Tom Tat Bai Giang VLA1

Toùm taét baøi giaûng Vaät lyù A1
CHÖÔNG 0: MOÄT SOÁ KHAÙI NIEÄM CÔ BAÛN

z
0.1 Caùc heä toaï ñoä
0.1.1 Heä toaï ñoä Ñeà – Caùc M
Goàm 3 truïc : ox, oy,oz vuoâng goùc vôùi nhau töøng ñoâi moät
M (x, y, z) O y
0.1.2 Heä toaï ñoä truï
z
Vò trí ñieåm M ñöôïc xaùc ñònh bôûi 3 toaï ñoä: R, j, z
Lieân heä giöõa caùc toaï ñoä Ñeà – Caùc vaø toaï ñoä truï: x R
x = R.cosj M
y = R.sinj
O y
z=z
0.1. 3 Heä toaï ñoä caàu j
Vò trí ñieåm M ñöôïc xaùc ñònh bôûi 3 toaï ñoä: r, q, j z
x
Lieân heä giöõa caùc toaï ñoä Ñeà – Caùc vaø toaï ñoä caàu:
x = r.sinq.cosj M
y = r.sinq.sinj q
q r y
z = r.cosq O
0.1.4 Caùc yeáu toá vi phaân
j
v Ñoä daøi vi phaân
x caùc heä toaï ñoä.
Goïi da1, da2, da3: laø vi phaân cuûa caùc toaï ñoä daøi töông öùng trong
Heä toaï ñoä Ñeà – Caùc: da1 = dx, da2 = dy, da3 = dz
Heä toaï ñoä truï: da1 = dr, da2 = R.dj, da3 = dz
Heä toaï ñoä caàu: da1 =dr, da2 = Rdq, da3 = R.sinq.dj
v Dieän tích vi phaân
Goïi caùc dieän tích vi phaân:ds1 = da1.da2, ds2 = da1.da3, ds3 = da2.da3
Heä toaï ñoä Ñeà – Caùc: ds1 = dx.dy, ds2 = dx.dz, ds3 = dy.dz
Heä toaï ñoä truï: ds1 = r.dr.dj, ds2 = dr.dz, ds3 = R. dj.dz
2
Heä toaï ñoä caàu: ds1 = r.dr.dq, ds2 = r.dr.sinq.dj, ds3 = R .sinq. dq.dj
VD: Tính dieän tích maët caàu baùn kính R
p 2p
S= ò ds = ò R . sin q .dq .dj = R ò sin q .dq ò dj = 4pR
2 2 2
matcau matcau 0 0
v Theå tích vi phaân

Goïi theå tích vi phaân: dv = da1.da2.da3
Heä toaï ñoä Ñeà – Caùc: dv = dx.dy.dz
Heä toaï ñoä truï: dv = r.dr.dj.dz
Heä toaï ñoä caàu: dv = r2.dr.sinq.dq.dj
VD: Tính theå tích khoái caàu baùn kính R
R p 2p
4
V = ò dv =
khoicau
ò r 2 .dr. sin q .dq .dj = ò r 2 .dr ò sin q .dq ò dj = pR 3
khoicau 0 0 0
3
ÑH Baùch Khoa TP.HCM – T.S TRAÀN ANH TUÙ 1

0.2 Vectô vaø pheùp tính vectô

0.2.1 Vectô
  
Döïa vaøo 3 vectô ñôn vò: i , j , k treân 3 truïc töông öùng ox, oy, oz z
  
Veà ñoä lôùn: i = j = k = 1
 M
Vò trí ñieåm M ñöôïc xaùc ñònh bôûi vectô chæ phöông r
    
Bieåu dieãn vectô: r = OM = x.i + y. j + z.k O y
Bieåu dieãn voâ höôùng: M (x, y, z)
Ñoái vôùi moät vectô baát kyø trong khoâng gian: (ñoaïn AB)
    
AB = a = a x .i + a y . j + a z .k x
ax, ay, az : hình chieáu cuûa ñoaïn AB treân 3 truïc toaï ñoä.
0.2.2 Pheùp tính vectô 

      
Cho hai vectô: a = a x .i + a y . j + a z .k vaø b = b x .i + b y . j + b z .k
v Coäng hai vectô
       
Cho hai vectô: a = a x .i + a y . j + a z .k vaø b = bx .i + b y . j + bz .k
ì cx = a x + bx
      ï
c = a + b = c x .i + c y . j + c z .k íc y = a y + by
ïc = a + b
î z z z
v Nhaân voâ höôùng hai vectô

Nhaân voâ höôùng hai vectô laø moät soá ñaïi soá (ñaïi löôïng voâ höôùng)
    
a.b = a . b . cos(a , b )
Trong toaï ñoä Ñeà – Caùc ta coù:
 
(  
)(  
a.b = a x .i + a y . j + a z .k . bx .i + b y . j + bz .k )
= a x .bx + a y .b y + a z .bz
Tính chaát:
 
a.a = a 2 = a 2
 
a.b = b .a
    
a.(b + c ) = a.b + a.c
  
a.b = 0 Û a ^ b
v Nhaân höõu höôùng hai vectô

Nhaân höõu höôùng hai vectô laø moät vectô (ñaïi löôïng höõu höôùng)
       
c = axb = u . a . b . sin(a , b )
  
u : vectô tröïc giao vôùi maët phaúng taïo bôûi hai vectô a , b , coù chieàu theo quy taéc vaën
nuùt chai.

Tính chaát:
 
axa = 0
   
axb = -b xa
      
ax(b + c ) = axb + axc
   
axb = 0 Û a // b
 
i xj = k
Trong toaï ñoä Ñeà – Caùc ta coù:
   
(  
)(  
axb = a x .i + a y . j + a z .k x bx .i + by . j + bz .k )
     
= a x .by .k - a x .bz . j - a y .bx .k + a y .bz .i + a z .bx . j - a z .by .i
  
= (a x .by - a y .bx ).k + (a z .bx - a x .bz ). j + (a y .bz - a z .by ).i
  
i j k
= ax ay az
bx by bz
v Ñaïo haøm, vi phaân vectô

   
Trong heä toaï ñoä Ñeà – Caùc: a = a x .i + a y . j + a z .k

Giaû söû a bieán thieân lieân tuïc theo thôøi gian

da da x  da y  da z 
= .i + .j + .k
dt dt dt dt
   
Þ da = da x .i + da y . j + da z .k
    
Û a = ò da = ò da x .i + ò da y . j + ò da z .k
  
= a x .i + a y . j + a z .k

PHAÀN I: CÔ HOÏC

Chöông 1: ÑOÄNG HOÏC CHAÁT ÑIEÅM
1.1 Caùc khaùi nieäm cô baûn:

- Chaát ñieåm laø 1 vaät coù khoái löôïng, coù kích thöôùc raát nhoû so vôùi khoaûng caùch vaø kích
thöôùc cuûa vaät khaùc.
- Heä chaát ñieåm: laø taäp hôïp nhieàu chaát ñieåm rôøi raïc.
- Vaät raén: laø taäp hôïp nhieàu chaát ñieåm phaân boá lieân tuïc vaø coù moái lieân keát raén (khoaûng
caùch giöõa caùc chaát ñieåm laø khoâng thay ñoåi).
Vd: Ñoáng caùt khoâng phaûi laø vaät rắn do khoaûng caùch thay ñoåi.
Cuïc gaïch: vaät raén.
- Chuyeån ñoäng: laø söï thay ñoåi vò trí cuûa chaát ñieåm trong suoát quaù trình chuyeån ñoäng.
- Heä quy chieáu: laø heä vaät quy öôùc ñöùng yeân ñeå khaûo saùt caùc vaät khaùc chuyeån ñoäng ñoái
vôùi noù. Thöôøng ngöôøi ta gaén heä truïc toïa ñoä vaøo heä quy chieáu.
1.2 Phöông trình chuyeån ñoäng cuûa chaát ñieåm:

- Vectô vò trí cuûa chaát ñieåm:
   
r = x.i + y. j + z.k y
x, y, z laø haøm theo thôøi gian t.
M
ìx
ï
Toïa ñoä ñieåm M: í y
ïz 
î r
- Phöông trình chuyeån ñoäng cuûa chaát ñieåm M: . 
*Vectô vò trí
j 
i
*Toïa ñoä ñieåm M 
k 0 x
- Quyõ ñaïo cuûa chaát ñieåm M: f (x,y,z) = 0: laø taäp hôïp Z
caùc vò trí cuûa chaát ñieåm trong suoát quaù trình chuyeån
ñoäng.
- Muoán tìm phöông trình quyõ ñaïo cuûa chaát ñieåm, ta khöû t ôû phöông trình chuyeån ñoäng
chaát ñieåm: 2 daïng
+ Daïng 1: phöông phaùp theá
+ Daïng 2: sin & cos theo t: aùp duïng sin2 + cos2 = 1
 t 
Vd: r = i + (t 2 - 2 ) j
2
ì t
ïx = ìt = 2 x ³ 0
Mí 2 Þí
ï y = t 2 - 2 î y = (2 x ) - 2
2
î
Þ y = 4x 2 - 2
Giôùi haïn quyõ ñaïo: t > 0 ® 2x > 0 ® x > 0

  
r = ( A cos wt ) i + ( A sin wt ) j
ì x
ï cos wt =
ì x = A cos wt ï A
ÞMí Ûí
î y = A sin wt ïsin wt = y
ïî A
2 2
y x
sin 2 wt + cos 2 wt = 1 Û 2 + 2 = 1 
A A
Tröôøng hôïp naøy khoâng coøn giôùi haïn quyõ ñaïo y J
1.3 Vectô vaän toác:  
1.3.1 Vectô vaän toác trung bình: J r1

t1 ® M 1 ® r1 
t2 ® M 2 ® r2
 r2
 r - r Dr
J= 2 1=
t2 - t1 Dt x
 z 0
1.3.2 Vectô vaän toác töùc thôøi: J
 
Dr
J = lim
Dt ®0 Dt
 dr
J=
dt
   
r = xi + yj + zk
 dr dx  dy  dz 
J= = i + j+ k
dt dt dt dt
 2
æ dx ö æ dy ö æ dz ö
2 2
J = ç ÷ +ç ÷ +ç ÷
è dt ø è dt ø è dt ø
Vd:
  
r = (t + 1)i + t 2 j
  
J = i + 2tj

Þ J = 1 + 4t 2
1.4 Vectô gia toác:   

 J1 a
1.4.1 Vectô gia toác trung bình: a y J2
   
t1 ® M 1 ® J1  J2 - J1 DJ
 Þ a= = 
t2 ® M 2 ® J2 t 2 - t1 Dt J2

    DJ
Tònh tieán J2 veà J1 => DJ ® a =
Dt
z x
0


1.4.2 Vectô gia toác töùc thôøi: a

 DJ Ñieåm đặt: ñieåm ñang xeùt M
a = lim
Dt ® 0 Dt
 Phöông: ñöôøng thaúng ñi qua M
 dJ Chieàu: höôùng veà beà loõm cuûa quyõ ñaïo
a=
dt Ñoä lôùn:
   
a = ax .i + a y . j + az .k

 dJ dJx  dJ y  dJz 
a= = i+ j+ k
dt dt dt dt
2 2 2
 æ d 2x ö æ d 2 y ö æ d 2z ö
a = ç 2 ÷ +ç 2 ÷ +ç 2 ÷
è dt ø è dt ø è dt ø
Vd:

    dJ   
J = i + 2tj Þ a = = 0i + 2 j Þ a = 02 + 22 = 2
dt
Vectô gia toác töùc thôøi ñöôïc chieáu leân phöông tieáp tuyeán vaø phaùp tuyeán, ta coù vectô gia toác
 
tieáp tuyeán at vaø vectô gia toác phaùp tuyeán a n .
Vectô gia toác tieáp tuyeán
Ñieåm ñaët: ñieåm ñang xeùt

Phöông: tieáp tuyeán vôùi quyõ ñaïo taïi M (cuøng phöông )
 Chieàu: dJ > 0 , : chuyeån ñoäng nhanh daàn =>
at dJ < 0 , : chuyeån ñoäng chậm daàn =>
M
Ñoä lôùn:

Vectô gia toác tieáp tuyeán at ñaëc tröng cho söï biến đổi veà ñoä lôùn cuûa vectô vaän toác. Chieàu
ñaëc tröng: chaäm daàn, nhanh daàn.
Ñieåm ñaët: ñieåm ñang xeùt

 Phöông: ñt ^ tieáp tuyeán vôùi quyõ ñaïo taïi M
an Chieàu: höôùng vaøo taâm cuûa voøng troøn quyõ ñaïo taïi M
Ñoä lôùn: (R: baùn kính quyõ ñaïo taïi M)
 
Do ñoù ñeå tìm baùn kính cong: phaûi coù ñoä lôùn J vaø a n .

Vectô gia toác phaùp tuyeán a n ñaëc tröng cho söï thay ñoåi veà phöông cuûa vectô vaän toác.

a n nhoû => R lôùn


J

 J1
an1

J2

an 2

a n lôùn => R nhoû
Vectô vaän toác töùc thôøi:
  
a = at + a n

a = at2 + a n2

a ñaëc tröng cho söï thay ñoåi veà ñoä lôùn vaø phöông cuûa vectô vaän toác.
1.5 Chuyeån ñoäng thaúng:

J2
Quyõ ñaïo laø ñöôøng thaúng: ® R = ¥ ® a n = 0 (vì a n = ; R = ¥ ® an = 0 )
R
Neân ñöa chuyeån ñoäng thaúng veà 1 truïc -> chæ caàn 1 thaønh phaàn ñeå bieåu dieãn.
 
r = x.i ® x
  dx
J = Jx i ® J ~ Jx =
dt
  dJ d 2x
a = ax i ® a ~ ax = x = 2
dt dt
 
(
1.5.1 Chuyeån ñoäng thaúng ñeàu: J = const )
x t
dx
J= = const Þ dx = Jdt Û ò dx = J ò dt Û x = Jt + x0
dt x0 0

1.5.2 Chuyeån ñoäng thaúng thay ñoåi ñeàu: (a = const )
   
an = 0 Þ a = at = const
J
dJ
t
dx
a= ® ò dJ = a ò dt Þ J = at + J0 =
dt J0 0
dt
x t
1 2
Þ ò dx = ò (at + J0 )dt Û x - x0 = at + J0t
x0 0
2
Hay:
1 2
x= at + J0t + x0
2
J 2 - J0 2 = 2a(x - x0 )
 
a cuøng chieàu J ® chuyeån ñoäng nhanh daàn ñeàu
 
a ngöôïc chieàu J ® chuyeån ñoäng chaäm daàn ñeàu
1.6 Chuyeån ñoäng troøn: quyõ ñaïo laø ñöôøng troøn Þ R = const

1.6.1 Vectô vaän toác goùc w :
Ñieåm ñaët: ñieåm truïc voøng troøn quyõ ñaïo (vectô truïc)
Phöông: truïc cuûa voøng troøn quyõ ñaïo
  Chieàu: theo quy taéc vaën nuùt chai
w 
J 
w
at

R
 Ñoä lôùn:
an
      
b Lieân heä giöõa J , w , R : J =w´R

1.6.2 Vectô gia toác goùc: b
Ñieåm ñaët: ñieåm truïc voøng troøn quyõ ñaïo (vectô truïc).
Phöông: truïc cuûa voøng troøn quyõ ñaïo .
Chieàu: cuøng chieàu (chuyeån ñoäng nhanh daàn)

b ngöôïc chieàu (chuyeån ñoäng chaäm daàn)
Ñoä lôùn:
       
Lieân heä giöõa at , b , R : at = b ´ R ( at cuøng chieàu J : nhanh daàn)
at = b .R
J2 w 2 .R 2
an = = = w 2 .R
R R
a = a + a = R w4 + b 2
2
t
2
n
1.6.3 Chuyeån ñoäng troøn ñeàu:


J = const üï   
ý Þ an = const , at = 0 ® a = a n
R = const ïþ

w = const
q
dq
t
w= Þ ò dq = w ò dt Þ q = wt + q 0
dt q0 0
1.6.4 Chuyeån ñoäng troøn thay ñoåi ñeàu:


b = const ü
ý, at = b .R Þ at = const
R = const þ
w
dw
t
b= Þ ò dw = b ò dt Þ w = bt + w 0
dt w0 0
q
dq
t
1
Maø: w = Þ ò dq = ò (bt + w 0 )dt Þ q = bt 2 + w 0 t + q 0
dt q0 0
2
w 2 - w 02 = 2b (q - q 0 )


1.7 Chuyeån ñoäng trong gia toác troïng tröôøng g :(chuyeån ñoäng parabol)

   B J
a = g = - gj (1) B

 dJ   
a= Þ dJ = - gj .dt J0 
dt g
a

J  t 
Û ò dJ = ò - gj .dt A M


J0 0
 r 
 
J
    r0 J
Û J J = - gt. j t0 Þ J - J0 = - gt. j



0
  g
Maø: J0 = (J0 cos a )i + (J0 sin a ) j C x
   dr 0
Þ J = (J0 cos a ) i + éë( - gt ) + J0 sin a ùû j = (2)
     dt
Jx Jy 
maø: J = J x2 + J y2


[ ]
r t

Þ ò dr = ò (J0 cos a ).i + (- gt + J0 sin a ). j dt

r0 0
   é 1 ù
r - r0 = J0 (cos a )t.i + ê- gt 2 + J0 (sin a )t ú j
ë 2 û
maø:
 
r0 = hj
  é 1 ù 
Þ r = éëJ0 ( cos a ) t ùû .i + ê - gt 2 + J0 ( sin a ) t + h ú . j
   2
ë
x û
y
=> phöông trình quyõ ñaïo:

ì x
ïï x = (J0 cos a ) t Þ t = J cos a
M í 0
(3)
ï y = - 1 gt 2 + J sin a t + h
ïî 2
0
=> (4)
g
y=- 2 x 2 + ( tga ) .x + h
2J0 .cos a 2
Caùc vaán ñeà thöôøng gaëp:
• ÔÛ ñoä cao cöïc ñaïi: (B): tieáp tuyeán naèm ngang ® J y = 0 ; anB = g
JBy = 0 Þ JBx = J0 cos a = JB => t B = J0 sin a
g
J2
Ta coù: a n = =>
R JB2 J02 cos 2 a
RB = =
an g
 
Vì a ¯¯ g Þ atB = 0, anB = g

Ñoä cao max: theá tB vaøo (1)

1
Þ y = - gt 2 + (J0 sin a ) t + h
2
1 J 2 sin 2 a J sin a
Þ yB = - g . 0 2 + J0 sin a 0 +h
2 g g
1 J02 sin 2 a
Þ yB = +h
2 g
• Tại điểm chạm đất (C):
1
* Thời gian chạm đất; yc = - gtc 2 + J0 sin a tc + h = 0 Þ tc > 0
2
g
* Điểm chạm đất cách chân điểm ném: yc = - 2 xc 2 + ( tga ) .xc + h = 0 Þ xc > 0
2J0 .cos a
2
2J0 sin a
• Khi ném tại mặt đất (h=0) tC =
g
2J0 2 sin a .cos a J0 2 sin 2a
*Tầm xa : xC = = Þ Ñeå xC max α = 45o
g g
*Baùn kính cong cuûa quyõ ñaïo taïi C: ( at=gsinα ; an=gcosα ; Jc=J0 )
JC2 Jo2
RC = =
an g . cos a
ìa = b
xC .g ì2a = b ï 1 2
sin b = = sin 2a Þ í Þí
*Hoûi goùc α? J0 , xC cho tröôùc: î2a = p - b
Jo2 ïa 2 = p - b
î 2 2
1.8 Pheùp bieán ñoåi vaän toác – gia toác:

• Quan nieäm cô hoïc coå ñieån: Thôøi gian coù tính tuyeät ñoái, khoâng phuï thuoäc vaøo heä quy
chieáu. Trong khi vò trí, khoâng gian coù tính töông ñoái, phuï thuoäc vaøo heä quy chieáu.
Xeùt 2 heä quy chiếu O, O’: O’ chuyeån ñoäng tònh tieán so vôùi O. Khi ñoù chuyển động ñieåm
M đ/v O và O’:
   y’

O: r = xi + yj + zk M
    y
O’: r ' = x' i + y ' j + z ' k
hay:
   
r
r = r '+ ro 
r'
  
J = J '+Jo
    x’
a = a '+ a o r0
0
x
0 z’ ’
z

Chöông 2: ÑOÄNG LÖÏC HOÏC CHAÁT ÑIEÅM
2.1 Khaùi nieäm cô baûn

v Löïc: laø 1 ñaïi löôïng vaät lyù (N) ñaëc tröng cho söï töông taùc.
• Ngoaïi löïc: laø caùc löïc töø phía beân ngoaøi taùc ñoäng leân vaät.
• Noäi löïc: laø löïc töông taùc giöõa caùc phaàn töû beân trong.
Khi vaät khoâng bò bieán daïng: Snoäi löïc = 0.
v Khoái löôïng m: laø 1 ñaïi löôïng vaät lyù ( Kg ) ñaëc tröng cho tính ì (quaùn tính).
2.2 Ba ñònh luaät Newton
2.2.1 Ñònh luaät 1: (Ñònh luaät quaùn tính)
a. Phaùt bieåu: 1 vaät coâ laäp (khoâng chòu taùc duïng cuûa ngoaïi löïc) neáu vaät ñang ñöùng yeân
seõ ñöùng yeân maõi maõi, coøn neáu ñang chuyeån ñoäng thì seõ chuyeån ñoäng thaúng ñeàu.
 
