You are on page 1of 36

‫مجلة الدراسات العليا‪-‬جامعة النيلين(مج‪( ،)3‬ع‪GCNU Journal ISSN:1858-6226:1/10/2015 )11‬‬

‫ظبْشح اَزشبس انًخذساد ث‪ ٍٛ‬انشجبة انه‪ٛ‬ج‪ "ٙ‬األعجبة ٔانحهٕل‬


‫دساعخ اعزطالػ‪ٛ‬خ ألساء طالة جبيؼخ عشد –كه‪ٛ‬بد يُطمخ انجفشح‪.‬‬
‫ﻇﺎﻫﺮﺓ ﺍﻧﺘﺸﺎﺭ ﺍﻟﻤﺨﺪﺭﺍﺕ ﺑﻴﻦ ﺍﻟﺸﺒﺎﺏ ﺍﻟﻠﻴﺒﻰ "ﺍﻷﺳﺒﺎﺏ ﻭﺍﻟﺤﻠﻮﻝ"‪ :‬ﺩﺭﺍﺳﺔ‬ ‫ﺍﻟﻌﻨﻮﺍﻥ‪:‬‬
‫ججبسحﻛﻠﻴﺎﺕ ﻣﻨﻄﻘﺔ ﺍﻟﺠﻔﺮﺓ‬
‫يحًذﺳﺮﺕ ‪-‬‬
‫ﺟﺎﻣﻌﺔ‬‫ججبسح‬
‫ﺍﺳﺘﻄﻼﻋﻴﺔ ﻷﺭﺍﺀد‪.‬ﻃﻼﺏ‬
‫ﻣﺠﻠﺔ ﺍﻟﺪﺭﺍﺳﺎﺕ ﺍﻟﻌﻠﻴﺎ‬ ‫ﺍﻟﻤﺼﺪﺭ‪:‬‬
‫يغبػذ – جبيؼخ عشد‬ ‫أعزبر‬
‫ﺟﺎﻣﻌﺔ ﺍﻟﻨﻴﻠﻴﻦ ‪ -‬ﻛﻠﻴﺔ ﺍﻟﺪﺭﺍﺳﺎﺕ ﺍﻟﻌﻠﻴﺎ‬ ‫ﺍﻟﻨﺎﺷﺮ‪:‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ– انجفشح –سئ‪ٛ‬ظ لغى ػهى االجزًبع‬
‫ٔانؼهٕو‬ ‫ا‪ٜ‬داة‬
‫ﺟﺒﺎﺭﺓ‬ ‫كه‪ٛ‬خﺟﺒﺎﺭﺓ‪،‬‬ ‫ﺍﻟﻤؤﻟﻒ ﺍﻟﺮﺋﻴﺴﻲ‪:‬‬

‫ﻣﺞ‪ ,3‬ﻉ‪Drjubara8@Gmail.com11‬‬ ‫ﺍﻟﻤﺠﻠﺪ‪/‬ﺍﻟﻌﺪﺩ‪:‬‬


‫ﻧﻌﻢ‬ ‫ﻣﺤﻜﻤﺔ‪:‬‬
‫يهخض‪:‬‬
‫‪2015‬‬ ‫ﺍﻟﺘﺎﺭﻳﺦ ﺍﻟﻤﻴﻼﺩﻱ‪:‬‬
‫ػ٘‪ٞ‬حٕ " ظخ‪َٛ‬س حٗظ٘خٍ حُٔويٍحص ر‪ ٖ٤‬حُ٘زخد حُِ‪٤‬ز‪ "٢‬ح‪ٓ٧‬زخد ‪ٝ‬حُلِ‪ -ٍٞ‬ىٍحٓش‬ ‫طؤط‪ ٌٙٛ ٢‬حُيٍحٓش طلض‬
‫ﺃﻛﺘﻮﺑﺮ‬ ‫ﺍﻟﺸﻬﺮ‪:‬‬
‫َٓص – ًِ‪٤‬خص ٓ٘طوش حُـلَس ري‪ُٝ‬ش ُ‪٤‬ز‪٤‬خ حُظ‪ ٢‬أ‪ٛ‬زلض كِوش ٖٓ كِوخص ٓ٘ظ‪ٓٞ‬ش ظخ‪َٛ‬س‬ ‫حٓظط‪٬‬ػ‪٤‬ش ‪ٍ٥‬حء ‪٬١‬د ؿخٓؼش‬
‫‪1 - 34‬‬ ‫ﺍﻟﺼﻔﺤﺎﺕ‪:‬‬
‫‪790675‬ػخُٔ‪٤‬ش ط‪َ٠‬د رآػخٍ‪ٛ‬خ حُٔخُزش ؿٔ‪٤‬غ ى‪ ٍٝ‬حُؼخُْ ‪ٌُ ،‬ح طٔظ‪ٞ‬ؿذ ىٍحٓظ‪ٜ‬خ حُ٘ظَ حُ‪٢‬‬
‫حٗظ٘خٍ حُٔويٍحص حُظ‪ ٢‬أ‪ٛ‬زلض ه‪٤٠‬ش‬
‫ﺭﻗﻢ ‪:MD‬‬
‫حُٔؼَ‪ٝ‬كش ى‪٤ُٝ‬خ ً ‪ٝ ،‬حُظؼخَٓ ٓؼ‪ٜ‬خ ًو‪٤٠‬ش طظطِذ حُيٍحٓش ‪ٝ‬حُظلِ‪ٝ َ٤‬حُظؼٔن ك‪٢‬‬
‫‪ٝ‬حُــَحك‪٤‬شﻭﻣﻘﺎﻻﺕ‬
‫حُلي‪ٝ‬ى حُٔ‪٤‬خٓ‪٤‬ش ﺑﺤﻮﺙ‬ ‫ﻧﻮﻉ أرؼي ٖٓ‬
‫ﺍﻟﻤﺤﺘﻮﻯ‪:‬‬
‫ﺍﻟﻠﻐﺔ‪:‬ؿ‪ٞ‬حٗز‪ٜ‬خ ‪ٝ‬طوي‪ ْ٣‬حُلِ‪ ٍٞ‬ك‪ُٜٞ‬خ كلخظخ ً‬
‫‪Arabic‬ػِ‪ ٠‬أؿ‪٤‬خٍ ٖٓ حُ٘زخد ٖٓ ‪ٌٛ‬ح حُوطَ حٌُ‪٣ ١‬لظي رخُٔـظٔؼخص‪ًٍِ .‬ص حُيٍحٓش ػِ‪٠‬‬
‫ٖٓ ك‪٤‬غ ح‪ٗ٫‬ظ٘خٍ حُــَحك‪٢‬‬ ‫‪ٗ EcoLink,‬طخم ‪ٝ‬حٓغ‬
‫‪EduSearch,‬‬ ‫حُ٘زخد ط‪ٞ‬ؿي ك‪٢‬‬ ‫‪ًٔ ، IslamicInfo‬خ إٔ كجش‬
‫‪HumanIndex,‬‬ ‫‪ٜٗ٧‬خ طٔؼَ ‪ٔٛ‬خّ أٓخٕ حُٔـظٔغ‬ ‫ﻗﻮﺍﻋﺪكجش حُ٘زخد‬
‫ﺍﻟﻤﻌﻠﻮﻣﺎﺕ‪:‬‬
‫ﻣﻨﻄﻘﺔ حُل‪َٜ‬‬
‫ﺍﻟﺠﻔﺮﺓ‬ ‫ﻛﻠﻴﺎﺕ ‪ .‬حكظ‪ٟٞ‬‬
‫ُؼ‪٬‬ع ك‪ٍٜٞ‬‬ ‫ﺍﻟﺴﻠﻮﻛﻴﺎﺕحُيٍحٓش‬
‫ﺍﻻﺟﺮﺍﻣﻴﺔ‪،‬‬ ‫حُٔويٍحص‪ .‬طْ طؤ‪ْ٤‬‬ ‫َُِٔ‪ٝ‬ؿ‪ٝ ٖ٤‬طـخٍ‬
‫ﺍﻟﺸﺒﺎﺏ ﺍﻟﻠﻴﺒﻰ‪،‬‬ ‫ٓ٘ـؼش‬
‫ﺍﻟﻤﺨﺪﺭﺍﺕ‪،‬‬ ‫‪ٝ‬طؼظزَ ٓ‪ُٜٞ‬ش حُ‪ ٍٞٛٞ‬حُ‪ٜ٤‬خ ٓ‪ِ٤‬س‬
‫ﺍﻹﺩﻣﺎﻥ‪،‬‬ ‫ﻣﻮﺍﺿﻴﻊ‪:‬‬
‫‪ٝ‬أ‪ٛ‬يحك‪ٜ‬خ ك‪ ً٬٠‬ػٖ حُٔ٘‪ٜ‬ؾ حُٔٔظويّ‬ ‫ﺭﺍﺑﻂ‪:‬ح‪ ٍٝ٧‬ػِ‪ٜ٘ٓ ٢‬ـ‪٤‬ش حُيٍحٓش حُظ‪ ٢‬ط٘خ‪ُٝ‬ض ٌِٓ٘ش حُيٍحٓش ‪ٝ‬طٔخإ‪٫‬ط‪ٜ‬خ ‪ٝ‬أ‪٤ٔٛ‬ظ‪ٜ‬خ‬
‫‪http://search.mandumah.com/Record/790675‬‬
‫ك‪ٜ٤‬خ ‪ٝ‬أ‪ ْٛ‬ح‪٧‬ى‪ٝ‬حص حُظ‪ ٢‬حٓظويٓض ُـٔغ حُٔؼِ‪ٓٞ‬خص ٖٓ ٓ‪٤‬يحٕ حُيٍحٓش ‪ ،‬ك‪ ً٬٠‬ػٖ طلي‪٣‬ي ٓـظٔغ ‪ٝ‬ػ‪٘٤‬ش حُيٍحٓش رٌَ٘‬
‫ىه‪٤‬ن ‪ٝ .‬ك‪ ٢‬حُل‪ َٜ‬حُؼخٗ‪ ٢‬ط٘خ‪ ٍٝ‬حُزخكغ ح‪ َ١٧‬حُ٘ظَ‪٣‬ش حُوخ‪ٛ‬ش ريٍحٓش حٌُٔ٘‪٬‬ص ح‪٫‬ؿظٔخػ‪٤‬ش ُِ٘زخد ‪ٝ‬أ‪ ْٛ‬حُٔلخ‪ْ٤ٛ‬‬
‫ًحص حُ‪ِٜ‬ش ًٔل‪ ّٜٞ‬حُٔويٍحص ‪ٝ‬أٗ‪ٞ‬حػ‪ٜ‬خ ‪ٝ‬أ‪ ْٛ‬حُظؼَ‪٣‬لخص حُظ‪ٍٝ ٢‬ىص ػ٘ي حُوخٗ‪ٝ ٖ٤٤ٗٞ‬ػِٔخء حُ٘لْ ‪ٝ‬ح‪٫‬ؿظٔخع ‪ًٔ ،‬خ‬
‫طليع حُزخكغ ػٖ ػ‪ٞ‬حَٓ ‪ٝ‬أٓزخد حٗظ٘خٍ حُٔويٍحص ك‪٤ُ ٢‬ز‪٤‬خ ‪ٝ‬أ‪ ْٛ‬حُؼ‪ٞ‬حَٓ ‪ٝ‬ح‪ٓ٧‬زخد حُظ‪ ٢‬طيكغ حُ٘زخد حُِ‪٤‬ز‪ُِ ٢‬يه‪ ٍٞ‬ك‪٢‬‬
‫‪ٌٛ‬ح حُ٘لن حُٔظِْ ٓغ ط٘خ‪ ٍٝ‬أ‪َٟ‬حٍ‪ٛ‬خ ػِ‪ ٠‬حُ٘زخد‪ًٔ .‬خ ًٍِص حُيٍحٓش ػِ‪ ٠‬كـْ ٌِٓ٘ش حُٔويٍحص ك‪ ٢‬حُ‪ ٖ١ٞ‬حُؼَر‪٢‬‬
‫‪ٝ‬ػ‪٬‬هش ًُي رخُؼ‪ُٔٞ‬ش ‪ٝ‬حُؼ‪ٍٞ‬حص حُؼَر‪٤‬ش ك‪ ً٬٠‬ػٖ حُـ‪ٜٞ‬ى حُي‪٤ُٝ‬ش ٌُٔخكلش حُٔويٍحص ‪ٝ‬حُٔظـ‪َ٤‬حص حُظ‪َ١ ٢‬أص ػِ‪ ٢‬ه‪٤٠‬ش‬
‫حُٔويٍحص ‪ٝ .‬ك‪ ٢‬حُل‪ َٜ‬حُؼخُغ طْ طلِ‪ َ٤‬حُز‪٤‬خٗخص ‪ٝ‬حٓظو‪ ٙ٬‬أ‪ ْٛ‬حُ٘ظخثؾ حُظ‪ ٢‬ط‪ِٛٞ‬ض ُ‪ٜ‬خ حُيٍحٓش ‪ ٝ‬أ‪ ْٛ‬حُظ‪٤ٛٞ‬خص‪.‬‬

‫حٌُِٔخص حُٔلظخك‪٤‬ش ‪ :‬حُٔويٍحص – حُ٘زخد حُِ‪٤‬ز‪ – ٢‬حُظؼخ‪ - ٢١‬ح‪٫‬ىٓخٕ – حُظَ‪٣ٝ‬ؾ – ح‪٫‬طـخٍ –حُٔ٘٘طخص – حُِٔ‪ٞ‬ى‬
‫ح‪٫‬ؿَحٓ‪.٢‬‬

‫ٓويٓش ‪:‬‬
‫إ أهطخٍ حُٔويٍحص ‪ٝ‬طؼخ‪ٜ٤١‬خ ‪ِ٣‬ىحى ‪ٓٞ٣‬خ ً رؼي ‪ُ ،ّٞ٣‬يٍؿش إٔ أ‪ٛ‬زلض ٓ‪ٞ‬حؿ‪ٜ‬ش ‪ ٌٙٛ‬ح‪٧‬هطخٍ ٓؼًَش كو‪٤‬و‪٤‬ش‬
‫‪َٓٗٝ‬شطظْ ٓغ طـخٍ ‪ ٌٙٛ‬حُٔٔ‪ ّٞ‬حُظ‪ ٢‬أ‪ٛ‬زلض ػِ‪ ٠‬هيٍ رخُؾ ٖٓ حُو‪ٞ‬س ‪ٝ‬حُؼَحء‪ٝ ،‬طي‪َٛ٣‬خ حُٔ٘ظٔخص ‪ٝ‬حُ٘و‪٤ٜ‬خص حٌُزَ‪ٟ‬‬
‫ﻣﺤﻔﻮﻇﺔ‪.‬ػِ‪ ٢‬حُٔ‪ٞ‬حء ‪ٔ٤ٓ ٫‬خ ك‪ ٢‬أكَ‪٣‬و‪٤‬خ ‪ٝ‬أَٓ‪ٌ٣‬خ حُ‪٬‬ط‪٤٘٤‬ش ‪ٌُ.‬ح ‪٘٣‬زـ‪ ٢‬أ‪٣ ٫‬ـ‪٤‬ذ ػٖ أً‪ٛ‬خٗ٘خ إٔ‬ ‫ﺍﻟﺤﻘﻮﻕ حُؼخُغ‬
‫حُٔظويّ ‪ٝ‬‬
‫حُؼخُْﺟﻤﻴﻊ‬ ‫‪ 2024‬ى‪ٍٝ‬‬
‫ﺍﻟﻤﻨﻈﻮﻣﺔ‪.‬‬ ‫© ٖٓ‬
‫ﻫﺬﻩ ﺍﻟﻤﺎﺩﺓ ﻣﺘﺎﺣﺔ ﺑﻨﺎﺀ ﻋﻠﻰ ﺍﻹﺗﻔﺎﻕ ﺍﻟﻤﻮﻗﻊ ﻣﻊ ﺃﺻﺤﺎﺏ ﺣﻘﻮﻕ ﺍﻟﻨﺸﺮ‪ ،‬ﻋﻠﻤﺎ ﺃﻥ ﺟﻤﻴﻊ ﺣﻘﻮﻕ ﺍﻟﻨﺸﺮ ﻣﺤﻔﻮﻇﺔ‪ .‬ﻳﻤﻜﻨﻚ ﺗﺤﻤﻴﻞ ﺃﻭ ﻃﺒﺎﻋﺔ ﻫﺬﻩ ﺍﻟﻤﺎﺩﺓ ﻟﻼﺳﺘﺨﺪﺍﻡ‬
‫‪ٝ‬حٓظٔ‪ٜٓ٬‬خ‬
‫ﺣﻘﻮﻕ ﺍﻟﻨﺸﺮ ﺃﻭ‬ ‫اه‪٠‬خػ‪ٜ‬خ ُ‪ٚ‬‬
‫ﺧﻄﻲ ﻣﻦ ﺃﺻﺤﺎﺏ‬ ‫ر‪ٜ‬يف‬
‫ﺩﻭﻥ ﺗﺼﺮﻳﺢ‬ ‫ﺍﻟﺒﺮﻳﺪحُٔ‪ٞ‬حء‬
‫ﺍﻻﻟﻜﺘﺮﻭﻧﻲ(‬ ‫حُو‪٣ٞ‬شﺃﻭػِ‪٠‬‬
‫ﻣﻮﺍﻗﻊأ‪ٝ‬ﺍﻻﻧﺘﺮﻧﺖ‬
‫حُ‪٠‬ؼ‪٤‬لش‬ ‫حُ٘ؼ‪ٞ‬د‬
‫ﻭﺳﻴﻠﺔ )ﻣﺜﻞ‬ ‫ارخىس ﺃﻱ‬ ‫‪ٌٖٔ٣‬ﺃﻭػزَ‪ٙ‬‬
‫ﺍﻟﻨﺸﺮ ﻋﺒﺮ‬ ‫ٓ‪٬‬ف‬
‫ﺍﻟﺘﺤﻮﻳﻞ‬ ‫ﻭﻳﻤﻨﻊأػظْ‬
‫ﺍﻟﻨﺴﺦ ﺃﻭ‬ ‫حُٔويٍحص ‪٢ٛ‬‬
‫ﺍﻟﺸﺨﺼﻲ ﻓﻘﻂ‪،‬‬
‫ﺍﻟﻤﻨﻈﻮﻣﺔ‪.‬‬
‫مجلة الدراسات العليا‪-‬جامعة النيلين(مج‪( ،)3‬ع‪GCNU Journal ISSN:1858-6226:1/10/2015 )11‬‬

‫ظبْشح اَزشبس انًخذساد ث‪ ٍٛ‬انشجبة انه‪ٛ‬ج‪ "ٙ‬األعجبة ٔانحهٕل‬


‫دساعخ اعزطالػ‪ٛ‬خ ألساء طالة جبيؼخ عشد –كه‪ٛ‬بد يُطمخ انجفشح‪.‬‬
‫ﻟﻺﺳﺘﺸﻬﺎﺩ ﺑﻬﺬﺍ ﺍﻟﺒﺤﺚ ﻗﻢ ﺑﻨﺴﺦ ﺍﻟﺒﻴﺎﻧﺎﺕ ﺍﻟﺘﺎﻟﻴﺔ ﺣﺴﺐ ﺇﺳﻠﻮﺏ ﺍﻹﺳﺘﺸﻬﺎﺩ ﺍﻟﻤﻄﻠﻮﺏ‪:‬‬
‫د‪ .‬ججبسح يحًذ ججبسح‬
‫ﺇﺳﻠﻮﺏ ‪APA‬‬
‫ﺍﻟﺸﺒﺎﺏ ﺍﻟﻠﻴﺒﻰ "ﺍﻷﺳﺒﺎﺏ ﻭﺍﻟﺤﻠﻮﻝ"‪ :‬ﺩﺭﺍﺳﺔ‬
‫ﺑﻴﻦ عشد‬ ‫ﺍﻟﻤﺨﺪﺭﺍﺕ‬
‫جبيؼخ‬ ‫ﺍﻧﺘﺸﺎﺭ‬
‫يغبػذ –‬ ‫ﺟﺒﺎﺭﺓ‪ ،‬ﺟﺒﺎﺭﺓ ﻣﺤﻤﺪ‪ .(2015) .‬ﻇﺎﻫﺮﺓ‬
‫أعزبر‬
‫ﺍﺳﺘﻄﻼﻋﻴﺔ ﻷﺭﺍﺀ ﻃﻼﺏ ﺟﺎﻣﻌﺔ ﺳﺮﺕ ‪ -‬ﻛﻠﻴﺎﺕ ﻣﻨﻄﻘﺔ ﺍﻟﺠﻔﺮﺓ‪.‬ﻣﺠﻠﺔ ﺍﻟﺪﺭﺍﺳﺎﺕ ﺍﻟﻌﻠﻴﺎ‪ ،‬ﻣﺞ‪ ,3‬ﻉ‪، 1 - 34. 11‬‬
‫‪ 790675/Record/com.mandumah.search//:http‬ػهى االجزًبع‬
‫ﻣﺴﺘﺮﺟﻊ ﻣﻦ كه‪ٛ‬خ ا‪ٜ‬داة ٔانؼهٕو – انجفشح –سئ‪ٛ‬ظ لغى‬
‫ﺇﺳﻠﻮﺏ ‪MLA‬‬
‫ﺟﺒﺎﺭﺓ‪ ،‬ﺟﺒﺎﺭﺓ ﻣﺤﻤﺪ‪" .‬ﻇﺎﻫﺮﺓ ﺍﻧﺘﺸﺎﺭ ﺍﻟﻤﺨﺪﺭﺍﺕ ﺑﻴﻦ ﺍﻟﺸﺒﺎﺏ ﺍﻟﻠﻴﺒﻰ "ﺍﻷﺳﺒﺎﺏ ﻭﺍﻟﺤﻠﻮﻝ"‪ :‬ﺩﺭﺍﺳﺔ ﺍﺳﺘﻄﻼﻋﻴﺔ‬
‫‪Drjubara8@Gmail.com‬‬
‫ﻷﺭﺍﺀ ﻃﻼﺏ ﺟﺎﻣﻌﺔ ﺳﺮﺕ ‪ -‬ﻛﻠﻴﺎﺕ ﻣﻨﻄﻘﺔ ﺍﻟﺠﻔﺮﺓ‪".‬ﻣﺠﻠﺔ ﺍﻟﺪﺭﺍﺳﺎﺕ ﺍﻟﻌﻠﻴﺎﻣﺞ‪ ,3‬ﻉ‪ .34 - 1 :(2015) 11‬ﻣﺴﺘﺮﺟﻊ‬
‫يهخض‪790675/Record/com.mandumah.search//:http:‬‬ ‫ﻣﻦ‬

‫طؤط‪ ٌٙٛ ٢‬حُيٍحٓش طلض ػ٘‪ٞ‬حٕ " ظخ‪َٛ‬س حٗظ٘خٍ حُٔويٍحص ر‪ ٖ٤‬حُ٘زخد حُِ‪٤‬ز‪ "٢‬ح‪ٓ٧‬زخد ‪ٝ‬حُلِ‪ -ٍٞ‬ىٍحٓش‬
‫حٓظط‪٬‬ػ‪٤‬ش ‪ٍ٥‬حء ‪٬١‬د ؿخٓؼش َٓص – ًِ‪٤‬خص ٓ٘طوش حُـلَس ري‪ُٝ‬ش ُ‪٤‬ز‪٤‬خ حُظ‪ ٢‬أ‪ٛ‬زلض كِوش ٖٓ كِوخص ٓ٘ظ‪ٓٞ‬ش ظخ‪َٛ‬س‬
‫حٗظ٘خٍ حُٔويٍحص حُظ‪ ٢‬أ‪ٛ‬زلض ه‪٤٠‬ش ػخُٔ‪٤‬ش ط‪َ٠‬د رآػخٍ‪ٛ‬خ حُٔخُزش ؿٔ‪٤‬غ ى‪ ٍٝ‬حُؼخُْ ‪ٌُ ،‬ح طٔظ‪ٞ‬ؿذ ىٍحٓظ‪ٜ‬خ حُ٘ظَ حُ‪٢‬‬
‫أرؼي ٖٓ حُلي‪ٝ‬ى حُٔ‪٤‬خٓ‪٤‬ش ‪ٝ‬حُــَحك‪٤‬ش حُٔؼَ‪ٝ‬كش ى‪٤ُٝ‬خ ً ‪ٝ ،‬حُظؼخَٓ ٓؼ‪ٜ‬خ ًو‪٤٠‬ش طظطِذ حُيٍحٓش ‪ٝ‬حُظلِ‪ٝ َ٤‬حُظؼٔن ك‪٢‬‬
‫ؿ‪ٞ‬حٗز‪ٜ‬خ ‪ٝ‬طوي‪ ْ٣‬حُلِ‪ ٍٞ‬ك‪ُٜٞ‬خ كلخظخ ً ػِ‪ ٠‬أؿ‪٤‬خٍ ٖٓ حُ٘زخد ٖٓ ‪ٌٛ‬ح حُوطَ حٌُ‪٣ ١‬لظي رخُٔـظٔؼخص‪ًٍِ .‬ص حُيٍحٓش ػِ‪٠‬‬
‫كجش حُ٘زخد ‪ٜٗ٧‬خ طٔؼَ ‪ٔٛ‬خّ أٓخٕ حُٔـظٔغ ‪ًٔ ،‬خ إٔ كجش حُ٘زخد ط‪ٞ‬ؿي ك‪ٗ ٢‬طخم ‪ٝ‬حٓغ ٖٓ ك‪٤‬غ ح‪ٗ٫‬ظ٘خٍ حُــَحك‪٢‬‬
‫‪ٝ‬طؼظزَ ٓ‪ُٜٞ‬ش حُ‪ ٍٞٛٞ‬حُ‪ٜ٤‬خ ٓ‪ِ٤‬س ٓ٘ـؼش َُِٔ‪ٝ‬ؿ‪ٝ ٖ٤‬طـخٍ حُٔويٍحص‪ .‬طْ طؤ‪ ْ٤‬حُيٍحٓش ُؼ‪٬‬ع ك‪ . ٍٜٞ‬حكظ‪ ٟٞ‬حُل‪َٜ‬‬
‫ح‪ ٍٝ٧‬ػِ‪ٜ٘ٓ ٢‬ـ‪٤‬ش حُيٍحٓش حُظ‪ ٢‬ط٘خ‪ُٝ‬ض ٌِٓ٘ش حُيٍحٓش ‪ٝ‬طٔخإ‪٫‬ط‪ٜ‬خ ‪ٝ‬أ‪٤ٔٛ‬ظ‪ٜ‬خ ‪ٝ‬أ‪ٛ‬يحك‪ٜ‬خ ك‪ ً٬٠‬ػٖ حُٔ٘‪ٜ‬ؾ حُٔٔظويّ‬
‫ك‪ٜ٤‬خ ‪ٝ‬أ‪ ْٛ‬ح‪٧‬ى‪ٝ‬حص حُظ‪ ٢‬حٓظويٓض ُـٔغ حُٔؼِ‪ٓٞ‬خص ٖٓ ٓ‪٤‬يحٕ حُيٍحٓش ‪ ،‬ك‪ ً٬٠‬ػٖ طلي‪٣‬ي ٓـظٔغ ‪ٝ‬ػ‪٘٤‬ش حُيٍحٓش رٌَ٘‬
‫ىه‪٤‬ن ‪ٝ .‬ك‪ ٢‬حُل‪ َٜ‬حُؼخٗ‪ ٢‬ط٘خ‪ ٍٝ‬حُزخكغ ح‪ َ١٧‬حُ٘ظَ‪٣‬ش حُوخ‪ٛ‬ش ريٍحٓش حٌُٔ٘‪٬‬ص ح‪٫‬ؿظٔخػ‪٤‬ش ُِ٘زخد ‪ٝ‬أ‪ ْٛ‬حُٔلخ‪ْ٤ٛ‬‬
‫ًحص حُ‪ِٜ‬ش ًٔل‪ ّٜٞ‬حُٔويٍحص ‪ٝ‬أٗ‪ٞ‬حػ‪ٜ‬خ ‪ٝ‬أ‪ ْٛ‬حُظؼَ‪٣‬لخص حُظ‪ٍٝ ٢‬ىص ػ٘ي حُوخٗ‪ٝ ٖ٤٤ٗٞ‬ػِٔخء حُ٘لْ ‪ٝ‬ح‪٫‬ؿظٔخع ‪ًٔ ،‬خ‬
‫طليع حُزخكغ ػٖ ػ‪ٞ‬حَٓ ‪ٝ‬أٓزخد حٗظ٘خٍ حُٔويٍحص ك‪٤ُ ٢‬ز‪٤‬خ ‪ٝ‬أ‪ ْٛ‬حُؼ‪ٞ‬حَٓ ‪ٝ‬ح‪ٓ٧‬زخد حُظ‪ ٢‬طيكغ حُ٘زخد حُِ‪٤‬ز‪ُِ ٢‬يه‪ ٍٞ‬ك‪٢‬‬
‫‪ٌٛ‬ح حُ٘لن حُٔظِْ ٓغ ط٘خ‪ ٍٝ‬أ‪َٟ‬حٍ‪ٛ‬خ ػِ‪ ٠‬حُ٘زخد‪ًٔ .‬خ ًٍِص حُيٍحٓش ػِ‪ ٠‬كـْ ٌِٓ٘ش حُٔويٍحص ك‪ ٢‬حُ‪ ٖ١ٞ‬حُؼَر‪٢‬‬
‫‪ٝ‬ػ‪٬‬هش ًُي رخُؼ‪ُٔٞ‬ش ‪ٝ‬حُؼ‪ٍٞ‬حص حُؼَر‪٤‬ش ك‪ ً٬٠‬ػٖ حُـ‪ٜٞ‬ى حُي‪٤ُٝ‬ش ٌُٔخكلش حُٔويٍحص ‪ٝ‬حُٔظـ‪َ٤‬حص حُظ‪َ١ ٢‬أص ػِ‪ ٢‬ه‪٤٠‬ش‬
‫حُٔويٍحص ‪ٝ .‬ك‪ ٢‬حُل‪ َٜ‬حُؼخُغ طْ طلِ‪ َ٤‬حُز‪٤‬خٗخص ‪ٝ‬حٓظو‪ ٙ٬‬أ‪ ْٛ‬حُ٘ظخثؾ حُظ‪ ٢‬ط‪ِٛٞ‬ض ُ‪ٜ‬خ حُيٍحٓش ‪ ٝ‬أ‪ ْٛ‬حُظ‪٤ٛٞ‬خص‪.‬‬

‫حٌُِٔخص حُٔلظخك‪٤‬ش ‪ :‬حُٔويٍحص – حُ٘زخد حُِ‪٤‬ز‪ – ٢‬حُظؼخ‪ - ٢١‬ح‪٫‬ىٓخٕ – حُظَ‪٣ٝ‬ؾ – ح‪٫‬طـخٍ –حُٔ٘٘طخص – حُِٔ‪ٞ‬ى‬
‫ح‪٫‬ؿَحٓ‪.٢‬‬

‫ٓويٓش ‪:‬‬
‫إ أهطخٍ حُٔويٍحص ‪ٝ‬طؼخ‪ٜ٤١‬خ ‪ِ٣‬ىحى ‪ٓٞ٣‬خ ً رؼي ‪ُ ،ّٞ٣‬يٍؿش إٔ أ‪ٛ‬زلض ٓ‪ٞ‬حؿ‪ٜ‬ش ‪ ٌٙٛ‬ح‪٧‬هطخٍ ٓؼًَش كو‪٤‬و‪٤‬ش‬
‫‪َٓٗٝ‬شطظْ ٓغ طـخٍ ‪ ٌٙٛ‬حُٔٔ‪ ّٞ‬حُظ‪ ٢‬أ‪ٛ‬زلض ػِ‪ ٠‬هيٍ رخُؾ ٖٓ حُو‪ٞ‬س ‪ٝ‬حُؼَحء‪ٝ ،‬طي‪َٛ٣‬خ حُٔ٘ظٔخص ‪ٝ‬حُ٘و‪٤ٜ‬خص حٌُزَ‪ٟ‬‬
‫ﻣﺤﻔﻮﻇﺔ‪.‬ػِ‪ ٢‬حُٔ‪ٞ‬حء ‪ٔ٤ٓ ٫‬خ ك‪ ٢‬أكَ‪٣‬و‪٤‬خ ‪ٝ‬أَٓ‪ٌ٣‬خ حُ‪٬‬ط‪٤٘٤‬ش ‪ٌُ.‬ح ‪٘٣‬زـ‪ ٢‬أ‪٣ ٫‬ـ‪٤‬ذ ػٖ أً‪ٛ‬خٗ٘خ إٔ‬ ‫ﺍﻟﺤﻘﻮﻕ حُؼخُغ‬
‫حُٔظويّ ‪ٝ‬‬
‫حُؼخُْﺟﻤﻴﻊ‬ ‫‪ 2024‬ى‪ٍٝ‬‬
‫ﺍﻟﻤﻨﻈﻮﻣﺔ‪.‬‬ ‫© ٖٓ‬
‫ﻫﺬﻩ ﺍﻟﻤﺎﺩﺓ ﻣﺘﺎﺣﺔ ﺑﻨﺎﺀ ﻋﻠﻰ ﺍﻹﺗﻔﺎﻕ ﺍﻟﻤﻮﻗﻊ ﻣﻊ ﺃﺻﺤﺎﺏ ﺣﻘﻮﻕ ﺍﻟﻨﺸﺮ‪ ،‬ﻋﻠﻤﺎ ﺃﻥ ﺟﻤﻴﻊ ﺣﻘﻮﻕ ﺍﻟﻨﺸﺮ ﻣﺤﻔﻮﻇﺔ‪ .‬ﻳﻤﻜﻨﻚ ﺗﺤﻤﻴﻞ ﺃﻭ ﻃﺒﺎﻋﺔ ﻫﺬﻩ ﺍﻟﻤﺎﺩﺓ ﻟﻼﺳﺘﺨﺪﺍﻡ‬
‫‪ٝ‬حٓظٔ‪ٜٓ٬‬خ‬
‫ﺣﻘﻮﻕ ﺍﻟﻨﺸﺮ ﺃﻭ‬ ‫اه‪٠‬خػ‪ٜ‬خ ُ‪ٚ‬‬
‫ﺧﻄﻲ ﻣﻦ ﺃﺻﺤﺎﺏ‬ ‫ر‪ٜ‬يف‬
‫ﺩﻭﻥ ﺗﺼﺮﻳﺢ‬ ‫ﺍﻟﺒﺮﻳﺪحُٔ‪ٞ‬حء‬
‫ﺍﻻﻟﻜﺘﺮﻭﻧﻲ(‬ ‫حُو‪٣ٞ‬شﺃﻭػِ‪٠‬‬
‫ﻣﻮﺍﻗﻊأ‪ٝ‬ﺍﻻﻧﺘﺮﻧﺖ‬
‫حُ‪٠‬ؼ‪٤‬لش‬ ‫حُ٘ؼ‪ٞ‬د‬
‫ﻭﺳﻴﻠﺔ )ﻣﺜﻞ‬ ‫ارخىس ﺃﻱ‬ ‫‪ٌٖٔ٣‬ﺃﻭػزَ‪ٙ‬‬
‫ﺍﻟﻨﺸﺮ ﻋﺒﺮ‬ ‫ٓ‪٬‬ف‬
‫ﺍﻟﺘﺤﻮﻳﻞ‬ ‫ﻭﻳﻤﻨﻊأػظْ‬
‫ﺍﻟﻨﺴﺦ ﺃﻭ‬ ‫حُٔويٍحص ‪٢ٛ‬‬
‫ﺍﻟﺸﺨﺼﻲ ﻓﻘﻂ‪،‬‬
‫ﺍﻟﻤﻨﻈﻮﻣﺔ‪.‬‬
‫مجلة الدراسات العليا‪-‬جامعة النيلين(مج‪( ،)3‬ع‪GCNU Journal ISSN:1858-6226:1/10/2015 )11‬‬

