Złoty Wiek Rzeczpospolitej

Polityka międzynarodowa ostatnich Jagiellonów

Jan Olbracht o 1492 rok – koronacja na króla Polski o

Uczestniczył w rozmowach o rywalizacji z Habsburgami o

Próba podporządkowania Mołdawii o 1497 rok - próba

odebrania portów zakończyła się klęską
(wojska Mołdawskie wspierane przez Turków i Tatarów)
o Mołdawia staję się lennem Tureckim o 1501 rok –
bezpotomna śmierć króla

Aleksander Jagiellończyk

o Najpierw wielki książę litewski o Konflikt z Moskwą o Utrata

księstwa czernihowsko-siewierskiego (Podpisanie
niekorzystnego rozejmu z księciem moskiewskim Iwanem III
Srogim) o Zerwał unię personalną Polski i Litwy o
Koronacja na króla w 1501 roku po zrzeczeniu się praw
dziedzicznych do Litwy
o Podpisał rozejm z Moskwą, która zajęła terytorium 1/3
Wielkiego Księstwa Litewskiego o Zacieśnił unię - polsko
litewską (unia mielnicka) oraz nadał przywilej mielnicki (władzę
w kraju otrzymał senat, a król miał wykonywać jego uchwały)

Zygmunt Stary o Koronacja w 1506 roku o Wielki książę litewski

o Jego panowanie uznaje się za początek złotego wieku w
państwie polskim

o W 1514 bitwa pod Orszą - Wojna z Wielkim księstwem

 Moskiewskim (nie udało się uzyskać smoleńska) o 1515
roku – zjazd w Wiedniu (śluby wiedeńskie) ustalono zawarcie
małżeństwa pomiędzy dynastami Habsburgów i
Jagiellonów. W skutek dziedziczenia tron Czech i Węgier o
Żona króla to królowa Bona - włoszka, której zawdzięczamy
np. Sprowadzenie do polskiej włoszczyzny, którą za jej sprawą
zaczęto uprawiać w naszym kraju
o Pokój z Mołdawią o W latach 1519 – 1521 – ostatnia wojna z
zakonem krzyżackim (zwycięstwo polski co uniemożliwiło
usamodzielnienie się zakonu)
o Albrecht Hohenzollern – siostrzeniec Zygmunta Starego
przeszedł na luteranizm, Prusy książęce przekształcono
o W 1525 roku Hołd Pruski – zawarcie pomiędzy Albrechtem
Hohenzollernem i Zygmuntem Stary (w wyniku tego
wydarzenia Prusy zakonne zostały przekształcone w lenno
Polski) o W 1533 roku - pokój wieczysty z Turcją miał
zapobiec najazdom Tatarów na ziemie Polskie i najazdom
kozaków na ziemie Tureckie

Zygmunt August

o W 1548 roku – koronacja na króla Polski o Konflikt z

Gdańszczanami (bali się ograniczenia wyłączności handlu
nad Bałtykiem)
o Walka o dominium nad morzem Bałtyckim między Szwecją,
Danią, Polską i Moskwą o Konflikt o Inflanty (wielki mistrz
Gott hard Kettler zawarł sojusz z polską)
o Potajemne małżeństwo z Barbarą Radziwiłłówną wbrew woli
matki i magnaterii
 o Wojna północna z Moskwą o Inflanty – 1563 rok (zakończona
pokojem w szczecinie w wyniku czego polska zatrzymuje
Inflanty)

Demokracja Szlachecka

Demokracja Szlachecka - jest to określenie ustroju panującego w

Królestwie Polskim a w późniejszym czasie również w
Rzeczpospolitej Obojga Narodów w tym okresie szlachta miała
decydujący wpływa na rządzenie państwem przez co władcy
stawali się bardziej zależni od szlachty