ìïJ = 0 Þ J = 0
í 
ïîJ = hs Þ J = hs
b. Heä quy chieáu quaùn tính: laø heä quy chieáu nhìn vaät coâ laäp thaáy noù ñöùng yeân hay chuyeån
ñoäng thaúng ñeàu.
K laø heä quy chieáu quaùn tính thì ñöùng yeân hay chuyeån ñoäng thaúng ñeàu so vôùi K
® K’: laø heä quy chieáu quaùn tính.
Ví duï: Maët ñaát ñöôïc coi laø heä quy chieáu quaùn tính (töông ñoái).
2.2.2 Ñònh luaät 2: (Ñònh luaät cô baûn cuûa vaät chuyeån ñoäng coù gia toác)
a. Phaùt bieåu: Moät vaät coù khoái löôïng m, döôùi taùc duïng cuûa toång ngoaïi löïc thì vaät ñoù
chuyeån ñoäng coù gia toác:

 åF
a=
m
 
b. Phöông trình ñoäng löïc hoïc cô baûn: å Fi = mi ai
2.2.3 Ñònh luaät 3: (Ñònh luaät töông taùc giöõa 2 vaät)
a. Phaùt bieåu: 2 vaät A vaø B töông taùc vôùi nhau:

Vaät A taùc duïng leân vaät B moät löïc FB
 
thì vaät B taùc duïng leân vaät A moät löïc FA = - FB
b. Caùc caëp löïc lieân keát:
 
• Troïng löïc: Khi vaät coù khoái löôïng m chuyeån ñoäng trong traùi ñaát thì ta coù: P, P'
ì Ñieåm ñaët: khoái taâm G
ï
í Phöông: ñöôøng thaúng ñöùng (coi maët ñaát ngang)
ï Chieàu: höôùng xuoáng.
î
Ñoä lôùn: P = mg
• Phaûn löïc: vuoâng goùc, khi 2 vaät A, B tieáp xuùc choàng:
Ñieåm ñaët: taïi ñieåm tieáp xuùc.
Phöông: vuoâng goùc maët tieáp xuùc.
Chieàu: töø ñieåm tieáp xuùc höôùng ñeán vaät ñang xeùt.
Ñoä lôùn: N =N’ (giaûi phöông trình tìm N, N’)

 
• Löïc ma saùt tröôït: khi 2 vaät A, B tröôït leân nhau Fms , F 'ms .
ì Ñieåm ñaët: taïi ñieåm tieáp xuùc.
ï Phöông: theo phöông chuyeån ñoäng. + cñ
í
ï Chieàu: ngöôïc chieàu chuyeån ñoäng.
î
Ñoä lôùn: Fms = Fms' = KN cñ +
 
• Söùc caêng daây: T ,T '
Xuaát hieän khi vaät tieáp xuùc treo vôùi sôïi daây:
B: laø sôïi daây treo vaät A.

T : ngoaïi löïc cuûa A do sôïi daây taùc duïng.
ï Phöông: phöông sôïi daây.
í
ï Chieàu: töø ñieåm tieáp xuùc höôùng ra ngoaøi vaät ñang xeùt.
î Ñoä lôùn: T = T’ (giaûi phöông trình tìm T, T’)
 
•ì Löïc caûn moâi tröôøng: FC = - K C .J
ï
í : heä soá caûn cuûa moâi tröôøng.
ï 
î: cuøng phöông, ngöôïc chieàu J .
Ñieåm ñaët: taïi ñieåm tieáp xuùc.
ì 
ï Phöông: cuøng phöông J (phöông tieáp tuyeán).
í
ï Chieàu: ngöôïc chieàu J .
î Ñoä lôùn: FC = K C .J
  
• Löïc ñaøn hoài loø xo: Fđh = - K .x Fđh
ï Phöông: phöông chuyeån ñoäng.  cb
í Fđh
ï Chieàu: ngöôïc chieàu vôùi li ñoä Ox.
î
Ñoä lôùn: Fđh = K .x .
v Giaûi baøi toaùn baèng phöông phaùp ñoäng löïc hoïc:
v Böôùc 1: Phaân tích löïc ñoái vôùi caùc vaät ngöôøi ta cho khoái löôïng.
 
v Böôùc 2: Vieát phöông trình löïc: duøng ñònh luaät 2 Newton: å Fi = mi ai
v Böôùc 3: Chieáu phöông trình löïc leân 2 phöông:
• Phöông vuoâng goùc chuyeån ñoäng ® tìm phaûn löïc N ® löïc ma saùt . Fms = KN

• Phöông chuyeån ñoäng: choïn chieàu döông laø chieàu chuyeån ñoäng, gia toác at theo
chieàu döông.
v Böôùc 4: Giaûi heä phöông trình theo phöông chuyeån ñoäng ® keát quaû.
+
+
VD:

m1 g
+
+

• Daây khoâng giaõn ® vaän toác taïi moïi ñieåm treân daây nhö nhau ® (ñoä lôùn)
• Treân moïi ñieåm cuûa sôïi daây khoâng coù vaät gì coù khoái löông thì söùc caêng nhö nhau
®T1=T2=T
2.3 Heä quy chieáu baát quaùn tính – Löïc quaùn tính
2.31 Heä quy chieáu baát quaùn tính

Laø heä quy chieáu chuyeån ñoäng vôùi gia toác a 0 so vôùi heä quy chieáu quaùn tính.
K laø heä quy chieáu quaùn tính, thì chuyeån ñoäng coù gia toác ñoái vôùi K ñeàu laø heä quy
chieáu baát quaùn tính.
 
2.32 Löïc quaùn tính: Fqt = -ma0
ì Ñieåm ñaët: taïi khoái taâm G.
 
 ïï Phöông: cuøng phöông a 0 . a 0
Fqt í 
ï Chieàu: Ngöôïc chieàu a 0 .
ïî  
Ñoä lôùn: Fqt = m a0 .
Ghi chuù: löïc quaùn tính chæ xuaát hieän ôû heä quy chieáu baát quaùn tính.
VD1: Treo heä roøng roïc trong thang maùy:
v Choïn maët ñaát laø heä quy chieáu quaùn tính K.
Heä phöông trình löïc töông öùng:
    
ì m1 : m1 g + T = m1a1 = m1 (a '1 + a0 ) +
í     
î m2 : m2 g + T = m2 a2 = m2 (a '1 + a0 )
vì vaät 1 ñi leân cuøng chieàu 2 ñi xuoáng ngöôïc chieàu . +
Choïn saøn thang maùy: heä quy chieáu baát quaùn tính.
ì
í
î
.

a '1 : gia toác vaät 1 ñoái vôùi saøn thang maùy # ñoái vôùi ñaát:
m1 g + m1 a 0 - m2 g - m2 a 0 (m1 - m2 )( g + a 0 )
Þ a' = =
m1 + m2 m1 + m2
Chuù yù: chieàu : Thang maùy ñi xuoáng chaäm daàn:
Thang maùy ñi leân chaäm daàn: ¯
+

VD2: Maët baøn ñöùng yeân: m2 tröôït treân caïnh baøn N 2 = 0 .
Maët baøn chuyeån ñoäng:
 
m2 bò löïc quaùn tính Fqt1 ñeø vaøo baøn ® N 2 ¹ 0 ,
 +
coù theâm löïc ma saùt Fms 2

2.4 Ñoäng löôïng – Xung löôïng 


2.4.1 Ñònh nghóa ñoäng löôïng p : 1 vaät coù khoái löôïng m chuyeån ñoäng vôùi vaän toác J . Thì
 
coù ñoäng löôïng p = mJ .
2.4.2 Ñònh lyù veà ñoäng löôïng: 
 
dp d (mJ ) dJ 
= =m = ma = å F
dt dt dt
Phaùt bieåu: Ñaïo haøm veùctô ñoäng löôïng theo thôøi gian = S ngoaïi löïc taùc duïng leân vaät.
2.4.3 Ñònh luaät baûo toaøn ñoäng löôïng:
a. Baûo toaøn toaøn phöông:
   
å F = 0 Þ p = mJ = hs Þ J = hs ® vaät chuyeån ñoäng thaúng ñeàu.
b. Baûo toaøn 1 phöông:

å F ¹ 0 Fx = 0 Þ p X = mJ X = hs Þ J X = hs ® vaät chuyeån ñoäng theo phöông x
ñeàu.
Hình chieáu S ngoaïi löïc theo 1 phöông = 0 thì ñoäng löôïng theo phöông ñoù seõ baûo toaøn.
2.4.4 Xung löôïng:

 2 
p2 t
  
ò

p1
dp = ò F .dt Þ p2 - p1 = Dp
t1
Xung löôïng hay laø xung cuûa 1 löïc trong khoaûng thôøi gian Dt = t 2 - t1 baèng ñoä
  
bieán thieân ñoäng löôïng: Dp = p 2 - p1 .
   
Neáu duøng löïc trung bình F trong khoaûng thôøi gian Dt : Dp = p 2 - p1 = F .Dt
2.5 Cô naêng cuûa chaá


t ñieåm
2.5.1 Coâng cuûa löïc F :
a. Coâng nguyeân toá: y
  A
dA = F .dl = F .dl. cos a
 
a : goùc hôïp bôûi F vaø dl .
Neáu a nhoïn: dA > 0 coâng phaùt ñoäng, löïc laøm cho vaät di chuyeån B
a tuø: dA >0 coâng caûn, löïc laøm caûn vaät chuyeån ñoäng.
x
a = 90 : dA = 0 löïc khoâng taïo coâng.
0
B  
 B
b. Coâng cuûa löïc F khi vaät di chuyeån A ® B : AF ( AB ) = ò dA = ò F .dl

A A

Chuùng ta söû duïng coâng thöùc naøy khi löïc F khoâng ñoåi, goùc a khoâng ñoåi.
v Coâng cuûa löïc ma saùt: AFms ( AB ) = -kmg cos a . AB

 
N Fms v Coâng cuûa troïng löïc: Amg ( AB ) = mg sin a . AB
 
 v Coâng cuûa phaûn löïc: AN = 0 N ^ dl
mg

2.5.2 Ñoäng naêng: laø naêng löôïng theå hieän söï chuyeån ñoäng cuûa vaät
1
Wđ = mJ 2 Þ dAF = dWđ
 
2
CM: dA = F .dl
     
Maø F = Fx i + Fy j + Fz k = ma = å F
   
dl = dxi + dyj + dzk
Þ Þ dA = Fx dx + F y dy + ... = ma x + ma y + ... maø a x = dJ x …vaø J x = dx ….
dt dt
=> Þ dA = mJ x dv x + mJ y dJ y + mJ z dJ z = d [ 2 m(J x + J y + J z )] = d ( 2 mJ )
1 2 2 2 1 2
v Tính coâng baèng ñoäng naêng:

    
CHUÙ YÙ: F laø toång caùc ngoaïi löïc taùc duïng Vd: F laø toång cuûa 3 löïc: N , P, Fms
B WđB
Khi ñoù: AF ( AB ) = ò dA = ò dW đ = WđB - WđA = DWđ

A WđA
Keát luaän: Coâng cuûa toång ngoaïi löïc di chuyeån vaät thì baèng ñoä bieán thieân ñoäng naêng.
2.5.3 Theá naêng: Wt: laø naêng löôïng theå hieän vò trí cuûa vaät.
a. Löïc theá:
 B  
 
F laø löïc theá Û ò Fdl = f (rA , rB ) Coâng di chuyeån chaát ñieåm khoâng phuï thuoäc vaøo
A
ñöôøng ñi maø chæ phuï thuoäc vaøo vò trí ñaàu vaø vò trí cuoái.
  
F laø löïc theá Û ò F .dl = 0 : Coâng di chuyeån trong ñöôøng cong kín = 0.
b. Tröôøng löïc theá: Laø khoaûng khoâng gian chæ chòu taùc duïng cuûa löïc theá.

VD: Fhd : löïc haáp daãn ® Tröôøng haáp daãn.

P Troïng löïc ® Tröôøng troïng löïc.
 
Fđh = -kx : löïc ñaøn hoài ®Tröôøng ñaøn hoài.

c. Theá naêng: Wt = f (r ) = f ( x, y, z )
Trong tröôøng löïc theá luoân luoân toàn taïi 1 haøm Wt phuï thuoäc vaøo vò trí goïi laø theá naêng.
sao cho coâng nguyeân toá baèng ñoä giaûm theá naêng nguyeân toá.: dAF = -dWt
B WtB
AF ( AB ) = ò d AF ( AB ) = ò - dWt = WtA - WtB = -DWt
A WtA
Coâng cuûa löïc theá khi di chuyeån vaät töø A ® B = ñoä giaûm theá naêng.

d. Lieân heä giöõa löïc theá F vaø theá naêng Wt :
  æ ¶  ¶  ¶ ö
F = - grad Wt = - ç .i + . j + .k ÷ Wt
è ¶x ¶y ¶z ø

 
v CM: P = mg löïc theá ® Wt = ?
     
y P = -mg. j dl = dxi + dyj + dzk => dA = -mgdy
A
B   yB
AP ( AB ) = ò P.dl = -mg ò dy = mgy A - mgy B = f ( y A , y B ) = WtA - WtB

B A yA
 
Þ P = mg laø löïc theá do coâng phuï thuoäc f ( y A , y B ) (vaøo vò trí A, B).
Toång quaùt: Wt = mgy + C (C laø haèng soá theá naêng, phuï thuoäc goác theá naêng).
Choïn goác theá naêng taïi O Þ Wt(y=0)=0 ® C=0 ® Wt = mgy
 
v CM Löïc ñaøn hoài: Fđh = -kx löïc theá ® Wt = ?
Þ Wt = ½ k x2 : goác theá naêng ôû vò trí caân baèng.
2.5.4 Ñònh luaät baûo toaøn cô naêng:
    
Giaû söû: å F = F + F ' ( F : löïc theá, F ' : löïc phi theá).
- Coâng cuûa toång ngoaïi löïc baèng ñoä bieán thieân ñoäng naêng.
A F = WđB - WđA = DWđ
å
- Coâng cuûa löïc theá baèng ñoä giaûm theá naêng .
AF = WtA - WtB = -DWt
- Coâng cuûa löïc phi theá baèng ñoä bieán thieân cô naêng.
AF ' = WB - W A = DW
- Chæ coù löïc theá (löïc phi theá = 0).

F ' = 0 Þ DW = 0 Þ WB = W A = hs (cô naêng heä baûo toaøn)

F ' ¹ 0 nhöng hình chieáu cuûa noù treân 1 phöông naøo ñoù baèng khoâng thì cô naêng treân
phöông ñoù cuõng ñöôïc baûo toaøn.
VD:
A( P + Fms ) = WđB - WđA
AP = WtA - WtB
AFms = WB - W A
B
B
2.6 Tröôøng haáp daãn:

2.6.1 Löïc haáp daãn: Cho 2 chaát ñieåm khoái löôïng m1, m2 ñaët caùch nhau 1 khoaûng r, thì huùt
nhau bôûi löïc:
mm m2
F1 = F2 = G 1 2 2 m1
r
G: haèng soá haáp daãn, G = 6,67.10 -11 Nm 2 / kg 2

KL: 2 chaát ñieåm caùch nhau 1 khoaûng naøo ñoù luoân luoân huùt nhau baèng nhöõng löïc tæ leä
vôùi tích khoái löôïng cuûa chuùng vaø tæ leä nghòch vôùi bình phöông khoaûng caùch ñoù.

m1 m2 r1
F2 = - F1 = -G 2
r1 r1
VD: Xaùc ñònh g:

mM mM M
P=F =G =G = mg Þ g = G
r 2
(R + h ) 2
( R + h )2
M 6,67.10 -11.6.10 24
Neáu h=0 Þ g 0 = G = » 9,81 m 2
R 2
(
6,37.10 6 2
) s
2
æ R ö æ 2h ö
g = g0 ç ÷ » g 0 ç1 - ÷ ( h<<R)
è R+hø è Rø
2.6.2 Tröôøng haáp daãn:

Moãi chaát ñieåm taïo ra xung quanh noù moät tröôøng ñaëc bieät ñöôïc goïi laø tröôøng haáp daãn.
Trong tröôøng naøy, caùc chaát ñieåm seõ bò taùc duïng 1 löïc goïi laø löïc haáp daãn.
minh löïc haáp daãn laø löïc theá:
 dr


 2
Mm   2
r.dl. cos a
F .dl = ò - G 3 r .dl = -GMm ò 3
=
1 r 1 r
r2 r2
dr æ 1
-GMm ò 2 = - GMmçç -
r1 r è r r1
æ GMm ö æ GMm ö
Wt1 - Wt 2 = çç - ÷ - ç- ÷
è r1 ÷ø çè r2 ÷ø
Þ Coâng naøy chæ phuï thuoäc vaøo vò trí ñaàu vaø vò trí cuoái Þ löïc haáp daãn laø löïc theá,
tröôøng haáp daãn laø tröôøng theá.Theá naêng cuûa tröôøng haáp daãn:
Mm
Þ Wt = -G +C
r
Choïn goác theá naêng ôû ¥ : r =µ Þ Wt ( ¥ ) = 0 Þ C = 0
Mm
Choïn goác theá naêng ôû maët ñaát: r =R Þ C = G
R
Mm Mm h
Wt ( h ) = -G +G = GMm
R+h R R ( R + h)
æ GM ö
Wt ( h ) = mç 2 ÷.h = mg 0 h
è R ø
h << R

v Vaän toác vuõ truï caáp 1 vaø caáp 2.

ÑN: Vaän toác vuõ truï caáp 1 laø vaän toác toái thieåu caàn caáp cho 1 vaät ñeå noù trôû thaønh veä
tinh cuûa traùi ñaát, nghóa laø quyõ ñaïo cuûa noù laø hình troøn bao quanh traùi ñaát. Hay noùi caùch khaùc
ñoù laø vaän toác toái thieåu ñeå thaéng ñöôïc löïc huùt cuûa traùi ñaát ñeå bay vaøo vuõ truï.
ònh JI: J2
an = g 0 = Þ J I = g 0 R » 7,9km / s
R
nh JII: Tröôøng löïc theá: W=hs (cô naêng baûo toaøn).
- Khi vaät xuaát phaùt töø maët ñaát vôùi vaän toác J vaø bay xa voâ cuøng:
mJ 2 æ Mm ö mJ¥2 mJ¥2
+ ç- G ÷= + 0 maø ³ 0.
2 è R ø 2 2
M
J 2 ³ 2G = 2 g 0 R vôùi J II = 2 g 0 R = 11,2km / s Þ J ³ J II
R
KL:
: Vaät rôi trôû laïi maët ñaát.
Vaät chuyeån ñoäng vôùi quyõ ñaïo laø ñöôøng troøn.
 J II : Vaät chuyeån ñoäng vôùi quyõ ñaïo laø elip.
J ³ J II : Vaät chuyeån ñoäng vôùi quyõ ñaïo laø parabol thoaùt khoûi traùi ñaát.

