarn
na pagbati sa mayhanda para isiping dati silang kakilala. Inisip na rin
nilang magdahilan sakaling maatraso sila nang dating.
Nasa kalye Anloague na ngayo'y Juan Luna ang bahay ni Kapitan Tiago,
pero hindi na matandaan ang numero nito. Malaki, katulad ng maraming
bahay sa Pilipinas, at nasa may pampang ng Ilog Binondo na kasanga ng
ilog Pasig. Tulad din ng iba pang ilog sa Maynila, ang Ilog Binondo ay
paliguan, alkantarilya, labahan, pangisdaan, pamangkaan, tulayan, at
igiban ng inumin kung walang masalukan ang agwador na Intsik.
F Mababa ang bahay ng may handaan at hindi gaanong maayos ang
pagkakagawa. Puwedeng dahil iyon sa pagkakamali ng arkitekto. Maaari
ring naapektuhan ng lindol o bagyo.

473
 Napakasaya sa bahay ni Kapitan Tiago nang gabing iyon.
Maliwanag
ang mga ilaw at sumasabay sa magagandang tugtugin
ng orkest* ur-r!
kalansingan ng mga kubyertos at pinggan.
Isang malaki at nagagayakang mesa ang nasa gitna
ng bulwagan.
Parang nag-iimbita ang mesang ito sa mga kantar,oJ,
p".o nagbababala
naTan sa mahiyaing mga babae ang cialar,r.ang kainip_inip
na oras pagkat
tiyak na kakausapin sila ng mga bisitang dayuhan.
May mga antigong larawang sining sa dingding. Namumukod
sa mga
ito ang laran'an ng darawang babaeng pinamigating
Nuestra sefiora de ra
Paz y Buenoiaje, pintakasi sa Antiporo, at ang
nakabalatkayong purubi na
dumadalaw sa maysakit. siya ang kilalang banar na si
Kapitana Ines.
Nagsisikip ang bulwagan sa bisita. Hiwalay ang grupo
_
Ialaki, tulad sa loob ng mga simbahang Katolito.
ng mga babae sa
Haliui at pabulong kung
magsalita ang mga babae. Nagtatakip pa ng pamaypay
sa bibig u.,g ilrur-r[
hindi maiwasan ang maghikab. Dahil kaya sa mga rarawan
ng Birhen sa
dingding kaya sila mahiyain o talagang ibang-ibing
mga babae noon?

Nag-iisa ang may edad nang pinsang babae ni Kapitan

Tiago sa pag-
salubong sa mga bisitang ginang at dalaga. Garil
*ur ru pangangastila ay
may maamo namang mukha ang matandang ito. Magala.rg
ru pugruluboni
at may nakahanda na agad siyang hitso at sigarilyo ,u
*gu dayuhang
babae' Nagpapahalik siya ng kamay sa mga bisitang pilipina
paris n[
ginagawa ng mga prayle. Madaling napagod
ang matanda sa guyo.,!
pagsalu-salubong kaya't nang may marinig ,ru .,Ibrrug
na pinggan sa
kusina ay nakasilip siya ng dahilan upang makaalis.
 \

"Sus! Hintay kayo, mga M**

aiang ingatt" pagdadahilan
-.','a sa paglabas. Hindi na siya Ang prayle ay ang makapang-
-:gbalik. yarihang pari ng simbahang Katoliko
Romano na kasapi ng alinmang
Masigla na ang usapan ng mga
I :.-aki. Makikita sa isang sulok ang
ordeng panrelihiyon nB mga lalaki,
gaya ng Agustino, Dominiko,
rrupo ng mga kadete. Masaya Pransiskano, at }Ieswita.
.--ang nag-uusap nang mahina.
?atingin-tingin sila sa ilang bisita.
laminsan-minsa'y may ituturo at saka lihim na pagtatawanan. Sa kanilang
I :apat ay may dalawang dayuhang nakaputi. Palakad-lakad na para
:ang inip na inip na mga pasaherong nasa kubyerta ng bapor. Ang
t :inakamasaya sa lahat ng naroroon ay ang pangkat ng dalawang prayle,
h :alawang sibilyar; at isang sundalo. Nasa gitna nila ang isang mesang
h rav alak at biskotsong Ingles.
t Tenyente ng guarilia cioil ang
.undalo. Matanda na. Matangkad.
Tahimik at prangkang magsalita. vil ang taguri sa puwersa
irlakisig ang isang prayle, bata pa, o militar
-..t pormal. Siya si Padre Sibyla, ang