‫ظبْشح اَزشبس انًخذساد ث‪ ٍٛ‬انشجبة انه‪ٛ‬ج‪ "ٙ‬األعجبة ٔانحهٕل‬


‫دساعخ اعزطالػ‪ٛ‬خ ألساء طالة جبيؼخ عشد –كه‪ٛ‬بد يُطمخ انجفشح‪.‬‬
‫د‪ .‬ججبسح يحًذ ججبسح‬
‫أعزبر يغبػذ – جبيؼخ عشد‬
‫كه‪ٛ‬خ ا‪ٜ‬داة ٔانؼهٕو – انجفشح –سئ‪ٛ‬ظ لغى ػهى االجزًبع‬
‫‪Drjubara8@Gmail.com‬‬
‫يهخض‪:‬‬
‫طؤط‪ ٌٙٛ ٢‬حُيٍحٓش طلض ػ٘‪ٞ‬حٕ " ظخ‪َٛ‬س حٗظ٘خٍ حُٔويٍحص ر‪ ٖ٤‬حُ٘زخد حُِ‪٤‬ز‪ "٢‬ح‪ٓ٧‬زخد ‪ٝ‬حُلِ‪ -ٍٞ‬ىٍحٓش‬
‫حٓظط‪٬‬ػ‪٤‬ش ‪ٍ٥‬حء ‪٬١‬د ؿخٓؼش َٓص – ًِ‪٤‬خص ٓ٘طوش حُـلَس ري‪ُٝ‬ش ُ‪٤‬ز‪٤‬خ حُظ‪ ٢‬أ‪ٛ‬زلض كِوش ٖٓ كِوخص ٓ٘ظ‪ٓٞ‬ش ظخ‪َٛ‬س‬
‫حٗظ٘خٍ حُٔويٍحص حُظ‪ ٢‬أ‪ٛ‬زلض ه‪٤٠‬ش ػخُٔ‪٤‬ش ط‪َ٠‬د رآػخٍ‪ٛ‬خ حُٔخُزش ؿٔ‪٤‬غ ى‪ ٍٝ‬حُؼخُْ ‪ٌُ ،‬ح طٔظ‪ٞ‬ؿذ ىٍحٓظ‪ٜ‬خ حُ٘ظَ حُ‪٢‬‬
‫أرؼي ٖٓ حُلي‪ٝ‬ى حُٔ‪٤‬خٓ‪٤‬ش ‪ٝ‬حُــَحك‪٤‬ش حُٔؼَ‪ٝ‬كش ى‪٤ُٝ‬خ ً ‪ٝ ،‬حُظؼخَٓ ٓؼ‪ٜ‬خ ًو‪٤٠‬ش طظطِذ حُيٍحٓش ‪ٝ‬حُظلِ‪ٝ َ٤‬حُظؼٔن ك‪٢‬‬
‫ؿ‪ٞ‬حٗز‪ٜ‬خ ‪ٝ‬طوي‪ ْ٣‬حُلِ‪ ٍٞ‬ك‪ُٜٞ‬خ كلخظخ ً ػِ‪ ٠‬أؿ‪٤‬خٍ ٖٓ حُ٘زخد ٖٓ ‪ٌٛ‬ح حُوطَ حٌُ‪٣ ١‬لظي رخُٔـظٔؼخص‪ًٍِ .‬ص حُيٍحٓش ػِ‪٠‬‬
‫كجش حُ٘زخد ‪ٜٗ٧‬خ طٔؼَ ‪ٔٛ‬خّ أٓخٕ حُٔـظٔغ ‪ًٔ ،‬خ إٔ كجش حُ٘زخد ط‪ٞ‬ؿي ك‪ٗ ٢‬طخم ‪ٝ‬حٓغ ٖٓ ك‪٤‬غ ح‪ٗ٫‬ظ٘خٍ حُــَحك‪٢‬‬
‫‪ٝ‬طؼظزَ ٓ‪ُٜٞ‬ش حُ‪ ٍٞٛٞ‬حُ‪ٜ٤‬خ ٓ‪ِ٤‬س ٓ٘ـؼش َُِٔ‪ٝ‬ؿ‪ٝ ٖ٤‬طـخٍ حُٔويٍحص‪ .‬طْ طؤ‪ ْ٤‬حُيٍحٓش ُؼ‪٬‬ع ك‪ . ٍٜٞ‬حكظ‪ ٟٞ‬حُل‪َٜ‬‬
‫ح‪ ٍٝ٧‬ػِ‪ٜ٘ٓ ٢‬ـ‪٤‬ش حُيٍحٓش حُظ‪ ٢‬ط٘خ‪ُٝ‬ض ٌِٓ٘ش حُيٍحٓش ‪ٝ‬طٔخإ‪٫‬ط‪ٜ‬خ ‪ٝ‬أ‪٤ٔٛ‬ظ‪ٜ‬خ ‪ٝ‬أ‪ٛ‬يحك‪ٜ‬خ ك‪ ً٬٠‬ػٖ حُٔ٘‪ٜ‬ؾ حُٔٔظويّ‬
‫ك‪ٜ٤‬خ ‪ٝ‬أ‪ ْٛ‬ح‪٧‬ى‪ٝ‬حص حُظ‪ ٢‬حٓظويٓض ُـٔغ حُٔؼِ‪ٓٞ‬خص ٖٓ ٓ‪٤‬يحٕ حُيٍحٓش ‪ ،‬ك‪ ً٬٠‬ػٖ طلي‪٣‬ي ٓـظٔغ ‪ٝ‬ػ‪٘٤‬ش حُيٍحٓش رٌَ٘‬
‫ىه‪٤‬ن ‪ٝ .‬ك‪ ٢‬حُل‪ َٜ‬حُؼخٗ‪ ٢‬ط٘خ‪ ٍٝ‬حُزخكغ ح‪ َ١٧‬حُ٘ظَ‪٣‬ش حُوخ‪ٛ‬ش ريٍحٓش حٌُٔ٘‪٬‬ص ح‪٫‬ؿظٔخػ‪٤‬ش ُِ٘زخد ‪ٝ‬أ‪ ْٛ‬حُٔلخ‪ْ٤ٛ‬‬
‫ًحص حُ‪ِٜ‬ش ًٔل‪ ّٜٞ‬حُٔويٍحص ‪ٝ‬أٗ‪ٞ‬حػ‪ٜ‬خ ‪ٝ‬أ‪ ْٛ‬حُظؼَ‪٣‬لخص حُظ‪ٍٝ ٢‬ىص ػ٘ي حُوخٗ‪ٝ ٖ٤٤ٗٞ‬ػِٔخء حُ٘لْ ‪ٝ‬ح‪٫‬ؿظٔخع ‪ًٔ ،‬خ‬
‫طليع حُزخكغ ػٖ ػ‪ٞ‬حَٓ ‪ٝ‬أٓزخد حٗظ٘خٍ حُٔويٍحص ك‪٤ُ ٢‬ز‪٤‬خ ‪ٝ‬أ‪ ْٛ‬حُؼ‪ٞ‬حَٓ ‪ٝ‬ح‪ٓ٧‬زخد حُظ‪ ٢‬طيكغ حُ٘زخد حُِ‪٤‬ز‪ُِ ٢‬يه‪ ٍٞ‬ك‪٢‬‬
‫‪ٌٛ‬ح حُ٘لن حُٔظِْ ٓغ ط٘خ‪ ٍٝ‬أ‪َٟ‬حٍ‪ٛ‬خ ػِ‪ ٠‬حُ٘زخد‪ًٔ .‬خ ًٍِص حُيٍحٓش ػِ‪ ٠‬كـْ ٌِٓ٘ش حُٔويٍحص ك‪ ٢‬حُ‪ ٖ١ٞ‬حُؼَر‪٢‬‬
‫‪ٝ‬ػ‪٬‬هش ًُي رخُؼ‪ُٔٞ‬ش ‪ٝ‬حُؼ‪ٍٞ‬حص حُؼَر‪٤‬ش ك‪ ً٬٠‬ػٖ حُـ‪ٜٞ‬ى حُي‪٤ُٝ‬ش ٌُٔخكلش حُٔويٍحص ‪ٝ‬حُٔظـ‪َ٤‬حص حُظ‪َ١ ٢‬أص ػِ‪ ٢‬ه‪٤٠‬ش‬
‫حُٔويٍحص ‪ٝ .‬ك‪ ٢‬حُل‪ َٜ‬حُؼخُغ طْ طلِ‪ َ٤‬حُز‪٤‬خٗخص ‪ٝ‬حٓظو‪ ٙ٬‬أ‪ ْٛ‬حُ٘ظخثؾ حُظ‪ ٢‬ط‪ِٛٞ‬ض ُ‪ٜ‬خ حُيٍحٓش ‪ ٝ‬أ‪ ْٛ‬حُظ‪٤ٛٞ‬خص‪.‬‬

‫حٌُِٔخص حُٔلظخك‪٤‬ش ‪ :‬حُٔويٍحص – حُ٘زخد حُِ‪٤‬ز‪ – ٢‬حُظؼخ‪ - ٢١‬ح‪٫‬ىٓخٕ – حُظَ‪٣ٝ‬ؾ – ح‪٫‬طـخٍ –حُٔ٘٘طخص – حُِٔ‪ٞ‬ى‬
‫ح‪٫‬ؿَحٓ‪.٢‬‬

‫ٓويٓش ‪:‬‬
‫إ أهطخٍ حُٔويٍحص ‪ٝ‬طؼخ‪ٜ٤١‬خ ‪ِ٣‬ىحى ‪ٓٞ٣‬خ ً رؼي ‪ُ ،ّٞ٣‬يٍؿش إٔ أ‪ٛ‬زلض ٓ‪ٞ‬حؿ‪ٜ‬ش ‪ ٌٙٛ‬ح‪٧‬هطخٍ ٓؼًَش كو‪٤‬و‪٤‬ش‬
‫‪َٓٗٝ‬شطظْ ٓغ طـخٍ ‪ ٌٙٛ‬حُٔٔ‪ ّٞ‬حُظ‪ ٢‬أ‪ٛ‬زلض ػِ‪ ٠‬هيٍ رخُؾ ٖٓ حُو‪ٞ‬س ‪ٝ‬حُؼَحء‪ٝ ،‬طي‪َٛ٣‬خ حُٔ٘ظٔخص ‪ٝ‬حُ٘و‪٤ٜ‬خص حٌُزَ‪ٟ‬‬
‫ٖٓ ى‪ ٍٝ‬حُؼخُْ حُٔظويّ ‪ ٝ‬حُؼخُغ ػِ‪ ٢‬حُٔ‪ٞ‬حء ‪ٔ٤ٓ ٫‬خ ك‪ ٢‬أكَ‪٣‬و‪٤‬خ ‪ٝ‬أَٓ‪ٌ٣‬خ حُ‪٬‬ط‪٤٘٤‬ش ‪ٌُ.‬ح ‪٘٣‬زـ‪ ٢‬أ‪٣ ٫‬ـ‪٤‬ذ ػٖ أً‪ٛ‬خٗ٘خ إٔ‬
‫حُٔويٍحص ‪ ٢ٛ‬أػظْ ٓ‪٬‬ف ‪ ٌٖٔ٣‬ػزَ‪ ٙ‬ارخىس حُ٘ؼ‪ٞ‬د حُ‪٠‬ؼ‪٤‬لش أ‪ ٝ‬حُو‪٣ٞ‬ش ػِ‪ ٠‬حُٔ‪ٞ‬حء ر‪ٜ‬يف اه‪٠‬خػ‪ٜ‬خ ُ‪ٝ ٚ‬حٓظٔ‪ٜٓ٬‬خ‬
‫مجلة الدراسات العليا‪-‬جامعة النيلين(مج‪( ،)3‬ع‪GCNU Journal ISSN:1858-6226:1/10/2015 )11‬‬

‫ُ‪ ٌٙٛٝ ،ٚ‬كو‪٤‬وش أػزظ‪ٜ‬خ حُظخٍ‪٣‬ن حُٔؼخ‪ٝ ،َٛ‬إ طٌٖٔ حُؼي‪ٓ َ٘ٗ ٖٓ ٝ‬وططخط‪ ٚ‬رؤ‪ ٖٓ ١‬حُطَم حُٔوظِلش حُظ‪٣ ٢‬ظو٘‪ٜ‬خ ٌُ‪ٛ‬ذ‬
‫‪ٌٛ‬ح حُٔـظٔغ‪ًٛٝ ،‬زض ه‪ٔ٤‬ظ‪ٌٓٝ ٚ‬خٗظ‪ُٝ ٚ‬حٍ طؤػ‪ٝ َٙ٤‬حٗو‪ٗ ٠٠‬لز‪ ٚ‬طلض ح‪ٗ٧‬وخ‪ ٖٓٝ ،ٝ‬ػْ ُُُِض أًٍخٕ حٓظوَحٍ‪ ٖٓ ٙ‬ػِ‪٠‬‬
‫‪ٝ‬ؿ‪ ٚ‬حُزٔ‪٤‬طش‪ٌُُٝ ..‬ي كٌِٔ٘ش طؼخ‪ ٢١‬حُٔويٍحص ‪ٝ‬اىٓخٗ‪ٜ‬خ ‪ٌِ٘ٓ ٢ٛ‬ش ه‪٣ٞ‬ش ‪٣‬ـذ حُظ‪ٜ‬ي‪ُٜ ١‬خ ػِ‪ٔٓ ٠‬ظ‪ ًَ ٟٞ‬ى‪ُٝ‬ش‪ ،‬ػْ‬
‫ػِ‪ٔٓ ٠‬ظ‪ ٟٞ‬حُي‪ ٍٝ‬حُؼَر‪٤‬ش ‪ٝ‬ح‪٤ٓ٬ٓ٩‬ش‪.‬‬
‫حُ٘زخد حُِ‪٤‬ز‪ٔ٣ ٢‬ؼَ ٍأّ حَُٓق ك‪ ٢‬حُز٘خء ‪ٝ‬حُظ٘ٔ‪٤‬ش ‪ٝ‬ح‪ٓ٫‬ظوَحٍ رَ ‪ٔ٣ٝ‬ؼَ ٓٔظوزَ ُ‪٤‬ز‪٤‬خ حٕ ‪ٝ‬ؿي حُلَ‪ٛ‬ش حُٔ‪ٞ‬حط‪٤‬ش‬
‫ُ‪٩ ٚ‬ظ‪ٜ‬خٍ ٓ‪ٜ‬خٍحط‪ٝ ٚ‬حريحػخط‪ ٌُٖٝ ، ٚ‬رٔزذ طط‪ٍٞ‬حص ح‪ٟٝ٫‬خع ػِ‪ ٠‬أٍ‪ ٝ‬حُ‪ٞ‬حهغ ‪ٝ‬ؿي ٗلٔ‪ ٚ‬ك‪ٜٓ ٢‬ذ حَُ‪٣‬ق ‪ٜ٣‬خٍع‬
‫‪٣٩‬ـخى ‪ٞ١‬م ٗـخس ٓٔخ ‪٣‬ل‪ ٢٤‬ر‪ ٖٓ ٚ‬اكٖ ‪ٓٝ‬لٖ كخُ‪ٟٞ‬غ ح‪٤ٟٝ ٢٘ٓ٧‬ن كَ‪ ٙ‬حُؼَٔ ‪ٝ‬حٗظ٘خٍ حُٔويٍحص ‪ٝ‬حٗولخ‪ٝ‬‬
‫ٌُح طؤط‪ ٌٙٛ ٢‬حُ‪ٍٞ‬مس‬ ‫حُٔٔظ‪٣ٞ‬خص حُظؼِ‪٤ٔ٤‬ش ىحهِ‪٤‬خ ً ًَ ًُي ٌَٗ طلي‪٣‬خص ‪٣‬ـذ إٔ طـي حُلَ حُؼخؿَ ‪ٝ‬حُٔ٘خٓذ ‪ٝ‬حُٔظٌخَٓ‪.‬‬
‫طلِ‪َ٤‬‬ ‫ٓظ٘خ‪ُٝ‬ش ‪ٝ‬حكيس ٖٓ أهطَ حُظلي‪٣‬خص حُظ‪ ٢‬ط‪ٞ‬حؿ‪ ٚ‬حُ٘زخد حُِ‪٤‬ز‪ ٢‬أ‪ٌِ٘ٓ ٢ٛٝ ٫‬ش حٗظ٘خٍ حُٔويٍحص‪ ،‬ك‪٤‬غ ٓ٘لخ‪ٍٝ‬‬
‫حُظخ‪َٛ‬س ‪ٝ‬أرؼخى حٓظويحّ حُٔويٍحص ‪ٝ‬حُظؼخَٓ ٓؼ‪ٜ‬خ‪ ،‬ر‪ٜ‬يف‬ ‫حُو‪٤٠‬ش ‪ٝ‬حُظؼٔن ك‪٠ٓ ٢‬خٓ‪ٜ٘٤‬خ ‪ٝ‬حُ‪ٞ‬ه‪ٞ‬ف ػِ‪ ٠‬أٓزخد ط٘خٓ‪٢‬‬
‫طوي‪ ْ٣‬كِ‪ُِ ٍٞ‬ـ‪ٜ‬خص ًحص ح‪٫‬هظ‪ٜ‬خ‪ً ٙ‬بٓ‪ٜ‬خّ ػِٔ‪٣ ٢‬ؼظٔيػِ‪ٜ٘ٓ ٢‬ـ‪٤‬ش حُزلغ حُٔظؼخٍف ػِ‪ٜ٤‬خ ُظ٘خ‪ٓ ٍٝ‬ؼَ ‪ ٌٙٛ‬حُو‪٠‬خ‪٣‬خ‬
‫ًحص ح‪ َ١٧‬حُٔظوخ‪١‬ؼش ‪٘ٓٝ‬خه٘ظ‪ٜ‬خ ر‪ٍٜٞ‬س طل‪ ٢٠‬اُ‪ ٠‬ط‪٤ٛٞ‬خص طٌ‪ً ٕٞ‬حص كخثيس ُِٔ٘ظـِ‪ ٖ٤‬ك‪ٌٛ ٢‬ح حُٔـخٍ‪.‬‬
‫ٓ٘‪ٜ‬ـ‪٤‬ش ‪ٌِ٘ٓٝ‬ش حُيٍحٓش‪:‬‬
‫ٌِٓ٘ش حُٔويٍحص ٌِٓ٘ش ٗخثٌش ‪ٓٝ‬ؼويس ‪ًَٓٝ‬زش ‪ٛٝ‬ؼزش حُظلٔ‪ُ َ٤‬ي‪ ٟ‬حٌُؼ‪ ٖٓ َ٤‬حُ٘خّ ‪ ،‬كَؿْ حُـ‪ٜٞ‬ى حُي‪٤ُٝ‬ش‬
‫حَُٓٔ‪٤‬ش ‪ٝ‬ح‪٤ِٛ٧‬ش حٌُز‪َ٤‬س ‪ٝ‬حُٔظٔ‪ِ٤‬س ُٔلخٍرش ‪ ٌٙٛ‬ح‪٥‬كش حُٔيَٓس ‪ٍٝ ،‬ؿْ حُظلَ‪ ْ٣‬ح‪ٍٝ ٢ُٜ٩‬ؿْ حُظَ٘‪٣‬ؼخص ‪ٝ‬حُو‪ٞ‬حٗ‪ٖ٤‬‬
‫حُ‪ٟٞ‬ؼ‪٤‬ش ‪ٝٝ‬ؿ‪ٞ‬ى ػو‪ٞ‬رخص ٓ٘يىس ط‪ُ َٜ‬لي ح‪٩‬ػيحّ ُظـخٍ حُٔويٍحص ‪ٍٝ ،‬ؿْ حُظؼخ‪ ٕٝ‬حُي‪ٝ ٢ُٝ‬ح‪٩‬هِ‪ٝ ٢ٔ٤‬حُوخٍ‪ٍٝ ١‬ؿْ‬
‫طِح‪٣‬ي ػيى حُ‪ٞ‬ك‪٤‬خص ر‪ٓ ٖ٤‬يٓ٘‪ ٢‬حُٔويٍحص ‪ٍٝ‬ؿْ ح‪َٓ٧‬ح‪ ٝ‬حُوط‪َ٤‬س ‪ٝ‬حُوخطِش ر‪ٓ ٖ٤‬يٓ٘‪ ٢‬حُٔويٍحص ‪ٍٝ‬ؿْ ح‪٧‬ػخٍ حُ٘لٔ‪٤‬ش‬
‫‪ٝ‬ح‪٫‬ؿظٔخػ‪٤‬ش ‪ٝ‬ح‪٫‬هظ‪ٜ‬خى‪٣‬ش ‪ٝ‬حُظَر‪٣ٞ‬ش ‪ٝ‬حُؼوخك‪٤‬ش ‪ٝ‬حُٔ‪٤‬خٓ‪٤‬ش ُِٔويٍحص ػِ‪ ٠‬ح‪٧‬كَحى ‪ٝ‬حُٔـظٔؼخص ‪ٍٝ‬ؿْ حُ٘زٌ ح‪٫‬ؿظٔخػ‪٢‬‬
‫ُٔيٓ٘‪ ٢‬حُٔويٍحص ك‪ ٢‬رؼ‪ ٞ‬حُي‪ٍ ، ٍٝ‬ؿْ ًَ ًُي ٓخُحُض ٌِٓ٘ش حُٔويٍحص ٍُحػشً ‪ٝ‬اٗظخؿخ ً ‪ٝ‬طـخٍسً ‪ٝ‬ط‪٣َٜ‬زخ ً ‪ٝ‬طؼخ‪٤١‬خً‬
‫‪ٝ‬اىٓخٗخ ً طِو‪ٍٝ ٠‬حؿخ ً ًز‪َ٤‬حً ك‪ ٢‬أؿِذ ى‪ ٍٝ‬حُؼخُْ ‪ٓٝ‬خُحُض ٓخك‪٤‬خ ‪ٝ‬ػ‪ٜ‬خرخص حُٔويٍحص طٔ‪٤‬طَ ػِ‪ ٠‬حُ‪ٟٞ‬غ ك‪ً ٢‬ؼ‪ٖٓ َ٤‬‬
‫حُي‪ٝ،ٍٝ‬رخُظخُ‪ٌِ٘ٓ ٢ٛ ٢‬ش ػخُٔ‪٤‬ش رٔؼ٘‪ ٠‬حٌُِٔش اً ‪ ٫‬طلي‪ٛ‬خ كي‪ٝ‬ى ‪ٓ ٢ٛٝ‬ؼويس ‪ٓٝ‬ظ٘خرٌش ح‪٧‬رؼخى ط‪ َ٠‬رخُلَى ‪ٝ‬ح‪َٓ٧‬س‬
‫‪ٝ‬حُٔـظٔغ ‪ٝ‬حُي‪ُٝ‬ش ‪ٝ‬هي أىًٍض حُـٔؼ‪٤‬ش حُؼخٓش ُ‪ ْٓ٨‬حُٔظليس كـْ ٌِٓ٘ش ‪١‬خػ‪ ٕٞ‬حُؼ‪ َٜ‬كوخٓض رظو‪ ٚ٤ٜ‬ؿِٔخص هخ‪ٛ‬ش‬
‫ُٔ٘خه٘ش ح‪ًٝ َٓ٧‬خٗض أ‪ٜٔٛ‬خ ػخّ ‪ٝ , ّ1998‬ك‪ ٢‬ى‪ٍٝ‬س ح‪ٗ٫‬ؼوخى ٍهْ ( ‪ُ )48‬ؼخّ ‪ ّ1993‬ؿخء حُز٘ي ‪ ٖٓ ّ112‬ؿي‪ ٍٝ‬ح‪٧‬ػٔخٍ‬
‫ح‪٫‬طـخ‪ ٙ‬حُٔظِح‪٣‬ي ك‪ ٢‬آخءس‬ ‫‪ ،‬حًٌَُٔس حُٔ٘‪ٍٜٞ‬س ‪ٝ‬حُظ‪ ٢‬طوَأ ‪ " :‬إ حُـٔؼ‪٤‬ش حُؼخٓش اً ‪ِ٣‬ػـ‪ٜ‬خ رخُؾ ح‪ُ٩‬ػخؽ ‪ٟ‬وخٓش‬
‫حٓظؼٔخٍ حُٔويٍحص ‪ٝ‬حُٔئػَحص حُؼوِ‪٤‬ش ‪ٝ‬اٗظخؿ‪ٜ‬خ ‪ٝ‬ح‪٩‬طـخٍ ك‪ٜ٤‬خ رٌَ٘ ؿ‪َٝ٘ٓ َ٤‬ع ‪ٝ‬حٌُ‪ٜ٣ ١‬يى ‪ٛ‬لش ‪ٍٝ‬كخ‪٤ٛ‬ش ٓ‪ٖ٤٣٬‬‬
‫ح‪ٗ٧‬وخ‪ٔ٤ٓ ٫ ٙ‬خ حُ٘زخد ك‪ ٢‬ؿٔ‪٤‬غ رِيحٕ حُؼخُْ ‪ٝ‬اً ‪ٔ٣‬خ‪ٍٛٝ‬خ رخُؾ حُوِن حُٔظؼخظْ ٖٓ ٌِٓ٘ش حُٔويٍحص حُظ‪ ٢‬طئى‪ ١‬اُ‪٠‬‬
‫ك‪ ٢‬ح‪ٍٝ٧‬حف حُزَ٘‪٣‬ش‬ ‫طِح‪٣‬ي حُظٌخُ‪٤‬ق ح‪٩‬هظ‪ٜ‬خى‪٣‬ش ُِلٌ‪ٓٞ‬خص حُظ‪ ٢‬طؼَٔ ػِ‪ٌٓ ٠‬خكلظ‪ٜ‬خ ‪ٝ‬طٔزذ هٔخثَ ‪ ٌٖٔ٣ ٫‬طؼ‪ٜ٠٣ٞ‬خ‬
‫‪ٝ‬ط‪ٜ‬يى حُ‪٤ٜ‬خًَ ح‪٩‬هظ‪ٜ‬خى‪٣‬ش ‪ٝ‬حُٔ‪٤‬خٓ‪٤‬ش ُِزِيحٕ حُٔظؤػَس رؤػٔخٍ حُؼ٘ق ‪ٝ‬اً ‪ُٜٜٞ٣‬خ رٌَ٘ رخُؾ حُؼ٘ق ‪ٝ‬حُو‪ٞ‬س ح‪٩‬هظ‪ٜ‬خى‪٣‬ش‬
‫حُٔظِح‪٣‬يحٕ ُِٔ٘ظٔخص ح‪٩‬ؿَحٓ‪٤‬ش حُظ‪ ٢‬طو‪ ّٞ‬ربٗظخؽ حُٔويٍحص ‪ٝ‬ح‪ِٓ٧‬لش ‪ٝ‬حًَُٔزخص ح‪٤ُٝ٧‬ش ‪ٝ‬حُٔ‪٬‬ثق ‪ٝ‬حُٔ‪ٞ‬حى حٌُ‪٤ٔ٤‬خث‪٤‬ش‬
‫ح‪ٓ٧‬خٓ‪٤‬ش ‪ٝ‬ح‪٩‬طـخٍ ر‪ٜ‬خ ‪ٝ‬ط‪٣ُٞ‬ؼ‪ٜ‬خ‪.‬‬
‫حُظ‪ٝ ٢‬ؿ‪ٜٜ‬خ ُي‪ ٍٝ‬حُؼخُْ هخ‪١‬زش رٔ٘خٓزش حُ‪ ّٞ٤‬حُؼخُٔ‪٢‬‬ ‫ك‪ٍٓ ٢‬خُش حٌَُٔط‪ َ٤‬حُؼخّ ُ‪ ْٓ٨‬حُٔظليس ‪ًٞ /‬ك‪ ٢‬ػ٘خٕ‬
‫حُؼخَٗ ٌُٔخففس حُٔويٍحص ك‪ ٢‬ػخّ ‪ " ّ1998‬رؤٗ‪ٝ ٚ‬رٌَ كِٕ ‪ٞ٣ ٫‬ؿي ٌٓخٕ ك‪ ٢‬حُؼخُْ رٔ٘ؤ‪ ٟ‬ػٖ ر‪٬‬ء ‪ًٝ‬خٍػش ٓ‪ٞ‬ء‬
‫حٓظويحّ حُؼوخه‪ , َ٤‬كل‪ ٢‬حُ‪ٞ‬حهغ طظ٘خٓ‪٬ٌ٘ٓ ٢‬ص ٓ‪ٞ‬ء حٓظويحّ حُؼوخه‪ٝ َ٤‬طظؼخظْ ك‪ ًَ ٢‬أٍؿخء حُؼخُْ طوَ‪٣‬زخً ‪ٝ‬إٔ ‪ٝ‬حكيس ٖٓ‬
‫حٓظويحّ حُؼوخه‪ َ٤‬حٌُ‪٣ ١‬طـ‪ ٠‬ر‪ ٍَٙ٠‬حُٔئً‪ ١‬ػِ‪ ٠‬ؿخُز‪٤‬ش ٖٓٔ ‪ٔ٣ ٫‬ظٌِ‪ٕٞ‬‬ ‫أػظْ حٌُٔ٘‪٬‬ص حُلظخًش حُوخطِش ‪ٞٓ ٢ٛ‬ء‬
‫مجلة الدراسات العليا‪-‬جامعة النيلين(مج‪( ،)3‬ع‪GCNU Journal ISSN:1858-6226:1/10/2015 )11‬‬

‫ٓ‪٬‬كخ ً ُٔوخ‪ٓٝ‬ظ‪ ْٛٝ ٚ‬ػَ‪ٟ‬ش ُِظؤػَ حَُٔ‪٣‬غ ‪ٗٝ‬ؼ٘‪٘ٛ ٢‬خ َٗ‪٣‬لش حُ٘زخد ‪ٝ‬أ‪ٝ‬ؿ‪ٗ ٚ‬يحٗ‪ُِ ٢‬ـٔ‪٤‬غ ٖٓ أؿَ حُظٌظَ ‪ٝ‬حُظٌخطق ك‪٢‬‬
‫ًَ ٌٓخٕ ػِ‪ ٠‬حُٔٔظ‪ ٟٞ‬حُي‪ٝ ٢ُٝ‬حُٔلِ‪ٝ ٢‬أ‪٠٣‬خ ً ػِ‪ ٠‬حُٔٔظ‪ ٟٞ‬ح‪ُِ ١َٓ٧‬ظ‪ٜ‬ي‪ٌُٜ ١‬ح حُظ‪ٜ‬ي‪٣‬ي حُوخطَ ُِل‪٤‬خس ح‪ٔٗ٩‬خٗ‪٤‬ش‬
‫‪ٝ‬حُٔزيى ُ‪ٝ ٖٓ٨‬ح‪ٓ٧‬خٕ " ‪.1‬‬
‫ىػ‪ ٢‬ح‪ ْٓ٧‬حُٔظليس ُ‪ٛ٬‬ظٔخّ رٔؼخُـظ‪ٜ‬خ ٖٓ ه‪ٍ٬‬‬ ‫‪٣‬ظ‪٠‬ق ٖٓ ه‪ٓ ٍ٬‬خ طويّ كـْ ٌِٓ٘ش حُٔويٍحص ح‪ َٓ٧‬حٌُ‪١‬‬
‫كِّ ٓوظِلش ‪٤ُ ٝ ،‬ز‪٤‬خ ُ‪ْ٤‬ص رٔ٘ؤ‪ ٟ‬ػٔخ ‪٣‬ليع ٖٓ ك‪ ُٚٞ‬ح ٖٓ ؿَ‪ٔ٣‬ش ٓ٘ظٔش طٔظ‪ٜ‬يف ٗزخر‪ ٚ‬ح ‪٘ٛٝ‬خ طٌٖٔ هط‪ٍٞ‬س ه‪٤٠‬ش‬
‫ح‪٫‬ؿظٔخػ‪ٞ٤‬ح‪ٓ٫‬ظوَحٍحُيحهِ‪ ،٢‬طِؼذ‬ ‫حُٔويٍحص هخ‪ٛ‬ش ك‪ ٢‬ظَ ظَ‪ٝ‬ف أٓ٘‪٤‬ش رخُـش حُظؼو‪٤‬ي ط‪ٜ‬يى ح‪ ٖٓ٧‬حُٔـظٔؼ‪ٝ ٢‬حُٔ‪ّ٬‬‬
‫حٗظ٘خٍ ‪ٞ٤ٗٝ‬ع ٓ‪ٞ‬ء حٓظويحّ‬ ‫ك‪ٜ٤‬خ ؿِٔش ٖٓ حُٔؼط‪٤‬خص ‪ٝ‬حُ‪ٞ‬هخثغ حُي‪ ٍٝ‬حَُث‪ ْ٤‬حُٔٔ‪ٜ‬ي ‪ٝ‬حُٔٔخػي ػِ‪ ٠‬ط٘خٓ‪ ٢‬ظخ‪َٛ‬س‬
‫حُٔويٍحص ‪ٝ‬ح‪٩‬طـخٍ ك‪ٜ٤‬خ ‪ٝ‬طؼخ‪ٜ٤١‬خُٔخ ُ‪ٜ‬خ ٖٓ طؤػ‪ٓ َ٤‬يَٓ ػِ‪ ٠‬حُ٘زخد ‪ٝ‬حكَحى حُٔـظٔغ ‪ٛٝ‬خٗؼ‪ ٢‬حُظ٘ٔ‪٤‬ش ‪ٓٝ‬ظوٌ‪ ١‬حُوَحٍ ‪.‬‬
‫ًٔخ حٕ طؼخ‪ ٢١‬حُٔويٍحص ٖٓ حُظ‪ٞ‬ح‪ َٛ‬ح‪٫‬ؿظٔخػ‪٤‬ش ح‪٤٘ٓ٫‬ش حُظ‪ ٢‬طلٌٔ‪ٜ‬خ ح‪٫‬رؼخى حُٔ‪٤‬خٓ‪٤‬ش ‪ٝ‬حُظَر‪٣ٞ‬ش ‪ٝ‬ح‪٫‬ػ‪٤ٓ٬‬ش ك‪ًَ ٢‬‬
‫ٓـظٔغ ‪ٝ‬طزَُ هط‪ٍٞ‬ط‪ٜ‬خ ػ٘يٓخ طئػَ ػِ‪ ٠‬حُ٘زخد ‪ .‬حٕ ظخ‪َٛ‬س طؼخ‪ٝ ٢١‬حىٓخٕ حُٔويٍحص ح‪ٛ‬زلض ٓؼ‪َ٤‬س ٌُِػَ ‪ٝ‬حَُ‪ٛ‬زش حُ‪٠‬‬
‫‪٧‬هطخٍ‪ٛ‬خ ‪ ،‬حً حٗ‪ٜ‬خ أ‪ٛ‬زلض ط‪ٜ‬يى ٓظيح‪ٜ٤ُٝ‬خ أ‪ٓ ٝ‬ظؼخ‪ٜ٤١‬خ هخ‪ٛ‬ش ‪ٝ‬حُٔـظٔؼخص‬ ‫كي ًز‪ُ َ٤‬ي‪ٓ ٟ‬ـظٔؼخص حُؼخُْ حُٔيًٍش‬
‫حُزَ٘‪٣‬ش ػخٓش ‪ٝ.‬هي ُ‪ٞ‬كع حُى‪٣‬خى حػيحى حُ٘زخد حُٔظؼخ‪ُِٔ ٖ٤١‬ويٍحص ٓٔخ حى‪ ٟ‬حُ‪ ٠‬حٍطلخع ك‪ ٢‬ح‪ٛ٫‬خرش رخ‪َٓ٧‬ح‪ ٝ‬حُؼوِ‪٤‬ش ‪،‬‬
‫ح‪ٗ٫‬ظلخٍ ‪ٝ ،‬حُؼ٘ق ‪ٝ ،‬حٗظ٘خٍ حُؼي‪٣‬ي ٖٓ حُِٔ‪٤ًٞ‬خص حُٔ٘لَكش ًخُـَ‪ٔ٣‬ش ‪ٝ‬حُـ٘‪ٞ‬ف ‪ٝ‬ح‪ٍٛ٫‬خد ‪ٝ‬ط‪٣َٜ‬ذ ح‪ِٓ٫‬لش ‪ٝ‬طِ‪٤٣‬ق‬
‫حُؼِٔش ‪ٌُُ .‬ي ح‪ُٝ‬ض حُـ‪ٜ‬خص حُطز‪٤‬ش ‪ٝ‬حُؼِٔ‪٤‬ش ‪ٝ‬حُٔ٘ظٔخص ح‪ٔٗ٫‬خٗ‪٤‬ش ‪ٝ‬حُٔ‪٤ٜ٘‬ش ‪ٝ‬حُي‪٤ُٝ‬ش ‪ٝ‬حُلٌ‪٤ٓٞ‬ش حَُٓٔ‪٤‬ش ‪ٝ‬ح‪٤ِٛ٫‬ش‬
‫ح‪ٛ‬ظٔخٓخ ًز‪َ٤‬ح ده‪٤٠‬ش حُٔويٍحص ‪.‬حٕ حٌُِٔ٘ش حَُث‪٤ٔ٤‬ش ‪ ٫‬طظ‪ٞ‬هق ػ٘ي حىٓخٕ حُٔويٍحص ‪ٝ‬ص أػ‪َ٤‬حط‪ٜ‬خ حُ‪ٜ‬ل‪٤‬ش ‪ٝ‬ح‪٫‬ؿظٔخػ‪٤‬ش‬
‫رؤٗ‪ٞ‬حع حُٔويٍحص ‪ٝ‬ه‪ٜ‬خث‪ٜٜ‬خ ‪ٝ‬حُؼ‪ٞ‬حَٓ‬ ‫‪ٝ‬حُ٘لٔ‪٤‬ش ‪ٝ‬ح‪٫‬هظ‪ٜ‬خى‪٣‬ش ‪ٌُٜ٘ٝ‬خ طٔظي حُ‪ ٠‬حُ٘و‪ ٚ‬حُ٘ي‪٣‬ي ك‪ ٢‬حُٔؼِ‪ٓٞ‬خص حُٔظؼِوش‬
‫حُٔئى‪٣‬ش حُ‪ ٠‬حٗظ٘خٍ‪ٛ‬خ‪ .‬حً إٔ ‪٘ٛ‬خى هطخػخص ًز‪َ٤‬س ك‪ ٢‬حُٔـظٔغ طلظوَ حُ‪ ٌٙٛ ٠‬حُٔؼِ‪ٓٞ‬خص ‪َ٣ٝ‬ؿغ ًُي حُ‪ ٠‬إٔ حُٔويٍحص ٖٓ‬
‫حُِٔغ حُٔٔ٘‪ٞ‬ػش ‪ٝ‬رخُظخُ‪ ٢‬كخُٔؼِ‪ٓٞ‬خص حَُٔطزطش ر‪ٜ‬خ ؿ‪ٓ َ٤‬ظ‪ٞ‬كَس حؿِذ ح‪٫‬ك‪٤‬خٕ ‪ .‬رخ‪ٟ٩‬خكش حُ‪ ٢‬حُظـ‪َ٤‬حص حُظ‪َ١ ٢‬أص ػِ‪٠‬‬
‫حُٔٔظ‪ٜ‬يك‪ ٖ٤‬ك‪٤‬غ أىهِض َٗحثق أهَ‪ ٖٟٔ ٟ‬حُٔظؼخِٓ‪ٓ ٖ٤‬غ حُٔويٍحص ٓؼَ ح‪٧‬كيحع ‪ٝ‬حُلظ‪٤‬خص‪ًٔ ،‬خ إٔ حُ٘و‪ ٚ‬حُ‪ٞ‬ح‪ٟ‬ق ك‪٢‬‬
‫حُٔ٘خ‪ٛ‬ؾ حُيٍحٓ‪٤‬ش ‪ٓٝٝ‬خثَ ح‪٫‬ػ‪ُ ّ٬‬ؼذ ى‪ٍٝ‬حً ًز‪َ٤‬حً ك‪ ٢‬كـذ حُٔـظٔغ ػٖ حُظؼَف ػِ‪٠ٓ ٠‬خٍ حُٔويٍحص‪.‬‬
‫أ‪٤ٔٛ‬ش ‪ٝ‬أ‪ٛ‬يحف حُيٍحٓش ‪:‬‬

‫ط‪ٜ‬يف حُيٍحٓش ُظلو‪٤‬ن ح‪٫‬ط‪:٢‬‬


‫‪ .1‬حُ‪ٞ‬ه‪ٞ‬ف ػِ‪ ٠‬كـْ ‪ٝٝ‬حهغ ظخ‪َٛ‬س ٌِٓ٘ش حُٔويٍحص ك‪٤ُ ٢‬ز‪٤‬خ‪.‬‬

‫‪ٍٛ .2‬ي ٗ‪ٞ‬ع ‪َ١ٝ‬م ‪ٓٝٝ‬خثَ ىه‪ ٍٞ‬حُٔويٍحص اُ‪٤ُ ٠‬ز‪٤‬خ‪.‬‬

‫‪ .3‬حُظؼَف ػِ‪ ٠‬أٓزخد طؼخ‪ ٢١‬حُ٘زخد ُِٔويحص ‪ٍٛٝ‬ي ح‪٥‬ػخٍ حُ٘خؿٔش ػٖ حٍطؼخ‪.٢١‬‬

‫‪ .4‬حُظؼَف ػِ‪ ٠‬حُزَحٓؾ حُظ‪ٞ‬ػ‪٣ٞ‬ش ُِلي أ‪ُ ٝ‬ظول‪٤‬ق ‪١ٝ‬ؤس حُظخ‪َٛ‬س‬

‫‪ .5‬حُ‪ٞ‬ه‪ٞ‬ف ػِ‪ ٠‬حُـ‪ٜٞ‬ى حُٔزٌ‪ُٝ‬ش ٖٓ هزَ ح‪٧‬ؿ‪ِٜ‬س حَُٓٔ‪٤‬ش ٌُٔخكلش حُٔويٍحص ‪ٓٝ‬ي‪ٗ ٟ‬ـخػظ‪ٜ‬خ‪.‬‬

‫‪ .6‬طو‪ ْ٤٤‬ح‪٧‬ى‪ٝ‬حٍ حُٔظٌخِٓش ُٔئٓٔخص حُٔـظٔغ حُٔيٗ‪ُٔ ٢‬ؼخُـش ظخ‪َٛ‬س حُٔويٍحص‪.‬‬

‫‪ .1‬كًبل ػًش ثبثكش – يؼب ً نكشف انًخذساد ٔانًؤصشاد انؼمه‪ٛ‬خ – داس ػضح نهُشش – انخشطٕو – انغٕداٌ – ‪2003‬و – ص ‪25 - 24‬‬
‫مجلة الدراسات العليا‪-‬جامعة النيلين(مج‪( ،)3‬ع‪GCNU Journal ISSN:1858-6226:1/10/2015 )11‬‬