Przywileje szlacheckie - były to przywileje nadane przez władcę

szlachcie

Szlachcic na zagrodzie równy wojewodzie - ważne powiedzenie

związane z demokracją szlachecką

Najważniejsze Przywileje
Przywilej Data Miejsce Wydana Czego dotyczył
wydania wydania przez króla
Przywilej koszycki 1374 rok Koszyce Ludwik Obniżenie podatku
Węgierski poradlnego z 12 do 2
groszy
z łana , pozbawienie
króla możliwości
nakładania
nowych podatków
bez
zgody szlachty,
władca
zobowiązał się do
wykupu polskich
szlachciców z
niewoli
Przywilej piotrowski 1388 rok Piotrków Władysław Zagwarantowanie
Jagiełło wykupu szlachcica z
niewoli
zagranicznej,
zobowiązanie
do wypłaty żołdu
podczas wyprawy
zagranicznej
 Przywilej Czerwiński 1422 rok Czerwińsk Władysław Nadany w zamian za
nad Wisłą Jagiełło udział w wojnie z
zakonem
krzyżackim,
gwarantował
nietykalność
majątkową szlachty
bez wyroku sądu
Przywileje 1430 rok Jedlnia i Władysław Nadany w zamian za
jedleńskokrakowskie 1433 rok Kraków Jagiełło obietnicę szlachty
polskiej dotyczącej
tego, iż jego syn
Władysław III
Warneńczyk zasiądzie
na tronie polskim
przedłużając
panowanie
dynastii Jagiellonów,
gwarantował
nietykalność osobistą
szlachcie bez wyroku
sądu
Przywileje 1454 rok Cerekwica Kazimierz Nadany szlachcie za
Cerekwiconieszawskie i Nieszawa Jagiellończyk udział
w wojnie
trzynastoletniej,
gwarantował
niezwoływanie
pospolitego ruszenia,
nienakładanie
nowych podatków i
praw bez zgody
szlachty, zaostrzenie
kar za ucieczkę
chłopów ze wsi
Przywilej piotrowski 1496 rok Piotrków Jan Olbracht Zakazywał
sprawowania urzędów
i godności
państwowych przez
mieszczan, zwalniał
szlachtę z opłat
celnych za przewóz
towarów
Konstytucja Nihil novi 1505 rok Radom Aleksander Zakazywała ona
Jagiellończyk królowi wydawania
 ustaw bez uzyskania
zgody szlachty

Konstytucja Nihil novi – tłumacząc oznacza nic nowego bez nas

Początki parlamentaryzmu w Polsce

Obrady pierwszego sejmu walnego w Piotrkowie w 1468 rok

Sejm Walny – parlament polski w XV- XVII wieku, podejmował

on najważniejsze decyzje. W jego skład wchodziły trzy izby: król,
izba poselska (sejm) i senat
Sejm walny Rzeczpospolitej Obojga Narodów
1.Król 2.Senat 3.Izba Poselska
Pierwszy stan Drugi stan sejmujący: Trzeci stan
sejmujący: o o Wyrażanie opinii sejmujący:
Zwoływanie sejmu o na temat o Prawo składania
Prawo składania nowych projektów
ustaw nowych ustaw
projektów nowych
ustaw o Udział w o Debaty nad
najważniejszych projektem
o Prawo sprzeciwów
decyzjach m.in. królewskim
wobec
gospodarka o Głosowanie nad
uchwalanych
ustaw o Prawo składania projektami
o Wpływa na projektów nowych ustaw
obsadę marszałka nowych ustaw
sejmu i przebieg
obrad

Przedstawiciele Centralni urzędnicy Urzędnicy

duchowieństwa koronni (ministrowie) terytorialni
Arcybiskupi, biskupi Marszałek wielki, Wojewodowie,
rzymskokatoliccy nadworny, kanclerz kasztelanowie
podkanclerzy,
podskarbi wielki,
podskarbi nadworny
Rodzaje sejmików szlacheckich

o Sejmik przedsejmowy - wysłannicy króla przedstawiali

zebranej szlachcie projekty na zbliżający się sejm następnie
dyskutowano nad zaprezentowanymi propozycjami i
wybierano posłów oraz wygłaszano mowy
o Sejmiki relacyjne – relacje z przebiegu obrad sejmowych
składne przez posłów
o Sejmiki elekcyjne – podczas takich sejmików wybierano
kandydatów na urzędy lokalne np. Kandydatów na
podkomorzych i sędziów ziemskich
o Sejmiki kapturowe – były one zwoływane na czas
bezkrólewia
o Sejmiki deputackie - wybór sędziów (deputatów) do
Trybunału Koronnego i Trybunału Litewskiego
o Sejmiki gospodarcze – uchwalenie podatków oraz
omawianie spraw gospodarczych kraju

