ELEHIYA
Sa
● Isang tulang liriko na ang
damdamin na nangingibabaw ay
ang kalungkutan at
pagdadalamhati.
● Ito ay malungkot na tula o
anumang katha na ipinatutungkol
sa namatay.
● Ang elehiya ay isang tulang liriko
na naglalarawan ng
pagbubulay-bulay o guni-guni
hinggil sa kamatayan.
MGA ELEMENTO NG ELEHIYA
1. Tula ng pananangis — pag-alaala
hinggil sa yumao
2. Ang himig ay matimpi at
mapagmuni-muni at di masintahin.
a. Tema- ang kabuoang kaisipan ng
elehiya.
b. Tauhan- mga taong kasangkot sa tula.
c. Kaugalian o Tradisyon- nakikita ang
nakaugalian o isang tradisyong
masasalamin sa tula.
d. Wikang ginagamit- maaaring pormal o
di-pormal
1. Pormal- ay standard na wika na
naghahatid ng mahahalagang kaisipan o
kaalaman sa makaagham at lohikal na
pagsasaayos ng mga materyales tungo sa
ikalilinaw ng pinakapiling paksang
tinatalakay.
e. Di-pormal- ay karaniwang salita na
ginagamit sa pang-araw-araw na usapan.
f. Simbolo- gumagamit upang ipahiwatig
ang isang kaisipan o ideya.
g. Damdamin -tumutukoy sa emosiyong
nakapaloob sa tula.
Sa pag-aaral ng maikling kwento ay
mayroon tayong makikita na mga
tunggalian. Ang mga ito ay ang umiiral na
pakikipaglaban, pakikipag- away o
pakikipagtunggali ng mga tauhan sa isang
akda. May apat na uri: Tao laban sa tao Tao
laban sa sarili Tao laban sa Lipunan Tao
laban sa Kalikasan
HALIMBAWA:
1. Tunggaliang tao laban sa tao (Jose
laban sa kaniyang nabuntis na kasintahan)
2. Tunggaliang tao laban sa lipunan
(Pangulo laban sa batikos ng publiko)
3. Tunggaliang tao laban sa kalikasan
(Tao laban sa bagyo)
4. Tunggaliang tao laban sa sarili (Nardo
laban sa kanyang utang)
Kahalagahan ng pag-aaral:
ang pag-aaral at pag-unawa sa mga
tunggaliang tao laban sa tao at tao laban sa
sarili ay nagbibigay-daan sa atin upang
maging mas maunawaan, mapalalim ang
ating empatiya, mapalakas ang ating
pagpapasya, at magkaroon ng pagkakataon
para sa personal na pag-unlad at
pagbabago.
Ang mga pang-araw-araw na gawain na
ipinakita sa pelikula o akdang pampanitikan
kagaya ng maikling kwento ay nagpapakita
ng malalim na ugnayan ng mga tauhan sa
kanilang pamilya at komunidad, na
nagbibigay-diin sa halaga ng pag-aaral at
pag-unawa sa mga maliit na bagay na
nagbubuklod sa kanila bilang isang grupo.
Ito ay naglalarawan ng mga hamon at
labanang hinaharap ng bawat pamilya at
indibidwal, subalit nagbibigay rin ito ng
inspirasyon at pag-asa sa pamamagitan ng
mensahe ng pagmamahal, pagpapatawad,
at pagkakaisa sa gitna ng mga pagsubok sa
buhay. Ang mga pangyayari ay maaaring
mangyari sa totoong buhay ng tao.
ALAMAT
KILOS ay kasing kahulugan ng gawa o
paggawa, aktuwal na kasanayan o
pagsasabuhay, ang mga adhikain, motibo,
iniisip, pagpapahalaga ay makikita sa
mismong ikinikilos at ginagawa ng isang
indibiduwal.
- GAWI- tumutukoy sa pang araw-araw na
kasanayan ng isang tao o grupo ng mga
tao. Sa tagal o sa dami ng mga gumagawa
ay maaaring maisama na sa kultura o
tradisyon ng mga tao sa isang lugar
- KARAKTER- ito ay tumutukoy sa
pag-uugali ng isang tauhan paraan kung
paano siya nag iisip, kumikilos at
nagpapasya batay sa papel na kaniyang
ginagampanan o binibigyang buhay.