lominikong pari sa Binondo. Dati

:1n siyang propesor sa Kolehiyo
:rg San Juan de Letran. Mahusay siya sa debate. Tahimik at maingat sa
:agsasalita,A.g isa pang prayle ay Pransiskano. Madaldal at pakumpas-
(umpas pa kung magsalita. Maingat sa katawan kaya't malusog kahit may
:nga puting buhok na. Dahil sa kanyang masayang mukha, nanunukat
na tingin, maumbok na pisngt, at magandang tindig ay mistula siyang
maharlikang Romano na nagbabalatkayong prayle. Masaya siya at bigay-
todo kung tumawa, kaya naman hindi siya kinaiinisan kahit masakit at
prangkang magsalita. Para bang ang lahat ng sabihin niya ay tama at may
kabanalan.
Sa dalawang sibilyang naroroon ay isa ang pandak. May balbas na itim
at napakatangos ng ilong. Ang isa pa ay may mapulang buhok. Anyong
bagong dating siya sa Pilipinas. Sila ng Pransiskano ang masiglang nag-
uusap.
"Mapapatunayan din ninyo habang nagtatagal kayo rito," wika ni
Padre Damaso. "Maniniwala kayo sa akin na ibang-iba ang pamamahala
sa Madrid kaysa paninirahan sa Pilipinas."
"Ngunit. . ."
 "Halimbawa'y ako," inilakas .fiS#.#
pa ng Pransiskano ang pagsasalita
para hindi makasingit ang kausap ;g salitang Indio ay tawag ng
"Hinog na ako sa karanasan para L mgu katutubJ n[
-gu Erpur.,yol
paniwalaan. Magdadalawampu't pilipinas.Negatibor.,gtuf,rt,rgrn.,[
tatlong taon na akong kumakain ng saliiang ito sapagkat ito ay g,'r,r*ri
saging at kanin. Huwag na ninyo bilang pang-aalipusta sa mababang
akong gamitan ng kung ano-ano at kalagayan ng mga Pilipino.
mabulaklak na mga salita. Kilala ko
ang Indio. Pagdating na pagdating
..".."%
ko sa Pilipinas ay idinestino agad ako sa isang maliit na bayan na pagsasaka
ang ikinabubuhay. Mahina pa ako noon sa Tagalog, pero kinukumpisal ko
na ang mga babae. Nagustuhan nila akong mabuti kaya't napaiyak ang
mga babae nang ilipat ako sa isang malaking bayan pagkaraan ng tatlong
taon. Tinambakan nila ako ng regalo at inihatid pa ng banda ng musiko
nang ako'y umalis. . ."
"Ngunit ito'y katunayan lamang ng . . .," agaw ng binata.
"Teka! Teka! Huwag kayong apurado. Ang paring purnarit sa akin ay
hindi nagtagal doon. Pero nang siya'y umalis ay mas grabe ang iyakan.
Mas maraming banda kahit na sobra-sobra siyang namaro at nagtaas ng
mga singil sa simbahan . . ."
"Ngunit ipahintulot ninyong. . ."
" Ang isa pa," dugtong ni Padre Damaso. ',Dalawampung taon
akong tumigil sa san Diego. Kailan lang ako umalis doon." parang may
nagunitang hindi maganda ang pari. Nagpatuloy siya. "sobra-sobra na
ang dalawampung taon para makilala ang bayan. Ang populasyon ng san
Diego ay anim na libo. Parang mga an4k ko ang lahat kaya't kilala ko ang
bawat isa. Alam ko kung sino ang lumiligaw kay ganito at ganoon. Kung
ano ang resulta at sino ang may kagagawan. Kinukumpisal ko silang lahat.
Ngayon, makikita ninyo kung ano ang Indio. Nang umaris ako, iilang
matatanda at hermano tercero ang naghatid sa akin gayong dalawampung
taon akong nanirahan doon."
"Wala po akong maisip na #
relasyon niyan sa desestanco ng
Ang hermano tercero ay mga
tabako," anang binatang pula ang
Kasaplng karal}wang ntarnantayan
buhok nang makitang tumungga ng Ikatlong Orden.
ng isang kopitang heres ang
Pransiskano. Kssffi
 .@ \luntik nang mabitiwan ni padre Damaso ang kopita narinig. ,,Ano?
sa
:::.o?" maiakas niyang tanong. ,Ang liwa-liwanag
na parang sikat ng
_ai
:ra\\-ay hindi ninyo nakikita? Katunayan lang ito, Anak ng Diyos,,ru urg
f
:::ormang ginagawa ng mga ministro ay mali!" At saka tinalikuran ni
] -::re Damaso ang mga kausap.
f

