.

‫ ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ذﯾﻞ را ﺗﺤﻘﯿﻖ ﮐﻨﯿﺪ‬:‫ﻣﺜﺎل ﺳﻮم‬

cos 50° + sin 20° = cos10°

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ‬
cos50° = sin(90° - 50 ° ) = sin40°
sin 40° + sin 20° = cos10°
40° + 20° 40° - 20°
2 sin × cos = cos10°
2 2
2 sin 30 × cos10 = cos10°
° °

1
2 × × cos10° = cos10
2
cos10° = cos10°

sin 7q - sin 3q :‫ ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ذﯾﻞ را اﺛﺒﺎت ﻣﯿﮑﻨﯿﻢ‬:‫ﻣﺜﺎل ﭼﻬﺎرم‬

= tan 2q
cos 7q + cos 3q

7q + 3q 7q - 3q
2 cos × sin sin 2q
= 2 2 = = tan 2q
7q + 3q 7q - 3q cos 2q
2 cos × cos
2 2
:‫ﻣﺜﺎل ﭘﻨﺠﻢ‬
sin 75 ° - sin 15 ° 1
° °
=
cos 75 + cos 15 3

75 ° +15 ° 75 ° -15 °
2 cos sin
2 2 sin 30 ° 1
= = tan 30 ° =
75 + 15 75 - 15 cos 30 °
3
2 cos cos
2 2

39
.‫ اﻓﺎده ﻫﺎي ﺿﺮﺑﯽ را ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﺠﻤﻮع و ﺗﻔﺎﺿﻞ آﻧﻬﺎ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ‬:‫ﻣﺜﺎل ﺷﺸﻢ‬
1 1
(a) sin 40° cos 30° = {sin(40° + 30° ) + sin(40° - 30° )}= {sin 70° + sin10°}
2 2
1 1
(b) cos110 ° sin 55° = {sin(110° + 55° ) - sin(110° - 55° )} = sin(165° - sin 55° )
2 2
1 1
cos 50° cos 35° = {cos( 50° + 35° ) + cos(50° - 35° )} = (cos85° + cos15° )
2 2

1
cos 3 x sin 2 x = (2 cos x - cos 3x - cos 5 x ) :‫ اﺛﺒﺎت ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ ﮐﻪ‬:‫ﻣﺜﺎل ﻫﻔﺘﻢ‬
16
cos 3 x sin 2 x = (sin x cos x ) 2 cos x :‫ﺛﺒﻮت‬

1 1
= sin 2 2 x cos x = (sin 2 x )(sin 2 x cos x )
4 4
1 1 1
= sin 2 x{ (sin 3 x + sin x )} = (sin 3 x sin 2 x + sin 2 x sin x )
4 2 8
1 1 1
= [ - (cos 5 x - cos x ) + {- (cos 3 x - cos x )}]
8 2 2
1
= ( 2 cos x - cos 3 x - cos 5 x )
16

:‫ اﺛﺒﺎت ﻧﻤﺎﯾﯿﺪﮐﻪ‬:‫ﻣﺜﺎل ﻫﺸﺘﻢ‬

1 + cos 2 x + cos 4 x + cos 6 x = 4 cos x cos 2 x cos 3 x
:‫ﺣﻞ‬
1 + cos 2 x + cos 4 x + cos 6 x = 1 + (cos 2 x + cos 4 x ) + cos 6 x
= 1 + 2 cos 3 x cos x + cos 6 x = (1 + cos 6 x ) + 2 cos 3 x cos x
= 2 cos 2 3 x + 2 cos 3 x cos x = 2 cos 3 x (cos 3 x + cos x)
= 2 cos 3 x ( 2 cos 2 x cos x ) = 4 cos x cos 2 x cos 3 x

40
 ‫ﺗﻤﺮﯾﻨﺎت‬
‫ اﻓﺎده ﻫﺎي ﺿﺮﺑﯽ ﻣﺜﻠﺜﺎﺗﯽ ذﯾﻞ را ﺑﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﺟﻤﻊ وﺗﻔﺎﺿﻞ ﻣﻌﺎدل آن ﺗﺒﺪﯾﻞ‬-I
.‫ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ‬
4 sin 8q cos 4q -a
8 sin 7q sin 5q -b
sin 134 ° cos 100 ° -c
-d
12cos2q cos5q

.‫ ﻫﺮﯾﮏ از اﻓﺎدهﻫﺎي ﻣﺜﻠﺜﺎﺗﯽ را ﺑﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب ﻣﻌﺎدل آن ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ‬.II

sin B - sin ( B -100 ° ) -a
cos 5q - cos 3q -b
sin 17A + sin 13A -c
cos 65° + sin 85° -d

.‫ ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﻫﺎي ذﯾﻞ را اﺛﺒﺎت ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ‬.III

sin 4q + sin 2q cos q -a
=
sin 10q - sin 4q cos 7q
sin 40 ° - sin 20 ° -b
= 3
cos 220 ° - cos 200 °
-c
cos 8q - cos 4q
= - 2 sin q tan q
cos 5q + cos 7q
-d
cos 50 ° + sin 20 ° = cos 10 °
sin 2q - sin 4q + sin 6q = 4 sin q cos 2q cos 3q -e

