ZABURZENIA CZYNNOŚCI POZNAWCZYCH

Zaburzenia spostrzegania:
• Złudzenia (iluzje)
• Omamy (halucynacje)
• Mogą być wzrokowe, słuchowe, węchowe, czuciowe, smakowe lub pseudohalucynacje
• Halucynoidy (parahalucynacje) – zachowany sąd krytyczny, często organiczne

Zaburzenia treści myślenia:

• Urojenia
Paradygmat biomedyczny - fałszywe przekonanie wyznawane z całkowitą pewnością, mimo dowodów świadczących
przeciwko niemi i niezgodne z pochodzeniem społecznym, wykształceniem, kulturą i religią osoby, która je wyznaje
Koncepcja kontinuum - urojenie to przekonanie (prawdopodobnie fałszywe) znajdujące się na krańcu kontinuum
konsensualnego porozumienia. Nie różni się kategorycznie od idei nad wartościowych i normalnych przekonań. Jest ono
wyznawane mimo dowodów świadczących przeciwko niemu, ale może być podatne na zmianę, kiedy dowody te są wspólnie
analizowane. W takim przypadku przekonanie to może zacząć bardzo przypominać poglądy zgodne z pochodzeniem
społecznym, wykształceniem, kulturą i religią danej osoby.
Ze względu na treść – prześladowcze, ksobne, oddziaływania-wpływu, owładnięcia, wielkościowe, posłannicze, nihilistyczne,
oniryczne, winy, grzeszności, potępienia, zazdrości (niewierności), hipochondryczne
Ze względu na formę – paranoiczne, paranoidalne, inkoherentne
• Myślenie magiczne, symboliczne
• Natręctwa (obsesje)
• Myśli (idee) nadwartościowe

Zaburzenia formy (toku) myślenia:

• Przyspieszenie do gonitwy
• Zwolnienie do otamowania
• Natłok myśli (mantyzm)
• Perseweracje
• Zubożenie myślenia
• Rozkojarzenie
• Splątanie

Zaburzenia myślenia z pogranicza formy i treści:

• Myślenie magiczne
• Depersonalizacja nerwicowa i psychotyczna
• Zaburzenia poczucia schematu ciała – objaw fantomowy, dysmorfizm
• Myślenie dereistyczne/autystyczne

Zaburzenia pamięci:
• Hipermnezja
• Hipomnezja
• Amnezja (wsteczna, następcza)
• Paramnezje (konfabulacje, deja vu, deja vecu)

Zaburzenia uwagi:
• Trwałość – przerzutność
• Podzielność – wybiórczość

Zaburzenia świadomości
Ilościowe – senność patologiczna, półśpiączka, śpiączka, przymglenia świadomości, zawężenie pola świadomości
Jakościowe – zespół majaczeniowy, oneiroidalny, zamroczeniowy, splątaniowy

Zaburzenia kontroli impulsów

• Wybuchowość
• Kleptomania
• Piromania
• Patologiczny hazard
• Bulimia
• Impulsywno-kompulsywne zakupy, zachowania seksualne, używanie Internetu
ZABURZENIA OSOBOWOŚCI

OSOBOWOŚĆ PARANOICZNAA (PARANOIDALNA)

zaburzenia osobowości, w którym występuje chłód emocjonalny, wycofanie się z kontaktów z innymi, wrogość, nadmierna
podejrzliwość, nadmierna wrażliwość na lekceważenie i krytykę, niezdolność do wybaczania urazy
wg ICD-10:
• wrażliwość na niepowodzenia i brak akceptacji
• długotrwałe przezywanie przykrości
• podejrzliwość, skłonność do postrzegania rzeczywistości poprzez bledną interpretację działań otoczenia jako wrogich
• natarczywe i sztywne poczucie własnych praw
• podejrzenia dotyczące wierności seksualnej partnera
• nadmierne poczucie własnej wartości, postawa ksobna
• pochłonięcie niepotwierdzonymi „spiskowymi” wyjaśnieniami wydarzeń, dotyczącymi zarówno własnej osoby, jak i
całego świata
relacja z obiektem:
• nadpobudliwość w dzieciństwie skutkująca negatywnymi reakcjami opiekunów
• zaburzone poczucie skuteczności - poddawanie władzy innych, poniżanie
• obecność rodzica wzbudzającego strach i brak osób pomagających przetworzyć związane z tym uczucia
• konfliktowość wynikającą z potrzeby pokonania rodzica - prześladowcy
charakterystyczne cechy:
• odczuwanie strachu, wstydu, poczucia winy
• zaburzenia tożsamości seksualnej
• pragnienie bliskości osób tej samej płci - zazdrość
• rozszczepienie Ja na bezbronne i bezradne (zagrożone poczucie bezpieczeństwa) i omnipotentne (ksobność)
mechanizmy obronne:
• podstawowy mechanizm obronny - projekcja złości i niechęci
• identyfikacja projekcyjna
• obronna kompensacja poczucia niższości
• reakcja upozorowana

OSOBOWOŚĆ SCHIZOIDALNA
typ osobowości cechujący się tendencją do izolowania się, niewytwarzania silnych związków oraz wycofywania się kontaktów
emocjonalnych i społecznych, uznawania ich za niepotrzebne.
Przy dużej wewnętrznej wrażliwości wyrażanie uczuć jest ograniczone, co powoduje pozorny chłód i dystans uczuciowy.
Pacjentów ze schizoidalnym zaburzeniem osobowości nie obchodzą ani pochwały, ani nagany.
Często występuje u nich poczucie osamotnienia i niezrozumienia przez otoczenie, podejrzliwość, niemożność odczuwania
przyjemności. Osoby cierpiące na to zaburzenie na ogół działają samotnie, często żyją w świecie marzeń i fantazji, są ambitni,
skłonni do introspekcji, ekscentryczni.
wg ICD-10:
• brak lub znikome działania służące przyjemności
• chłód emocjonalny
• ograniczona zdolność wyrażania emocji wobec innych
• niezainteresowanie pochwałami i krytyką
• brak zainteresowania doświadczeniami seksualnymi
• preferencja samotnictwa
• pochłonięcie introspekcją
• brak bliskich związków
• niewrażliwość wobec norm społecznych
charakterystyczne cechy:
• nadpobudliwość, łatwość ulegania nadmiernej stymulacji
• lęk - brak podstawowego poczucia bezpieczeństwa
• schizma - między Ja, a światem zewnętrznym, między Ja, a pragnieniami
• lekceważenie norm społecznych (lęk przed pochłonięciem)
mechanizmy obronne:
• wycofanie w świat fantazji
• idealizacja i dewaluacja
• intelektualizacja
• projekcja agresji
relacje z obiektem:
 • postawa rodziców nadmiernie zaangażowanych, narzucających się - wysoki wskaźnik UU (EE) - u mężczyzn
przekraczająca granice matka, wycofany ojciec
różnicowanie:
z osobowością unikającą:
• osobowość unikająca - aktywne unikanie relacji, niespokojna
• osobowość schizoidalna - bierna, niezaangażowaną w kontakty

OSOBOWOŚĆ SCHIZOTYPOWA
wg ICD-10:
• niedostosowany i ograniczony afekt (osoba wydaje się chłodna i oddalona)
• dziwne, ekscentryczne lub niezwykłe zachowanie albo wygląd
• słaby kontakt z innymi i skłonność do społecznego wycofywania się
• dziwne przekonana i magiczne myślenie wpływające na zachowanie i niespójne z normami kulturowymi
• podejrzliwość i nastawienia paranoidalne
• natrętne ruminacje bez wewnętrznego oporu, często o treści dysmorfofobicznej (obsesja wyglądu), seksualne lub
agresywnej
• niezwykłe doświadczenia percepcyjne z wyłączeniem iluzji somatosensorycznych (cielesnych) lub innych,
depersonalizacja i derealizacja
• puste, rozwlekłe, metaforyczne, nadmiernie wypracowane lub stereotypowe myślenie, przejawiające się dziwacznymi
wypowiedziami lub w inny sposób, bez większego rozkojarzenia
• niekiedy przemijające epizody quasi-psychotyczne z nasilonymi iluzjami, omamami słuchowymi lub innymi oraz
myślami podobnymi do urojeń, zwykle występujące bez udziału czynników zewnętrznych

