ფიზიკა X კლასი

III ტური 2015-2016 სასწავლო წელი

1. (4 ქულა) ზიარჭურჭელი, რომელშიც ასხია

სითხე,  კუთხური სიჩქარით ბრუნავს
ვერტიკალური ღერძის გარშემო (იხ. ნახ.).
განსაზღვრეთ (h2_h1) დონეთა სხვაობა. d1 d2
h2
h1
ამოხსნა:
ჰორიზონტალური მილის ერთ-ერთ ბოლოში
სითხის წნევაა p1=pატმ+gh1

ბრუნვის ღერძთან p0 წნევის საპოვნელად გამოვიყენოთ ნიუტონის მეორე კანონი

ჰორიზონტალურ მილში ბრუნვის ღერძიდან კიდემდე მოთავსებული სითხის
ნაწილისათვის: (1 ქულა)

p1S-p0S=Sd1a1 , აქ S მილის განივკვეთის ფართობია, ხოლო a1=2d1/2 სითხის აღნიშნული

ნაწილის მასათა ცენტრის აჩქარებაა (1 ქულა).

p0= pატმ+gh1-2d12/2 (1 ქულა)

ანალოგიურად, ჰორიზონტალურ მილში მოთავსებული სითხის მეორე ნაწილის

განხილვა მოგვცემს:

p0= pატმ+gh2-2d2 2/2

ბოლო ორი ტოლობიდან მიიღება, რომ

(1 ქულა)
2. (4 ქულა) მდინარე მიედინება v სიჩქარით და მიაქვს ყინულის ნატეხები. მდინარის
ნაპირები ერთმანეთის პარალელურია. ყინულის ყველა ნატეხი ერთნაირი h
სიმაღლისაა. ისინი თანაბრადაა განაწილებული წყლის ზედაპირზე და ფარავენ მის
ნაწილს. მდინარის გარკვეულ ადგილას ყინული ჩაიხერგა და ვეღარ გაყვა წყალს.
ხერგილში ყინულის ნატეხებმა სრულად დაფარეს წყლის ზედაპირი და არ გადაეფარნენ
ერთმანეთს. ყინულის სიმკვრივეა .
1) განსაზღვრეთ, რა სიჩქარით გადაინაცვლებს ყინულის ხერგილისა და წყლის
საზღვარი.
2) განსაზღვრეთ, რა ძალა მოქმედებს ყინულის ხერგილისა და წყლის საზღვრის
ერთეულ სიგრძეზე ყინულის ნატეხების მიკვრის პროცესში.
ამოხსნა:
1) ხერგილს t დროში მიემატება Lut ფართობის ყინული, სადაც L მდინარის სიგანეა,
ხოლო u ყინულის ხერგილისა და წყლის საზღვარის გადანაცვლების სიჩქარე. მეორეს
მხრივ ეს ის ყინულია, რომელიც ტივტივებდა L(v+u)t ფართობის წყლის ზედაპირზე (1
ქულა). პირობის თანახმად Lut= L(v+u)t/n, საიდანაც u=v/(n-1) (1 ქულა).
2) ხერგილის სიგრძის ერთეულს t დროში გადაეცა mv იმპულსი, სადაც m არის t
დროში ხერგილთან მისული ყინულის მასა. m=hut=hvt/(n-1) (1 ქულა).
ძალისათვის მიიღება
F=mv/t=hv2/(n-1) (1 ქულა).
3. (5 ქულა) L სიგრძის ძაფებით ერთ წერტილში ჩამოკიდებული
ორი ერთნაირი პატარა ბურთულა, რომელთაგან თითოეულის მასაა
m და მუხტია q0, ერთმანეთს დაშორებულია x<<L მანძილით (იხ.
ნახ.). ატმოსფეროში მუხტის ნელი კარგვის გამო, ბურთულებს L L
შორის მანძილი მცირდება. განსაზღვრეთ, რა კანონით უნდა
მცირდებოდეს თითოეული ბურთულას მუხტი დროის
x
განმავლობაში, რომ ბურთულებს შორის მანძილი თანაბრად m, q m, q
მცირდებოდეს v სიჩქარით. თავისუფალი ვარდნის აჩქარებაა g და
კულონის მუდმივაა k.
ამოხსნა:
ნახატზე გამოვსახოთ ერთ-ერთ ბურთულაზე მოქმედი ძალები, რომლებიც დროის
ყოველ მომენტში ერთმანეთს აწონასწორებს (1 ქულა). სივრცული და ძალების
სამკუთხედების მსგავსების გამო შეგვიძლია დავწეროთ პროპორცია