41
 Ù Ù Ù
:‫ اﺛﺒﺎت ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ ﮐﻪ‬.‫ داده ﺷﺪه اﺳﺖ‬A+ B + C = 180 ° -IV

A B C
sin A + sin B + sin C = 4 cos × cos × cos -f
2 2 2
sin A + cos 2 A - 1
= tan A -g
cos A - sin 2 A
A B C
cos A + cos B + cos C = 1 + 4 sin
2
sin sin
2 2
-h
cos 2 B - cos 2 A
= tan( A - B ) -i
sin 2 B + sin 2 A
A B C
4 sin cos sin = sin A - sin B + sin C -j
2 2 2
A B C
cos A + cos B + cosC = 1 + 4 sin sin sin -k
2 2 2
A B C
4 cos cos sin - 1 = cos A + cos B - cos C
2 2 2 -l
sin 2 A + sin 2 B + sin 2C = 4 sin A sin B sin C -m

‫ ﺟﻮاب درﺳﺖ آن را‬،‫ ﺑﺮاي ﺳﻮال ﻫﺎي ذﯾﻞ ﭼﻬﺎر ﺟﻮاب داده ﺷﺪه اﺳﺖ‬.V
.‫درﯾﺎﻓﺖ و دور آن را داﯾﺮه ﺑﮑﺸﯿﺪ‬

1) sin µ + sin b = ?
µ +b µ -b µ -b µ +b
a )2 cos × cos b)2 cos sin
2 2 2 2
µ -b µ +b µ -b µ +b
c)2 cos cos d )2 sin cos
2 2 2 2
2) sin A - sin B = ?
A+ B A- B A+ B A- B
a ) 2 cos × sin b)2 sin cos
2 2 2 2
A- B A+ B A- B A- B
c) 2 cos × sin d ) 2 sin × cos
2 2 2 2
42
3) cos P + cos Q = ?
P+Q P -Q P -Q P +Q
a)2 cos cos b)2 sin cos
2 2 2 2
P+Q P +Q P +Q P -Q
c)2 sin cos d )2 sin sin
2 2 2 2
4) cos P - cos Q = ?
P -Q P +Q P +Q P-Q
a) - 2 sin sin b) 2 cos sin
2 2 2 2
P-Q P +Q P-Q P-Q
c )2 sin sin d ) 2 cos sin
2 2 2 2
5) tan P + tan Q = ?
sin( P + Q ) sin ( P - Q)
a- b-
cos P × cos Q cos P × cos Q
sin( P - Q) sin( P + Q )
c- d-
sin P.sin Q sin P.sin Q
6) tan P - tan Q = ?
sin( P + Q) sin ( P - Q)
a- b-
cos P × cos Q cos P × cos Q
sin( P + Q ) cos ( P + Q )
c- d-
cos P × sin Q sin P × sin Q

43
 ‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‬
‫رواﺑﻂ ﺑﯿﻦ اﺿﻼع و زواﯾﺎى ﯾﮏ ﻣﺜﻠﺚ‬
‫‪Ù‬‬ ‫‪Ù‬‬ ‫‪Ù‬‬
‫ﻗﻀﯿﻪ ﺳﺎﯾﻦ‪ :‬در ﻫﺮ ﻣﺜﻠﺚ ‪ ABC‬ﮐﻪ داراي زواﯾﺎي ‪ C، B، A‬وﻃﻮل اﺿﻼع‬
‫‪ c،b،a‬و ‪ R‬ﺷﻌﺎع داﯾﺮه ﻣﺤﯿﻄﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﯿﻦ اﺿﻼع و زواﯾﺎي آن رواﺑﻂ ذﯾﻞ‬
‫ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪a‬‬ ‫‪b‬‬ ‫‪c‬‬
‫‪H1‬‬ ‫)‪1‬‬ ‫=‬ ‫=‬
‫‪sin A sin B sin C‬‬
‫‪a‬‬ ‫‪b‬‬ ‫‪c‬‬
‫)‪2‬‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫‪= 2R‬‬
‫‪sin A sin B sin C‬‬

‫ﺷﮑﻞ )‪(3‬‬
‫ﺛﺒﻮت‪ :‬در ﻣﺜﻠﺚ ﮐﯿﻔﯽ ‪ ABC‬ﮐﻪ داراي ﻃﻮل اﺿﻼع ‪ c,b,a‬ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ارﺗﻔﺎع‬
‫‪ BH1,AH‬را رﺳﻢ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﯿﻢ و ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ رواﺑﻂ ذﯾﻞ را ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﻢ‪:‬‬
‫= ‪sin B‬‬
‫‪h‬‬ ‫‪،‬‬ ‫‪h = c sin B‬‬
‫‪c‬‬
‫‪h‬‬
‫= ‪sin C‬‬ ‫‪, h = b sin C‬‬
‫‪b‬‬
‫‪b‬‬ ‫‪c‬‬
‫و ‪\ c sin B = b sinC‬‬ ‫)‪= ......................(i‬‬
‫‪sin B sin c‬‬
‫ﻫﺮﮔﺎه ارﺗﻔﺎع ‪ BH1‬رادر ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ‪:‬‬
‫= ‪h1‬‬
‫= ‪sin A‬‬ ‫‪, h1 c sin A‬‬
‫‪c‬‬
‫‪h‬‬
‫‪sin C = 1 , h1 = a sin C‬‬
‫‪a‬‬
‫‪a‬‬ ‫)‪c .........................(ii‬‬
‫‪c sin A = a sinC‬‬ ‫و‬ ‫=‬
‫‪sin A sinC‬‬