PSYCHOPATIA
cechy psychodynamiczne i biologiczne nie uwzględniane w diagnozie DSM (brak empatii, okrucieństwo, skłonność do postaw
wielkościowych, manipulacji)
Osobowość dyssocjalna (antysocjalna):
Dominuje brak poszanowania i tendencja do naruszania praw innych osób
• Nieprzestrzeganie norm społecznych i zgodnych z prawem zachowań – aresztowania
• Uporczywe kłamstwa, używanie pseudonimów, oszukiwanie w celu uzyskania osobistych korzyści lub przyjemności
• Impulsywność lub niezdolność planowania
• Drażliwość i agresywność – bójki, napady
• Lekkomyślne lekceważenie bezpieczeństwa własnego lub innych
• Brak odpowiedzialności w pracy, sprawach finansowych
• Brak poczucia winy – obojętność na krzywdy wyrządzane innym
• Bezwzględne nieliczenie się z uczuciami innych
• Brak odpowiedzialności i lekceważenie norm, reguł i zobowiązań społecznych
• Brak umiejętności utrzymywania trwałych związków z innymi, przy jednoczesnym braku trudności w ich
nawiązywaniu
• Bardzo niska tolerancja na frustracje i niski próg wyzwalania agresji i zachowań gwałtownych
• Niezdolność przeżywania poczucia winy i wyciągania doświadczeń z poniesionych porażek i kar
• Skłonność do obwiniania innych i racjonalizacji zachowań, będących źródłem konfliktów z otoczeniem
Epidemiologia
• 2-3% społeczeństwa
• Korelacja z nadużywaniem środków psychoaktywnych
• Głównie mężczyźni (4:1, 7,8:1)
• 20% populacji więziennej stanowią psychopaci
• Są odpowiedzialni za 50% poważnych przestępstw
• 2 razy częściej są recydywistami, 3 razy częściej z użyciem przemocy
Czynniki środowiskowe:
• Maltretowanie rozumiane jako brak opieki lub przemoc fizyczna warunkują obraz zachowań antyspołecznych
(„czynniki społeczne pomagają kształtować sposób wyrażania psychopatii w działaniu, ale w mniejszym stopniu
wpływają na niezdolność do empatii i rozwoju sumienia” Hare)
• Surowe traktowanie związane z wrodzonymi cechami
Wg. Teorii psychodynamicznych:
• Manipulowanie innymi jako nadrzędna idea organizująca (świadoma i celowa)
• Agresywność, wyższy próg przyjemnego podniecenia
 • Odczuwanie ogólnego pobudzenia, a nie szerokiego spektrum emocji (trudność w odzwierciedlaniu)
• Potrzeba władzy (deficyt superego + brak przywiązania)
Mechanizmy obronne:
• Omnipotentna kontrola
• Identyfikacja projekcyjna
• Dysocjacja (np. amnezja)
• Acting out
Relacja z obiektem:
• Mieszanina surowości i rozpieszczania
• Brak doświadczenia przywiązania psychicznego, internalizacji dobrych obiektów, identyfikacji z opiekunami, a także
archetypowych identyfikacji ze społeczeństwem, kulturą i ludzkością

OSOBOWOŚĆ CHWIEJNA EMOCJONALNIE

Objawy kliniczne:
• Quasi-psychotyczne myśli
• Samookaleczenia
• Groźby lub próby samobójcze o charakterze manipulacyjnym
• Obawy przed porzuceniem/zagarnięciem/unicestwieniem
• Roszczeniowość/poczucie uprzywilejowania
ICD-10:
• Niestabilność emocjonalna
• Brak kontroli działań impulsywnych
• Wybuchy gwałtownych zachowań
• Tysiące myśli w głowie
• Ochota wyżycia się na innych
• Duże napięcie w sobie
• Wroga postawa
• Wrogie spojrzenia na ludzi
• Nienawiść
Typ impulsywny
• Wyraźna tendencja do nieoczekiwanych działań bez zważania na konsekwencje
• Wyraźna tendencja do zachowań kłótliwych i do wchodzenia w konflikty z innymi, szczególnie jeżeli impulsywne
działania zostały pokrzyżowane lub skrytykowane
• Ciążenie ku erupcjom gniewu lub gwałtowności, połączone z niezdolnością do kontrolowania wynikającego z tego
wybuchowego zachowania
• Trudność utrzymania jakiegokolwiek kursu działań, który nie wiąże się z natychmiastową nagrodą
• Niestabilny i kapryśny nastrój
Typ borderline
• Zaburzenia w obrębie i niepewność co do obrazu ja oraz celów i wewnętrznych preferencji (włączając seksualne)
• intensywne i niestabilne związki, prowadzące często do kryzysów emocjonalnych
• Nadmierne wysiłki uniknięcia porzucenia
• Powtarzające się groźby lub działania o charakterze autoagresywnym
• Chroniczne uczucie pustki
DSM-5 – pograniczne zaburzenia osobowości
• Gorączkowe wysiłki uniknięcia rzeczywistego lub wyimaginowanego odrzucenia
• Niestabilne i intensywne związki interpersonalne – idealizacja i dewaluacja
• Zaburzenia tożsamości: wyraźnie i uporczywie niestabilny obraz samego siebie lub poczucia własnego ja
• Autodestrukcyjna impulsywność (np. wydawanie pieniędzy, seks, nadużywanie substancji, lekkomyślne prowadzenie
pojazdów, kompulsywne jedzenie)
• Nawracające zachowania, gesty lub groźby samobójcze albo działania o charakterze samookaleczającym
• Niestabilność emocjonalna spowodowana wyraźnymi wahaniami nastroju
• Chroniczne uczucie pustki
• Niestosowny, intensywny gniew lub trudności z kontrolowaniem gniewu
• Przelotne, związane ze stresem myśli paranoiczne lub poważne objawy dysocjacyjne
Relacja z obiektem:
 • „zaznaczanie” mirroringu – opiekun pokazuje, że nie odzwierciedla swoich własnych uczuć – brak „zaznaczenia”
powoduje, że dziecko odbiera to za ekspresję swojego stanu, predyspozycja do doświadczenia emocji poprzez inne
osoby
• Jeżeli mirroring jest zgodny, ale nie „zaznaczony” dziecko postrzega swoje stany jako zaraźliwe i eskalujące, a nie
podlegające regulacji
• Trauma w okresie wczesnego dzieciństwa – zaburzenia przywiązania (brak opiekuńczego obiektu wewnętrznego) ->
deficyty neurobiologiczne
Mechanizmy obronne:
• Rozszczepienie
• Prymitywna idealizacja i dewaluacja
• Identyfikacja projekcyjna
• Zaprzeczenie
• Omnipotencja

OSOBOWOŚĆ NARCYSTYCZNA
wzorzec zachowania zdominowany nastawieniem wielkościowym (w wyobraźni lub na jawie), potrzebą bycia podziwianym,
brakiem empatii i niezdolnością do przyjęcia perspektywy innej osoby
DSM-5:
• wyolbrzymione poczucie własnej wartości
• zaabsorbowanie fantazjami o nieograniczonych sukcesach, władzy, błyskotliwości, urodzie lub idealnej miłości
• wiara, że jest się kimś „szczególnym” oraz wyjątkowym i ze można być w pełni zrozumianym tylko przez innych
„szczególnych” ludzi
• przekonanie, że powinno się zadawać jedynie z ludźmi o wysokim statusie
• wymaganie nadmiernego podziwu
• poczucie wyjątkowych uprawnień
• eksploatowanie innych (wykorzystywanie ich do osiągnięć swych celów)
• brak empatii: niechęć do uznawania lub utożsamiania się z uczuciami i potrzebami innych
• częsta zazdrość o innych lub przekonanie, że inni są zazdrośni o nas lub zazdroszczą nam
• okazywanie arogancji i wyniosłych zachowań lub postaw
typ niebaczny:
• nieświadomy reakcji innych ludzi na siebie
• arogancki i agresywny
• pochłonięty sobą
• musi być w centrum uwagi
• wysyła komunikaty, ale żadnych nie odbiera
• sprawia wrażenie jakby nikt nie mógł go urazić
typ nadwrażliwy:
• bardzo wyczulony na reakcje innych ludzi
• zahamowany, nieśmiały, trzyma się na uboczu
• kieruje uwagę częściej na innych niż na siebie
• unika bycia w centrum zainteresowania
• słucha innych uważnie, aby wychwycić najdrobniejsze przejawy ujmy czy krytyki
• łatwo go urazić, ma skłonność do uczucia wstydu i upokorzenia
cechy psychodynamiczne:
• pragnienie potrzymania własnej samooceny i potwierdzenia własnej wartości przez źródła zewnętrzne
• silny popęd agresywny lub brak tolerancji na lęk związany z agresywnymi impulsami
• poczucie wstydu i zawiści
• iluzja nieomylności i samowystarczalności
relacja z obiektem:
• stanowią często narcystyczne przedłużenie rodziców - ważni nie ze względu na to jakimi byli, ale jaką funkcje spełniali
(„w przeciwieństwie do mnie ty możesz mieć wszystko”)
• brak odzwierciedlenia. zgodność mirro ringu odzwierciedlającego stany dziecka - brak zgodności prowadzi do sytuacji,
kiedy wewnętrzny stan jest niezgodny ze stanem konstytucjonalnym - osobowość narcystyczna (fałszywe self)