= , (1 ქულა)
L L
საიდანაც, x<<L პირობის გათვალისწინებით, მივიღებთ
T
q2 = mgx3/2kL, (1 ქულა)
x
m, q m, q
ხოლო დროის საწყისი მომენტისთვის გვექნება
q02 = mgx03/2kL, საიდანაც x0 = (2kLq02/mg)1/3. mg

ამოცანის პირობის თანახმად x = x0 – vt (1 ქულა). ამიტომ

q2 = mg(x0 – vt)3/2kL.
საბოლოოდ, x0-ის ჩასმის შემდეგ, მივიღებთ

q = (mg/2kL )1/2((2kLq02/mg)1/3 – vt)3/2=q0(1–(mg/2kLq02)1/3vt)3/2 (1 ქულა)

4. (6 ქულა) ნახატზე გამოსახული სისტემა
2T1 2T2
წონასწორობაშია.
1) განსაზღვრეთ რა ძალით აწვება საწონები
ერთგვაროვან ფიცარს.
2) M/m ფარდობის რა მნიშვნელობებისათვისაა
შესაძლებელი წონასწორობა?
ძაფებისა და ჭოჭონაქების წონები და ხახუნი
M 2m m
ჭოჭონაქების ღერძებში უგულებელყავით.
ამოხსნა: O1 O2
მომენტების წესი O1-ის მიმართ:
Mgx+2T26x=2mg3x+mg7x

საიდანაც T2=(13m-M)g/12 (1 ქულა)

მომენტების წესი O2-ის მიმართ: mgx+2T16x=2mg3x+Mg7x

საიდანაც T1=(5m+7M)g/12 (1 ქულა)

T2>0  M/m<13 (1 ქულა)

ფიცრის რეაქციის ძალებისათვის მიიღება

N1=Mg-T1=5(M-m)g/12 (1 ქულა)

N2=mg-T2=(M-m)g/12 (1 ქულა)

N1>0, N2>0  M/m>1 (1 ქულა)

ამრიგად, 1<M/m<13
5. (6 ქულა) ბრტყელი კონდენსატორის თითოეული ფირფიტის ფართობია S,
ფირფიტებს შორის მანძილია d და ფირფიტებს შორის მოთავსებული დიელექტრიკის
დიელექტრიკული შეღწევადობაა . კონდენსატორი მიერთებულია E ემ ძალის მქონე
დენის წყაროსთან, რომლის წინაღობა ნულის ტოლია. ერთი ფირფიტა გასწიეს უცნობი
x მანძილით და ფირფიტებს შორის დაგვემატა ჰაერის x
ფენაც (იხ. ნახ.). ამ დროს ფირფიტაზე მოქმედმა გარე 
ძალამ A მუშაობა შეასრულა. იპოვეთ, რა მანძილით
გაუწევიათ ფირფიტა. ჰაერის დიელექტრიკული E
შეღწევადობა ერთის ტოლად ჩათვალეთ. შემაერთებელი
მავთულების წინაღობა უგულებელყავით.

ამოხსნა:

ვიპოვოთ კონდენსატორის საწყისი მუხტი და ენერგია:

Q1 = EC1 = 0SE/d E1 = E2C1/2 = 0SE2/2d (1 ქულა).

საბოლოო მდგომარეობაში კონდენსატორი შეგვიძლია განვიხილოთ როგორც

მიმდევრობით შეერთებული ორი კონდენსატორი: ერთი - საწყისი, და მეორე - x სიგანის
ჰაერიანი კონდენსატორი. განვსაზღვროთ მისი ტევადობა:

1/C2 = 1/C1 + 1/Cx, საიდანაც C2 = 0S/(d+x) (1 ქულა).

ვიპოვოთ მუხტი და ენერგია საბოლოო მდგომარეობაში:

Q2 = EC2 = 0SE/(d+x) E2 = E2C2/2 = 0SE2/2(d+x) (1 ქულა).

ვინაიდან მუხტი შეიცვალა, მუშაობა არა მარტო გარე ძალამ, არამედ დენის წყარომაც
შეასრულა. კერძოდ,
Aწყ = E(Q2 – Q1) (1 ქულა).
ამის გათვალისწინებით, ენერგიის მუდმივობის კანონს შემდეგი სახე ექნება:
E2 = E1 + A + Aწყ, (1 ქულა)
ანუ
0SE2/2(d+x) = 0SE2/2d + A + E(Q2 – Q1),
საიდანაც
x = d/((0SE2/2dA)-1) (1 ქულა).