‫‪44‬‬
 ‫از ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ رواﺑﻂ‪ ( i) ،‬و )‪ ( ii‬راﺑﻄﮥ ذﯾﻞ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯿﺂﯾﺪ‪:‬‬

‫‪a‬‬ ‫‪b‬‬ ‫‪c‬‬

‫=‬ ‫=‬
‫‪sin A sin B sinC‬‬

‫اﮐﻨﻮن راﺑﻄﻪ‪ ‬ﻓﻮق را درﯾﮏ ﻣﺜﻠﺚ ﻗﺎﯾﻢ اﻟﺰاوﯾﻪ ﮐﻪ داراي داﯾﺮه‪ ‬ﻣﺤﯿﻄﯽ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﺗﻄﺒﯿﻖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﯿﻢ‪.‬‬
‫‪a‬‬ ‫‪2R‬‬
‫=‬
‫‪sin A‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪a‬‬ ‫‪b‬‬ ‫‪c‬‬
‫\‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫‪= 2R‬‬
‫‪B‬‬ ‫‪sin A sin B sin C‬‬

‫ﺷﮑﻞ )‪(4‬‬ ‫‪ R‬ﺷﻌﺎع داﯾﺮه ﻣﺤﯿﻄﯽ اﯾﻦ ﻣﺜﻠﺚ ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪a‬‬ ‫‪b‬‬ ‫‪c‬‬
‫در ﯾﮏ ﻣﺜﻠﺚ ﻣﻨﻔﺮج اﻟﺰاوﯾﻪ‪:‬‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﺗﻄﺒﯿﻖ راﺑﻄﮥ‬
‫‪sin A sin B sin C‬‬
‫در ﻣﺜﻠﺚ ﻣﻨﻔﺮج اﻟﺰاوﯾﻪ ‪ ABC‬زاوﯾﻪ ‪ B‬ﻣﻨﻔﺮﺟﻪ اﺳﺖ‪ .‬ارﺗﻔﺎع ‪ h‬را از رأس ‪A‬‬
‫ﺑﻪ ﺿﻠﻊ ﻣﻘﺎﺑﻞ رﺳﻢ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫‪h‬‬
‫‪A‬‬ ‫= )‪sin (p - B‬‬
‫‪c‬‬
‫‪b‬‬ ‫‪sin (p - B) = sin B‬‬
‫‪h‬‬ ‫‪c‬‬
‫‪h‬‬
‫‪\sin B = , h = c sin B‬‬
‫‪p - B‬‬ ‫‪c‬‬
‫‪H‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪C‬‬ ‫در ﻣﺜﻠﺚ ﻗﺎﯾﻢ اﻟﺰاوﯾﮥ ‪AHC‬‬
‫ﺷﮑﻞ )‪(5‬‬
‫‪h‬‬
‫= ‪sin C‬‬ ‫‪, h = b sin C‬‬
‫‪b‬‬
‫‪b‬‬ ‫‪c‬‬
‫‪b sin C = c sin B‬‬ ‫ﯾﺎ‬ ‫=‬
‫‪sin B sin C‬‬
‫‪45‬‬
 ‫ﻫﺮﮔﺎه ﯾﮏ ارﺗﻔﺎع دﯾﮕﺮ اﯾﻦ ﻣﺜﻠﺚ را رﺳﻢ ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ در ﻧﺘﯿﺠﻪ راﺑﻄﮥ‬
‫‪a‬‬ ‫‪b‬‬ ‫‪c‬‬
‫ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﺗﻄﺒﯿﻖ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬ ‫=‬ ‫=‬
‫‪sin A sin B sin C‬‬

‫ﻗﻀﯿﻪ ﮐﻮﺳﺎﯾﻦ‪ :‬در ﻫﺮ ﻣﺜﻠﺚ ‪ ABC‬راﺑﻄ ‪‬ﻪ ذﯾﻞ ﺑﯿﻦ اﺿﻼع و زواﯾﺎي آن‬
‫ﻣﺜﻠﺚ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪b2 + c2 - a 2‬‬
‫= ‪cos A‬‬
‫‪2bc‬‬
‫‪c + a 2 - b2‬‬
‫‪2‬‬
‫= ‪cos B‬‬
‫‪2ac‬‬
‫‪a + b2 - c2‬‬
‫‪2‬‬