‫ػخٗ‪٤‬خ ً‪ :‬أ‪٤ٔٛ‬ش حُيٍحٓش ‪:‬‬


‫‪ -‬أ‪٤ٔٛ‬ش ػِٔ‪٤‬ش ‪:‬ك‪٤‬غ إٔ حُيٍحٓش ٓظ‪٤٠‬ق اُ‪ ٠‬ح‪٧‬ىر‪٤‬خص حُؼِٔ‪٤‬ش ك‪ٓ ٢‬ـخٍ حُظؼَ‪٣‬ق رخُٔويٍحص ‪ٝ‬حُو‪٠‬خ‪٣‬خ حُٔظؼِوش‬
‫ر‪ٜ‬خ ًخ‪٩‬طـخٍ ‪ٝ‬حُظؼخ‪ٝ ٢١‬ح‪٫‬ىٓخٕ ‪ٝ‬حُظَ‪٣ٝ‬ؾ ‪ًٔ.‬خ طٔؼَ حُيٍحٓش ا‪ٟ‬خكش ػِٔ‪٤‬ش ُِزخكؼ‪ٝ ٖ٤‬ح‪ً٧‬خى‪ٝ ٖ٤٤ٔ٣‬حُوزَحء ك‪٢‬‬
‫ٓـخٍ حُٔويٍحص ‪ٓ ٝ .‬ظٔظل‪٤‬ي ٖٓ حُيٍحٓش حُٔئٓٔخص ح‪ً٫‬خى‪٤ٔ٣‬ش ىحُـخٓؼخص ‪ٝ‬حُٔؼخ‪ٛ‬ي حُؼِ‪٢‬ح ‪ٌٓٝ‬ظزخص حُيٍحٓخص‬
‫حُؼِ‪٤‬خ ‪ًٔ .‬خ ّطٌَ٘ ط‪٤ٛٞ‬خص حُيٍحٓش َٓؿؼ‪٤‬ش ػِٔ‪٤‬ش ك‪ ٢‬حٌُٔظزخص ‪ٔ٣‬ظل‪٤‬ي ٓ٘‪ٜ‬خ حُط‪٬‬د ‪ٝ‬حُٔ‪ٜ‬ظٔ‪١ًٝٝ ٖ٤‬‬
‫حُ‪ِٜ‬شرو‪٤٠‬ش حُٔويٍحص‪.‬‬
‫‪ -‬أ‪٤ٔٛ‬ش ػِٔ‪٤‬ش‪ٓ:‬ظٔخػي حُيٍحٓش حُٔوطط‪ ٖ٤‬ك‪ٓ ٢‬ـخٍ ٌٓخكلش حُٔويٍحص َُْٓ هخٍ‪١‬ش ‪٣َ١‬ن طٔ‪ ْٜ‬ك‪ٌٓ ٢‬خكلش‬
‫حُٔويٍحص ‪ٝ‬حُظوِ‪ ٖٓ َ٤‬آػخٍ‪ٛ‬خ‪ًٔ.‬خ طٔخػي حُيٍحٓش ٓظوٌ‪ ١‬حُوَحٍ ػِ‪ ٠‬حُؼَٔ رٌ‪٤٘ٛ‬ش ٓ٘لظلش ك‪ ٍٞ‬حُٔويٍحص‬
‫‪ٝ‬كـْ حٗظ٘خٍ‪ٛ‬خ ‪َ١ٝ‬م ىه‪ُٜٞ‬خ ُِ‪٤‬ز‪٤‬خ ‪َ١ٝ‬م ٓؼخُـظ‪ٜ‬خ‪.‬‬

‫كَ‪٤ٟ‬خص حُيٍحٓش ‪:‬حٗطِوض حُيٍحٓش ٖٓ ػيس كَ‪٤ٟ‬خص ٓؼِض َٓطٌِحص ُٔ٘خه٘ش حٍٓ‪ٟٞٞ‬ع‪:‬‬
‫‪٘ٛ .1‬خى حٗظ٘خٍ ًز‪ُِٔ َ٤‬ويٍحص ‪ٓ ٢ٓٝ‬ـظٔغ حٍٗزخد حُِ‪٤‬ز‪.٢‬‬
‫‪ .2‬حُ‪ٟٞ‬غ ح‪ ٢٘ٓ٧‬حٌُ‪ ١‬طَٔ ر‪٤ُ ٚ‬ز‪٤‬خ ٓزذ ك‪ ٢‬حٗظ٘خٍ ‪ٝ‬طؼخ‪ ٢١‬حُٔويٍحص‪.‬‬
‫‪ .3‬حطـخ‪ٛ‬خص حُط‪٬‬د ‪ٝ‬حُطخُزخص ٗل‪ٍ ٞ‬ك‪ ٞ‬حُظؼخ‪ٓ ٢١‬غ حُٔويٍحص طِ‪٣‬ي ًِٔخ ُحى حُٔٔظ‪ ٟٞ‬حُظؼِ‪ٝ ٢ٔ٤‬حُؼَٔ‪.‬‬
‫‪٘ٛ .4‬خى أ‪َٟ‬حٍ حؿظٔخػ‪٤‬ش – ‪ٛ‬ل‪٤‬ش – ٗلٔ‪٤‬ش ‪٤ٓ -‬خٓ‪٤‬ش – حهظ‪ٜ‬خى‪٣‬ش– ى‪٤٘٣‬ش ٓظَطزش ػِ‪ ٠‬طؼخ‪ ٢١‬حُٔويٍحص‪.‬‬
‫‪ٟ .5‬ؼق حُ‪ٞ‬حُع حُي‪ٝ ٢٘٣‬ػيّ ‪ٝ‬ؿ‪ٞ‬ى ى‪ُِٔ ٍٝ‬ئٓٔخص حُٔـظٔؼ‪٤‬ش ‪ٔ٣‬خػي ػِ‪ ٠‬حىٓخٕ حُٔويٍحص‪.‬‬

‫ٓـخ‪٫‬ص حُيٍحٓش ‪:‬طٔؼِض ٓـخ‪٫‬ص حُيٍحٓش ك‪ ٢‬ح‪٥‬ط‪:٢‬‬

‫‪ .1‬حُٔـخٍ حٌُٔخٗ‪ : ٢‬ؿخٓؼش َٓص –ًِ‪٤‬خص ٓ٘طوش حُـلَس‪.‬‬


‫‪ .2‬حُٔـخٍ حُِٓخٗ‪ : ٢‬أرَ‪ٓ – َ٣‬خ‪.ّ2015 ٞ٣‬‬
‫‪ .3‬حُٔـخٍ حُزَ٘‪٬١ : ١‬د ‪١ٝ‬خُزخص حٌُِ‪٤‬خص حُـخٓؼ‪٤‬ش رٔ٘طوش حُـلَس‪.‬‬
‫ح‪١٫‬خٍ حُ٘ظَ‪ُِ ١‬يٍحٓش‪:‬‬
‫طؼيىص ح‪ َ١٧‬حُ٘ظَ‪٣‬ش حُوخ‪ٛ‬ش ريٍحٓش ح‪ٗ٫‬لَحف ح‪٫‬ؿظٔخػ‪ٝ ٢‬حُـَ‪ٔ٣‬ش ‪ٝ‬حٌُٔ٘‪٬‬ص ح‪٫‬ؿظٔخػ‪٤‬ش ًحص حُ‪ِٜ‬ش‬
‫رخُ٘زخد ‪ ،‬كخُظ‪٤ٜ٘‬ق ح‪ُِ ٠ُٝ٧‬ظؼخَٓ ٓغ حُٔويٍحص حطـخٍحً أ‪ ٝ‬طؼخ‪٤١‬خ ً أ‪ ٝ‬حىٓخٗخ ً أ‪ ٝ‬طَ‪٣ٝ‬ـخ ً ‪ ٞٛ‬ؿَ‪ٔ٣‬ش ‪٣‬ؼخهذ ػِ‪ٜ٤‬خ حُوخٗ‪ٕٞ‬‬
‫‪ٞ٣ٝ‬هغ حُـِحء ػِ‪َٓ ٠‬طٌز‪ٜ٤‬خ ‪ٗ ٫ٝ‬ي أٗ‪ ٖٓ ٚ‬ح‪٧‬ك‪ َ٠‬حُؼَٔ ػِ‪٘ٓ ٠‬غ حُـَ‪ٔ٣‬ش هزَ ‪ٝ‬ه‪ٞ‬ػ‪ٜ‬خ ‪ٓ ٞٛٝ‬خ ‪٣‬وظ‪ ٢٠‬حُزلغ ػٖ‬
‫أٓزخر‪ٜ‬خ ُؼَ ك‪ٓ ٢‬ؼَكظ‪ٜ‬خ ٓخ ‪ ٖٓ ٌٖٔ٣‬ػ‪٬‬ؿ‪ٜ‬خ ‪ٝ‬ىٍء هطَ‪ٛ‬خ ‪ ٖٓٝ ،‬أٗ‪ َٜ‬حُٔيحٍّ حُلٌَ‪٣‬ش حُظ‪ٗ ٢‬خه٘ض ‪ٌٛ‬ح ح‪٫‬طـخ‪ٙ‬‬
‫‪ٝ‬كخ‪ُٝ‬ض حُظ٘ظ‪ُِ َ٤‬ؼ‪ٞ‬حَٓ حُيحكؼش ‪ٍ٫‬طٌخد حُـَ‪ٔ٣‬ش حُٔيٍٓش ح‪٣٫‬طخُ‪٤‬ش ‪ ٝ‬طو‪ٝ ّٞ‬ؿ‪ٜ‬ش ٗظَ‪ٛ‬خ ػِ‪ ٠‬إٔ حُظ‪ٞ‬ح‪ َٛ‬ح‪٫‬ؿظٔخػ‪٤‬ش‬
‫ط٘٘ؤ ‪ٝ‬طظخرغ ‪ٝ‬كوخ ً ُو‪ٞ‬حػي كٌٔ‪ٜ‬خ ‪ٝ‬طَر‪ ٢‬ر‪ٜ٘٤‬خ ػ‪٬‬هش حُٔزز‪٤‬ش حُٔ‪ِٛٞ‬ش حُ‪ ٠‬آػخٍ‪ٛ‬خ ‪ ٌُٖٝ‬طلي‪٣‬ي ‪ ٌٙٛ‬حُو‪ٞ‬حٗ‪ ٖٓ ٖ٤‬حُيهش‬
‫رٌٔخٕ رٔزذ حُظَ‪ٝ‬ف حُؼي‪٣‬يس حُظ‪ ٢‬طظيهَ ك‪ ٌٙٛ ٢‬حُظ‪ٞ‬ح‪ٝ َٛ‬ك‪ ٢‬طوي‪ َ٣‬حُظخ‪َٛ‬س ح‪٫‬ؿَحٓ‪٤‬ش ‪٘٣‬زـ‪ ٢‬ح‪٫‬ػظيحى رؼ٘‪ٔٛ ٖ٣َٜ‬خ‬
‫حُلَى ‪ٝ‬حُ‪٣ٝ . ٢ٓٞ‬ـٔغ ػِٔخء ‪ ٌٙٛ‬حُٔيٍٓش ػِ‪ٍَٟٝ ٠‬س ‪ٝ‬ؿ‪ٞ‬ى ٌٗ‪ ًٝ‬ػ‪ُٞ ١ٞ٠‬ه‪ٞ‬ع حُـَ‪ٔ٣‬ش ح‪ ٫‬إٔ ‪ٌٛ‬ح ح‪٫‬طـخ‪ٝ ٙ‬حؿ‪ٚ‬‬
‫ٗويحً ًز‪َ٤‬حً ٖٓ ػِٔخء هخٍؽ حُٔيٍٓش ح‪٣٫‬طخُ‪٤‬ش‪ .‬ح‪ ٫‬أٗ٘خ ٗوِ‪ ٚ‬حُ‪ ٠‬إٔ حُٔيٍٓش ح‪٣٫‬طخُ‪٤‬ش ك‪َٜ‬ص أٓزخد ح‪٫‬ؿَحّ ك‪٢‬‬
‫ٗ‪ٞ‬ػ‪ : ٖ٤‬أ‪ُٜٔٝ‬خ ح‪ٓ٧‬زخد حُيحهِ‪٤‬ش حُظ‪ ٢‬طظ‪ َٜ‬ر٘و‪ ٚ‬حُٔـَّ ٖٓ حُ٘خك‪٤‬ش حُـٔٔ‪٤‬ش ‪ٝ‬حُؼوِ‪٤‬ش ‪ٝ‬حُ٘لٔ‪٤‬ش ‪ٝ‬حُٔ‪ٝ ٍٞ٤‬حُطزخع ‪،‬‬
‫‪ٝ‬ػخٗ‪ٜٔ٤‬خ أٓزخد هخٍؿ‪٤‬ش طظ‪ َٜ‬رخُ‪ٝ ٢ٓٞ‬حُز‪٤‬جش حُظ‪٣ ٢‬ؼ‪ ٖ٤‬ك‪ٜ٤‬خ ‪ٓٝ‬خ ر‪ٜ‬خ ٖٓ ظَ‪ٝ‬ف ٓ‪٤‬خٓ‪٤‬ش ‪ٝ‬حؿظٔخػ‪٤‬ش ‪ٝ‬حهظ‪ٜ‬خى‪٣‬ش ‪.2‬‬

‫‪ .1‬صبثذ َبطش ‪ ،‬انًخذساد ٔظبْشح اعزُشبق انغبصاد ‪ ،‬راد انغالعم نهطجبػخ ٔانُشش ‪ ،‬ط ‪ ، 1‬انكٕ‪ٚ‬ذ ‪1984 ،‬و‪ ، .‬ص‪.49‬‬
‫مجلة الدراسات العليا‪-‬جامعة النيلين(مج‪( ،)3‬ع‪GCNU Journal ISSN:1858-6226:1/10/2015 )11‬‬

‫‪ .1‬ر‪ٔ٘٤‬خ ‪ َٟ٣‬أ‪ٛ‬لخد ٓيٍٓش حُ‪ ٢ٓٞ‬ح‪٫‬ؿظٔخػ‪ ٢‬إٔ حُـَ‪ٔ٣‬ش ‪٤ُٝ‬يس حُ‪ ٢ٓٞ‬ح‪٫‬ؿظٔخػ‪ ٢‬حٌُ‪ ١‬ط‪ٞ‬ؿي ك‪ ، ٚ٤‬كخُِٔ‪ٞ‬ى‬
‫ح‪٫‬ؿَحٓ‪٘٣ ٢‬ظؾ ٖٓ ٓظخ‪ َٛ‬حُِٔ‪ٞ‬ى ‪ٝ‬حُؼِٔ‪٤‬خص ح‪٫‬ؿظٔخػ‪٤‬ش ح‪٧‬هَ‪ ُْٝ . ٟ‬طٌَ٘ حُٔيٍٓش حُؼخَٓ حُ٘و‪ٌُٜ٘ٝ ، ٢ٜ‬خ ٓغ‬
‫حػظيحى‪ٛ‬خ ر‪ ٚ‬ؿؼِظ‪ ٚ‬ؿِء ٖٓ حُ‪ ٢ٓٞ‬ح‪٫‬ؿظٔخػ‪ ٢‬حٌُ‪٣ ١‬ؼ‪ ٖ٤‬ك‪ ٚ٤‬حُٔـَّ ‪ٓ ٞٛٝ‬لي‪ٝ‬ى ح‪٧‬ػَ ‪ .‬كخُ‪ ٢ٓٞ‬ح‪٫‬ؿظٔخػ‪ ٞٛ ٢‬طَرش‬
‫ٍُحػش حُـَ‪ٔ٣‬ش ‪ٌَٝٓٝ ،‬ر‪ٜ‬خ ‪ ٞٛ‬حُٔـَّ حٌُ‪ٔ٤ُ ١‬ض ُ‪ ٚ‬أ‪٤ٔٛ‬ش ح‪ ٖٓ ٫‬حُ‪ ّٞ٤‬حٌُ‪٣ ١‬ـي ك‪ ٚ٤‬حُظَرش حُ‪ٜ‬خُلش ‪ٗ٩‬زخط‪ٝ ٚ‬ح‪ٓ٧‬زخد‬
‫ح‪٫‬ؿظٔخػ‪٤‬ش ُِـَ‪ٔ٣‬ش ػي‪٣‬يس ‪ٓٝ‬وظِلش ‪ ٖٓ ْ٤ُٝ‬حُؼٔ‪ٟٝ َ٤‬غ طؤ‪٣ ْ٤‬ليى ٓؼخُٔ‪ٜ‬خ‪.‬‬
‫‪٣‬لَٔ ٍ‪ٝ‬رَص َٓط‪ ٕٞ‬حُِٔ‪ٞ‬ى ح‪٫‬ؿَحٓ‪ٗ٫ٝ ٢‬لَحك‪ ٢‬رخكظَح‪ ٟٚ‬إٔ ُِل‪٤‬خس ح‪٫‬ؿظٔخػ‪٤‬ش حُٔ٘ظٔش ٌِٗ‪ ٖ٤‬أٓخٓ‪ : ٖ٤‬حُز٘خء‬
‫حُؼوخك‪ٝ ٢‬حُز٘خء ح‪٫‬ؿظٔخػ‪٣ٝ ٢‬ظٌ‪ ٕٞ‬حُز٘خء حُؼوخك‪ ٖٓ ٢‬ح‪ٛ٧‬يحف ‪ٝ‬حُٔؼخ‪ ٢ٛٝ َ٤٣‬حُـخ‪٣‬خص حُٔظلن ػِ‪ٜ٤‬خ ‪ٝ‬حُظ‪٣ ٢‬ـذ ػِ‪٠‬‬
‫حُ٘خّ إٔ ‪٣‬لخ‪ُٞٝ‬ح طلو‪٤‬و‪ٜ‬خ ‪ٝ‬ح‪ٓ٧‬خُ‪٤‬ذ حُٔظلن ػِ‪ٜ٤‬خ ُظلو‪٤‬ن ‪ ٌٙٛ‬حُـخ‪٣‬خص‪٣ٝ .‬ظٌ‪ ٕٞ‬حُز٘خء ح‪٫‬ؿظٔخػ‪ ٖٓ ٢‬أٗٔخ‪ٖٓ ١‬‬
‫حُؼ‪٬‬هخص طَر‪ ٢‬ر‪ ٖ٤‬حُ٘خّ ‪٘٘٣ٝ ،‬ؤ حُِٔ‪ٞ‬ى ح‪ٗ٫‬لَحك‪ ٢‬ر‪ٞ‬ؿ‪ ٚ‬ػخّ ك‪٣ ٖ٤‬ليع حهظ‪ ٍ٬‬ر‪ ٖ٤‬حُـخ‪٣‬خص حُٔظلن ػِ‪ٜ٤‬خ ‪ٝ‬ر‪ٖ٤‬‬
‫أٓخُ‪٤‬ذ طلو‪٤‬ن ‪ ٌٙٛ‬ح‪ٛ٧‬يحف ‪َ٘٣ٝ‬ف ًُي رو‪ ُٚٞ‬ك‪ٔ٣ ٖ٤‬ـي ؿ‪ٜ‬خُ حُو‪ ْ٤‬حُؼوخك‪٤‬ش أ‪ٛ‬يحف حُ٘ـخف ر‪ٞ‬ؿ‪ ٚ‬ػخّ ‪َ٣ٝ ،‬كغ ‪ٌٙٛ‬‬
‫ح‪ٛ٧‬يحف ك‪ٞ‬م ًَ ٓخػيح‪ٛ‬خ ُ‪ٜ٤‬زق حُـخ‪٣‬ش حُؼظٔ‪ُ ٠‬ـخُز‪٤‬ش حُٔـظٔغ ‪ ٌُٖٝ ،‬حُز٘خء ح‪٫‬ؿظٔخػ‪٣ ٢‬و‪٤‬ي أ‪٣ ٝ‬ؼِن طٔخٓخً حٌٓخٗ‪٤‬ش‬
‫حطزخع حُٔزَ حَُٔ٘‪ٝ‬ػش ُظلو‪٤‬ن ‪ ٌٙٛ‬ح‪ٛ٧‬يحف رخُ٘ٔزش ُـِء ؿ‪ٛ َ٤‬ـ‪ ٖٓ َ٤‬أكَحى حُٔـظٔغ كخٕ حُِٔ‪ٞ‬ى ح‪ٗ٫‬لَحك‪٣ ٢‬ظ‪َٜ‬‬
‫‪٘٣ٝ‬ظَ٘ ػِ‪ٗ ٠‬طخم ‪ٝ‬حٓغ‪ٌٛٝ .‬ح حُظلخ‪ٝ‬ص ر‪ ٖ٤‬ح‪ٛ٧‬يحف حُظ‪ ٢‬طليى‪ٛ‬خ حُو‪ٝ ْ٤‬ر‪ ٖ٤‬حُٔزَ ُظلو‪٤‬و‪ٜ‬خ حُظ‪٣ ٢‬ليى‪ٛ‬خ حُز٘خء‬
‫ح‪٫‬ؿظٔخػ‪٣ ٢‬ئى‪ ١‬حُ‪٘ٗ ٠‬ؤس ػوخكخص كَػ‪٤‬ش حٗلَحك‪ٌٛٝ ، ٚ٤‬ح حُظلخ‪ٝ‬ص هي ‪٘٣‬ـْ ػ٘‪ِٞٓ ٚ‬ى حؿَحٓ‪ ٢‬ك‪ َٜ٣ ٖ٤‬ح‪٧‬كَحى‬
‫حُٔلَ‪ ٕٞٓٝ‬ر‪ٞ‬حٓطش حُز٘خء ح‪٫‬ؿظٔخػ‪ ٢‬ػِ‪ ٠‬حُظٔٔي رخ‪ٛ٧‬يحف ‪٣ ٌُْٜ٘ٝ‬ظزؼ‪َ١ ٕٞ‬هخ ً ؿ‪َٝ٘ٓ َ٤‬ػش ُظلو‪٤‬و‪ٜ‬خ‪ ،‬أ‪ ٝ‬هي ‪٘٣‬ـْ‬
‫ػ٘‪ِٞٓ ٚ‬ى حٗٔلخر‪ٓ ٢‬ؼَ طؼخ‪ ٢١‬حُٔويٍحص ‪ٝ‬حُؤ‪ ٌٙٛ ًَٝ ٍٞ‬ح‪ٔٗ٧‬خ‪ ٖٓ ١‬ح‪ٓ٫‬ظـخرش أٗٔخ‪ ١‬حٗلَحك‪Naim ,Samir- (.ٚ٤‬‬
‫‪ٌٛ .)1967 –p 40‬ح ‪ٝ‬هي ‪ ٍٞ١‬ػخُْ ح‪٫‬ؿظٔخع ‪ُٝ‬ظَ َِٓ ٗظَ‪٣‬ظ‪ ٚ‬ك‪ ٍٞ‬ؿ٘‪ٞ‬ف ح‪٧‬كيحع ك‪ٟٞ ٢‬ء ح‪ٛ٫‬ظٔخّ رخُظَ‪ٝ‬ف‬
‫ح‪٫‬هظ‪ٜ‬خى‪٣‬ش ‪ِ٣ٝ ،‬و‪ٍ َِٓ ٚ‬أ‪ ٚ٣‬رؤٕ ؿ٘‪ٞ‬ف ح‪٧‬كيحع ظخ‪َٛ‬س ٗظـض ػٖ ‪ٝ‬ؿ‪ٞ‬ى ؿٔخػخص كو‪َ٤‬س ك‪ ٢‬حُٔـظٔغ ‪ ،‬أ‪ ١‬إٔ حُـ٘‪ٞ‬ف‬
‫ٗظ‪٤‬ـش ٓزخَٗس ُِلوَ ح‪٫‬هظ‪ٜ‬خى‪٣.١‬ظ٘خ‪ ٍٝ‬حُزلغ ك‪ ٌٙٛ ٢‬حُـِث‪٤‬ش ح‪١٫‬خٍ حُ٘ظَ‪ ٝ ١‬حُٔلخ‪ً ْ٤ٛ‬حص حُ‪ِٜ‬ش رو‪٤٠‬ش حُٔويٍحص‬
‫‪،‬اً طؼي ٌِٓ٘ش حُٔويٍحص ٖٓ أهطَ حٌُٔ٘‪٬‬ص حُظ‪ ٢‬ط‪ٜ‬يى حُٔـظٔؼخص ح‪ٔٗ٩‬خٗ‪٤‬ش ك‪ ٢‬ػخُْ حُ‪ًُٝ , ّٞ٤‬ي رؼي إٔ أ‪ٛ‬زق‬
‫حُظؼخ‪ ٢١‬ؿ‪ َ٤‬حَُٔ٘‪ٝ‬ع ُ‪ ٌٜٙ‬حُٔٔ‪ ّٞ‬ظخ‪َٛ‬س ٗخثؼش ك‪ٓ ٢‬ؼظْ أٗلخء حُؼخُْ هخ‪ٛ‬ش حُؼخُْ حُؼَر‪ُٝ .٢‬ؼَ ًُي ‪ َ٤٘٣‬ر‪ٟٞٞ‬ف‬
‫اُ‪ ٠‬حُوَِ ك‪ ٢‬حُو‪ٝ ْ٤‬ح‪ٗ٧‬ظٔش ح‪٫‬ؿظٔخػ‪٤‬ش ُظِي حُٔـظٔؼخص‪.‬‬
‫ٓ‪ٞ‬هق حُي‪ ٖ٣‬ح‪ ٖٓ ٢ٓ٬ٓ٫‬حُٔويٍحص‪:‬‬
‫هللا ٓزلخٗ‪ٝ ٚ‬طؼخُ‪ ٠‬ؿؼَ حُؼوَ أٓخّ حُظٌِ‪٤‬ق ‪ ٍٞٗٝ‬حُز‪َ٤ٜ‬س ‪٘ٓٝ‬زغ حُلٌٔش ‪ٜٓٝ‬زخف حُ‪ٜ‬يح‪٣‬ش ‪ِ٤ٓٝٝ‬ش حُٔؼخىس‬
‫‪ٝ‬حُل‪ ُٞ‬ك‪ ٢‬حُيٗ‪٤‬خ ‪ٝ‬ح‪٥‬هَس حًح ًخٕ حٓظويحٓ‪ٗ ٚ‬خكؼخ ً‪ٌُُ.‬ي أٗؼْ هللا ػِ‪ ٠‬ر٘‪ ٢‬حُزَ٘ ‪ٝ‬طٌَّ ػِ‪َٗٝ ْٜ٤‬ك‪ِْٛ٤ٓٝ ًَْٜٓٝ ْٜ‬‬
‫ر٘ؼٔش حُؼوَ ى‪ ٕٝ‬ؿ‪ ٖٓ َْٛ٤‬حُٔوِ‪ٞ‬هخص ‪٣‬و‪ ٍٞ‬طؼخُ‪ُ " :٠‬وي ًَٓ٘خ ر٘‪ ٠‬آىّ ‪ٝ‬كِٔ٘خ‪ ْٛ‬ك‪ ٢‬حُزَ ‪ٝ‬حُزلَ ‪ٍُٝ‬ه٘خ‪ٖٓ ْٛ‬‬
‫ؿٔ‪٤‬غ‬ ‫حُط‪٤‬زخص ‪ٝ‬ك‪ِ٘٠‬خ‪ ْٛ‬ػِ‪ً ٠‬ؼ‪ ٖٔٓ َ٤‬هِو٘خ طل‪ ٌٙٛٝ3 "ً٬٤٠‬ح‪٣٥‬ش حٌَُ‪ٔ٣‬ش أُٓظيٍ ر‪ٜ‬خ ػِ‪ ٠‬أك‪٤ِ٠‬ش ؿْ٘ حُزَ٘ ػِ‪٠‬‬
‫حُٔوِ‪ٞ‬هخص ح‪٧‬هَ‪ ٫ُٞٝ ، ٟ‬حُؼوَ ٓخ حٓظلن ح‪ٔٗ٫‬خٕ ‪ٌٛ‬ح حُظَ٘‪٣‬ق ‪ٝ‬حُظٌَ‪ٌُُٝ ، ْ٣‬ي كخٕ ح‪ ّ٬ٓ٫‬أَٓ رخُٔلخكظش ػِ‪٠‬‬
‫هٔٔش أٗ‪٤‬خء طلو‪٤‬وخ ً ُِٔ‪ٜ‬خُق حُؼخٓش كظ‪٣ ٠‬ظلون ح‪ٓ٫‬ظوَحٍ ‪ ٌٙٛٝ‬ح‪٤ٗ٧‬خء ‪:4 ٢ٛ‬كلع حُي‪ - ٖ٣‬كلع حَُ٘ٔ ‪ -‬كلع حُؼوَ ‪-‬‬
‫كلع حُ٘لْ ‪ -‬كلع حُٔخٍ‪ٝ.‬هللا ٓزلخٗ‪ٝ ٚ‬طؼخُ‪ ٠‬أَٓٗخ رخُللخظ ػِ‪ ٠‬حُؼوَ ‪ٗٝ‬ز‪ٜ٘‬خ حُ‪ ٠‬ه‪ٔ٤‬ظ‪ٝ ٚ‬ك‪ٌٓٝ ِٚ٠‬خٗظ‪ ٚ‬هخٍ طؼخُ‪٫ٝ ":٠‬‬
‫طِو‪ٞ‬ح رؤٗلٌْٔ حُ‪ ٠‬حُظ‪ٌِٜ‬ش" ‪ 5‬كَ٘د حُؤَ ‪ٝ‬طؼخ‪ ٠١‬حُٔويٍحص ‪ٝ‬حُٔٔ‪ ّٞ‬حُز‪٠٤‬خء ‪ٝ‬ؿٔ‪٤‬غ أٗ‪ٞ‬حع حٌَُٔٔحص ‪ ٞٛ‬حُظ‪ٌِٜ‬ش‬

‫‪ .3‬عٕسح االعشاء‪ :‬ا‪ٜٚ‬خ ‪.70‬‬


‫‪ .4‬ثذٔ٘ طّ ثذٔ٘ ‪ ،‬احزسٔا انًخذساد – رحش‪ٚ‬ى انًخذساد د‪ُٛٚ‬ب ً ٔأأشاسْب طج‪ٛ‬ب ً‪ -‬انًكزجخ انضمبف‪ٛ‬خ نهُشش ٔانطجبػخ ٔانزٕص‪ٚ‬غ – ط ‪ 1‬ث‪ٛ‬شٔد‪2004 -‬و ص‪.17‬‬
‫‪ .5‬عٕسح انجمشح‪ :‬ا‪ٜٚ‬خ ‪.195‬‬
‫مجلة الدراسات العليا‪-‬جامعة النيلين(مج‪( ،)3‬ع‪GCNU Journal ISSN:1858-6226:1/10/2015 )11‬‬

‫رؼ‪ٜ٘٤‬خ ‪ٝ‬هٔش حُ‪٬ٜ‬ى ‪ٝ‬حُ‪٤٠‬خع ‪ًٔ ،‬خ حٗ‪ٜ‬خ ط‪ٜ‬ي ػٖ ًًَ هللا ‪ٝ‬ػٖ حُ‪٬ٜ‬س ‪ٝ ،‬طـظخٍ حُؼوَ ‪ٝ ،‬طلٔي حُطزغ ‪ٝ ،‬ط‪ٜ‬ظي حُٔظَ ‪،‬‬
‫‪ٝ‬طِ‪ٛ‬ن حَُٔ‪ٝ‬ءس‪ٝ . 6‬حَُٓ‪ ٠ٜٗ )ٙ( ٍٞ‬ػٖ ًَ ٓخ ‪ َ٠٣‬ح‪ٔٗ٫‬خٕ كوخٍ‪َٟ ٫ٝ ٍَٟ ٫" :‬حٍ"‪.‬‬
‫ٓل‪ٝ ّٜٞ‬طؼَ‪٣‬ق حُٔويٍحص ‪:‬‬
‫حهظِلض ح‪ٍ٥‬حء ‪ٝ‬طزخ‪٘٣‬ض ‪ٝ‬كن طؼخٍ‪٣‬ق‬ ‫‪ٞ٣ ٫‬ؿي طؼَ‪٣‬ق ‪ٝ‬ح‪ٟ‬ق ‪ٝ‬ؿخٓغ ‪٣‬ز‪ٓ ٖ٤‬ل‪ ّٜٞ‬حُٔويٍحص رٌَ٘ ٗخَٓ ‪ٝ‬هي‬
‫ٓوظِلش ًٔخ إٔ ‪٘ٛ‬خُي طؼخٍ‪٣‬ق طوظ‪ ٚ‬رخُِـش ‪ٝ‬أهَ‪ ٖٓ ٟ‬حُ٘خك‪٤‬ش حُوخٗ‪٤ٗٞ‬ش ‪ٝ‬حُ٘خك‪٤‬ش حُطز‪٤‬ش رخ‪ٟ٩‬خكش اُ‪ ٠‬حُظؼَ‪٣‬ق ‪ٝ‬كن‬
‫حٓظويحٓ‪ٜ‬خ ُؼيّ ٓؼَكش هخ‪٤ٛ‬ظ‪ٜ‬خ‬ ‫حُٔل‪ ّٜٞ‬حُي‪ . ٢٘٣‬أ‪ٟ‬ق حُ‪ًُ ٠‬ي إٔ ًؼ‪َ٤‬حً ٖٓ حُٔويٍحص ُْ طٌٖ ٓلَٓش أ‪ٔٓ ٝ‬ظ‪ٜ‬ـ٘خ ً‬
‫ح‪٩‬ىٓخٗ‪٤‬ش ‪ٓٝ‬ؼَكش أ‪َٟ‬حٍ‪ٛ‬خ حُ‪ٜ‬ل‪٤‬ش ‪ٝ‬ح‪٫‬ؿظٔخػ‪٤‬ش ‪ٝ‬ى‪ٍٛٝ‬خ ك‪ ٢‬طيٓ‪ َ٤‬حُٔـظٔغ ‪ٝ‬ؿ‪ َٙ٤‬رَ إٔ رؼ‪٠‬خً ٖٓ حُٔويٍحص ًخٕ ‪٫ ٝ‬‬
‫‪ٝ‬ح‪٫‬كظلخ‪٫‬ص حُؼخٓش ًخُو٘ذ ك‪٤‬غ ًخٕ ‪ٔ٣‬ظويّ ك‪٢‬‬ ‫‪ِ٣‬حٍ(ػِ‪ٗ ٠‬طخم ‪٤ٟ‬ن) طٔظويٓ‪ ٚ‬رؼ‪ ٞ‬حُوزخثَ ك‪ ٢‬حُٔ٘خٓزخص حُي‪٤٘٣‬ش‬
‫رؼ‪٘ٓ ٞ‬خ‪١‬ن ٖٓ حُ‪ٝ ٖ٤ٜ‬حُ‪ٜ٘‬ي ‪ ،‬فٗزخص كطَ ٌٓٔخٍ‪٣‬خ( ‪ٗٝ )Amanita Muscaria‬زخص ‪ٛ‬زخٍ ر‪ٞ٤‬ص ًخًظْ ‪(Peyote‬‬
‫) ‪Cactas‬حٓظويٓ‪ ٚ‬حُ‪ٜٞ٘‬ى حُلَٔ ك‪ ٢‬أَٓ‪ٌ٣‬خ ‪ٝ‬هخ‪ٛ‬ش ( ح‪ٍ٧‬ط‪٤‬ي ) ك‪٤‬غ ًخٗ‪ٞ‬ح ‪ٔ٣‬ظويٓ‪ ٚٗٞ‬ك‪٘ٓ ٢‬خٓزخط‪ ْٜ‬حُي‪٤٘٣‬ش ‪ٗٝ‬زخص‬
‫حٌُخر‪ )Cuapi( ٢‬أ‪ٓ ٝ‬خ ‪ ٠ٔٔ٣‬رخُزخؿش ‪ٔ٣‬ظويّ ر‪ٞ‬حٓطش حٌُٔخٕ ح‪ ٖ٤٤ِٛ٧‬ك‪ ٢‬أكَحٕ أَٓ‪ٌ٣‬خ حُ‪٬‬ط‪٤٘٤‬ش ك‪٤‬غ ًخٗ‪ٞ‬ح ‪٣‬ؼظوي‪ٕٝ‬‬
‫حٓظؼِٔ‪ٞ٘ٛ ٚ‬ى ك‪ ٝٞ‬ح‪ٓ٧‬خُ‪ ٕٝ‬ك‪ ٢‬كل‪٬‬ص حُزِ‪ٞ‬ؽ ‪ٝ‬حُوخثٔش‬ ‫أٗ‪٣ ٚ‬لٖٔ ٖٓ اىٍحً‪٣ٝ ْٜ‬ـؼِ‪٣ ْٜ‬طِؼ‪ ٕٞ‬ػِ‪ ٠‬حُـ‪٤‬ذ ًٔخ‬
‫ح‪٧‬ه‪َ٤‬س ٖٓ حُ٘زخطخص طٔزذ حُ‪ِٜٓٞ‬ش ٌُُي ٗـي أٗ‪ًِٔ ٚ‬خ َٓ حُ‪ٞ‬هض ًِٔخ طْ حًظ٘خف هخ‪٤ٛ‬ش طوي‪ ٚ٣َ٣‬ك‪ ٢‬اكي‪ ٟ‬حُ٘زخطخص ك‪٢‬‬
‫أ‪ ٖٓ ١‬حُـ‪ٞ‬حٗذ حُظوي‪٣َ٣‬ش حُظ‪َ٤ٓ ٢‬ى ًًَ‪ٛ‬خ ‪٫‬كوخ ً ‪.7‬‬
‫ح‪٫‬طلخه‪٤‬خص‬ ‫أ‪٠٣‬خ ً ًخٗض حطلخه‪٤‬ش ‪ٝ ّ1961‬حُظ‪٤ٔٓ ٢‬ض رخ‪٫‬طلخه‪٤‬ش حُ‪ٞ‬ك‪٤‬يس ُِٔويٍحص ‪ٝ‬حُظ‪ ٢‬أُـ‪٤‬ض رٔ‪ٞ‬ؿز‪ٜ‬خ ًَ‬
‫حُٔخروش ك‪ٌٛ ٢‬ح حُٔـخٍ ٓ‪ٞ‬حء ًخٗض ػ٘خث‪٤‬ش أ‪ٓ ٝ‬ظؼيىس ح‪َ١٧‬حف ‪ ،‬ك‪ ٌٜٙ‬ح‪٫‬طلخه‪٤‬ش ُْ طٔ٘غ ًؼ‪ ٖٓ َ٤‬حُٔويٍحص ٓزخَٗس ‪ٝ‬اٗٔخ‬
‫ٓ٘لض كظَس ‪ ٫‬طِ‪٣‬ي ػٖ ػَ٘س ٓ٘‪ٞ‬حص كظ‪ ٠‬طٔظط‪٤‬غ حُي‪ ٍٝ‬ح‪٧‬ػ‪٠‬خء حُٔ‪ٞ‬هؼش ػِ‪ ٠‬ح‪٫‬طلخه‪٤‬ش حُظوِ‪ ٚ‬طيٍ‪٣‬ـ‪٤‬خً ٖٓ ٓؼَ طِي‬
‫ح‪ٓ٫‬ظويحٓخص ُِٔ‪ٞ‬حى ًحص حُ‪ٜ‬لش حُظوي‪٣َ٣‬ش ‪ًٔٝ .‬خ ٗؼِْ إٔ ح‪٧‬ك‪ ٕٞ٤‬ك‪ ٖ٤‬طْ حًظ٘خك‪ً ٚ‬خٕ ‪ٔ٣‬ظويّ ك‪ ٢‬ح‪ٓ٫‬ظطزخد ‪ٝ‬ك‪٢‬‬
‫حُظوي‪ َ٣‬ك‪ ٢‬كخ‪٫‬ص اؿَحء حُؼِٔ‪٤‬خص حُـَحك‪٤‬ش ‪ٝ .‬حٓظوِ‪ ٚ‬حُٔ‪ٍٞ‬ك‪ ٖ٤‬أ‪٠٣‬خ ً ٖٓ ح‪٧‬ك‪ٝ ٕٞ٤‬أكيع ػ‪ٍٞ‬س ‪١‬ز‪٤‬ش ‪ٛٝ‬خٍ‬
‫حًظ٘خف حُوخ‪٤ٛ‬ش ح‪٩‬ىٓخٗ‪٤‬ش أ‪ ٝ‬ح‪٫‬ػظٔخى حٌُ‪ ١‬ؿؼَ حُؼخِٓ‪ ٖ٤‬ك‪ ٢‬حُٔـخٍ حُطز‪ٔ٣ ٢‬ؼ‪ٕٞ‬‬ ‫حٓظويحٓ‪ٍَٟٝ ٚ‬س اُ‪ ٠‬إٔ طْ‬
‫‪ٓ٫‬ظزيحُ‪ ٚ‬رٔ‪ٞ‬حى أهق ك‪ ٢‬هخ‪٤ٛ‬ظ‪ٜ‬خ ح‪٩‬ىٓخٗ‪٤‬ش اُ‪ ٠‬إٔ طْ رؼي طـخٍد ػي‪٣‬يس حٓظو‪ ٙ٬‬حُ‪ ٖٓ ٖ٣َٝ٤ٜ‬حُٔ‪ٍٞ‬ك‪ٝ ٖ٤‬حٌُ‪ٍٝ ١‬ؿض‬
‫ُ‪ًَٗ ٚ‬ش " رخ‪٨ُ "َ٣‬ى‪٣ٝ‬ش رخػظزخٍ‪١ ٙ‬لَس ك‪ ٢‬ػخُْ ح‪٧‬هَرخُ‪ًٝ ٖ٣‬خٕ ح‪ٞٓ٧‬أ ٖٓ ٗخك‪٤‬ش ح‪٫‬ػظٔخى حُ‪ ٠‬إٔ كَّ ٗ‪ٜ‬خث‪٤‬خ ً ك‪ً ٢‬ؼ‪َ٤‬‬
‫ٖٓ حُي‪ٝ .ٍٝ‬حٌُؼ‪ ٖٓ َ٤‬حُٔ‪ٞ‬حى حُٔويٍس ريأ حٓظويحٓ‪ٜ‬خ ك‪ ٢‬ح‪١‬خٍ حُلخثيس حُ‪ٜ‬ل‪٤‬ش ‪ٝ‬ؿ‪َٛ٤‬خ ‪ٓٝ‬خ إٔ ‪٣‬زيأ حٓظويحٓ‪ٜ‬خ كظ‪٣ ٠‬ظ‪َٜ‬‬
‫رؼي ك‪ٍَٟٛ ٖ٤‬خ ‪ٝ ,‬طزيأ اؿَحءحص ٓ٘ؼ‪ٜ‬خ ‪ٝ‬حُلي ٖٓ حٓظويحٓ‪ٜ‬خ ‪ٝ‬ح‪ٓ٧‬ؼِش ًؼ‪َ٤‬س هخ‪ٛ‬ش ك‪ً ٢‬ؼ‪ ٖٓ َ٤‬حُؼوخه‪ َ٤‬حُطز‪٤‬ش ‪ٝ‬حُظ‪٢‬‬
‫‪ ) Drug Abuse‬أ‪ٝ‬‬ ‫‪ٜ٣‬زق حٓظويحٓ‪ٜ‬خ حُطز‪ٝ ٢‬طلض ٍػخ‪٣‬ش حُطز‪٤‬ذ أَٓ ‪٫‬ري ٓ٘‪٫ٝ ٚ‬ري‪ ُٚ َ٣‬ح‪ٞٓ ٫‬ء حٓظويحٓ‪ٜ‬خ(‬
‫ح‪٫‬ػظٔخى ػِ‪ٜ٤‬خ ) ‪ ( Drug Dependence‬أ‪ ٞٛ ( Drug misuse ) ٝ‬حٌُ‪٣ ١‬ؼظزَ ٓ‪َ٠‬حً ‪ٓٝ‬لظ‪ٍٞ‬حً‪.‬‬
‫حُظؼَ‪٣‬ق حُِـ‪ُِٔ ١ٞ‬ويٍ ‪:‬‬
‫حُِلظش حُٔٔظويٓش ك‪ ٢‬حُِـش حُؼَر‪٤‬ش طؼط‪ٓ ٢‬ؼخٗ‪ ٢‬ىه‪٤‬وش ٌُِِٔش ‪َٓٝ‬حىكخط‪ٜ‬خ حٌُؼ‪َ٤‬س ‪ٝ ,‬طي‪ٓ ٍٝ‬ؼ٘‪ًِٔ ٠‬ش هيٍ ك‪ٍٞ‬‬
‫حُٔظَ ‪ٝ‬حُٔويٍ ‪ٓ ٞٛ‬خ ‪ٔ٣‬ظَ حُـ‪ٜ‬خُ حُؼ‪ٜ‬ز‪ ٢‬ػٖ كؼِ‪٘ٗٝ ٚ‬خ‪ ٚ١‬حُٔؼظخى ‪ٝ.‬حُويٍ ( رخُلظق ) حٌَُٔ ‪ٝ‬ظِٔش حُِ‪ٝ َ٤‬حٌُٔخٕ‬
‫حُٔظِْ ‪ ٝ‬حٗظيحى حُلَ أ‪ ٝ‬حُزَى ‪ ٝ‬طويٍ ‪ٝ‬اهظيٍ آظظَ أ‪ ١‬ىهَ ك‪ ٢‬ؿ‪ٓ ْ٤‬ط‪ َ٤‬أ‪٣ٍ ٝ‬ق ‪ًِٜٝ‬خ طيٍ ػِ‪ٓ ٠‬ؼ٘‪ٓ ٖٓ ٠‬ؼخٗ‪٢‬‬
‫حُٔظَ ‪ٝ‬حُويٍ ‪ِٛ ٞٛ‬حٍ ‪٣‬ـ٘‪ ٠‬ح‪٧‬ػ‪٠‬خء ‪ٝ‬كظ‪ ٍٞ‬ك‪ ٢‬حُؼ‪ ٖ٤‬أ‪ ٝ‬ػوَ ك‪ٜ٤‬خ‪ٝ .‬ك‪ ٢‬حَُ٘ع كخُٔويٍ ‪ : ٞٛ‬ؿ‪٤‬خد حُؼوَ ى‪ٕٝ‬‬
‫حُل‪ٞ‬حّ ٓغ ٗ٘‪ٞ‬س ‪َ١ٝ‬د ‪ ,‬ؿخء ك‪ً ٢‬ظخد حُٔويٍحص ر‪ ٖ٤‬حَُ٘‪٣‬ؼش ‪ٝ‬حُوخٗ‪ُ ٕٞ‬ؼِص كٔ٘‪ ٖ٤‬إٔ حُٔويٍ ‪ٓ ًَ ٞٛ‬خ ‪٣‬ظَطذ‬