Ang KILOS, GAWI AT KARAKTER ng isang
tauhan ay maituturing na mahalagang
sangkap sa isang alamat o kuwento.
Ang assimilation ay nagmula sa Latin na
assimilationem, na nangangahulugang
"katulad" o "pagkakatulad." Ang mga tao na
may iba't ibang pinagmulan at paniniwala
ay sumasailalim sa asimilasyon kapag, sa
pamamagitan ng pamumuhay nang
magkasama, nakikita nila ang kanilang sarili
bilang bahagi ng isang mas malaking
komunidad, o kapag ang isang maliit na
grupo ay nasisipsip, at naging bahagi ng,
isang mas malaking grupo, tulad ng mga
Irish na imigrante sa America noong ika-19
na siglo. Ang asimilasyon ay maaari ding
tumukoy sa pagsipsip ng mga bagong ideya
sa umiiral na kaalaman.
Pagbabagong Morponemiko
A. Asimilasyon • Ito ay tumutukoy sa
pagbabagong anyo ng morpema dahil sa
impluwensya ng mga katabing tunog nito. •
panlaping nagtatapos sa –ng katulad ng
sing- na maaaring maging sin o sim • pang-
na maaaring maging pano pam- dahil sa
impluwensya ng kasunod na katinig. Ang
mga salitang nagsisimula sa d, l, r, s, t ay
inuunlapian ng (sin-) at (pan-)
Halimbawa: • sing + tindi = sin + tindi =
sintindi • pang + laban = pan + laban =
panlaban Ang mga salitang nagsisimula sa
b, p ay inuunlapian ng (sim-) at (pam-)
Halimbawa: • pang + pilosopiya = pam +
pilosopiya = pampilosopiya Ang mga
salitang nagsisimula sa patinig /a,e,i,o,u/ at
katinig na /k,g,h,n,w,y, ay inuunlapian ng
(sing-) at (pang-). Dito ay walang
pagbabagong nagaganap sa mga salita.
Halimbawa: • sing + ganda = sing + ganda
= singganda • pang + kaisipan = pang +
kaisipan = pangkaisipan Ang asimilasyon
ay may dalawang uri:
a. Asimilasyong parsyal o di-ganap –
ang pagbabagong nagaganap lamang dito
ay nasa pinal na panlaping –ng.
Halimbawa: • sing + tindi = sin + tindi =
sintindi • pang + laban = pan + laban =
panlaban • pang + pilosopiya = pam +
pilosopiya = pampilosopiya
b. Asimilasyong ganap – nagaganap ang
asimilasyong ito kapag matapos na maging
/n/ at /m / ng panlapi dahil sa pakikibagay
sa kasunod na tunog ay nawawala pa ang
sumusunod na unang titik ng salitang-ugat
at nananatili na lamang ang tunog na /n/ o
/m/. Halimbawa: • pang + baril = pam + baril
= pamaril • pang + takot = pan + takot =
panakot
B. Pagpapalit •Ito ay tumutukoy sa
ponemang nagbabago o napapalitan sa
pagbuo ng mga salita. • /o/ at /u/.
ngayon, ayon sa Ortograpiyang Pambansa
2013, sa pag-uulit ng salitang-ugat na
nagtatapos sa patinig na o hindi ito
pinapalitan ng letrang u. Kinakabitan ng
pang-ugnay/ linker (-ng) at ginagamitan ng
gitling sa pagitan ng salitang-ugat.
Halimbawa: linggo-linggo ano-ano
• /e/ at /i/. Ganoon din sa pag-uulit ng
salitang-ugat na nagtatapos sa e, hindi ito
pinapalitan ng letrang i. Kinakabitan ng
pang-ugnay/liner (-ng ) at ginagamitan din
ito ng gitling sa pagitan ng salitang-ugat.
Halimbawa: • babae - babaeng-babae •
Salbahe - salabaheng-salbahe • /d/ at /r/.