‫ﺷﻜﻞ )‪(6‬‬ ‫= ‪cos C‬‬

‫‪2ab‬‬
‫ﺛﺒﻮت‪ :‬در ﻣﺜﻠﺚ ﺣﺎد اﻟﺰاوﯾﻪ ‪ ABC‬ﯾﮑﯽ از ﺳﻪ راﺑﻄﻪ ﻓﻮق را اﺛﺒﺎت ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ‪.‬‬
‫‪c 2 = BH 2 + h 2 = (a - x ) 2 + h 2‬‬
‫‪c 2 =a 2 -2ax + 1‬‬ ‫‪+3‬‬
‫‪x 22‬‬‫‪h2‬‬
‫‪b2‬‬
‫‪.‬‬
‫‪x = b cos C‬‬
‫‪x 2 + h 2 =b 2‬‬

‫‪\c 2 =a 2 -2ab cos C +b 2‬‬

‫از رواﺑﻂ ﻓﻮق ‪ cos C ,cos B, cos A‬را درﯾﺎﻓﺖ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪a =b +c -2bc cos A‬‬ ‫‪c2=a2-2abcosC+b2‬‬
‫‪2bc cos A=b2+c2-a2‬‬ ‫‪c2=a2+b2-2ab cos C‬‬

‫‪b 2 +c 2 -a 2‬‬
‫= ‪cos A‬‬
‫‪2bc‬‬

‫‪46‬‬
 ‫ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از راﺑﻄ ‪‬ﻪ ﻓﻮق ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ‪ cosB‬و ‪ cosC‬رادرﯾﺎﻓﺖ ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ‪:‬‬
‫‪a 2 +c 2 -b 2‬‬ ‫‪a 2 +b 2 -c 2‬‬
‫= ‪cos B‬‬ ‫و‬ ‫= ‪cos C‬‬
‫‪2 ac‬‬ ‫‪2ab‬‬
‫راﺑﻄﻪ ﻓﻮق را در ﯾﮏ ﻣﺜﻠﺚ ﻣﻨﻔﺮجاﻟﺰاوﯾﻪ ﺗﻄﺒﯿﻖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﯿﻢ‪.‬‬
‫ﻧﻈﺮﺑﻪ ﻗﻀﺎﯾﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﺮﺑﻊ ﺿﻠﻊ ﻣﻘﺎﺑﻞ زاوﯾﮥ ﻣﻨﻔﺮﺟﻪ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪:‬‬
‫‪b 2 = a 2 + c 2 + 2a .HB‬‬
‫)‪cos B = - cos(p - B‬‬
‫‪HB‬‬
‫‪=-‬‬ ‫‪, HB = - c cos B‬‬
‫‪C‬‬
‫‪a‬‬
‫ﺷﮑﻞ )‪(7‬‬
‫‪b2=a2+c2+2a(-c cosB), b2=a2+ c2-2ac cosB‬‬

‫ﺗﻄﺒﯿﻖ و ﺗﺤﻘﯿﻖ راﺑﻄﮥ ﻓﻮق درﯾﮏ ﻣﺜﻠﺚ ﻗﺎﯾﻢ اﻟﺰاوﯾﻪ‪:‬‬

‫‪a2=b2+c2 - 2bc cosA‬‬
‫ﺷﮑﻞ )‪(8‬‬

‫ﺑﻪ اﺳﺎس ﻗﻀﯿﮥ ﻓﯿﺜﺎﻏﻮرث در اﯾﻦ ﻣﺜﻠﺚ ﻗﺎﯾﻢ اﻟﺰاوﯾﻪ ‪ ABC‬ﻣﯿﺘﻮاﻧﯿﻢ ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﻢ‪:‬‬
‫‪Ù‬‬
‫‪ a2=b2+c2‬ﭼــﻮن ‪ A = 900‬اﺳــﺖ‪ ،‬ﻟــﺬا ‪ cosA=0‬ﺑــﻮده‪ ،‬در ﻧﺘﯿﺠــﻪ ‪2bc‬‬
‫‪ a2=b2+c2-‬را ﺑـﻪ ﻋـﻮض راﺑﻄـﻪ‪‬‬ ‫‪ cosA=0‬ﺷـﺪه راﺑﻄـﮥ ‪2bc cos A‬‬
‫ﺷﮑﻞ )‪(9‬‬ ‫‪ a2=b2+c2‬ﻣﯿﺘﻮاﻧﯿﻢ ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﻢ‪.‬‬
‫ﻗﻀﯿﻪ‪ :‬در ﻫﺮ ﻣﺜﻠﺚ ‪ ABC‬رواﺑﻂ ذﯾﻞ ﻣﻮﺟﻮد اﻧﺪ‪:‬‬
‫‪a = c cos B + b cos C‬‬
‫‪b = c cos A + a cos C‬‬
‫‪c = a cos B + b cos A‬‬

