RODZAJE

Sukcesja ekologiczna dzielona jest na kilka rodzajów w zależności od czynników ją

kształtujących rozpatrywanych z różnych perspektyw. Wyodrębnienie sukcesji pierwotnej
oraz sukcesji wtórnej opiera się na zastanej strukturze biocenozy (= zespół populacji
organizmów roślinnych, zwierzęcych oraz mikroorganizmów danego środowiska
abiotycznego (biotopu), należących do różnych gatunków, ale powiązanych ze sobą
różnorodnymi czynnikami ekologicznymi i zależnościami pokarmowymi, tworzących całość,
która pozostaje w stanie równowagi. Biocenoza oraz biotop tworzą ekosystem) Podział na
sukcesję autogeniczną i allogeniczną wynika ze spojrzenia na zmianę składu gatunkowego
przez pryzmat czynnika ją determinującego, odpowiednio: naturalnego zachowania się
organizmów oraz środowiskowego przymusu.

Sukcesja pierwotna
Sukcesja pierwotna polega na zaadaptowaniu miejsc, które dotąd nie były zamieszkane (np.
pustynie). Pierwotna sukcesja jest procesem długotrwałym. Etapy sukcesji pierwotnej można
podzielić na dwie fazy:
zespołu otwartego – organizmy o małych wymaganiach wkraczają na trudne tereny
siedliskowe i stopniowo je przekształcają. Zmiany zachodzą szybko, bo duża ilość miejsca
sprawia, że nie ma potrzeby konkurencji między organizmami;
zespołu zamkniętego – organizmy zaczynają walczyć o miejsce, formuje się między nimi
zależność pokarmowa. Proces ten zachodzi wolniej – do etapu klimaksu(stabilizacji)
docierają tylko ci przedstawiciele flory i fauny, którzy najlepiej dostosowali się do warunków
klimatycznych, geologicznych etc.
W ramach wymienionych faz sukcesji pierwotnej wymienia się też konkretne stadia
rozwojowe:
stadium przedsukcesyjne (pionierskie) – organizmy wkraczają na teren ich pozbawiony
(jałowy). Zazwyczaj najpierw są to bakterie, następnie porosty, grzyby i mszaki;
stadium migracyjne – zaczyna formować się pionierski ekosystem, na wstępnie zmienionym
terenie osiedlają się nowe gatunki roślin i zwierząt, które nie mają jeszcze potrzeby ze sobą
rywalizować;
stadium kolonizacji (zasiedlające) – dochodzi do wypełnienia całej dostępnej przestrzeni;
stadium współzawodnictwa (konkurencji) – powstają łańcuchy pokarmowe i inne zależności,
rozpoczyna się okres rywalizacji i walki o przetrwanie;
stadium klimaksu (stabilizacji) – siedlisko osiąga równowagę, pozwalającą na przetrwanie
wszystkich pozostałych w nim organizmów.

Sukcesja wtórna
Sukcesja wtórna to proces odbudowywania się biocenozy, która uległa zniszczeniu.
Zniszczenia mogą mieć charakter antropogeniczny, jak i abiotyczny np. pożar, powódź. Ma
miejsce, gdy na danym terenie występowały jakieś organizmy, ale zostały zniszczone przez
alternatywną biocenozę (zastąpienie jednych gatunków drugimi). Z racji startu w innym
punkcie niż sukcesja pierwotna i z powodu braku konieczności przystosowywania danego
miejsca do życia, przebiega zdecydowanie bardziej dynamicznie.
Sukcesja autogeniczna
Dochodzi do niej na skutek czynników wewnętrznych, zachodzących między biocenozą a
czynnikami abiotycznymi (wszystkimi fizykochemicznymi zjawiskami danego miejsca, jak
ukształtowanie terenu, klimat, temperatura, światło etc.). Do sukcesji autogenicznej zalicza
się sukcesja pierwotna oraz sukcesja wtórna.

