PSYCHOLOGIA ROZWOJU CZŁOWIEKA

ROZWÓJ - nieodwracalny spontaniczny monotoniczny ciąg zmian:

■ nie może to być zmiana jednorazowa czy krótkotrwała, ale względnie długotrwała, widoczna przez
jakiś czas, wyraźnie ujawniająca się w zachowaniu w wielu różnych sytuacjach

■ nie zmiana pojedyncza, ale kilka zmian następujących po sobie, czyli jakiś ciąg zmian

■ nie jest to ciąg typu stale powtarzającego się zamkniętego cyklu (na przykład cykl menstruacyjny,
cykl pór roku), ale ciąg o charakterze jednokierunkowym, otwartym, kiedy to w miarę upływu czasu
„co najmniej jeden parametr danego obiektu zmienia się monotonicznie

■ ciąg zmian musi tworzyć jakąś uporządkowaną w czasie sekwencję

■ ciąg zmian dotyczy wewnętrznej struktury obiektu, a więc (1) jakościowych przeobrażeń
poszczególnych elementów, (2) zmian niektórych relacji między nimi bądź (3) zmian całego układu
powiązań między elementami i/lub (4) ich strukturami

■ zmiany układu (właściwości elementów lub struktury powiązań) są względnie nieodwracalne

■ kluczowe (sprawcze, o charakterze inicjującym) przyczyny zmian tkwią w samym zmieniającym się
układzie, co oznacza, że zmiany o charakterze rozwojowym są wywoływane przez przyczyny
wewnętrzne, czyli są spontaniczne, nieinicjowane czynnikami zewnętrznymi względem układu

■ czynniki zewnętrzne mogą zaś zmianę podtrzymywać, przyspieszać ją bądź opóźniać, ale nie mogą
jej inicjować.

PODSTAWOWE PRAWO ROZWOJU to przechodzenie od stanów jednorodności do różnorodności

oraz od nieokreśloności i chaosu do uporządkowania i integracji.

ROZWÓJ BIOLOGICZNY CZŁOWIEKA to proces zachodzących w czasie zmian reakcji fenotypowych

organizmu, które są wynikiem interakcji genotypu z czynnikami środowiska zewnętrznego.

GENOM - kontrast między uniwersalnymi cechami rodzaju ludzkiego a indywidualnymi cechami

jednostki. Inaczej mówiąc, pytamy, w jaki sposób genom jest odpowiedzialny zarówno za to, co
mamy wspólnego z innymi ludźmi, jak i za to, co jest w nas niepowtarzalne.

1
GENERACJA – (każde pokolenie) dysponuje pulą genów, która jest rezultatem działania
mechanizmów procesu ewolucji genetycznej.

ZAKRES ZMIENNOŚCI GENETYCZNEJ / NORMA ADAPTACYJNA zestaw genów danego pokolenia,

mniej lub bardziej trwały kompleks zmienności genetycznej dostosowany do środowiska.

PULA GENÓW określa właściwości gatunkowe (cechy gatunku) danego pokolenia i dotyczy generacji,
a nie pojedynczego osobnika. Informacja genetyczna zawarta w puli genów ujawnia w życiu
osobniczym wszystkie te właściwości, które są dla nas wspólne, które są owymi cechami
uniwersalnymi rodzaju ludzkiego, które realizują się zawsze, niezależnie od siły oddziaływania
czynników środowiskowych.

NORMA REAKCJI to genetycznie zdeterminowany zakres możliwych, prawdopodobnych reakcji

fenotypowych, uzewnętrzniających się w postaci różnych fenotypów w wyniku współdziałania
genotypu z czynnikami środowiska zewnętrznego.

POZIOM ROZWOJU - wynik indywidualnej normy reakcji jednostki.

FAZA ROZWOJU jest wyrazem powszechności rozwoju.

SAMOREGULACYJNY CHARAKTER PROCESU ONTOGENEZY

■ rozwój odbywa się według programu zadanego przez materiał genetyczny

■ rozwój jest odpowiedni do określonego środowiska

■ regulacja i kontrola rozwoju odbywa się poprzez korygowanie odchyleń i odtwarzanie normalnych
reakcji podczas zakłóceń.