‫‪47‬‬
 ‫ﺛﺒﻮت‪ :‬در ﻣﺜﻠﺚ ﻗﺎﯾﻢ اﻟﺰاوﯾﻪ ‪ AHB‬دارﯾﻢ‪:‬‬
‫‪BH‬‬
‫= ‪cos B‬‬ ‫‪, BH = c cos B‬‬
‫‪c‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﺎن درﻣﺜﻠﺚ ﻗﺎﯾﻢ اﻟﺰاﯾﻪ‪ HAC‬دارﯾﻢ‪:‬‬
‫‪HC‬‬
‫= ‪cosC‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪HC = b cosC‬‬
‫‪b‬‬
‫دو راﺑﻄﮥ ﻓﻮق را ﻃﺮف ﺑﻪ ﻃﺮف ﺟﻤﻊ ﻣﯿﮑﻨﯿﻢ‪:‬‬
‫‪BH+HC = c cosB+b cosC‬‬

‫‪a= c cosB +b cosC‬‬

‫ﺑﻪ اﺳﺎس راﺑﻄﮥ ﻓﻮق دو راﺑﻄ ‪‬ﻪ دﯾﮕﺮ را ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﯿﻢ‪:‬‬

‫‪b=c cos A+a cos C‬‬
‫‪c=a cosB + b cos A‬‬
‫ﻗﻀﯿﻪ‪ :‬درﯾﮏ ﻣﺜﻠﺚ ﺑﯿﻦ اﺿﻼع و زواﯾﺎي آن رواﺑﻂ ذﯾﻞ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪A - B‬‬ ‫‪a - b‬‬ ‫‪C‬‬
‫) ‪(i‬‬ ‫‪tan‬‬ ‫=‬ ‫‪cot‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪a + b‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪B -C‬‬ ‫‪b - c‬‬ ‫‪A‬‬
‫) ‪( ii‬‬ ‫‪tan‬‬ ‫=‬ ‫‪cot‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪b + c‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪A - C‬‬ ‫‪a -c‬‬ ‫‪B‬‬
‫) ‪( iii‬‬ ‫‪tan‬‬ ‫=‬ ‫‪cot‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪a + c‬‬ ‫‪2‬‬
‫ﺛﺒﻮت‪ :‬اﺛﺒﺎت ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﯿﻢ ﮐﻪ‪:‬‬
‫‪A- B a -b‬‬ ‫‪C‬‬
‫‪tan‬‬ ‫=‬ ‫‪cot‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪a+b‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪a‬‬ ‫‪b‬‬ ‫‪c‬‬
‫=‬ ‫=‬ ‫از)ﻗﻀﯿﮥ ‪............( sin‬‬
‫‪sin A sin B sin C‬‬
‫‪a - b sin A - sin B‬‬
‫=‬ ‫از ﺧﻮاص ﺗﻨﺎﺳﺐ‪.........‬‬
‫‪a + b sin A + sin B‬‬

‫‪48‬‬
 ....‫از ﻓﻮرﻣﻮل ﻫﺎي ﺿﺮب‬
A+ B A- B
2 cos sin
a-b 2 2
=
a + b 2 sin A + B cos A - B
2 2
a-b A+ B A-B
= cot tan
a+b 2 2
a-b 1 A- B
= . tan
a + b tan A + B 2
2
a-b A+ B A- B
tan = tan
a+b 2 2
.‫ راﺑﻄﮥ ذﯾﻞ وﺟﻮد دارد‬ABC ‫در ﻫﺮ ﻣﺜﻠﺚ‬
Ù Ù Ù
A+ B + C = 180 °
Ù Ù Ù
A+ B = 180° - C
Ù Ù
A+ B C
= (90 ° - )
2 2
A+ B C
tan = tan(90 - )
2 2
Ù Ù
A+ B C
tan = cot
2 2
Ù Ù
A- B a - b C
tan = cot
2 a+b 2
:‫ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻗﺴﻢ دو راﺑﻄﮥ دﯾﮕﺮ را اﺛﺒﺎت ﻧﻤﻮده ﻣﯿﺘﻮاﻧﯿﻢ‬
.‫ ذﯾﻞ ﺻﺪق ﻣﯿﮑﻨﺪ‬‫ درﻫﺮ ﻣﺜﻠﺚ راﺑﻄﻪ‬:‫ﻗﻀﯿﻪ‬
A-B
cos
a+b 2
=
c c
sin
2

49
 :‫ ﻧﻈﺮ ﺑﻪ ﻗﻀﯿﻪ ﺳﺎﯾﻦ و ﺧﻮاص ﺗﻨﺎﺳﺐ دارﯾﻢ ﮐﻪ‬:‫ﺛﺒﻮت‬
a b c
= =
sin A sin B sin C
a+b c
=
sin A + sin B sin C
a + b sin A + sin B
=
c sin C
a + b sin A + sin B
=
c C C
2 sin cos
2 2
A+B A-B
2 sin cos
a+b 2 2
=
c C C
2 sin cos
2 2

A+B C
sin = cos ‫زﻳﺮا‬
2 2
Ù Ù Ù
A + B + C = 180 °
Ù Ù Ù
A + B = 180 ° C
Ù Ù Ù
A+ B C
= (90 ° - )
2 2
Ù Ù Ù