Sukcesja allogeniczna
Bodźcem zapoczątkowującym sukcesję allogeniczną są czynniki zewnętrzne, środowiskowe,
zarówno krótkotrwałe (np. zebranie się osadu po powodzi), jak i długotrwałe (np. zmiany
klimatyczne). W przypadku zjawisk krótkotrwałych po jakimś czasie dochodzi zwykle do
odbudowania wcześniejszego składu gatunkowego, w przypadku długotrwałych do powrotu
do stadium pionierskiego.

MODELE (7)
Zadaniem powstających modeli tego zjawiska miało być wytłumaczenie, jak przebiegają
zmiany przekształcania biocenoz. Pomimo różnorodności w szczegółach wszystkie modele
wychodzą z identycznego przekonania, że na wczesnych etapach sukcesji gatunki cechują
się krótkowiecznością, oportunizmem(o niskim poziomie specjalizacji, mogący żyć w
różnych siedliskach i łatwo przystosowujący się do zmian warunków środowiskowych), szybkim
wzrostem i zdolnością do dynamicznego zajmowania dostępnego miejsca. Zmiany
teoretyczne dotyczą więc raczej późniejszego funkcjonowania i kształtowania się biocenoz.

Klasyczny model sukcesji Clementsa

Clements zakładał, że rozwój biocenozy jest procesem stopniowym – od organizmów
pionierskich do stadium klimaksu. Pisał też, że kolejni przedstawiciele flory i fauny
przyczyniają się do zmian warunków w środowisku, które umożliwiają pojawienie się nowych
gatunków. Według Clementsa biocenoza jest wysoce zintegrowanym superorganizmem,
rozwijającym się, aby osiągnąć jedyny możliwy na danym obszarze punkt końcowy – klimaks
klimatyczny(klimaks - końcowe, stabilne stadium rozwoju roślinności i gleby, osiągające
równowagę produkcji, dekompozycji i liczby gatunków, zdolne do regeneracji po
zaburzeniu.).

Model zastępowania
Ta teoria koncentruje się na odnawianiu biotycznych składników biocenozy – wymienianiu
się roślin tego samego gatunku oraz na wkraczaniu do danego systemu nowych
organizmów, gdy następuje zaburzenie danego środowiska. W modelu zastępowania
najczęściej opisywany jest proces sukcesji lasu – gdy wyrośnięte drzewa zaczynają
ograniczać światło, zmniejsza się szybkość wzrostu i przeżywalność innych przedstawicieli
danego gatunku. Zaczynają zwyciężać więc te rośliny, które najlepiej znoszą zacienienie.

Model hamowania
W tym przypadku sukcesja ma być hamowana przez organizmy pionierskie obecne we
wczesnych stadiach procesu – wszystkie dalsze zmiany determinowane są przez to, jaki
gatunek pojawił się na danym terenie jako pierwszy. Sukcesja w tym modelu postępuje od
gatunków krótko żyjących do gatunków długowiecznych, bez zachowania założeń
uporządkowanej wymiany.
Model tolerancji
Model tolerancji to z kolei założenie, że wymiana gatunków w procesie sukcesji toczy się
niezależnie od organizmów kolonizujących. Według niego cechą biocenoz na późniejszym
stadium rozwoju jest zdolność do tolerowania niższego poziomu zasobów środowiska. Inną
nazwą dla tego modelu jest: sekwencja początkowego składu florystycznego.

Model kolonizacji
Model ten zakłada, że wymiana gatunków na danych terenach w ramach sukcesji
ekologicznych przebiega losowo. Na proces przekształcania środowiska nie wpływają
oddziaływania gatunkowe – nie ma znaczenia ani konkurencja, ani predysponujące do
kolonizacji cechy organizmu. Całość zjawiska sukcesji opiera się na losowym przeżywaniu
flory i fauny.