-t
!laypagtatakangtiningnanngbinataangprayle. " Naniniwalabakayong
f
"Naniniwala ako . . .? paris ng paniniwara ko sa Ebanghelyo sobrang
napagwalang,bahala ang mga Indio!,,
''Ipagpaumanhin ninyong makasagot
ako,,, pabulong ang
::gkakabigkas ng binatang mapula ang buhok. Hinila pa niyang palapit
-i upuan. "Totoo kayang mapagwalang-bahala ang tagarito o baka
::rrran sinasangkalan lamang natin ang kapintasang iyan ng mga pilipino

Ii :ara mapagtakpan ang ganyan din nating ugali, ang mabagal na pag_
*'Jad sa sistema ng pananakop sa ibang bansa gaya ng sinabi
: :r uhang manlalakbay?" "g
irur-,

"Hus! Inggit lamang iyanr si Ginoong Laruja ang tanungin ninyo

kung
:a'makatatalo pa sa kamangmangan at pagkamapagwalang-bahala ng
.: qa Pilipino. Kilala rin niya ang bansan g ito.,,
"Tama!" agaw ng pandak na Kastila. ,WaIa kayong makikitang
rrnuman sa daigdig na hihigit pa sa ugaling iyan ng mga Indio!,,
"Gayon din sa masamang hilig at pagkasuwail!,,
"At sa kawalan ng pinag-aralan!,,
-\Iay pagkabalisang iginala ng binatang may mapurang buhok ang
:"anvang paningin. "Nasa bahay tayo ng isang Indio,,, aniya. ,,Ang
mga
:abaengiyan..."
"Huwag kayong mag-alaala! Hindi naman itinuturing ni santiago
na
,sa siyang Indio. Bukod dito ay wala naman siya. At saka kahit ba naririto pa
;:\ a . . 'el walang kuwentang pala-paragay ramang iyan ng mga dayuhang
ragong dating. Nakasisiguro akong mababago ang inyong paniwala
sa
- rob lamang ng ilang buwan, kapag nasanay
na kayong
-rgauauto mga
sa
:rsta at sayawan, matulog sa kama, at makapagkakain ng tinola.,,
! "A.g tinatawag ba ninyong tinora ay bunga ng haramang loto na
ragiging makakalimutin ang sinumang makakain?,,
"Ano bang loto o loterya?" ani padre Damaso. " Angtinola
ay ginisang
nanok na may upo. Gusto ba ninyong pagtawanan kayo? Kailan pa ba
<avo rito sa Maynila?"
F " Aapat na araw po lamang. sarili kong pera ang ginastos
ko para
r"rakilala ang lupaingito," tugon ng binata.