= sin( 90 ° - c )
A+ B
sin
2 2
Ù Ù

sin( 90 °
- c ) = cos c
2 2
A+B C
sin = cos
2 2
A-B
a + b cos 2
=
c sin c
2

50
 ‫ﻗﻀﯿﻪ‪ :‬راﺑﻄ ‪‬ﻪ ذﯾﻞ در ﻫﺮ ﻣﺜﻠﺚ ﺻﺪق ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫‪A- B‬‬
‫‪a - b sin 2‬‬
‫=‬
‫‪c‬‬ ‫‪C‬‬
‫‪cos‬‬
‫‪2‬‬
‫ﺛﺒﻮت‪ :‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺧﻮاص ﺗﻨﺎﺳﺐ و ﻗﻀﯿﻪ ﺳﺎﯾﻦ در ﯾﮏ ﻣﺜﻠﺚ‪.‬‬
‫‪a -b‬‬ ‫‪c‬‬
‫=‬
‫‪sin A - sin B sin C‬‬
‫‪a -b‬‬ ‫‪sin A - sin B‬‬
‫=‬
‫‪c‬‬ ‫‪sin C‬‬
‫‪A+ B‬‬ ‫‪A- B‬‬
‫‪2 cos‬‬ ‫‪sin‬‬
‫‪a -b‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫=‬
‫‪c‬‬ ‫‪sin C‬‬

‫‪A+ B‬‬ ‫‪A- B‬‬

‫‪2 cos‬‬ ‫‪sin‬‬
‫‪a -b‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫=‬
‫‪c‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪C‬‬
‫‪2 sin cos‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪A+ B‬‬ ‫‪C‬‬
‫‪ cos‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮ اﯾﻦ‪:‬‬ ‫‪= sin‬‬ ‫ﭼﻮن‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪A- B‬‬
‫‪sin‬‬
‫‪a-b‬‬ ‫‪2‬‬
‫=‬
‫‪c‬‬ ‫‪C‬‬
‫‪cos‬‬
‫‪2‬‬
‫دو راﺑﻄﮥ ﻓﻮق ﺑﻪ ﻧﺎم ﻓﺎرﻣﻮل ﻫﺎى )‪ (Mollwied‬ﯾﺎد ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫درﯾﺎﻓﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﻫﺎى ﻣﺜﻠﺜﺎﺗﻰ ﻧﺼﻒ ﯾﮏ زاوﯾﻪ ﯾﮏ ﻣﺜﻠﺚ از ﺟـﻨﺲ ﻃـﻮل‬

‫اﺿﻼع آن ﻣﺜﻠﺚ‪:‬‬
‫‪c‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪A‬‬
‫را ازﺟﻨﺲ ﻃﻮل اﺿﻼع ﻣﺜﻠﺚ ﮐﻪ ‪a ,b, a‬‬ ‫اوﻻً ‪sin , sin , sin‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪51‬‬
 ‫‪A‬‬ ‫) ‪( p - b)( P - c‬‬ ‫داده ﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ درﯾﺎﻓﺖ ﻣﻰ ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ‪:‬‬
‫‪sin‬‬ ‫=‬
‫‪2‬‬ ‫‪bc‬‬
‫‪B‬‬ ‫) ‪( p - a )( p - c‬‬
‫‪sin‬‬ ‫=‬
‫‪2‬‬ ‫‪ac‬‬
‫‪c‬‬ ‫)‪( p - a )( p - b‬‬
‫= ‪sin‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪ab‬‬
‫در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ‪ P‬ﻧﺼﻒ ﻣﺠﻤﻮع اﺿﻼع ﻣﺜﻠﺚ ‪ ABC‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاى ﺛﺒﻮت راﺑﻄ ‪‬ﻪ اول ﻣﯿﺘﻮاﻧﯿﻢ ﺑﻨﯿﻮﺳﯿﻢ ﮐﻪ‪:‬‬
‫از راﺑﻄﻪ ‪ sin‬و ‪ cos‬ﻧﺼﻒ زاوﯾﻪ ﻣﺜﻠﺚ دارﯾﻢ‪:‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪1 - cos A‬‬
‫‪sin‬‬ ‫=‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪b + c2 - a 2‬‬
‫‪2‬‬
‫= ‪cos A‬‬
‫‪2bc‬‬
‫‪b2 + c 2 - a 2‬‬
‫‪1-‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪2bc‬‬
‫‪sin‬‬ ‫=‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪2bc - b 2 - c 2 + a 2‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪2bc‬‬
‫‪sin‬‬ ‫=‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪a 2 - ( b - c) 2‬‬
‫‪sin‬‬ ‫=‬
‫‪2‬‬ ‫‪4bc‬‬
‫‪A‬‬ ‫)‪(a - b + c)(a + b - c‬‬
‫‪sin‬‬ ‫=‬
‫‪2‬‬ ‫‪4bc‬‬
‫ﻫﺮﮔﺎه ‪ a + b +c = 2P‬ﻗﺮار دﻫﯿﻢ دراﯾﻦ ﺻﻮرت‪:‬‬
‫‪a – b + c = a +b + c-2b=2P-2b‬‬
‫)‪a +c- b= 2(P-b‬‬
‫‪a +b+ c=2P‬‬
‫‪a + b – c = a+ b+ c–2c = 2P–2c‬‬
‫) ‪a+ b– c= 2(P– c‬‬
‫‪52‬‬
 .‫ ﻧﺼﻒ ﻣﺠﻤﻮع اﺿﻼع ﯾﮏ ﻣﺜﻠﺚ اﺳﺖ‬p
A 2.( p - b) 2( p - c ) ( p - b)( p - c)
sin = =
2 4bc bc