Chương 3: ĐỘNG LỰC HỌC HỆ CHẤT ĐIỂM – VẬT RẮN

3.1 Khối tâm.
3.1.1 Vị trí khối tâm G của hệ 2 chất điểm:2 chất điểm M1 và M2 có khối lượng lần lượt m1
và m2 được nối với nhau bằng một thanh rắn không khối lượng thì vị trí khối tâm G là điểm khi
đặt con nêm tại đó thanh cân bằng nằm ngang. Khi đó:
m1 M 1G + m2 M 2 G = 0 M1 G M2
3.1.2 Vị trí khối tâm G của hệ nhiều chất điểm: m1 m2

n
åm M G = 0
i =1
i i
Đặt hệ chất điểm vào hệ trục tọa độ Descartes: => 0G = 0 M i + M i G =>

 
mi 0G = mi 0 M i + mi M i G => å mi 0G = å mi 0 M i + å mi M i G => rG å mi = å mi ri
ì
ï xG =
å mi x i
y M2
ï M
 M1

Þ rG =
å mi ri => ïí y = å mi yi
ï
G
M ï M
ï
ïzG =
å mi z i Mn
ïî M xG
Với M= å mi : Khối lượng hệ chất điểm
Vd: Cho 4 chất điểm m1=1kg, m2=2kg, m3=3kg, m4=4kg x
0
đặt tại 4 đỉnh hình chữ nhật cạnh 2cm, 4cm như hình vẽ. y
1
xG = (0 + 0 + 9 + 12) = 2,1cm m2 m3
1+ 2 + 3 + 4
1
yG = (0 + 4 + 6 + 0) = 1cm => G ( 2,1 ; 1 ) xG
10
3.1.3 Vị trí khối tâm G của vật rắn: x

m1 m4
ì 1
ï xG = M ò x.dm y
ï
 1  ï 1
dm
rG =
M ò dm.r Þ í yG =
Mò
y.dm
VR ï
ï 1
ï z G = M ò z.dm
î
Với M: Khối lượng vật rắn
dm
0 x
- Mật độ khối lượng dài: l (kg / m) l = Þ dm = l.dl
dl z
dm
- Mật độ khối lượng mặt: s (kg / m 2 ) s = Þ dm = s .dS
dS
dm
- Mật độ khối lượng mặt: r (kg / m 3 ) r = Þ dm = r .dV
dV

m m m
+ Nếu 1 vật rắn có khối lượng phân bố đều thì: l= ;s = ; r = là hằng số
l S V
+ Nếu vật rắn là sợi dây thẳng trên trục x thì: dl = dx
+ Nếu vật rắn là sợi dây cung tròn, bán kính R thì
ta dùng tọa độ cực (R,j) thì dl = R.dj
dy
r= x +y 2 2
Tọa độ cực: ì x = r cos j dx

y Với í
j = arctg
x î y = r sin j
+ Nếu vật rắn là mặt phẳng giới hạn bởi 2 đường thẳng: dS = dx.dy
r d d
+ Nếu vật rắn là mặt phẳng giới hạn bởi cung tròn: dS = r.dr.dj .
r
+ Nếu vật rắn là mặt cầu bán kính R thì: dS = R 2 sin q .dq .dj z
ì x = r sin q cos j
ï
Tọa độ cầu: M (r , q , j ) với í y = r sin q sin j
ï z = r cos q
î M
p 2p
Khi tính biết mặt cầu: S = R 2 ò sin q .dq ò dj r
y
0 0
+ Nếu vật rắn dạng khối lăng trụ hay lập phương: dV = dx.dy.dz
+ Nếu vật rắn là khối cầu: dV = r 2 dr. sin q .dq .dj
R R p 2p x
R3 4
V = ò r 2 dr ò sin V = ò r 2 .dr ò sin q .dq ò dj =.2.2p = pR 3
0 0 0 0 0
3 3
Vd1: Cho vật tam giác vuông OBC ( OB=a và BC=b) khối lượng m phân bố đều. Tìm G?
y m
b
y= x
1 ab a a a
1 2
C xG = ò s .dx.dy = 2 ò xdx.. ò dy = ò x.dx. y
m VR m 0 0 ab 0
1
dy • Tương tự y G = b :
3
0 B x
dx
Vd2: Cho vật rắn khối lượng m là ¼ vòng tròn (O,R). Xác định G?
1
y xG =
M VRò s .r.dr.dj.rcos

j
dS x
M
p R2 R
p
2
4
= ò r dr ò cos j.dj
2
y G M 0 0
3
4 R p 4
= . sin j 2
= R º 0,424 R
3p
0
x pR 2 3
x
Hình đối xứng => xG = yG = 0,424R.

3.2 Chuyển động khối tâm G

 1 
rG =
M
å mi ri
   G
drG 1 1 
JG =
dt
=
M
å miJ i =
M
å pi

 dJ 1  1 
aG = G =
dt M
å mi a i =
M
å Fi
3.3 Động lượng của hệ chất điểm và vật


rắn.
 
3.3.1 Định nghĩa: P = å pi = å miJi = M JG
 
dP d ( M .JG )  
3.3.2 Định lý về động lượng: = = MaG = å F
dt dt
3.3.3 Định luật bảo toàn động lượng:
 
- Bảo toàn toàn phương: å F = 0 Û P = hs
- Bảo toàn 1 phương: å F ¹ 0, å Fx = 0 Þ Px = hs
    
Vd1:
m1 m2 å F = m g + N
1 1 + m 2 g + N2 = 0
PTVC = PSVC
   
m1 .J1 + m2 .J2 = m1 .J '1 + m2 .J ' 2
Vd2:
 
m PTB = PSB
M   
(m + M )V = mJ '+ MV '
Vd3:
 
P1 = P2
 
0 = mJ + MV
Vd4: Bảo toàn 1 phương:

 
å F = mg Þ å F =0

X
(m + M )V ¹ mJ '+ MV '
PX TVC = PX SVC
M => mJ = MV '
V=0

3.4 Vật rắn chuyển động tịnh tiến.

3.4.1 Định nghĩa: Khi vật rắn chuyển động tịnh tiến thì mọi chất điểm của vật rắn chuyển động
cùng quãng đường, cùng vận tốc và cùng gia tốc với khối tâm.
A1 A2
B1 A1 A2 = B1 B2 = ... = G1G2
B2
G J A = J B = ... = JG
G
C1 C2 a A = a B = ... = aG
3.4.2 Động năng của vật rắn chuyển động tịnh tiến:
1 1
Wđ tt = å Wđ i = å .mi .Ji2 = M .JG2
2 2
34.3 Phương trình động lực học của vật rắn chuyển động tịnh tiến:
 
å i
F = M .a G
D
3.5 Vật rắn chuyển động quay quanh 1 trục r.

3.5.1 Định nghĩa: A1
q A = q B = ... = q v qA
w A = w B = ... = w A2
b A = b B = ... = b
Khi vật rắn quay quanh 1 trục thì mọi chất điểm có cùng 1
góc quay, cùng vận tốc góc và cùng gia tốc góc.
B2
3.5.2 Động năng của vật rắn quay quanh 1 trục r: qB
1 1 1 B1
Wđ q / D = å Wđ i = å mi .Ji2 = å mi .w i2 .ri 2 = w 2 .å mi ri 2
2 2 2
Với ri : khoảng cách từ chất điểm thứ i đến trục r.
Đặt I D = å mi ri 2 : moment quán tính của hệ chất điểm đối với trục r
1
=> Wđ q / D =I D .w 2
2
3.5.3 Moment quán tính của hệ chất điểm đối với trục quayr:
I D = å mi ri2
3.5.4 Moment quán tính của vật rắn đối với trục quayr:
I D = ò dm.r 2
VR

Vd1: Cho 1 thanh thẳng khối lượng M, dài L, khối lượng phân bố đều. Tính moment đối với
trục quay r vuông góc với thanh và đi qua điểm giữa.
L L
D’ D 2 3 2
I M x
ò l.dx.x
2
D2 = = .
D L L 3 L
- -
2
r 2
a dx M æ L3 æ L3 ö ö ML2
x = çç - çç - ÷÷ ÷÷ =
L è 24 è 24 ø ø 12
O O
x
d
D3
+ Nếu chọn gốc O đối với trục r’:

3 L
I = M .x 1
= ML2
D' L 3 3
0
+ Nếu chọn trục r2 lệch góc a với thanh:
L
I M M L3 ML2
D2 L ò
2 2 2
= dx . x sin a = sin a . = sin 2 a
0
L 3 3
+ Nếu chọn trục r3 song song với thanh:
I
D3 ò
= dm.d 2 = d 2 ò dm = M .d 2
VR
D
Vd2: Cho 1 vành khối lượng M, bán kính R, r vuông góc vành qua O
d
I = ò dm.R = R ò dm = M .R
2 2 2
D O R
VR
D
Vd3: Đĩa đặc phân bố đều
D ò
I = s .r.dr.dj .r 2
R 2p
M
pR 2 ò0
= r .dr ò dj
3
r dr
0
R
M r4 2p M .R 2
= . .j =
pR 2 4 0 0 2
R 2p D
M 2
2 ò
Vd4: Đĩa rổng bán kính R1,R2 ID = r 3 .dr ò dj
p ( R2 - R1 ) R1
2
0
M é R24 R14 ù
= ê - ú.2p R2
p ( R22 - R12 ) ë 4 4 û
O R1
=
M 2
2
(R2 + R12 )

1
- Thanh dài: ID = ML2
12
- Vành, trụ rỗng: I D = MR 2
1
- Đĩa đặc, trụ đặc: ID = MR 2
2
2
- Cầu rỗng: ID = MR 2
3
2
- Cầu đặc: ID = MR 2
5
3.5.5 Định lý Steiner-Huyghen:

Trục r đi qua G
Trục r’//r và cách r 1 đoạn d
I D ' = I D + Md 2
Vd: Thanh rắn:
D’ D
D
’
R
L/2
2
1 æLö 1
I D ' = ML2 + M ç ÷ = ML2 I D ' = MR 2 + MR 2 = 2MR 2
12 è2ø 3

Lưu ý: Moment quán tính có mang tính chất cộng
I (m + M ) Im
= + IM
D' D D
Vd: Hệ 1 niềng M, 6 căm M:
I D = I M / D + 6I m / D
æ1 ö
= MR 2 + 6ç mR 2 ÷ = (M + 2m )R 2
è3 ø
+ Nếu khoét đi 1 lỗ sẽ trừ đi:( M: k/l đĩa chưa khoét; M’:k/l đĩa đã khoét; m: k/l lỗ khoét)
I dk/D = I 01 / D - I 02 / D
M 1 s .pR 2 3
I dk/Dm= = sMR 2 Þ M =
.p .r 2 - mr
2 4m
O2
2 2 O1 •
1 é æ R öù 1
xG =13 ê0 + ç2- m ÷ú = - R
I dk/D = 3mMë '.Rè 2 øû 6
24
Moment quán tính là giá trị vô hướng dương, (là giá trị số học)

3.6 Moment lực. M D
3.6.1 Moment lực F đối với điểm O
  
M F /0 = r ´ F

ì -Điểm đặt: tại 0.

ï   O
ï -Phương: đt ^với mp tạo bởi ( r , F ).
í   
ï -Chiều: r , F , M tạo thành tam diện thuận.
ï
î -Độ lớn: M = r.F sin a

D

3.6.2 Moment lực F đối với trục r Fz 
 
M F / D = hcM F / 0
F
D

3.6.3 Moment lực F của vật rắn đối với trục r 

Tác dụng lên vật rắn 1 lực F để vật rắn quay quanh r.
ri 
 Ft
Lực F được phân thành 3 thành phần:
    
F = Ft + Fn + Fz M  F'
  Fn
Fz : làm vật trượt trên r, không làm vật rắn quay => M Fz / D = 0
 
Fn : kéo vật trượt trên r, không làm vật rắn quay => M 
Fn / D
=0

   
Ft : làm vật rắn quay quanh r => M Ft / D = r ´ Ft ( r: khoảng cách từ M đến r )

ìF = 0
 ïï 
M F / D = 0 Û íF  D ¹ f
ï
ïî F // D
3.6.4 Moment tổng ngoại lực của vật rắn đối với r:
     
M SF / D = å ri ´ Fit = å ri ´ mi .ait
         
M SF / D = å mi éë ri ´ ( bi ´ ri ) ùû = å mi éë(ri .ri ).bi - (ri .bi ).ri ùû
   
M SF / D = å mi .ri 2 .b = I D .b
3.6.5 Phương trình động lực học cơ bản của vật rắn quay quanh r:

 
SF / D M
= I D .b

3.7 Moment động lượng.

L
D
3.7.1 Moment động lượng L đối với O
   
Li / O = ri ´ Pi ( ri : vectơ vị trí)
Điểm đặt: tại O

Phương: vuông góc mặt phẳng tạo bởi
O
Chiều: tạo thành r diện thuận
Độ lớn:
3.7.2 Moment động lượng đối với r:

 
L/ D = hình chiếu L/ O
D
3.7.3 Moment động lượng của vật rắn đối với r:
     
LD = å Li
D
= år ´ p = år ´mJ
i i i i i
        
= å m [r i i´ (w i i ´ r )] = å m [(r .r )w - ( r .w
i i i i i i ).ri ]
2  
= å m .r i i .w i = I D w
  
Ghi chú: M SF / D của vật rắn đối với trục r thì cùng phương, chiều với b
 
L/ D của vật rắn đối với trục r thì cùng phương, chiều với w

3.7.4 Định lý moment động lượng:

  2 1
dLD dw 
= ID = I D .b = M å F D
dt dt
3.7.5 Định luật bảo tòan moment động lượng:
 
M å F / D = 0 thì L/ D = const
Vd: Ghế Giucopxki (người đi từ mép đĩa đến R/2)

 
LD1 = LD 2 Þ ( I1 + I 2 )w1 = ( I1 + I 2' )w2
æ1 ö æ1 R2 ö
Þ ç MR 2 + mR 2 ÷w1 = çç MR 2 + m ÷÷w 2 M
è2 ø è2 4 ø
Vd: Viên đạn chạm thanh M, L: G

M å F D = 0 Û LD = hs
 
LTVC = LSVC

m J
1 J 1
ML2 .0 + mL2 . = ML2 .W'+ mL2 .w '
3 L 3
3.8 Vật rắn chuyển động lăn không trượt.

3.8.1 Định nghĩa 1: khi vật rắn lot là vừa chuyển động tịnh tiến theo khối tâm G và vừa chuyển
động quay quanh G
 
ìJG ìw
Tịnh tiến í  Quay quanh G í 
îa G îb
A AB = G1G2 = cungAB = Rq
q
dq
G G JG = R = wR
dt
A B
Þ aG = bR 
A J Att
• Vectơ vận tốc của chuyển động lot tại G, A, B, C  
    J Alot
- Xét chuyển động tịnh tiến: JG = J A = J B = JC J Aq
 
- Xét chuyển động quay quanh G: JGtt
G JBtt
JGtt=JAq=JBq=JCq . JGq=0 B
 
JGq JGlot
- Xét chuyển động lot:

    JBlot
Jlot = JttG + JqG  
C 
JBq
       JCq JClot JCtt
Vậy: JAlot = 2JGtt ; JGlot = JGtt ; JBlot = 2. JGtt ; JClot = 0;
JG
Định nghĩa 2: Lot là quay quanh tâm quay tức thời (Jlot = 0 ) : w =
R

3.8.2 Động năng của vật rắn Lot:

1 1
Wñ / lot = WñttG + WñqG = MJG2 + I G w 2
2 2
3.8.3 Phương trình cơ bản ĐLH của Lot:

• Chú ý; 
*Trong cđ Lot có lực ma sát lăn: là dạng lực ma sát tĩnh: F msl
- Điểm đặt: điểm tiếp xúc.
- Phương: phương chuyển động tịnh tiến.
 
- Chiều: * F đi qua G: F msl ngược chiều tịnh tiến
 
* F 0 đi qua G: F msl cùng chiều tịnh tiến
- Độ lớn:Phải tìm và 0 £ Fmsl £ kN.
* Công của lực ma sát lăn bằng không (dl=0).

aG
+ +
 
N      N F
ìMg + N + Fmsl + F = MaG
 ï 
G
+ F íM
ïî å F G
 = I G b
G
 
Fmsl Fmsl
Hình 1  
Mg Hình 2 Mg
ì+ Fmsl + F = MaG
ì- Fmsl + F = MaG ï
ï í æ1 2 öæ a G ö
í æ1 2 öæ a G ö ï- Fmsl .R + F .R = ç 2 MR ÷ç R ÷
ï+ Fmsl .R = I G .b = ç 2 MR ÷ç R ÷ î è øè ø
î è øè ø
2 F F 4 F F
aG = Fmsl = aG = Fmsl =
3M 3 3M 3
    ì- Fmsl + Mg sin a = MaG (1)
ìMg + N + Fmsl = MaG
ï  ï
íM
ïî å F G
 = I G b í
( )
2 æ aG ö
ï+ Fmsl .R = I G .b = MR ç R ÷ (2)
î è ø 
aG 
Vành: aG=1/2 gsina Fms= MaG N 
+ G Fmsl
Đĩa: aG=2/3 gsina Fms= 1/2MaG
Cầu rỗng: aG=3/5 gsina Fms= 2/3MaG +
Cầu đặc: aG=5/7 gsina Fms= 2/5MaG 
a Mg
Tròn trượt o ms: aG= gsina

3.9 Va chạm
3.9.1 Va chạm đàn hồi:
 
TVC m1J1 , m 2J2
 
SVC m1J1' , m 2J2'
Trong va chạm hoàn toàn đàn hồi thì động lượng của hệ và động năng hệ bảo toàn;
     
ìPTVC = PSVC ® m1J1 + m 2J2 = m1J1' + m 2J2'
ï
í  1 2 1 2 1 '2 1 '2
ïWñTVC = WñSVC = m1J1 + m 2J2 = m1J1 + m 2J2 (1)
î 2 2 2 2
• Nếu va chạm xuyên tâm:
m1J1 + m2J2 = m1J1' + m2J2' (2) ( J1 ,J2 ,J1' ,J2' là giá trị đại số)
 
' m - m2 2m 2 m1 J1 J2 m2
(1), (2) Þ J = 1
1 J1 + J2
m1 + m 2 m1 + m 2 G1 G2
2m1 m - m1 +
Þ J2' = J1 + 2 J2
m1 + m 2 m1 + m 2
Vd:
 
• LTVC = L SVC
1 J 1 J'
Û ML2w + ml 2 . = ML2w ' + ml 2 .
3 l 3 l L
• WñTVC = WñSVC
l G
1æ1 2ö 2 1 2 J 1æ1 2 ö '2 1 2 J2
Û ç ML ÷w + ml . = ç ML ÷w + ml . 2
2è3 ø 2 l 2è3 ø 2 l
J2 1 æ1 2 ö J '2
1æ1
2è3
2ö 1
2
2
( )2è3
2 1
ç ML ÷ ´ 0 + ml ´ 2 = ç ML ÷ ´ W' + ml ´ 2 (2)
2
2
( )
ø l ø l
3.9.2 Va chạm mềm:
Trong va chạm mềm chỉ có động lượng của hệ bảo toàn, động năng của hệ không bảo
toàn. Động năng trước va chạm trừ đi động năng sau va chạm bằng nhiệt lượng làm vật bị biến
dạng.
  
m1J1 + m1J2 = (m1 + m 2 )J '
Nếu va chạm xuyên tâm:

m1J1 + m1J2 = (m1 + m 2 )J ' ( J1 ,J2 ,J ' là giá trị đại số)
Chú ý chọn chiều (+)

Vd1: Chọn chiều (+) là chiều chuyển động của m1,m2; là chiều quay
ròng rọc (r hướng vào) O
   + +
m1 : m1 g + T1 = m1 a1 
T1 T2
  
m2 : m2 g + T2 = m2 a 2 
  a1  
M : M F = I .b T1  a2
å O T2
ì
ì- m1 g + T1 = m1 a1 ï- m1 g + T1 = m1 a
ï ï g(m 2 - m1 ) +
Þ ím 2 g - T2 = m 2 a2 Û ím 2 g - T2 = m 2 a Þa=
ï- T R + T R = I b ï 1
î 1 1 2 a
m1 + m 2 + M 
2
ï(- T1 + T2 )R = MR . 2 m1 g 
î 2 R m2 g
Vd2
g(m 2 - km1 )
+

a= N1
m1 + m 2 + M   
Fms1 T1 T1
O
 
m1 g T2
Vd3:
m2 
m1 :
m1
> sin a + k cos a + T1
m2  O 
m1 ¯: > sin a - k cos a  T1 T2
m1 N1

T2
g[m 2 - m1 (sin a + k cos a )]
m1 : a =
1  +
m1 + m 2 + M Fms1
2 
g[m1 (sin a + k cos a ) - m 2 ] m1 g
m1 : a =
1
m1 + m 2 + M
2

PHAÀN II: NHIỆT HỌC

Ñeå nghieân cöùu chuyeån ñoäng nhieät ngöôøi ta duøng 2 phöông phaùp:
- Phöông phaùp thoáng keâ: ÖÙng duïng trong vaät lyù phaân töû:döïa treân caáu taïo phaân töû
caùc chaát duøng ff thoáng keâ phaân tích caùc quaù trình xaûy ra trong noù ñeå tìm quy luaät
chung cuøa caû taäp hôïp phaân töû vaø giaûi thích caùc tính chaát cuøa vaät,hieåu saâu saéc baûn chaát
hieän töôïng.(phöùc taïp)
- Phöông phaùp nhieät ñoäng: ÖÙng duïng trong nhieät ñoäng hoïc nghieân cöùu ñieàu kieän
chuyeån hoùa naêng löôïng veà maët ñònh löôïng.(ñôn giaûn)
CHÖÔNG 1: ÑOÄNG HOÏC PHAÂN TÖÛ KHÍ