2
 RODZAJE ZMIAN ROZWOJOWYCH

 ZMIANY ILOŚCIOWE- pojawianie się własności, których wcześniej było mało lub nie było w
ogóle (uczenie się), SĄ POLICZALNE I MIERZALNE
 ZMIANY JAKOŚCIOWE - przyrost o określonym charakterze, specyficzne ukierunkowanie
zmian rozwojowych – od stanów niższych do wyższych
 ZMIANY UNIWERSALNE (POWSZECHNE) - to takie, którym ulegają wszyscy ludzie w danej
grupie wiekowej i które są determinowane biologicznymi procesami dojrzewania oraz jakością
oddziaływania otoczenia fizycznego i społecznego. (zegar biologiczny, zegar społeczny, warstwy
wiekowe)
 ZMIANY WSPÓLNE- ulegają nim ludzie podzielający podobne doświadczenia i przeżycia, a
więc są one efektem wpływu środowiska społeczno-kulturowego w interakcji ze specyficznym
momentem czasu historycznego (podzielanie doświadczeń społecznych i przeżyć, grupa pokoleniowa)
 ZMIANY INDYWIDUALNE- są efektem specyficznych, unikatowych zdarzeń życiowych,
których doświadcza jednostka

OKRES KRYTYCZNY - faza w procesie rozwoju, w której jednostka jest bardzo wrażliwa na
określony rodzaj doświadczeń i w efekcie szczególnie aktywnie reaguje na określony rodzaj
bodźców.

■ WYDARZENIA TRAUMATYCZNE przy których potrzebne są szczególne kompetencje, aby

sobie z nimi poradzić; siła oddziaływania tych wydarzeń, brak odpowiednich kompetencji i
narastające w miarę trwania trudnej sytuacji poczucie nieradzenia sobie mogą tworzyć
szczególny układ ryzyka rozwojowego i w dużym stopniu zakłócać proces rozwoju
■ WYDARZENIA KRYTYCZNE czyli sytuacje nagłe, nieprzewidywalne, niepoddające się
kontroli, do których nie można się wcześniej przygotować, takie jak wypadki, katastrofy,
klęski żywiołowe czy nagłe pogorszenie stanu zdrowia bądź ujawnienie się jakiejś choroby
■ WYDARZENIA NIEPUNKTUALNE czyli wszelkie sytuacje, które w porównaniu z
rówieśnikami lub z osobami z tej samej grupy pokoleniowej zdarzają się znacznie wcześniej
lub znacznie później, więc jednostka nie jest dobrze przygotowana do poradzenia sobie z
nimi.

3
 ZMIANY AKTYWNOŚCI (Tyszkowa, Spencer) – przekształcenia wewnętrzne mechanizmów
regulacji aktywności, trzy wzajemnie ze sobą powiązane procesy: różnicowanie,
porządkowanie i integrowanie, polegające na powstawaniu coraz bardziej złożonych
systemów funkcjonalnych, które generują z kolei większą liczbę działań, co oznacza kolejne
różnicowanie się podejmowanych aktywności.

CZTERY KONTINUY ZMIAN, CZTERY PROCESY ROZWOJOWE

 DYFERENCJACJA ⇔ INTEGRACJA - przechodzenie od stanu globalnej aktywności organizmu

do pojawienia się różnych wyspecjalizowanych czynności, czyli od różnicowania, polegającego na
powiększaniu się doświadczenia indywidualnego, poprzez jego porządkowanie do scalania w większe
systemy czy struktury i ponownie do różnicowania na następnym etapie rozwoju.
 INTERIORYZACJA ⇔ EKSTERIORYZACJA - źródłem informacji o świecie i o sobie są czynności
wykonywane na przedmiotach. Powstają reprezentacje umysłowe, czyli zachodzi proces
uwewnętrzniania, którego dopełnieniem jest ciągle mu towarzyszący proces uzewnętrzniania. Polega
on na przechodzeniu od czynności umysłowych (na przykład planowania) do czynności zewnętrznych
(wykonania zadania według tego planu).
 UŚWIADOMIENIE ⇔ AUTOMATYZACJA - w toku rozwoju coraz bardziej wzrasta udział
świadomości w kierowaniu różnymi działaniami, a szczególną rolę odgrywa w tym procesie tak zwana
planująca funkcja mowy. Większość czynności początkowo wykonywanych przy dużym udziale
świadomości stopniowo się automatyzuje, co w pewnych sytuacjach znacznie usprawnia i przyspiesza
działanie
 SOCJALIZACJA⇔ INDYWIDUACJA - w miarę rozwoju człowiek uczy się spełniać wymagania
otoczenia w sposób społecznie akceptowany czy oczekiwany, ale stara się czynić to w sposób jak
najbardziej dostosowany do własnych, indywidualnych potrzeb.