‫‪ .6‬عه‪ًٛ‬بٌ ثٍ ػجذانكش‪ٚ‬ى انًفشط ‪ ،‬أحب‪ٚ‬ب ٔآْبد رحذ أَمبع انًخذساد ‪ ،‬انكز‪ٛ‬جبد االعالي‪ٛ‬خ ‪ ،‬داس انٕطٍ نهُشش ‪،‬انجٕف ‪ ،‬غشحشٓشسجت ‪ْ 1423‬جش‪ٚ‬خ‪.‬‬
‫‪ 7‬خبنذ حًذ انًُٓذ٘ ‪ -‬انًخذساد ٔأصبسْب انُفغ‪ٛ‬خ ٔاالجزًبػ‪ٛ‬خ ٔااللزظبد‪ٚ‬خ ف‪ ٙ‬يجهظ انزؼبٌٔ انخه‪ٛ‬ج‪ٔ – ٙ‬حذح انذساعبد ٔانجحٕس ثبنًجهظ – انذٔحخ – لطش ‪20013-‬و‪ -‬ص ‪.21‬‬
‫‪.‬‬
‫مجلة الدراسات العليا‪-‬جامعة النيلين(مج‪( ،)3‬ع‪GCNU Journal ISSN:1858-6226:1/10/2015 )11‬‬

‫ػِ‪ ٠‬ط٘خ‪ ُٚٝ‬اٗ‪ٜ‬خى حُـْٔ ‪ٝ‬طؤػ‪ َ٤‬ػِ‪ ٠‬حُؼوَ كظ‪ٌ٣ ٠‬خى ‪ٌٛ٣‬ذ ر‪ًِٔٝ.ٚ‬ش ٓويٍس ‪ ٢ٛ‬طَؿٔش ٌُِٔش ‪ ( Narcotic ) :‬حُٔ٘ظوش‬
‫ٖٓ حٌُِٔش ح‪٩‬ؿَ‪٣‬و‪٤‬ش ) ‪ (Nar – Kosis‬حُظ‪ ٢‬طؼ٘‪ٓ ٠‬ويٍ‪.‬‬
‫ح‪ ٞٛ ّ٬ٓ٩‬حُ‪ٞ‬ك‪٤‬ي ٖٓ ر‪ ٖ٤‬ح‪٧‬ى‪٣‬خٕ حٌُ‪ٟٝ ١‬غ طؼَ‪٣‬لخ ً ُِٔويٍ ‪ٝ‬هي أ‪ٍٝ‬ى إٔ حٌَُٔٔ ٓخ ؿط‪ ٠‬حُؼوَ ‪ٓٝ‬خ أٌَٓ ‪ٝ‬‬
‫حرٖ ٍؿذ حُل٘زِ‪ : ٢‬حُٔلظَ ‪ًَ ٞٛ‬‬ ‫ًٔخ ‪٣‬و‪ ٍٞ‬حُوطخر‪َٗ ًَ ٞٛ : ٢‬حد ‪ٍٞ٣‬ع حُلظ‪ٝ ٍٞ‬حُويٍ ‪ٓ ٞٛٝ‬ويٓش حٌَُٔ ‪ٝ .‬هخٍ‬
‫ٓويٍ ُِـٔي ‪ٝ‬إ ُْ ‪ َٜ٣‬اُ‪ ٠‬كي ح‪ٌٓ٩‬خٍ ‪ٝ‬هي ؿخء ك‪ ٢‬رلغ اىحٍس حُزل‪ٞ‬ع حُؼِٔ‪٤‬ش ‪ٝ‬ح‪٩‬كظخء ‪ٝ‬حُيػ‪ٞ‬س ‪ٝ‬ح‪ٍٗ٩‬خى ك‪٢‬‬
‫‪ٝ‬ح‪٫‬كظخٍ ‪ٓ ٞٛٝ‬خ ‪ٍٞ٣‬ع ‪ٟ‬ؼلخً رؼي ه‪ٞ‬س‬ ‫حُٔئطَٔ ح‪٩‬هِ‪ ٢ٔ٤‬حُٔخىّ ُِٔويٍحص ( حَُ‪٣‬خ‪ : ) ٝ‬حُٔلظَ ٓؤه‪ ٖٓ ًٞ‬حُظلظ‪َ٤‬‬
‫‪ٌٗٞٓٝ‬خ ً رؼي كًَش ‪ ٝ‬حٓظَهخ ًء رؼي ‪٬ٛ‬رش ‪ٝ‬ه‪ٍٜٞ‬حً رؼي ٗ٘خ‪٣ٝ ١‬وخٍ كظَس ح‪٧‬ك‪ ٕٞ٤‬اًح أ‪ٛ‬خر‪ ٚ‬رٔخ ًًَ ٖٓ حُ‪٠‬ؼق ‪ٝ‬حُو‪ٍٜٞ‬‬
‫‪ٝ‬ح‪ٓ٫‬ظَهخء‪.‬هخٍ حرٖ ٍٓ‪ ٕ٬‬ك‪َٗ ٢‬ف حُٔلٖ‪ٝ :‬حُٔلظَ ‪َٗ ًَ ٞٛ‬حد ‪ٍٞ٣‬ع حُلظ‪ٝ ٍٞ‬حُويٍ ك‪ ٢‬أ‪َ١‬حف ح‪ٛ٧‬خرغ ‪ٞٛٝ‬‬
‫ٓويٓش حٌَُٔ ‪ٝ .‬هخٍ ‪ :‬حُٔلظَ حٌُ‪ ١‬اًح َٗد أكٔ‪ ٢‬حُـٔي ك‪ ٚ٤‬كظ‪ٟ ٞٛٝ ٍٞ‬ؼق ‪ ٝ‬حٌٗٔخٍ‪ٝ .‬هخٍ حُوطخر‪ :٢‬حُٔلظَ ‪ًَ ٞٛ‬‬
‫َٗحد ‪ٍٞ٣‬ع حُلظ‪ٝ ٍٞ‬حُويٍ ك‪ ٢‬ح‪٧‬ػ‪٠‬خء ‪ٝ .‬هخٍ حرٖ ٍٓ‪ ٕ٬‬أ‪٠٣‬خ ً ك‪٤‬ـ‪ ُٞ‬حٌَُٔٔ ػِ‪ ٠‬حٌُ‪ ١‬ك‪ٗ ٚ٤‬يس ٓطَرش ‪ٓ ٞٛٝ‬لَّ‬
‫‪٣‬ـذ ك‪ ٚ٤‬حُلي‪.‬‬
‫حُظؼَ‪٣‬ق ٖٓ حُ٘خك‪٤‬ش حُوخٗ‪٤ٗٞ‬ش ‪ٝ‬حُطز‪٤‬ش ‪:‬‬
‫حُو‪ٞ‬حٗ‪ ٖ٤‬حُ‪ٟٞ‬ؼ‪٤‬ش طوظِق حهظ‪٬‬كخ ً ر‪٘٤‬خ ً ك‪ٞٓ ٢‬حؿ‪ٜ‬ظ‪ٜ‬خ ٌُِٔ٘ش حُٔويٍحص ‪ٓٝ‬خ ‪٣‬ؼي ٓويٍحً ك‪ ٢‬اكي‪ ٟ‬حُي‪ ٍٝ‬هي ‪٣ ٫‬ؼي‬
‫ك‪ ٢‬ى‪ُٝ‬ش أهَ‪ ٟ‬ا‪ ٫‬إٔ ‪٘ٛ‬خُي حطلخهخ ً ػِ‪ٞٗ ٠‬ػ‪٤‬ش ٓؼ‪٘٤‬ش ٖٓ حُٔويٍحص ًخُ‪ٝ ٖ٣َٝ٤ٜ‬حٌُ‪ًٞ‬خ‪ٝ ٖ٤٣‬ؿ‪َٛ٤‬خ ٖٓ حُؼوخه‪ٝ . َ٤‬رخَُؿْ‬
‫حطلنطخ ػِ‪ ٢‬م‪ٝ‬حثْ ٓليىس ُِٔويٍحص ا‪ ٫‬أٗ‪ٜ‬خ ‪ٝ‬كٔذ‬ ‫ٖٓ إٔ حُِـ٘ش حُي‪٤ُٝ‬ش ٌُٔخكلش حُٔويٍحص ‪٤ٛٝ‬جش حُ‪ٜ‬لش حُؼخُٔ‪٤‬ش هي‬
‫ح‪٫‬طلخه‪٤‬خص حُي‪٤ُٝ‬ش ( هخ‪ٛ‬ش حطلخه‪٤‬ش ‪ ) ّ1971‬طًَظخ حُٔـخٍ ٌَُ ى‪ُٝ‬ش ك‪ ٢‬حُظؼي‪ٝ َ٣‬حُ٘وَ ‪ٝ‬حُلٌف ٖٓ حُو‪ٞ‬حثْ حُٔظلن ػِ‪ٜ٤‬خ‬
‫كٔزٔخ ‪٣‬وظ‪ ٢٠‬ح‪ٝ َٓ٧‬هي ط‪٤٠‬ن حُوخثٔش حُط‪ِ٣ٞ‬ش ‪ٝ‬هي طظٔغ رلٔذ حهظ‪٬‬ف حُؼخىحص ‪ٝ‬حُظوخُ‪٤‬ي ‪ٝ‬حُٔؼَ ‪ٝ‬ح‪٧‬كٌخٍ حُظ‪ ٢‬طظزؼ‪ٜ‬خ‬
‫حٓظؼٔخٍ ‪ ٌٙٛ‬حُؼوخه‪ َ٤‬رخ‪ٟ٩‬خكش اُ‪ ٠‬إٔ حُوخٗ‪ ٕٞ‬هي ‪٣‬ؼيٍ ًَ ر‪٠‬ؼش أػ‪ٞ‬حّ‬ ‫ًَ ى‪ُٝ‬ش ًٔخ طوظِق حُؼو‪ٞ‬رخص ػِ‪ ٠‬ك‪٤‬خُس ‪ٝ‬‬
‫ك‪ٞٓ َٔ٘٤‬حى ؿي‪٣‬يس أ‪ ٝ‬طلٌف ٓ٘‪ ٚ‬رؼ‪ ٞ‬حُٔ‪ٞ‬حى ‪ٝ .‬هي ؿخء طؼَ‪٣‬ق رؼ‪ ٞ‬حُٔويٍحص ك‪ ٢‬هخٗ‪ ٕٞ‬حُٔويٍحص ‪ٝ‬حُٔئػَحص حُؼوِ‪٤‬ش‬
‫ُٔ٘ش ‪ً ّ1994‬خ‪٥‬ط‪: ٢‬‬
‫حُٔويٍحص ‪٣‬و‪ٜ‬ي ر‪ ٚ‬ح حُل٘‪ٝ ٖ٤‬ح‪٧‬ك‪ٗٝ ٕٞ٤‬ـ‪َ٤‬س حٌُ‪ًٞ‬خ ‪ٗ ًَٝ‬زخص أ‪ٓ ٝ‬خىس ‪١‬ز‪٤‬ؼ‪٤‬ش أهَ‪ُٜ ٟ‬خ ح‪٧‬ػَ أ‪ًَٓ ٝ‬زش ٖٓ أ‪ٖٓ ١‬‬
‫حُٔ‪ٞ‬حى حُٔيٍؿش ك‪ ٢‬حُـي‪ ٍٝ‬حُِٔلن رخُوخٗ‪ٝ , ٕٞ‬ؿخء طؼَ‪٣‬ل‪ُِٔ ٚ‬ئػَحص ًخ‪٥‬ط‪٣ : ٢‬و‪ٜ‬ي ر‪ٜ‬خ ًَ ٓخىس ًَٓزش ٖٓ أ‪ٖٓ ١‬‬
‫حًَُٔزخص ‪ٝ‬طَ٘ٔ ًَ ٓخىس ً‪٤ٔ٤‬خث‪٤‬ش ُ‪ٜ‬خ ًحص ح‪٧‬ػَ‪ٓٝ.‬خ ‪٣‬يهَ ‪ ٖٟٔ‬هخثٔش حُؼوخه‪ َ٤‬حُٔئى‪٣‬ش اُ‪ ٠‬ح‪٩‬ىٓخٕ أ‪ٞٓ ٝ‬ء ح‪ٓ٫‬ظؼٔخٍ‬
‫ك‪ ٢‬حٌُظذ حُطز‪٤‬ش هي ‪ ٫‬طيهَ ك‪ ٢‬ىحثَس حُوخٗ‪ ٕٞ‬كٔؼ‪ َ٣ِٓ : ً٬‬حُط‪٬‬ء (ػَ٘) ‪ٝ‬حُزِ٘‪ٛ٫ ٝ ٖ٣‬ن ح‪١٩‬خٍ حُيحهِ‪) ٕٞ٤ِٔٓ ( ٢‬‬
‫‪ َ٣ِٓٝ‬ح‪٧‬ظخكَ ‪ٝ‬ؿ‪َٛ٤‬خ ٓٔخ ‪ ٠ٔٔ٣‬رخُِٔ‪٣‬زخص حُط‪٤‬خٍس ) ‪ُٜ (Solvents Volatiles‬خ أػَ طوي‪ٓٝ ١َ٣‬غ ‪ٌٛ‬ح كبٕ حٓظويحّ‬
‫‪ ٌٙٛ‬حُٔ‪ٞ‬حى ٖٓ ٓـٔ‪ٞ‬ػش حُٔظؼخ‪ ٖ٤١‬هي طئى‪ ١‬اُ‪ ٠‬أ‪َٟ‬حٍ ٓ٘خر‪ٜ‬ش ‪ٓ٫‬ظويحّ حٌُل‪ٝ ٍٞ‬حُزخٍر‪٤‬ظ‪ٍٞ‬حص ُ‪ٌٜ‬ح ًِ‪ٍ ٚ‬أص حُي‪ٝ‬حثَ‬
‫حُطز‪٤‬ش ‪٘ٓٝ‬ظٔش حُ‪ٜ‬لش حُؼخُٔ‪٤‬ش أ‪ ٫‬طٔظويّ ُلع حُٔويٍحص ر‪ٌٜ‬ح حُٔؼ٘‪ ٠‬حُ٘ٔ‪ ٢ُٞ‬حُؼخّ رَ ؿؼِ‪ٞ‬ح ح‪ ْٓ٫‬أهَد اُ‪ ٠‬ح‪ٔٗ٫‬ـخّ‬
‫ٓغ حُ‪ٞ‬حهغ حُؼِٔ‪ ٌُٜٙ ٢‬حُٔ‪ٞ‬حى كؤٓٔظ‪ٞٓ ٚ‬ء حٓظويحّ حُؼوخٍ ) ‪ ) Drug Abuse‬أ‪ ٝ‬ح‪٫‬ػظٔخى ػِ‪ ٠‬حُؼوخٍ ‪( Drug‬‬
‫) ‪ٝDependence‬رٔخ إٔ حُؼوخه‪ َ٤‬حُظ‪ٔ٣ ٢‬خء حٓظويحٓ‪ٜ‬خ ‪ ٫‬ك‪ُٜ َٜ‬خ ًخُزِ٘‪ ٖ٣‬أ‪ ٝ‬ح‪ ٖ٤ُٞٔٗ٧‬أ‪ ٝ‬حُٔ‪٠‬خى حُل‪ ١ٞ٤‬كبٕ‬
‫حُٔو‪ٜٞ‬ى ٖٓ حٓظويحّ ‪ٌٛ‬ح حُلع ‪ٞٓ ٞٛ‬ء ح‪ٓ٫‬ظويحّ حُٔئى‪ ١‬اُ‪ ٠‬ح‪٫‬ػظٔخى حُ٘لٔ‪ ٢‬أ‪ ٝ‬حُـٔي‪ ١‬أ‪ٜٔ٤ًِ ٝ‬خ ٓؼخً ‪ .‬أ‪٠٣‬خً ٌٓ٘‬
‫ػخّ ‪ ّ1964‬هخٓض ٓ٘ظٔش حُ‪ٜ‬لش حُؼخُٔ‪٤‬ش رخٓظزيحٍ ُلع ح‪٩‬ىٓخٕ )‪ (Addiction‬رِلع آهَ ‪ ٞٛ‬ح‪٫‬ػظٔخى ػِ‪ ٠‬حُؼوخٍ (‬
‫) ‪ٝ . Drug Dependence‬ك‪ ٢‬حُظؼَ‪٣‬ق حُوخٗ‪ ٢ٗٞ‬كخٕ حىٓخٕ حُٔويٍحص ‪٣‬ـؼَ حُٔظؼخ‪ ٢١‬كخُ‪ً ٚ‬لخٍ حَُٔ‪َٟٓ ٞ٣‬خً‬
‫مجلة الدراسات العليا‪-‬جامعة النيلين(مج‪( ،)3‬ع‪GCNU Journal ISSN:1858-6226:1/10/2015 )11‬‬

‫ػوِ‪٤‬خ ً ٌُح أ‪ٛٝ‬ض ُـ٘ش هزَحء حُ‪ٜ‬لش حُؼخُٔ‪٤‬ش حُوخ‪ٛ‬ش رخ‪٩‬ىٓخٕ ك‪ ٢‬طوَ‪َٛ٣‬خ حُلخى‪ ١‬ػَ٘ ‪ٝ‬حُوخ‪ ٙ‬رخُلـِ حُٔيٗ‪٢‬‬
‫‪.‬‬
‫‪8‬‬
‫ُِٔيٓ٘‪ٖ٤‬‬
‫حُظؼَ‪٣‬ق حُؼخّ ُِٔويٍحص‪:‬‬
‫حُٔويٍحص ٓـٔ‪ٞ‬ػش ٖٓ حُٔ‪ٞ‬حى حُظ‪ ٢‬طٔزذ ح‪٩‬ىٓخٕ ‪ٝ‬طْٔٔ حُـ‪ٜ‬خُ حُؼ‪ٜ‬ز‪ٝ ٢‬حُظ‪٣ ٢‬لظَ طيح‪ُٜٝ‬خ أ‪ٍُ ٝ‬حػظ‪ٜ‬خ أ‪ٝ‬‬
‫‪٘ٛ‬ؼ‪ٜ‬خ ا‪٧ ٫‬ؿَح‪٣ ٝ‬ليى‪ٛ‬خ حُوخٗ‪ ٫ٝ ٕٞ‬طٔظؼَٔ ا‪ ٫‬ر‪ٞ‬حٓطش ٖٓ ‪َ٣‬ه‪ًُ ُٚ ٚ‬ي ‪ٝ.9‬ك‪ ٢‬طؼَ‪٣‬ق آهَ ‪ٓ ٢ٛ :‬ـٔ‪ٞ‬ػش ٖٓ‬
‫حُؼوخه‪ َ٤‬حُظ‪ ٢‬طئػَ ػِ‪ ٠‬حُ٘٘خ‪ ١‬حٌُ‪ٝ ٢٘ٛ‬حُلخُش حُ٘لٔ‪٤‬ش ُٔظؼخ‪ٜ٤١‬خ آخ رظ٘٘‪ ٢٤‬حُـ‪ٜ‬خُ حًَُِٔ‪ ١‬أ‪ ٝ‬ربرطخء ٗ٘خ‪ ٚ١‬أ‪ٝ‬‬
‫رظٔزز‪ٜ‬خ ُِ‪ِٜٓٞ‬ش أ‪ ٝ‬حُظو‪٬٤‬ص ‪ ٌٙٛٝ‬حُؼوخه‪ َ٤‬طٔزذ ح‪٩‬ىٓخٕ ‪٘٣ٝ‬ـْ ػٖ طؼخ‪ٜ٤١‬خ حٌُؼ‪٘ٓ ٖٓ َ٤‬خًَ حُ‪ٜ‬لش حُؼخٓش‬
‫‪ٝ‬حٌُٔ٘‪٬‬ص ح‪٫‬ؿظٔخػ‪٤‬ش ‪ٝ.10‬ػَك‪ٜ‬خ ى‪ٓ .‬ـي‪ ١‬ػِ حُي‪ٓٞ٣ ٖ٣‬ق طؼَ‪٣‬لخً ٓزٔطخ ً ؿخء ك‪ : ٚ٤‬إٔ حُٔو‪ٜٞ‬ى ٖٓ حُٔخىس حُٔويٍس‬
‫‪ٓ ًَ ٢ٛ‬خ ‪ٌٛ٣‬ذ حُؼوَ ‪ َ٠٣ٝ‬رخُ‪ٜ‬لش ‪ٔ٣ٝ‬زذ ػخىس ح‪٩‬ىٓخٕ كٔظ‪ٓ ٠‬خ ط‪ٞ‬كَص ‪ ٌٙٛ‬حُ‪ٜ‬لخص حُؼ‪٬‬ع ك‪ ٢‬أ‪ٓ ١‬خىس حػظزَص‬
‫ٓخىس ٓويٍس‪.11‬‬
‫طؼَ‪٣‬ق حُٔ‪ٞ‬حى حُ٘لٔ‪٤‬ش ‪:‬‬
‫‪ ًَ ٢ٛ‬ػوخٍ ٓ‪ٞ‬حء ًخٕ ٓ٘٘طخ ً أ‪ٜٓ ٝ‬زطخ ً أ‪ٜٓ ٝ‬يثخ ً ‪ ُٚ ٌٕٞ٣‬طؤػ‪ َ٤‬ػِ‪ ٠‬حُؼِٔ‪٤‬خص حُ٘لٔ‪٤‬ش ًخُظلٌ‪ َ٤‬أ‪ ٝ‬حُلخُش‬
‫حُِٔحؿ‪٤‬ش أ‪ ٝ‬حُؼِٔ‪٤‬خص حُِ٘‪ٝ‬ػ‪٤‬ش ًٔخ ‪٣‬ؼَك‪ٜ‬خ ػِٔخء حُطذ حُ٘لٔ‪ ٢‬د أٗ‪ ٚ‬حُٔخىس حُظ‪ ٢‬ػ٘يٓخ ‪٣‬ظْ طؼخ‪ٜ٤١‬خ ‪ ٌٖٔ٣‬إٔ طئى‪ ١‬اُ‪٠‬‬
‫طـ‪ َ٤٤‬حُ‪ٞ‬ػ‪ ٢‬أ‪ ٝ‬حُلخُش حُؼوِ‪٤‬ش‪ٝ.‬هي ٗخع حٓظويحّ ‪ٌٛ‬ح حُٔل‪ُِٞٔ ّٜٞ‬حى حُ٘لٔ‪٤‬ش ري‪ ٖٓ ً٫‬حُٔل‪ ّٜٞ‬حُوي‪ ٞٛٝ ْ٣‬حُؼوخٍ ‪Drug‬‬
‫أ‪ ٝ‬حُٔويٍ ‪٘ٓ ٌ٘ٓ Narcotic‬ظ‪ٜ‬ق حُؤٔ‪٘٤‬خص أ‪ ٖٓ ١‬حُ‪ٞ‬هض حٌُ‪ ١‬ريأص ك‪ ٚ٤‬حُؼ‪ٍٞ‬س حٌُ‪٤ٔ٤‬خث‪٤‬ش حُظ‪ ٢‬أىص اُ‪ٓ ٠‬ؼَكش‬
‫‪٣ ٫ٝ ّ1971‬وظ‪َٜ‬‬ ‫حُـ‪ٜ‬خُ حُؼ‪ٜ‬ز‪ ٢‬حًَُِٔ‪ٝ ١‬حُىحى ٓ‪ٜ‬طِق حُٔخىس حُ٘لٔ‪٤‬ش ٗ‪ٞ٤‬ػخ ً رؼي ‪ٛ‬ي‪ ٍٝ‬حطلخه‪٤‬ش (ك‪٘٤٤‬خ) ُٔ٘ش‬
‫‪ Synthitic‬كلٔذ ‪ٌُٖٝ‬‬ ‫حٓظؼٔخٍ حُٔ‪ٞ‬حى حُ٘لٔ‪٤‬ش ػِ‪ ٠‬حُٔ‪ٞ‬حى حًَُٔزش ً‪٤ٔ٤‬خث‪٤‬خ ً أ‪٘ٛ ٝ‬خػ‪٤‬خً ‪ٝ‬حُٔؼَ‪ٝ‬كش رخْٓ حُٔوِلخص‬
‫‪ٔ٣‬ظويّ ُ‪ًٌُ َٔ٘٤‬ي حُٔ‪ٞ‬حى ًحص ح‪ ٍٞٛ٧‬حُ٘زخط‪٤‬ش ًخُو٘ذ ‪٘ٓٝ‬ظوخص ح‪٧‬ك‪ٝ ٕٞ٤‬حٌُ‪ًٞ‬خث‪٘ٓٝ ٖ٤‬ظوخط‪ٜ‬خ‪ٝ.‬طٔظويّ ًؼ‪َ٤‬حً ك‪٢‬‬
‫هخٗ‪ ٕٞ‬حُ‪٤ٜ‬يُش ‪ٝ‬حُٔٔ‪ًِٔ ّٞ‬ش ٓ‪ٞ‬ء حٓظويحّ حُٔ‪ٞ‬حى حُ٘لٔ‪٤‬ش أ‪ ٝ‬حُٔويٍحص أ‪ ٝ‬حُؼوخٍ ‪ٝ Drug Abuse‬حُٔٔخٍٓش ح‪٧‬هَ‪ٟ‬‬
‫ك‪ ٢‬حُؼوخٍ ‪ ٢ٛ‬ح‪ٓ٫‬ظويحّ ؿ‪ َ٤‬حُطز‪ٔ٣ٝ None Medical Use ٢‬ظويّ حُٔل‪ ٖ٤ٜٓٞ‬ر٘لْ حُٔؼ٘‪ ٖٓٝ ٠‬حُ‪ ١ٍَٝ٠‬حُظٔ‪ِ٤٤‬‬
‫ر‪ ٖ٤‬آخءس ح‪ٓ٫‬ظويحّ ‪ٝ Abuse‬ر‪ ٖ٤‬ح‪ٓ٫‬ظويحّ حُوخ‪١‬ت ‪ Misuse‬حٌُ‪ َ٤٘٣ ١‬اُ‪ ٠‬ه‪٤‬خّ حُطز‪٤‬ذ ر‪ٛٞ‬ق ٓخىس ُِؼ‪٬‬ؽ‬
‫رطَ‪٣‬وش ؿ‪ٓ َ٤‬وز‪ُٞ‬ش‪ٝ..‬هي أ‪ِ١‬وض ٓ٘ظٔش حُ‪ٜ‬لش حُؼخُٔ‪٤‬ش ػِ‪ ٠‬حُؼوخه‪ َ٤‬حُظ‪ٔ٣ ٢‬خء حٓظويحٓ‪ٜ‬خ حُؼوخه‪ َ٤‬حُظ‪ ٢‬طئى‪٬ُ ١‬ػظٔخى‬
‫‪ٞٓ Drug Dependence‬حء ًخٕ ح‪٫‬ػظٔخى ٗلٔ‪٤‬خ ً ‪ Physiological‬أ‪ ٝ‬كٔ‪ُٞٞ٤‬ؿ‪٤‬خ ً ‪ Physical‬أ‪ ٝ‬ح‪٫‬ػ٘‪ٓ ٖ٤‬ؼخً‪.‬‬
‫حُظؼَ‪٣‬ق حُؼِٔ‪ُِ ٢‬ؼوخٍ‪:‬‬
‫حُؼوخٍ حُٔٔظوِ‪ ٖٓ ٚ‬حُ٘زخطخص أ‪ ٝ‬حُل‪ٞ٤‬حٗخص أ‪٘ٓ ٝ‬ظن ٓ٘‪ٜ‬خ أ‪ًَٓ ٝ‬ذ ٖٓ حُٔ‪ٞ‬حى حٌُ‪٤ٔ٤‬خث‪٤‬ش ‪ٝ‬حٌُ‪٣ ١‬ئػَ ػِ‪٠‬‬
‫ح‪ٔٗ٫‬خٕ أ‪ ٝ‬حُل‪ٞ٤‬حٕ أ‪ ٝ‬حُ٘زخص ِٓزخ ً أ‪ ٝ‬ح‪٣‬ـخرخ ً‪ٌٛٝ .‬ح ‪٣‬ؼ٘‪ ٢‬إٔ ًَ أٗ‪ٞ‬حع حَُٔ٘‪ٝ‬رخص حٌُل‪٤ُٞ‬ش ‪ٝ‬ؿ‪ َ٤‬حٌُل‪٤ُٞ‬ش رخ‪ٟ٩‬خكش اُ‪٠‬‬
‫ح‪٫‬ى‪٣ٝ‬ش حُٔٔٔ‪ٞ‬ف ر‪ٜ‬خ ‪ٝ‬حُظ‪ٔ٣ ٢‬خء حٓظويحٓ‪ٜ‬خ طيهَ ‪ ٖٟٔ‬ا‪١‬خٍ ‪ٌٛ‬ح حُظؼَ‪٣‬ق ‪ٝ‬هي ٓ‪ٌٛ ِ٤‬ح حُظؼَ‪٣‬ق حُؼوخه‪ َ٤‬حُٔويٍس ػٖ‬
‫ؿ‪َٛ٤‬خ رؤٗ‪ٜ‬خ حُؼوخه‪ َ٤‬حُظ‪ ٢‬طـ‪ َ٤‬كخُش ح‪ٔٗ٫‬خٕ حُِٔحؿ‪٤‬ش ‪ٔ٤ُٝ‬ض حُـٔي‪٣‬ش ‪ٝ‬حُظ‪٣ ٢‬ظ٘خ‪ُٜٝ‬خ ح‪ٔٗ٫‬خٕ ٓؼظٔيحً ػِ‪ٜ٤‬خ ك‪ ٢‬ك‪٤‬خط‪ٚ‬‬
‫رٔزذ هخ‪٤ٛ‬ظ‪ٜ‬خ حُٔويٍس ٓ‪ٞ‬حء ًخٗض ٓ‪ٞ‬حى ٓ‪ِٜٓٞ‬ش أ‪٘ٓ ٝ‬ز‪ٜ‬ش ُ‪٨‬ػ‪ٜ‬خد ًخٌُ‪ًٞ‬خ‪ ٖ٤٣‬أ‪ٓ ٝ‬ؼزطش ًخُزخرظ‪ٍٞ٤‬حص (حُٔ٘‪ٓٞ‬خص)‬
‫‪ٌٛٝ‬ح حُظؼَ‪٣‬ق ‪٣‬يهَ ك‪ ٚ٤‬حُؤَ رَ ‪٣‬ؤط‪ ٢‬ػِ‪ٍ ٠‬حّ هخثٔظ‪ .ٚ‬رؼ‪ ٞ‬حُزخكؼ‪ ٖ٤‬ػَف حُٔويٍحص ػِٔ‪٤‬خ ً رؤٗ‪ٜ‬خ ٓخىس ً‪٤ٔ٤‬خث‪٤‬ش‬

‫‪ . 8‬ػبدل سعالٌ – حكى رُبٔل انًخذساد ٔانًفزشاد ٔرذأنٓب ف‪ ٙ‬انزشش‪ٚ‬غ االعالي‪ٔ ٙ‬انمبََٕ‪ – ٙ‬يطجؼخ َٓضخ يظش – ‪1985‬و – ص ‪.49- 46‬‬
‫‪ 9‬ػبدل انذيشداػ ‪ ،‬اإلديبٌ ٔيظبْشِ ٔػالجّ ‪ ،‬ػبنى انًؼشفخ ‪1982 ،‬و ‪ ،‬ص ‪.10-9‬‬
‫‪ .10‬يحًذ فزح‪ ٙ‬ػ‪ٛ‬ذ ‪ ،‬جش‪ًٚ‬خ رؼبط‪ ٙ‬انًخذساد ف‪ ٙ‬انمبٌَٕ انًمبسٌ ‪ ،‬داس انُشش ثبنًشكض انؼشث‪ ٙ‬نهذساعبد االيُ‪ٛ‬خ ٔانزذس‪ٚ‬ت ثبنش‪ٚ‬بع ‪ ،‬ص ‪.103‬‬
‫‪ .11‬يجذ٘ ػض انذ‪ٕٚ ٍٚ‬عف ‪ ،‬يجهخ انفكش انششط‪ ، ٙ‬انًجهذ ‪ 3‬انؼذد ‪ ، 2‬سث‪ٛ‬غ انضبَ‪ْ1415 ٙ‬ـ ‪ ،‬ص ‪.399‬‬
‫مجلة الدراسات العليا‪-‬جامعة النيلين(مج‪( ،)3‬ع‪GCNU Journal ISSN:1858-6226:1/10/2015 )11‬‬