1.1.1 Thoâng soá traïng thaùi:1 soá ñaïi löôïng vaät lyù ñaëc tröng cuûa traïng thaùi. Thoâng soá traïng
thaùi khí lyù töôûng laø p,V,T
F
1.1.2 AÙp suaát: p = (N/m2): Löïc neùn vuoâng goùc leân 1 ñôn vò dieän tích thaønh bình.
DS
1 Pa = 1 N/m2.
1 at = 736 mmHg = 9,81.104 N/m2.
1 atm = 760 mmHg = 10,13.104 N/m2.
1.1.3 Nhieät ñoä: ñaëc tröng cho möùc ñoä chuyeån ñoäng hoãn loaïn caùc phaân töû cuûa caùc vaät.
t 0C , t 0F , T 0K
T 0K = t 0C + 273 .
m
1.1.4 Phöông trình traïng thaùi khí lyù töôûng: pV = RT .
µ
p (N/m2), V (m3) , m (Kg) , µ (Kg):khoái löôïng 1 Kmol, R = 8,31.103 (J/Kmol.0K), T (0K),
m/µ: soá Kmol
p (at), V (m3), m (Kg), µ (Kg): khoái löôïng 1 Kmol, R = 0,0848 (m3.at/Kmol.0K), T (0K),
m/µ: soá Kmol
1.2 Ñoäng hoïc phaân töû khí vaø phöông trình cô baûn cuûa ñoäng hoïc phaân töû
1.2.1 Thuyeát ñoäng hoïc phaân töû khí lyù töôûng: Döïa vaøo caùc ñieàu kieän thöïc nghieäm, ngöôøi ta
ñaõ xaây döïng thuyeát ñoäng hoïc phaân töû goàm caùc giaû thuyeát sau:
a/ Caùc chaát khí coù caáu taïo giaùn ñoaïn, goàm raát nhieàu phaân töû khí.
b/ Caùc phaân töû chaát khí chuyeån ñoäng hoãn loaïn khoâng ngöøng. Khi chuyeån ñoäng chuùng
va chaïm vaøo nhau vaø va chaïm vaøo thaønh bình.
c/ Cöôøng ñoä chuyeån ñoäng phaân töû bieåu hieän ôû nhieät ñoä. Khi nhieät ñoä caøng cao thì
chuyeån ñoäng cuûa phaân töû caøng maïnh. Nhieät ñoä tuyeät ñoái tyû leä vôùi ñoäng naêng trung bình cuûa
phaân töû khí.
d/ Kích thöôùc cuûa caùc phaân töû coi nhö raát nhoû so vôùi khoaûng caùch cuûa chuùng neân moät
soá tröôøng hôïp ta boû qua kích thöôùc cuûa phaân töû, coi nhö laø 1 chaát ñieåm.
e/ Caùc phaân töû khoâng töông taùc vôùi nhau, tröø luùc va chaïm. Söï va chaïm giöõa caùc phaân
töû vaø phaân töû vôùi thaønh bình tuaân theo qui luaät va chaïm hoaøn toaøn ñaøn hoài (ñoäng löôïng vaø
ñoäng naêng ñöôïc baûo toaøn)

1.2.2 Phöông trình cô baûn cuûa ñoäng hoïc phaân töû khí lyù töôûng
 
Xeùt phaân töû khí ñôn nguyeân töû va chaïm vaøo thaønh bình: mJ = mJ '
  
Dp = mJ - mJ ' Chieáu leân phöông x: - mJ - mJ = -2mJ = F .Dt …..
2
AÙp suaát treân thaønh bình: P = n0 Wđ
3
n N
no : maät ñoä phaân töû khí: n0 = = 0 (soá phaân töû khí coù trong 1 ñôn vò theå tích)
v V
1 2
W đ = mJ : ñoäng naêng tònh tieán trung bình
2
1.2.3 Heä quaû:
a/ Ñoäng naêng tònh tieán trung bình:
1 2 3
W đ = mJ = K B .T KB : haèng soá Boltzman=1,38.10-23 J/0K
2 2
N0 = 6,023.1026 pt khí(Kmol)
2 3R.T
b/ Vaän toác trung bình caên quaân phöông: J =
µ
P
c/ Maät ñoä phaân töû khí: n0 =
K B .T
1.3 Noäi naêng phaân töû khí
1.3.1 Baäc töï do cuûa phaân töû khí
Baäc töï do cuûa 1 heä cô hoïc laø soá toïa ñoä ñoäc laäp vaø caàn thieát ñeå xaùc ñònh vò trí cuûa heä
trong khoâng gian.
a/ Ñoái vôùi phaân töû khí ñôn nguyeân töû: 3 baäc töï do tònh tieán => i = 3
b/ Phaân töû löôõng nguyeân töû (O2, H2 …): 3 baäc töï do tònh tieán, 2 baäc töï do quay =>i = 5.
c/ Phaân töû ña nguyeân töû: 3 baäc töï do tònh tieán, 3 baäc töï do quay =>i = 6
1.3.2 Ñònh luaät phaân boá ñeàu naêng löôïng theo baäc töï do:
Do tính chaát chuyeån ñoäng hoãn loaïn caùc phaân töû khí neân khoâng coù 1 phöông trình naøo
hoaëc 1 daïng naøo öu tieân hôn. Maxwell phaùt bieåu ñònh luaät sau: “Ñoäng naêng trung bình cuûa
phaân töû khí ñöôïc phaân boá ñeàu cho caùc baäc töï do cuûa phaân töû khí”
3
Wđ = K B .T
2
1.3.3 Noäi naêng:
Noäi naêng khí lyù töôûng laø phaàn naêng löôïng öùng vôùi chuyeån ñoäng beân trong cuûa 1 vaät.
Noäi naêng khí lyù töôûng laø toång ñoäng naêng cuûa caùc phaân töû cuûa heä.
i
- Ñoäng naêng 1 phaân töû khí: W đ = K B .T
2
i i
- Noäi naêng cuûa 1 Kmol khí lyù töôûng: U 0 = N 0 W đ = N 0 K B .T = R.T
2 2
m mi i
- Noäi naêng cuûa m (Kg) hay m/µ (Kmol) khí: U = U 0 = RT = pV
µ µ2 2
Löu yù: Noäi naêng laø haøm cuûa traïng thaùi vaø coù mang tính chaát coäng.

CHÖÔNG 2: NGUYEÂN LYÙ I NHIEÄT ÑOÄNG HOÏC.
2.1 Coâng vaø nhieät

2.1.1 Coâng: laø 1 haøm cuûa quaù trình (phuï thuoäc vaøo quaù trình giöõa 2 traïng thaùi)
Coâng laø daïng truyeàn naêng löôïng laøm taêng möùc ñoä chuyeån ñoäng coù traät töï cuûa khoái khí.
¶A = - p.¶V ¶A = F .dS = pS .dl = p.¶V
2 2
Þ A12 = ò ¶A = - ò p.dV .
1 1
A < 0 : cung caáp coâng. A > 0 : nhaän coâng
2.1.2 Nhieät: laø daïng truyeàn naêng löôïng töông taùc giöõa caùc phaân töû chuyeån ñoäng hoãn loaïn
giöõa caùc vaät tieáp xuùc.
m
¶Q = m.c.dT = C.dT Q > 0 :nhaän nhieät. Q < 0 : sinh nhieät
µ
(toûa nhieät)
c: : nhieät dung rieâng
C = µ.c : nhieät dung rieâng cuûa phaân töû khí
Ñoái vôùi quaù trình ñaúng tích vaø ñaúng aùp (CV, Cp) laø haèng soá, coøn ñoái vôùi quaù trình khaùc C
thay ñoåi theo T.
2.2 Nguyeân lyù I nhieät ñoäng hoïc:

2.2.1 Phaùt bieåu: “Trong 1 quaù trình bieán ñoåi: ñoä bieán thieân noäi naêng cuûa heä coù giaù trò baèng
toång coâng vaø nhieät cuûa heä nhaän vaøo trong quaù trình ñoù”
DU = A + Q A, Q > 0 : nhaän vaøo
A, Q < 0 : cung caáp, toûa ra
2.1.2 Heä quaû nguyeân lyù I nhieät ñoäng hoïc:
a/ Ñoái vôùi heä coâ laäp: (khoâng trao ñoåi nhieät vaø coâng ñoái vôùi beân ngoaøi): Noäi naêng cuûa heä
ñöôïc baûo toaøn.
DU = A + Q = 0
Neáu heä coâ laäp chæ coù 2 vaät A vaø B trao ñoåi nhieät vôùi nhau:
Q = QA + QB = 0 => QB = - QA
Nhieät löôïng vaät naøy toûa ra thì baèng nhieät löôïng vaät kia thu vaøo.
b/ Heä laø 1 maùy laøm vieäc tuaàn hoaøn theo chu trình (quaù trình kín)
DU = 0 = A + Q => A = - Q
Keát luaän: Heä nhaän coâng thì toûa nhieät baèng vôùi coâng ñaõ nhaän vaø ngöôïc laïi.
2.3 ÖÙng duïng nguyeân lyù I ñeå khaûo saùt caùc quaù trình ñaëc bieät.
2.3.1 Traïng thaùi caân baèng vaø quaù trình caân baèng:
a/ Traïng thaùi caân baèng cuûa heä laø taïng thaùi khoâng bieán ñoåi theo thôøi gian vaø tính baát
bieán ñoù khoâng phuï thuoäc vaøo quaù trình cuûa ngoaïi vaät.
b/ Quaù trình caân baèng laø 1 chuoãi caùc traïng thaùi caân baèng lieân tieáp nhau.

p
2.3.2 Quaù trình ñaúng tích: V = hs Þ = hs (tyû leä thuaän) (phöông trình cuûa quaù trình)
T
P P V
2
2
1 2
1
1
V T T
2 2
A12 = ò ¶A = ò - p.dV = 0
1 1
2 2
m m
Q12 = ò ¶Q = CV ò dT = CV (T2 - T1 )
1
µ 1
µ
U2 2
mi mi
DU = òU 1 R ò dT =
dU =
µ2 1 µ2
R.(T2 - T1 )
i
DU = A12 + Q12 = Q12 Þ CV = R
2
Keát luaän: Nhaän nhieät vaø noäi naêng taêng => ñaây laø quaù trình hô noùng ñaúng tích.
- Chieàu ngöôïc laïi: toûa nhieät, noäi naêng giaûm => quaù trình laøm laïnh ñaúng tích.
V
2.3.3 Quaù trình ñaúng aùp: p = hs Þ = hs (tyû leä thuaän)
T
P P V
2
1 2 1 2
1
V T T
2 V2
m
A12 = ò ¶A = - p ò .dV = p (V1 - V2 ) = R(T2 - T1 )
1 V1
µ
2 2
m m
Q12 = ò ¶Q = C p ò dT = C p (T2 - T1 )
1
µ 1
µ
U2 2
mi mi
DU = òU 1 R ò dT =
dU =
µ2 1 µ2
R.(T2 - T1 )
i+2
DU = A12 + Q12 Þ C p = R
2
Keát luaän: nhaän nhieät, sinh coâng vaø noäi naêng cuûa heä taêng; V : daõn ñaúng aùp, A12 < 0

2.3.4 Quaù trình ñaúng nhieät: T = hs => pV = hs : (tyû leä nghòch)
T1< T2< T3
P 1 P V
1 2
T3
T2
T1
2 1
2
V T T
2 2 V2
m dV m V1
A12 = ò ¶A = ò - p.dV = - RT òV = RT . ln
1 1
µ V1
µ V2
Q12 = - A12
DU = A12 + Q12 = 0 Þ A12 = -Q12
Keát luaän:
A<0 ü
ï
Q > 0 ý Þ nhaän nhieät, sinh coâng baèng vôùi nhieät nhaän vaøo, noäi naêng heä khoâng
DU = 0ïþ
ñoåi
2.3.5 Quaù trình ñoaïn nhieät (caùch ly nhieät vôùi beân ngoaøi, khoâng trao ñoåi nhieät)=>Q12 = 0
1-g
g g -1 g
pV = hs , TV = hs , Tp = hs
P P V
1 1
1
2
2
2
V T T
mi p V - p1V1
DU = A12 = R.(T2 - T1 ) = 2 2
µ2 g -1
i+2
Vôùi g = : chæ soá ñoaïn nhieät (chæ soá Poison)
i

BAÛNG TOÙM TAÉT
Quaù Phöông Coâng (A12) Nhieät (Q12) DU Ghi chuù

trình trình cuûa
quaù trình
Ñaúng p
= hs A12 = 0 Q12 =
m
CV (T2 - T1 ) DU =
mi i
R(T2 - T1 ) CV = R
tích T µ µ2 2
V = hs
Ñaúng aùp V A12 = p(V1 - V2 ) m mi i+2
= hs Q12 = C p (T2 - T1 ) DU = R(T2 - T1 ) C P = R
p = hs T m µ µ2 2
A12 = R(T1 - T2 )
µ
Ñaúng pV = hs m V1 Q12 = - A12 DU = 0 Q12 = - A12
A12 = RT . ln
nhieät µ V2
T = hs
Ñoaïn pV g = hs
i+2
nhieät TV g -1 = hs A = P2V2 - P1V1 Q12 = 0 DU =
mi
R(T2 - T1 ) g =
Q=0 1-g 12
g -1 µ2 i
Tp g = hs

CHÖÔNG 3: NGUYEÂN LYÙ II NHIEÄT ÑOÄNG HOÏC
• Thieáu soùt cuûa Nguyeân lyù I:

Trong NLI khoâng cho ta bieát chieàu dieãn bieán thöïc teá cuûa quaù trình, chaát löôïng nhieät
vaø coâng trong quaù trình chuyeån hoùa: Coâng coù theå hoaøn toaøn bieán thaønh nhieät, coøn
nhieät khoâng theå naøo hoaøn toaøn bieán thaønh coâng.
3.1 Quaù trình thuaän nghòch vaø quaù trình khoâng thuaän nghòch
3.1.1 Quaù trình thuaän nghòch:
Laø quaù trình khi tieán haønh theo chieàu ngöôïc laïi thì noù ñi qua taát caû caùc traïng thaùi
trung gian nhö chieàu thuaän. Ñoù laø quaù trình lyù töôûng, khoâng coù ma saùt vaø moâi tröôøng xung
quanh khoâng bò 1 söï bieán ñoåi naøo caû.
Ñöôøng bieåu dieãn laø ñöôøng lieân tuïc:
3.1.2 Quaù trình khoâng thuaän nghòch:
Laø quaù trình khi tieán haønh theo chieàu ngöôïc laïi, noù khoâng ñi qua taát caû caùc traïng thaùi
trung gian nhö chieàu thuaän. Ñoù laø quaù trình thöïc teá, coù ma saùt vaø moâi tröôøng xung quanh bò
söï bieán ñoåi.
Ñöôøng bieåu dieãn laø ñöôøng ñöùt quaõng: - - - - - - - - - -
3.2 Maùy nhieät

3.2.1 Ñònh nghóa:
Maùy nhieät laø 1 heä laøm vieäc tuaàn hoaøn (theo 1 chu trình) bieán ñoåi nhieät thaønh coâng
hoaëc bieán ñoåi coâng thaønh nhieät, laøm vieäc ôû 2 nguoàn: T1 noùng, T2 laïnh. Maùy nhieät ñöôïc chia
laøm 2 loaïi: ñoäng cô nhieät vaø maùy laøm laïnh.
T1
Q A
MN
A Q
T2
3.2.2 Ñoäng cô nhieät:

a/ Ñònh nghóa: laø maùy nhieät bieán nhieät thaønh coâng, baèng caùch: “Nhaän nhieät töø nguoàn noùng
Q1, nhaû nhieät ra nguoàn laïnh Q’2 ñeå cung caáp ra ngoaøi 1 coâng A’”.
A' T1
b/ Hieäu suaát ñoäng cô nhieät: h =
Q1 Q1
Chu trình kín: DU = 0 = A + Q1 + Q2
ĐCN A’
= - A'+Q1 - Q' 2
Þ A' = Q1 - Q'2 Q’2
A' Q1 - Q'2 Q'
Þh = = = 1- 2 < 1 T2
Q1 Q1 Q1

3.2.3 Maùy laïnh:

a/ Ñònh nghóa: laø maùy nhieät bieán coâng thaønh nhieät, baèng caùch: “Nhaän 1 coâng A ñeå laáy
nhieät töø nguoàn laïnh Q2 , nhaû nhieät ra nguoàn noùng Q’1”.
Q
b/ Heä soá laøm laïnh: e = 2
A T1
DU = 0 = A + Q1 + Q2 Q’1
= A - Q'1 +Q2
A ML
Þ A = Q'1 -Q2
Q2
Q Q2
Þe = 2 = T2
A Q'1 -Q2
Löu yù:
1. Trong giaûn ñoà pV:
• Chieàu chu trình theo chieàu kim ñoàng hoà: ñoäng cô nhieät
• Chieàu chu trình ngöôïc chieàu kim ñoàng hoà: maùy laïnh
2. Khi caàn tính h hay e:
• Neáu laø ñoäng cô nhieät: coäng taát caû caùc Q > 0 cho baèng Q1 , coäng taát caû caùc Q < 0
cho baèng Q2 => Q’2 = - Q2
åQ > 0 = Q 1 üï
Þ h = 1 -
Q' 2
ý
åQ < 0 = Q 2 Þ Q' 2 = -Q2 ïþ Q1
• Neáu laø maùy laïnh: coäng taát caû Q > 0 cho baèng Q2, coäng taát caû caùc Q < 0 cho baèng
Q1 => Q’1 = - Q1
åQ > 0 = Q 2 üï Q2
ýÞe =
åQ < 0 = Q 1 Þ Q'1 = -Q1 ïþ Q'1 -Q 2
3.3 Nguyeân lyù II NÑH:

3.3.1 Phaùt bieåu cuûa Claudius:
“Nhieät khoâng theå truyeàn töø vaät laïnh sang vaät noùng hôn”
3.3.2 Phaùt bieåu cuûa Thompson:
“Khoâng theå cheá taïo ñöôïc 1 maùy laøm vieäc tuaàn hoaøn bieán ñoåi lieân tuïc töø nhieät
thaønh coâng baèng caùch laøm laïnh moät vaät maø moâi tröôøng xung quanh khoâng bò bieán ñoåi
naøo caû. Ñoù laø ñoäng cô vónh cöûu loaïi II”.
(Do ñoù ta bieát ñöôïc chieàu cuûa quaù trình vaø chaát löôïng nhieät vaø coâng quaù trình chuyeån
hoùa naêng lượng)
3.4 Chu trình Carnot vaø ñònh lyù Carnot:

3.4.1 Chu trình Carnot thuaän nghòch:
Goàm 2 quaù trình ñaúng nhieät thuaän nghòch (T1 > T2) vaø 2 quaù trình ñoaïn nhieät thuaän
nghòch.

• Xeùt ñoäng cô nhieät:

ì m V2
RT1 . ln > 0 = Q1 P
ïQ12 =
µ V1
ï
ïQ23 =0
í
ïQ m V4 m V
= RT2 . ln < 0 = Q2 Þ Q' 2 = -Q2 = RT2 . ln 3
ï 34 µ V3 µ V4
ï
îQ41 =0 V
Trong chu trình Carnot tyû soá theå tích ñænh caïnh baèng nhau:
V1 V2 V2 V3
= hay Û =
V4 V3 V1 V4
=0 g -1 g -1
2 ¾Q¾®
¾ 3 : T1V2g -1 = T2V3g -1 üï æ V2 ö æV ö V2 V3
ý Þ çç ÷÷ = çç 3 ÷÷ hay =
=0
4 ¾Q¾®
¾ 1 : T2V4g -1 = T1V1g -1 ïþ è V1 ø è V4 ø V1 V4
T2
hC = 1 - Hieäu suaát ñoäng cô nhieät theo chu trình Carnot
T1
• Xeùt maùy laïnh: (chieàu muõi teân ngöôïc chieàu kim ñoàng hoà)
ìQ14 =0
ï V3
ïQ43 m
= RT2 . ln > 0 = Q2
ï µ V4
í
ïQ32 =0
ï m V1 m V
ïQ21 = RT1 . ln < 0 = Q'1 Þ Q1 = -Q'1 = RT1 . ln 2
î µ V2 µ V1
Q2 T2
Þe = =
Q'1 -Q2 T1 - T2
3.4.2 Ñònh lyù Carnot:

- Hieäu suaát cuûa taát caû caùc ñoäng cô thuaän nghòch chaïy theo chu trình Carnot coù cuøng
nguoàn noùng vaø nguoàn laïnh ñeàu baèng nhau, khoâng phuï thuoäc vaøo taùc nhaân cuõng nhö caùch
cheá taïo maùy.
- Hieäu suaát ñoäng cô thuaän nghòch nhoû hôn hay baèng hieäu suaát Carnot thuaän nghòch
h tn £ h tnC
- Hieäu suaát ñoäng cô khoâng thuaän nghòch nhoû hôn ñoäng cô thuaän nghòch
h otn £ h tn
Töø ñònh lyù Carnot ta ruùt ra nhöõng keát luaän quan troïng sau:
• Nhieät khoâng theå hoaøn toaøn bieán thaønh coâng (vì hieäu suaát < 1)
• Hieäu suaát ñoäng cô nhieät caøng lôùn khi nhieät ñoä cuûa nguoàn noùng caøng taêng vaø nhieät
ñoä cuûa nguoàn laïnh caøng giaûm.

