Traktat krakowski - jego geneza, postanowienia i skutki.

Traktat krakowski podpisany został w kwietniu 1525r. przez wielkiego mistrza zakonu
krzyżackiego Albrechta Hohenzollerna oraz króla Polski Zygmunta I Starego. Oficjalnie
zakończył on ostatnią wojnę Polski z zakonem krzyżackim, która rozegrała się w latach
1519-1521 i zakończyła rozejmem obu stron. Wokół tego wydarzenia przez wiele lat krążyło
dużo kontrowersji, a niektórzy upatrywali w nim nawet podstaw do późniejszych rozbiorów
Rzeczpospolitej. Temat ten jest bardzo złożony, a jego ocena wymaga analizy wielu innych
aspektów. W mojej pracy przedstawię genezę, postanowienia oraz skutki traktatu
krakowskiego. Ramy chronologiczne mojej pracy obejmują zjazd wiedeński w 1515r., oraz
samo podpisanie traktatu w roku 1525. Ramy terytorialne mojej pracy obejmują tereny
Rzeczypospolitej na początku XVI w. w skład których wchodzą: wielkopolska, małopolska
oraz Pomorze Gdańskie.

Sytuacja międzynarodowa na początku XVI w. była trudna, a król Zygmunt I Stary już na
początku swojego panowania musiał zmierzyć się z wieloma problemami. Wielkie Księstwo
Moskiewskie atakowało tereny litewskie chcąc wcielić do swojego państwa prawosławne
ziemie ruskie, Krzyżacy dążyli do unieważnienia postanowień drugiego pokoju toruńskiego,
a ponadto Habsburgowie rywalizując z Turcją chcieli odebrać Jagiellonom tron w Czechach i
na Węgrzech. Wydarzenia te doprowadziły do powstania koalicji antyjagiellońskiej w skład
której wchodzili Krzyżacy, Habsburgowie oraz WKM. Zygmunt I Stary, aby przeciwdziałać
zagrożeniu ze strony 3 państw, spotkał się w Wiedniu w 1515r. z cesarzem Maksymilianem I
Habsburgiem oraz królem Czech i Węgier, Władysławem Jagiellończykiem. Wynikiem
spotkania był układ, w którym postanowiono, że w razie wygaśnięcia dynastii Jagiellonów,
tron czeski i węgierski miał przypaść Habsburgom oraz podjęto decyzję o małżeństwach
dzieci Władysława z wnukami Maksymiliana. Najważniejszym dla Polski było jednak to, że
cesarz zgodził się wystąpić z koalicji antyjagiellońskiej. Kompromis zawarty w Wiedniu nie
zlikwidował jednak całego zagrożenia, wzmocnił pozycję Habsburgów. Cztery lata później,
w 1519 r., wybuchła wojna z zakonem krzyżackim. Zygmunt Stary dążył do osłabienia i
izolacji politycznej państwa krzyżackiego, w którym w tym czasie rozpoczynały się procesy
sekularyzacyjne dzięki wpływom Marcina Lutra. Przez to, że coraz więcej osób w państwie
wybierało luteranizm, nawet sam mistrz, państwo to nie mogło już liczyć na poparcie ze
strony cesarza. W imię swojego celu król nawiązał antykrzyżacki sojusz z książętami
Pomorza Zachodniego, księciem meklemburskim i królem duńskim, przez co zakon był w
całkowitej izolacji. W 1521 r. wojna zakończyła się rozejmem, ponieważ obydwa państwa
nie miały środków finansowych, aby ją prowadzić.
Po rozmowach z Marcinem Lutrem, wielki mistrz zakonu krzyżackiego Albrecht
Hohenzollern podjął ostateczną decyzję o przejściu na luteranizm, rozwiązaniu zakonu i
zeświecczeniu państwa. W 1525r. przybył on do Krakowa, gdzie podpisał z Zygmuntem I
Starym traktat, który oficjalnie zakończył ostatnią wojnę z zakonem krzyżackim. Na mocy
tego traktatu potwierdzono sekularyzację państwa krzyżackiego i powstało świeckie państwo,
Prusy Książęce stały się lennem Polski, doszło do sekularyzacji pruskiej gałęzi zakonu.
Władzę po Albrechcie dziedziczyć mogli tylko jego potomkowie, jego bracia lub
potomkowie braci. Nie mogli dziedziczyć jej przedstawiciele elektorskiej linii
Hohenzollernów, a po wygaśnięciu linii pruskiej, Prusy Książęce miały zostać włączone do
Korony. Albrecht jako lennik króla polskiego musiał wywiązywać się z powinności i
obowiązków wynikających z prawa feudalnego, m.in. zobowiązany był do pomocy
wojskowej w czasie wojny. Zygmunt I Stary od tej pory miał o wiele silniejszą pozycję w
stosunku do Albrechta i jego późniejszych następców, gdyż nie był on już wielkim mistrzem
zakonu, a jedynie księciem i lennikiem króla.
Bezpośrednim skutkiem, będącym zarówno potwierdzeniem traktatu był uroczysty hołd
lenny złożony przez Albrechta Zygmuntowi 10 kwietnia 1525 r. Nie doszło jednak nigdy do
inkorporacji Prus do Polski, w późniejszych latach postanowienia traktatu wielokrotnie
naruszano i zmieniano. Najważniejszą zmianę dokonał król Zygmunt III Waza w 1618 r.,
kiedy wydał zgodę na przejęcie pruskiego lenna po wygaśnięciu dynastii przez
przedstawicieli brandenburskiej linii Hohenzollernów. Późniejsze traktaty welawsko-
bydgoskie z 1657 r. nadały niezależność Prusom, a w 1772 r. Prusy wzięły udział w
rozbiorach Polski. Wielu historyków z tego powodu negatywnie ocenia Zygmunta I Starego i
traktat, ale przy tej ocenie należy wziąć pod uwagę sytuację w jakiej znajdowała się
Rzeczpospolita w XVI w. Przy zagrożeniu ze strony Turcji i Habsburgów oraz konfliktach
wewnętrznych w kraju, decyzja podjęta przez króla wydawała się być bardzo korzystna. To
następcy króla popełniali błędy, naruszając postanowienia traktatu i doprowadzając do takiej
sytuacji, w której Prusy uniezależniły się od Rzeczypospolitej. Zygmunt I Stary w traktacie
zawarł odpowiednie decyzje i ustalenia, i gdyby pozostało w ten sposób w późniejszych
latach, to Prusy dalej miałyby słabszą pozycję. Zygmunt I Stary pod uwagę przy
podejmowaniu tej decyzji na pewno musiał wziąć również zagrożenie Węgier ze strony
Turcji, które wówczas rządzone były przez Ludwika Jagiellończyka. Warto wspomnieć
również o tym, że Albrecht Hohenzollern był siostrzeńcem Zygmunta. Autor historii
nowożytnej Polski Mariusz Markiewicz twierdzi, że w tym czasie względy dynastyczne były
ważniejsze niż idee narodowe.

Między upadkiem państwa, a podpisaniem traktatu minęły ponad dwa wieki.

Niestosownym byłoby obwiniać króla za to, co stało się tyle czasu po jego śmierci. Traktat
krakowski w czasie jego zawarcia wydawał się mimo wszystko najrozsądniejszą opcją, jaką
król mógł wybrać, aby jak najbardziej zlikwidować zagrożenie ze strony zakonu
krzyżackiego. Zakon od wielu wieków był jednym z głównych wrogów państwa, wielokrotne
wojny były dużym problemem, więc wyeliminowanie odwiecznego wroga na pewno było
pozytywnym skutkiem traktatu.