‫طٔزذ حُ٘ؼخّ ‪ٝ‬حُ٘‪ ّٞ‬أ‪ ٝ‬ؿ‪٤‬خد حُ‪ٞ‬ػ‪ ٢‬حُٔ‪ٜ‬ل‪ٞ‬د رظٌٔ‪ ٖ٤‬ح‪ٌٛٝ .12 ُْ٧‬ح حُظؼَ‪٣‬ق هخ‪ َٛ‬حً ‪ٌٓ ٫‬خٕ ُِٔ٘٘طخص أ‪ ٝ‬ػوخه‪َ٤‬‬
‫حُ‪ِٜٓٞ‬ش ك‪ ٌٙٛ ٕ٫ ٚ٤‬حُؼوخه‪ ٫ َ٤‬طؼظزَ ٓويٍس‪.‬‬
‫ط‪٤ٜ٘‬ق حُٔويٍحص ‪ٝ‬أٗ‪ٞ‬حػ‪ٜ‬خ‪:‬‬
‫‪٘ٛ‬خى أٗ‪ٞ‬حع ػي‪٣‬يس ٖٓ حُٔويٍحص طٔظِت ر‪ٜ‬خ ٓخكش حُي‪ ٍٝ‬ػِ‪ ٠‬حُٔٔظ‪ ٟٞ‬حُؼَر‪ ٢‬أ‪ ٝ‬ح‪٫‬هِ‪ ٢ٔ٤‬أ‪ ٝ‬حُي‪ٝ ٢ُٝ‬هي حؿظ‪ٜ‬ي‬
‫حُٔ٘ظـِ‪ ٖ٤‬ك‪ٌٛ ٢‬حء حُٔـخٍ ٖٓ حُزخكؼ‪ٝ ٖ٤‬حُؼِٔخء ‪ٝ‬حُوخٗ‪ٝ ٖ٤ٗٞ‬ح‪١٧‬زخء ٖٓ ط‪٤ٜ٘‬ق حُٔويٍحص كٔذ أٗ‪ٞ‬حػ‪ٜ‬خ ‪َ١ٝ‬م‬
‫ٍُحػظ‪ٜ‬خ أ‪ ٝ‬ط‪٤ٜ٘‬ؼ‪ٜ‬خ ‪ً ٢ٛٝ‬خ‪٫‬ط‪:٢‬‬
‫‪ .2‬حُٔويٍحص حُطز‪٤‬ؼ‪٤‬ش‪:‬‬
‫‪ٓ ٢ٛ‬ـٔ‪ٞ‬ػش ٖٓ حُ٘زخطخص حُٔ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ىس رخُطز‪٤‬ؼش ‪ٝ‬حُظ‪ ٢‬طلظ‪ ١ٞ‬أ‪ٍٝ‬حه‪ٜ‬خ أ‪ ٝ‬ػٔخٍ‪ٛ‬خ أ‪ٔٓ ٝ‬ظوِ‪ٜ‬خط‪ٜ‬خ ػِ‪ ٠‬ػ٘خ‪ٓ َٛ‬ويٍس كؼخُش‬
‫‪٘٣ ،‬ظؾ ػٖ طؼخ‪ٜ٤١‬خ كويحٕ ؿِث‪ ٢‬أ‪٪ُ ٢ًِ ٝ‬ىٍحى ‪ًٔ ،‬خ أٗ‪ٜ‬خ هي طظَى ُي‪ ٟ‬حُٔظؼخ‪ ٢١‬حػظٔخىحً ‪ٝ‬اىٓخٗخ ً ٗلٔ‪٤‬خً أ‪ ٝ‬ػ‪٣ٞ٠‬خً أ‪ٝ‬‬
‫ً‪ٔٛ٬‬خ ‪ٝ‬أ‪ٜٔٛ‬خ ‪:‬‬
‫‪ٗ .1‬زخص حُو٘ذ حُ‪ٜ٘‬ي‪ ، ١‬حُل٘‪ ٖ٤‬أ‪ ٝ‬حُٔخٍ ‪ٜٞ٣‬حٗخ ‪ٗ .2.‬زخص حُو٘وخٕ أ‪ ٝ‬ح‪٧‬ك‪ٗ .3 ٕٞ٤‬زخص حُوخص ‪ٗ .4‬زخص حٌُ‪ًٞ‬خ‪.‬‬
‫أ‪ : ٫ٝ‬حُل٘‪ ، ٖ٤‬حُو٘ذ حُ‪ٜ٘‬ي‪ ، ١‬حُٔخٍ‪ٜٞ٣‬حٗخ ) ‪( CANNABIS‬‬
‫ً‬
‫حُو٘ذ حُ‪ٜ٘‬ي‪ٗ ( Cannabis Sativa ) ١‬زخص ػ٘ز‪ ٞٔ٘٣ ٢‬كطَ‪٣‬خ أ‪ ٝ‬طظْ ٍُحػظ‪ ٚٗٞٔٔ٣ ، ٚ‬ك‪ ٢‬حُ‪ٜ٘‬ي ( ر‪ٜ‬خٗؾ‬
‫أ‪ ٝ‬ط٘خٍحّ ) ‪ ٚ٤ٔٔ٣ٝ ،‬حُ‪ ( Ma – Yo ) ٕٞ٤ٜ٘‬أ‪ ٝ‬حُي‪ٝ‬حء ‪ ،‬ر‪ٔ٘٤‬خ ‪ ٚ٤ٔٔ٣‬ح‪ ( ٕٞ٤ٌ٣َٓ٧‬حُٔخٍ ‪ٜٞ٣‬حٗخ ) ‪ٓٝ‬ؼ٘خ‪ٛ‬خ حُٔـٖ‬
‫أ‪ ٝ‬حُؼز‪ٞ‬ى‪٣‬ش ‪٣ٝ ،‬ؼَك‪ ٚ‬حُؼَد رخْٓ حُل٘‪ٝ . ٖ٤‬أ‪ٍٝ‬حه‪٘٘ٔٓ ٚ‬ش ‪ٝ‬ػيى ك‪ٜٜٛٞ‬خ كَى‪ٗ ٞٛٝ ٟ‬زخص ٓ٘‪ٗ ٚ‬زظش ٓئٗؼش ‪ٝ‬أهَ‪ٟ‬‬
‫ًًَ‪٣‬ش‪٣ .‬ظْ حُظؼخ‪ ٢١‬ػٖ ‪٣َ١‬ن حُظيه‪ ( ٖ٤‬ح‪ٓ٫‬ظ٘٘خم ) ٓ‪ٞ‬حء ٖٓ ه‪ ٍ٬‬حُٔـخثَ‪ ،‬حُـِ‪ ٕٞ٤‬أ‪ ٝ‬حَُ٘ؿ‪ِ٤‬ش (حُ٘‪٘٤‬ش‪ -‬حُـ‪ُٞ‬س )‬
‫ٓوِ‪١ٞ‬خ ً رخُظزؾ أ‪ ( ٝ‬حُٔؼَٔ ) ‪ ٞٛٝ‬أِٓ‪ٞ‬د هطَ ُِـخ‪٣‬ش ك‪٤‬غ ‪ َٜ٣‬حُيهخٕ اُ‪ ٠‬حَُثظ‪ٓ ٖ٤‬زخَٗس ‪ٜ٘ٓٝ‬خ اُ‪ ٠‬حُيّ ػْ حُٔن‬
‫‪ٝ‬حُـ‪ٜ‬خُ حُؼ‪ٜ‬ز‪٤ُ ٢‬زيأ طؤػ‪ َٙ٤‬ه‪ ٍ٬‬ىهخثن ‪ٔ٣ٝ‬ظي ُل‪ٞ‬حُ‪ٓ 4 – 3 ٢‬خػخص ‪ٝ .‬حُوط‪ٍٞ‬س حٌُزَ‪ ٟ‬طٌٖٔ ك‪ ٢‬إٔ طيه‪٣ ٚ٘٤‬وظ‪٢٠‬‬
‫ٓ‪ٞ‬ح‪ِٛ‬ش حُظيه‪ ٖ٤‬رَٔػش كظ‪٣ ٫ ٠‬لظَم حُل٘‪ ٖ٤‬ك‪ ٢‬حُ‪ٜٞ‬حء أ‪ٌٌٛ ٝ‬ح ‪٣‬لَ‪ ٙ‬حُٔيٓ٘‪ٜ٣. ٕٞ‬ق حُؼِٔخء حُل٘‪ ٖ٤‬رؤٗ‪ٞ‬حػ‪ٚ‬‬
‫ًٔويٍحص طظٔزذ ك‪ ٢‬حػظٔخى ٗلٔ‪ ٢‬ى‪ ٕٝ‬ػ‪ٔٗ٧ ١ٞ٠‬ـش حُـْٔ ؿ‪ َ٤‬إٔ ٓيٖٓ حُل٘‪ ٖ٤‬ػخىس ٓخ ‪ِ٣‬ـؤ ‪ٓ٫‬ظويحّ ‪ٝ‬طؼخ‪٢١‬‬
‫ٓويٍحص أهَ‪ٓ ٟ‬ؼ‪ ٚ‬أ‪ٓ ٝ‬خ ‪٣‬ؼَف ( ر٘ظَ‪٣‬ش حُظ‪ٜ‬خػي ) ‪٣ٝ‬ظلن ح‪١٧‬زخء ػِ‪ ٠‬إٔ حُل٘‪٣ ٫ ٖ٤‬ظٔزذ ػخىس ك‪ ٢‬ا‪ٛ‬خرش‬
‫حٗوطخػ‪ ٚ٤‬أ‪ٓ ٝ‬خ‬ ‫حُٔظؼخ‪ ٢١‬رخُـ‪٤‬ز‪ٞ‬رش ٓؼَ حٌُؼ‪ ٖٓ َ٤‬حُٔويٍحص ح‪٧‬هَ‪ٝ ، ٟ‬ح‪٩‬ه‪٬‬ع ػٖ طؼخ‪ ٢١‬حُل٘‪٣ ٫ ٖ٤‬ظَى أػَح‪ٟ‬خ ً‬
‫‪ ٠ٔٔ٣‬رٔظ‪ُٓ٬‬ش حُلَٓخٕ ) ‪.( Withdrawal Symptoms‬‬
‫ػخٗ‪٤‬خ ‪ :‬ح‪٧‬ك‪ ، ٕٞ٤‬حُو٘وخٕ ) ‪( Opium‬‬
‫ح‪٧‬ك‪ ٞٛ ٕٞ٤‬حُؼ‪ٜ‬خٍس حُِِؿش حُٔٔظوَؿش ٖٓ ػٔخٍ حُو٘وخٕ رؼي طِٔ‪٣‬ن ؿيٍحٗ‪ٜ‬خ حُو‪َ٠‬حء هزَ ٗ‪٠‬ـ‪ٜ‬خ ‪ٌٛٝ ،‬ح‬
‫‪ٓ 25‬خىس ٓوظِلش أ‪ٜٔٛ‬خ‬ ‫حُؼ‪ َ٤ٜ‬ح‪٧‬ر‪٣ ٞ٤‬ـلق ُ‪ٜ٤‬زق ٓخىس ًَ‪ٜ٣‬ش حَُحثلش ‪ٗ ،‬ي‪٣‬يس حَُٔحٍس ‪ ،‬طلظ‪ ١ٞ‬ػِ‪ٓ ٠‬خ ‪٣ِ٣‬ي ػٖ‬
‫حُٔ‪ٍٞ‬ك‪ ، ٖ٤‬حُ٘خٍ ً‪ٞ‬ط‪ ، ٖ٤‬حٌُ‪ٞ‬ىح‪ ، ٖ٤٣‬حُزخرخ ك‪ٝ ٖ٣َ٤‬أهَ‪ . ٟ‬ر‪٤‬ي إٔ حُٔ‪ٍٞ‬ك‪ ٞٛ ٖ٤‬حُؼخَٓ ح‪ٓ٧‬خٓ‪ ٢‬ك‪ ٢‬ح‪٩‬ىٓخٕ ‪ٝ‬حٌُ‪ ١‬طَؿغ‬
‫اُ‪ ٚ٤‬طؤػ‪َ٤‬حص ح‪٧‬ك‪ ٕٞ٤‬حُٔوظِلش ‪.‬إ طؤػ‪ َ٤‬ح‪٧‬ك‪ ٌٕٞ٣ ٕٞ٤‬ػخٓخ ً ػِ‪ ٠‬حُـْٔ ‪٣ٝ‬ئػَ ر‪ٍٜٞ‬س أٓخٓ‪٤‬ش ػِ‪ ٠‬حُٔن ‪ٝ‬حُـ‪ٜ‬خُ‬
‫حُؼ‪ٜ‬ز‪ٝ ٢‬حُؼ‪٬٠‬ص ‪ٝ‬طظ‪ َٜ‬ح‪٧‬ػَح‪ ٝ‬ػِ‪ٓ ٠‬ظؼخ‪ ، ٚ٤١‬ه‪ ٍ٬‬كظَس ‪ٝ‬ؿ‪ِ٤‬س ‪ ٫‬طِ‪٣‬ي ػٖ ٗ‪ٜ‬ق ٓخػش ٖٓ طؼخ‪ ، ٚ٤١‬طوظِق آػخٍ‬
‫ح‪٧‬ك‪ ٕٞ٤‬ػِ‪ ٠‬ؿْٔ ح‪ٔٗ٩‬خٕ ٖٓ حُ٘خك‪٤‬ش حٌُ‪ٔ٤‬خث‪٤‬ش ‪ ،‬حُلٔ‪ُٞٞ٤‬ؿ‪٤‬ش ‪ٝ‬حُ٘لٔ‪٤‬ش طزؼخ ً ُ٘‪ٞ‬ع ح‪٧‬ك‪ ، ٕٞ٤‬ىٍؿش ٗوخ‪ٝ‬ط‪ٝ ٚ‬طًَ‪، ِٙ٤‬‬
‫‪٣َ١‬وش طل‪ٝ َٙ٤٠‬طؼخ‪ٝ ٚ٤١‬حُـَػش ‪ٝ .‬ح‪٧‬ك‪ ُٚ ٕٞ٤‬طؤػ‪ َ٤‬ػ‪ ١ٞ٠‬ػِ‪ ٠‬أٗٔـش حُـْٔ ‪٣‬يكؼ‪ٜ‬خ اُ‪ ٠‬ح‪٩‬ىٓخٕ رَ٘حٓش ‪ٝ‬ػ٘ي‬
‫(‬ ‫‪ٓ 16 – 12‬خػش ٖٓ آهَ ؿَػش طٔٔ‪ ٠‬رٔظ‪ُٓ٬‬ش حُلَٓخٕ‬ ‫ح‪ٗ٫‬وطخع أ‪ ٝ‬ح‪٩‬ه‪٬‬ع كبٕ أػَح‪ٟ‬خً هخٓ‪٤‬ش طزيأ رؼي ٓ‪٢٠‬‬
‫) ‪ٝ Withdrawal Symptoms‬أ‪ٜٔٛ‬خ حُظ‪ٞ‬طَ ‪ ،‬طوِ‪ٜ‬خص حُؼ‪٬٠‬ص ‪ ،‬حٍطلخع ‪ٟ‬ـ‪ ٢‬حُيّ ‪ ،‬كويحٕ حُظ‪ٞ‬حُٕ ‪ ،‬حٍطلخع‬

‫‪ .12‬كًبل ػًش ثبثكش – يؼب ً نكشف انًخذساد ٔانًؤصشاد انؼمه‪ٛ‬خ – يشجغ عجك ركشِ–ص ‪. 55– 44‬‬
‫مجلة الدراسات العليا‪-‬جامعة النيلين(مج‪( ،)3‬ع‪GCNU Journal ISSN:1858-6226:1/10/2015 )11‬‬

‫ٓؼيٍ حٌَُٔ رخُيّ ٓغ اكَحُحص ؿِ‪َ٣‬س ٖٓ ح‪ٗ٧‬ق ‪ٝ‬حُؼ‪ٝ ٖ٤٘٤‬حُؼَم ا‪ٟ‬خكش اُ‪ ٠‬حُظز‪ٝ ٍٞ‬ح‪٘ٓ٩‬خء ‪ ٫‬اٍحى‪٣‬خ ً ‪ٝ .‬ى‪ ٕٝ‬حُظوِ‪ٖٓ َ٤‬‬
‫ٓوخ‪ َ١‬ح‪٧‬ك‪ ٕٞ٤‬حُوخّ ‪ ،‬كبٕ ح‪٧‬هطخٍ طِىحى ػ٘ي طؼخ‪٘ٓ ٢١‬ظوخط‪ ٚ‬حُٔ‪ٜ٘‬ؼش هخ‪ٛ‬ش حُٔ‪ٍٞ‬ك‪ٝ ٖ٤‬حُ‪٘٘٣. ٖ٣َٝ٤ٜ‬ؤ ح‪٩‬ىٓخٕ ػِ‪٠‬‬
‫ح‪٧‬ك‪ ٕٞ٤‬ػ٘ي ط٘خ‪ ٍٝ‬ؿَػش ٓ٘‪ٜٔٓ (ٚ‬خ ًخٗض ‪ٛ‬ـ‪َ٤‬س) ُؼيس أ‪٣‬خّ هِ‪ِ٤‬ش ‪ ،‬رؼي‪ٛ‬خ ‪٣‬زيأ حُٔظؼخ‪ ٢١‬ك‪٣ُ ٢‬خىس حُـَػش ٓؼ‪٤‬خً ‪ٍٝ‬حء‬
‫حُ٘ؼ‪ ٍٞ‬رخُ٘٘‪ٞ‬س ‪ًِٔٝ ،‬خ حٓظَٔ ك‪ ٢‬حُظؼخ‪ ٢١‬حٓظَٔص كخؿظ‪ ٚ‬اُ‪٣ُ ٠‬خىس حُـَػش ‪ٝ‬رؼي‪ٛ‬خ ‪ ٌٚ٘ٔ٣ ٫‬حُظ‪ٞ‬هق ػٖ حُظؼخ‪٢١‬‬
‫ُلظَس طِ‪٣‬ي ػٖ ‪ٓ 12‬خػش طوَ‪٣‬زخ ً ‪ ،‬رؼي‪ٛ‬خ ‪٣‬ؼخٗ‪ ٖٓ ٢‬أػَح‪ ٝ‬حُظ‪ٞ‬هق حُٔلخؿت ‪ٝ‬ػخىس ٓخ ط٘ظ‪ ٢ٜ‬ك‪٤‬خس حُٔيٖٓ ك‪ٜٓ ٢‬لخص‬
‫ح‪َٓ٧‬ح‪ ٝ‬حُؼوِ‪٤‬ش أ‪ ٝ‬رخُٔ‪ٞ‬ص ك‪ٓ ٖٓ ٢‬زٌَس‪.‬‬
‫ػخُؼخ ً ‪ :‬حُوخص ) ‪( Cathaedulis‬‬
‫حُوخص ‪٣‬لظ‪ ١ٞ‬ػ‪٬‬ػش هِ‪٣ٞ‬خص ‪ٛ‬خٓش ‪ ( : ٢ٛٝ‬حُوخػ‪ ( ، ) ٖ٤٤‬حُوخػ‪٤‬ي‪ (ٝ ، ) ٖ٣‬حُوخط‪ًِٜٝ ) ٖ٤‬خ ُ‪ٜ‬خ طؤػ‪ٓ َ٤‬زخَٗ ٓ٘ز‪ٚ‬‬
‫ػِ‪ ٠‬حُٔن ‪ٝ‬حُـ‪ٜ‬خُ حُؼ‪ٜ‬ز‪ٝ ٢‬طؤػ‪ٓ َ٤‬زخَٗ ‪٣‬ظٔزذ ك‪٤ٟ ٢‬ن ح‪ٝ٧‬ػ‪٤‬ش حُيٓ‪٣ٞ‬ش ‪ٝ‬رخُظخُ‪٣ُ ٢‬خىس ‪ٟ‬ـ‪ ٢‬حُيّ‪٣.‬ظْ طؼخ‪ ٢١‬حُوخص‬
‫رٔ‪٠‬ؾ ح‪ٍٝ٧‬حم حُ‪ٜ‬ـ‪َ٤‬س ٓ‪٠‬ـخ ً رط‪٤‬جخ ً ػْ طوِ‪ ٌٙٛ ٖ٣‬حٌُظِش حُٔٔ‪ٞ٠‬ؿش رخُ٘يم(أكي ؿ‪ٞ‬حٗذ حُلْ رخُيحهَ) ٓيس ‪ِ٣ٞ١‬ش ٓغ‬
‫حٓظل‪٬‬ر‪ٜ‬خ ٖٓ ‪ٝ‬هض ‪٥‬هَ ‪٣ٝ‬ؼظٔي حُٔظؼخ‪ ٢١‬اُ‪َٗ ٠‬د ًٔ‪٤‬خص ٖٓ حُٔ‪٤‬خ‪ ٙ‬حُٔؼِـش َٓحٍحً ‪ٝ‬رؼي كظَس ‪ِ٣‬لع حُٔظؼخ‪ً ٢١‬ظِش‬
‫ح‪ٍٝ٧‬حم ‪٣ٝ‬ؼخ‪ٝ‬ى ٓ‪٠‬ؾ أ‪ٍٝ‬حم ؿي‪٣‬يس ‪ ،‬حُظؼخ‪ ٢١‬أ‪ ٝ‬حُظوِ‪٣ ٖ٣‬ظْ ك‪ ٢‬ؿِٔخص أ‪ٓ ٝ‬ـخُْ رطو‪ ّٞ‬ؿَ‪٣‬زش ‪ ،‬ك‪٤‬غ ‪٣‬ظ‪ٛ٬‬ن‬
‫حُٔظؼخ‪ ٕٞ١‬ك‪ ٢‬أٓخًٖ ٓـِوش رلؼخ ً ػٖ حُيفء ٗظَحً ‪ ٕ٧‬حُظؼخ‪ٔ٣ ٢١‬زذ اكٔخٓخ رخُزَ‪ٝ‬ىس ‪.‬أػ٘خء حُظؼخ‪٘ٔ٣ ٢١‬ق حُوخص ٗؼ‪ٍٞ‬حً‬
‫رخُٔؼخىس ‪ٝ‬حَُحكش ‪ٝ‬حُظلَِ ٖٓ حُٔٔج‪٤ُٞ‬ش ‪ٝ‬اكٔخٓخ ُحثلخ ً رخُويٍس ‪ٝ‬حَُ‪ٟ‬خ ‪ ،‬ؿ‪ َ٤‬إٔ ح‪٩‬ىٓخٕ ػِ‪ ٠‬طؼخ‪ ٢١‬حُوخص ‪ٔ٣‬زذ‬
‫حػظٔخىحً ٗلٔ‪٤‬خ ً ا‪ٟ‬خكش اُ‪ ٠‬أػَح‪ٛ ٝ‬ل‪٤‬ش أ‪ٜٔٛ‬خ ‪ٟ‬ؼق ك‪ ٢‬كًَش حُٔؼيس ‪ٞٓ ،‬ء حُ‪ ، ْ٠ٜ‬حُ‪ِٜ‬حٍ ‪ َِٗ ،‬ح‪ٓ٧‬ؼخء ‪ ،‬طِ‪٤‬ق‬
‫حٌُزي ‪ٝ‬حُؤ‪ ٍٞ‬حُـ٘ٔ‪ ، ٢‬أ‪٠٣‬خ كبٕ حُٔيٓ٘‪٣ ٖ٤‬ؼخٗ‪ ٖٓ ٕٞ‬ح‪ٟ‬طَحرخص ك‪ ٢‬حُـ‪ٜ‬خُ حُؼ‪ٜ‬ز‪ ْٛٝ ٢‬ر‪ٍٜٞ‬س ػخٓش ًٔخُ‪٠‬‬
‫حٗوطخػ‪( ٚ٤‬‬ ‫‪٣ٝ‬ؼخٗ‪ ٖٓ ٕٞ‬طيٗ‪ٔٓ ٢‬ظ‪ ٟٞ‬اٗظخؿ‪٤‬ظ‪ٝ ْٜ‬هيٍحط‪ ْٜ‬ػِ‪ ٠‬حُؼَٔ ‪ٝ.‬ح‪٩‬ه‪٬‬ع ػٖ طؼخ‪ ٢١‬حُوخص ‪٣ ٫‬ظَى ػخىس أػَح‪ٟ‬خً‬
‫) ‪ٝ Withdrawal Symptoms‬حُوخص ‪ٝ ٞٛ‬حكي ٖٓ حُٔ‪ٞ‬حى حُٔيٍؿش ‪ ٖٟٔ‬ػوخه‪ َ٤‬ح‪٩‬ىٓخٕ ‪ٝ‬كوخ ُظ‪٤ٜ٘‬ق ٓ٘ظٔش‬
‫حُ‪ٜ‬لش حُؼخُٔ‪٤‬ش ‪.‬‬
‫ٍحرؼخ ‪ :‬حٌُ‪ًٞ‬خ‬
‫‪ٍٝ٧‬حم حٌُ‪ًٞ‬خ أػَ ٓ٘ز‪ ٚ‬ك‪٤‬غ ط‪ٞ‬كَ ُِٔظؼخ‪٘ٗ ٢١‬خ‪ ١‬ك‪ٝ ٢‬ظخثق حُٔن ‪ ،‬ػيّ حَُؿزش ك‪ ٢‬حُ٘‪ٝ ّٞ‬ػيّ حُ٘ؼ‪ٍٞ‬‬
‫رخُظؼذ ‪ ،‬ؿ‪ َ٤‬أٗ‪ٜ‬خ آػخٍ ٓئهظش طِ‪ُ ٍٝ‬ظظَى حُٔظؼخ‪ٜ٘ٓ ٢١‬ي حُـٔي ‪٘ٓ ،‬ظض حُظلٌ‪ َ٤‬ا‪ٟ‬خكش اُ‪ ٠‬طؤػ‪َ٤‬حط‪ٜ‬خ ؿ‪ َ٤‬حُٔٔظلزش‬
‫ػِ‪ ٠‬رؼ‪ ٞ‬ؿيى حُـْٔ ‪ٝ‬هخ‪ٛ‬ش حُـيى حُـخًٍِ‪٣ٞ‬ش ‪.13‬‬

‫‪13‬انغذد انجبسكهٕ‪ٚ‬خ ‪ ْٙ :‬انغذد انًجبٔسح نهكه‪ٛ‬خ‪.‬‬


‫مجلة الدراسات العليا‪-‬جامعة النيلين(مج‪( ،)3‬ع‪GCNU Journal ISSN:1858-6226:1/10/2015 )11‬‬

‫ؿي‪ٍ ٍٝ‬هْ ( ‪ٟٞ٣ ) 1‬ق ح‪٧‬ػَح‪ ٝ‬حُٔزخَٗس ‪٠ٓٝ‬خػلخص ح‪٫‬ىٓخٕ ػِ‪ ٠‬حُٔويٍحص حُطز‪٤‬ؼ‪٤‬ش‬

‫ٓ‪٠‬خػلخص حُظؼخ‪ٝ ٢١‬أػَح‪ ٝ‬ح‪٩‬ىٓخٕ‪:‬‬ ‫أػَح‪ٓ ٝ‬زخَٗس ٓئهظش‬


‫طؤػَ أٗ٘طش حُٔن ‪ٝ ،‬طيٗ‪ ٢‬حُويٍحص حُلٔ‪٤‬ش رخُٔئػَحص حُوخٍؿ‪٤‬ش‬ ‫حُ٘٘‪ٞ‬س ‪ٗٝ‬ؼ‪ ٢ٔٛٝ ٍٞ‬رخَُحكش ‪ٝ‬حُ‪ٞٔٓ٬‬إُ‪٤‬ش‬
‫ر‪٢‬ء حُظلٌ‪ٝ َ٤‬حُظَىى ك‪ ٢‬حطوخً حُوَحٍ ‪.‬‬ ‫كويحٕ ح‪٩‬كٔخّ ٓ‪ٞ‬حء رخ‪ ، ُْ٧‬رخُِْٔ ‪ ،‬حُظٔ‪ ِ٤٤‬أ‪ ٝ‬حُزَ‪ٝ‬ىس ‪ٝ‬حُٔو‪ٗٞ‬ش‬
‫‪ٝ ..‬ط‪٠‬وْ حُ٘ؼ‪ ٍٞ‬رخٌُحص ( رخٍح ٗ‪٣ٞ‬خ)‬ ‫حُـؼ‪٤‬خٕ حُو‪٢‬ء ‪ٝ‬كويحٕ حُ٘‪٤ٜ‬ش ‪.‬‬
‫ر‪٢‬ء حُظ٘لْ ‪ٝ‬هي طليع حُ‪ٞ‬كخس ٗظ‪٤‬ـش ُِ‪ٜ‬ز‪ ١ٞ‬حُلخى ُِظ٘لْ رؼي َِٗ‬ ‫ُ‪٣‬خىس ‪َٟ‬رخص حُوِذ ‪ٝ‬حُظ‪َٓ ٢‬ػخٕ ٓخ طظل‪ ٍٞ‬اُ‪ ٠‬ر‪ ٢‬ء ك‪َٟ ٢‬رخص حُوِذ‬
‫َٓحًِ حُظ٘لْ رخُٔن ‪.‬‬ ‫‪ٝ‬حٗولخ‪ٟ ٝ‬ـ‪ ٢‬حُيّ ٓٔخ ‪٣‬ئى‪ُ ١‬زَ‪ٝ‬ىس ح‪َ١٧‬حف‪.‬‬

‫ٗو‪ ٚ‬حُٔ٘خػش حُطز‪٤‬ؼ‪٤‬ش ‪٣ُٝ‬خىس ٓؼيٍ ح‪ٛ٩‬خرش رخَُٔ حَُث‪ ١ٞ‬ر‪ٜ‬لش‬ ‫‪٤ٟ‬ن كيهش حُؼ‪ٝ ٖ٤‬حكظوخٕ حُِٔظلٔش ‪ٝ‬حكَٔحٍ‪ٛ‬خ ‪.‬‬
‫هخ‪ٛ‬ش ‪.‬‬
‫حُطلق حُـِي‪ٝ ١‬كٌش رخُـِي هي طليع أك‪٤‬خٗخ ‪.‬‬ ‫حُظ‪ٜ‬خرخص ٍث‪٣ٞ‬ش ٓظٌٍَس‬
‫ح‪٩‬كٔخّ رخُ‪ٞٔٓ٬‬إُ‪٤‬ش ‪ٝ‬حُظ‪٠‬ل‪٤‬ش رٌَ ٗل‪ٓ ْ٤‬وخرَ حُل‪ ٍٜٞ‬ػِ‪٠‬‬ ‫حُ‪ِٜ‬حٍ ‪ ،‬حُ‪٠‬ؼق ‪ ،‬ح‪ٔٓ٩‬خى‬
‫حُـَػش ك‪ٞٓ ٢‬ػي‪ٛ‬خ ‪ٔٓ ،‬خ ‪٣‬يكغ رخُٔيٖٓ اُ‪ ٠‬حُـَ‪ٔ٣‬ش أ‪ ٝ‬حُظ٘خٍُ ػٖ‬
‫حُٔزخىة ‪ٝ‬ح‪٧‬ه‪٬‬ه‪٤‬خص ‪.‬‬
‫حُظي‪ ٍٞٛ‬ح‪٫‬ؿظٔخػ‪ٝ ٢‬ح‪٫‬هظ‪ٜ‬خى‪ٝ ١‬كويحٕ حُويٍس ػِ‪ ٠‬حُؼَٔ ‪ٝ‬ح‪ٗ٩‬ظخؽ‬ ‫حُ‪٠‬ؼق حُـ٘ٔ‪ٝ ٢‬ظ‪ ٍٜٞ‬أػَح‪ ٝ‬أٗ‪ٞ‬ػش ٗظ‪٤‬ـش حٗولخ‪ٓ ٝ‬ؼيٍ ‪َٕٞٓٛ‬‬
‫حًٌُ‪ٍٞ‬س ( حُظٔظ‪ٔ٤‬ظ‪ ) َٕٝ٤‬اُ‪ٓ ٠‬خ ى‪ٗ 400 ٕٝ‬خٗ‪ ٞ‬ؿَحّ ٌَُ ‪100‬‬
‫ِِٓ‪ٔ٤‬ظَ ٖٓ حُيّ ر‪ٔ٘٤‬خ حُٔؼيٍ حُطز‪٤‬ؼ‪٣ ٢‬ـخ‪ٗ 740 ُٝ‬خٗ‪ٞ‬ؿَحّ ‪100 /‬‬
‫ِِٓ‪ٔ٤‬ظَ‬

‫‪ .2‬حُٔويٍحص حُٔ‪ٜ٘‬ؼش‪:‬‬
‫‪ٓ ٢ٛ‬ـٔ‪ٞ‬ػش ٖٓ حُٔ‪ٞ‬حى حُٔٔظوِ‪ٜ‬ش أ‪ ٝ‬حُِٔٔ‪ٝ‬ؿش أ‪ ٝ‬حُٔ‪٠‬خكش أ‪ ٝ‬حُٔل‪َ٠‬س ٖٓ ٗزخطخص ٓ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ىس ك‪ ٢‬حُطز‪٤‬ؼش‬
‫طلظ‪ ٟٞ‬ػِ‪ ٠‬ػ٘خ‪ٓ َٛ‬ويٍس كؼخُش ( ٓويٍحص ‪١‬ز‪٤‬ؼ‪٤‬ش ) ‪٘٣ ،‬ظؾ ػٖ طؼخ‪ٜ٤١‬خ كويحٕ ؿِث‪ ٢‬أ‪٪ُ ٢ًِ ٝ‬ىٍحى ‪ًٔ ،‬خ أٗ‪ٜ‬خ هي‬
‫طظَى ُي‪ ٟ‬حُٔظؼخ‪ ٢١‬حػظٔخىحً ‪ٝ‬اىٓخٗخ ً ٗلٔ‪٤‬خً أ‪ ٝ‬ػ‪٣ٞ٠‬خً أ‪ٔٛ٬ً ٝ‬خ ‪ٝ‬أ‪ٜٔٛ‬خ ‪:‬حُٔ‪ٍٞ‬ك‪ - ٖ٤‬حُ‪ - ٖ٣َٝ٤ٜ‬حٌُ‪ٞ‬ىح‪ - ٖ٤٣‬حُٔ‪٤‬ي‪- ٍٝ‬‬
‫حُي‪ًٞ٣‬خٓل‪ - ٖ٤‬حٌُ‪ًٞ‬خ‪ - ٖ٤٣‬حٌَُحى‪.‬‬
‫أ‪ : ٫ٝ‬حُٔ‪ٍٞ‬ك‪( Morphine ) ٖ٤‬‬
‫‪٣‬ؼظزَ حُٔ‪ٍٞ‬ك‪ ٖٓ ٖ٤‬أٗ‪٘ٓ َٜ‬ظوخص ح‪٧‬ك‪ ٕٞ٤‬حُٔ‪ٜ٘‬ؼش ‪ٔ٣ٝ ،‬ؼَ ك‪ٞ‬حُ‪ٌٗٞٓ ٖٓ %15 ٢‬خص ح‪٧‬ك‪ ٕٞ٤‬حُوخّ ‪ٝ ،‬ػَف‬
‫‪َٓ ٍٝ٧‬س ك‪ ٢‬حُوَٕ حُٔخىّ ػَ٘ ؿ‪ َ٤‬إٔ حُ‪ٞ‬ػخثن حُطز‪٤‬ش ط٘‪ َ٤‬اُ‪ ٠‬ػخّ ‪٬٤ٓ 1804‬ى‪٣‬ش‪ .‬طظْ ‪٘ٛ‬خػش حُٔ‪ٍٞ‬ك‪ ٖ٤‬ػٖ ‪٣َ١‬ن‬
‫طلِ‪ٓ َ٤‬خىس ح‪٧‬ك‪ ٕٞ٤‬حُوخّ ً‪٤ٔ٤‬خث‪٤‬خ ً ‪ٝ‬رخٓظويحّ حُظٔو‪ٗ٩ ٖ٤‬ظخؽ ٓٔل‪ٞ‬م أر‪ ٞ٤‬ػي‪ ْ٣‬حَُحثلش ‪ َٓ ،‬حٌُٔحم ‪ ٌٖٔ٣‬طٔ‪٣ٞ‬و‪ٚ‬‬
‫‪ِٛ‬زخ ً أ‪ٌٓ ٝ‬حرخ ً ك‪ٞٓ ٢‬حثَ هخ‪ٛ‬ش ‪ًٔ ،‬خ ‪ ٌٖٔ٣‬اٗظخؿ‪ ٚ‬ك‪ٍٞٛ ٢‬س أهَح‪ٜ٣ .ٙ‬ق حُؼِٔخء حُٔ‪ٍٞ‬ك‪ًٔ ٖ٤‬ويٍ ‪٣‬ظٔزذ ك‪ ٢‬حػظٔخى‬
‫ٗلٔ‪ٝ ، ٢‬حػظٔخى ػ‪ٔٗ٧ ١ٞ٠‬ـش حُـْٔ ‪ٝ‬ح‪٩‬ه‪٬‬ع ػٖ حُظؼخ‪٣ ٢١‬ظَى أػَح‪ٟ‬خ ً حٗوطخػ‪( Withdrawal Symptoms ٚ٤‬‬
‫) هخٓ‪٤‬ش طٔظيػ‪ ٢‬ػ‪٬‬ؿخً ‪ٍٝ‬ػخ‪٣‬ش ‪ٛ‬ل‪٤‬ش ‪.‬‬
‫‪– 24‬‬ ‫ػ٘ي ح‪٩‬ه‪٬‬ع ػٖ طؼخ‪ ٢١‬حُٔ‪ٍٞ‬ك‪ٞ٣ ٖ٤‬حؿ‪ ٚ‬حُٔيٖٓ ٓـٔ‪ٞ‬ػش ٖٓ أػَح‪ ٝ‬ح‪٩‬ه‪٬‬ع ‪ ،‬ه‪ ٍ٬‬كظَس طظَح‪ٝ‬ف ر‪ٖ٤‬‬
‫‪ٓ 48‬خػش ‪ٝ‬أ‪ ْٛ‬طِي ح‪٧‬ػَح‪ ٝ‬حُظ‪ٞ‬طَ ‪ ،‬حُ‪٤ٜ‬خؽ‪ ،‬ح‪ٍ٧‬م‪ ،‬كٌش ٗي‪٣‬يس رخُـْٔ ‪ ،‬اكَحُ حُؼَم رـِحٍس ‪ٝ‬حَُؿزش حُـخٓلش ك‪٢‬‬
‫حُزلغ ػٖ ؿَػش ؿي‪٣‬يس ‪ٜ٣ٝ‬ق حُٔيٓ٘‪ٗ ٕٞ‬ؼ‪ ٍْٛٞ‬ه‪ ٍ٬‬طِي حَُٔكِش رآ‪ ّ٫‬ؿٔي‪٣‬ش ٓظلَهش ‪ًٝ ،‬ؼ‪َ٤‬حً ٖٓ حُٔيٓ٘‪ٖ٤‬‬
‫‪ِ٣‬ـج‪ ٕٞ‬اُ‪ ٠‬ط٘خ‪ ٍٝ‬ؿَػخص ٓظِح‪٣‬يس طِ‪٣‬ي ػٖ ‪٤ِِٓ 100‬ـَحّ ٖٓ حُٔ‪ٍٞ‬ك‪ ٖ٤‬هي ط‪ٜ‬زق ٓٔ‪٤‬ظش ه‪ ٍ٬‬كظَس طظَح‪ٝ‬ف ر‪12 – 6 ٖ٤‬‬
‫ٓخػش ‪ٝ .‬هي ٍ‪ٛ‬ي حُؼِٔخء إٔ حُؼي‪٣‬ي ٖٓ ٓيٓ٘‪ ٢‬حُٔ‪ٍٞ‬ك‪ ٖ٤‬ػٖ ‪٣َ١‬ن حُلوٖ ‪ٜ٣‬خر‪ ٕٞ‬رخُظ‪ٜ‬خرخص ٗي‪٣‬يس طلض حُـِي أ‪ ٝ‬طـِ‪٢‬‬
‫رخ‪ٝ٧‬ػ‪٤‬ش حُيٓ‪٣ٞ‬ش ا‪ٟ‬خكش اُ‪ٓ ٠‬ؼي‪٫‬ص ٓظِح‪٣‬يس ٖٓ ح‪َٓ٧‬ح‪ ٝ‬حُٔظ٘خهِش ػٖ ‪٣َ١‬ن حُلوٖ حُِٔ‪ٞ‬ػش ‪ٝ‬أ‪ٜٔٛ‬خ َٓ‪ ٝ‬كويحٕ‬
‫حُٔ٘خػش حٌُٔظٔزش ( ح‪٣٩‬يُ )‬
‫مجلة الدراسات العليا‪-‬جامعة النيلين(مج‪( ،)3‬ع‪GCNU Journal ISSN:1858-6226:1/10/2015 )11‬‬