Model układu klimaksowego

Wewnętrzna dynamika biocenozy polega na cyklicznych, powtarzających się nieustannie
zmianach. Ukształtowanie środowiska nie jest stabilne i podlega krótkotrwałym lub
długotrwałym zmianom, ale też sama egzystencja organizmów nie jest stała (obserwuje się
np. zmniejszanie się z wiekiem żywotności roślin wieloletnich). Początkowo na sukcesję
wpływają przede wszystkim warunki środowiska i pionowe (troficzne) interakcje
międzygatunkowe, później – gdy wpływ samych organizmów na ekosystem maleje, a jego
tempo spada – interakcje poziome (konkurencja).

Model wyspy
Do procesów wewnętrznych w modelu wyspy dodaje się migrację do niezasiedlonej
wcześniej przestrzeni przez nowych przedstawicieli flory o fauny lub wyewoluowanie
obecnych. Na całość procesów sukcesji ekologicznej patrzy się tutaj pod kątem strategii
życiowych, a najważniejsze są w nich trzy mechanizmy:
- eliminacyjne oddziaływanie czynników zaburzających (katastrofy): udostępnianie
przestrzeni lub zasobów w układzie naturalnie wyodrębnionym, pojawianie się
nieskolonizowanych wysp, luk lub żywicieli;
- różna zdolność gatunków do kolonizacji tworzących się wysp, wolnych przestrzeni lub
niewykorzystanych zasobów pokarmowych. Jednym idzie to sprawniej, drugim wolniej;
- umiejętność rozwoju w warunkach imigracji (wystąpienia nowych gatunków), zdolność do
wygrywania z innymi gatunkami w walce o zasoby. Jedne gatunki wygrywają, inne
przegrywają.
W wyniku przebiegu procesu sukcesji dochodzi do wymiany gatunków o odmiennych
strategiach życiowych, zwłaszcza wymiany gatunków oportunistycznych (przystosowanych
do siedlisk niestabilnych) na gatunki wyspecjalizowane, typowe dla siedlisk stabilnych.

PRZYKŁADY
Przykładem sukcesji ekologicznej może być stopniowe wypłycenie się zbiornika wodnego,
jego zarośnięcie i finalnie zastąpienie go np. lasem lub łąką. Mamy w tym przypadku do
czynienia z dwiema skrajnie odmiennymi rodzajami biocenoz – pierwotną, która
funkcjonowała w warunkach wodnych oraz alternatywną, która nie musi już bezpośrednio
przebywać w wodzie.
Innym przykładem sukcesji jest sytuacja, w której życie zaczyna pojawiać się w miejscach
dotąd przez nie nieskolonizowanych. Wraz ze zmianami klimatycznymi tereny, które
wcześniej nie sprzyjały nieskrępowanemu rozwojowi życia (np. było w nich zbyt zimno),
mogą zacząć przyciągać nowe rodzaje organizmów.
sukcesja raf koralowych: Małe koralowce kolonizują kamienie, rozwijają się i tworzą lukę,
kształtując stany koralowców. Stan raf koralowych przyciąga małe ryby i skorupiaki, które są
pożywieniem dla większych ryb. W ten sposób powstaje całkowicie użyteczna rafa koralowa.
Tropikalne ostępy są przykładami sukcesji wtórnej, w ramach której wycinano lasy w celu
uzyskania tarcicy i potrzeb wiejskich. Tutaj odbudowa następowała z różną szybkością i
całkowite przywrócenie lokalnego obszaru zajęło sporo czasu.
Park Narodowy Acadia : Ten park narodowy stanął w obliczu szybko rozprzestrzeniającego
się pożaru. Rekultywację lasów pozostawiono matce naturze. W kolejnych latach na spalonej
glebie rozwinęły się tylko małe rośliny. Po pewnym czasie w ostępach wykazano
różnorodność gatunków drzew. W każdym razie drzewa przed pożarem były na ogół iglaste,
podczas gdy drzewa, które rozwinęły się po pożarze, były z natury liściaste.