A' Q' T
•hC = = 1- 2 = 1- 2
Q1 Q1 T1
Q2 Q2 T2
v Toùm taét: •eC = = =
A Q'1 -Q2 T1 - T2
• h tnC  h tn  h otn
3.5 Bieåu thöùc ñònh löôïng NL II NÑH:

h 0tn  h tn £ h Ctn
• Ñoái vôùi nhieät goàm 2 nguoàn nhieät:
T Q' T Q' Q Q
1- 2 ³ 1- 2 Þ 2 £ 2 Þ 1 + 2 £ 0
T1 Q1 T1 Q1 T1 T2
• Ñoái vôùi nguoàn nhieät rôøi raïc:
æQ ö ì = : chu trình thuaän nghòch
å çç T i ÷÷ £ 0 í < : chu trình khoâng thuaän nghòch
è i ø î
Ñoái vôùi nguoàn nhieät lieân tuïc:
•
dQ
ò T £0
Ø Xeùt 1 chu trình thuaän nghòch: goàm 2 quaù trình thuaän nghòch:
dQ dQ dQ 1
ò T
= ò
1a 2
T
+ ò
2 b1
T
=0
a
dQ dQ dQ
Û
1a 2
ò T
=- ò
2 b1
T
= ò
1b 2
T
b
2
2
dQ
• Ta thaáy ò theo caùc quaù trình thuaän nghòch töø (1)®(2) phuï thuoäc traïng thaùi
1
T
vaøkhoâng phuï thuoäc quaù trình
3.6 Haøm Entropy vaø nguyeân lyù taêng entropy:

3.6.1 Haøm Entropy S: haøm entropy
dQ dQ
[J / K ]
2
DS = ò dS = o
1
T T
d: haøm traïng thaùi
d: haøm cuûa quaù trình
Ø Tính chaát cuûa entropy cuõng töông töï nhö tính chaát cuûa noäi naêng:
- S laø haøm traïng thaùi, nghóa laø moïi traïng thaùi cuûa heä coù giaù trò xaùc ñònh vaø khoâng phuï
thuoäc vaøo quaù trình cuûa heä töø traïng thaùi naøy sang traïng thaùi khaùc.
- S laø 1 ñaïi löôïng mang tính chaát coäng: Entropy cuûa 1 heä caân baèng nhieät ñoäng thì baèng
toång Entropy cuûa töøng thaønh phaàn rieâng bieät cuûa heä.
dQ
- Entropy ñöôïc xaùc ñònh sai keùm baèng 1 haèng soá coäng: S = ò + So
To

• Xeùt 1 chu trình khoâng thuaän nghòch:

1a2: khoâng thuaän nghòch 1
a
2b1: thuaän nghòch
dQ dQ dQ
ò T
= ò
1a 2
T
+ ò
2 b1
T
<0
dQ dQ dQ dQ dQ b
Û ò
1a 2
T
=-ò
2 b1
T
= ò
1b 2
T
Þ ò
1a 2
T
< ò
1b 2
T
= DS
2
dQ = : quaù trình thuaän nghòch

Þ DS ³ ò
T > : quaù trình khoâng thuaän nghòch
3.6.2 Nguyeân lyù taêng entropy
a. Ñoái vôùi 1 heä khoâng coâ laäp: tuøy theo daáu vaø giaù trò cuûa nhieät nhaän vaøo trong 1 chu trình
thuaän nghòch, Δ S coù theå coù giaù trò döông, aâm hoaëc = 0, coù nghóa laø entropy , ¯ hay khoâng
ñoåi.
dQ Nhaän nhieät: Q > 0, DS > 0

DS = ò Toûa nhieät: Q < 0, DS < 0
T
Ñoaïn nhieät: Q = 0, DS = 0
b. Ñoái vôùi 1 heä coâ laäp: (khoâng trao ñoåi nhieät vôùi beân ngoaøi): dQ = 0 ® DS ³ 0
= : quaù trình thuaän nghòch

DS ³ 0
> : quaù trình khoâng thuaän nghòch
Ø Trong thöïc teá caùc quaù trình nhieät ñoäng ñeàu laø khoâng thuaän nghòch, neân ta coù nguyeân
lyù taêng entropy: “Ñoái vôùi quaù trình nhieät ñoäng thöïc teá xaûy ra ôû 1 heä coâ laäp thì entropy
cuûa heä luoân luoân taêng”.
v Toùm taét:
Q
•å i £ 0 < : chu trình khoâng thuaän nghòch
Ti
dQ = : chu trình thuaän nghòch
•ò £0
T
• Haøm Entropy:
dQ dQ
DS = ò , dS =
tn
T T
dQ = : quaù trình thuaän nghòch

DS ³ ò
T > : quaù trình khoâng thuaän nghòch
• Ñoái vôùi heä khoâng coâ laäp: chu trình thuaän nghòch
dQ DS > 0 : nhaän nhieät

DS =
T DS < 0 : toûa nhieät
DS = 0 : ñoaïn nhieät

• Ñoái vôùi heä coâ laäp: dQ = 0
= : quaù trình thuaän nghòch

DS ³ 0
> : quaù trình khoâng thuaän nghòch
• Neáu DS > 0 : nguyeân lyù taêng entropy
3.7 Tính ñoä bieán thieân entropy

3.7.1 Ñoái vôùi khí lyù töôûng:
dQ
a/ Quaù trình ñoaïn nhieät: dQ = 0 Þ DS = =0
T
b/ Quaù trình baát kyø:
m T2 m V
S2 - S1 = DS = CV ln
+ R ln 2
µ T1 µ V1
m P m V
DS = CV ln 2 + C P ln 2
µ P1 µ V1
3.7.2 Ñoái vôùi 1 chaát baát kyø (khí, hôi, loûng, raén)
a/ Chaát nhaän hay nhaû nhieät (chaát thay ñoåi nhieät ñoä)
¶Q = mc.dT
m: khoái löôïng chaát (kg)
dQ dT c: nhieät dung rieâng chaát
Þ DS = ò = mc ò
T T
T
DS = mc. ln 2
T1
b/ Ñoái vôùi 1 chaát baát kyø chuyeån pha: T = hs
dQ Q ìQ = mL
DS = ò = í
T T îQ = ml
T: nhieät ñoä chuyeån pha
l: Nhieät noùng chaûy
L: Nhieät hoùa hôi

Löu yù
1. Tính coâng tröïc tieáp baèng ñoà thò p -V P
dA = - p.dV 1
Coâng nhaän ñöôïc trong quaù trình töø 1-2 ñöôïc bieåu dieãn baèng
ñoà thò p -V coù giaù trò baèng dieän tích hình 1 2 V1 V2.
• Coâng coù giaù trò döông khi V. 3 2
• Coâng coù giaù trò aâm khi V¯.
2. Tính nhieät tröïc tieáp baèng ñoà thò T-S
dQ = T .dS V
Nhieät nhaän ñöôïc trong quaù trình töø 1-2 ñöôïc bieåu dieãn baèng
ñoà thò T-S coù giaù trò baèng dieän tích hình 1 2 S1 S2.
• Nhieät coù giaù trò döông khi S.
• Nhieät coù giaù trò aâm khi S¯.
YÙ nghóa thoáng keâ cuûa entropy vaø nguyeân lyù thöù hai
1. Nhieät khoâng theå töï ñoäng truyeàn töø vaät laïnh sang vaät noùng hôn: entropy cuûa heä coâ laäp
khoâng theå giaûm: heä bieán ñoåi khoâng thuaän nghòch töø traïng thaùi khoâng caân baèng ñeán traïng
thaùi caân baèng ( Smax ) vaø khoâng theå töï ñoäng trôû laïi traïng thaùi khoâng caân baèng tröôùc ñöôïc.
2. Entropy laø thoâng soá traïng thaùi ñoäc laäp nhöng khoâng ño tröïc tieáp ñöôïc, maø chæ ño giaùn
tieáp vôùi ñoä chính xaùc tôùi moät haèng soá coäng.
3. Entropy laø thöôùc ño möùc ñoä hoãn loaïn cuûa caùc phaân töû trong heä.

PHAÀN III: ÑIEÄN HOÏC

CHÖÔNG 1: TRÖÔØNG TÓNH ÑIEÄN

a) Ñieän tích nguyeân toá laø ñieän tích nhoû nhaát coù trong töï nhieân e = 1,6 x 10-19 C.
b) Vaät tích ñieän döông: khi nguyeân töû hay phaân töû trung hoøa cuûa vaät bò maát electron.
c) Vaät tích ñieän aâm: khi nguyeân töû hay phaân töû trung hoøa cuûa vaät nhaän theâm electron.
d) Ñieän tích ñieåm: vaät coù kích thöôùc raát nhoû tích ñieän.
e) Heä ñieän tích ñieåm: taäp hôïp nhieàu ñieän tích ñieåm phaân boá rôøi raïc.
f) Vaät tích ñieän: laø heä ñieän tích ñieåm phaân boá lieân tuïc vaø coù moái lieân keát raén.
- Ñònh luaät baûo toaøn ñieän tích:“ Trong 1 heä coâ laäp, ñieän tích luoân ñöôïc baûo toaøn”.
1.2 Ñònh luaät coulomb: Ñònh luaät töông taùc giöõa 2 ñieän tích ñieåm.
Phaùt bieåu: Hai ñieän tích ñieåm q1 vaø q2 ñaët caùch nhau moät ñoaïn r thì chòu taùc duïng töông
   
k q1 .q 2 r21 k q1 .q 2 r12
taùc bởi lực F1 , F2 . F1 = . 2 . F2 = . 2 . q2
e r r21 e r r12
q1 , q2 : caùc ñieän tích ñieåm
 q1
r21
: vectô ñôn vò höôùng töø ñieän tích gaây ra taùc duïng q2 ñeán ñieän tích chòu taùc duïng q1 .
r21
Nm 2 1
k = 9.10 9 =
C 2
4p .e 0 * Ñieåm ñaët: taïi ñieän tích ñang xeùt.
* Phöông: ñt noái töø q1 ñeán q2
C2
Þ e 0 = 8.86.10 -12 : haèng soá ñieän * Chieàu: q1.q2 > 0 löïc ñaåy
Nm 2
q1.q2 < 0 löïc huùt
e : laø haèng soá ñieän moâi cuûa moâi tröôøng >1.
Moâi tröôøng chaân khoâng e =1, khoâng khí e ~1 * Ñoä lôùn:
1.3 Ñieän tröôøng
1.3.1 Ñieän tröôøng cuûa moät ñieän tích ñieåm: ñieän tích ñieåm q taïo xung quanh noù moät ñieän

tröôøng vaø ñeå xaùc ñònh ñieän tröôøng ñoù taïi moät vò trí thoâng qua moät ñaïi löôïng höõu höôùng E
goïi laø vectô cöôøng ñoä ñieän tröôøng. 
 k .q r * Ñieåm ñaët: ñieåm ñang xeùt M.
q M EM = .
e .r 2 r * Phöông: ñt noái töø q ñeán M
* Chieàu: q > 0 höôùng xa ñieän tích
q<0 höôùng vaøo ñieän tích
* Ñoä lôùn:
1.3.2 Ñieän tröôøng cuûa moät heä ñieän tích ñieåm ( q1 , q2 ,..., q n ) taïi M nhö sau:

q1 M
1
qn M
1
(q1,…,qn) M
Nguyeân lyù choàng chaát ñieän tröôøng:
Ñieän tröôøng cuûa moät heä ñieän tích ñieåm baèng toång ñieän tröôøng cuûa töøng ñieän tích ñieåm rieâng
leû cuûa heä.
Ghi chuù:
 y
* Neáu caùc Ei cuøng phöông ta coäâng ñaïi soá.
n
E = å Ei x
1

* Neáu caùc Ei khaùc phöông ta chieáu leân ba phöông: z
n n n
q1
E x = å Eix , E y = å Eiy , E z = å Eiz
1 1 1
    qn
E = E x + E y + E z vaø E = E x2 + E y2 + E z2 q2
1.3.3 Ñieän tröôøng cuûa moät vaätä tích ñieän
dq y
M
VTÑ M x
M
Ghi chuù: z

* Neáu caùc d E cuøng phöông ta coäâng ñaïi soá.
E = ò dE
vtd

* Neáu caùc dE khaùc phöông ta chieáu leân ba phöông: dq
E x = ò dE x , E y = ò dE y , E z = ò dE z
Vtd Vtd Vtd
   
E = E x + E y + E z vaø E = E x2 + E y2 + E z2
Ghi chuù:
- Neáu vaät laø 1 daây tích ñieän:
Treân 1 phaàn töû chieàu daøi dq = l.dl
dq
Þl= (C/m): maät ñoä ñieän tích daøi
dl
- Neáu vaät laø 1 maët tích ñieän:
Treân 1 phaàn töû ñieän tích :dq= s .dS
dq
Þ s = (C/m2): maät ñoä ñieän tích maët
dS
- Neáu vaät laø 1 khoái tích ñieän:
Treân 1 ñôn vò theå tích: dq= r .dV

dq
Þr= (C/m3) : maät ñoä ñieän tích khoái
dV
- Neáu vaät tích ñieän ñeàu thì:
Q Q Q
l= ;s = ;r = laø haèng soá.
L S V

Aùp duïng:

1/ Xaùc ñònh vectô E do 1 löôõng cöïc gaây ra taïi 1 ñieåm M treân truïc ñoái xöùng cuûa löôõng cöïc.
- Löôõng cöïc ñieän laø 1 heä goàm 2 ñieän tích traùi daáu, cuøng ñoä lôùn, ñaët caùch nhau 1
khoaûng l raát nhoû.
 
Vectô moment löôõng cöïc ñieän : p e = q.l ( l höôùng töø - q ® + q )
q l
E = 2.E1 . cos a = 2 K 2 .
r1 2r1
(vì r >> l) 
k ql k p
E M = - . 3 = - . 3e
e r e r
k 2. p e
Taïi N: EN =
. -q +q
e r3
2/ Ñieän tröôøng gaây ra bôûi 1 ñoaïn daây thaúng L tích ñieän ñeàu λ >0 gaây ra taïi 1 ñieåm M naèm
treân ñöôøng noái daøi cuûa daây vaø caùch ñaàu gaàn nhaát moät ñoaïn a : dq = l .dx
L a
dq M
x
daây M O
x
k l.dx k l.dx r
dE = =
e r 2
e ( L + a - x) 2
 k .l - d ( L + a - x)
L
k .l æ 1 1 ö
ÞE= ò d E Û E = ò dE =
dây
e ò0 ( L + a - x) 2
Þ EM = çç - ÷
e è a ( L + a) ÷ø
Toùm taét: * Ñieåm ñaët: ñieåm ñang xeùt M.
* Phöông: ñöôøng thaúng sôïi daây.
* Chieàu: λ > 0 höôùng xa sôïi daây.
* Ñoä lôùn:
y
3/ Ñieän tröôøng gaây ra bôûi 1 ñoaïn daây thaúng tích ñieän
ñeàu λ >0 gaây ra taïi 1 ñieåm M naèm ngoaøi daây vaø
caùch daây moät ñoaïn a : dq = l .dx
dq M
x
daây M r
k l.dx a
Vôùi : dE =
e r2

* Caùc dEi khaùc phöông ta chieáu leân hai phöông:
O
Ex = ò dE
Vtd
x , Ey =
Vtd
ò dE y , x
   a.dj a
E = E x + E y vaø E = E x2 + E y2 Vôùi x = a.tgj Þ dx = vaø r =
cos j
2
cos j

a.dj
a2 k .l. a
cos 2 j k .l 2
E x = ò dE.(sin j ) = ò
e .a -òa1
. sin j = sin j .dj
-a1 æ a2 ö
day
e çç ÷÷
è cos 2
j ø
k .l
Þ Ex = (cos a 1 - cos a 2 )
e .a
a.dj
a2 k .l. a2
cos 2 j k .l
E y = ò dE.(cos j ) = ò . cos j = òa cos j.dj
-a1 æ a ö
2
e .a
day
e çç ÷÷ - 1
è cos j ø
2
k .l
Ey = [sin a 2 - sin(-a 1 )] = k.l (sin a 2 + sin a 1 )
e .a e .a
   * Ñieåm ñaët: ñieåm ñang xeùt M.
Toùm taét: E M = E ^ + E // EM = E^ 2 + E// 2 * Phöông: ñt ^ daây taïi M
Chọn α2 > α1: giá trị số học * Chieàu: höôùng xa daây
* Ñoä lôùn: khi cMÎdaây
khi hcMÏdaây
* Ñieåm ñaët: ñieåm ñang xeùt M.

* Phöông: ñt ^ daây taïi M
* Chieàu: höôùng veà phía ñoaïn ngaén cuûa
a daây
* Ñoä lôùn:
O
4/ Ñieän tröôøng gaây ra bôûi 1 cung troøn (O,R) tích ñieän ñeàu λ >0 gaây ra taïi taâm O: dq = l .dx
goùc chaén cung 2a
dq M k l.dl
Vôùi dE =
cung M e r2
g 
* Caùc dEi khaùc phöông ta chieáu leân hai phöông x, y:
Ex = ò dE
Vtd
x =0, j
a
k .l.R.dj dq
Ey = ò dE y = òa e .R 2
. cos j * Ñieåm ñaët: ñieåm ñang xeùt O.
Vtd - * Phöông: ñöôøng trung tröïc daây cung.
2k .l * Chieàu: λ > 0 höôùng xa sôïi daây.
Þ E= . sin a
e .R
* Ñoä lôùn:

5/ Ñieän tröôøng gaây ra bôûi 1 vaønh troøn (O,R) tích ñieän ñeàu λ >0 gaây ra taïi ñieåm M naèm treân
truïc cuûa vaønh vaø caùch O moät ñoaïn h
h k .dq
cos b = , dE =
R +h
2 2 e .( R 2 + h 2 )
b
Töông töï ta coù
M
E x = ò dE x = 0 ,
Vtd
k .dq h
Ey = ò dE y =
Vtd
òday e .( R 2 + h 2 ) . cos b dq
k .Q.h h.l.R O R
Þ EM = =
e .( R + h )
2 2 3/ 2 3
2.e 0 .e ( R 2 + h 2 ) 2
6/ Ñieän tröôøng gaây ra bôûi 1 dóa troøn (O,R) tích ñieän ñeàu σ >0 gaây ra taïi ñieåm M naèm treân
truïc cuûa ñóa vaø caùch O moät ñoaïn h
 k .h dq
vaønh dq = s .dS = s .2p .r.dr ® M® dE = . 2
e (r + h 2 ) 3 / 2
 R
k .h.s .2p r.dr M
ñóa ® M ® E M = ò . 2
e (r + h 2 ) 3 / 2
0 h
R
h.s .2p 1 h.s æ 1 1 ö dq
ÞE = (- 2 = ç - ÷
4p .e 0 .e (r + h ) 0 2e 0 .e è h
2 1/ 2
R 2 + h2 ø O r
æ ö
ç ÷
s ç 1 ÷ s
EM = ç 1- ÷ R ® ¥ : maët phaúng voâ haïn : R ® ¥ : E =
2e 0 .e R2 ÷ 2.e 0 .e
ç 1 +
ç 2 ÷
è h ø
Vaäy ñieän tröôøng gaây ra bôûi 1 maët phaúng roäng voâ haïn: laø ñieän tröôøng ñeàu coù
phöông vuoâng goùc maët phaúng, chieàu höôùng ra ngoaøi neáu maët tích ñieän döông, khoâng
phuï thuoäc vaøo vò trí cuûa ñieåm ñang khaûo saùt.
1.4 Ñònh lyù Gauss:


1.4.1 Ñöôøng söùc cuûa E :
a/ Ñònh nghóa: laø moät ñöôøng cong maø tieáp tuyeán taïi moïi ñieåm treân ñöôøng cong coù
 
phöông truøng vôùi E ,chieàu cuûa ñöôøng söùc laø chieàu cuûa E .
b/ Tính chaát:
- Caùc ñöôøng söùc khoâng caét nhau
- Ñöôøng söùc cuûa ñieän tröôøng laø ñöôøng cong hôû. Xuaát phaùt töø +q, keát thuùc laø –q.
- Taäp hôïp caùc ñöôøng söùc cuûa ñieän tröôøng laø ñieän phoå.

- Ngöôøi ta qui öôùc veõ soá ñöôøng söùc qua 1 ñôn vò dieän tích tieát dieän coù giaù trò E .

- Ñöôøng söùc cuûa E khi qua maët phaân caùch giöõa 2 moâi tröôøng bò giaùn ñoaïn.


1.4.2 Vectô ñieän caûm D :
 
D = e .e 0 .E C 2
m
[ ]

Ñöôøng söùc cuûa D khoâng phụ thuộc e e0 neân khoâng bò giaùn ñoaïn khi qua maët phaân caùch.