OSOBOWOŚĆ HISTRIONICZNA
wzorzec zachowania zdominowany przesądnym wyrazem emocjonalnym, teatralnością zachowania, starania zwrócenia
• teatralność
• sugestywność
 • płytka uczuciowość
• poszukiwanie docenienia (bycie w centrum)
• niestosowna uwodzicielskość
• koncentracja na atrakcyjności fizycznej
• czuje się źle w sytuacjach, w których nie jest się w centrum uwagi
• interakcje z innymi charakteryzujące się często niestosownym uwodzeniem lub zachowaniem prowokacyjnym
• przejawianie szybko się zmieniających i płytkich emocji
• wykorzystywanie wyglądu fizycznego do zwracania na siebie uwagi innych
• styl wypowiedzi nadmiernie impresyjny i pozbawiony szczegółów
• dramatyzacja przeżyć, teatralność, wyolbrzymienie ekspresji emocji
• podatność na sugestie, czyli łatwe uleganie wpływom innych lub okoliczności
• uważanie związków za bliższe niż są one w rzeczywistości
• wysoki poziom leku, wysoka intensywność przezywania, wysoka reaktywność
mechanizmy obronne
• wyparcie (prowadzące do obj. konwersyjnych)
• seksualizacją (nieświadoma, wynikającą z wypartych treści),
• regresja
• acting-out o charakterze przeciwfobii (zbliżanie się do tego co powoduje lęk)
• mechanizmy dysocjacyjne jako efekt traumy
relacja z obiektem
• odmienna rola i wartości płci w rodzinie
• ojcowie wzbudzali strach i byli uwodzicielscy
• mężczyźni są postrzegani jako silni i ekscytujący, kobiety słabe i nieznaczące, używa seksualności do zdobywania
męskiej sily

OSOBOWOŚĆ DYSOCJALNA, OSOBOWOŚĆ MNOGA

w ICD jest jednym z typów zaburzenia dysocjacyjnego (konwersyjnego) - nie zaburzeniem osobowości
jedna osoba z subiektywnym poczuciem wielorakości, nie rzeczywiście odrębne osobowości
źródła osobowości mnogiej
• wczesne doświadczenia traumatyczne
• pierwotny strach i przerażenie prowadzą do dysocjacji w różnych sytuacjach życiowych (mogą być to sytuacje
przypominające traumę, a nie same w sobie traumatyczne)
• brak pomocy w przetwarzaniu emocji
etiologia osobowości wielorakiej i innych stanów dysocjacyjnych
• skłonności autohipnotyczne
• doświadczenie silnej traumy (często w postaci systematycznego, zrytualizowanego maltretowania)
• adaptacyjna funkcja dysocjacji w przeszłości
• podczas epizodów traumatycznych i po nich brak wsparcia, pocieszenia
osobowość wieloraka
• osobowość - gospodarz (aktywna, zgłaszająca się na terapie)
• osobowość niemowlęcia i dziecka, wewnętrznych oprawców, ofiar, opiekunów i pomocników, osobowości
alternatywne
• osobowość - gospodarz może znać je wszystkie, niektóre, nie znać żadnej z nich (podobnie jak każdą z alternatywnych
osobowości)
przekonania osoby z osobowością wieloraką
• różne części Ja stanowią oddzielne Ja
• ofiara jest odpowiedzialna za maltretowanie
• źle jest okazywać złość
• przeszłość to teraźniejszość
• pierwotna osobowość nie jest w stanie znieść wspomnień
• ja kocham moich rodziców, ale ona ich nienawidzi
• pierwotna osobowość musi zostać ukarana
• nie mogę ufać sobie ani innym
diagnoza
• trauma, uzależnienia w rodzinie
• niewyjaśnione wypadki
• amnezje dotyczące wczesnych lat szkolnych
• niewyjaśnione zachowania autodestrukcyjne
• okresy wyłączenia i niepamięci, zniekształcenia w postrzeganiu czasu
 • bóle głowy (w okresie przełączania się)
• mówienie o sobie w trzeciej osobie lub liczbie mnogiej
• przewracanie oczami luz zjawiska przypominające trans
• słyszenie głosów lub hałasów w głowie
relacja z obiektem
• pacjent z osobowością mnogą potrzebuje relacji, docenia troskę (w przeciwieństwie do pacjenta psychopatycznego)
• poczucie perwersyjnej ważności dla prześladowcy
trudności w rozpoznawaniu:
• pacjent nie wie lub ukrywa okresy wyłączenia
• mogą być interpretowane jako regresja lub zmiana nastroju
różnicowanie:
• z psychozą - rozmowa z halucynującą częścią pacjenta
• z osobowością histeryczną - mogą współistnieć objawy dysocjacji, w histerii interpretacja impulsów, fantazji,
nieświadomych dążeń, w dysocjacji przypomnienie i odreagowanie historii

OSOBOWOŚĆ ANANKASTYCZNA (OBSESYJNO-KOMPULSYWNA)

Zaburzenie osobowości, w którym występuje wzorzec zachowań zdominowany dbałością o porządek, perfekcjonizmem,
kontrolą umysłową i w kontaktach interpersonalnych, kosztem elastyczności, otwartości i efektywności
ICD-10:
• Nadmiar wątpliwości i ostrożność
• Pochłonięcie przez szczegóły, regulaminy, normy postępowania
• Perfekcjonizm utrudniający realizację zadań
• Nadmierna sumienność i zaniedbanie związków międzyludzkich
• Pedanteria i uległość wobec konwencji społecznych
• Sztywność i upór
• Pojawianie się natarczywych myśli lub impulsów
utrwalony wzorzec troski o ład, perfekcję, kontrolę umysłową i interpersonalną kosztem elastyczności, otwartości, skuteczności,
który pojawia się we wczesnej dorosłości i ujawnia w różnych kontekstach
DSM-5:
• Uwagę zaprzątają szczegóły, reguły, porządek tak, że traci główny cel działania
• Perfekcjonizm utrudniający ukończenie zadania
• Pracuje rezygnując z przyjemności i kontaktów towarzyskich
• Sumienność, skrupulatność, nieugiętość w kwestiach moralności, etyki, wartości
• Trudność w pozbywaniu się starych i zużytych rzeczy (nawet bez wartości uczuciowej)
• Trudność w powierzaniu zadań innym
• Skąpstwo wobec siebie i innych
• Sztywność i upór
Cechy:
• Psychikę napędza myślenie i działanie, a nie odczuwanie, marzenia, działania twórcze
• Niewyrażanie uczuć poza złością („uzasadniona”) i wstydem, lęk związany z uczuciami agresywnymi
• Zdolność do przywiązania i miłości, ale trudność w wyrażaniu czułości bez lęku i wstydu. Trudność w bliskich
relacjach – ryzyko pragnienia opieki, lęk przed frustracją, utratą kontroli i swoimi agresywnymi uczuciami
• Samokontrola
• Trudność wyboru
Mechanizmy obronne:
• Osób obsesyjnych – izolacja, racjonalizacja, moralizacja, intelektualizacja
• Osób kompulsywnych – anulowanie
• Sumienność, drobiazgowość, oszczędność i pilność jako reakcja upozorowana przeciwko marzeniu o byciu
nieodpowiedzialnym, niechlujnym, rozrzutnym, nieposłusznym
• Przemieszczenie
Relacja z obiektem:
• Zbyt duże lub zbyt wczesne wymagania, potępienie także za uczucia, myśli, fantazje
• Środowisko rodzinne nadmiernie kontrolujące lub pozbawione wymagań, standardów

OSOBOWOŚĆ LĘKOWA, UNIKAJĄCA

Cechy:
 • Trudności w kontaktach społecznych i unikanie ludzi, ryzykownych sytuacji i wyzwań, mimo dążenia do bycia
akceptowanym i pragnienia relacji interpersonalnych. Wynika to z nadmiernej wrażliwości, zwłaszcza z nieradzenia
sobie z przejawami odrzucenia, upokorzenia lub poczuciem wstydu
• Zaniżona samoocena. Unikanie związków z innymi ludźmi jest konsekwencją przewidywania, że zostanie się
upokorzonym lub odrzuconym; jedynie przejawy bezwarunkowej akceptacji umożliwiają nawiązanie bliższych relacji
interpersonalnych
• Uczucie depresji, lęku, gniewu
• Stałe napięcie i niepokój
• Poczucie nieatrakcyjności indywidualnej
• Koncentracja na krytyce
• Niechęć do wchodzenia w związki
• Ograniczony styl życia – zapewnianie sobie fizycznego bezpieczeństwa
• Unikanie kontaktów społecznych z obawy przed krytyką, brakiem akceptacji, odrzuceniem
• Wymiar biologiczny – unikanie zagrożeń
• Wczesne doświadczenia relacji z obiektem – izolacja, odrzucenie, trudne sytuacje społeczne w dzieciństwie
• Podstawowe problemy wokół uczucia wstydu