4
 KLASYFIKACJA ZMIAN ROZWOJOWYCH JOHNA FLAVELLA (DZIECKO)

■ dodawanie – kumulowanie się efektów zmian następujących jedna po drugiej; elementy,

które pojawiają się później, dodają się do struktur powstałych wcześniej, ale ani ich nie
modyfikują, ani nie zastępują
■ substytucja – zawartość wcześniej powstałych, czyli „starych”, struktur jest zastępowana w
całości lub tylko we fragmentach przez elementy nowe, czyli opanowane później
■ modyfikacja – przekształcenie formy wcześniejszej (poprzez różnicowanie lub uogólnianie)
pod wpływem tego, co pojawia się w danym momencie; taka zmiana jednak nie modyfikuje
jakości elementów tworzących poprzedni układ
■ inkluzja – wcześniejsze struktury (układy) w postaci w różnym stopniu zmodyfikowanej
wchodzą razem z nowymi elementami w skład nowej całości, czyli nowej zintegrowanej
organizacji struktury i/lub jej funkcji; ta nowa całość zmienia znaczenie całości (lub jakiejś jej
części) wcześniejszej, wchodzącej teraz w jej skład
■ mediacja – polega na tym, że „stan wcześniejszy staje się nieodzownym ogniwem
pośrednim dla następnej zmiany pojmowanej jako krok w procesie rozwoju”; brak zmian o
charakterze mediacyjnym może być powodem fiksacji, to znaczy nadmiernie długiego
pozostawania na jakimś etapie rozwojowym i nieprzechodzenia do etapu następnego

5
 MIARY ZMIENNOŚCI
 Tempo- szybkość z jaką dokonują się zmiany
 Rytm – stopień regularności zachodzenia zmian w czasie i ich względna równomierność.

MODELE ROZWOJU

1. Zwolennicy ciągłości zakładają, że rozwój przebiega w jednolitym tempie, nowe

formy rozwojowe bazują na osiągnięciach faz wcześniejszych
2. Zwolennicy nieciągłości zakładają, że są okresy w których niewiele się dzieje i okresy
burzliwych zmian, niektóre zjawiska pojawiają się bez związku z fazami
wcześniejszymi

REGRES- zmiany wsteczne w rozwoju organizmu, związane zwykle z przystosowaniem się do nowych
warunków

KRYZYS- zjawisko lub stan, które charakteryzują się takim stopniem niezrównoważenia elementów i
dysproporcji, że wymaga to istotnych zmian, punkt zwrotny w jakimś procesie, okres przejściowy,
wzmożony potencjał rozwojowy i wzrost wrażliwości na uszkodzenia

PROGRES- zmiana stanowiąca przejście od stanów niższych do wyższych.

ZASADA KANALIZACJI – im dłużej jednostka się rozwija w określonym kierunku, tym mniej
prawdopodobna jest zmiana kierunku rozwoju. Wczesny rozwój nieprzystosowania kieruje jednostkę
do coraz bardziej wyraźnych i trwalszych patologicznych wzorców, które obejmują coraz więcej
obszarów funkcjonowania.

2 TYPY PLASTYCZNOŚCI MARK JOHNSON

1. Plastyczność zależna od doświadczenia – zdolność mózgu do dostosowywania się do nowych

informacji
2. Plastyczność oczekująca na doświadczenie – gotowość mózgu do reagowania podczas
rozwoju na bodźce