A ( p - b) ( p - c)
: . sin =
2 bc
C B
:‫ را ﺑﻪ دﺳﺖ آورﯾﻢ‬sin ‫ و‬sin ‫ﺑﻪ اﯾﻦ ﻗﺴﻢ ﻣﯿﺘﻮاﻧﯿﻢ‬
2 2

C B A
‫ از ﺟـﻨﺲ‬cos ‫ و‬cos ، cos ‫درﯾﺎﻓﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﻫـﺎى ﻣﺜﻠﺜـﺎﺗﻰ‬
2 2 2
:‫ﻃﻮل اﺿﻼع ﻣﺜﻠﺚ‬
ì A p ( p - a)
ïcos =
ï 2 bc
ïï B p ( p - b)
ícos =
ï 2 ac
ï C P ( P - c) :‫ﺛﺒﻮت راﺑﻄﮥ اول‬
ïcos =
ïî 2 ab

b 2 +c 2 - a 2
1+
A 1 + cos A 2bc
cos = =
2 2 2
(b + c ) 2 - a 2
A 2bc +b + c - a
2 2 2
2bc
cos = =
2 2bc 2
2

53
 ‫‪A‬‬ ‫) ‪(b + c + a)(b + c - a‬‬
‫‪cos‬‬ ‫=‬
‫‪2‬‬ ‫‪4bc‬‬
‫‪a + b + c = 2 P, a + b + c - 2a = 2 P - 2a‬‬
‫)‪b + c - a = 2( p - a‬‬

‫‪A‬‬ ‫)‪2 P.2( p - a‬‬ ‫)‪p(P - a‬‬

‫‪cos‬‬ ‫=‬ ‫=‬
‫‪2‬‬ ‫‪4bc‬‬ ‫‪bc‬‬
‫‪A‬‬ ‫)‪p( p - a‬‬
‫‪\ cos‬‬ ‫=‬
‫‪2‬‬ ‫‪bc‬‬

‫‪c‬‬ ‫‪B‬‬
‫‪ cos , cos‬را ﻧﯿﺰدرﯾﺎﻓﺖ ﻣﻰﺗﻮان ﮐﺮد‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻗﺴﻢ‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫اﮐﻨﻮن ‪ tan‬ﻧﺼﻒ ﯾﮏ زاوﯾﻪ ﯾﮏ ﻣﺜﻠﺚ را ازﺟﻨﺲ اﺿﻼع آن درﯾﺎﻓﺖ ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﯿﻢ‪:‬‬

‫‪A‬‬ ‫) ‪( P - b )( p - c‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪sin‬‬
‫= ‪tan‬‬ ‫= ‪2‬‬ ‫‪bc‬‬
‫‪2 cos A‬‬ ‫) ‪p( p - a‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪bc‬‬
‫) ‪( P - b )( p - c‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪bc‬‬ ‫) ‪( P - b )( p - c‬‬
‫= ‪tan‬‬ ‫=‬
‫‪2‬‬ ‫) ‪p( p - a‬‬ ‫) ‪p( p - a‬‬
‫‪bc‬‬
‫‪A‬‬ ‫) ‪( P - b )( P - c‬‬
‫‪tan‬‬ ‫=‬
‫‪2‬‬ ‫) ‪p( P - a‬‬

‫‪C‬‬ ‫‪B‬‬
‫‪ tan‬را ﻧﯿﺰ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ درﯾﺎﻓﺖ ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻗﺴﻢ ‪ tan‬و‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫اﮐﻨﻮن ‪ sin B , sin A‬و ‪ sin C‬را ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻓﺎرﻣﻮلﻫﺎى ﻓﻮق درﯾﺎﻓﺖ ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﯿﻢ‪.‬‬

‫‪54‬‬
 A A
sin A = 2 sin × cos
2 2
( P - b )( p - c) p(p - a )
sin A = 2 ×
bc bc
2
sin A = P ( P - a )( p - b)( p - c) .......... .......... .I :‫ﻫﻤﭽﻨﺎن‬
bc
2
sin B = P (p - a )( p - b )( p - c)........... .......... .II
ac
2
sin C = p (P - a )( p - b )( p - c) .......... .......... .III
ab