OSOBOWOŚĆ ZALEŻNA
Cechy:
• Przesadna potrzeba bycia pod opieką, prowadząca do zachowań nacechowanych uległością oraz strachem przed
opuszczeniem
• Unikanie podejmowania ważnych decyzji dotyczących swojego życia, chęć przekazania odpowiedzialności za nie
swojemu otoczeniu. Towarzyszy temu ciągła obawa przed popełnieniem błędu i związana z nią bierność
• Przywiązywanie przesadnie dużej wagi do relacji interpersonalnych i chęcią podtrzymania ich często za wszelką cenę.
Dotyczy to także rezygnacji z własnych pragnień i potrzeb, jeżeli kolidowałyby z potrzebami innych osób. W skrajnych
wypadkach osoba dotknięta zaburzeniem jest w stanie tolerować poniżające traktowanie, a nawet przemoc fizyczną
otoczenia
• Utrwalane zależności w dziecku na różnych etapach życia
• Więź pozbawiona uczucia bezpieczeństwa
• Kurczowe trzymanie się często maskuje wrogość i agresję
• Pozwalanie innym na przejmowanie odpowiedzialności za swoje decyzje
• Podporządkowywanie potrzeb potrzebom innych
• Niechęć do stawiania wymagań osobom, od których jest się zależnym
• Obawa przed niezdolnością do zatroszczenia się o siebie wynikająca z osamotnienia, powodująca dyskomfort
• Obawa przed opuszczeniem
• Ograniczona zdolność podejmowania decyzji bez radzenia się innych

DSM-5 – utrwalona, nadmierna potrzeba doznawania opieki, prowadząca do uległości, kurczowego trzymania się bliskich i
lęku przed rozłąką

NERWICE
zaburzenia psychiczne o symptomatologii psychicznej i somatycznej występujące bez uchwytnych zmian organicznych
od psychoz odróżnia je zachowany krytycyzm
zachowanie choć może być znacznie zaburzone, mieści się zwykle w granicach społecznie dopuszczalnych
przyczyna nerwic
konflikty psychologiczne, trudne sytuacje przekraczające możliwości adaptacyjne (ujmowane w psychoanalitycznych
kategoriach konfliktu, społecznej sytuacji wywołującej, mechanizmów obranych, relacji interpersonalnych) —> zaburzenia
emocjonalne, poznawcze, behawioralne —> narastanie problemów w kontaktach z ludźmi, w pełnieniu ról społecznych
Zaburzenia nerwicowe związane ze stresem i występujące pod postacią somatyczną wg. ICD-10:
• Zaburzenia pod postacią fobii
• Lęk paniczny, zaburzenia lękowe uogólnione
• Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne (nerwica natręctw)
• Reakcja na ciężki stres (PTSD) i zaburzenia adaptacyjne
• Zaburzenia dysocjacyjne (konwersyjne)
• Zaburzenia pod postacią somatyczną (somatyzacyjne, hipochondryczne)
zespoły behawioralne związane z zaburzeniami fizjologicznymi wg. ICD-10:
 • zaburzenia odżywiania
• nieorganiczne zaburzenia snu
• dysfunkcja seksualna niespowodowana zaburzeniem organicznym ani choroba somatyczną
• nadużywanie substancji niepowodujących uzależnienia
etiologia i patogeneza nerwic:
• cechy osobowości przedchorobowej (cechy genetyczne, czynniki patogenne we wczesnym dzieciństwie) -
podwyższony poziom niepokoju, niski próg frustracji, zawyżone aspiracje, egocentryzm, poczucie niższości, krzywdy
• podwyższony poziom lęku
• konflikty wewnętrzne - pragnień wobec rzeczywistości (możliwościami, normami etycznymi)
• czynniki wyzwalające - „urazy psychiczne” (realne, symboliczne)
koncepcje teoretyczne dotyczące powstawania nerwic
• psychoanalityczna-psychodynamiczne: nieswiadome konflikty nierozwiązane w dzieciństwie
• teorie uczenia się: nerwicowe objawy jako wyuczone reakcje mogące zmniejszyć lęk
• teorie poznawcze: nieadekwatne rozumienie procesów zachodzących w świecie zewnętrznym, nadawanie im
„znaczenia osobistego” powodujące negatywne emocje i niewłaściwe decyzje na zasadzie blednego kola wzmacniając
objawy

ZABURZENIA LĘKOWE
zespół lęku uogólnionego
• nadmierny lęk lub obawy przed przyszłymi wydarzeniami, występujący przez okres co najmniej 6 miesięcy, wywołuje
stałe napięcie emocjonalne
• trudności w poradzeniu sobie z objawami i ich kontrolowaniu
• lęk lub obawy są związane z symptomami, wymienionymi poniżej:
• niepokój, nerwowość lub podekscytowanie
• łatwe męczenie się
• drażliwość
• napięcie mięśniowe
• problemy z zasypianiem, wstawaniem lub niespokojny sen/niewysypianie się
• problemy z koncentracją lub uczucie pustki w głowie
• nudności, wymioty i przewlekłe bóle żołądka

napady paniki/zaburzenia paniczne

lęk paniczny - trwa kilkanaście minut, szybkie narastanie objawów: przyspieszony oddech, zaburzenia równowagi, zaburzenia
rytmu serca, drżenie ciała, dreszcze, uderzenia gorąca, pocenie się, dławienie się, nudności lub bóle brzucha, depersonalizacja,
derealizacja, strach przed śmiercią, utrata kontroli
zaburzenia paniczne - powtarzające się napady paniki, obawa, że lęk wystąpi ponownie

fobia
• klaustrofobia (lęk przebywaniem w ciasnych lub zamkniętych pomieszczeniach), lęk przed inwazją
• agorafobia - irracjonalny lęk przed przebywaniem na otwartej przestrzeni, wyjściem z domu, wejściem do sklepu,
tłumem, miejscami publicznymi, samotnym podróżowaniem. Może być na poziomie obawy, ale także lęku panicznego
(u około polowy), lęk przed zniknięciem
• fobia społeczna - lęk przed oceną, unikanie sytuacji społecznych, objawy wegetatywne i lęk przed ich wystąpieniem
(np. zaczerwienienie się)
• fobie specyficzne (proste, izolowane) - burza, pająki, wysokość

ZABURZENIA OBSESYJNO-KOMPULSYWNE LUB POKREWNE ICD-11

• nerwica natręctw
• zaburzenia dysmorficzne ciała
• węchowy zespół odnoszący
• hipochondria
• zbieractwo
• zaburzenia zachowania skupiające się na ciele
• zaburzenia obsesyjno-kompulsywne wywołane substancją
• wtórny zespół obsesyjno-kompulsywny lub pokrewny
• inne określone zaburzenia obsesyjno-kompulsywne lub pokrewne
• zaburzenia obsesyjno-kompulsywne lub pokrewne, nieokreślone
• rytuały związane ze sprawdzeniem
• rytuały związane z myciem i sprzątaniem
 • myśli natrętne, którym nie towarzyszą czynności
• obsesyjne spowolnienie
• rytuały mieszane
przebieg:
• u osób z wczesnym początkiem (wpływ organicznego uszkodzenia OUN) - ciężki, przewlekły
• u osób z osobowością obsesyjno-kompulsywną - okres popraw i pogorszeń
• nagły, gwałtowny początek pod wpływem stresora - ciąża, narodziny dziecka

Ostra reakcja na stres

• Silny bodziec stresowy – postrzegany jako zagrażający życiu lub integralności fizycznej
• Objawy w ciągu minut/godzin, trwają do 4 tygodni
• Na początku występuje stan „oszołomienia” z zawężeniem pola świadomości i uwagi, niemożnością rozumienia
bodźców i zaburzeniami orientacji
• Potem może pojawić się dalsze wyłączenie z otaczającej sytuacji w postaci zaburzeń dysocjacyjnych albo pobudzenie i
nadmierna aktywność (reakcja ucieczki lub fugi). Często występują wegetatywne znamiona panicznego lęku
(przyspieszona akcja serca, poty, zaczerwienienie)
• Zaburzenie stresowe pourazowe
• Zburzenie adaptacyjne
• Stany napięcia, niepokoju, przygnębienia i zaburzeń emocjonalnych, które powstają w okresie adaptacji do
dużych zmian życiowych lub do stresującego wydarzenia życiowego i zazwyczaj utrudniają społeczne
przystosowanie i efektywne działanie
• Może występować w postaci krótkie reakcji depresyjnej, przedłużonej reakcji depresyjnej lub reakcji
depresyjno-lękowej

W 1980 r. skutki traumy weszły do diagnostyki psychiatrycznej jako PTSD.