4tl
 "Kakaiba palang tao itot" bulalas ni Padre Damaso.
"Nagbiyahe sa sariling pera sa walang kuwentang layunin!
Kataka-taka! Ngayong marami nang nasulat na libro tungkol
sa lupaing ito sapat nang magkaroon ng makitid na noo
. . . marami nang nakasulat ng mahahalagang aklat sa ganyang paraan!
Sapat na ang makitid na noo . . ."
"Padre Damaso," putol ni Padre Sibyla. "Sabi ninyo'y umalis kayo sa
San Diego pagkaraang manirahan doon ng dalawampung taon. Hindi ba
kayo nasiyahan doon?"
Napipi si Padre Damaso. Pagkatapos ay paungol na nagwika sabay ng
biglang pag-upo. " Hir:.dil"
Nagpatuloy naman ang Dominiko.
'.'Masakit sigurong iwan ang isang bayang dalawampung taong tinigilan
at kilalang-kilala tulad ng kanyang abito. Mismong ako, nalungkot ako
nang iwan ang Camiling na ilang buwan ko lamang pinanahanan. Pero,
dahit din sa kabutihan ng aming komunidad kaya ako inilipat . . . at ang
pagkalipat ko'y sa kabutihan ko na rin."
Napasuntok si Padre Damaso sa kamay ng upuan. "May relihiyon ba?
Malaya ba ang mga pari?" pabuntonghininga niyang wika. "Napapahamak
na ang bayanl" At saka sumuntok sa upuan.
Napatingin sa kanila ang nabiglang mga panauhin. Gumanti ng tingin
sa ilalimng kanyang salaminang Dominiko. Napahinto ang paglakad-lakad
ng dalawang dayuhan. Nagkatinginan at saka nagkangitian. Nagpatuloy
sila sa paglalakad-lakad.
"Ano ang ibig ninyong sabihin, ,,,
RezterenciaT Ano'ng rranryayari sa ,;.,
Ang Reverencia ay ginagamit
inyo?" sabay na pagtatanong ng
bilang pagbibigay-galang sa mga pari,
Dominiko at tenyente sa ministro, pastor, o sinumang inordina
magkaibang tono ng pagsasalita. sa tungkuling panrelihiyon.
"Kinukunsinti ng mga nasa
gobyerno ang mga ereheng
kalaban ng Diyos kaya maraming desgrasyang nagaganap," patuloy ng
Pransiskano na itinaas pa ang nakadakot na kamao.
Kunot ang noong medyo napatayo ang tenyente. "Ano ang ibig
ninyong sabihin?"
"Sinasabi ko ang ibig kong sabihin!" mas malakas ang boses ni Padre
Damaso. Hinarap niya ang tenyente. "Ibig kong sabihin kapag isang pari
ang nagpahukay ng nakalibing na bangkay ng isang erehe . . . kahit hari ay
walang karapatang makialam. . . lalo na ang magparusa."

,l
478
 t.
:O.

r!
Tumayong bigla ang tenyente
at sumigaw. "Padre, arrg Kanyang
ffi*
:1 Kamahalary ang Kapitan-Heneral, ay Vice Real Patrono ang tawag
ro siyang Vice-Real Patrono!" sa titulo ng gobemador-heneral sa
.rl Tumayo rin ang Pransiskano. Pilipinas bilang pinakamataas na
"Anong Karnahalan at anong Vice- kinatawan ng hari ng Espanya sa
bansa.
ra Real Patrono ang sinasabi mo? Kung
ta noon ito nangyari, tiyak na kinaladkad
sa hagdan paris ng ginawa ng mga korporasyon sa suwail na Gobernador
':I
) Bustamante. Noon ang panahon ng tunay na pananampalatayat"
"Hindi ko mapapayagan ito! Ang Kanyang Kamahalan ay kinatawan
ng Kataas-taasang Har7t"
"Parasa amin ay walang ibang hari kundi ang tunay lamang."
Ang lahat ng ito ay hindi na nasikmura ng tenyente.
"Tumigil kayo!" bulyaw niya na parang nag-uutos sa kanyang mga
sundalo. "Bawiin ninyo ang lahat ng iyan at kung hindi'y makararating ito
sa Kanyang Kamahalan bukas na bukas din!"
1'Sige! Magsumbong ka kahit ngayon! Sige!" patuyang agaw ng
Pransiskano na lumapit pa sa tenyente na nakadakot ang kamao. "Ngayon
ba't nakaabito ako ay wala na akong . . .? Sige! Ipahahatid ko pa kayo sa
karwahe ko!"
Doon humantong ang kanilang pag-uusap. Buti na lamang at namagitan
si Padre Sibyla.