‫ػخٗ‪٤‬خ ً‪ :‬حُ‪( Diacetylmorphine ) ٖ٣َٝ٤ٜ‬‬


‫‪ ٞٛ‬أكي أهطَ ٓ٘ظوخص حُٔ‪ٍٞ‬ك‪ٝ ٖ٤‬أًؼَ حُؼوخه‪ َ٤‬حُٔٔززش ُ‪٪‬ىٓخٕ َٗحٓش ‪ٝ‬طؤػ‪٣ ، َ٤‬ظْ طل‪٘ٛ َٙ٤٠‬خػ‪٤‬خً ٖٓ‬
‫حُٔ‪ٍٞ‬ك‪ ٖ٤‬رؼِٔ‪٤‬خص ً‪٤ٔ٤‬خث‪٤‬ش ‪ٝ ،‬كؼخُ‪٤‬ظ‪ ٚ‬طظَح‪ٝ‬ف ٓخ ر‪ ٖ٤‬أٍرؼش اُ‪ ٠‬ػَ٘س أ‪ٟ‬ؼخف طؤػ‪َ٤‬حص حُٔ‪ٍٞ‬ك‪ ٞٛٝ ، ٖ٤‬ػزخٍس ػٖ‬
‫ٓٔل‪ٞ‬م أر‪ ٞ٤‬ػي‪ ْ٣‬حَُحثلش ‪ٗ ،‬خػْ حُِْٔٔ ‪ َٓ ،‬حٌُٔحم هخرَ ٌُِ‪ٝ‬رخٕ رخُٔخء ‪ٝ‬ؿخءص طٔٔ‪٤‬ظ‪ًِٔ ٖٓ ٚ‬ش ) ‪( Heroisch‬‬
‫‪( Withdrawal‬‬ ‫ح‪ُٔ٧‬خٗ‪٤‬ش ‪ٓٝ‬ؼ٘خ‪ٛ‬خ حُي‪ٝ‬حء حُو‪ ١ٞ‬حُظؤػ‪. َ٤‬ح‪٩‬ه‪٬‬ع ػٖ طؼخ‪ ٢١‬حُ‪٣ ٖ٣َٜٝ‬ظٔزذ ك‪ ٢‬أػَح‪ٗ ٝ‬ي‪٣‬يس‬
‫) ‪ ٫ Symptoms‬طظَى ُِٔظؼخ‪ ٢١‬أ‪ ١‬كَ‪ٛ‬ش ُِظَحؿغ ٗظ‪٤‬ـش ح‪٫‬ػظٔخى حُؼ‪ٔٗ٧ ١ٞ٠‬ـش حُـْٔ ‪ ،‬هخ‪ٛ‬ش ‪ٝ‬إٔ طؤػ‪٣ َٙ٤‬زيأ‬
‫‪ٓ 6 – 4‬خػخص ‪٣‬ـي حُٔيٖٓ ٗلٔ‪ ٚ‬رؼي‪ٛ‬خ ك‪ ٢‬كخؿش اُ‪ ٠‬ؿَػخص‬ ‫ك‪ٍٞ‬حً ػ٘ي طؼخ‪ٔ٣ٝ ٚ٤١‬ظَٔ ٓلؼ‪ُ ُٚٞ‬لظَس طظَح‪ٝ‬ف ر‪ٖ٤‬‬
‫‪ ٕٞ٤ِٓ 3‬طظَح‪ٝ‬ف‬ ‫ا‪ٟ‬خك‪٤‬ش ‪ٝ .‬طويٍ حُِٔطخص ح‪٤ٌ٣َٓ٧‬ش ػيى ٓيٓ٘‪ ٢‬حُ‪ ٖ٣َٝ٤ٜ‬ك‪ ٢‬حُ‪٣٫ٞ‬خص حُٔظليس ح‪٤ٌ٣َٓ٧‬ش رل‪ٞ‬حُ‪٢‬‬
‫أػٔخٍ‪ ْٛ‬ر‪ 30 – 20 ٖ٤‬ػخٓخ ً ‪ٍ ٞٛٝ‬هْ ٓؼِٖ ٍٓٔ‪٤‬خ ً ‪.‬‬
‫إ حُ‪ٍٜٞ‬س حُٔؤٓخ‪٣ٝ‬ش ‪٩‬ىٓخٕ حُ‪ ٖ٣َٝ٤ٜ‬طٌٖٔ ك‪ ٢‬حُظزؼ‪٤‬ش حُـٔي‪٣‬ش ‪ٝ‬حُ٘لٔ‪٤‬ش حَُٔ‪٣‬ؼش ‪ٝ‬حُو‪٣ٞ‬ش ‪ٝ ،‬حُظ‪ ٢‬طَؿْ‬
‫حُٔيٖٓ ػِ‪ ٠‬ط٘خ‪ ٍٝ‬ؿَػخص ٓظِح‪٣‬يس ‪ٝ‬حُزلغ ر‪ٍٜٞ‬س ؿ٘‪٤ٗٞ‬ش ػِ‪ ٠‬طؤٓ‪ ٖ٤‬حُٔويٍ رؤ‪٣َ١ ١‬وش ‪ ٌٕٞ٣ٝ‬حُٔيٖٓ ؿ‪ َ٤‬هخىٍ ػِ‪٠‬‬
‫حُٔ‪٤‬طَس ػِ‪ٍ ٠‬ؿزظ‪ٔٓ ٚ‬خ ‪٣‬يكؼ‪ ٚ‬اُ‪ِٞٓ ٠‬ى اؿَحٓ‪ ٢‬أ‪ ٝ‬ػي‪ٝ‬حٗ‪ٗ٩ ٢‬زخع كخؿظ‪ٓٝ ٚ‬خ ُْ ‪٣‬ظْ طيحٍى طِي حُلخ‪٫‬ص رخُؼ‪٬‬ؽ‬
‫حُ٘لٔ‪ٝ ٢‬ح‪٫‬ؿظٔخػ‪ٝ ٢‬حُطز‪ ٢‬ر‪ٍٜٞ‬س ػخؿِش كبٕ ح‪ٗ٫‬ظلخٍ ػخىس ٓخ ‪ٜٗ ٌٕٞ٣‬خ‪٣‬ظ‪ٜ‬خ حُٔلظٔش ‪ ،‬ؿ‪ َ٤‬إٔ ػ‪٬‬ؽ اىٓخٕ حُ‪ٖ٣َٝ٤ٜ‬‬
‫رخ‪ٛ‬ع حٌُِلش ‪٣ ٫ٝ‬ظ‪ٞ‬كَ ٓ‪ ٟٞ‬ك‪َٓ ٢‬حًِ هِ‪ِ٤‬ش ٓظو‪ٜٜ‬ش ‪ٍٝ ،‬رٔخ ًخٕ ًُي ‪ٝ‬حكيحً ٖٓ أٓزخد حُوط‪ٍٞ‬س حُزخُـش ُِ‪. ٖ٣َٝ٤ٜ‬‬
‫ػخُؼخ ‪ :‬حٌُ‪ٞ‬ىح‪ٖ٤٣‬‬
‫‪ٔ٣‬ؼَ حٌُ‪ٞ‬ىح‪ ٖ٤٣‬ك‪ٞ‬حُ‪ٌٗٞٓ ٖٓ %2 ٢‬خص ح‪٧‬ك‪ُٝ ٕٞ٤‬وي طْ ط‪٤ٜ٘‬ؼ‪ٝ ٚ‬حٓظوَحؿ‪ ٖٓ ٚ‬حُٔ‪ٍٞ‬ك‪ٓ٫ ٖ٤‬ظويحٓ‪ًٌٖٔٔ ٚ‬‬
‫ُ‪ًٝ ُْ٨‬خٗض حُزيح‪٣‬ش ك‪ ٢‬ػخّ ‪٬٤ٓ 1822‬ى‪٣‬ش ‪ٝ‬طْ طط‪ٔ٤ُ َٙ٣ٞ‬ظويّ ًٔ‪ٜ‬ز‪ُِٔ ٢‬ؼخٍ ( حٌُلش ) ٗظَح ُظؤػ‪ َٙ٤‬ػِ‪ ٠‬رؼ‪َٓ ٞ‬حًِ‬
‫حُٔن ‪ ،‬ؿ‪ َ٤‬إٔ ًُي هي ٓخ‪ ْٛ‬ك‪ ٢‬حٗظ٘خٍ اىٓخٗ‪ٗ ٚ‬ظَح ُظ‪ٞ‬كَ‪ ٙ‬ك‪ ٢‬ػي ى ٖٓ أى‪٣ٝ‬ش حُٔؼخٍ ‪٠ٓٝ‬خىحص ح‪ٜٓ٩‬خٍ هخ‪ٛ‬ش اٗ‪ً ٚ‬خٕ‬
‫ؿ‪ٓ َ٤‬و‪٤‬ي ‪ ٖٟٔ‬ػوخه‪ُٞ َ٤‬حثق حُٔويٍحص ‪ًٝ‬خٕ حُٔيٓ٘‪ٔ٣ ٕٞ‬ؼ‪ ٕٞ‬اُ‪ ٠‬طؤػ‪ َٙ٤‬حُٔٔزذ ُ‪ٓ٬‬ظَهخء ‪ٝ‬حُ‪ٜ‬ي‪ٝ‬ء ‪ٝ ،‬حٌُ‪١‬‬
‫َٓػخٕ ٓخ ‪٣‬ظل‪ٓ ٍٞ‬غ اىٓخٗ‪ ٚ‬اُ‪ ٠‬حُ٘ؼ‪ ٍٞ‬رخُ‪٤ٜ‬خؽ حُؼ‪ٜ‬ز‪ٝ ٢‬حَُؿزش حُٔٔظَٔس ك‪٣ُ ٢‬خىس حُـَػش ‪ٓ ٞٛٝ‬خ ىكغ ى‪ ٍٝ‬ػي‪٣‬يس‬
‫اُ‪ٟٝ ٠‬غ ‪ٟٞ‬حر‪ٍ ٢‬هخر‪٤‬ش ط٘ظْ ‪َٛ‬ف ‪ٝ‬طيح‪ ٍٝ‬ح‪٧‬ى‪٣ٝ‬ش حُظ‪ ٢‬طلظ‪ٌٗٞٓ ٟٞ‬خط‪ٜ‬خ ػِ‪ ٠‬حٌُ‪ٞ‬ىح‪.ٖ٤٣‬‬
‫ٍحرؼخ ‪ :‬حُٔ‪٤‬ي‪ٍٝ‬‬
‫‪٣ِٓ ٞٛٝ‬ؾ ٖٓ حُٔ‪ٍٞ‬ك‪ٌٗٞٓٝ ٖ٤‬خص أهَ‪ ٟ‬أ‪ٜٔٛ‬خ حٌُٔ‪ٞ‬ر‪ٝ ٖ٤ٓ٫ٞ‬حُٔزخٍط‪ٝ ٖ٤‬هي طْ ط‪٤ٜ٘‬ؼ‪ً ٚ‬ؼوخٍ ‪ٟ‬ي ح‪ّ٫٥‬‬
‫‪ٝ‬حُؼِٔ‪٤‬خص حُـَحك‪٤‬ش ‪َٓٝ‬ػخٕ ٓخ حٓظويٓ‪ ٚ‬حُٔيٓ٘‪ ٕٞ‬رطَ‪٣‬ن حُلوٖ ‪ٓٝ‬غ حٓظَٔحٍ‪٣‬ش ط٘خ‪٣ ُٚٝ‬ظَى اىٓخٗخً ‪ٝ‬طزؼ‪٤‬ش ٗلٔ‪٤‬ش‬
‫‪ٝ‬ؿٔي‪٣‬ش ُي‪ ٟ‬حُٔيٖٓ ‪ٝ‬هي ٓخٍػض ػي‪٣‬ي ٖٓ ى‪ ٍٝ‬حُؼخُْ ٖٓ ر‪ٜ٘٤‬خ حٌُ‪٣ٞ‬ض اُ‪ ٠‬طو٘‪ٝ ٖ٤‬ط٘ظ‪َٛ ْ٤‬ف ‪ٝ‬ط٘خ‪ٌٛ ٍٝ‬ح حُؼوخٍ ‪.‬‬
‫هخٓٔخ ‪ :‬حُي‪ًٞ٣‬خٓل‪ٖ٤‬‬
‫‪٣ِٓ ٞٛٝ‬ؾ ٖٓ حٌُ‪ٞ‬ىح‪ٝ ٖ٤٣‬حٌُخك‪ٝ ٍٞ‬حُز‪٬‬ى‪ٗٝ‬خ ‪ٝ‬رخُظخُ‪َ٣ ٢‬ؿغ ٓلؼ‪ ُٚٞ‬اُ‪ٓ ٠‬لظ‪ٞ‬ح‪ ٖٓ ٙ‬حُٔ‪ٍٞ‬ك‪ٝ ، ٖ٤‬هي طْ ط‪٤ٜ٘‬ؼ‪ٚ‬‬
‫ًؼوخٍ ٌٖٓٔ ُ‪ٜٓٝ ّ٫٦‬ي‪ُِ ١‬ظ‪ٞ‬طَ ‪َٓٝ‬ػخٕ ٓخ ػٔي حُٔيٓ٘‪ ٕٞ‬اُ‪ ٠‬طؼخ‪ٞٓ ٚ٤١‬حء ك‪ٍٞٛ ٢‬س أهَح‪ ٙ‬أ‪ ٝ‬رلو٘‪ ٚ‬طلض حُـِي‬
‫‪ً ٞٛٝ‬ـٔ‪٤‬غ ٓ٘ظوخص حُٔ‪ٍٞ‬ك‪٣ ٖ٤‬ظَى طزؼ‪٤‬ش ؿٔي‪٣‬ش ‪ٗٝ‬لٔ‪٤‬ش ُي‪ ٟ‬حُٔيٖٓ ‪ٝ‬إ ًخٕ ًُي أهَ طؤػ‪َ٤‬حً ٖٓ حُٔ‪ٍٞ‬ك‪ُٝ ، ٖ٤‬وي‬
‫ٓخٍػض حُي‪ ٍٝ‬حُٔظويٓش ‪ ٖٓٝ‬ر‪ٜ٘٤‬خ ى‪ُٝ‬ش حٌُ‪٣ٞ‬ض اُ‪ ٠‬طو٘‪ٝ ٖ٤‬ط٘ظ‪َٛ ْ٤‬ف ‪ٝ‬طيح‪ٌٛ ٍٝ‬ح حُؼوخٍ ‪.‬‬
‫ٓخىٓخ ‪ :‬حٌُ‪ًٞ‬خ‪Cocaine ٖ٤٣‬‬
‫ك‪ ٢‬ػخّ ‪ٗ 1860‬ـق ٗ‪ٔ٤‬خ ) ‪ ( Niemann‬ك‪ ٢‬حٓظوَحؽ ٓخىس كؼخُش ٖٓ أ‪ٍٝ‬حم حٌُ‪ًٞ‬خ ‪ٝ ،‬هي ‪ٍٝ‬ى ًًَ حُ٘زخص ٌٓ٘‬
‫أًؼَ ٖٓ ‪ 500‬ػخّ ر‪ٞ‬حٓطش حُٔٔظٌ٘ل‪ ٕٞ‬ح‪ٓ٫‬زخٗخ‪ٝ٧‬حثَ ُـ٘‪ٞ‬د أَٓ‪ٌ٣‬خ ك‪٤‬غ ‪٫‬كظ‪ٞ‬ح إٔ حُٔٔظ‪ً ٕٞ٘١ٞ‬خٗ‪ٞ‬ح ‪٠ٔ٣‬ـ‪ٕٞ‬‬
‫مجلة الدراسات العليا‪-‬جامعة النيلين(مج‪( ،)3‬ع‪GCNU Journal ISSN:1858-6226:1/10/2015 )11‬‬

‫أ‪ٍٝ‬حه‪ُِ ٚ‬ظـِذ ػِ‪ ٠‬حُظؼذ ‪ٝ ،14‬ه‪ ٍ٬‬أهَ ٖٓ ‪ٞ٘ٓ 10‬حص أ‪ٛ‬زلض طٔظويّ ًٔويٍ ٓ‪ٟٞ‬ؼ‪ٔٓ ٢‬ظخُ ‪ ،‬ا‪ٟ‬خكش اُ‪ ٠‬حٓظؼٔخ‪٫‬ص‬
‫‪١‬ز‪٤‬ش أهَ‪ِ٣ ُْٝ ٟ‬زغ حٌُ‪ًٞ‬خ‪ ٖ٤٣‬إٔ أ‪ٛ‬زق أكي حُٔويٍحص حُٔ٘ظَ٘س ر‪١ ٖ٤‬زوخص حُٔـظٔغ حَُحه‪٤‬ش هخ‪ٛ‬ش ‪ٝ‬إٔ ( ٓ‪٤‬ـٔ‪ٗٞ‬ي‬
‫كَ‪٣ٝ‬ي ) حُؼخُْ حُ٘لٔ‪ ٢‬هي ًظذ ػٖ ٓظؼش ط٘خ‪ٓٝ ، ُٚٝ‬خُحٍ حٌُ‪ًٞ‬خ‪ ٖ٤٣‬كظ‪ ٠‬ح‪ ٕ٥‬أكي أًؼَ حُٔويٍحص حٗظ٘خٍحً ك‪ ٢‬ح‪ٌ٣َٓ٧‬ظ‪.ٖ٤‬‬
‫‪( Stimulant‬‬ ‫أػ٘خء حُظؼخ‪٘ٔ٣ ٢١‬ق حٌُ‪ًٞ‬خ‪ ٖ٤٣‬اكٔخٓخ ً ٓئهظخ ً رخُو‪ٞ‬س ‪ٝ‬حُٔؼخىس ٗظَحً ُظؤػ‪ َٙ٤‬حُٔ٘ز‪ ٚ‬ػِ‪ ٠‬حُـ‪ٜ‬خُ حُؼ‪ٜ‬ز‪٢‬‬
‫) ‪ٔٓ Sympathetic‬خ ‪٣‬ئى‪ ١‬اُ‪٣ُ ٠‬خىس ك‪٘ٗ ٢‬خ‪ ١‬حُٔن ‪ ،‬ػيّ حَُؿزش ك‪ ٢‬حُ٘‪ ، ّٞ‬ػيّ حُ٘ؼ‪ ٍٞ‬رخُظؼذ ‪ ،‬حطٔخع كيهش‬
‫حُؼ‪٣ُٝ ٖ٤‬خىس ‪َٟ‬رخص حُوِذ ‪ .‬ؿ‪ َ٤‬إٔ ح‪٩‬ىٓخٕ ػِ‪ ٠‬حٌُ‪ًٞ‬خ‪ٔ٣ ٖ٤٣‬زذ حػظٔخىحً ٗلٔ‪٤‬خ ً ‪ٝ‬ػ‪٣ٞ٠‬خ ً ‪٠ٓٝ‬خػلخص ‪ٛ‬ل‪٤‬ش أ‪ٜٔٛ‬خ‬
‫كويحٕ ح‪٩‬كٔخّ رخ‪َ١٧‬حف ‪ ،‬حُ‪ِٜٓٞ‬ش ‪ٝ‬أهطَ‪ٛ‬خ ‪ ٞٛ‬حُِٔ‪ٞ‬ى حُؼي‪ٝ‬حٗ‪ٝ ٢‬ح‪٩‬ؿَحٓ‪ ٢‬ا‪ٟ‬خكش اُ‪ ٠‬طي‪ ٍٞٛ‬كخى رخُظ‪ٞ‬حُٕ حُ٘لٔ‪٢‬‬
‫‪ٝ‬حُويٍس ػِ‪ ٠‬حُؼَٔ ‪ًٝ‬ؼ‪َ٤‬ح ٓخ ‪٘٣‬ظ‪ ٢ٜ‬ح‪ َٓ٧‬رخُٔيٓ٘‪ ٖ٤‬اُ‪ ٠‬ا‪ٛ‬خرظ‪ ْٜ‬رؤٍم ِٖٓٓ ‪ٞٗٝ‬ع ٖٓ حُـ٘‪ٜ٣ ٕٞ‬ؼذ ػ‪٬‬ؿ‪ .ٚ‬إ‬
‫ح‪٩‬ه‪٬‬ع ػٖ طؼخ‪ ٢١‬حٌُ‪ًٞ‬خ‪٣ ٖ٤٣‬ظَى أػَح‪ٟ‬خ ً حٗوطخػ‪ٗ ٚ٤‬ي‪٣‬يس أ‪ٓ ٝ‬خ ‪.( Withdrawal Symptoms ) ٠ٔٔ٣‬‬
‫ٓخرؼخ ‪ :‬حٌَُحى‬
‫ك‪ ٢‬حٍػخّ ‪ٗ ّ1983‬ـق طـخٍ حُٔويٍحص ك‪ً ٢‬خُ‪٤‬ل‪٤ٍٗٞ‬خ ٖٓ حرظٌخٍ حٌَُحى ‪ًَٓ ٞٛٝ‬ذ ٓٔظوَؽ ً‪٤ٔ٤‬خث‪٤‬خً ٖٓ‬
‫حٌُ‪ًٞ‬خ‪ٝ ، ٖ٤٣‬حٌَُحى ٓخىس رخُـش حُوط‪ٍٞ‬س ‪ٓ ،‬ويٍ ه‪ ١ٞ‬حُٔلؼ‪ٝ ٍٞ‬هخطَ َٓ‪٣‬غ ‪ ،‬طظ‪ َٜ‬آػخٍ‪ ٙ‬ه‪ 10 ٍ٬‬ػ‪ٞ‬حٕ كو‪ ٖٓ ٢‬طؼخ‪ٚ٤١‬‬
‫ُ‪٘ٔ٤‬ق حُٔظؼخ‪ٗ ٢١‬ؼ‪ٍٞ‬ح رخُ٘٘‪ٞ‬س ‪ٝ‬حٌُِس ‪َٓٝ‬ػخٕ ٓخ ‪ٜ٤ُ ٍِٝ٣‬خد حُٔيٖٓ رلخُش ٖٓ ح‪ً٫‬ظجخد حُ٘ي‪٣‬ي ‪.‬‬
‫ؿي‪ٍ ٍٝ‬هْ ( ‪ٟٞ٣ ) 2‬ق ح‪٧‬ػَح‪ ٝ‬حُٔزخَٗس ‪٠ٓٝ‬خػلخص ح‪٫‬ىٓخٕ ػِ‪ ٠‬حُٔويٍحص حُٔ‪ٜ٘‬ؼش‬

‫ٓ‪٠‬خػلخص حُظؼخ‪ٝ ٢١‬أػَح‪ ٝ‬ح‪٩‬ىٓخٕ‬ ‫أػَح‪ٓ ٝ‬زخَٗس ٓئهظش‬


‫* هَِ ك‪ ٢‬أٗ٘طش حُٔن ‪ٝ‬ح‪٩‬ىٍحى حُلٔ‪. ٢‬‬ ‫* حُ٘٘‪ٞ‬س ‪ٝ‬حُ٘ؼ‪ ٍٞ‬رخ‪ٓ٫‬ظَهخء ‪ٝ‬حُظلِ‪٤‬ن ك‪ٝ ْٛٝ ٢‬ه‪٤‬خٍ‬
‫حُ‪ِٜ‬حٍ حُ٘ي‪٣‬ي ‪ٝ‬حُ‪٠‬ؼق حُؼخّ ‪.‬‬ ‫حُظٔ‪ٝ ِ٤‬حُ٘ـخف ‪.‬‬
‫* طيٓ‪ َ٤‬ه‪٣٬‬خ حٌُزي ‪ٝ‬طِ‪٤‬ل‪. ٚ‬‬ ‫* كويحٕ ح‪٩‬كٔخّ رخ‪ ُْ٧‬رخُِْٔ ‪ ،‬رخُٔو‪ٗٞ‬ش أ‪ ٝ‬حُزَ‪ٝ‬ىس ‪.‬‬
‫* ح‪ٟ‬طَحد حُظ٘لْ ‪ .‬ح‪ٟ‬طَحرخص حُظز‪ٝ ٍٞ‬حُ‪٠‬ؼق حُـ٘ٔ‪. ٢‬‬
‫* ‪ٟ‬ؼق ػ‪ِ٠‬ش حُوِذ ‪ .‬حُ‪٤ٜ‬خؽ حُؼ‪ٜ‬ز‪ ٢‬حُ٘ي‪٣‬ي ‪ ،‬ح‪ٍ٧‬م ‪ٝ‬حُظ‪ٞ‬طَ‪.‬‬ ‫* ر‪٢‬ء ‪َٟ‬رخص حُوِذ ‪.‬‬
‫* حُ‪٠‬ؼق حُـ٘ٔ‪ * . ٢‬ح‪ٜٓ٩‬خٍ حُِٖٔٓ ‪.‬‬ ‫* حٗولخ‪ٟ ٝ‬ـ‪ ٢‬حُيّ ‪.‬‬
‫* حُ٘ؼ‪ ٍٞ‬رخُ٘و‪ٝ ٚ‬ح‪ً٫‬ظجخد حٌُ‪ ١‬هي ‪٣‬يكغ حُٔيٖٓ اُ‪ ٠‬ح‪ٗ٫‬ظلخٍ ‪.‬‬ ‫* حٍطوخء ؿل‪ ٕٞ‬حُؼ‪٤ٟٝ ٖ٤٘٤‬ن كيهش حُؼ‪ٝ ٖ٤‬حكظوخٕ حُِٔظلٔش‬
‫‪.‬‬
‫حُ‪٫ٞ‬ىس حُٔزٌَس ُِل‪ٞ‬حَٓ حُٔيٓ٘خص ‪ٝ‬ا‪ٛ‬خرش ‪ ٖٓ %90‬أ‪١‬لخُ‪ ٖٜ‬ر‪٠‬ؼق حُٔ٘خػش‬ ‫حُ‪ٜ‬ي‪ٝ‬ء ‪ٝ‬حُظٌخَٓ ‪ٝ‬حَُؿزش ك‪ ٢‬حُ٘‪. ّٞ‬‬
‫‪ٗٝ‬و‪ ٚ‬حُ٘ٔ‪ٝ ٞ‬ط‪ٔٗ َٜ‬زش حُ‪ٞ‬كخس ر‪ ْٜ٘٤‬اُ‪ %70 – 30 ٠‬طوَ‪٣‬زخ ‪.‬‬
‫حُظي‪ ٍٞٛ‬ح‪٫‬ؿظٔخػ‪ٝ ٢‬ح‪٫‬هظ‪ٜ‬خى‪ٝ ١‬طيٗ‪ ٢‬حُويٍس ػِ‪ ٠‬حُؼَٔ ‪ٝ‬ح‪ٗ٩‬ظخؽ‬ ‫* اكَحُحص ؿِ‪َ٣‬س رخ‪ٗ٧‬ق ‪ٝ‬ؿلخف حُلْ ‪.‬‬
‫* ح‪ٟ‬طَحد ٓؼي‪٫‬ص حٌَُٔ رخُيّ ‪ * .‬حٍطلخع ‪ٟ‬ـ‪ ٢‬حُيّ ‪.‬‬ ‫* ٗؼ‪ ٍٞ‬رخُلٌش ك‪ٓ ٢‬وظِق أٗلخء حُـْٔ ‪.‬‬
‫*‪ .‬حُظي‪ ٍٞٛ‬ح‪٫‬ؿظٔخػ‪ٝ ٢‬ح‪٫‬هظ‪ٜ‬خى‪ٝ ١‬كويحٕ حُويٍس ػِ‪ ٠‬حُؼَٔ ‪ٝ‬ح‪ٗ٩‬ظخؽ ‪.‬‬
‫حُٔ‪ٜ‬يٍ‪ٓ :‬لٔي ‪ ١َٔ٣‬حرَح‪ ْ٤ٛ‬ىػزْ ‪ -‬حُل‪٤‬خس ح‪٫‬ؿظٔخػ‪٤‬ش ُِٔيٖٓ ك‪ ٢‬حُؼوخكخص حُٔوظِلش – ىٍحٓش ك‪ ٢‬أٗؼَ‪ٝ‬ر‪ُٞٞ‬ؿ‪٤‬خ حُـَ‪ٔ٣‬ش – ‪.ّ1991‬‬
‫حُٔ٘٘طخص ( ح‪ٓ٫‬ل‪٤‬ظخٓ‪٘٤‬خص ) ‪Amphetamins‬‬
‫ةخ ً اُ‪ٓ ٠‬ـٔ‪ٞ‬ػش ًز‪َ٤‬س ٖٓ ح‪٘٤ٓ٧‬خص حُٔ٘٘طش ‪ٌٙٛٝ ,‬‬
‫‪١‬ه‪ٜ‬ي ر‪ٜ‬خ ٓـٔ‪ٞ‬ػش حُٔ‪ٞ‬حى حُٔوظِلش حُظ‪ ٢‬ط٘ظٔ‪٤ٔ٤ً ٢‬خ ‪٣‬‬
‫حُٔ٘٘طخص ؿخُزخ ً ٓخ طٌ‪ ٕٞ‬ك‪ ٌَٗ ٢‬أهَح‪ًٝ ٙ‬زٔ‪٫ٞ‬ص ‪ ٢ٛٝ .‬أٗ‪ٞ‬حع ًؼ‪َ٤‬س ‪ٓٝ‬ظؼيىس ُ‪ٜ‬خ آػخٍ أه‪ٝ ١ ٞ‬أَٓع ٖٓ حُٔويٍحص‬
‫ح‪٧‬هَ‪ ١‬ك‪ ٢‬رؼ‪ ٞ‬ح‪٧‬ك‪٤‬خٕ‪.‬‬
‫ػ‪ٞ‬حَٓ ‪ٝ‬أٓزخرخٗظ٘خٍ حُٔويٍحص‪:‬‬
‫ػيّ حٓظؼٔخٍ ‪١‬خهخص حُ٘زخد حُٔظ٘‪ٞ‬ػش ‪ٝ‬هيٍحط‪ْٜ‬‬ ‫‪ٔ٣‬خػي ػِ‪ ٢‬حٗظ٘خٍ حُٔويٍحص ػيس ػ‪ٞ‬حَٓ ‪٣‬ؤط‪ ٢‬ك‪ٓ ٢‬ويٓظ‪ٜ‬خ‬
‫ح‪٩‬ريحػ‪٤‬ش ُيػْ رَحٓؾ حُ‪ٞ‬هخ‪٣‬ش ٖٓ حُٔويٍحص ‪ٝ‬حكظوخٍ ‪ ٌٙٛ‬حُزَحٓؾ اُ‪ ٠‬حُ‪ٞ‬حهؼ‪٤‬ش ك‪٤‬وطخر‪ٜ‬خ ح‪٩‬ػ‪ًٌُ، ٢ٓ٬‬ي ‪ٟ‬ؼق ٗظْ‬
‫ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ ‪ٝ‬حُظ‪ٞ‬ح‪ َٛ‬ر‪ٓ ٖ٤‬ئٓٔخص حُٔـظٔغ حُٔوظِلش‪ .15‬ك‪ ً٬٠‬ػٖ ‪ٟ‬ؼق حَُهخرش ح‪٘ٓ٧‬ش – ح‪ٗ٫‬ل‪ ٍ٬‬ح‪ ٢٘ٓ٧‬ك‪ ٢‬رؼ‪ ٞ‬حُي‪ٍٝ‬‬

‫‪ .14‬يحًٕد خ‪ٛ‬بل‪ -‬االديبٌ – كزبة انٓالل انطج‪ – ٙ‬داس انٓالل نهُشش‪ -‬انؼذد ‪ -12‬أغغطظ ‪2001‬و –ص ‪.128‬‬
‫‪ .15‬ػبثذ انحً‪ٛ‬ذاٌ‪،‬خفضبنطهجؼهىبنًخذسارٕركبيالنجٕٓدف‪ٛ‬بنًجزًؼبنكٕ‪ٚ‬ز‪، ٙ‬انكٕ‪ٚ‬ذ‪2006 ،‬و ‪ ،‬ص‪.٢٣‬‬
‫مجلة الدراسات العليا‪-‬جامعة النيلين(مج‪( ،)3‬ع‪GCNU Journal ISSN:1858-6226:1/10/2015 )11‬‬

‫حُؼَر‪٤‬ش – حُلَ‪ٝ‬د ‪ٝ‬حُؼ‪ٍٞ‬حص حُؼَر‪٤‬ش ‪ ،‬رخ‪ٟ٩‬خكش حُ‪٢‬حٌُٔخٓذ حُ‪٠‬ؤش ٖٓ ؿَحء ٍُحػش حُٔويٍحص ‪٘ٛٝ‬خػش حُؤ‪ ٍٞ‬حُظ‪٢‬‬
‫‪ٔ٣‬ظويّ ك‪ٜ٤‬خ حُلوَحء ‪ٝ‬حُٔؼي‪ ٖ٤ٓٝ‬ك‪ ٢‬حُظ‪٣َٜ‬ذ ‪ٔ٣ .‬خػي ك‪ًُ ٢‬ي ‪ٟ‬ؼق حُو‪ٞ‬حٗ‪ ٖ٤‬حُٔلِ‪٤‬ش ‪ٝ‬حُي‪٤ُٝ‬ش ك‪ ٢‬حُظؼخَٓ ٓغ ؿَ‪ٔ٣‬ش‬
‫رٔخ طٔظٌِ‪ٓٝ ٖٓ ٚ‬خثَ ‪َ١ٝ‬م‬ ‫حُظؼخ‪ ٢١‬أ‪ ٝ‬حُٔظخؿَس ‪ًٔ .‬خ طِؼذ حُٔخك‪٤‬خص ‪ٝ‬حُظ٘ظ‪ٔ٤‬خص حُي‪٤ُٝ‬ش ى‪ ٍٝ‬ك‪ ٢‬حٗظ٘خٍ حُٔويٍحص‬
‫كي‪٣‬ؼش ‪ٓٝ‬ظـيىس ك‪ ٢‬ػِٔ‪٤‬خص حُظ‪٣َٜ‬ذ ‪ٝ‬حُظَ‪٣ٝ‬ؾ ‪ٝ‬حُظٔ‪٣ٞ‬ن‪٣ ٫ٝ .‬ول‪ ٠‬حُي‪ ٍٝ‬حٌُز‪ َ٤‬حٌُ‪ ١‬طِؼز‪ ٚ‬حُٔ٘ظٔخص حُظ‪ ٢‬ط٘طِن ٖٓ‬
‫ٓ٘طِوخص ػوخثي‪٣‬ش ًخُلًَخص حُ‪٤ٗٞ٤ٜٜ‬ش ‪ٝ‬ى‪ٍٛٝ‬خ ك‪ ٢‬رغ حُلٔخى ك‪ ٢‬حُٔـظٔؼخص حُؼَر‪٤‬ش ح‪٤ٓ٬ٓ٩‬ش‪ ٌٖٔ٣ٝ .‬حٕ ِٗو‪ٚ‬‬
‫حٓزخد طؼخ‪ٝ ٢١‬حىٓخٕ حُٔويٍحص ك‪ ٢‬حٌَُ٘ حُظخُ‪:٢‬‬
‫أعجبة انزؼبط‪ٙ‬‬

‫انج‪ٛ‬ئخ‬ ‫يبدح انزؼبط‪ٙ‬‬ ‫انشخض‬

‫انٕفشح‬ ‫انضًٍ‬ ‫ػٕايم ث‪ٕٛ‬نٕج‪ٛ‬خ لٕاػذ انزؼبيم‬


‫ػٕايم َفغ‪ٛ‬خ‬
‫األعشح‬ ‫األلشاٌ‬ ‫آن‪ٛ‬بد انًجزًغ انذاػًبد انضبَٕ‪ٚ‬خ‬ ‫انحضبسح‬

‫االرجبْبد انُفغ‪ٛ‬خ‬ ‫رجش‪ٚ‬شاد انزؼبط‪ٙ‬‬ ‫اال‪ٚ‬جبث‪ٛ‬خ‪ /‬انغه‪ٛ‬جخ‬


‫حُٔ‪ٜ‬يٍ‪:‬‬
‫عبد العزيز عمي خزاعمة ‪ ،‬دور البحث العممي في رسم السياسة الوقائية والعالجية لمشكمة المخدرات‪ ،‬الندوة العممية في معالجة مشكمة الجريمة واالنحراف في الدول العربية ‪ ،‬الرياض‬

‫‪2001،‬م‬

‫أ‪َٟ‬حٍ طؼخ‪ ٢١‬حُٔويٍحص ػِ‪ ٠‬حُلَى ‪ٝ‬حُٔـظٔغ‪:‬‬


‫إ طؼخ‪ ٢١‬حُٔويٍحص ‪ٝ‬اىٓخٗ‪ٜ‬خ ‪ٔ٣‬ؼَ ٌِٓ٘ش حؿظٔخػ‪٤‬ش هط‪َ٤‬س رخطض ط‪ٜ‬يى أٖٓ حُٔـظٔغ ‪ٓ٬ٓٝ‬ظ‪ ،ٚ‬رَ أ‪ٛ‬زلض‬
‫هطَحً ىح‪ٔٛ‬خ ً ‪٣‬ـظخف حُٔـظٔؼخص ح‪ٔٗ٩‬خٗ‪٤‬ش ؿٔؼخء‪ٝ ،‬ط٘ؼٌْ آػخٍ‪ٛ‬خ ػِ‪ ٠‬حُٔـظٔغ ٖٓ ٓوظِق حُ٘‪ٞ‬حك‪ ٢‬حُٔ‪٤‬خٓ‪٤‬ش‬
‫‪ٝ‬ح‪٫‬هظ‪ٜ‬خى‪٣‬ش ‪ٝ‬ح‪٫‬ؿظٔخػ‪٤‬ش ‪ٝ‬حُ‪ٜ‬ل‪٤‬ش ‪.‬كخُٔويٍحص ُؼ٘ش ط‪٤ٜ‬ذ حُلَى ‪ًٝ‬خٍػش طلَ رؤَٓط‪ٝ ٚ‬هٔخٍس ٓلووش ُ‪ًُ ،ٚ٘١ٞ‬ي إٔ‬
‫حُظؼخ‪٣ ٢١‬ؼ‪ٞ‬ى رؤٓ‪ٞ‬أ حُ٘ظخثؾ ػِ‪ ٠‬حُلَى ك‪ ٢‬اٍحىط‪ٝ ٚ‬ػِٔ‪ٟٝٝ ٚ‬ؼ‪ ٚ‬ح‪٫‬ؿظٔخػ‪ ،٢‬ك‪٤‬غ أٗ‪ ٚ‬رلؼَ حُٔويٍحص ‪ٜ٣‬زق ٗو‪ٜ‬خً‬
‫ٓلظوَحً ُظلو‪٤‬ن حُ‪ٞ‬حؿزخص حُؼخى‪٣‬ش ‪ٝ‬حُٔؤُ‪ٞ‬كش حُِٔوخس ػِ‪ ٠‬ػخطو‪ٌٌٛٝ. ٚ‬ح ‪ٜ٣‬زق طؼخ‪ ٢١‬أكي أكَحى ح‪َٓ٧‬س ُِٔويٍحص ٓـٔ‪ٞ‬ػش‬
‫ٖٓ حُلِوخص حُٔظظخُ‪٤‬ش ‪ٝ‬حُٔظ٘خرٌش حُظ‪ ٫ ٢‬ط٘ل‪ َٜ‬اكيح‪ٛ‬خ ػٖ ح‪٧‬هَ‪ٝ ،ٟ‬طئى‪ ١‬ك‪ ٢‬حُ٘‪ٜ‬خ‪٣‬ش اُ‪ ٠‬ىٓخٍ ًخَٓ ُ‪َٓ٨‬س ‪ ٖٓٝ‬ػْ‬
‫حُٔـظٔغ‪.16‬‬
‫‪ٌ٘٘ٔ٣‬خ ‪٘ٛ‬خ حٕ ٗل‪ َٜ‬أ‪َٟ‬حٍ حُٔويٍحص ك‪ ٢‬حُـ‪ٞ‬حٗذ حُظخُ‪٤‬ش‪ :‬أ‪َٟ‬حٍ ى‪٤٘٣‬ش طظٔؼَ ك‪ ٢‬أٗ‪ٜ‬خ ط‪َٜ‬ف ػٖ ًًَ هللا‬
‫‪ٝ‬ػٖ حُ‪٬ٜ‬س حُظ‪ ٢ٛ ٢‬ػٔخى حُي‪ ٖ٣‬ح‪ًٔ، . ٢ٓ٬ٓ٩‬خ ط‪ٍٞ‬ع حُوِ‪ٝ ١‬حُ٘يحٓش ‪ٝ‬طٌ‪ٛ‬ذ حُل‪٤‬خء ‪،‬طو‪ ٢٠‬ػِ‪ ٠‬حُـ‪ٞ‬حٗذ حُو‪َ٤‬س ك‪٢‬‬
‫ح‪ٔٗ٩‬خٕ‪.‬ط‪ٞ‬هغ حُزـ‪٠‬خء ‪ٝ‬حُظ٘خكٖ ر‪ٓ ٖ٤‬ظؼخ‪ٜ٤١‬خ ‪.‬أٓخ ح‪َٟ٧‬حٍ حُ‪ٜ‬ل‪٤‬ش كظظٔؼَ ك‪ ٍٟٞٔ ٢‬ه‪٣٬‬خ حُٔو‪٤‬ن ك‪٘٤‬ظؾ ػ٘‪ ٚ‬كويحٕ‬