Model reakcji na traumę:
• Bolesne odtwarzanie zdarzeń i nadreaktywność
• Te doświadczenia przyciągają za sobą reakcję zaprzeczenia, budującą obronną postawe przystosowania. Tak więc
straumatyzowana osoba oscyluje pomiędzy intruzywnym przeżywaniem a zgeneralizowanym wycofaniem (stępieniem
uczuciowym), dopóki nie dojdzie do zintegrowania doświadczenia traumatycznego
• Inną reakcją chroniącą przed nadmiernym pobudzeniem fazy intruzywnej jest dysocjacja

PTSD:
Narażenie na zdarzenie traumatyczne:
• Doświadczenie, bycie świadkiem lub uczestniczenie w zdarzeniu zagrażającym życiu, ciężkie obrażenia lub naruszenie
integralności fizycznej własnej lub innych osób
• Zareagowanie intensywnym strachem, bezradnością lub przerażeniem
Ponowne odtwarzanie traumy:
• Nawracające, intruzywne przypomnienia zdarzenia w postaci wyobrażeń, myśli i spostrzeżeń
• Powracające koszmarne sny dotyczące zdarzenia
• Nagłe zachowanie lub odczucie, jakby zdarzenie traumatyczne nawracało
• Intensywna przykrość podczas kontaktu z bodźcami przypominającymi lub symbolizującymi traumę
• Fizjologiczna reakcja podczas kontaktu z tymi bodźcami
Uporczywe unikanie bodźców związanych z urazem i zmniejszenie ogólnej reaktywności:
• Unikanie myśli, uczuć i rozmów związanych z wydarzeniem traumatycznym
• Unikanie działań, miejsc i ludzi kojarzonych z urazem
• Psychogenna amnezja
• Zmniejszone zainteresowanie uprzednio ważnymi działaniami
• Poczucie odrzucenia przez innych i zrażenie się do ludzi
• Zawężone odczuwanie afektu, obojętność
• Poczucie braku perspektyw na przyszłość
Utrzymujące się objawy nadmiernego pobudzenia:
• Trudności z zasypianiem lub snem
• Drażliwość lub wybuchy gniewu
• Trudności w koncentracji
• Nadmierna czujność
 • Nadmierny odzew na bodźce

DYSOCJACJA
Zaburzenie dysocjacyjne:
• Amnezja dysocjacyjne
• Fuga dysocjacyjna
• Trans i opętanie
• Dysocjacyjne zaburzenia ruchu i czucia – zaburzenia konwersyjne (paraliż, bezgłos, szczękościsk)
• Osobowość naprzemienna (mnoga)
Postawy wobec objawów somatycznych:
• Osoby „normalizujące” („To nic takiego”):
• Bagatelizowanie objawów
• Samoleczenie
• Opóźnienie diagnozy
• Osoby „psychologizujące” („To na tle nerwowym”):
• Stosowanie alternatywnych metod leczenia
• Unikanie kontaktu z lekarzem
• Nadużywanie leków uspokajających, nasennych
• Osoby „somatyzujące” (wyjaśnienia dotyczą fizycznej przyczyny objawów):
• Nadmierne korzystanie z ochrony zdrowia (przy ograniczonym zaufaniu)
• Wykonywanie licznych badań
• Lekomania
Zaburzenia somatyzacyjne:
• Skargi somatyczne, domaganie się badań celem ich wyjaśnienia mimo zapewnień lekarzy o braku choroby (jeżeli
występuje choroba nie uzasadnia ona tych dolegliwości)
• Pacjenci często mają usystematyzowane wyniki badań i konsultacji
• Najczęściej przewód pokarmowy, skóra, dolegliwości bólowe
• Chory najczęściej nie łączy dolegliwości ze stresem emocjonalnym
Zaburzenia hipochondryczne:
• Utrwalone przekonanie o chorowaniu na ciężką i postępującą chorobę
• Różnica z zaburzeniem somatyzacyjnym – chce uzyskać nie ustąpienie objawów, ale potwierdzenie rozpoznania
• Często wybierane są choroby „medialne”, także choroby nowotworowe
• Hipochondria może towarzyszyć depresji, może mieć nasilenie urojeniowe
Neurastenia (Zespół przewlekłego zmęczenia):
• 2 główne rodzaje objawów klinicznych, często nachodzące na siebie:
• Zwiększone zmęczenie po wysiłku umysłowym, zmniejszenie wydolności zawodowej lub spadek radzenia
sobie z czynnościami dnia codziennego. Męczliwość umysłowa bywa często opisywana jako nieprzyjemne
nachodzenie przez rozpraszające skojarzenia lub wspomnienia, trudności w koncentracji i zasadniczo
niewydajne myślenie
• Uczucie osłabienia lub fizycznej słabości lub wyczerpania już po minimalnym wysiłku, którym towarzyszą
uczucie bólów mięśni i niezdolność do odprężenia
• Występują nieprzyjemne fizyczne odczucia jak zawroty głowy, bóle głowy typu napięciowego i wrażenie braku
stabilności. Często są również obawy o pogarszającą się wydolność umysłową i fizyczną, drażliwość, nadwrażliwość
na bodźce, anhedonia i różnego stopnia lekkie formy zaburzeń depresyjnych i lękowych. Początkowa i środkowa faza
snu ulegają zazwyczaj zaburzeniu, dominować może jednak również hipersomnia. Często rozwija się po chorobach
fizycznych, ale należy także uwzględnić uraz psychiczny

ZABURZENIA ODŻYWIANIA
• Jadłowstręt psychiczny
• Żarłoczność psychiczna - bulimia
• Przejadanie się związane z innymi czynnikami psychologicznymi

Anoreksja
Kryteria diagnostyczne ICD-10:
• Masa ciała 15% poniżej prawidłowej (BMI < 17,5)
• Utrata masy ciała jest wywołana odchudzaniem się, prowokowaniem wymiotów, ćwiczeniami etc.
 • Zaburz. wyobrażenie własnego ciała, obawa przed otyłością jest natrętną myślą nadwartościową
• Zaburz. hormonalne
• Zatrzymanie dojrzewania płciowego u osób przed pokwitaniem
• Poza kryteriami niedoboru masy ciała, stała obawa przed wzrostem masy ciała
• Zaburzenia samooceny dotyczące wyglądu z postrzeganiem prawidłowej masy ciała jako nadmiernej
• Brak menstruacji przez 3 kolejne cykle
Podtypy jadłowstrętu:
• Restrykcyjny
• Bulimiczny
Czynniki rodzinne/osobowościowe:
• Rodziny o cechach obsesyjnych, perfekcjonistycznych, rywalizujących, autystycznych
• Mechanizm radzenia sobie z wyzwaniami i zmianami okresu dorastania, konfliktami w rodzinie, problemami
szkolnymi – cechy osobowości OK, skłonność do perfekcjonizmu, wysoki poziom aspiracji
• Czynnikiem wyzwalającym bywa trauma
• Także w rodzinach ocenianych jako prawidłowe
Czynniki ryzyka:
• Kulturowe – ideał szczupłej sylwetki, społeczne oczekiwania atrakcyjności
• Rodzinne – przecenianie społ. oczekiwań, zaburz. jedzenia w rodzinie, choroby afektywne
• Indywidualne – zaburz. obraz siebie, trudności w autonomicznym funkcjonowaniu, otyłość

Bulimia:
• Epizody gwałtownego objadania się
• Zachowania służące zapobieganiu przyrostowi zmiany ciała
• Samoocena wyznaczona jest przez kształt i wagę ciała
• Zaburzenia nie występują w przebiegu anorexii
Typy bulimii:
• „Przeczyszczający”
• „Nieprzeczyszcający”
Etiologia i patogeneza:
• Czynniki osobowościowe – impulsywność, labilność emocjonalna, czasami cechy borderline
• Chaotyczny model funkcjonowania w rodzinie, utrudnianie separacji przy braku wsparcia emocjonalnego
• Czynniki kulturowe – potrzeba konsumpcji oraz model szczupłej sylwetki

ZABURZENIA SNU
Zaburzenia snu:
Dyssomnie – pierwotne zaburzenia snu nocnego i/lub czuwania w ciągu dnia
• Bezsenność
• Zbyt krótki lub nieregenerujący sen
• Bezsenność przygodna – do kilku dni
• Bezsenność krótkotrwała – do 3 tygodni (towarzyszy senność i zmęczenie w ciągu dnia)
• Bezsenność przewlekła – towarzyszy obniżona sprawność psychomotoryczna, obniżenie nastroju
• Nadmierna senność (hipersomnia)
• Senność nie ustępuje po śnie i/lub pojawia się w trakcie angażującego działania
• Narkolepsja
• Nadmierna senność podczas dnia, napady snu
• Katapleksja – nagła utrata napięcia mięśni
• Porażenie przysenne – około połowy chorych
• Omamy hipnagogiczne (przy zasypianiu) lub hipnopompiczne (przy wybudzaniu się)
Parasomnie – niepożądane zjawiska okresowo występujące podczas snu