Napapalitan ng /r/ and /d/ kapag patinig ang
tunog na sinusundan ng /d/. Halimbawa:
dito >rito ma + dapat >marapat ma + dami
>marami
C. Paglilipat • Ito ay tinatawag ding
metatesis na nangangahulugan ng
paglilipat ng posisyon ng mga ponema.
Kapag nagsisimula sa /l/ o /y/ ang
salitang-ugat nito at nilagyan ng gitlaping •
-in-, nagkakapalit ang /i/ at /n/ at nagiging
/ni-/.
Halimbawa: •y + -in + akag> yinakag >
niyakag (niyayakag, hindi yinayakag) •l +-in
+ ayon > linayon > nilayon (nilalayon, hindi
linalayon)
D. Pagdaragdag •Nangangahulugan ito ng
pagdaragdag ng isa pang morpema sa
hulihan ng salitang- ugat (hulapi) kahit
mayroon nang dating hulapi ang
salitang-ugat.
Halimbawa: •pa + bula + han > pabulahan >
pabula(h)an + an > pabulaanan •ka + totoo
+ han > katotoohan > katoto(o)han + an >
katotohanan
E. Pagkakaltas • Ito ay ang pagkawala ng
isang ponema o morpema sa isang salita.
Maaari itong maganap sa unahan o gitna
ng salita. May mga salita ring nakakaltas
ang ponema o morpema sa gitna, at
napapalitan ng ponema ang nasa hulihang
morpema.
Halimbawa: •Dala +hin >dalahin > dalhin
•Bukas +an >bukasan > buksan
Epiko • epos (Griyego) - "awit"
• mahiwaga at kagila- gilalas o hindi kapani-
paniwalang pangyayari • kabayanihan
Halimbawa: • Rama at Sita • kagandahan,
katotohanan, at kabutihan • kultura
Mga katangiang kakaiba o bukod tangi na
hindi basta-basta
Ano ang Epiko?
Ang Epiko o Epic sa wikang Ingles ay uri ng
panitikan na matatagpuan sa iba’t-ibang
grupong etniko. Ito ay tumatalakay sa mga
kabayanihan at pakikipagtunggali ng isang
tao o mga tao laban sa mga kaaway na
halos hindi mapaniwalaan dahil may mga
tagpuang makababalaghan. Kwento ito ng
kabayanihan noong unang panahon na
punung-puno ng mga kagila-gilalas na
pangyayari. Ang mga pangunahing tauhan
dito ay nagtataglay ng katangiang
nakahihigit sa karaniwang tao at kadalasan
siya ay buhat sa lipi ng mga diyos o diyosa.
Ang epiko ay galing sa salitang Griyego na
‘epos’ na ang kahulugan ay ‘awit’. Ang
mga ito ay nasa anyo ng berso o talata
ngunit ito ay iba-iba at bukod-tangi sa
bawat rehiyon at hindi maikukumpara sa
mga Kanluraning epiko.
1.Pang-abay na pamanahon ay
nagsasaad kung kailan naganap o
magaganap ang kilos na taglay ng pandiwa.
Ito ay mayroong tatlong uri: may pananda,
walang pananda,
at nagsasaad ng dalas.Sa pang-abay na
may pananda, gumagamit ito ng mga
sumusunod na kata o panandang
nang, sa, noon, kung, kapag, tuwing, mula,
umpisa at hanggang.
2. Ang pang-abay na panlunan ay isang uri
ng pang-abay na nagsasaad ng lugar kung
saan nagaganap nang pangyayari.
Samakatuwid, ito ay magsasabi kung saan
ginawa, ginagawa at gagawin ang kilos sa
pangungusap; sa ibang pananalita ay
tumutukoy ito sa pook na pinangyarihan, o
pangyayarihan ng kilos sa pandiwa.
3. Ang pang-abay na pamaraan ay ang
pang-abay na naglalarawan kung paano
naganap, nagaganap o gaganapin ang kilos
na ipinahayag ng pandiwa. Gingamit sa
ganitong uri ng pang-abay ang mga
panandang na nang at -ng.