1.4.3 Ñieän thoâng (thoâng löôïng cuûa D ) göûi qua 1 dieän tích dS:
   
df = D.dS = D.dS .cos D, dS ( )
e Ñieåm ñaët : vôùi moïi ñieåm thuoäc dS
Phöông: vuoâng goùc dS
Chieàu: höôùng ra ngoaøi maët kín.
Ñoä lôùn:
1.4.4 Ñònh lyù Gauss:

a/ Goùc khoái: Cho moät dieän tích vi phaân dS (coi nhö phaúng) vaø moät dSn
ñieåm O ngoaøi dS; ñieåm M Î dS caùch O moät ñoaïn r. Goùc khoái töø O nhìn α
dieän tích dS : r
O M
dS. cos a dS n
dW = = 2 (sr)(steâradian) dS
r2 r
4p .R 2
Goùc khoái caû khoâng gian: W= = 4p (sr)
R2

b/ Ñònh lyù Gauss ñoái vôùi ñieän tröôøng: Thoâng löïôïng cuûa D qua maët kín S baèng toång ñaïi soá
  n
caùc ñieän tích chöùa trong maët kín ñoù. ò D.dS = å qi
FD = —
(S ) i =1
c/ Coâng thöùc daïng tích phaân vaø vi phaân cuûa ñònh lyù Gauss:
 
ò .dS = ò r .dV (V: theå tích phaàn coù ñieän tích naèm trong maët Gauss)
D
(S ) (V )
    ¶Dx ¶Dy ¶Dz
ò divD.dV = ò r .dV Þ divD = Ñ.D = r vôùi Ñ.D =
¶x
+
¶y
+
¶z
(V ) (V )


Töông töï vôùi E :
 åq   r
ò .dS =
— = ò divE.dV ; divE =
i
E
(S ) e .e 0 V e .e 0

1.4.5 Aùp duïng ñònh lyù Gauss ñeå tính D :
a/ Taïi 1 ñieåm naèm ngoaøi daây tích ñieän ñeàu (l > 0 ) daøi voâ haïn.
Maët kín S (maët Gauss) laø maët truï, truïc laø sôïi daây baùn kính R = a , ñoä cao h baát kyø.
       
ò
— D.dS = ò 1 ò 2 ò .dS3 = ò D.dS3 = D
D.dS + D.dS + D ò dS 3 = D.2p .a.h
(S ) S1 S2 S3 ( S3 )
l
D.2p .a.h = å qi = l.h Þ D =
2p .a
KL: Vaäy ñieän tröôøng do daây daøi voâ haïn gaây ra taïi M coù phöông vuoâng goùc daây, chieàu höôùng
ra neáu l > 0 , höôùng vaøo neáu l < 0 .

b/ Tính D taïi M caùch maët phaúng voâ haïn (s > 0 ) tích ñieän ñeàu gaây ra taïi M caùch khoaûng h.
s s
E= ÞD=
2e .e 0 2
Maët Gauss laø maët truï baùn kính R baát kyø, ñoä cao 2h vuoâng goùc maët phaúng.
       
ò D .dS
(S )
= ò 1 ò 2 ò .dS 3
D .dS + D .dS
( S1 )
+ D
(S2 ) ( S3 )
= D ò dS1 + D ò dS 2 = D.S1 + D.S 2 = 2 D.S1

( S1 ) (S2 )
s
2 DS1 = å qi = s .S1 Þ D =
2

c/ Tính D taïi M caùch taâm quaû caàu ñaëc tích ñieän ñeàu (r > 0 ) 1 ñoaïn r.
é4 ù
Q = r ê p .R 3 ú
ë3 û
Maët Gauss laø maët caàu taâm 0, baùn kính r.
   
ò ò .dS = D ò dS = D.4p .r = å qi
2
D .d S = D
(S ) (S ) (S )
o Xeùt r < R:
4 r .r
D.4p .r 2 = r p .r 3 Þ D =
3 3
o Xeùt r > R:
4
D.4p .r 2 = r p .R 3 = Q Þ Q r .R 3
3 D= =
4p .r 2 3r 2

 
* Neáu caàu roãng: Q = s .4p .R 2 ò .dS = D.4.p .r = å qi
2
D
o r < R:
D.4.p .r 2 = 0 Þ D = 0
o r > R:
D.4.p .R 2 = Q = s .4.p .R 2 Þ
s .R 2 Q
D K .Q D= =
ÞE= = 2 r 2
4.p .r 2
e .e 0 r
Löu yù
Khi 1 quaû caàu tích ñieän ñeàu ñaëc hay roãng, vôùi ñieän tích toaøn theå laø Q, thì ta coi quaû
caàu ñoù töông ñöông nhö ñieän tích ñieåm ñaët taïi taâm O quaû caàu khi xeùt ñieåm M naèm töø maët
quaû caàu ra ¥ .
1.5. Löïc tónh ñieän (löïc ñieän): Moät ñieän tích q0 ñaët trong ñieän tröôøng maø taïi ñoù coù vectô
  
cöôøng ñoä ñieän tröôøng laø E thì ñieän tích q 0 chòu 1 löïc: FE = q 0 .E
  
1.5.1 Ñieän tích ñieåm q0 ® E ® FE = q0 .E
1.5.2 Vaät tích ñieän:
 
dq ® E ® dFE Þ
  
Vtd ® E ® FE = ò dF
Vtd
Vd: Hai thanh L tích ñieän ñeàu l > 0 , caùch khoaûng a. x

 k .l é 1 1 ù O
® E1 = -
e ë a + x L + a + x úû
ê
  L
dq2 ® E1 ® dF2 E a
  
Thanh 1: Q2 ® E1 ® F2 E = ò dF2 E
dq2 = l.dx
k .l 2 æ æ a + x ö
L
k .l 2 é 1
L
1 ù
e ò0 êë a + x L + a + x ûú
Þ F2 E = - dx = ç ln
e çè èç L + a + x ø÷ 0
é ( a + L )2 ù
k .l 2
F 1= ln ê ú
e êë ( 2 L + a ) a úû
1.6 Ñieän theá
1.6.1 Coâng cuûa löïc tónh ñieän:Ñieän tích q 0 ñaët trong ñieän tröôøng cuûa q chòu taùc duïng cuûa löïc

tónh ñieän FE vaø di chuyeån töø A ® B :
Coâng nguyeân toá: A
α
  B B rA
dA = FE .dl Þ A = ò dA = ò FE .dl.cos a
B
A A rB

Xeùt ñieän tích q > 0 vaø q0 > 0 di chuyeån trong ñieän tröôøng cuûa q :
rB
B
k .q k .q.q0 dr * Coâng cuûa löïc tónh ñieän khi di chuyeån ñieän
A = ò q0 2 dl.cos a = òr
A
e .r e rA
2
tích ñi töø A -> B chæ phuï thuoäc vaøo vò trí ñaàu
vaø vò trí cuoái maø khoâng phuï thuoäc vaøo ñöôøng
(vì : dl.cos a = dr )
r
ñi thì löïc tónh ñieän laø löïc theá vaø tröôøng tónh
k .q.q0 æ 1 ù B k .q.q0 æ 1 1 ö ñieän laø tröôøng theá.
A= - = ç - ÷
e çè r úû rA e è rA rB ø
1.6.2 Theá naêng: ( naêng löôïng phuï thuoäc vaøo vò trí) Wt

B WtB
k .q.q0 k .q.q0
ò dA = ò -dW
A Wt A
t = Wt A - WTB =
e .rA
-
e .rB
k .q.q0
Þ Haøm theá naêng: Wt = + C .Choïn theá naêng goác ôû ¥ :
e .r
K .q.q 0
Wt (r =¥ ) = 0 Þ C = 0 Þ Wt (r ) =
e .r
Cuõng chính laø coâng di chuyeån ñieän tích q 0 trong ñieän tröôøng gaây ra bôûi ñieän tích q ñi töø
r ® ¥.
1.6.3 Ñieän theá cuûa 1 ñieän tích ñieåm ñaët caùch q moät ñoaïn r:
Moät ñieän tích ñieåm q seõ taïo ra xung quanh noù 1 ñieän tröôøng vaø ñieän theá (V) taïi ñieåm M
ñöôïc xaùc ñònh baèng.
k .q q > 0 ® VM > 0
VM = q < 0 ® VM < 0
e .r
* Ñieän theá naøy chính laø coâng di chuyeån 1 ñôn vò ñieän tích q 0 töø M ® ¥
1.6.4 Ñieän theá cuûa 1 heä ñieän tích ñieåm ( q1 , q2 ,..., q n ) gaây ra taïi M:
ìq1 ® M ® V1
ïq ® M ® V
ï 2 2
í
ï
ïîqn ® M ® Vn
n
q1 ,..., qn ® M ® VM = å Vi
i =1
1.6.5 Ñieän theá cuûa vaät tích ñieän: Vaät tích ñieän ® M ® V = ò
VTD
dV
Vd1: Ñieän theá taïi ñieåm M gaây ra bôûi daây L tích ñieän ñeàu λ > 0
r = x+a L a
dq = l.dx x M
K .dq K .l.dx O
Þ dV = =
e .r e ( x + a) x
Caû thanh: r
K .l.dx K .l dx K .l K .l
L L
æ L+aö
V =ò ò ln ( x + a )
L
= = ÞV= ln ç ÷
0
e ( x + a) e 0 x+a e 0
e è a ø

O
Vd2: Ñieän theá taïi ñieåm O gaây ra bôûi cung (O,R) tích ñieän ñeàu Q chaén goùc α
k k .Q k .l.R.a k .l.a
Þ V0 = ò dV = ò dq = = =
cong
e .R e .R e .R e
1.6.6 Maët ñaúng theá:
a/ Ñònh nghóa: laø taäp hôïp moïi ñieåm coù cuøng ñieän theá
b/ Tính chaát: dq
- Coâng di chuyeån 1 ñieän tích q 0 trong maët ñaúng theá thì baèng 0.
æ K .q K .q ö
Aq0 ( A® B ) = q0 ç - ÷ = q0 (VA - VB )
è e .rA e .rB ø
- Vectô cöôøng ñoä ñieän tröôøng taïi 1 ñieåm naèm treân maët ñaúng theá thì vuoâng goùc
maët ñaúng theá vaø theo chieàu giaûm cuûa ñieän theá.

1.7 Lieân heä giöõa E vaøø V:

Cho 2 ñieåm M, N raát gaàn nhau trong ñieän tröôøng E : ñieän theá taïi M laø VM = V øvaø
taïi N laø V+dV (dV>0) Ta di chuyeån 1 ñieän tích q 0 ñi töø M ® N
    N
( )
dA = q0 .E.dl = q0 .E.dl.cos E , dl = q0 .El .dl
dA( M ® N ) = q0 (VM - VN ) = q0 ( -dV )
dV M
Þ - dV = El .dl Þ El = -
dl
æ dV ö dV dV
Choïn : l » x; l » y; l » z Þ ç Ex = - ; ÷ Ey = - ; Ez = -
è dx ø dy dz
    æ ¶V  ¶V  ¶V  ö æ ¶  ¶  ¶ ö
Maø: E = Ex .i + E y . j + Ez .k = - ç i+ j+ k ÷ = -ç i + j + k ÷V
è ¶x ¶y ¶z ø è ¶x ¶y ¶z ø
  
E = - grad .V = -Ñ.V
   æ ¶  ¶  ¶ ö
* Töø V Þ E = - grad .V = -ÑV = - ç i + j + k ÷V
è ¶x ¶y ¶z ø
Vd: Cho ñieän theá trong ñieän tröôøng phaân boá theo quy luaät: V=x2+ y3+ z (V)
 

(

V = x 2 + y 3 + z Þ E = - 2 x.i + 3 y 2 . j + k )
Vd: Ñieäân theá taïi ñieåm M naèm treân ñöôøng noái daøi cuûa daây (truïc x ) caùch ñaàu gaàn nhaát goác
O moät ñoaïn x laø:
K .l é L + x ù K l
VM = ln = éln ( L + x ) - ln x ùû
e êë x úû e ë
 K .l é 1 1ù  K .l é 1 1 ù
ÞE=- ê - ú .i hay : E = -
e ëL+ x xû e ë x L + x úû
ê
  
* Töø: E ® V : Choïn phöông E laø phöông r Þ Toång quaùt: -dV = Er .dr
VB rB rB
Þ ò -dV = ò Er .dr Þ VA - VB = ò Er .dr

VA rA rA

Löu yù:
K .q
- Coâng thöùc: V = (ta choïn theá naêng Wt (r = 0 ) = 0, hay : V¥ = 0 ) thì ñieän tích phaûi
e .r
höõu haïn (khoâng ñöôïc tieán ra ¥ ).
- Khi ñieän tích phaân boá voâ haïn thì ta tính hieäu ñieän theá chöù khoâng theå tính ñöôïc
ñieän theá taïi 1 ñieåm.
Vd1: Daây daøi voâ haïn tích ñieän ñeàu λ >0 tính hieäu ñieän theá giöõa hai ñieåm M vaø N caùch daây
rM vaø rN .
Hay hai maët truï daøi voâ haïn, ñoàng truïc, tích ñieän ñeàu coù maät ñoä ñieän daøi theo truïc laø
+ λ vaø - λ tính hieäu ñieän theá hai maët truï. Duøng ñònh lyù Gauss Þ E Þ VM - VN
2.k .l 1 l
E= = .
e .r 2.p .e .e 0 r r
VN rN
l dr
ò
VM
-dV = ò Er .dr =
2p .e .e 0 ò
rM
r
l r l r
Û VM - VN = ln . r r =
N
ln N
2p .e .e 0 M
2p .e .e 0 rM
Vd2:
Maët phaúng voâ haïn tích ñieän ñeàu s tính hieäu ñieän theá giöõa hai ñieåm M vaø N M N
r
caùch maët phaúng rM vaø rN :
VN
s s s
ò dr.Er = ò 2e .e 0 dr = -ò dV Þ Vò -dV = 2.e .e 0 . r r Û VM - VN = 2.e .e 0 ( rN - rM )
r N
M
M
Vd3: Quaû caàu ñaëc: (0, R) tích ñieän ñeàu r hay ñieän tích toaøn theå laø Q tính ñieän theá ôû ñieåm O,
A Î maët caàu vaø M caùch O moät ñoaïn r .
0< r < R:
VA
r .r r R r R 2 r .R 2
Þ ò - dV = ò Er .dr =
3.e .e 0 ò0
Er = r.dr Û V0 - VA = . =
3.e .e 0 V 0
3.e .e 0 2 6.e .e 0
K .Q 1 4 r .R 2 r .R 2 r .R 2 r .R 2 O M A
VA = = r . p .R 3 = Þ V0 = + =
e .R 4p .e .e 0 .R 3 3.e .e 0 6.e .e 0 3.e .e 0 2.e .e 0 r
r .r
2
r .R r .r
2 2
V0 - VM = Þ VM = -
6.e .e 0 2.e .e 0 6.e .e 0
k .Q
r > R : VM =
e .r

CHÖÔNG 2: VAÄT DAÃN
Vaät daãn (kim loaïi) ñöôïc caáu taïo bôûi caùc nguyeân töû coù soá ñieän töû ôû lôùp ngoaøi cuøng
nhoû hôn 4 lieân keát yeáu vôùi haït nhaân, deã bieán thaønh nhöõng ñieän töû töï do. Döôùi taùc duïng

cuûa ñieän tröôøng ngoaøi, E 0 hay hieäu ñieän theá thì caùc ñieän töû töï do chòu taùc duïng cuûa löïc
 
ñieän FE = -e.E 0 di chuyeån ngöôïc chieàu vôùi ñieän tröôøng taïo thaønh doøng ñieän töû,neân kim
loaïi deã daãn ñieän.
2.1 Vaät daãn caân baèng tónh ñieän

2.1.1 Ñieàu kieän ñeå vaät daãn caân baèng tónh ñieän
a. Ñieän tröôøng beân trong vaät daãn phaûi baèng 0 .

b. Ñieän tröôøng E treân beà maët vaät daãn phaûi luoân luoân vuoâng goùc vôùi beà maët vaät daãn.
  
Et = 0 Þ E = En .
2.1.2 Tính chaát
a. Vaät daãn laø moät vaät ñaúng theá.
-dV = E.dr = 0 Þ V = hs
b. Khi ta truyeàn cho vaät daãn 1 ñieän tích q thì toaøn boä ñieän tích naøy seõ phaân boá treân beà
maët vaät daãn (beân trong trung hoøa). Neáu vaät daãn laø maët phaúng, maët truï, maët caàu thì ñieän tích
æ Qö
phaân boá ñeàu treân beà maët ç s = ÷ . Neáu beà maët vaät daãn loài loõm khaùc nhau thì ñieän tích taäp
è Sø
trung nhieàu ôû phaàn loài vaø haàu nhö khoâng tích ñieän ôû phaàn loõm.
2.2 Hieän töôïng ñieän höôûng

2.2.1 Ñònh nghóa

Ñaët thanh vaät daãn AB trung hoøa trong ñieän tröôøng E 0 hoaëc
-q +q
ñaët gaàn vaät tích ñieän Q >0 thì hai maët A, B ñoái dieän vôùi ñieän tröôøng Q A B
tích ñieän traùi daáu -q vaø +q (goïi laø ñieän tích caûm öùng)

Giaûi thích: caùc ñieän töû töï do trong vaät daãn döôùi taùc duïng cuûa ñieän tröôøng ngoaøi E 0 seõ chòu
 
1 löïc FE di chuyeån ngöôïc chieàu E 0 , tích ñieän –q ôû maët A vaø +q ôû maët B
 
Khi tích ñieän thì hai maët A, B xuaát hieän ñieän tröôøng phuï E ' ngöôïc chieàu E 0 . Ñieän tröôøng
  
toång hôïp beân trong vaät daãn: E = E0 + E ' . Hieän töôïng tích ñieän vaät daãn tieáp tuïc khi E ' chöa
baèng E 0 vaø taêng daàn cho ñeán luùc E ' = E 0 thì ñieän tröôøng beân trong vaät daãn baèng 0. Ta coù
vaät daãn caân baèng tónh ñieän.
2.2.2 Phaân loaïi
a. Ñieän höôûng moät phaàn: q=Q
Khi vaät daãn AB khoâng bao truøm heát vaät tích ñieän Q thì ta coù -Q
hieän töôïng ñieän höôûng moät phaàn, khi ñoù q<Q.
Q>0
b. Ñieän höôûng toaøn phaàn

Ñieän tröôøng E 0 aûnh höôûng toaøn boä leân vaät daãn.
Vaät daãn AB bao truøm heát vaät tích ñieän Q, khi ñoù q = Q.