Stany Szlacheckie o Magnateria – najbogatsza z grup,

posiadacze ogromnych majątków składających się z ziemi,
miast oraz wsi. Stan ten zamieszkiwał luksusowe pałace
prócz tego pełnili najważniejszą funkcję w kraju, posiadali
własne odziały wojskowe
o Szlachta Średnia - posiadali kilka wsi, zamieszkiwali dworki
szlacheckie i brali aktywny udział w życiu politycznym, często
byli posłami
o Szlachta Zagrodowa – posiadali tylko jedno niewielkie
gospodarstwo i pracowali na nim fizycznie mimo to, aby
podkreślić swoje szlacheckie pochodzenie nosili stroje
szlacheckie a nie chłopskie
o Gołota - Szlachta ta nie miała żadnego majątku, często
pełnili obowiązek służby u magnatów i średniej szlachty
Ruch Egzekucyjny – ruch polityczny średniej szlachty w XVI wieku
celem tego ruchu było przeprowadzenie reform w dziedzinie
sądownictwa, wojskowości oraz skarbowości ruch ten również
żądał zwrotu nieprawnie trzymanych przez magnatów
królewszczyzny i ograniczenia praw kościoła

Królewszczyzny - ziemie będące własnością monarchy istniały we

wszystkich monarchiach europejskich

Wojsko kwarciane – elitarne zaciężne odziały wojskowe

autoramentu narodowego istniejące tylko w Koronie od
ustanowienia w 1563 roku kwarty przez Zygmunta II Augusta

Reformacja i Kontrreformacja w Rzeczpospolitej

Luteranizm

o Miasta w których było najwięcej luteranów - Gdańsk, Elbląg,

Toruń, Malbork o Świątynie luterańskie
– zbory lub kryple o Luterański
duchowny – pastor

Jan Łaski młodszy - polski teolog kalwinizmu unikał narzucania

swoich poglądów i w swych działaniach starał się o
zaakceptowanie poglądów przez parafian prócz tego starał się
wykorzenić model funkcjonowania kościoła katolickiego

Bracia Polscy – inaczej zwani arianami lub antytrynitarzami

odegrali ważną rolę w kształtowaniu się religijnego oblicza Polski,
opierali się na Biblii, głosili pacyfizm uznając zasadę braterstwa i
równości

Bracia Czescy – przybyli z Czech, aby uciec od prześladowania za

swoje poglądy religijne. Propagowali kult pracy fizycznej, ubóstwa
i niechęci wobec piastowania wysokich urzędów ich ośrodkiem
było Leszno
Tolerancja Religijna

Konfederacja Warszawska – jej uchwała została podjęta w 1573

roku zawierała przyznanie praw wyznawcom wszystkim religiom w
Rzeczpospolitej

Wyznania występujące w Rzeczpospolitej:

o Katolicyzm o
Prawosławie o
Protestantyzm

Kardynał Stanisław Hozjusz – w 1564 roku sprowadził do Polski

zakon jezuitów

Piotr Skarga – jezuicki duchowny, który zasłynął głosząc swoje

kazania zapewniał on, iż tylko jedność religijna zapewni spoistość
narodu

Jakub Wujek - przetłumaczył Biblię na język polski

Unia Brzeska

W 1596 roku została zawarta unia kościelna w Brześciu na mocy

tej unii kościół pozostał na terenach Rzeczpospolitej uznając
zwierzchnictwo papieża i zachowując przy tym własną liturgię i
odrębność hierarchii kościelnej po unii wyodrębniło się nowe
wyznanie grekokatolickie
Społeczeństwo i gospodarka w Rzeczpospolitej w XVI wieku