‫ از ﺟﻨﺲ ﻃﻮل اﺿﻼع آن‬ABC ‫درﯾﺎﻓﺖ ﻣﺴﺎﺣﺖ ﻣﺜﻠﺚ‬

:‫( دارﯾﻢ‬I) ‫ﻗﺮار راﺑﻄﻪ‬
2
sin A = p( p - a )( p - b)( p - c)
bc
h
sin A =
c
h = c sin A
1
s = b .h ............ ABC ‫ﻣﺴﺎﺣﺖ ﻣﺜﻠﺚ‬
2

1
s= bc sin A
2
1 2
s = bc . p(p - a )(p - b)(p - c)
( 10) ‫ﺷﮑﻞ‬ 2 bc

\ s = p(p - a )(p - b)(p - c)

55
 ‫درﯾﺎﻓﺖ ﺷﻌﺎع داﯾﺮة ﻣﺤﯿﻄﻰ ﻣﺜﻠﺚ‬
‫ﻣﺜﻠﺚ‪ ABC‬راﮐﻪ داراى ﻃﻮل اﺿﻼع‬

‫‪ b ،a‬و ‪ c‬ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ در ﻧﻈﺮ ﻣﯿﮕﯿﺮﯾﻢ‪.‬‬

‫داﯾﺮة ﻣﺤﯿﻄـﻰ آن را رﺳـﻢ ﻣﯿﮑﻨـﯿﻢ‪.‬‬

‫ﻧﻘﻄﮥ)‪ (O‬ﻣﺮﮐﺰ داﯾﺮة ﻣﺤﯿﻄﻰ ﻣﺜﻠـﺚ‬

‫‪ ABC‬اﺳــﺖ‪ ،‬ﮐــﻪ از ﻧﻘﻄــﻪ ﺗﻘــﺎﻃﻊ‬

‫ﻧﺎﺻﻒﻫﺎى ﻋﻤﻮدى اﺿﻼع ﻣﺜﻠﺚ ‪ ABC‬ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺷﮑﻞ)‪(11‬‬

‫‪a‬‬ ‫ﻗﺮار ﺷﮑﻞ)‪.(11‬‬

‫‪a‬‬
‫= ‪sin A = 2‬‬
‫‪R 2R‬‬
‫‪ S‬ﻣﺴﺎﺣﺖ ﻣﺜﻠﺚ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪a‬‬ ‫‪a‬‬
‫=‪R‬‬ ‫=‬
‫‪2 sin A 2 2 s‬‬
‫‪bc‬‬
‫‪a‬‬ ‫‪abc‬‬
‫= ‪R‬‬ ‫=‬
‫‪4s‬‬ ‫‪4s‬‬
‫‪bc‬‬

‫‪abc‬‬
‫=‪R‬‬
‫‪4s‬‬

‫‪56‬‬
 ‫درﯾﺎﻓﺖ ﻃﻮل ﺷﻌﺎع داﯾﺮة ﻣﺤﺎﻃﻰ ﻣﺜﻠﺚ‬

‫ﻣﺮﮐﺰ داﯾﺮة ﻣﺤﺎﻃﻰ ﻣﺜﻠﺚ ﻋﺒﺎرت از ﻧﻘﻄﮥ ﺗﻘﺎﻃﻊ ﺳﻪ ﻧﺎﺻﻒاﻟﺰاوﯾﻪ ﻣﺜﻠﺚ )‪ (O‬ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫])‪ = [S (OBC) + S(OCA ) + S(OAB‬ﻣﺴﺎﺣﺖ ﻣﺜﻠﺚ ‪ABC‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫= )‪ S‬ﻣﺴﺎﺣﺖ ﻣﺜﻠﺚ ‪(ABC‬‬ ‫‪a×r + b×r + c×r‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪1‬‬
‫=‪S‬‬ ‫‪r ( a + b + c) , a + b + c = 2 P‬‬
‫‪2‬‬
‫‪b‬‬ ‫‪1‬‬
‫=‪S‬‬ ‫‪r × 2P‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪s‬‬
‫‪S = r×P‬‬ ‫= ‪,r‬‬
‫‪P‬‬
‫ﺷﮑﻞ )‪(12‬‬ ‫)‪p ( p - a )( P - b)( P - c‬‬
‫=‪r‬‬
‫‪P‬‬

‫ﺍﺯ ﻃﺮﻑ ﺩﻳﮕﺮ ﻧﻈﺮ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ‪ 12‬ﺭﺍﺑﻄﻪ‪ ‬ﺫﻳﻞ ﺭﺍ ﻣﯽﺗﻮﺍﻧﻴﻢ ﺑﻨﻮﻳﺴﻴﻢ‪:‬‬

‫‪2BH +2CH +2AH1=2P‬‬
‫ﺍﻃﺮﺍﻑ ﻣﻌﺎﺩﻟﻪ ﺭﺍ ﺑﻪ ‪ 2‬ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﯽﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪:‬‬
‫‪BH+CH+AH1=p‬‬
‫‪a+AH1=P ،‬‬ ‫‪AH1=P-a‬‬
‫‪BH+b=p‬‬ ‫‪،‬‬ ‫‪BH=P-b‬‬

‫‪57‬‬