f "Mga ginoo!" aniya sa makapangyarihang tinig. "Iwasan nating

makabigkas ng isasama ng loob ng isa't isa nang wala namang dahilan.
Iba ang sinasabi ni Padre Damaso bilang pari kaysa kanyang personal na
t, ibig sabihin."
t "Pero ako, nang hindi sinasadya, Padre Sibyla, ay nalaman ko ang
dahilan," anang militar na nangangambang baka sa huli ay siya pa ang
mapasama. 'lAlam ko ang mga dahilan. Alam ko po ang pagbabatayan
ng inyong Reverencia. Si Padre Damaso ay wala noon sa San Diego. Ang
katulong na paring Pilipino ay siyang nagpalibing sa bangkay ng isang
marangal na ginoo roon. Kilala ko ang ginoong ito. Maraming beses ko
siyang nakausap at nakituloy pa ako sa kanila. E, ano kung hindi siya
nangumpisal kahit rninsan. Ako man ay hindi rin. Pero kasinungalingan ang
sabing nagpakamatay siya. Isa itong paninira. Imposibleng magpakamatay
ang paris niyang may isang anak na minamahal na katuparan ng kanyang
pag-asa. Maka-Diyos siya at alam ang tungkulin sa lipunan . . . marangal
at matapat!"

479
 Tinalikuran ng tenyente ang pransiskano bago nagpatuloy.
"Nagbalik sa bayan ang paring ito. Matapos hamakin
ang kanyang
katulong na paring pilipino ay inutusang hukayin ang bangkay
a-t
ipinabaon sa hindi malamang pook. Hindi nakatutol
ang san Dego
pagkat iilan lamang taraga ang nakaaaram sa nangyari.
wala isa maig
kamag-anak dito ang namatay. Ang kaisa-isa niyanglnak
ay nasa Europa.
Pero, nalaman ng Kapitan-H"rrurul ang pangyayari.
At sapagkat siya,y
makatarungan, hiningi niyang pa^isahan ang nagkasala.
Kaya, initipat si
Padre Damaso sa mas malaking bayan. Ito ramanjang
masasabi ko, padre
Sibyla."
Umalis ang tenyente at lumipat sa ibang grupo.
"Dinaramdam kong nabuksan ang paksan gito,"
malungkot na wika ni
Padre Sibyla. "Pero, nakabuti naman sa inyo ang pagkak
alipat . . .,,
Hindi nakapagpigil ng garit si padre Damaso nang tumugon. ,,Ano
po
bang nakabuti! Maraming nawala sa pagrilipat-ripat.l.
*g, kasulatan. . .
iba't ibang bagay."
Marami pang dumating na bisita. May isang pilay na Kastila
na
mukhang mabait. Nakakapit siya sa bisig ng isang rfipi"u
na nagpakurot
ng buhok. May kolorete sa mukha at nakasuot-r.rrop"o.
sila ang mag-
asawang Doktor de Espadafra at Doktora Donya viciorina.
Nakiump&
sila sa grupo. :

"Sino, Ginoong Laruja, ang may-ari ng bahay na ito?,, tanong ng

-binatang mapula ang buhok. "Hindi pa ako naipatititara sa kanya.,,
"Hindi na kailangan dito ang pagpap akirari," tugon ni padre
Damaso.
"Mabait na tao si Santiago.,,
Di nagtagal at may dalawa pang dumating.

Pag-usapan Natin
Nasasagot ang mga tanong fungkol sa binasang kabanata
Sagutin ang sumusunod na mga tanong.
1.. Ilarawan mg tinutukoy sa kabanata? Masasabi mo bang
fllduung ito ay
masaya at mahalagang piging?
2' sino-sino ang mga tauhang nakilala sa handaan? Isa-isang
ilarawan o
ipakilala ang bawat isa.
3' Ano-anong katangian ang namalas mo sa mga dumalo
sa pagtitipon
partikular sina padre Damaso, Kapitan Tiago, padre
sibyia,"at ang
tenyente?
 mng
p' at
P \lav kilala ka ba sa kasalukuyang nagtataglay ng mga katangiang tulad
rcgo
l ng kay Padre Damaso, Kapitan Tiago, at Padre Sibyla? Patunayan ang
[Eng ir.ong sagot.
I
l rPa. ,{no-anong mga katangian at kapintasan ng mga Pilipino ang inilarawan
li tra'I
ni Jose Rizal sa kabanatang ito?
rt si
\lasasalamin pa rin ba sa buhay ng mga Pilipino sa kasalukuyan ang
rire mga katangian o kapintasang ito? Bakit?