2.3 Vaät daãn coâ laäp (VDCL)

Vaät daãn coâ laäp veà phöông dieän ñieän khi noù ñaët caùch xa vaät khaùc coù gaây aûnh höôûng
ñeán söï phaân boá ñieän tích cuûa vaät daãn.
2.3.2 Ñieän dung cuûa vaät daãn coâ laäp
Truyeàn cho vaät daãn coâ laäp moät ñieän tích Q thì vaät daãn coù ñieän theá V, taêng Q thì V
Q
taêng theo vaø ngöôïc laïi, nhöng tæ soá luoân luoân laø haèng soá goïi laø ñieän dung cuûa vaät daãn coâ
V
Q
laäp. C = ( F ) = hs
V
VD: Vaät daãn hình caàu coù C = 1F, tính R
Quaû caàu chæ phaân boá ñieän tích Q treân beà maët => coù theå xem laø caàu roãng coù:
k .Q k Q k .C
V= ÞR= . = Þ R = 9.109 m
e .R e V e
2.4 Tuï ñieän

2.4.1 Ñònh nghóa
Khi vaät daãn B bao truøm heát vaät daãn A, ta tích cho vaät daãn A moät ñieän
tích +Q, thì hai beà maët trong vaø ngoaøi cuûa vaät daãn B seõ tích ñieän –
Q, +Q.
Noái maët ngoaøi cuøng cuûa vaät daãn B xuoáng ñaát (maët ngoaøi cuøng trung
hoøa) ta coù hai beà maët kim loaïi tích ñieän traùi daáu –Q, +Q goïi laø hai
baûn (coát) cuûa tuï ñieän.
2.4.2 Ñieän dung cuûa tuï ñieän
Ta tích ñieän cho tuï ñieän moät ñieän tích Q thì giöõ hai baûn tuï coù hieäu ñieän theá U. Taêng Q thì U
Q
taêng vaø ngöôïc laïi, nhöng tæ soá luoân luoân laø haèng soá, goïi laø ñieän dung cuûa tuï ñieän:
U
Q
C = = hs
U
2.4.3 Ñieän dung cuûa caùc tuï ñieän ñaëc bieät d
e .e 0 .S
a. Tuï phaúng: C =
d
s s
E1 = E2 = ÞE=
2.e .e 0 e .e 0
V
+s -s
B d
s Q.d
V
ò -dV = ò E.dr = ò0 e .e 0 .dr = S .e .e 0 = U O r
A

2p .e .e 0 .l
b.Tuï truï: C = R2
R R1
ln 2
R1
D.S3 = D.2p .r.l = +Q
Q Q
ÞD= ÞE= O
2p .r.l 2p .e .e 0 .l.r
VB R r
Q 2
dr Q R
U = ò -dV = ò E.dr = ò = .ln 2
VA
2p .e .e 0 .l R1 r 2p .e .e 0 .l R1
4p .e .e 0 .R1.R2
c.Tuï caàu: C =
R2 - R1
Q Q R2 +Q -Q
ò D.dS = D.4p .r = +Q Þ D =
— ÞE= R1
2
4p .r 2
4p .e .e 0 .r 2
VB R2 R O r
Q dr Q æ 1ù 2
Þ U = ò -dV = ò E.dr = ò r 2 4p .e .e 0 çè - r ûú R
=
VA
4pe .e 0 R1 1
Q æ R2 - R1 ö
ÛU = ç ÷
4p .e .e 0 è R1.R2 ø
2.5 Naêng löôïng ñieän tröôøng

2.5.1 Naêng löôïng ñieän tröôøng cuûa heä hai ñieän tích ñieåm: q1, q2.
k .q1.q2
WE = Wt =
e .r
Chính laø coâng cuûa ñieän tích q2 di chuyeån töø r ra voâ cuøng trong ñieän tröôøng cuûa q1, hay coâng
ngöôøi ta di chuyeån ñieän tích q2 töø # ñeán r trong ñieän tröôøng cuûa q1 vaø hoaùn ñoåi ngöôïc laïi.
1 k .q 1 k .q 1 1
Û WE = Wt = .q1 2 + .q2 1 = .q1.V1 + .q2 .V2
2 e .r 2 e .r 2 2
k .q2
V1 = ñieän theá taïi q1 do q2 gaây ra.
e .r q2
k .q
V2 = 1 ñieän theá taïi q2 do q1 gaây ra
e .r q1
2.5.2 Naêng löôïng ñieän tröôøng cuûa heä ñieän tích ñieåm (q1, q2, … , qn):
1 n 1
WE = å qi .Vi = (q1 .V1 + q2 .V2 + ...... + q n .Vn )
2 i =1 2 q2
Vi laø ñieän theá taïi qi do caùc ñieän tích khaùc qi gaây ra. q1
qn

VD: Cho moät töù cöïc tuyeán tính nhö hình veõ. Tính coâng taïo töù cöïc treân.
1
W= ( q1.V1 + q2 .V2 + q3 .V3 )
2
k .(-2q) k . ( q ) -2q +q
V1 = + = V3 +q
e .a e .2a
2.k . ( q )
V2 =
e .a
1 é k .(-2q ). ( q ) k .(q 2 ) 2.k . ( q ) ( -2q) ù
Þ W = ê2 +2 + ú
2ë e .a e .2a e .a û
2.5.3 Naêng löôïng ñieän tröôøng cuûa VDCL.
1 1
dW = dq.V Û ò dW = ò dq.V
2 2
2
1 1 1Q
W = Q.V = C.V 2 =
2 2 2 C
2.5.4 Naêng löôïng ñieän tröôøng cuûa tuï ñieän:

1 1 2 1 Q2
W = Q.U = C.U =
2 2 2 C2
2.5.5 Naêng löôïng ñieän tröôøng:

Trong khoaûng khoâng gian ñieän tröôøng, naêng löôïng ñieän tröôøng ñònh xöù taïi moïi ñieåm
trong khoâng gian ñieän tröôøng vaø maät ñoä naêng löôïng ñieän tröôøng taïi moïi ñieåm ñöôïc xaùc ñònh:
1 1 1 D2
wE = E.D = e .e 0 .E 2 =
2 2 2 e .e 0
dWE
wE =
dV
vaø WE = ò d .W = ò w
E E .dV
(V ) V
d
* Tuï ñieän phaúng:
1 Q2
.
2 e .e . S r
WE 0 1 Q2 1 s2 1 S O
wE = = d = = . = .E . D +s -s
V S .d 2 e .e 0 .S 2 2 e .e 0 2
Löu yù:
K .Q
VA =
R
K .Q
EA = 2
R
K .Q
VM (r > R ) =
r
K .Q
EM = 2
r
* 2 vaät ñöôïc noái vôùi nhau:

K .Q
VA =
RA
K .Q
VB =
RB
Noái A, B:
'
V ' A = VB
'
K .Q A K .Q ' B
Û =
RA RB
' '
Vôùi: Q A + QB = Q A + QB
'
QA RA
Hay: =
QB
'
RB

CHÖÔNG 3: ÑIEÄN MOÂI

Ñieän moâi hay chaát caùch ñieän coù caáu taïo soá ñieän töû ngoaøi cuøng lôùn hôn 4, lieân keát
maïnh vôùi haït nhaân neân khoâng böùt ra thaønh nhöõng ñieän töû töï do. Döôùi taùc duïng cuûa
ñieän tröôøng ngoaøi hay ñieän theá thì caùc ñieän tích chòu taùc duïng cuûa löïc ñieän chæ laøm leäch
vò trí cuûa ñieän tích chöù khoâng chuyeån ñoäng neân ñieän moâi khoâng daãn ñieän. Neáu ñieän
tröôøng ngoaøi raát maïnh thì caùc ñieän töû bò böùt ra khoûi nguyeân töû thaønh nhöõng ñieän töû töï
do di chuyeån ngöôïc chieàu vôùi ñieän tröôøng, ta noùi ñieän moâi bò phaù huûy => vaät daãn.
3.1 Hieän töôïng phaân cöïc ñieän moâi

Ñaët thanh ñieän moâi trong ñieän tröôøng ngoaøi hay gaàn vaät +q
Q -
tích ñieän thì hai beà maët A vaø B ñoái dieän vôùi ñieän tröôøng cuûa chaát B
moâi tích ñieän traùi daáu goïi laø ñieän tích lieân keát.
3.1.2 Giaûi thích
a. Ñieän moâi phaân töû khoâng phaân cöïc:
Goàm phaân töû coù phaân boá electron ñoái xöùng (H2, O2,…), neân
troïng taâm cuûa ñieän tích döông (G+), vaø aâm (G-) truøng
nhau Þ phaân töû khoâng phaân cöïc.

Döôùi taùc duïng cuûa ñieän tröôøng ngoaøi E 0 seõ laøm leäch troïng G
taâm cuûa hai ñieän tích: Troïng taâm cuûa ñieän tích (G+), (G-) G
+
chòu taùc duïng cuûa löïc ñieän neân khoâng truøng nhau taïo -

thaønh moät moâmen löôõng cöïc ñieän phaân töû pe cuøng
 A B
phöông chieàu vôùi E 0 : söï phaân cöïc electron. ÔÛ beân trong
chaát ñieän moâi seõ trung hoøa, vaø hai maët A, B ñoái dieän vôùi
ñieän tröôøng tích ñieän traùi daáu.
  
pe = e 0 .a .E0 phuï thuoäc E 0 : löôõng cöïc ñieän phaân töû ñaøn hoài (a: ñoä phaân cöïc phaân töû)
b. Ñieän moâi phaân töû phaân cöïc
Ñöôïc caáu taïo bôûi phaân töû coù phaân boá electron khoâng ñoái
xöùng (HCl; CH3Cl; NH3;…) neân troïng taâm ñieän tích (G+),
(G-) khoâng truøng nhau taïo thaønh moät moâmen ñieän phaân töû G+
 G+ G-
pe coù phöông chieàu hoãn loaïn trong chaát ñieän moâi nhöng G-

åp e =0.

Döôùi taùc duïng cuûa ñieän tröôøng ngoaøi E 0 , troïng taâm cuûa A B
ñieän tích (G+), (G-) chòu taùc duïng cuûa löïc ñieän taïo thaønh

moät moâmen ngaãu löïc, laøm cho caùc pe quay (ñònh höôùng)

sao cho coù phöông chieàu gaàn truøng vôùi E 0 nhöng p e khoâng ñoåi (löôõng cöïc cöùng) : söï phaân
cöïc ñònh höôùng. ÔÛ beân trong vaãn trung hoøa vaø hai maët A, B tích ñieän traùi daáu.
  
Neáu ñieän tröôøng E 0 raát maïnh, luùc naøy pe cuøng phöông chieàu E 0 .

c. Ñieän moâi tinh theå: coù caáu taïo maïng tinh theå ion döông vaø aâm loàng vaøo nhau. Döôùi taùc
 
duïng cuûa ñieän tröôøng ngoaøi E 0 ,caùc maïng ion döông dòch chuyeån theo chieàu cuûa E 0 coøn ion
aâm ngöôïc chieàu gaây hieân töôïng phaân cöïc:söï phaân cöïc ion.
Ñoái vôùi ba ñieän moâi treân thì hieän töôïng phaân cöïc ñieän moâi bieán maát khi caét ñieän
tröôøng ngoaøi.
3.2 Vectô phaân cöïc ñieän moâi Ñieän tröôøng trong chaát ñieän moâi.
Vectô phaân cöïc ñieän moâi baèng toång moment ñieän cuûa caùc phaân töû coù trong moät ñôn vò theå

 å pe
tích khoái ñòeân moâi: Pe =
DV
 
* Ñoái vôùi ñieän moâi phaân töû khoâng phaân cöïc vaø ñieän moâi tinh theå pe E0
 n. p e   
Pe = = n0 . pe = n0 .e 0 .a .E = e 0 .c e .E
DV
Vôùi : n 0 : maät ñoä phaân töû
c e = n0 .a : heä soá phaân cöïc cuûa moät ñôn vò theå tích chaát ñieän moâi hay ñoä caûm ñieän moâi.
n0 . pe2
* Ñoái vôùi ñieän moâi phaân töû phaân cöïc: c e = (k: haèng soá Bolzmann; T nhieät ñoä tuyeät
3e 0 .k .T
ñoái).

3.2.2 Lieân heä giöõa vectô phaân cöïc ñieän moâi Pe vaø maät ñoä ñieän maët cuûa ñieän tích lieân keát
Maät ñoä ñieän tích maët s cuûa caùc ñieän tích lieân keát xuaát hieän treân maët phaúng giôùi haïn
cuûa khoái ñieän moâi:

Pen = s = Pe .cos a
3.3 Ñieän tröôøng trong chaát ñieän moâi.

3.3.1 Ñieän tröôøng toång hôïp trong ñieän moâi ñoàng nhaát, ñaúng höôùng.
 
Do hai beà maët A, B traùi daáu neân xuaát hieän ñieän tröôøng phuï E ' ngöôïc chieàu E0 , ñieän
    æ E0 ö
tröôøng toång hôïp beân trong chaát ñieän moâi E : E = E0 + E ' vaø ç E = E0 - E ' =
è e ÷ø
s'
Vôùi s ' = Pen = e 0 .c e .En = e 0 .c e .E Þ E ' = = c e .E
e0
Þ ( E = E0 - E ' = E0 - c e .E Þ E0 = (1 + c e ).E = e .E )
 
3.3.2 Vectô ñieän caûm D vaø vectô phaân cöïc ñieän moâi Pe
  
* Ñoái vôùi ñieän moâi baát kyø: D = e 0 .E + Pe
* Ñoái vôùi ñieän moâi ñoàng nhaát, ñaúng höôùng:

   
D = e 0 .E + e 0 .c e .E = e 0 .E (1 + c e )
  vôùi: e = 1 + c e
hay : D = e .e 0 .E

 
3.3.3 Ñöôøng söùc cuûa E , D khi qua maët phaân caùch cuûa 2 moâi tröôøng:
Khi qua maët phaân caùch 2 moâi tröôøng:

a. Ñoái vôùi E :
E1n e 2
E1t = E2t ; E1n ¹ E2 n =
E2 n e1
KL:

• Thaønh phaàn tieáp tuyeán cuûa E laø lieân tuïc khi qua maët phaân caùch 2 moâi tröôøng.

• Thaønh phaàn phaùp tuyeán cuûa E khoâng lieân tuïc khi qua maët phaân caùch 2 moâi tröôøng.

b. Ñoái vôùi D :
D1t e1
D1n = D2 n ; D1t ¹ D2t =
D2t e 2
KL:

• Thaønh phaàn tieáp tuyeán cuûa D khoâng lieân tuïc khi qua maët phaân caùch 2 moâi tröôøng.

• Thaønh phaàn phaùp tuyeán cuûa D laø lieân tuïc khi qua maët phaân caùch 2 moâi tröôøng.

PHAÀN IV: TÖØ

CHÖÔNG 4: TÖØ TRÖÔØNG CUÛA DOØNG ÑIEÄN KHOÂNG ÑOÅI
4.1 Khaùi nieäm cô baûn:

4.1.1 Doøng ñieän: Laø doøng chuyeån dôøi coù höôùng cuûa caùc ñieän tích. Theo quy öôùc chieàu doøng
ñieän laø doøng chuyeån dôøi cuûa ñieän tích (+).
a/ Doøng ñieän trong kim loaïi:doøng caùc e - töï do.
b/ Doøng ñieän trong dung dòch ñieän phaân: doøng caùc ion (+), (-).
ion (+) ® Cathode
ion (-) ® Anode
c/ doøng ñieän trong chaát khí: doøng caùc ion (+), (-) vaø caùc e - töï do.
4.1.2 Cöôøng ñoä doøng ñieän I:
Laø soá ñieän löôïng ñi qua dieän tích S trong 1s.
dq æC ö
I= ç ÷ ( A)
dt èsø

4.1.3 Vectơ maät ñoä doøng ñieän: J coù phöông, chieàu cuûa doøng ñieän
* Ñoä lôùn:

J =
dI
dS n
( )
A 2
m
S
     Sn
dI = J .dS = J . dS .cos a = J .dS n
4.1.4 Suaát ñieän ñoäng cuûa nguoàn:
*  *
o x=— ò E .dl ¹ 0 Þ E : tröôøng xoaùy
(C )
  
o ò .dl = 0
—E
C
Þ E : tröôøng theá.
Suaát ñieän ñoäng laø coâng cuûa 1 löïc ñieän tröôøng E * dòch chuyeån ñieän tích +1C ñi 1 voøng quanh
maïch kín cuûa nguoàn ñoù.

E * : tröôøng xoaùy (ñieän tröôøng bieán ñoåi theo thôøi gian)

4.1.5 Phaàn töû doøng ñieän: I .dl
Phaàn töû doøng ñieän laø 1 ñoaïn raát ngaén cuûa doøng ñieän coù phöông, chieàu cuûa doøng ñieän vaø coù
ñoä lôùn I.dl
4.2. Ñònh luaät ampe (Ñònh luaät töông


taùc giöõa 2 phaàn töû doøng ñieän):

Xeùt 2 phaàn töû doøng ñieän : I 0 .dl0 vaø I .dl caùch nhau 1 ñoaïn r thì seõ chòu bôûi caëp löïc
 
töông taùc dF0 vaø dF (ñöôïc goïi laø löïc Ampe hay löïc töø)
  
(
 µ .µ0 I 0 .dl0 ´ I .dl ´ r
dF0 = .
)
4p r3
  
(
 µ .µ0 I .dl ´ I 0 .dl0 ´ r0
dF = .
)
4p r03

4.3 Töø tröôøng: 

4.3.1 Töø tröôøng gaây ra bôûi phaàn töû doøng ñieän I .dl :

Phaàn töû doøng ñieän I .dl seõ taïo ra xung quanh noù 1 töø tröôøng vaø ngöôøi ta tính töø

tröôøng taïi 1 ñieåm M thoâng qua ñaïi löôïng vectô caûm öùng töø dB .

  µ .µ0 I .dl ´ r
I .dl ® M ® dB = .
4p r3
( )
Vôùi: µ 0 = 4p .10 -7 H m : haèng soá töø
M
µ : ñoä töø thaåm töông ñoái cuûa moâi tröôøng
• Ñieåm ñaët: taïi M

• Phöông: ñöôøng thaúng vuoâng goùc maët phaúng
• Chieàu: quy taéc vaën nuùt chai
• Ñoä lôùn:
4.3.2 Töø tröôøng gaây ra bôûi daây daãn: (nguyeân lyù choàng chaát töø tröôøng):
Töø tröôøng cuûa 1 daây daãn thì baèng toångtöø tröôøng cuûa caùc phaàn töû trong daây daãn.
  µ .µ0 I .dl ´ r
I .dl ® M ® dB = .
4p r3
 
Caû daây ® M ® B = ò dB
caûdaây
4.3.3 Töø tröôøng cuûa nhieàu daây daãn:


dây1 ® M ® B1 ü
 ï
dây 2 ® M ® B2 ï
ï  n 
 ý taiM : B = å Bi
 ï i =1
 ï
n ® M ® Bn ï
þ

Vd1: Cho 1 daây daãn thaúng coù doøng ñieän I. Tính B taïi M treân ñöôøng noái daøi cuûa daây.

sin a = 0 Þ B = 0
Vd2: Tính B taïi 1 ñieåm ngoaøi daây caùch ñoaïn a:

x a.da
tga = Þ x = a.tga Þ dx =
a cos 2 a
a a
cos a = Þ r = ; sin q = cos a
r cos a a

  µ .µ0 Idl ´ r µ .µ0 I .dl α q
Idl ® M ® dB = . Þ dB = . .sin q
4.p r 3
4.p r 2 O
µ .µ0 I .a.da cos a x
day ® M ® B = ò dB = ò . .
4p cos 2 a a 2
cos 2 a
a2
µ .µ0 I µ .µ0 I
B= . ò cos a .da = . ( sin a 2 + sin a1 )
4p a -a 1
4p a
• ñieåm ñaët: taïi M M

• phöông: ñöôøng thaúng vuoâng goùc (daây, M)
• chieàu: quy taéc vaën nuùt chai α2
α
a 1
• ñoä lôùn:
Daáu +: hình chieáu M treân daây

Daáu -: hình chieáu M ngoaøi daây

Vd3: Cho 1 cung troøn (0, R) goùc chaén a , BO = ? . Daøi: l = R.a
  µ .µ0 I .dl O
Idl ® O ® dB dB = .sin 900
4p r 2
µ .µ0 I µ .µ0 I
Þ B = ò dB = . 2 ò dl = . .l j
4p R dây 4p R 2
µ .µ0 .I
B= (a ) a : radian
4p .R
• Ñieåm ñaët: taïi 0
• Phöông: ñöôøng thaúng vuoâng goùc maët phaúng (daây, 0)
• Chieàu: quy taéc vaën nuùt chai
I
• Ñoä lôùn:
I

Vd4:Cho daây daãn daøi voâ haïn coù doøng ñieän I chaïy qua ñöôïc uoán nhö hình veõ. Tính BO
µ .µ0 .I µ .µ0 .I µ .µ0 .I 1

BO = .p + = . (p + 1)
4p .R 4.p .R 4p .R I O
1
Vd5:
3 A B 4
I1
I α I
0
O
I2

ì µ .µ0 .I1 ü
ïï B1 = 4p R .a ï
í ï
ï B = µ .µ0 .I 2 . ( 2p - a ) ï
ïî 2 4p R ï
ï
U AB = I1.Â1 = I 2 .Â2 ï
l1 l2 ïï
= r .I1 = r .I 2 ý Þ B1 = B2
S S ï
R.a r .R ( 2p - a ) ï
=r .I1 = .I 2 ï
S S ï
Þ I1.a = I 2 . ( 2p - a ) ï
ï
ï
ïþ
µ .µ0 .I æ aö
B3 = B4 = sin 90 - sin ÷
a çè 2ø
4p .R.cos
2
µ .µ0 .I æ aö
Þ B0 = 2.B3 = ç sin 90 - sin ÷
a
2p .R.cos è 2ø
2
 y
Vd6: Voøng (0, R): xaùc ñònh BM taïi M caùch O khoaûng h treân truïc.

  µ .µ0 I .dl ´ r µ .µ0 I .dl
I .dl ® M ® dB = . ; dB = .
4p r 3
4p r 2
 
vong ® M ® B = ò dB M
ò dB X =0 h
R α
ò dBY = ò dB.sin a ;sin a = r
µ .µ0 .I .dl R µ.µ0 .I .R O
Û BY = ò
4p .r 3 ò
. = . dl R
4p .r 2 r
µ .µ0 .I .R 2 µ.µ0 .I .S
= =
2.r 3 2p .r 3
 µ .µ0   
BM = .P vôù i P = I .S :Vecto moment töø
2p .r 3
m m

4.4 Töø thoâng:

4.4.1 Ñöôøng söùc cuûa töø tröôøng:
a/ Ñònh nghóa:

Ñöôøng söùc cuûa B laø1 ñöôøng cong maø tieáp tuyeán taïi moïi ñieåm treân ñöôøng cong truøng
 
phöông vôùi B , chieàu cuûa ñöôøng söùc laø chieàu cuûa B .
b/ Tính chaát:
o Caùc ñöôøng söùc cuûa töø tröôøng khoâng caét nhau.
o Ñöôøng söùc cuûa töø tröôøng laø ñöôøng cong kheùp kín.
o Taäp hôïp caùc ñöôøng söùc töø tröôøng ® töø phoå.
o Ngöôøi ta quy öôùc veõ soá ñöôøng söùc leân 1 ñôn vò dieän tích tieát dieän coù giaù trò = B. I
4.4.2 Töø thoâng:


Thoâng löôïng vectô B göûi qua 1 dieän tích dS
 
dfB = B.dS = B.dS .cos a

o df > 0 : B ñi ra

o df < 0 : B ñi vaøo
4.4.3 Ñònh lyù Gauss ñoái vôùi töø tröôøng:
a/ Phaùt bieåu:

Thoâng löôïng vecto caûm öùng B göûi qua maët kín S baát kyø thì baèng 0.
 