Społeczeństwo

Społeczeństwo było podzielone na 4 stany:

o Duchowieństwo - posiadali własne sądownictwo i przywileje

podatkowe, byli zhierarchizowani a w jego szeregi mogli
wstępować przedstawiciele wszystkich stanów, istniało
duchowieństwo diecezjalne jak i zakonne
o Chłopi - stan ten nie posiadał przywilejów (byli sądzeni przez
właścicieli ziemi, do której zostali przypisani), nie posiadali
wolności osobistej i byli przypisani do ziemi przez co np. Nie
 mogli swobodnie zmieniać miejsca zamieszkania, spełniali
funkcję pracowników rolnych w majątkach szlachty,
duchowieństwa i króla, byli zobowiązani do posług m.in.
pańszczyzny na rzecz właściciela ziemi
o Mieszczaństwo - nie mieli praw politycznych przez co nie
mogli piastować urzędów państwowych ani posiadać
majątków ziemskich, płacili podatki na rzecz państwa oraz
miasta a do ich głównych zajęć należał handel i rzemiosło,
posiadali własny samorząd oraz sądownictwo
o Szlachta – stan ten wykształcił się z rycerstwa, tworzyli duże
gospodarstwa rolne tzw. Folwarki stanowiły one podstawę
ich utrzymania. Szlachta sprawowała władze polityczną i
gospodarczą, stan ten nie był zamknięty, ale dostęp do
niego został utrudniony stan ten dzielił się na szlachtę:
magnacką, średnią, zagrodową i gołotę

Grupy tworzące odrębne społeczności:

o Żydzi o Rusini

Ludzie luźni - to ludzie nie należący do żadnego stanu, nie mający

stałego miejsca zamieszkania najczęściej zajmowali się: pracami
sezonowymi, żebractwem, prostytucją, przestępczością

Miasto

Rada Miejska - sprawowała władzę w mieście na czele z

Burmistrzem
Ława Miejska - sprawowała władzę sądowniczą w mieście

Stopnie zyskiwane przez członków cechów

o Uczeń o Czeladnik o Mistrz lub cechmistrz

Cechy miały strukturę trójstopniową, opartą na znajomości

tajników zawodu. Najniżej w hierarchii znajdował się uczeń, który
po nauce i pracy w zakładzie rzemieślniczym mógł awansować
na czeladnika. Najwyższą pozycję zawodową miał mistrz, który
mógł posiadać własny warsztat i kształcić innych. Aby nim zostać,
należało wykonać pracę mistrzowską tzw. Majstersztyk
Rzemieślnicy wystawiali własne oddziały zbrojne, a umiejętności
bojowe ćwiczyli w ramach bractwa kurkowego

Partacz - rzemieślnik z poza cechy

Wieś

Folwark - duże gospodarstwo oparte na pracy chłopów

Pańszczyzna - przymusowa praca na polu właściciela

Kmieci – liczna grupa chłopów posiadająca średnie

gospodarstwa około 1łana

Potęga Gdańska

Główne źródło bogactwa Gdańska świadczące o tym, iż Gdańsk

stanowił potęgę był eksport zboża

Prawo Składu - prawo zapewniające przywileje gdańskim

kupcom, dawało władzom miejskim możliwość kontroli handlu
tranzytowego a miejscowym kupcom gwarantowało
monopolizację lokalnego rynku i znacznie ułatwiało rozwój
gospodarczy miasta

Rzeczpospolita Obojga Narodów

Następstwem Unii Lubelskiej było powstanie Rzeczpospolitej

Obojga Narodów poprzez złączenie się dwóch państw Korony
Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego
Unia lubelska

Unia realna - związek dwóch lub większej liczby państw, oparty na

wspólnych instytucjach państwowych

Unia ta została zawarta 1 lipca 1569 roku w Lublinie pomiędzy

Litwą a Polską za panowania Zygmunta II Augusta

Przyczyny Unii Lubelskiej:

o Chęć połączenia Polski i Litwy jak najściślejszymi związkami

o Obawy szlachty polskiej i litewskiej w związku z
bezdzietnością
 Zygmunta Augusta o Dążenie szlachty litewskiej do
uzyskania takich samych przywilejów, jakie miała
szlachta polska
o Obawy Litwinów przed wojną z Moskwą o Szlachta polska
chciała mieć dostęp do ziem Litewskich
Postanowienia unii lubelskiej
Wspólne Odrębne
o Król o Sejm i senat o Skarb o
o Polityka Wojsko o Urzędy
zagraniczna i prawo o o Sądownictwo
Moneta