PAG9UIAGN6'I.,OURNAI.. ]'

i' 11
Isulat sa iyong journal ang sagot sa tanong na ito: .

!DO Paano maiwawaksi sa kasalukuyan ang mga negatibong

pagpapahalagang naging bahagi na ng kultura at paniniwala ng mga
I !...
Pilipinong nabanggit sa akda?

l rna
t,
dot
ng-
I
Eok
Kaser.rA.re 2: CmsosroMo Isennl
l n8
I

Eo.
Valugod na ipinakilala ni Kapitan Tiago sa mga panauhin si Crisostorno
--.ula na kadarating l6mang mula sa Europa. Mahahalatang natakot si Padre
.rnrflso nang makita niya ang binata samantalang ang tenyente naman at
. :'g iba pang panauhin ay labis na humanga sa kanya nang marinig nilang
- . r ang anak ng nasirang Don Rafael Ibarra na namalagi sa Europa upang
t
,4 ril-akadalubhasa. Nahiyang makipagkilala sa kanya ang mga panauhin
I
\.

t :.rr na an8 mga dalagang Pilipina kayd siya na ang gumawa ng paraan para
4 a kipagkilala.
4
{
.E

;
i-

-x
s
l
4
#
'fi"
&

i*
#
&
x

481
 Bago simulun ang pagbasa ay pagtuonan munct ng pansin ang mga
salita ar kahulugan ng bau'ar isa sa kabon sa ibaba. ang *go ,it,ro'ng
ito a1, ginamit sa kabanata o mTq. kabanalattg iyong batbasonrrn Aoyo;,
makatutulong na alam rno na ang kasingkarturugan ng baunt isa para
sa mas malalim o mabisang pag-unau,a.

Kabanata 2 nasulyapan napagmasdan; nakita

t
-
hiyas - ipanagmamalaking yaman sinipat- tiningnan mula ulo
o dangal hanggang paa; sinuring mabuti sa
itulot - pahintulutan; payagan pamamagitan ng pagtingin
naikaila - naitanggi napatigagal natigilan; natulala
-

, : x'44r"d&
,p,;
ti,i*t"

CnrsosroMo IBARRA
NAPATIGAGAL si Padre Damaso, hindi
dahil sa magagandang dalaga. Hindi rin dahil sa
Kapitan-Heneral at sa mga alalay nito, kundi sa
pagpasok ni Kapitan Tiago na'hawak pa sa kamay
ang isang nakaluksang binata.
Humalik ng kamay si Kapitan Tiago
sa dalawang pari at magalang na bumati.
"Magandang gabi po sa inyo, mga ginoo.,, Inalis
ng paring Dominiko ang suotna salamin at sinipat
ang binata. Namumutla naman at nanlalaki ang
mga mata ni Padre Damaso.
"Siya po si Don Crisostomo Ibarra, anak
ng namatay kong kaibigan," pagpapakilala ni
Kapitan Tiago. "Kararating ldmang niya mula sa
Europa, at sinalubong ko siya."
Hindi naikaila ang paghanga ng mga panauhin nang marinig ang
pangalan ng binata. Nakalimutan tuloy ni renyente Guevarra ng guardia
civil na batiin si Kapitan Tiago. Nilapitan niya ang nakaiuksang binata
at sinipat mula ulo hanggang paa. si rbarra'y mataas kaysa karaniwan,