ò B.dS = 0 (tröôøng xoaùy)
(S )
  
b/ Coâng thöùc daïng tích phaân, vi phaân: ò B.dS = 0 ,
(S )
divB = 0
4.5 Ñònh lyù ampe (ñònh lyù doøng ñieän toaøn phaàn)

4.5.1 Vectô cöôø n g ñoä töø tröôø n g: H khoâng phuï thuoäc vaøo moâi tröôøng.


H=
B
µ .µ 0
( )A
m

4.5.2 Löu soá cuûa vectô cöôøng ñoä töø tröôøng H doïc ñöôøng cong kín (C) baát kyø.
a/ Ñònh nghóa:
   
ò ò ( ) 
H .dl = H .dl. cos H , dl ¹ 0 Þ H : tröôøng xoaùy
( )
C

4.5.3 Ñònh lyù Ampe:


a/ Phaùt bieåu: Löu soá vectô cöôøng ñoä töø tröôøng H doïc theo ñöôøng cong kín (C) baát kyø (1
voøng) thì baèng toång ñaïi soá caùc cöôøng ñoä doøng ñieän xuyeân qua dieän tích giôùi haïn bôûi ñöôøng
cong ñoù.
  n
ò H .d l = å Ii i=
Cöôøng ñoä doøng ñieän coù giaù trò (+) khi doøng ñieän xuyeân qua dieän tích giôùi haïn bôûi ñöôøng
cong (C) coù chieàu theo chieàu tieán cuûa vaën nuùt chai vaø ngöôïc laïi; coøn ôû ngoaøi thì baèng 0.
  I2
VD1: ò .dl = I 1 - I 2
H
I3
C
I1
 
VD2: ò H .dl = 2 I 1 - I 2 - 2 I 3 + I 3 I2
I3 I1
b/ Coâng thöùc cuûa ñònh lyù Ampe daïng tích phaân vaø vi phaân:
   
ò .dl =
—H ò J .dS
(C ) (S )
  
i j k
         ¶ ¶ ¶
ò rotH .dS = ò J .dS hay : rot H = Ñ ´ H = J vôùi : rot H =
¶x ¶y ¶z
(S ) (S )
Hx Hy Hz

c/ Aùp duïng ñònh lyù Ampe ñeå tính H cuûa cuoän daây hình xuyeán taïi M. Choïn C (0, r) coù chieàu
nhö hình veõ:
 
ò .dl = —
— H ò H .dl = H —
ò dl = H .2p .r
(C ) (C ) (C )
*R1 < r < R2 : H .2p .r = å I i = + n.I Þ H n.I I

2p .r M
*r < R1 : H .2p .r = 0 Þ H = 0
*r > R2 : H .2p .r = 0 Þ H = 0 R
Cho r , R1 , R2 ® ¥ Þ cuoän daây thaúng daøi voâ haïn r
R
1
n
n0 = (soá voøng daây/m) 2
2p .r
Þ H = n0 .I Þ töø tröôøng ñeàu (khoâng phuï thuoäc vaøo r)

4.6 Löïc töø (löïc Ampe):  

4.6.1 Ñònh nghóa: Moät phaàn töû doøng ñieän I 0 .dl0 ñaët trong töø tröôøng B seõ chòu 1 löïc töø:
    
* I 0 .dl0 ® B ® dFO = I 0 .dl0 ´ B

ì o Ñieåm ñaët: taïi I 0 .dl0

 ïï o Phöông: ñöôøng thaúng vuoâng goùc maët phaúng ( I .dl ,)
dF0 í 0 0
ï o Chieàu: quy taéc baøn tay traùi

ïî o Ñoä lôùn: dF = I .dl .B. sin a
0 0 0
I
  
* Neáu caû daây ® B ® FO = ò dFO
4.6.2 Aùp duïng:
  µ .µ0 .I
v Daây ñaët trong B cuûa daây daãn daøi voâ haïn: B =
2p .x
a/ Ñoaïn daây I0 ,l0 ñaët song song caùch daây I khoaûng x: I
    
I 0 dl0 ® B ® dFO = I 0 dl0 ´ B l0
dF0 = I 0 dl0 .B.sin 90 = I 0 .dl0 .B
0
I0
µ .µ0 .I
Þ F0 = ò dF0 = B.I 0 ò dl0 = B.I 0 .l0 = .I 0.l0
2p .x x
b/ Ñoaïn daây I0 ,l0 ñaët vuoâng goùc daây I khoaûng x::
µ .µ 0 .I
dF0 = .I 0 .dl0
2p .x
a + l0
µ .µ 0 .I .I 0
dx µ .µ 0 .I .I 0 æ a + l0 ö
Þ F0 = ò dF0 = = ò lnç ÷
2p a
x 2p è a ø
1 1 1 1
x G = ò dm.x = ò dmg.x = ò dp.x =
F0 ò
dF0 .x
m mg p
a + l0
1 µ .µ 0 .I 1 µ .µ 0 .I .I 0
=
F0 ò 2p .x
.I 0 .dl0 .x =
µ .µ 0 .I .I 0 æ a + l0 ö
.
2p
.l0
a
lnç ÷
2p è a ø I
l0 I0
= a
æ a + l0 ö l0
lnç ÷
è a ø
 I0
v B ñeàu: l0
a/ Moät ñoaïn daây thaúng:
    
I 0 .dl0 ® B ® dF0 = I 0 .dl0 ´ B
Þ F0 = ò I 0 dl0 .B = B.I 0 .l0

x
b/ Moät cung:
 
F0 = ò dF0
F0 x = ò dF0 x = 0
j
F0 y = ò dF0 .cos j = ò I 0 .dl0 .B.cos j
+a
F0 y = B.I 0 .R ò cos j .dj = 2.B.I 0 .R.sin a
-a
F0 = 2.B.I 0 .R.sin a
y

4.7 Ñieän tích q chuyeån ñoäng vôùi vaän toác J 
4.7.1 Ñònh nghóa: qJ

Ñieän tích q chuyeån ñoäng vôùi vaän toác J ñöôïc

coi töông ñöông nhö doøng ñieän Idl . 

4.7.2 Töø tröôøng gaây ra bôûi qJ( ) Idl
 
  µ .µ0 qJ ´ r
qJ ® M ® Bq = . 3
4p r
4.7.3 Löïc Lorentz:
    
q.J ® B ® FL = qJ ´ B
 
FL = qJ.B.sin(qJ , B)

CHÖÔNG 5: CAÛM ÖÙNG ÑIEÄN TÖØ
5.1 Thí nghieäm faraday:

N
B + -
5.1 Thí nghieäm Faraday chöùng toû:

- Ñöa thanh nam chaâm vaøo trong oáng daây thì kim ñieän keá bò leäch, chöùng toû coù doøng
ñieän caõm öùng xuaát hieän trong cuoän daây.
- Neáu ruùt thanh nam chaâm ra thì kim ñieän keá bò leäch theo chieàu ngöôïc laïi, chöùng toû
doøng ñieän caûm öùng coù chieàu ngöôïc laïi.
- Di chuyeån thanh nam chaâm caøng nhanh thì kim ñieän keá leäch nhieàu, chöùng toû Icöù lôùn
- Thanh nam chaâm ñöùng yeân kim ñieän keá chæ 0, chöùng toû Icöù = 0
5.2 Qua thí nghieäm treân ta keát luaän:
a. Söï bieán ñoåi töø thoâng qua maïch kín laø nguyeân nhaân phaùt sinh ra doøng ñieän caûm öùng
chaïy trong maïch.
b. Doøng ñieän caûm öùng chæ toàn taïi trong thôøi gian töø thoâng göûi qua maïch bieán ñoåi.
c. Cöôøng ñoä doøng ñieän caûm öùng tyû leä vôùi toác ñoä bieán ñoåi cuûa töø thoâng.
d. Chieàu cuûa doøng ñieän caûm öùng chæ phuï thuoäc vaøo töø thoâng göûi qua maïch taêng hay
giaûm.
5.2 Ñònh luaät lenz (Xaùc ñònh chieàu cuûa doøng ñieän caûm öùng)
Doøng ñieän caûm öùng phaûi coù chieàu sao cho töø tröôøng cuûa noù sinh ra coù taùc duïng choáng
laïi nguyeân nhaân phaùt sinh ra noù.
 
f ® Bcu ¯ B
 
f ¯® Bcu B
5.3 Ñònh luaät cô baûn caûm öùng ñieän töø (Xaùc ñònh suaát ñieän ñoäng caûm öùng)
Suaát ñieän ñoäng caûm öùng luoân luoân baèng veà trò soá nhöng traùi daáu vôùi toác ñoä bieán ñoåi
cuûa töø thoâng göûi qua maët.
df    
x cu = - với df = B.dS = B.dS . cos( B, dS )
dt
5.4 Baøi taäp cô baûn caûm öùng ñieän töø:
• Daïng 1:
   
- Tính df = B.dS = B.dS . cos( B, dS )
df df
- Laäp tyû soá: Þ x cu = -
dt dt
• Daïng 2:
   
- Tính df = B.dS = B.dS . cos( B, dS )
- Tính f = ò df =
(S )
f (t )
d (f ) d (f )
- Ñaïo haøm: Þ x cu = -
dt dt
 B
1. Trong töø tröôøng B của daây dẫn voâ hạn +

a/ Tính xcöù của thanh AB ñặt song song daây, di chuyển vận tốc J ^ daây
df = B.dS = B.l.dx l
I
df B.dS dx
= = B.l. = B.l.J Þ x = df = µ.µo .I .l.J -
dt dt dt A
2p .x
cu
  dt x
I cu ® Fcu ¯ J

b/ xcöù cuûa thanh AB ñaët vuoâng goùc daây, di chuyeån vôùi vaän toác J // daây,
caùch ñaàu gaàn nhaát thanh moät ñoaïn d y
µ .µ 0 .I
df = B.dS = .(dx.dy )
2p .x
d +l
µ .µ o .I µ .µ o .I æd +lö x
f= ò .(dx.dy ) = .dy. lnç ÷
d
2p .x 2p è d ø x
+ -
df µ .µ o .I . dy d + l µ .µ o .I .J d +l I B
= . . ln = . ln A
dt 2p dt d 2p d
µ .µo .I .J d + l d l
x cu = ln
2p d

c/ Khung daây chöõ nhaät (ab) caùch ñoaïn d, di chuyeån J ^ daây
µ .µ o .I
df = B.dS = .b.dx
2px
µ .µ o .I d + a dx µ .µ o .I .b æ d + a ö
f = ò df = .b ò = lnç ÷
2p d
x 2p è d ø
µ .µ o .I .b b
f (t ) = [ln(Jt + a ) - ln(Jt )] (vì d = J t) Icu
2p I
df µ .µ o I .b é J Jù
Þ e cu = - = ê - ú
dt 2p ëJt + a Jt û
x
µ .µ o I .b.J é 1 1ù
= ê - ú d a
2p ëd + a d û
µ .µ o I .b.J é 1 1 ù
= ê - ú
2p ëd d + aû
µ .µo I .b.J é 1 1 ù
x cu = ê -
2p ë d d + a úû
d/ Gioáng ví duï c, nhöng doøng ñieän I thay ñoåi theo:
ÑH Baùch Khoa TP.HCM – T.S TRAÀN ANH TUÙ b 78

Icu
I
I = I o .e -a .t (Io , a laø haèng soá), khung ñöùng yeân

µ .µo .b æ d + a ö
f (t ) = ln ç ÷ .I o .e
-a .t
2p è d ø
df µ.µ o .b æ d + a ö -a .t
Þ e cu = - = lnç ÷.I o (-a )e
dt 2p è d ø t ® I ¯Þ f ¯
 
µ.µ o I .b.a æ d + a ö Þ Bcu B
= lnç ÷
2p è d ø
µ .µo I .b.a æ d + a ö
x cu = ln ç ÷
2p è d ø
x
Chuù yù: Baøi toaùn cho maïch kín thì I cu = cu (Â: ñieän trôû toaøn maïch)
Â
x cu B.l.J µ .µo .I .l.J d l
a/ I cu = = = B
Â Â 2p .x.Â
A B
Â l
x cu µ .µo .I .J æ d + l ö
b/ I cu = = ln ç ÷ I
Â 2p .Â è d ø A
Â
x

2. Trong töø tröôøng B đñeàu:

a/ Thanh AB di chuyeån tònh tieán vôùi J :
df = B.dS = B.l.dx x
df dx + -
x cu = = B.l. = B.l.J B
dt dt A
x cu = B.l.J
l
b/ Thanh AB quay quanh ñaàu A vôùi vaän toác w
l
l2
df = B.dS = B.ò r.dr.dj = B. .dj
2 B
0 ω +
df l 2 dj
x cu = = B. . A-
dt 2 dt
2 l
l
x cu = B. w
2
I
5.5 Hieän töôïng töï caûm:

5.5.1 Thí nghieäm hieän töôïng töï caûm: Icu Ia + - Icu
Môû K: cuoän daây: I à 0 , G: kim vöôït quaù 0 roài trôû veà 0
Ñoùng K: cuoän daây: I : 0 à I, G: kim vöôït quaù a roài trôû veà a
K
Giaûi thích:
0
a
 
* Môû K: f ¯® Bcu B à Icöù cuøng chieàu I ñi vaøo - cuûa G:
kim leäch quaù 0
 
* Ñoùng K: f ® Bcu ¯ B à Icöù ngöôïc chieàu I ñi ngöôïc trôû
laïi vaøo ñaàu + cuûa G: kim leäch quaù a
5.5.2 Heä soá töï caûm cuûa cuoän daây:

f
a/ Ñònh nghóa: L= (H)
I
Cho doøng ñieän I qua cuoän daây thì cuoän daây coù töø thoâng laø f .
f
Taêng I thì f taêng theo vaø ngöôïc laïi, nhöng tyû soá luoân laø haèng soá
I
vaø goïi laø heä soá töï caûm.
µ .µo .n 2 .S
b/ L cuûa cuoän daây daøi voâ haïn: L = (H)
l
µ .µo n.I
.n.S
f B.n.S l µ .µo .n 2 .S
L= = = =
I I I l
5.5.3 Suaát ñieän ñoäng töï caûm:
df d ( LI ) dI
xtc = - =- = -L
dt dt dt
5.6 Naêng löôïng cuûa töø tröôøng:

5.5.1 Naêng löôïng cuûa töø tröôøng cuûa cuoän daây:
1 1 1 f2 f
Wm = LI 2 = f .I = (vì L = )
2 2 2 L I
x ng + xtc = Â.i
di
x ng - L. = Â.i
dt
di
x ng .i.dt = Â.i.idt + L. .idt
dt
dWng = dWQ + dWm
Wm I
1
Þ Wm = ò dW
0
m = ò Li.di =
0
2
L.I 2
Naêng löôïng cuûa nguoàn cung caáp trong khoaûng dt, 1 phaàn toûa nhieät (Âi2.dt) vaø 1 phaàn taïo
neân töø tröôøng (dWm = Li.di).
5.5.2 Maät ñoä naêng löôïng töø tröôøng:

dWm
wm =
dV
Naêng löôïng töø tröôøng ñöôïc phaân boá trong khoâng gian coù töø tröôøng vaø maät ñoä naêng löôïng töø
tröôøng taïi 1 ñieåm ñöôïc xaùc ñònh:

1 1 B2 1
wm = B.H = = µ .µo .H 2
2 2 µ .µo 2
Chöùng minh: Cuoän daây thaúng n voøng daøi voâ haïn
1 2 1 µ .µo .n 2 S 2
LI I
Wm 2 2 l 1
wm = = = = µ .µo .no I .no I
V S .l S .l 2
1
Û wm = BH
2

Tom Tat Bai Giang VLA1

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Tom Tat Bai Giang VLA1

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Toùm taét baøi giaûng Vaät lyù A1

CHÖÔNG 0: MOÄT SOÁ KHAÙI NIEÄM CÔ BAÛN

v Theå tích vi phaân

ÑH Baùch Khoa TP.HCM – T.S TRAÀN ANH TUÙ 1

0.2 Vectô vaø pheùp tính vectô

0.2.2 Pheùp tính vectô 

v Nhaân voâ höôùng hai vectô

v Nhaân höõu höôùng hai vectô

ÑH Baùch Khoa TP.HCM – T.S TRAÀN ANH TUÙ 2

v Ñaïo haøm, vi phaân vectô

ÑH Baùch Khoa TP.HCM – T.S TRAÀN ANH TUÙ 3

ÑH Baùch Khoa TP.HCM – T.S TRAÀN ANH TUÙ 4

Chöông 1: ÑOÄNG HOÏC CHAÁT ÑIEÅM

1.1 Caùc khaùi nieäm cô baûn:

1.2 Phöông trình chuyeån ñoäng cuûa chaát ñieåm:

ÑH Baùch Khoa TP.HCM – T.S TRAÀN ANH TUÙ 5

1.4 Vectô gia toác:   

ÑH Baùch Khoa TP.HCM – T.S TRAÀN ANH TUÙ 6

Ñieåm ñaët: ñieåm ñang xeùt

Ñieåm ñaët: ñieåm ñang xeùt

Ñoä lôùn: (R: baùn kính quyõ ñaïo taïi M)

ÑH Baùch Khoa TP.HCM – T.S TRAÀN ANH TUÙ 7

1.5 Chuyeån ñoäng thaúng:

1.6.3 Chuyeån ñoäng troøn ñeàu:

1.6.4 Chuyeån ñoäng troøn thay ñoåi ñeàu:

ÑH Baùch Khoa TP.HCM – T.S TRAÀN ANH TUÙ 9

=> phöông trình quyõ ñaïo:

Caùc vaán ñeà thöôøng gaëp:

ÑH Baùch Khoa TP.HCM – T.S TRAÀN ANH TUÙ 10

Ñoä cao max: theá tB vaøo (1)

1.8 Pheùp bieán ñoåi vaän toác – gia toác:

ÑH Baùch Khoa TP.HCM – T.S TRAÀN ANH TUÙ 11

Chöông 2: ÑOÄNG LÖÏC HOÏC CHAÁT ÑIEÅM

2.1 Khaùi nieäm cô baûn

ÑH Baùch Khoa TP.HCM – T.S TRAÀN ANH TUÙ 12

ÑH Baùch Khoa TP.HCM – T.S TRAÀN ANH TUÙ 13

ÑH Baùch Khoa TP.HCM – T.S TRAÀN ANH TUÙ 14

2.4 Ñoäng löôïng – Xung löôïng 

2.5 Cô naêng cuûa chaá

v Coâng cuûa löïc ma saùt: AFms ( AB ) = -kmg cos a . AB

ÑH Baùch Khoa TP.HCM – T.S TRAÀN ANH TUÙ 15

v Tính coâng baèng ñoäng naêng:

Khi ñoù: AF ( AB ) = ò dA = ò dW đ = WđB - WđA = DWđ

ÑH Baùch Khoa TP.HCM – T.S TRAÀN ANH TUÙ 16

AP ( AB ) = ò P.dl = -mg ò dy = mgy A - mgy B = f ( y A , y B ) = WtA - WtB

2.6 Tröôøng haáp daãn:

ÑH Baùch Khoa TP.HCM – T.S TRAÀN ANH TUÙ 17

VD: Xaùc ñònh g:

2.6.2 Tröôøng haáp daãn:

ÑH Baùch Khoa TP.HCM – T.S TRAÀN ANH TUÙ 18

v Vaän toác vuõ truï caáp 1 vaø caáp 2.

nh JII: Tröôøng löïc theá: W=hs (cô naêng baûo toaøn).

ÑH Baùch Khoa TP.HCM – T.S TRAÀN ANH TUÙ 19

Chương 3: ĐỘNG LỰC HỌC HỆ CHẤT ĐIỂM – VẬT RẮN

3.1.2 Vị trí khối tâm G của hệ nhiều chất điểm: m1 m2

Đặt hệ chất điểm vào hệ trục tọa độ Descartes: => 0G = 0 M i + M i G =>

3.1.3 Vị trí khối tâm G của vật rắn: x

ÑH Baùch Khoa TP.HCM – T.S TRAÀN ANH TUÙ 20

Tọa độ cực: ì x = r cos j dx

ÑH Baùch Khoa TP.HCM – T.S TRAÀN ANH TUÙ 21

3.2 Chuyển động khối tâm G

3.3 Động lượng của hệ chất điểm và vật

Vd4: Bảo toàn 1 phương:

ÑH Baùch Khoa TP.HCM – T.S TRAÀN ANH TUÙ 22