Skutki Unii Lubelskiej:

o Utworzenie Rzeczpospolitej Obojga Narodów o

Wzbogacenie się magnaterii o Wplątanie się Polski w
litewskie konflikty religijno-narodowe
(Kozacy) oraz międzynarodowe (Rosja, Turcja) o
Powstanie kraju o wielonarodowej strukturze, wielość
zwyczajów, języków i religii
o Nowi mieszkańcy polski: Litwini, Niemcy, Żydzi, Ukraińcy o
Polonizacja Litwinów
o Wzrost siły militarnej i autorytetu Rzeczpospolitej Obojga
Narodów w polityce europejskiej jako jedynego z
największych krajów tego kontynentu

Pierwsza wolna elekcja

Wolna elekcja - wybór króla przez ogół szlachty

Elekt – osoba wybrana na króla przed koronacją

Interregnum – inaczej Bezkrólewie, czyli okres między śmiercią lub

abdykacja jednego króla a objęciem władzy przez kolejnego. W
przypadku tronu dziedzicznego bezkrólewie nie występuje, gdyż
syn przyjmuje władzę z chwilą śmierci ojca

Interrex – osoba sprawująca najwyższy urząd w okresie

bezkrólewia

Kandydaci do polskiego tronu:

o Moskwa – Iwan IV Groźny o Szwecja – Jan III Waza o Prusy –

Albrecht II Hohenzollern o Austria – Ernest Habsburg o
Francja – Henryk Walezy

Pierwsza wojna elekcja

Doszło do niej w 1573 roku we wsi Kamion pod Warszawą i

podczas pierwszej wolnej elekcji na władcę został wybrany
Henryk Walezy

Artykuły Henrykowskie – nazwa tego dokumentu jest pochodna

od pierwszego króla elekcyjnego Henryka Walezego dokument
ten traktowano jako gwarancję trwałości i nienaruszalności ustroju
Rzeczpospolitej. Ich treść była niezmienna przez następne lata i
zaprzysięgali je wszyscy kolejny władcy elekcyjni. Artykuły
henrykowskie zawierały najważniejsze zasady ustrojowe których
musiał stosować się król były to zasady takie jak:

o Przestrzeganie zasad wolnej elekcji o Zakaz dziedziczenia

tronu o Władza ustawodawcza: sejm zwoływany co dwa
lata, na sześć tygodni
o Nakładanie nowych ceł i podatków oraz zwoływanie
pospolitego ruszenia tylko za zgodą sejmu
o Kontrola władcy przez 16 senatorów o Zakaz używania
pospolitego ruszenia poza granicami kraju o Wolność
wyznania o Prawo szlachty do rokoszu (wypowiedzenia
posłuszeństwa królowi)
Pacta conventa - były to zmienne każdy nowy król miał inne
zobowiązania

Pacta conventa Henryka Walezego:

o Ślub z Anną Jagiellonką o Spłata długów Zygmunta

Augusta o Kształcenie młodzieży w Paryżu o Odbudowa
floty Polskiej
o Przymierzenie między Rzeczpospolitą a Francją

Rządy Henryka Walezego:

o Koronacja na króla w 1573 – pierwszy władca elekcyjny o

Podpisał tzw. Pacta conventa, czyli zbiór osobistych
zobowiązań różnego rodzaju zobowiązał się m.in. do
opłacenia żołnierzy z własnego majątku, sfinansować
zagraniczną edukację określonej liczby polskich szlachciców
oraz opłacić odnowienie Akademii Krakowskiej i spłacić
długi
o Nie angażował się w sprawy państwa krytykowano go za
swawolny ryb życia, całonocne uczty, niemycie się oraz
używanie perfum i dużej ilości pudru i noszenie kolczyków
o Henrykowi nie podobały się polskie obyczaje i to, iż musiał
być zależny od szlachty więc po kilku miesiącach
panowania uciekł z Polski by objąć tron po bracie w Francji
o Następstwem ucieczki było zdetronizowanie przez szlachtę
polską Henryka Walezego