Sa pangkalahatan, ang pag-aaral ng mga
pang-abay ay may mahalagang papel sa
ating pang-araw-araw na buhay. Ito ay
nagpapabuti sa ating kakayahan na
makipagtalastasan, maunawaan ang
konteksto ng mga pangyayari, at magbigay
ng linaw sa ating mga salita. Ang tamang
paggamit ng mga pang-abay ay
nagpapalakas sa ating kakayahan sa
pakikipag-ugnayan sa iba at nagtuturo sa
atin ng paggalang sa oras, espasyo, at
sitwasyon. Sa ganitong paraan, ang mga
pang-abay ay hindi lamang nagpapayaman
sa ating wika kundi nagbubukas din ng mga
pintuan sa mas malalim na pag-unawa at
pagkakaisa sa ating komunidad at lipunan.
Katangian ng Epiko
Ang ilan sa mga katangian ng epiko ay ang
mga sumusunod:
● Paggamit ng mga bansag sa
pagkilala sa tiyak na tao
● Mga inuulit na salita o parirala
● Mala-talata na paghahati o
dibisyon sa mga serye ng kanta
● Kasaganaan ng mga imahe at
metapora na makukuha sa pang
araw-araw na buhay at kalikasan
(halaman, hayop, mga bagay sa
kalangitan, atbp.)
Kadalasang umiikot sa bayani, kasama ang
kanyang mga sagupaan sa mga
mahihiwagang nilalang, anting-anting, at
ang kanyang paghahanap sa kanyang
minamahal o magulang; ito rin ay maaaring
tungkol sa panliligaw o pag-aasawa.
1. MGA URI NG AKDANG
PAMPANITIKAN
2. PANITIKAN •Ito nag mula sa salitang
"pang-titik- an" na ang ibig sabihin ay
literatura o mga akdang nasusulat. Ito ay
naglalaman ng mga akdang may kinalaman
sa pang-araw-araw na buhay, mga
kathang-isip, pag- ibig, kasaysayan at iba
pa.
3. TALAMBUHAY Akdang pampanitikan
kung saan nilalarawan ang buhay ng
pangunahing tauhan at ang mga nagawa,
nangyari, at mga katangian ng mga tauhan
sa akda.
4. TULA •Uri ng akdang pampanitikan na
naglalaman ng makahulugang mga paksa.
•Naglalaman ang tula ng mga tugma, metro
at taludtod sa isang akda.
5. DULA • Akdang pampanitikan kung saan
ito ay itinatanghal sa entablado sa harapan
ng maraming manunood. • Kadalasang may
paksang pagi-ibigan, panlipunan at
pangpamahalaan.
6. DULA • isang masining at mabulaklak na
pagtatanghal na bibibigyang buhay ang
galaw o karanasan ng isang tao sa
pamamagitan ng pagtatanghal sa
entablado. Mayaman ito sa mga paksang
pangkasaysayan.
7. TALUMPATI •Akda kung saan ito ay
itinatanghal sa harapan ng maraming tao
gamit ang pagsasalita. •Karaniwang may
temang panghihikayat.
8. ALAMAT • Akda na ang laman ang mga
kwento tungkol sa pinagmulan ng mga
bagay-bagay sa mundong ibabawa.
•pagsasalaysay tungkol sa pinagmulan ng
isang bagay o anuman sa paligid.
9. MAIKLING KWENTO •Akdang
pampanitikan na may bilang na tauhan
lamang at pangyayari. •May mga paksang
pang pamilya at panlipunan
10. MAIKLING KWENTO •– ang mga
pangyayari ay nagdudulot ng isang
kakintalan sa isip ng mga mambabasa sa
pamamagitan ng paglalahad ng
mahahalagang pangyayari sa buhay ng
mga tauhan.
11. EPIKO •Akdang pampanitikan kung
saan naglalaman ng mga kwento tungkol sa
paglalakbay, pakikidigma at kabayanihan
ng pangunahin tauhan. •mga
tulang-salaysay tungkol sa mga bayani at
sa kanilang mga kabayanihan.
12. PABULA • Mga kwento na kung saan
ang pangunahing tauhan ay mga hayop. •
ito ay karaniwang ginagalawan ng mga
hayop bilang tauhan ng kwento.
Kadalasang ito ay nagbibigay ng aral sa
hulihan ng kwento. • Kadalasang pambata
ang mga tema upang mahikayat na
13. NOBELA •Panitikan kung saan ito ay
naglalaman ng mga paksang panlipunan.