• NREM – zaburzenia wzbudzenia

• Somnambulizm – epizody aktywności ruchowej podczas snu wolnofalowego, aktywność może mieć charakter
prosty i złożony
• Lęki nocne – behawioralne i wegetatywne cechy napadu paniki
• Upojenie przysenne – zaburzenia świadomości po obudzeniu (spowolnienie, dezorientacja)
• REM
 • Koszmary senne – po obudzeniu powrót do świadomości, zachowana pamięć
• Zaburzenia zachowania podczas snu REM – mężczyźni 60-70 letni, uszkodzenie ośrodków odpowiedzialnych
za atonię, złożona aktywność ruchowa związana z marzeniami sennymi (może występować w PTSD,
wyprzedzać chorobę Parkinsona, otępienie z ciałami Lewy’ego)
• Zaburzenia snu wtórne do schorzeń psychicznych

ZABURZENIA SPOWODOWANE NADUŻYWANIEM SUBSTANCJI

podział substancji psychoaktywnych
1. środki tłumiące (depresanty) - alkohol, barbiturany, benzodiazepiny
2. psychostymulatory - amfetamina, metamfetamina, kokaina, efedryną, mefedron, extazy
3. opiaty - heroina, morfina, kodeina, opium, metadon
4. halucynogeny - LSD, psylocybina, meskalina
5. kanabinole - marihuana, haszysz

ryzykowne nadużywanie substancji psychoaktywnych

• nie jest rozpoznaniem (kategoria używana w działaniach profilaktycznych)
• model używania, który prowadzi do szkód zdrowotnych i pogorszenia relacji z innymi ludźmi
nadużywanie substancji psychoaktywnych (używanie szkodliwe) - ICD
• powoduje lub w znaczący sposób przyczynia się do powstania lub utrzymywanie określonych szkód zdrowotnych
(somatycznych i psychicznych) w tym upośledzonego krytycyzmu i zaburzonej zachowania wpływającego na stosunki
międzyludzkie
uzależnienie od substancji psychoaktywnych - ICD
• „głód” substancji lub natręctwo przyjmowania
• trudności z kontrolowaniem zachowania związanego z przyjmowaniem substancji
• zespół abstynencyjny
• tolerancja
• zaniedbywanie zainteresowań, zwiększanie ilości czasu na zdobywanie lub przyjmowanie
• przyjmowanie substancji pomimo wiedzy nt. szkodliwych skutków

ALKOHOL
1. zaburzenia związane z bezpośrednim wpływem alkoholu na OUN
2. zaburzenia wynikające ze zmian zachowania w stosunku do alkoholu (nadużywanie i uzależnienie)
picie ryzykowne
tylko w stosunku do alkoholu zdefiniowane ilościowo picie ryzykowne:
wypijanie przez co najmniej 5 dni w tygodniu średnio dziennie co najmniej 3-4 standardowych porcji alkoholu (M), 1-2
standardowych porcji alkoholu (K)
1 standardowa porcja = 10g alkoholu (25ml wódki, 100 ml wina, 250ml piwa)

Upojenie (zatrucie) alkoholowe:

• Bełkotliwa mowa
• Zaburzenie koordynacji ruchowej
• Chwiejny chód
• Oczopląs
• Przekrwienie twarzy
• Ciężkie zatrucie – zaburzenie świadomości w postaci śpiączki – zgon
alkoholowe upojenie patologiczne
• znaczne zaburzenie zachowania po wypiciu niewielkiej ilości alkoholu
• często w uszkodzeniu OUN, może być emocjonalne
halucynoza alkoholowa
ostra: po co najmniej 10 latach uzależnienia, po około 2 dniach po ograniczeniu alkoholu burzliwe omamy wzrokowe,
słuchowe bez zaburzeń świadomości (często dialog omamowy - „sąd”)
przewlekła: omamy, może wystąpić interpretacja urojeniowa
zespół odstawienia niepowikłany
• drżenie mięśniowe grubo faliste (języka, wyciągniętych dłoni, powiek)
• potliwość
• obawy wegetatywne NA (tachykardia, wzrost ciśnienia, rozszerzanie źrenic, ludności lub wymioty, biegunki)
• lek, niepokój, drażliwość
• podniecenie psychomotoryczne
 • zaburzenia snu
• bóle głowy
• uczucie rozbicia bądź osłabienia
zespół odstawienia powikłany majaczeniem drżennym
• spadek trwałości uwagi, przerzutność uwagi, zaburzenia myślenia
• pobudzenie aktywności układu wegetatywnego np. przyspieszenie akcji serca, poty
• objawy towarzyszące - żywe omamy (wzrokowe, dotykowe, węchowe), sądy urojeniowe, podniecenie, drżenie
mięśniowe, gorączka, napady drgawkowe
• objawy typowe - urojenia prześladowcze, omamy wzrokowe (mikropsja), omamy dotykowe
paranoja alkoholowa
• urojenia zdrady małżeńskiej
• częsta przemoc fizyczna i psychiczna
encefalopatia alkoholowa
• spowodowana niedoborem tiaminy
• oczopląs, porażenie nerwu odwodzącego
• splątanie
• mogą występować konfabulacje, patologiczna senność, zobojętnienie
alkoholowy zespół amnestyczny (zespół Korsakowa)
• przyczyna jest niedobór tiaminy
• niepamięć wsteczna i następcza
• konfabulacje
• dezorientacja
• zapalenie wielonerwowe

OPIATY
stan ostrego zatrucia opiatami:
• euforia, rozluźnienie
• ospałość
• obniżanie temperatury, spadek ciśnienia
• zwężenie źrenic
• zahamowanie ośrodka oddechowego i/lub sercowo-naczyniowego (zagrożenie życia)
zespół abstynencyjny (w 12 godzin po ostatniej dawce):
• światłowstręt
• biegunka, wymioty
• rozszerzenie źrenic
• katar, łzawienie
• ziewanie
• bezsenność
• bóle mięśniowe
• uporczywe uczucie zimna
• potliwość, podwyższona temperatura ciała
powikłania
• wyniszczenie
• obniżenie odporności
• WZW C
• AIDS
• zakażenia

substancje psychostymulujące
zatrucie
• przypomina zespół maniakalny, urojenia
• tachykardia, wzrost ciśnienia, rozszerzenie źrenic
• dreszcze
• osłabienie łaknienia
• stereotypia ruchowa
• zaburzenia krążenia i termoregulacji mogą prowadzić do śmierci
zespół odstawienia:
• znużenie
• ociężałość
 • ospałość
• objawy podobne do objawów depresyjnych
powikłania:
• ostre objawy psychotyczne: utrzymujące się i nawracające urojenia prześladowcze i ksobne z zachowanym wglądem
• krwawienia z nosa
• stany lękowe i objawy podobne do depresji

KANABINOLE, MARIHUANA, HASZYSZ

zatrucie:
• euforia lub dysforia, lęk, podejrzliwość, niezrozumiałe wybuchy śmiechu
• zaburzenie poczucia upływu czasu
• zerwanie kontaktu z otoczeniem
• nieżyt spojówek
• wzmożony apetyt
• suchość błony śluzowej
• tachycardia
• depersonalizacja, omamy, może wystąpić łagodny zespół urojeniowy (treści prześladowcze)
zespół abstynencyjny:
• zburzenia snu
• drażliwość, lęk
• zmniejszenie apetytu
• czasem podwyższenie temperatury
• dreszcze
powikłania:
• osłabienie pamięci krótkotrwałej
• zespół amotywacyjny
• psychoza

SUBSTANCJE HALUCYNOGENNE
zatrucie:
• euforia, zmniejszony krytycyzm
• zwiększona podatność na sugestie
• nastawienie urojeniowe, omamy wzrokowe, tendencje samobójcze i zabójcze
• silny lęk, „bad trip”
• rozszerzenie źrenic, tachycardia, poty, drżenia, zaburzenia koordynacji ruchowej
zespół abstynencyjny:
• brak danych co do rozwoju uzależnienia biologicznego
powikłania:
• omamy o przerazajacej treści
• urojenia majace tendencje do nawrotow nawet wiele lat po zaprzestaniu brania