Okoliczności, które niekorzystnie wpływały na rządy Henryka

Walezego:

o Henryk nie znając języka polskiego, nie był aktywnym

uczestnikiem życia publicznego co mogło stanowić dla
niego barierę
 o Miał 23 lata i niewielkie doświadczenie polityczne o W
podejmowaniu decyzji był zależny od szlachty Panowanie
Stefana Batorego

Stefan Batory – lata panowania od 1576 roku do 1586 roku król

pochodził z Siedmiogrodu i wyszedł za mąż za Annę Jagiellonkę
siostry Zygmunta Augusta, która została królową polski (pierwsza
podwójna elekcja)

Polityka zagraniczna za panowania Stefana Batorego:

o 1578 do 1582 roku – wojna z Rosją o Inflanty (kraina

historyczna nad Dźwiną i Zatoką Ryską - tereny dzisiejszej
Estonii i Łotwy) o 1579 rok – zdobycie Połocka - cel pierwszej
kampanii Stefana Batorego, otwierał wojnę z Rosją o zdobycie
Inflant, w dużej mierze do zwycięstwa przyczyniła się piechota
wybraniecka
o 1581 do 1582 roku - oblężenie Pskowa - była to trzecia
wyprawa inflancka Stefana Batorego, niezakończona
sukcesem, ale przyczyniła się do progresu (rozwiązania
konfliktu) - zawarto rozejm w Jamie Zapolskim w 1582 roku, w
wyniku którego car Rosji Ivan IV Groźny został zmuszony do
oddania Polsce Inflant

Inflanty – nazwa krainy historycznej nad Dźwiną i Zatoką Ryską

Polityka Wewnętrzna za panowania Stefana Batorego:

o Pokonanie Gdańska - który nie uznał elekcji Batorego

(miasto zapłaciło kontrybucję, czyli daninę, składkę)
o Utworzenie piechoty wybranieckiej - składającej się z
chłopskich rekrutów z ziem należących do króla tzw.
Królewszczyzny o Podział jazdy na ciężkozbrojną husarię,
chorągwie kozackie i lekką jazdę
 o Rozwój artylerii o Utworzenie drukarni obozowej o Opieka
nad zakonem jezuitów o Tolerancja wobec innowierców o
Założenie akademii Wileńskiej o Wprowadzenie kalendarza
gregoriańskiego

Husaria – polska kawaleria konna i najgroźniejsza jazda swoich

czasów

Kultura i Sztuka Polskiego Renesansu

Humanizm – nurt stawiający człowieka w centrum

zainteresowania

Literatura:

Aby drukować dzieła stosowano ruchomą czcionkę wynalezioną

przez Jana Gutenberga o Jan Kochanowski - Pieśni, Fraszki,
Treny o Łukasz Górnicki - Dworzanin Polski o Mikołaj Rej –
Wizerunek własny żywota człowieka poczciwego, Figliki
o Ksiądz Piotr Skarga – kazanie sejmowe – program społeczno-
polityczny postulujący wzmocnienie władzy królewski,
usprawnienie dzielności sądów, ograniczenie przywilejów
szlacheckich i roli sejmu, umocnienie pozycji Kościoła,
odejście od reformacji oraz poprawienie doli chłopów
o Andrzej Frycz Modrzewski – o poprawie Rzeczpospolitej -
traktat głosił hasła reformy państwa i stworzenia silnej,
scentralizowanie monarchii, równości wszystkich obywateli
wobec prawa, równouprawnienie różnych wyznań przy
zachowaniu pokoju między religiami, laicyzację oświaty,
potrzebę otoczenia opieką państwa ludzi ubogich
o Jakub Wujek – jako pierwszy dokonał przekładu biblii na język
polski