{ 482
il

I
 -:'uso& mukhang edukado. Magiliw ang kanyang mukha at kasiya-
l- '-."'ing kumilos. Kababakasan iyon ng lahing-Kastila. Kayumanggi ang
f- -.j-,)-ang kulay ngunit mamula-mula ang pisngi.
h
'AI" may pagtataka ngunit masaydng bati ni
Ibarra. "sr6 angkura sa
,''--ng bayan. Matalik na kaibfgan ng aking ama si padre
Damaso!,,
\alipat ang tingin ng Iahat kay padre Damaso.
"Hindi ka nagkakamaril" agaw ng prayre. "pero,
kailanman ay hindi
, raging kaibigang mataiik ang"iyong ama.,,
Iniurong ni Ibarra ang iniabot niyang kamay sa pari. Nagtatakang
::hgan ang kausap. Tumalikod upang harapin ang pormat .,u ,r,yo
,r!
=:.r-enteng nakatingin sa kanya.
"Kayo nga ba ang anak ni Don Rafael lbarra?,,
Yumukod si Ibarra. Biglang napatayo si padre Damaso at walang
*rap na tumitig sa tenyente.
''Maligayang pagdatingi' anang
tenyente na nangangatar ang tinig.
:ana'y higit kayong maging mapalad kaysa sa inyong u*u.
Nukr,rrrp ko
:- ang inyong ama at masasabi kong napakarangal
niya.,,
" cinoo," ani Ibarra. "Dahil
sa papuri ninyo sa aking ama ay nawara ang
-:Llangan ko tungkol sa mga bagay-bagay na hindi ko naliliwanagan.,,
di
lsa
Isa
E,Y

ED
ri
h
m
B

*
Hi
fit
l"

Napaluha ang militar. Tumalikod at lumakad na papalayo.

Naiwang nag-iisa si Ibarra. wara ang may-ari ng bahay. wala
siyang
I :''alapitan upang magpakilara sa kanya sa mga daragang
panauhinl
l, la'unman ay napansin niyang maraming nakatingin ru kuoyu. Ipinasiya
-., ang lapitan ang mga iyon.
h

483
 "Ipagpaumanhin ninyong malabag ko ang tuntunin sa
pakikipagk apltwa," aniya. "Pit6ng taon ak6 sa ibang bansa at sa pagbabalik
ko ay hindi ko matiis na hindi batiin ang pinakamahalagang hiyas ng aking
bayan, ang mga babae."
Napilitang lumayo ang binata nang wala ni isa mang kumibo sa mga
dalaga. Nilapitan niya ang nagkukuwentuhang mga laldki.
"Mga git1oo," bati niya. "May kaugalian sa Alemanya na kung walang
magpakilala sa isang panauhin ay siya na mismo ang nagpapakilala sa
kanyang sarili. Itulot ninyong gayahin ko ang kaugaliang iyon, hindi dahil
sa kagustuhan ko 16mang magpasok ng ugaling dayuhan, kundi dahil
lamang sa hinihingi ng pagkakataon. Nakabati na ako sa kababaihan at
ngayon nama'y kayo ang gusto kong batiin. Juan Crisostomo Ibarra y
Magsalin po ang aking pangalan."
Sinabi rin ng mga dinatnan ang kani-kanilang pangalan.
Nakangiting lumapit kay Ibarra ang isang 1ai6ki, nakabarongtagaLog
na brilyante ang mga butones.
"Ginoong lbarta," aniya. "Nais ko po kayong makilala. Kaibigan ko si
Kapitan Tiago at nakilala ko ang inyong ama. Ak6 po si Kapitan Tinong,
taga-Tondo. Maaari po bang makasalo namin kayo sa tanghalian bitkas?"
Magiliw na tumugon ang binata. "salamat po, ngunit pupunta po ak6
sa San Diego bfkas."
"Sdyang! Kung gayon ay
hihintayin namin ang inyong
pagbabalik."
Isang utus6n ng Caf6 La
Campafra, isang tanyag na
restawran, ang nagpahayag na
nakahanda na ang hapunan.
Sunod-sunod na lumapit sa
mesa ang mga bisita, ngunit ang
mga babae,lalo na ang mga Pilipina
ay kinailangan pang pilitin.

4841