•Ito ay may mga mahahabang serye at
kabanata sa isang akda.
14. NOBELA • isang salayaysay na
binubuo ng mga kawil- kawil na mga
pangyayari, hinati-hati sa kabanata,
punung-puno ng masasalimuot na mga
pangyayari, maymalalim na mga
tunggalian, kasukdulan at kakalasan.
15. SALAWIKAIN •Maikling mga
pangungusap na naglalaman ng
makahulugang mga paksa, kadalasang
naihahalintulad sa pang-araw- araw na
pamumuhay.
16. PARABULA •karaniwang ang kwento
ay nagmula sa Bibliya na karaniwang
nagiiwan ng magandang aral sa mga
mambabasa
17. MITO • – ito ay mga kwento tungkol sa
mga diyos at diyosa.
18. KWENTONG -BAYAN –karaniwang ang
kwento ay tungkol sa mga
kaugalian,kultura, paniniwala sa isang
partikular na pook.
19. ANEKDOTA •isang pagsasalaysay
batay sa tunay na pangyayaring naganap
sa buhay ng isang tao, maaaring
nakatutuwa at nakawiwiling pakinggan.
Parabula- ito ay kwentong hango sa
Bibliya. Naglalaman ng talinghaga na
nagtuturo ng aral. Ito ay nanggaling sa
English word na parable na nanggaling sa
greek word na parbole.
Parabole-Maiiksing salaysay tungkol sa
buhay at nagtuturo ng kagandahang-asal
Mga elemento ng parabula-tauhan,
tagpuan, aral/magandang kaisipan, at
banghay
tauhan-mga karakter mula sa Bibliya
Nagbibigay aral sa mambabasa
Tagpuan- Sa simula ito matatagpuan.
minsan ay hindi talaga malalaman kung
saan ito
banghay-malinaw na pagkakasunod-sunod
na pangyayari sa paksa
mga elemento ng banghay
panimulang pangyayari, tunggalian,
kasukdulan, pababang aksyon, at wakas/
katapusan
Etimolohiya ay ang pag-aaral ng
kasaysayan ng mga salita at ang
pagbabago ng kuhulugan at anyo nito.
Hango ito sa salitang griyego na ‘’etymon’’,
na ang ibig sabihin ay ''tunay na kahulugan''
PINAGMULAN NG SALITA
1.Pagsasama ng Salita- ay ang nabuo sa
pamamagitan ng pagsasama ng dalawa o
higit pang salita.
Halimbawa:
Teledyaryo – mula sa pinagsamang salita
na telebisyon at dyaryo
Silid-aralan – mula sa pinagsamang salita
na silid at aralan
Hating-gabi – mula sa pinagsamang salita
na hati at gabi
2. Hiram na salita- ay mga banyagang
salita o galing sa ibang wika at kultura
ngunit, inaangkop ang salita para sa local at
pangkaraniwang paraan.
A. Tuwirang Hiram- hinihiram ng buo ang
salitang banyaga at inaangkop ang bigkas
at baybay sa otograpiyang Filipino.
Halimbawa:
Kalendaryo- calendario mula sa wikang
kastila
Pamilya- Familia mula sa wikang latin
Bakwit- mula sa salitang Evacuate na
salitang Ingles
B. Ganap na hiram- hinihiram ang buong
salita nang walang pagbabago sa anyo.
Halimbawa:
French Fries
Spaghetti
Hamburger
Internet
3. Onomatopoeia- ay naglalarawan sa
pinagmulan ng salita batay sa tunog nito.
Halimbawa:
Twit, twit, twit Aw, aw, aw Broom!
Broom!
4. Morpolohikal na pinagmulan- ay
nagpapakita ito ng paglilihis mula sa
salitang ugat. Ito ay ang sistema ng
pagsasama-sama ng mga morpema sa
pagbuo ng mga salitang isang wika.
Halimbawa:
Sipag – Ma + Sipag (Unlapi)
Takbo – Tumakbo (Gitlapi)
Sikap – Pagsikapan (kabilaan)
Pagsumikapan - ( Laguhan)