Nauka:
 o Mikołaj Kopernik – najbardziej znany człowiek renesansu w
Polsce dokonał on przełomowego odkrycia w dziedzinie
astronomii ogłaszając w 1543 roku teorię heliocentryczną
o Tomasz Kłos - napisał pierwszy podręcznik do matematyki o
Wojtek Oczko – stworzył terminologię medyczną w języku
polskim oraz propagował aktywność fizyczną
o Józef Struś - przeprowadzał badania dotyczące chorób
serca, układu krążenia i tętna
o Bernard Wapowski - opracował pierwsze drukowane mapy
Polski i Europy o Maciej z Miechowa - napisał kronikę polską
o Marcin Kromer - wydał kronikę w języku łacińskim która miała
na celu przybliżać cudzoziemcom dzieje Polski
o Bartosz Paprocki - zasłynął badaniami genologicznymi i
heraldycznymi pochodzeniem oraz pokrewieństwem rodów
rycerskich i ich herbami. Swoje ustalenia uwzględnił w
Herbach rycerstwa polskiego

Szkolnictwo:

Szkoły parafialne – uzyskiwano w nich wykształcenie

podstawowe w tego rodzaju szkołach uczono m.in. czytania,
pisania i rachunków oraz podstaw łaciny to właśnie w nich
wykształcenie podstawowe zdobywali chłopi

Gimnazja humanistyczne – nowy typ szkoły średniej

wprowadzony w czasach nowożytnych w tym rodzaju szkoły
uczono biegłego czytania oraz pisania i przemawiania po
łacinie

Kolegia - były to szkoły w których pogłębiano nie tylko wiedzę,

ale również wiarę katolicką
 Akademie wyższe - odgrywały rolę uczelni przykładowe
akademie wyższe znajdowały się w Krakowie, Wilnie, Zamościu i
w Rakowie

We wszystkich tych szkołach uczono tylko i wyłącznie chłopów

pochodzących ze szlachty bądź z mieszczaństwa

Sztuka i Architektura:

Architekci i ich dokonania:

o Santi Gucci - do jego dzieł zaliczamy przebudowę kaplicy

Mariackiej przy katedrze na Wawelu na kaplicę grobową
Stefana Batorego oraz nagrobek Stefana Batorego na
Wawelu, i nagrobki Zygmunta II Augusta i Anny Jagiellonki
również na Wawelu
o Bernardo Morando – projekt i realizacja idealnego
renesansowego miasta (twierdzy Zamościa) - układ
przestrzenny, kolegiata, fortyfikacje bastionowe, pałac i
kamienice
o Bartolommeo Berrecci – kaplica zygmuntowska, kaplica św.
Piotra na Wawelu, przebudowa skrzydła wschodniego i
południowego oraz krużganków na zamku wawelskim, rzeźby
nagrobne Zygmunta I Starego
o Franciszek Florentczyk – arkadowa oprawa nagrobka króla
Jana Olbrachta w katedrze Wawelskiej (pierwsze w Polsce
dzieło o renesansowych formach) kierował pierwszym
etapem przebudowy Wawelu w stylu renesansowym

Elementy architektury i sztuki:

o Arkada – dwie podpory(kolumny) połączone na górze

łukiem
o Krużganek - zadaszony, otwarty z jednej strony korytarz
otaczający wewnętrzny dziedziniec
o Attyka - przedłużenie frontowej ściany na wysokość dachu,
pełniące funkcję dekoracyjną
o Kopuła o Miniatury - odręczne ilustracje książkowe o
Polichromie- malowidła ścienne

Bona Sforza - była królową Polski wyszła za króla Zygmunta

Starego w 1518 roku zawdzięczamy jej wiele zmian np. w zamku
na Wawelu

Wawel w czasach Renesansu

Wawel został podany przebudowie za rządów Zygmunta

Starego. Prace te kontynuował włoski architekt Bartlomeo
Berrecci zawdzięcza się mu zaprojektowanie kaplicy
Zygmuntowskiej – mauzoleum Jagiellonów

Arrasy wawelskie - były to tkaniny popularne w renesansie

zostały zamówione u Niderlandów przez Zygmunta Augusta w
ilości około 170 sztuk były one jedną z dekoracji komnat zamku
na Wawelu i są do dzisiaj pomimo wielu prób ich kradzieży po
dzisiaj z 170 przetrwało aż 138

Gdańsk w czasach Renesansu

 Stał się drugim po Krakowie centrum architektury renesansu
budowle znajdujące się w Gdańsku takie jak Wielka Zbrojownia
powstały w stylu manieryzmu północnego

Mapy wykorzystane z notatki pochodzą ze strony: Epodreczniki