BENZODIAZEPINY
zatrucie:
• euforia, uspokojenie
• przymglenie, śpiączka
• zwiotczenie mięśni
• obniżenie ciśnienia tętniczego, bradykardia, zwężenie źrenic
abstynencja
• niepokój, lęk
• zmniejszenie apetytu
• potliwość
• nadwrażliwość na dźwięki
• nudności
• zmęczenie
• zaburzenia snu
• drżenie mięśniowe
• szum w uszach
• zawroty głowy
• depersonalizacja
 • derealizacja
• obniżenie nastroju
• biegunki
• może wystąpić majaczenie i napad drgawkowy
powikłania:
• zaburzenia rytmu snu i czuwania
• zaburzenia nastroju
• chwiejność emocjonalna
• niepokój
• zaburzenia móżdżkowe

NIKOTYNA
zatrucie:
• subiektywnie odczuwana poprawa uwagi, sprawności psychomotorycznej, nastroju
• nudności, bóle i zawroty głowy
• tachykardia
• potliwość
objawy abstynencyjne:
• napięcie, dysforia
• problemy z koncentracją
• wzrost apetytu
• przyrost masy ciała
powikłania:
• zapalenie oskrzeli, rozedma
• rak płuc, przełyku, żołądka
• choroby układu sercowo-naczyniowego
• impotencja
leczenie
• abstynencja
• oddziaływania psychoterapeutyczne
• leczenie farmakologiczne

ZABURZENIA AFEKTYWNE
Choroby afektywne:
• Epizod depresyjny
• Zaburzenia afektywne dwubiegunowe
• Zaburzenia depresyjne nawracające
• Uporczywe (utrwalone) zaburzenia nastroju (cyklotymia, dystymia)
• Epizod maniakalny
Etiologia i patogeneza:
• Występują rodzinnie (uwarunkowanie genetyczne?)
• Homogeniczność CHAD?
• Patogeneza depresji manii – zaburzenia w układzie limbicznym, podwzgórzu i układzie siatkowatym (zakłócenia w
neuronach na i 5-ht)
• Wydarzenia ,,stresowe”
• Czynniki somatyczne (hormonalne, leki, poród)
Podstawowe objawy depresji:
• Obniżony nastrój
• Spadek energii, męczliwość
• Utrata zainteresować lub zadowolenia, anhedonia
Objawy somatyczne, zaburzenie rytmów biologicznych:
• Zaburzenia snu (zmniejszona lub zwiększona potrzeba snu)
• Zaburzenia rytmu okołodobowego
• Zaburzenia cyklu miesięcznego
• Napięcie bólu głowy – kark, potylica, bóle opasujące
• Zaparcia
• Wysychanie błony śluzowej jamy ustnej
 • Zmiany apetytu (wzrost lub spadek) ze zmianą wagi
Lęk w depresji:
• Lęk wolno płynący
• Mogą występować napady paniki
• Lęk prekordialny
Urojenia depresyjne:
• Grzeszności
• Winy
• Kary
• Katastroficzne
• Nihilistyczne
• Hipochondryczne
Ważne w ocenie depresji:
• Współchorobowość (uzależnienia, zaburzenia lękowe)
• Stan somatyczny
• Sytuacja życiowa i rodzinna – czynniki podtrzymujące stan choroby
Skutki nieleczonej depresji:
• Przedwczesna umieralność
• Wzrost liczby osób niezawierających małżeństw, rozwodów
• Przerwy w pracy, słabsze osiągnięcia zawodowe, bezrobocie
• Niższy status materialny, społeczny
• Nadmierna ,,konsumpcja” usług poz
• Uzależnienia – benzodiazepiny, alkohol
• Nasilenie niepełnosprawności
• Samobójstwo (przyczyna zgonu 15-20% chorych)
Czynniki ryzyka samobójstwa popełnionego w depresji:
• Uprzednia próba samobójcza
• Wysoki poziom lęku
• Poczucie beznadziejności
• Depresja psychotyczna (urojenia nihilistyczne, hipochondyrczne, winy i kary)
• Nastrój dysforyczny
• Dolegliwości bólowe, choroby somatyczne
• Uporczywe zaburzenia snu
• Płeć męska
• Religijność nie ma funkcji protekcyjnej!
• Ryzyko samobójstwa rozszerzonego
Typy CHAD:
• Typ I – przynajmniej jeden epizod manii
• Typ II – bez epizodów maniakalnych (bywa hipomania)

Objawy manii:
• Nastrój podwyższony, drażliwość, nadpobudliwość
• Wzmożony napęd psychoruchowy
• Podwyższona samoocena, nastawienia wielkościowe
• Urojenia wielkościowe, prześladowcze
• Gonitwa myśli
• Wzmożone libido, utrata masy ciała, brak łaknienia, bezsenność
Depresja:
• Nawracające zaburzenie depresyjne
• Bezsenność
• Obniżone łaknienia
• Pobudzenie ruchowe (niepokój)
• Objawy psychotyczne rzadziej
• Więcej objawów somatycznych
• Mniej nasilone objawy obniżenia nastroju
CHAD:
 • Hipersomnia
• Hiperfagia
• Spowolnienie psychoruchowe
• Objawy psychotyczne częściej
• Mniej objawów somatycznych
• Bardziej nasilone objawy obniżenia nastroju

Dystymia (wg ICD-10, DSM V - utrwalone zaburzenie depresyjne)

• Dystymia (depresja nerwicowa, depresyjne zaburzenie osobowości, przewlekła depresja z lękiem) – przewlekle
(trwającym kilka lat lub dłużej) obniżeniem nastroju o przebiegu łagodniejszym niż w przypadku depresji endogennej.
Często pozostaje nierozpoznana i nieleczona, mając przy tym duży wpływ na życie chorego i jego bliskich
• Nieleczona dystymia może trwać całe życie. Zazwyczaj chory tak bardzo przyzwyczajają się do ciągłego obniżonego
nastroju, że wydaje mu się on normalnym elementem jego osobowości – sporadycznie używana nazwa depresyjne
zaburzenie osobowości sugeruje taką możliwość
Dystymia – objawy:
• Uczucie smutku i osamotnienia, bezradności, niezadowolenia
• Anhedonia
• Zaburzenia łaknienia, zaburzenia snu
• Uczucie zmęczenia, bóle głowy, całego ciała, ucisk w klatce piersiowej
• Deficyt uwagi
• Trudności decyzyjne
• Niska samoocena
• Poczucie beznadziejności, pesymizm
• Często odbierani jako demonstracyjni i roszczeniowi

ZABURZENIA UROJENIOWE (PARANOJA PARAFRENIA), HALUCYNOZY

Objawy psychotyczne:
• Zaburzenia treści myślenia – urojenia
• Zaburzenia postrzegania – halucynacje
• Zaburzenia toku myślenia – rozkojarzenie
• Zaburzenia z pogranicza toku i treści – myślenie magiczne
Urojenia:
• Fałszywe przekonanie wyznawane z całkowitą pewnością, mimo dowodów świadczących przeciwko niemu i
niezgodne z pochodzeniem społecznym, wykształceniem, kulturą i religią osoby, która je wyznaje
• Przekonanie (prawdopodobnie fałszywe) znajdujące się na krańcu kontinuum konsensualnego porozumienia. Nie różni
się kategorycznie od idei nad wartościowych i normalnych przekonań. Jest ono wyznawane mimo dowodów
świadczących przeciwko niemu, ale może być podatne na zmianę, kiedy dowody te są wspólnie analizowane. W takim
przypadku przekonanie to może zacząć bardzo przypominać poglądy zgodne z pochodzeniem społecznym,
wykształceniem, kulturą i religią danej osoby
Zaburzenia reaktywne:
• Epizodyczne stany reaktywne
• Ostra reakcja na stres
• Zaburzenia przystosowawcze (adaptacyjne)
• Reakcje dysocjacyjne z zaburzeniami pamięci, świadomości i tożsamości
• Pod wpływem stresu psychospołecznego
• Stan derealizacji, depersonalizacji
• Utrata kontaktu ze światem realnym
• Wypowiedzi często mają związek z wydarzeniem wywołującym
• „Reakcja krótkiego spięcia” – reakcja na stres wyzwala silną, trudną do zintegrowania emocję
• Przykłady – nagła dezercja z wojska, nagłe samobójstwo
• Psychozy reaktywne właściwe
• Depresja reaktywna
• Reaktywny zespół paranoiczny
• Reaktywna psychoza schizofrenoidalna (paranoidalna)
• Urojenia o treści prześladowczej, odnoszącej logicznie nieusystematyzowanej
• Halucynacje słuchowe
 • Związek czasowy z urazem
• Histeryczne zespoły psychotyczne
• Psychozy zamroczeniowe (zamroczenie histeryczne) – stupor, zaburzenia świadomości z dezorientacją
• Zmienność objawów, podatność na sugestię, demonstracyjny charakter objawów np. mutyzm wybiórczy u
dzieci
• Zespoły sytuacyjne
• Pogranicze psychozy i symulacji?
• Zespół Gansera (pseudodementia, puerylizm)