‫‪ .16‬أكبد‪ًٛٚ‬خ َب‪ٚ‬ف نهؼهٕو األيُ‪ٛ‬خ ‪ ،‬انُذٔح انؼهً‪ٛ‬خ ف‪ ٙ‬يؼبنجخ يشكهخ انجش‪ًٚ‬خ ٔاالَحشاف ف‪ ٙ‬انذٔل انؼشث‪ٛ‬خ ‪ ،‬انش‪ٚ‬بع ‪2001 ،‬و ‪ ،‬ص‪.94‬‬
‫‪ .2‬ػجذانًج‪ٛ‬ذ ع‪ٛ‬ذ أحًذ يُظٕس‪ ،‬اإلديبٌ ‪ ،‬أعجبثّ ٔيظبْش انٕلب‪ٚ‬خ ٔانؼالط ‪ ،‬انش‪ٚ‬بع ‪ ،‬يشكض أثحبس انجش‪ًٚ‬خ ‪ْ 1406 ،‬جش‪ٚ‬خ ‪ ،‬ص ‪.68-67‬‬
‫مجلة الدراسات العليا‪-‬جامعة النيلين(مج‪( ،)3‬ع‪GCNU Journal ISSN:1858-6226:1/10/2015 )11‬‬

‫حَُٔ‪ ٞ٣‬هيٍط‪ ٚ‬ػِ‪ ٠‬حُ‪ٞ‬ه‪ٞ‬ف ى‪ ٕٝ‬إٔ ‪٣‬ظؤٍؿق أ‪ ٝ‬ػِ‪ ٠‬حُٔ٘‪ ٢‬ى‪ ٕٝ‬إٔ ‪٣‬ظَٗق‪،‬ح‪ٟ‬طَحرخص ك‪ ٢‬حُويٍس حُؼوِ‪٤‬ش‬
‫‪ٝ‬حُٔؼِ‪ٓٞ‬خص‪ٞٗ،‬رخص ٓوظِلش ٖٓ حُ‪٣ٌٜ‬خٕ ‪ٞٗٝ‬رخص ‪َٛ‬ع ‪ ٖٓ َِٗ،‬حُ٘‪ٜ‬ق ح‪٧‬ػِ‪ ٠‬أ‪ ٝ‬ح‪ٓ٧‬لَ ٖٓ حُـْٔ ‪ .‬ر‪ٔ٘٤‬خ طظٔؼَ ح‪٥‬ػخٍ‬
‫ح‪٫‬ؿظٔخػ‪٤‬ش ‪٥‬كش حُٔويٍحص ك‪ ٢‬طؤػ‪ َ٤‬حُٔويٍحص ػِ‪٤ً ٠‬خٕ ح‪َٓ٧‬س‪ٝ ،‬ػْ ً‪٤‬خٕ حُٔـظٔغ ‪ٝ،‬طؼي حُٔويٍحص ٖٓ أًزَ حُؼ‪ٞ‬حَٓ‬
‫حُظ‪ ٢‬أىص اُ‪ ٠‬طلٌي رؼ‪ ٞ‬ح‪ٟٝ َٓ٧‬ؼق طَر‪٤‬ش ح‪٧‬ر٘خء ‪ٝ‬حٗلَحف رؼ‪ٓٝ ْٜ٠‬خٓززظ‪ ٖٓ ٚ‬آ‪ٓٝ ّ٫‬ؼخٗخس‪ ،‬أ‪ٟ‬ق اُ‪ًُ ٠‬ي‬
‫ٓخ‪٣‬ظٌزي‪ ٙ‬حُٔـظٔغ ٖٓ هٔخٍس حهظ‪ٜ‬خى‪٣‬ش ٓ‪ٞ‬حء رلوي كَى ٓ٘ظؾ‪،‬أ‪ٓٝ‬خ آُض ُ‪ ٌٙٛ ٚ‬ح‪٥‬كش ٖٓ طٌخُ‪٤‬ق رخ‪ٛ‬ظش ك‪ ٢‬حُؼ‪٬‬ؽ ‪ٝ‬اػخىس‬
‫حُظؤ‪.17َ٤ٛ‬‬
‫ًٌُي ُِٔويٍحص أ‪َٟ‬حٍ حهظ‪ٜ‬خى‪٣‬ش ًز‪َ٤‬س كٌٔخ طلظي حُٔويٍحص رخُـْٔ‪ ،‬ك‪ ٢ٜ‬طلظي أ‪٠٣‬خ ً رخُٔخٍ‪ٓ ،‬خٍ حُلَى ‪ٓٝ‬خٍ‬
‫ح‪ٓ٧‬ش ك‪ ٢ٜ‬طوَد حُز‪ٞ٤‬ص حُؼخَٓس ‪ٝ‬ط‪٤‬ظْ ح‪١٧‬لخٍ‪ٝ ،‬طـؼِ‪٣ ْٜ‬ؼ‪ ٕٞ٘٤‬ػ‪٘٤‬ش حُلوَ ‪ٝ‬حُ٘وخء ‪ٝ‬حُلَٓخٕ‪ ،‬كخُٔويٍحص طٌ‪ٛ‬ذ‬
‫رؤٓ‪ٞ‬حٍ ٗخٍر‪ٜ‬خ ٓل‪ٜ‬خ رـ‪ َ٤‬ػِْ اُ‪ ٠‬هِحثٖ حٌُثخد ٖٓ طـخٍ حُٔ‪ٞ‬ء ‪ٝ‬حُؼ‪ٜ‬خرخص حُؼخُٔ‪٤‬ش ‪ٝ‬حُلَى حٌُ‪٣ ١‬وزَ ػِ‪ ٠‬حُٔويٍ‬
‫‪٠٣‬طَ اُ‪ ٠‬حٓظوطخع ؿخٗذ ًز‪ ٖٓ َ٤‬ىهِ‪َُ٘ ٚ‬حء حُٔويٍ‪ٝ ،‬ػِ‪ ٚ٤‬طٔ‪ٞ‬ء أك‪ٞ‬حُ‪ ٚ‬حُٔخُ‪٤‬ش ‪٣ٝ‬لوي حُلَى ٓخُ‪ ٚ‬حٌُ‪ٛٝ ١‬ز‪ ٚ‬هللا‬
‫ا‪٣‬خ‪ ،ٙ‬ك‪ ٢‬طؼخ‪ ٢١‬حُٔويٍ ‪ٝ‬ك‪ ٢‬حُظزٌ‪ ٖٓ َ٣‬أؿَ حُل‪ ٍٜٞ‬ػِ‪ٓ ٠‬ظؼش ‪٤ٔٛٝ‬ش ‪ٜ٣ٝ‬زق رٌُي ٖٓ اه‪ٞ‬حٕ حُ٘‪٤‬خ‪ٝ .ٖ٤١‬حُٔويٍحص‬
‫‪ٍٝ‬حء حٍطلخع حُي‪ ،ٍ٫ٝ‬ك‪٤‬غ ‪٣‬ـٔؼ‪ ٚ‬حُظـخٍ ‪َٜ٣ٝ‬ر‪َُ٘ ٚٗٞ‬حث‪ٜ‬خ‪ٝ ،‬حُٔويٍحص رٔخ طليػ‪ ٖٓ ٚ‬آػخٍ ‪ٛ‬ل‪٤‬ش ‪ٟ‬خٍس طـؼَ ح‪٧‬كَحى‬
‫هِ‪ ٢ِ٤‬ح‪ٗ٩‬ظخؽ ‪ٝ‬ر‪ٜ‬خ أ‪٠٣‬خ ً طؤَ حُي‪ُٝ‬ش ؿِءحً ٖٓ ه‪َ٤‬س ٗزخر‪ٜ‬خ حٌُ‪ ٖ٣‬ط٘ظ‪ٍ ٢ٜ‬كِظ‪٣َٓ ْٜ‬ؼخً ٓغ ح‪٩‬ىٓخٕ آخ رخُـ٘‪ ٕٞ‬أ‪ٝ‬‬
‫حُ‪ٞ‬كخس‪ ٌٙٛٝ ،‬هٔخٍس ًزَ‪ ٍَٟٝ ٟ‬كخىف رخ‪٫‬هظ‪ٜ‬خى حُ‪ ١٧ ٢٘١ٞ‬رِي ػَر‪٣ ، ٢‬ظلَٔ ٓ‪ٞ‬ء طزؼخط‪ ٚ‬ح‪ٓ٧‬ش ؿٔؼخء‪٣ٝ ،‬ئى‪ ١‬ر‪ٜ‬خ‬
‫‪ٓ ٫‬لخُش اُ‪ ٠‬حُظِق ‪ٝ‬حُ‪٠‬ؼق ‪ٝ‬ح‪٩‬ػ‪٤‬خء ‪ٝ ،‬هي أ‪ٟٝ‬لض حُيٍحٓخص إٔ طؼخ‪ ٢١‬حُٔويٍحص ‪٣‬وَِ ٖٓ حُظًَ‪ ِ٤‬حُيحثْ ‪ٝ‬ك‪ٍٞ٠‬‬
‫حٌُحًَس ‪ٝ‬طؼَ‪ ٞ٣‬حُٔ‪ٜ‬خٍحص حٌُ‪٤٘ٛ‬ش ‪ٝ‬حُٔ‪ٌ٤‬خٗ‪٤ٌ٤‬ش ُِ‪٤٠‬خع ٓٔخ ‪٠٣‬ؼق أىحء حُؼخَٓ ‪٣ٝ‬وَِ ٖٓ ح‪ٗ٩‬ظخؽ ‪ٝ‬رخُظخُ‪٣ ٫ ٢‬ـي ػٔ‪٬‬‬
‫(رطخُش) ٓٔخ ‪٣‬ئى‪ ١‬اُ‪ ٠‬طؼطَ ػِٔ‪٤‬ش حُظ٘ٔ‪٤‬ش ك‪ ٢‬حُٔـظٔغ اًح ‪٘ٛ‬خى ػ‪٬‬هش ‪ٝ‬ػ‪٤‬وش ر‪ ٖ٤‬حُزطخُش ‪ٝ‬ح‪٩‬ىٓخٕ‪ًٔ .‬خ طئػَ حُٔويٍحص‬
‫ػِ‪ ٠‬هيٍحص ‪ٜٓٝ‬خٍحص حُ٘زخد ‪ٝ‬حُ‪ ٠‬طي‪ٍٛٞٛ‬خ ‪٣ ٫ٝ ،‬وظ‪ َٜ‬ػِ‪ًُ ٠‬ي ‪ٝ‬حٗٔخ ط٘ؼٌْ ػِ‪ ٠‬رو‪٤‬ش ؿ‪ٞ‬حٗذ حُز٘خء حُ٘لٔ‪ُِ ٢‬لَى‬
‫‪18‬‬
‫رٔخ ك‪ًُ ٢‬ي ػوظ‪ ٚ‬ك‪ً ٢‬حط‪ٗٝ ٚ‬ؼ‪ ٍٙٞ‬رخ‪ٞٓٝ ٖٓ٧‬هل‪ ٖٓ ٚ‬ح‪٧‬هَ‪.ٖ٣‬‬
‫كـْ ٌِٓ٘ش حُٔويٍحص ك‪ ٢‬حُ‪ ٖ١ٞ‬حُؼَر‪:٢‬‬
‫ٖٓ حُطز‪٤‬ؼ‪ ٢‬أ‪ ٫‬طظ‪ٞ‬كَ ح‪٫‬ك‪ٜ‬خث‪٤‬خص حُيه‪٤‬وش ك‪ ٍٞ‬كـْ حٗظ٘خٍ حُٔويٍحص ك‪ ٢‬حُي‪ ٍٝ‬حُؼَر‪٤‬ش ٌُُي ‪٣‬ظْ حُِـ‪ٞ‬ء حُ‪٢‬‬
‫طوي‪ َ٣‬حُلـْ رخُٔوخٍٗش ٓغ ًٔ‪٤‬ش حُٔويٍحص حُظ‪ ٢‬طٌظ٘ل‪ٜ‬خ حُِٔطخص ك‪ ٢‬أ‪ ١‬رِي ٓٔخ ‪٣‬ـؼَ ٖٓ ٓلخ‪ُٝ‬ش طوي‪ٔٗ َ٣‬ذ حٗظ٘خٍ‬
‫حُٔويٍحص ػِٔ‪٤‬ش طوَ‪٣‬ز‪٤‬ش ‪ ،‬ح‪ٟ‬ق حُ‪ًُ ٢‬ي حٕ ‪٘ٛ‬خى طلخ‪ٝ‬ص ك‪ٓ ٢‬ؼي‪٫‬ص حٗظ٘خٍ حُٔويٍحص ٖٓ ى‪ُٝ‬ش ػَر‪٤‬ش حُ‪ ٢‬أهَ‪ ٟ‬رَ إ‬
‫رؼ‪ ٞ‬حُي‪ ٍٝ‬حُؼَر‪٤‬ش ط٘ول‪ ٞ‬ك‪ٜ٤‬خ ٗٔذ حٗظ٘خٍ حُٔويٍحص رٌَ٘ ‪٣‬ل‪ٓ َ٠‬ؼ‪ ٚ‬ػيّ حُظطَم ُِٔ‪ٟٞٞ‬ع ‪ ٌٙٛ .‬ح‪٫‬هظ‪٬‬كخص‬
‫طـؼَ ٖٓ حُ‪ٜ‬ؼ‪ٞ‬رش رٌٔخٕ حُظلٌ‪ َ٤‬ك‪ ٢‬حٓظَحط‪٤‬ـ‪٤‬ش ػَر‪٤‬ش ٌُٔخكلش حُٔويٍحص ‪ٌُُ ،‬ي ؿخُزخ ً ٓخ ‪٣‬ظْ ح‪٫‬ػظٔخى ػِ‪ ٢‬ح‪٫‬ك‪ٜ‬خءحص‬
‫حُٔؼِ٘ش ٖٓ هزَ حُي‪ ٍٝ‬حُؼَر‪٤‬ش طوي‪َ٣‬حً ُظيحهَ ‪ ٌٙٛ‬ح‪٫‬ك‪ٜ‬خث‪٤‬خص ٓغ ػ‪ٞ‬حَٓ ىحهِ‪٤‬ش هخ‪ٛ‬ش ‪ٓٝ‬ؼويس ط‪ ْٜ‬حُي‪ُٝ‬ش حُٔؼ٘‪٤‬ش رَ٘٘‬
‫ح‪٫‬ك‪ٜ‬خءحص حُوخ‪ٛ‬ش رلـْ حُٔويٍحص ىحهِ‪ٜ‬خ‪.19‬‬
‫‪٤ِٓ ) 700‬خٍ ى‪٣ٞ٘ٓ ٍ٫ٝ‬خً ‪ ٢ٛٝ‬رٌُي طلظَ‬ ‫‪ٌٛ‬ح ‪ َٜ٣ ٝ‬كـْ ح‪٩‬طـخٍ حُؼخُٔ‪ ٢‬رخُٔويٍحص اُ‪ٓ ٠‬زِؾ طـخ‪( ُٝ‬‬
‫حَُٔطزش حُؼخُؼش ك‪ ٢‬حُؼخُْ رؼي طـخٍس حُٔ‪٬‬ف ‪ٝ‬حُي‪ٝ‬حء ‪ٝ‬طل‪ٞ‬م طـخٍس حُ٘ل‪،٢‬رِؾ ػيى ٓظؼخ‪ ٢١‬حُٔويٍحص ه‪ ٍ٬‬حُٔ٘‪ٞ‬حص ‪2010‬‬
‫‪ ٖٓ ) %3‬ػيى ٌٓخٕ حُؼخُْ ‪٣.‬ويٍ ػيى حُٔظؼخ‪ُٔ ٖ٤١‬ويٍ‬ ‫ّ – ‪ ّ 2012‬حُ‪ٓ ٕٞ٤ِٓ185 ٢‬ظؼخ‪ٌٛٝ ٢١‬ح حُؼيى ‪ٔ٣‬ؼَ (‬

‫‪ .1‬فشط أحًذ فشط – انشجبة ٔرؼبط‪ ٙ‬انًخذساد – ثحش ‪ -‬انُذٔح انؼشث‪ٛ‬خ حٕل ظبْشح رؼبط‪ ٙ‬انًخذساد – ‪1971‬و – ص ‪.67‬‬
‫‪ .2‬يحًذ احًذ انُبثهغ‪َ ٌ ٙ‬حٕ سؤ‪ٚ‬خ ركبيه‪ٛ‬خ نًٕإٔع انًخذساد ف‪ ٙ‬انٕطٍ انؼشث‪ٔ ، ٙ‬سلخ يمذيخ ان‪ ٙ‬يؤرًش االرحبد انؼشث‪ ٙ‬نهجًؼ‪ٛ‬بد غ‪ٛ‬ش انحكٕي‪ٛ‬خ نًكبفحخ االديبٌ ‪ ،‬انمبْشح ‪2001‬و‪.‬‬
‫‪ .3‬يشكهخ انًخذساد ف‪ ٙ‬يظش ٔانٕطٍ انؼشث‪ - ٙ‬ػشش‪ُٚ‬بد ‪2013 ,َٕٕٛٚ27‬و‪www.googl.com .‬‬
‫مجلة الدراسات العليا‪-‬جامعة النيلين(مج‪( ،)3‬ع‪GCNU Journal ISSN:1858-6226:1/10/2015 )11‬‬

‫حُل٘‪ ٖ٤‬رل‪ٞ‬حُ‪ٓ ٕٞ٤ِٓ ) 150 ( ٢‬ظؼخ‪٣ .. ٢١‬ويٍػيى حُٔظؼخ‪٨ُ ٖ٤١‬ك‪ٓ ٕٞ٤ِٓ ) 15 ( ٕٞ٤‬ظؼخ‪ٕٞ٤ِٓ ) 9 ( ْٜ٘ٓ ٢١‬‬
‫‪ٓ ٕٞ٤ِٓ ) 30‬ظؼخ‪٣. ٢١‬ويٍ ػيى ٓظؼخ‪ ٢١‬أهَح‪( ٙ‬‬ ‫‪٣‬ظؼخ‪ٓ ٕٞ١‬ويٍ حُ‪٣. ٖ٣َٝ٤ٜ‬ويٍػيىّ طؼخ‪ ٢١‬حُٔ٘٘طخص رل‪ٞ‬حُ‪( ٢‬‬
‫ح‪ًٔ٩‬ظخُ‪ ) ١‬ح‪ٓ ٝ‬خ ‪٣‬ؼَف رلز‪ٞ‬د حُ٘٘‪ٞ‬س رل‪ٞ‬حُ‪ٓ ٕٞ٤ِٓ ) 8 ( ٢‬ظؼخ‪٣ . ٢١‬ويٍػيى حُٔظؼخ‪ ٖ٤١‬حٌُ‪ٔ٣ ٖ٣‬ظويٓ‪٣َ١ ٕٞ‬وش‬
‫حُلوٖ ك‪ ٢‬حُ‪٣ٍٞ‬ي رل‪ٞ‬حُ‪ٓ ٕٞ٤ِٓ ) 13 ( ٢‬ظؼخ‪ ٢١‬ك‪ ) 140 ( ٢‬ى‪ُٝ‬ش ٓ٘‪ٜٗ ْٜ‬ق ِٓ‪ٓ ٕٞ٤‬يٖٓ ٖٓ حُٔ٘طوش حُؼَر‪٤‬ش ‪٣ ،‬ويٍ‬
‫رؤٕ ) ‪ ٖٓ(%10‬حُٔ‪ٜ‬خر‪ ٖ٤‬رَٔ‪ ( ٝ‬ح‪٣٩‬يُ ‪٣ ٖٔٓ ْٛ‬ظؼخ‪ ٕٞ١‬حُٔويٍحص ػٖ ‪٣َ١‬ن حُلوٖ ك‪ ٢‬حُ‪٣ٍٞ‬ي ‪ ..‬حُـي‪ َ٣‬رخًٌَُ إٔ‬
‫‪ٗ ٕٞ٤ِٓ 210‬و‪ ٚ‬ك‪ ًَ ٢‬ػخّ‪ٝ ،‬إٔ‬ ‫طوخٍ‪٘ٓ َ٣‬ظٔش حُ‪ٜ‬لش حُؼخُٔ‪٤‬ش ط٘‪ َ٤‬اُ‪ ٠‬إٔ ػيى ٓظؼخ‪ ٢١‬حُٔويٍحص ‪٣ِ٣‬ي ػِ‪٠‬‬
‫‪ 200‬أُق ٓ٘‪ ْٜ‬كظل‪٣ٞ٘ٓ ْٜ‬خً‪ٔٓ ،‬خ ‪ٜ٣‬يى‬ ‫‪ٗ ٕٞ٤ِٓ 15.3‬و‪ٜ٣ ٚ‬خر‪ ٕٞ‬رخ‪َٓ٧‬ح‪ ٝ‬رٔزذ حُظؼخ‪٬٣ٝ ،٢١‬ه‪ٓ ٢‬خ ‪٣‬وخٍد‬
‫‪20‬‬
‫ح‪ٓ٫‬ظوَحٍ ‪ٝ‬حُظ٘ٔ‪٤‬ش ك‪ ٢‬حُؼخُْ‪.‬‬
‫‪ٝ‬أٗخٍ طوَ‪ َ٣‬حُ‪٤ٜ‬جش حُي‪٤ُٝ‬ش َُٔحهزش حُٔويٍحص حُ‪ٜ‬خىٍ ػخّ ‪ 2012‬اُ‪٣ُ ٠‬خىس ح‪ٗ٩‬ظخؽ حُؼخُٔ‪ُِٔ ٢‬ويٍحص ‪ٝ‬حطٔخع‬
‫‪87‬‬ ‫حٍٓٔخكخص حٍُِحع ‪٣‬ش ك‪ً ٢‬ؼ‪ ٖٓ َ٤‬حُي‪ٜ٘ٓ ،ٍٝ‬خ أكـخٗٔظخٕ ‪ ٢ٛٝ‬أًزَ ٓ٘ظؾ ُِل٘‪ُٜ٘ٝ ٖ٤‬خػش حُ‪ ٖ٣َٝ٤ٜ‬ك‪٤‬غ أٗظـض‬
‫‪ ٖٓ %‬اٗظخؽ ح‪٧‬ك‪ ٕٞ٤‬ك‪ ٢‬حُؼخُْ ‪ٝ‬حُىحىص حُٔٔخكخص حُٔو‪ٜٜ‬ش ٍُِحػش حُو٘وخٕ رـ ‪ًُٓٞٞٝ ،%62‬ز‪٤‬خ ‪ٝ‬حُ‪ٜ٘‬ي ‪ٝ‬حُٔـَد‬
‫‪ٝ‬ا‪َ٣‬حٕ ‪ٝ‬حٌُٔٔ‪٤‬ي ‪ٝ‬ر‪٤ُٞ‬ل‪٤‬خ ‪ٝ‬ر‪ٝ َٝ٤‬ؿٔخ‪ٌ٣‬خ ‪ٝ‬حُٔ‪ٞ‬ىحٕ ‪ َٜٓٝ‬حُزوخع ك‪ُ ٢‬ز٘خٕ ك‪ٍُ ٢‬حػش حُو٘ذ (حُل٘‪ٝ )ٖ٤‬ح‪٧‬ك‪٤ٗٞ٤‬خص‬
‫ك‪ ٢‬رؼ‪ ٞ‬طِي حُي‪ٝ ،ٍٝ‬ك‪ ٢‬حُٔوخرَ هِِض ر‪ٍٓٞ‬خ ‪ٍُ ٖٓ ّٝ٫ٝ‬حػش حُو٘وخٕ ر٘ٔزش ‪ٗٝ.% 43‬ظ‪٤‬ـش ُِظط‪ ٍٞ‬طظـ‪ َ٤‬أٓخُ‪٤‬ذ‬
‫حُظ‪٣َٜ‬ذ رٌَ٘ ٓٔظَٔ‪ ،‬كوي حطزغ طـخٍ حُٔويٍحص أٗ‪ٞ‬حػخ ً ػي‪٣‬يس ٖٓ ‪ٓٝ‬خثَ حُظ‪٣َٜ‬ذ ‪ٔٓٝ‬خُي ٓؼويس ‪ٝ‬ىحثٔش حُظـ‪ َ٤‬ك‪٢‬‬
‫ٓوظِق أٍؿخء حُؼخُْ ُظلخى‪ ١‬اؿَحءحص حُظلظ‪ ٖ٤‬حُظ‪٣ ٢‬و‪ ّٞ‬ر‪ٜ‬خ ٍؿخٍ حُـٔخٍى‪ ،‬كظؤط‪ ٢‬أك‪٤‬خًٗخ ر‪ٜ‬لش ى‪ٝ‬حث‪٤‬ش ‪١ٝ‬ز‪٤‬ش‪ٝ ،‬أك‪٤‬خًٗخ‬
‫رٌَ٘ ٓ‪ٞ‬حى ‪٘ٛ‬خػ‪٤‬ش ‪٤ٔ٤ًٝ‬خث‪٤‬ش ‪ٝ‬ؿٌحث‪٤‬ش‪ًٔ .‬خ أٗخٍ حُظوَ‪ َ٣‬اُ‪ ٠‬إٔ كـْ حُظـخٍس حُؼخُٔ‪٤‬ش ك‪ ٢‬حُٔويٍحص ‪ٝ‬ح‪٧‬ى‪٣ٝ‬ش ‪ٝ‬حُؼوخه‪َ٤‬‬
‫حُٔٔ٘‪ٞ‬ػش ‪ٝ‬حُٔ‪ٞ‬حى حُٔٔٔ‪ٞ‬ف ر‪ٜ‬خ هخٗ‪٤ٗٞ‬خ ً ك‪ ٢‬رؼ‪ ٞ‬رِيحٕ حُؼخُْ طـخ‪ ُٝ‬كخُ‪٤‬خ ً ‪٤ِٓ 800‬خٍ ى‪٣ٞ٘ٓ ٍ٫ٝ‬خً‪ ،‬كٔذ اك‪ٜ‬خث‪٤‬خص‬
‫ح‪ ْٓ٧‬حُٔظليس ُؼخّ ‪ٓ ٞٛٝ ّ2012‬خ ‪٣ِ٣‬ي ػِ‪ٓ ٠‬ـٔ‪ٞ‬ع ٓ‪ِ٤‬حٗ‪٤‬خص ػَ٘حص ٖٓ حُي‪ ٍٝ‬حُ٘خٓ‪٤‬ش ‪ٝ‬حُلو‪َ٤‬س‪٣ٝ ،‬ظْ ٓ٘‪٣ٞ‬خً ؿٔ‪َ٤‬‬
‫ٗل‪٤ِٓ 120 ٞ‬خٍ ى‪ ٖٓ ٍ٫ٝ‬طِي حُظـخٍس ك‪ ٢‬أٓ‪ٞ‬حم حُٔخٍ حُؼخُٔ‪٤‬ش ‪ ٖٓٝ‬ه‪ ٍ٬‬حُٔ‪ٜ‬خٍف ‪ٝ‬حُز٘‪ٞ‬ى حٌُز‪َ٤‬س‪.‬‬
‫‪ٝ‬ط٘٘‪ ٢‬طـخٍس حُٔويٍحص رٌَ٘ هط‪ٝٝ َ٤‬حٓغ ك‪ ٢‬حُ‪ ٖ١ٞ‬حُؼَر‪ ٢‬ك‪٣ ٜٞ‬ظٔظغ رٔ‪ٞ‬هغ حٓظَحط‪٤‬ـ‪ُٔ ٢‬ؼَ ‪ ٌٙٛ‬حُظـخٍس‬
‫حُٔ‪ٞ‬ىحء‪ ،‬ك‪٤‬غ ًًَ طوَ‪ َ٣‬حُ‪٤ٜ‬جش حُي‪٤ُٝ‬ش َُٔحهزش حُٔويٍحص إٔ ٗٔزش حُٔيٓ٘‪ ٖ٤‬ػِ‪ ٠‬حُٔويٍحص ك‪ ٢‬حُؼخُْ حُؼَر‪ ٢‬طظَح‪ٝ‬ف‬
‫ٓخ ر‪ٝ ،%10 - 7 ٖ٤‬إٔ ٓؼظْ حُٔيٓ٘‪ ٖٓ ٖ٤‬كجش حُ٘زخد‪ٝ ،‬إٔ ٍ‪ٝ‬حؽ ‪ ٌٙٛ‬حُٔٔ‪ ّٞ‬هخ‪ٛ‬ش ر‪ ٖ٤‬حُ٘زخد ‪٣‬ؼ‪ٞ‬ى ك‪ ٢‬حُٔوخّ ح‪ٍٝ٧‬‬
‫اُ‪ ٠‬حُٔظـ‪َ٤‬حص حُظ‪ ٢‬ك‪ِٜ‬ض ك‪ ٢‬حُٔ٘‪ٞ‬حص ح‪٧‬ه‪َ٤‬س هخ‪ٛ‬ش ػِ‪ ٠‬حُ‪ٜ‬ؼ‪٤‬ي حُٔ‪٤‬خٓ‪ ٝ ٢‬ح‪٫‬ؿظٔخػ‪ٝ ٢‬ح‪٫‬هظ‪ٜ‬خى‪ٝ ،١‬هي ٗظؾ ػٖ‬
‫‪ ٌٙٛ‬حُظـ‪َ٤٤‬حص طل‪٫ٞ‬ص ًؼ‪َ٤‬س ‪١‬خُض ٓو‪ٓٞ‬خص حُٔـظٔغ حُؼَر‪. ٢‬‬
‫ؿي‪َُٝ‬هْ ( ‪ٟٞ٣ )3‬ق كـْ طـخٍس ‪ٝ‬طؼخ‪ ٢١‬حُٔويٍحص ك‪ ٢‬حُ‪ ٖ١ٞ‬حُؼَر‪٢‬‬
‫كـْ طـخٍس حُٔويٍحص ٓ٘‪٣ٞ‬خ ً‬ ‫ػيى حُٔيٓ٘‪ ٖ٤‬ك‪ ٢‬حُؼخُْ‬ ‫حُؼخّ‬
‫‪ٓ ٕٞ٤ِٓ 50‬ظؼخ‪ٓ ٝ ٢١‬يٖٓ‬ ‫‪ّ1986‬‬
‫‪٤ِٓ 225‬خٍ ى‪ٍ٫ٝ‬‬ ‫‪ٓ ٕٞ٤ِٓ 185.000.00‬ظؼخ‪ٓ ٝ ٢١‬يٖٓ‬ ‫‪ّ2004‬‬
‫‪٤ِٓ 600‬خٍ ى‪ٍ٫ٝ‬‬ ‫‪ٓ 200.000.000‬ظؼخ‪ٓ ٝ ٢١‬يٖٓ‬ ‫‪ّ2005‬‬
‫أًؼَ ٖٓ ‪٤ِٓ 700‬خٍ ى‪ٍ٫ٝ‬‬ ‫‪ٓ 215.000.000‬ظؼخ‪ٓ ٝ ٢١‬يٖٓ‬ ‫‪ّ2006‬‬
‫‪ٓ 220.000.000‬ظؼخ‪ٓ ٝ ٢١‬يٖٓ‬ ‫‪2007‬‬
‫طْ ط٘‪ ٞ٣َٓ ٖ٤٣٬ٓ 5.000.000 ْ٣ٞ‬حىٓخٕ‬ ‫‪ّ2007‬‬
‫ك‪ ٢‬حُٔ‪ٜ‬لخص حُؼ‪٬‬ؿ‪٤‬ش ك‪ ٢‬حُؼخُْ‬
‫‪ٓ 250- 230‬ظؼخ‪ٓ ٝ ٢١‬يٖٓ‬ ‫‪ّ2008‬‬
‫أًؼَ ٖٓ ‪٤ِٓ 850‬خٍ ى‪ٍ٫ٝ‬‬ ‫‪ٓ 255.000.000‬ظؼخ‪ٓ ٝ ٢١‬يٖٓ‬ ‫‪ّ2010‬‬
‫حُٔ‪ٜ‬يٍ‪:‬طوَ‪ َ٣‬ح‪ ْٓ٧‬حُٔظليس ك‪ ٍٞ‬حُٔويٍحص ‪ّ2013‬‬
‫مجلة الدراسات العليا‪-‬جامعة النيلين(مج‪( ،)3‬ع‪GCNU Journal ISSN:1858-6226:1/10/2015 )11‬‬

‫‪ٝ‬كوخً ٍٓخ ط٘‪ َ٤‬اُ‪ ٚ٤‬طوخٍ‪ َ٣‬ح‪ ْٓ٧‬حُٔظليس كوي حٍطلغ ٓؼيٍ حٓظ‪٬ٜ‬ى حُٔويٍحص ك‪ ٢‬حُٔـظٔؼخص حُوِ‪٤‬ـ‪٤‬ش رٌَ٘‬
‫هط‪ َ٤‬ؿيح‪ ،‬ك‪٤‬غ ‪ َٛٝ‬اُ‪ٓ ،%4.6 ٠‬وخرَ ‪ %2.2‬كو‪٣٫ُِٞ ٢‬خص حُٔظليس ‪ُ %2.5 ٝ‬ي‪ ٍٝ‬أَٓ‪ٌ٣‬خ حُـ٘‪ٞ‬ر‪٤‬ش‪ٝ ،‬هي ًًَص‬
‫حٍٓ٘ظٔش حُي‪٤ُٝ‬ش َُٔحهزش ط‪٣َٜ‬ذ حُٔويٍحص حُظخرؼش ُ‪ ْٓ٨‬حُٔظليس ك‪ ٢‬طوَ‪ُٜ َ٣‬خ إٔ حُؼَحم هي طل‪ ٍٞ‬اُ‪ٓ ٠‬لطش طَحِٗ‪٣‬ض‬
‫ٍث‪ٔ٤‬ش ُ٘وَ حُ‪ ٖ٣َٜٝ‬حُٔ‪ٜ٘‬غ ك‪ ٢‬أكـخٗٔظخٕ ‪ٝ‬ا‪َ٣‬حٕ اُ‪ ٠‬ى‪ ٍٝ‬حُؼخُْ‪ٝ.‬هي أىص ظَ‪ٝ‬ف حُلَد ‪ٝ‬حُل‪ ٠ٟٞ‬ح‪٤٘ٓ٧‬ش‬
‫‪ٝ‬ح‪٫‬ؿظٔخػ‪٤‬ش اُ‪ٍٝ ٠‬حؽ حٓظؼٔخٍ حُٔ‪ٞ‬حى حُٔويٍس ر‪ ٖ٤‬حُؼَحه‪ٝ ،ٖ٤٤‬كٔذ ٓخ طو‪ ُٚٞ‬طوخٍ‪ٛ َ٣‬خىٍس ػٖ ‪ُٝ‬حٍس حُ‪ٜ‬لش‬
‫حُؼَحه‪٤‬ش كبٕ ٖٓ ر‪ ًَ ٖ٤‬ػَ٘س ٗزخٕ ػَحه‪ ٖ٤٤‬أػٔخٍ ‪ٓ ْٛ‬خ ر‪ 18 ٖ٤‬ػخٓخ حُ‪ 30 ٢‬ػخٓخ ػ‪٬‬ػش اُ‪ ٠‬أٍرؼش ٓ٘‪ٓ ْٜ‬يٓ٘‪ ٕٞ‬ػِ‪٠‬‬
‫حُٔويٍحص ح‪َ٣٩‬حٗ‪٤‬ش‪ ٢ٛٝ ،‬أٗي أٗ‪ٞ‬حع حُٔويٍحص هط‪ٍٞ‬س ك‪٤‬غ طؼَٔ ػِ‪ ٠‬اط‪٬‬ف حُـ‪ٜ‬خُ حُؼ‪ٜ‬ز‪ٝ ٢‬رٌَ٘ ًخَٓ ه‪َٜٗ ٍ٬‬‬
‫‪ٝ‬حكي ٖٓ طؼخ‪ٜ٤١‬خ‪.‬‬
‫ك‪ ٢‬حُ‪ ،ٖٔ٤‬حٌُ‪ ١‬ػـِ ػٖ ‪ٟٝ‬غ كي ُ‪ٓ٬‬ظؼٔخٍ حُٔظل٘‪ُ٘ ٢‬زظش حُوخص حُٔويٍس‪ ،‬كبٕ ح‪ٍ٧‬هخّ حٌُز‪َ٤‬س ٌُٔ‪٤‬خص حُٔ‪ٞ‬حى حُٔويٍس‬
‫حُٔ‪٠‬ز‪١ٞ‬ش ك‪ ٢‬حُٔ٘‪ٞ‬حص ح‪٧‬ه‪َ٤‬س طؼٌْ حُوطَ حٌُ‪٣ ١‬ليم ر‪ٌٜ‬ح حُزِي حٌُ‪َُ٣ ١‬ف طلض ‪١ٝ‬ؤس حُلوَ‪ ،‬كٖٔ أٍرؼش أ‪٘١‬خٕ ٖٓ‬
‫حُٔويٍحص طيهَ حُ‪ ٖٔ٤‬هزَ ٓض ٓ٘‪ٞ‬حص اُ‪ٓ ٠‬خ ‪٣‬وخٍد ػ‪٬‬ػ‪٘١ ٖ٤‬خ ً ٖٓ حُل٘‪ ٖ٤‬حُٔ‪٠‬ـ‪ ١ٞ‬ىهِض ػزَ حُٔ٘خكٌ حُزَ‪٣‬ش ‪ٝ‬حُزلَ‪٣‬ش‬
‫‪ٝ‬حُـ‪٣ٞ‬ش ك‪٘ٓ ٢‬ش ‪ٝ‬حكيس كو‪ ،٢‬ا‪ٟ‬خكش اُ‪ ٠‬ػَ٘حص حُٔ‪ ٖٓ ٖ٤٣٬‬حُلز‪ٞ‬د حُٔويٍس أؿِز‪ٜ‬خ ٖٓ حٌُزظخؿ‪ ٕٞ‬حُٔويٍ‪ٝ ،‬هي رِـض‬
‫‪ٝ ّ 2008‬كي‪ٓ ٙ‬خ ‪٣‬وخٍد ‪٘١ 27‬خ ؿِز‪ٜ‬خ حُظـخٍ ٖٓ ا‪َ٣‬حٕ ‪ٝ‬أكـخٗٔظخٕ‬ ‫حٌُٔ‪٤‬ش حُٔ‪٠‬ز‪١ٞ‬ش ٖٓ حُل٘‪ ٖ٤‬حُٔويٍ ك‪ ٢‬ػخّ‬
‫‪ٝ‬رخًٔظخٕ‪ٟ ،‬خكش اُ‪ ٕٞ٤ِٓ 14 ٠‬كزش ٓويٍس ٓ٘‪ٜ‬خ هٔٔش ٓ‪ ٖ٤٣٬‬كزش ًزظخؿ‪ ٕٞ‬أىهِض رطَ‪٣‬وش طـخٍ‪٣‬ش ػِ‪ ٠‬أٗ‪ٜ‬خ ٓوخٗخص‬
‫ٍُٔ‪٤‬خ‪ًٝ ٙ‬خٗض ٓؼزؤس دىحهِ‪ٜ‬خ‪.‬أٓخ ك‪ َٜٓ ٢‬إٔ ٗٔزش طؼخ‪ ٠١‬حُٔويٍحص ك‪ َٜٓ ٢‬رِـض ‪ٓ ٖٓ % 33‬ـٔ‪ٞ‬ع حٌُٔخٕ‪ٝ ،‬إٔ ػيى‬
‫حُٔ‪٤‬يحص حُٔيٓ٘خص ك‪ َٜ٣ َٜٓ ٢‬اُ‪ 450 ٠‬أُلًخ‪ٔٗٝ ،‬زش حُٔظَىىحص ٓ٘‪ ٖٜ‬ػِ‪ ٠‬حُؼ‪٬‬ؽ هِ‪ِ٤‬ش ؿيًح‪ٝ ،‬أًي طوَ‪ َ٣‬حُٔويٍحص‬
‫‪ 12‬ر‪ ٖ٤‬أًؼَ‬ ‫حُؼخُٔ‪ ٢‬حٌُ‪ ١‬ط‪ٜ‬يٍ‪ ٙ‬ح‪ ْٓ٧‬حُٔظليس ٓ٘‪٣ٞ‬خ ً ػٖ أ‪ٟٝ‬خع حُٔويٍحص ك‪ ٢‬حُؼخُْ اُ‪ٝ ٠‬ؿ‪ٞ‬ى ٓ‪ َٜ‬ك‪ ٢‬حَُٔطزش حُـ‬
‫حُي‪ ٍٝ‬حُٔ‪ٜ‬يٍس ُِل٘‪.ٖ٤‬‬
‫أٓخ ُ‪٤‬ز‪٤‬خ كبٗ‪ٜ‬خ ُْ طويّ اك‪ٜ‬خءحص ػٖ حُٔويٍحص ٌُٔظذ ح‪ ْٓ٧‬حُٔظليس ٌُٔخكلش حُٔويٍحص ‪٘ٓٝ‬غ حُـَ‪ٔ٣‬ش ٌٓ٘ ػخّ‬
‫‪ٗ ٌُٖٝ .1994‬ظَح ُٔ‪ٞ‬هؼ‪ٜ‬خ حُــَحك‪ ٢‬طٔظِي ُ‪٤‬ز‪٤‬خ آٌخٗ‪٤‬ش ً‪ٜٗٞ‬خ ٓؼزَح ُظـخٍس حُٔويٍحص‪ ،‬هخ‪ٛ‬ش حُٔويٍحص حُٔظـ‪ٜ‬ش اُ‪٠‬‬
‫أ‪ٍٝ‬رخ‪ ٫ٝ .‬ط‪ٞ‬ؿي ٓؼِ‪ٓٞ‬خص ىه‪٤‬وش ًخك‪٤‬ش ػٖ ٓ‪ٞ‬هق طؼخ‪ ٢١‬حُٔويٍحص ك‪ٜ٤‬خ ‪ٝ.‬ط٘‪ َ٤‬حُٔؼِ‪ٓٞ‬خص حُظ‪ ٢‬هيٓظ‪ٜ‬خ حُلٌ‪ٓٞ‬ش حُِ‪٤‬ز‪٤‬ش‬
‫ُ٘ي‪ٝ‬س طول‪ ٞ٤‬حُطِذ ػِ‪ ٠‬حُٔويٍحص ُ٘ٔخٍ أكَ‪٣‬و‪٤‬خ ‪ٝ‬حُظ‪ ٢‬ػويص ك‪ ٢‬ط‪ ْٗٞ‬اُ‪ٝ ٠‬ؿ‪ٞ‬ى ٗٔزش ٓظ‪ٓٞ‬طش ٖٓ ٓظؼخ‪٢١‬‬
‫حُل٘‪ٝ ٖ٤‬حُ‪ٝ ٖ٣َٝ٤ٜ‬ػوخه‪ َ٤‬حُ‪ٛٞ‬لخص حُٔل‪ُٞ‬ش‪ٝٝ .‬كوخ ُ‪ٌٜ‬ح حُٔ‪ٜ‬يٍ كبٕ أًؼَ حُٔ٘خ‪١‬ن حُظ‪٣ ٢‬ظل٘‪ ٠‬ر‪ٜ‬خ طؼخ‪ ٢١‬حُٔويٍحص‬
‫‪ ٢ٛ‬حُٔ٘خ‪١‬ن حُٔيٗ‪٤‬ش‪ًٔ ،‬خ إٔ حَُٔحكن حُؼ‪٬‬ؿ‪٤‬ش ٓلي‪ٝ‬ىس ‪ٝ‬كو‪َ٤‬س ُِـخ‪٣‬ش‪.‬‬
‫حُؼ‪ٍٞ‬حص حُؼَر‪٤‬ش ‪ٝ‬طـخٍس حُٔويٍحص‪:‬‬
‫‪ٝ‬كَص حُؼ‪ٍٞ‬حص حُظ‪ ٢‬حٗطِوض ك‪ ٢‬ح‪٫‬ػ‪ٞ‬حّ حُٔخروش ك‪ ٢‬ػيى ٖٓ حُي‪ ٍٝ‬حُؼَر‪٤‬ش ٓ٘خهخ ؿ‪٤‬يح ‪ٝ‬ؿطخ ًء ٓٔظخُحً ُظـخٍ‬
‫حُٔويٍحص ُظ‪٤ٓٞ‬غ ٗطخم ػِٔ‪ ، ْٜ‬هخ‪ٛ‬ش ك‪ ٢‬حُي‪ ٍٝ‬حُظ‪ ُْ ٢‬ط٘‪ٜ‬ي حٓظوَحٍح أٓ٘‪٤‬خ ً ‪ًٔ - ..‬خ أىص حُلخُش حُِٔحؿ‪٤‬ش حُٔظ‪ٞ‬طَس‬
‫‪. .‬هخ‪ٛ‬ش حُ٘زخد‬ ‫‪ٝ‬ػيّ ح‪ٓ٫‬ظوَحٍ حُ٘لٔ‪ُ ٢‬ي‪ٌٓ ٟ‬خٕ طِي حُي‪ٝ ٍٝ‬ه‪ٞ‬ع رؼ‪ ٞ‬كجخص حُٔـظٔغ كَ‪ٔ٣‬ش َُٔ‪ٝ‬ؿ‪ ٢‬حُٔويٍحص‬
‫‪ٝ‬حُط‪٬‬د‪ .‬ك‪ ً٬٠‬ػٖ ًُي كخٕ ٗزٌخص طـخٍس حُٔويٍحص طٌٔ٘ض رطَ‪٣‬وش أ‪ ٝ‬أهَ‪ ٖٓ ٟ‬حكٌخّ هز‪٠‬ظ‪ٜ‬خ ػِ‪ ٠‬رؼ‪ ٞ‬حُٔئٓٔخص‬
‫حُلٔخٓش حُظ‪ُٜ ٢‬خ ‪ِٛ‬ش ٓزخَٗس رؼِٔ‪ٜ‬خ ٓؼَ حَُ٘‪١‬ش ‪ٝ‬ح‪ٝ ٖٓ٧‬حُٔ‪ٞ‬حٗت ‪ٝ‬حُٔطخٍحص ٓٔخ أطخف ُ‪ٜ‬خ كَ‪ٛ‬ش ٓٔخٍٓش ٗ٘خ‪ٜ١‬خ‬
‫طلض ٓظِش ؿطخء ٍٓٔ‪ ٢‬ك‪ ٢‬حٌُؼ‪ ٖٓ َ٤‬ح‪٧‬ك‪٤‬خٕ‪.‬‬