Cechy charakterystyczne zespołów urojeniowych i halucynoz:

• Usystematyzowane
• Wewnętrznie spójne
Reakcja paranoiczna:
• Występowanie niedziwacznych, dostosowanych kulturowo, wewnętrznie spójnych urojeń o usystematyzowanej treści
• Brak omamów
• Brak objawów rozszczepienia, dezorganizacji osobowości, czy innych objawów sugerujących schizofrenię
• Występowanie wtórnych do urojeń zaburzeń – emocji, aktywności, snu, łaknienia
Paranoja a reakcja paranoiczna:
• Utrwalone zaburzenie urojeniowe (paranoja) – utrzymuje się przewlekle (w ICD-10 co najmniej 3 miesiące)
• Reakcja paranoiczna – ostre (gwałtowny początek objawów) i przemijające zaburzenie psychotyczne z przewagą
urojeń. Często jako reakcja na czynniki zewnętrzne, ustępuje po uniknięciu bodźca lub pod wpływem leczenia
Indukowane zaburzenie urojeniowe (urojenia dzielone, folie a deux):
• Przyjmowanie urojeniowych poglądów od osoby (grupy) blisko związanych osób
• Można traktować jako odmianę reakcji paranoicznej
Obraz kliniczny paranoi:
• Typy:
• Erotyczny
• Wielkościowy (np. paranoja wynalazcza)
• Zazdrości (zespół Ottela)
• Prześladowczy (np. pieniacza)
• Dobre funkcjonowanie poza obszarem urojeń
• Brak krytycyzmu
• Trudność nakłonienia do leczenia
Przebieg paranoi:
• Faza prepsychotyczna – fasada adekwatności, narasta podejrzliwość i nieufność
• Niekorzystne wydarzenie godzące obraz siebie – przekonanie, że jest się obiektem
• prześladowań, narastanie przekonania o prześladowaniach
• Obrona poprzez żądania ukarania sprawców lub samodzielne dochodzenie sprawiedliwości

Parafrenia:
• Utrwalone zaburzenie urojeniowe
• Spójne urojenia o niedziwacznej treści
• Omamy – zazwyczaj proste węchowe, smakowe, dotykowe lub czucia ustrojowego, rzadziej słuchowe w postaci
głosów „zmawiających się przeciwko pacjentowi”
• Brak objawów rozszczepienia, dezorganizacji osobowości czy innych objawów sugerujących schizofrenie
• Występowanie wtórnych do urojeń zaburzeń
Halucynoza (omamica):
• Psychoza przypominająca parafrenię wywołana czynnikami zewnętrznymi np. ostra omamica alkoholowa
• Omamy mogą być związane z każdym rodzajem zmysłów
Obraz kliniczny parafrenii:
• Prześladowcza
• Pasożytnicza
• Urojenia braku barier fizycznych

SCHIZOFRENIA
Schizofrenia – objawy:
Objawy pozytywne:
 • Halucynacje (często tzw. Pseudoomamy),
• Urojenia owładnięcia, wpływu, oddziaływania, ksobne,
• Zaburzenia toku myślenia – rozkojarzenie, niespójność wypowiedzi, neologizmy,
Objawy negatywne:
• Apatia,
• Abulia,
• Spłycenie afektu
Schizofrenia – objawy:
Objawy muszą występować przez większą część czasu trwania epizodu utrzymującego się przez co najmniej miesiąc,
• Echo myśli, nasyłanie lub odciąganie, nagłaśnianie myśli,
• Urojenia oddziaływania, wpływu, owładnięcia,
• Głosy omamowe komentujące, dyskutujące, pseudohalucynacje,
• Utrwalone urojenia o treści kulturowo niedostosowanej,
• Omamy z urojeniami,
• Rozkojarzenie lub niespójności wypowiedzi, neologizmy,
• Zachowania katatoniczne,
• Objawy negatywne,
• Urojenia,
• Omamy,
• Zdezorganizowana mowa,
• Znacznie zdezorganizowane lub katatoniczne zachowanie,
• Objawy negatywne (zmniejszona emocjonalna ekspresja, abulia),
• Dezadaptacja społeczna/zawodowa,
• W przypadku autyzmu lub innego zaburzenia komunikacji zaczynającego się w dzieciństwie urojenie lub omamy
trwają przynajmniej miesiąc,
Schizofrenia katatoniczna:
• Postać hiperkinatyczna/hipokinetyczna (stupor)
• Mutyzm
• Wzmożone napięcie mięśniowe (objaw poduszki powietrznej, katalepsja)
• Giętkość woskowa
• Negatywizm
• Echolalia, echopraksja
Przebieg schizofrenii:
• Początek – nagły, przewlekły
• Nawroty/remisje objawów
• Rola osobowości przedchorobowej
• Początek – rzekomonerwicowy, pseudopsychopatyczny, paragnomen – wydarzenie niezgodne z linią życiową chorego

Zaburzenie schizoafektywne - obok objawów schizofrenii, zaburzenia nastroju o porównywalnym nasileniu

ZABURZENIA PSYCHICZNE W PRZEBIEGU CHORÓB SOMATYCZNYCH I USZKODZEŃ OUN

Zaburzenia psychiczne spowodowane chorobą somatyczną:
• Choroba somatyczna jako sytuacja trudna – zaburzenie adaptacyjne
• Chorobom przebiegającym ostro i burzliwie mogą towarzyszyć zaburzenia świadomości
• W etiopatogenezie choroby mogą odgrywać rolę czynnika psychospołecznego – choroby psychosomatyczne
• Przewlekła choroba somatyczna powodująca zmiany w OUN może prowadzić do następstw psychoorganicznych
• Choroba o niepomyślnym rokowaniu – depresja
• Osoby „uzależnione od maszyny”
• Sytuacja psychologiczna chorych o widocznym kalectwie
• Powikłania psychiatryczne związane z leczeniem choroby podstawowej

Choroba Parkinsona (drżączka poraźna):

• Zmniejszenie receptorów dopaminowych w układzie nigrostriatalnym
• Drżenie rąk, wzrost napięcia mięśniowego, hipokinezja, chód drobnymi kroczkami, postawa pochylona do przodu
• Łojotok, ślinotok, wzmożona potliwość
• 80% - Zaburzenia charakterologiczne, otępienie
Zaburzenia psychiczne w chorobie Parkinsona:
• Depresja 50%
• Mieszane zaburzenia lękowo-depresyjne, napady paniki 30-75%
• Zaburzenia psychotyczne 40%
• Apatia 40%
• Zaburzenia kontroli impulsów

Zaburzenia psychiczne w przebiegu SM:

• Zaburzenie funkcji poznawczych o typie otępienia podkorowego
• Przewlekłe zmęczenie 80%
• Depresja
• Stany maniakalne/hipomaniakalne
• Labilność emocjonalna

Zaburzenia psychiczne w padaczce:

 Depresja 75%
 Mieszane stany depresyjno-lękowe
 Psychoza międzynapadowa 7-12%
 U osób starszych z przewlekłą padaczką – zaburzenia funkcji poznawczych

Urazy czaszkowo-mózgowe:
 Zaburzenia psychiczne związane bezpośrednio z urazem – wstrząśnienie mózgu, stłuczenie mózgu, ucisk mózgu
 Następstwa odległe – cerebrastenia pourazowa

Otępienie urazowe – zespół czołowy:

 Typ 1 część podstawna płata czołowego – odhamowanie popędów
 Typ 2 uszkodzenie od strony sklepistości – zespół apatyczno-abuliczny, zburzenie myślenia logicznego, abstrakcyjnego

Zespół skroniowy:
 Nie rozpoznają najbliższych osób
 Utrudniony kontakt uczuciowy z otoczeniem
 Hiperseksualizm
 Brak dystansu
 Nie potrafią spożytkować dotychczasowych doświadczeń

Zespół amnestyczny (Korsakowa):

 Upośledzenia pamięci krótko i długoterminowej
 Luki pamięciowe wypełnione konfabulacjami
 Brak zaburzeń w zakresie myślenia abstrakcyjnego, sądzenia

Zaburzenia psychiczne u osób z chorobami krążenia, astmą, POCHP:

 Depresja
 Zaburzenia lękowe

Zaburzenia psychiczne w cukrzycy:

 2 razy częściej niż depresja
 Zaburzenia seksualne
 Otępienie
 Chorzy z CHAD i schizofrenią – częściej cukrzyca

Zaburzenia psychiczne w chorobach tarczycy:

 Nadczynność – zaburzenia lękowe, drażliwość, zaburzenia snu
 Niedoczynność – depresja z przewlekłym zmęczeniem, spowolnieniem, anergią