‫ػ‪٬‬هش حُؼ‪ُٔٞ‬ش رخُٔويٍحص‪:‬‬


‫مجلة الدراسات العليا‪-‬جامعة النيلين(مج‪( ،)3‬ع‪GCNU Journal ISSN:1858-6226:1/10/2015 )11‬‬

‫ٍر‪ ٢‬طوَ‪ َ٣‬ى‪ ٢ُٝ‬كي‪٣‬غ ر‪ ٖ٤‬حُى‪ٛ‬خٍ طـخٍس حُٔويٍحص ‪ٞٓٝ‬ؿش حُؼ‪ُٔٞ‬ش ح‪٫‬هظ‪ٜ‬خى‪٣‬ش حُظ‪ٜ٘٣ ٢‬ي‪ٛ‬خ حُؼخُٔ‪ٞ‬هخٍ‬
‫حُظوَ‪ َ٣‬حُٔ٘‪ُ ١ٞ‬ـٔؼ‪٤‬ش ‪-‬ؿ‪ٞ٤‬ر‪٤ُٞ‬ظ‪ٌ٤‬خٍ ىٍؽ ‪ٝٝ‬طٖ‪ -‬حُٔؼ٘‪٤‬ش رَٔحهزش حُٔويٍحص إ حُؼ‪ُٔٞ‬ش ح‪٫‬هظ‪ٜ‬خى‪٣‬ش ؿؼِض ػِٔ‪٤‬خص‬
‫ؿٔ‪ َ٤‬ح‪ٞٓ٧‬حٍ أًؼَ ٓ‪ُٜٞ‬ش‪ ًًَٝ ،21‬حُظوَ‪َ٣‬إٔ ٓ‪َٜ‬ر‪ ٢‬حُٔويٍحص طٌٔ٘‪ٞ‬ح ك‪ ٢‬حُؼخّ ‪ ٖٓ ّ2013‬ىٓؾ ٓخ ‪٣‬ظَح‪ٝ‬ف ر‪ ٖ٤‬ػ‪٬‬ػٔجش‬
‫‪ٝ‬هٔٔ‪٤ِٓ ٖ٤‬خٍ ى‪ٝ ٍ٫ٝ‬أٍرؼٔجش ِٓ‪٤‬خٍ ى‪ ٖٓ ٍ٫ٝ‬أٍرخف حُٔويٍحص ك‪ ٢‬ح‪٫‬هظ‪ٜ‬خى حُؼخُٔ‪ِ٣ٝ.٢‬و‪ ٢‬حُظوَ‪ َ٣‬رخُ‪٬‬ثٔش ػِ‪ ٠‬كظق‬
‫حُلي‪ٝ‬ى ‪ٍٝ‬كغ حُو‪ٞ٤‬ى ػِ‪ ٠‬ط٘وَ ح‪ٞٓ٧‬حٍ ‪ٝ‬طِح‪٣‬ي ػِٔ‪٤‬خص حُو‪ٜ‬و‪ٜ‬ش حُظ‪ ٢‬ػخىس ٓخ طظ‪ ٖٔ٠‬حٗظوخٍ ًٔ‪٤‬خص ًز‪َ٤‬س ٖٓ ح‪ٞٓ٧‬حٍ‬
‫ػزَ َٗحء ح‪ َ٤٘٣ٝ ،ْٜٓ٧‬حُظوَ‪ َ٣‬اُ‪ ٠‬إٔ أٓ‪ٞ‬حٍ حُٔويٍحص ػخىس ٓخ طٔظويّ ك‪ ٢‬طٔ‪ َ٣ٞ‬حُ‪َٜ‬حػخص ‪ٝ‬طؤؿ‪٤‬ـ‪ٜ‬خ ك‪ ًَ ٢‬أٗلخء‬
‫حُؼخُْ‪٣ٝ.‬و‪ ٍٞ‬حُظوَ‪ َ٣‬إ اٗظخؽ حُٔويٍحص ُْ ‪٣‬ظِح‪٣‬ي ك‪ ٢‬رِيحٗ‪ٜ‬خ حُظوِ‪٤‬ي‪٣‬ش‪ٓ ،‬ؼَ أكـخٗٔظخٕ ‪ًُٓٞٞٝ‬ز‪٤‬خ‪ ،‬كلٔذ‪ٝ ،‬اٗٔخ أهٌ‬
‫‪٘٣‬ظَ٘ اُ‪٘ٓ ٠‬خ‪١‬ن ؿي‪٣‬يس رٔخ ك‪ًُ ٢‬ي ؿ٘‪ٞ‬د أكَ‪٣‬و‪٤‬خ ‪ٝ‬حٌُ‪ٗٞ‬ـ‪٤٘٤ًٝ ٞ‬خ‪ٝ..‬ك‪ ٢‬رِيحٕ ً‪ ٌٜٙ‬طِح‪٣‬ي كـْ ح‪ٞٓ٧‬حٍ حُظ‪ ٢‬طظيكن اُ‪٠‬‬
‫ؿ‪ٞ٤‬د حُ٘وزش ٖٓ طـخٍس حُٔويٍحص‪ ،‬ري‪ ٖٓ ٫‬إٔ ‪ٔ٣‬ظل‪٤‬ي ٓ٘‪ٜ‬خ حٌُٔخٕ حُٔلِ‪ٝ ،ٕٞ٤‬هي ٓخ‪ًُ ْٛ‬ي ك‪٣ُ ٢‬خىس حُلوَ ‪ٝ‬طؤؿ‪٤‬ؾ‬
‫حُ‪َٜ‬حع ك‪ ٢‬أٗلخء ًؼ‪َ٤‬س ٖٓ حُؼخُْ ه‪ ٍ٬‬ح‪٧‬ػ‪ٞ‬حّ حُؤْ ػَ٘س حُٔخ‪٤ٟ‬ش‪ٝ..‬ك‪ ٢‬رِيحٕ ً‪ ٌٜٙ‬طِح‪٣‬ي كـْ ح‪ٞٓ٧‬حٍ حُظ‪ ٢‬طظيكن‬
‫اُ‪ ٠‬ؿ‪ٞ٤‬د حُ٘وزش ٖٓ طـخٍس حُٔويٍحص‪ ،‬ري‪ ٖٓ ٫‬إٔ ‪ٔ٣‬ظل‪٤‬ي ٓ٘‪ٜ‬خ حٌُٔخٕ حُٔلِ‪ٝ ،ٕٞ٤‬هي ٓخ‪ًُ ْٛ‬ي ك‪٣ُ ٢‬خىس حُلوَ‬
‫‪ٝ‬طؤؿ‪٤‬ؾ حُ‪َٜ‬حع ك‪ ٢‬أٗلخء ًؼ‪َ٤‬س ٖٓ حُؼخُْ ه‪ ٍ٬‬ح‪٧‬ػ‪ٞ‬حّ حُؤْ ػَ٘س حُٔخ‪٤ٟ‬ش‪..‬‬
‫حُـ‪ٜٞ‬ى حُي‪٤ُٝ‬ش ٌُٔخكلش حُٔويٍحص‪:‬‬

‫‪٘ٛ‬خى ٗ‪ٞ‬ػ‪ ٖٓ ٖ٤‬حُـ‪ٜٞ‬ى حُي‪٤ُٝ‬ش ُٔ‪ٞ‬حؿ‪ٜ‬ش ٌِٓ٘ش حُٔويٍحص ٕ حُ٘‪ٞ‬ع ح‪٣ ٍٝ٫‬ظٔؼَ ك‪ ٢‬ؿ‪ٜٞ‬ى ٌٓخكلش حُؼَ‪٢ٛٝ ٝ‬‬
‫حُـ‪ٜٞ‬ى حُظ‪ ٢‬ط‪ٜ‬يف حُ‪ٌٓ ٢‬خكلش حُظ‪٣َٜ‬ذ ‪ٝ‬حُظ‪٤ٜ٘‬غ ‪ٝ‬حٍُِحػش ‪ٝ‬ح‪٫‬طـخٍ ‪ٝ‬حُظ‪٣ُٞ‬غ ‪ٝ‬حُل‪٤‬خُس ؿ‪ َ٤‬حَُٔ٘‪ٝ‬ػش ُِٔ‪ٞ‬حى‬
‫حُٔويٍس‪ٝ .‬حُ٘‪ٞ‬ع حُؼخٗ‪٣ ٢‬طِن ػِ‪ ٚ٤‬ؿ‪ٜٞ‬ى هل‪ ٞ‬حُطِذ ‪٣ٝ‬و‪ٜ‬ي ر‪ٜ‬خ ؿٔ‪٤‬غ حُٔ‪٤‬خٓخص ‪ٝ‬ح‪٫‬ؿَحءحص حُظ‪ ٢‬طٔظ‪ٜ‬يف هل‪ ٞ‬أ‪ٝ‬‬
‫حٗوخ‪ٍ ٙ‬ؿزخص حُٔٔظ‪ ( ٖ٤ٌِٜ‬أ‪ ١‬حُٔظؼخ‪ )ٖ٤٤١‬ك‪ٓ ٢‬ز‪ َ٤‬حُل‪ ٍٜٞ‬ػِ‪ ٢‬حُٔ‪ٞ‬حى حُٔويٍس حُ‪ ٢‬حىٗ‪ ٢‬ىٍؿش ٌٓٔ٘‪٘ٓٝ .22 ٚ‬ـَٔ‬
‫‪٘ٛ‬خ حُـ‪ٜٞ‬ى حُٔزٌ‪ُٝ‬ش ك‪ ٢‬ح‪٫‬طـخ‪ ،ٖ٤٤ٛ‬كٌٔ٘ ٌٓ٘ ٓطِغ حُوَٕ حُؼَ٘‪ ٖ٣‬ريأ حَُٔ٘ع حُي‪ٜ٣ ٢ُٝ‬ظْ رؼوي حطلخه‪٤‬خص ى‪٤ُٝ‬ش ُٔؼخُـش‬
‫ٌِٓ٘ش حُٔويٍحص ػِ‪ ٠‬حُ‪ٜ‬ؼ‪٤‬ي حُي‪ ٢ُٝ‬رؼيٓخ أ‪ٛ‬زلض ٌِٓ٘ش حُٔويٍحص ٌِٓ٘ش ػخُٔ‪٤‬ش ‪ ،‬ك‪٤‬غ ُْ ‪٣‬ؼي ‪٣‬وظ‪ َٜ‬أػَ‪ٛ‬خ ػِ‪٠‬‬
‫حُي‪ ٢ُٝ‬رَٓظ‪ . ٚ‬كظ٘خىص حُي‪ُ ٍٝ‬ؼوي ٓئطَٔحص ى‪٤ُٝ‬ش ‪ٝ‬طْ‬ ‫رؼ‪ ٞ‬حُي‪ ٍٝ‬أ‪ ٝ‬ػِ‪ ٠‬ى‪ٓ ٍٝ‬ؼ‪٘٤‬ش رٌحط‪ٜ‬خ ‪ ،‬رَ أهٌ ‪ َٔ٘٣‬حُٔـظٔغ‬
‫‪ّ1909‬‬ ‫ارَحّ حطلخه‪٤‬خص ى‪٤ُٝ‬ش ٗظ‪ ٠‬ف ‪ٌٛ ١‬ح حُ٘ؤٕ ‪ .23‬كؼوي ٓخ ر‪ ٖ٤‬ح‪ٝ ٍٝ٫‬كظ‪ ٠‬حُٔخىّ ‪ٝ‬حُؼَ٘‪ٗ ٖٓ ٖ٣‬زخ‪ ١‬ػخّ‬
‫ك‪٘٘٤‬ـ‪ٜ‬خ‪ٓ ١‬ئطَٔ ح‪٫‬ك‪ ٕٞ٤‬حُي‪ٝ ٢ُٝ‬حٌُ‪ ١‬ػ٘‪ ٠‬رخُظيحر‪ٟ َ٤‬ي ح‪ٓ٫‬ظويحّ ؿ‪ َ٤‬حَُٔ٘‪ٝ‬ع ُِٔويٍحص ك‪ ٢‬حُ‪ٝ . ٖ٤ٜ‬رٔزذ طِح‪٣‬ي‬
‫حٗظ٘خٍ ظخ‪َٛ‬س حٓخءس حٓظؼٔخٍ ح‪٫‬ك‪ٝ ٕٞ٤‬حُٔ‪ٍٞ‬ك‪ٝ ٖ٤‬حٌُ‪ًٞ‬خ ‪ٝ ٖ٣١‬ؿ‪َٛ٤‬خ ٖٓ أٗ‪ٞ‬حع حُٔويٍحص ك‪ ٢‬رؼ‪ ٞ‬حُزَىحٕ ح‪ٍٝ٫‬ر‪٤‬ش‬
‫‪ٝ‬ح‪٤ٌ٣َٓ٫‬ش ٖٓ ؿ‪ٜ‬ش ‪ٓ ٕ٧ٝ ،‬ئطَٔ ٗ٘ـ‪ٜ‬خ‪ ١‬حُٔخُق حًٌَُ ُْ ‪٣‬ظ٘خ‪ ٍٝ‬ح‪ٌِ٘ٓ ٫‬ش ح‪٫‬ك‪ ٕٞ٤‬ك‪ ٢‬حُ‪ ٖ٤ٜ‬كو‪ ٖٓ ٢‬ؿ‪ٜ‬ش ػخٗ‪٤‬ش ‪،‬‬
‫رخص ٖٓ حُ‪ ١ٍَٝ٠‬ػوي حطلخم ى‪ٗ ٢ُٝ‬خَٓ ر‪ٌٜ‬ح حُ٘ؤٕ ‪ ،‬كؼوي ك‪ٛ ٢‬خى أ‪ٓ ٍٝ‬ئطَٔ ى‪ٝ ٢ُٝ‬حٓغ حُ٘طخم ُ‪١ ٚ‬خرغ ٍٓٔ‪ ٢‬ػخّ‬
‫ك‪ٝ . ّ1912/1/23 ٢‬هي حٗط‪ٞ‬ص ‪ ٌٙٛ‬ح‪٫‬طلخه‪٤‬ش ػِ‪٠‬‬ ‫‪ٝ ، ّ1911‬حٌُ‪ ٟ‬أى‪ ٟ‬حُ‪ ٠‬حرَحّ حطلخه‪٤‬ش ‪ٛ‬خى حُي‪٤ُٝ‬ش ر٘ؤٕ ح‪٫‬ك‪ٕٞ٤‬‬
‫حُو‪ٞ‬حػي حُوخٗ‪٤ٗٞ‬ش ر٘ؤٕ اٗظخؽ ‪ٝ‬ط‪ٜ‬ي‪ٝ َ٣‬حٓظ‪َ٤‬حى ح‪٫‬ك‪ٝ ٕٞ٤‬حُٔ‪ٍٞ‬ك‪ٝ ٖ٤‬حٌُ‪ًٞ‬خ‪ٝ ٖ٣١‬رؼ‪ ٞ‬حُٔويٍحص ح‪٫‬هَ‪.ٟ‬‬
‫‪ ّ1925‬ػْ رؼنى ٓزغ حطلخه‪٤‬خص ى‪٤ُٝ‬ش ر‪ ٖ٤‬ح‪٧‬ػ‪ٞ‬حّ‬ ‫‪ٝ‬هي طظخرؼض حُـ‪ٜٞ‬ى حُي‪٤ُٝ‬ش ك‪٤‬غ ػويص حطلخه‪٤‬ش ؿ٘‪٤‬ق ػخّ‬
‫‪ٞٓ ّ1948 ٝ ّ1925‬حء ك‪ٔ٤‬خ ‪٣‬ظؼِن رخُلي ٖٓ حٗظ٘خٍحٓظويحّ ح‪٫‬ك‪ ( ٕٞ٤‬ػخٓ‪ٝ ، )ّ1931 ٝ ّ1925 ٢‬ح‪٫‬طـخٍ رخ‪٧‬ك‪ٕٞ٤‬‬
‫(ػخّ ‪ ، )ّ1925‬أ‪ ٝ‬ك‪ٔ٤‬خ ‪٣‬ظؼِن ر‪ٜ٘‬خػش حُٔويٍحص ‪ٝ‬طـخٍط‪ٜ‬خ (ػخّ ‪ٝ ، )ّ1931‬حُلي ٖٓ حُظيح‪ ٍٝ‬ؿ‪ َ٤‬حَُٔ٘‪ٝ‬ع ك‪ٜ٤‬خ (ػخّ‬

‫‪1.Geopolitical Drug Watch Report – 2014‬‬


‫‪ .22‬يظطفٗ عٕ‪ٚ‬ف ‪ ،‬انًخذساد ٔانًجزًغ ‪َ ،‬ظشح ركبيه‪ٛ‬خ ‪ ،‬انًجهظ انٕطُ‪ ٙ‬نهضمبفخ ٔانفٌُٕ ‪ ،‬انكٕ‪ٚ‬ذ ‪ ،‬عهغهخ ػبنى انًظبسف ‪ ،‬ػذد ‪1996 ، 205‬و‪ ،‬ص ‪.30 - 11‬‬
‫‪ .2‬كبيم فش‪ٚ‬ذ انغبنك ‪ ،‬لٕاَ‪ ٍٛ‬انًخذساد انجضئ‪ٛ‬خ ‪ ،‬دساعخ يمبسَخ نمٕاَ‪ ٍٛ‬انًخذساد ف‪ ٙ‬أنًبَ‪ٛ‬ب ٔانجالد انؼشث‪ٛ‬خ ػهٗ إٔء أثحبس ػهى االجشاو ٔانغ‪ٛ‬بعخ انجُبئ‪ٛ‬خ ‪ ،‬يُشٕساد انًجهظ انحمٕل‪ٛ‬خ ‪ ،‬ط‪ ، 1‬ث‪ٛ‬شٔد ‪،‬‬
‫نجُبٌ ‪2006 ،‬و ؟‪ ،‬ص ‪13‬‬
‫مجلة الدراسات العليا‪-‬جامعة النيلين(مج‪( ،)3‬ع‪GCNU Journal ISSN:1858-6226:1/10/2015 )11‬‬

‫‪ٝ ، )ّ1936‬حَُهخرش ػِ‪ ٠‬حُٔويٍحص حُٔ‪ٜ٘‬ؼش ( ‪ ٝ . )ّ1948‬دػي إٔ ‪ٟٝ‬ؼض حُلَد حُؼخُٔ‪٤‬ش حُؼخٗ‪٤‬ش أ‪ُٝ‬حٍ‪ٛ‬خ ػَٔ ح‪ٖ٤ٓ٧‬‬
‫حُؼخّ ُ‪ ْٓ٨‬حُٔظليس (حُض‪ ١‬كِض ٓلَ ػ‪ٜ‬زش ح‪ )ْٓ٫‬ك‪ ٢‬ػخّ ‪ ّ1955‬ػِ‪ ٠‬طط‪َٝ٘ٓ َ٣ٞ‬ع حطلخه‪٤‬ش ‪ِ٣‬و‪ ًَ ٚ‬ح‪٫‬طلخه‪٤‬خص‬
‫حُي‪٤ُٝ‬ش حُظ‪ ٢‬ػويص كظ‪ ٠‬طخٍ‪٣‬و‪.ٚ‬‬
‫هي طٔو‪ ٞ‬ػٖ حُظط‪ ٍٞ‬حُؼِٔ‪٫ ٢‬كوخ ً حًظ٘خف أٗ‪ٞ‬حع ؿي‪٣‬يس ٖٓ حُٔ‪ٞ‬حى حُٔٔززش ُ‪٪‬ىٓخٕ ‪ ،‬طْ ط‪٤ٜ٘‬ؼ‪ٜ‬خ ك‪ ٢‬حُـخُذ ‪،‬‬
‫ٓؼَ ح‪ٓ٫‬ل‪٤‬ظخٓ‪٘٤‬خص ‪ٝ‬حُٔ‪ِٜٓٞ‬خص ‪ٝ‬حُزَحر‪ٞ٤‬طخٍحص ‪ٝ‬حُظ‪ُٜ ٢‬خ حٓظويحٓخص ‪١‬ز‪٤‬ش ٓؼظَف ر‪ٜ‬خ ‪ ٌُٖٝ ،‬أٓ‪٤‬ت حٓظؼٔخُ‪ٜ‬خ ‪ٝ .‬رؼي‬
‫حُظِح‪٣‬ي حُوط‪٪ُ َ٤‬طـخٍ رخُٔويٍحص ػِ‪ ٠‬حُ‪ٜ‬ؼ‪٤‬ي حُي‪٤ُٝ‬ل‪٤‬ؼوي‪ ١‬حُٔزؼ‪٘٤‬خص ‪ٝ‬حُؼٔخٗ‪٘٤‬خص ٖٓ حُوَٕ حُؼَ٘‪ٝ ٖ٣‬حكوض ح‪ْٓ٫‬‬
‫حُٔظليس ك‪ ٢‬ؿِٔظ‪ٜ‬خ حُؼخٓش حُٔخىٓش ك‪ ٢‬ك‪٤٘٤‬خ رظخٍ‪٣‬ن ‪ ّ1988/12/19‬ػِ‪ ٠‬حػظٔخى حطلخه‪٤‬ش ٌٓخكلش ح‪٫‬طـخٍ ؿ‪ َ٤‬حَُٔ٘‪ٝ‬ع‬
‫رخُٔ‪ٞ‬حى حُٔويٍس ‪ٝ‬حُٔئػَحص حُؼوِ‪٤‬ش ‪ ،‬حػظٔيص ٖٓ ك‪٤‬غ حُٔزيأ حٓظَحط‪٤‬ـ‪٤‬ش ػوخر‪٤‬ش ر٘ؤٕ حُٔ‪٤‬خٓش حُـ٘خث‪٤‬ش حُي‪٤ُٝ‬ش طـخ‪ٙ‬‬
‫حُٔويٍحص ك٘‪ٜ‬ض ػِ‪ ٠‬أ‪٣ُٞٝ‬ش طز٘‪ ٠‬طيحر‪ٜٓ َ٤‬خىٍس ح‪ٍ٫‬رخف حُ٘خطـش ػ٘‪ٜ‬خ ‪٘ٓٝ‬غ ؿٔ‪ َ٤‬ح‪ٞٓ٫‬حٍ ٖٓ ؿ‪ٜ‬ش ‪ٝ‬حُظؼخ‪ٕٝ‬‬
‫حُـِحث‪٤‬خُي‪ٔ٤ٓ٫ ٢ُٝ‬خ ك‪ٔ٤‬خ ‪٣‬ظؼِن رظِٔ‪ٔٔ٤‬ـَٓ‪٤‬خُٔويٍحص ‪ٝ‬حُٔٔخػيس حُوخٗ‪٤ٗٞ‬ش ك‪ ٢‬حُيػ‪ ٟٞ‬حُـِحث‪٤‬ش ٖٓ ؿ‪ٜ‬ش أهَ‪. ٟ‬‬
‫ك‪ ٢‬حُ‪ٞ‬هض حُلخ‪ٓ َٟ‬جش ‪ٓٝ‬ض ػَ٘ ٓخىس ٓويٍس ٓٔززش‬ ‫رٔ‪ٞ‬ؿذ ‪ ٌٙٛ‬ح‪٫‬طلخه‪٤‬خص حُٔظويٓش ططخٍ حَُهخرش حُي‪٤ُٝ‬ش‬
‫ُ‪٪‬ىٓخٕ ٖٓ ‪ٜٟ٘ٔ‬خ ح‪٫‬ك‪٘ٓٝ ٕٞ٤‬ظوخط‪ ٚ‬رخ‪ٟ٩‬خكش حُ‪ ٠‬حُٔ‪ٞ‬حى حُٔ‪ٜ٘‬ؼش حُٔٔززش ُ‪٪‬ىٓخٕ ٓؼَ حُٔ‪٤‬ؼخى‪ٝ ٕٝ‬حُز‪٤ُٔٞ‬ي‪ٝ . ٕٝ‬هي‬
‫‪ٝ‬هؼض ػِ‪ ٌٙٛ ٠‬ح‪٫‬طلخه‪٤‬خص ‪ٛٝ‬خىهض ػِ‪ٜ٤‬خ أًؼَ ٖٓ ٓجش ى‪ُٝ‬ش كظ‪ ٠‬ح‪ .24 ٕ٫‬حُ‪ ٠‬ؿخٗذ ‪ ٌٙٛ‬حُٔٔخػ‪ ٢‬حُي‪٤ُٝ‬ش حُظ‪ ٢‬طٔو‪٠‬ض‬
‫ػٖ ػوي ح‪٫‬طلخه‪٤‬خص حًٌُٔ‪ٍٞ‬س رٌُض ؿ‪ٜٞ‬ى حهِ‪٤ٔ٤‬ش ًز‪َ٤‬س ُِل‪ُِٞ٤‬ش ى‪ ٕٝ‬حٗظ٘خٍ حُٔويٍحص ‪ٝ‬حُلي ٖٓ أػخٍ‪ٛ‬خ ‪ ٖٓٝ ،‬ح‪٤ٔٛ٫‬ش‬
‫رٌٔخٕ ‪ٗ ٙ‬خ ح‪ٗ٫‬خٍس حُ‪ ٌٙٛ ٠‬حُـ‪ٜٞ‬ى ػِ‪ ٠‬حُٔٔظ‪ ٟٞ‬ح‪ٍٝ٧‬ر‪ٞ٤‬حُؼَر‪. ٢‬‬
‫كؼِ‪ ٠‬حُ‪ٜ‬ؼ‪٤‬ي ح‪ٍٝ٧‬ر‪ٝ ٢‬ك‪ ٠‬ا‪١‬خٍ ح‪٫‬طلخى ح‪ٍٝ٧‬ر‪ ٢‬طلض ٓظِش حُٔـِْ ح‪ٍٝ٧‬ر‪ ، ٢‬طْ ا‪٣‬ـخى حٓظَحط‪٤‬ـ‪٤‬خص ُِظؼخ‪ٕٝ‬‬
‫ح‪ٓ٫‬ظَحط‪٤‬ـ‪٤‬خطل‪ ٢‬طٌ‪ٖ٣ٞ‬‬ ‫ر‪ ٖ٤‬حُي‪ ٍٝ‬ح‪ٍٝ٫‬ر‪٤‬ش ك‪ٓ ٢‬ـخٍ ٌٓخكلش حُٔويٍحص ‪ٝ‬حٗظ‪ٜ‬خؽ ٓ‪٤‬خٓ‪٤‬خص ٍحىػش ‪ٟ‬ي‪ٛ‬خ ‪ٝ .‬طٌٖٔ ‪ٌٙٛ‬‬
‫‪٤ٛ‬جخص ٓوظِلش ٓظؼيىس ح‪َ١٫‬حف طٌ‪ٜٔٓ ٕٞ‬ظ‪ٜ‬خ ط٘ٔ‪٤‬ن ‪ٝ‬طلٔ‪ ٖ٤‬حُٔ‪٤‬خٓش حُؤؼ‪٤‬ش حُٔؼ٘‪٤‬ش ر٘ؤٕ حُٔويٍحص ‪ُٝ .‬وي ط‪٘ٔ٠‬ض‬
‫‪ ّ1990‬ك‪ ٢‬رؼ‪ ٞ‬ك‪ُٜٜٞ‬خ ٓٔخثَ هخٗ‪ٕٞ‬‬ ‫‪ٝ ّ1985‬حطلخه‪٤‬خص ططز‪٤‬و‪ٜ‬خ ُؼخّ‬ ‫حطلخه‪٤‬ش طٌٖ٘٘ ر‪ ٖ٤‬حُي‪ ٍٝ‬ح‪ٍٝ٫‬ر‪٤‬ش ُؼخّ‬
‫ك‪٢‬‬ ‫حُـ٘خث‪٤‬خ‪ٍٝ٧‬ر‪ٌُٔ ٢‬خكلش حُؼ‪ٜ‬خرخص حُي‪٤ُٝ‬ش حُٔظخؿَس رخُٔويٍحص‬ ‫حُٔويٍحص حُـِحث‪ٝ ٢‬ططز‪٤‬و‪ٝ . ٚ‬طْ اٗ٘خء حٌُٔظذ‬
‫حُٔـخٍ ح‪ٍٝ٧‬ر‪٤‬خٓظ٘خىح حُ‪ ٠‬حطلخه‪٤‬ش ٓخٓظَم ‪ٝ ،‬ػِ‪ ٠‬ح‪ٓ٫‬خّ ٗلٔش أٗ٘جض حُ‪٤ٜ‬جش ح‪ٍٝ٫‬ر‪٤‬ش ‪ُ٘ 25‬ئ‪ ٕٝ‬حُٔويٍحص ‪ٓٝ‬وَ‪ٛ‬خ‬
‫(ُ٘ز‪ٗٞ‬ش ‪ُ )lissabon‬ظزخىٍ حُٔؼِ‪ٓٞ‬خص ‪ٝ‬اػيحى ح‪٫‬رلخع ك‪ ٍٞ‬حُٔويٍحص ‪ٝ‬حَُهخرش ػِ‪ٜ٤‬خ ‪ٝ .‬ك‪ٔ٤‬خ ػيح ًُي ػ٘‪ ٠‬حُٔـِْ‬
‫ح‪ٍٝ٧‬ر‪ٝ ٢‬ح‪٫‬طلخى ح‪ٍٝ٧‬ر‪ ٢‬رٔ٘خًَ ح‪٫‬طـخٍ رخُٔويٍحص ‪ٝ‬ػخُؾ ٓ‪ٟٞٞ‬ع ٓ‪ٜ‬خىٍس ح‪ٞٓ٫‬حٍ حُ٘خطـش ػٖ ح‪٫‬طـخٍ رخُٔويٍحص‬
‫‪ٝ‬ؿٔ‪ َ٤‬ح‪ٞٓ٫‬حٍ ك‪ ٢‬ح‪١٫‬خٍ حُوخٗ‪ُٜ ٢ٗٞ‬خ ‪ٝ‬طذٕ‪ٓ ٟ‬ـٔ‪ٞ‬ػش ٖٓ ح‪٫‬طلخه‪٤‬خص ر٘ؤٗ‪ٜ‬خ ‪.‬‬
‫ػِ‪ ٠‬حُٔٔظ‪ ٟٞ‬حُؼَر‪ ٢‬طؼَٔ حُزِيحٕ حُؼَر‪٤‬ش ٓغ رؼ‪ٜ٠‬خ حُزؼ‪ ٞ‬طلض ٓظِش حُـخٓؼش حُؼَر‪٤‬ش ُٔ‪ٞ‬حؿ‪ٜ‬ش حٌُِٔ٘ش ك‪٢‬‬
‫حُ٘طخم حُؼَر‪ ، ٢‬كوي حٗ٘ؤص حُـخٓؼش حُؼَر‪٤‬ش حٌُٔظذ حُي‪٤ُٝ‬خُؼَر‪ُ٘ ٢‬ج‪ ٕٞ‬حُٔويٍحص ػخّ ‪ ، ّ1961‬حٌُ‪ً ٟ‬خٕ كظ‪ ٠‬ػخّ‬
‫‪ ّ1982‬أكي ٌٓخطذ حُٔ٘ظٔش حُؼَر‪٤‬ش ُِيكخع ح‪٫‬كظ‪٤‬خ‪ ، ٢١‬ػْ حٗظوَ حُ‪ٓ ٠‬ـِْ ‪ٍُٝ‬حء حُيحهِ‪٤‬ش حُؼَد‪ٝ .‬حُـَ‪ ٖٓ ٝ‬حٗ٘خء‬
‫‪ٝ‬حُظ‪ٓ ٢‬ظظوٌ ك‪ ٖٓ ًَ ٢‬ى‪ ٍٝ‬حُـخٓؼش حُؼَر‪٤‬ش ٌُٔخكلش ٍُحػش حُٔويٍحص‬ ‫‪ٌٛ‬ح حٌُٔظذ ‪َٓ ٞٛ‬حهزش حُظيحر‪ َ٤‬حُٔظوٌس‬
‫‪٘ٛٝ‬خػظ‪ٜ‬خ ‪ٝ‬طؼخ‪ٜ٤١‬خ ‪ٝ‬ح‪٫‬طـخٍ ر‪ٜ‬خ ىحهَ كي‪ٝ‬ى‪ٛ‬خ ‪ٝ‬حُؼَٔ ػِ‪٘ٓ ٠‬غ ط‪٣َٜ‬ز‪ٜ‬خ ٖٓ طِي حُي‪ ٍٝ‬أ‪ ٝ‬حُ‪ٜ٤‬خ ‪٘٣ٝ .‬ظْ ‪ٌٛ‬ح حٌُٔظذ‬
‫ُِظ‪ٜ‬ي‪١‬‬ ‫ك‪ ٢‬حُـخٓؼش حُؼَر‪٤‬ش ُ‪ٟٞ‬غ حُوط‪ٝ ٢‬ح‪ٓ٫‬ظَحط‪٤‬ـ‪٤‬خص حُ‪ُٓ٬‬ش‬ ‫رخٓظَٔحٍ حؿظٔخػخص ى‪٣ٍٝ‬ش ر‪ ٖ٤‬حُي‪ ٍٝ‬ح‪٫‬ػ‪٠‬خء‬
‫ٌُِٔ٘ش حُٔويٍحص ‪٣ٝ‬ظؼخ‪ٓ ٕٝ‬غ حُٔ٘ظٔخص ‪ٝ‬ح‪٫‬ؿ‪ِٜ‬س حُي‪٤ُٝ‬ش حُظ‪ ٢‬ط٘ظَى ٓؼ‪ ٚ‬ك‪ ٢‬حُـَ‪ٞٓ ٝ‬حء طزخىٍ حُزل‪ٞ‬ع ‪ٝ‬حُيٍحٓخص‬

‫‪ -25‬أسرفغ ػذد إَٔاع انًخذساد انخبأؼخ نهشلبثخ يٍ يٍ ػبو ‪1945‬و ٔحزٗ ػبو ‪ 1970‬و يٍ أحذٖ ٔػشش‪ ٍٚ‬يبدح انٗ يئخ يبدح ٔفٗ جبَت ػبو ‪ 1971‬و رًك ػبدح رشر‪ٛ‬ت انجذأل يشح أخشٖ نزشًم انًؤصشاد انؼمه‪ٛ‬خ فبن‪ ٙ‬جبَت‬
‫انًٕاد انًخذسح انزمه‪ٛ‬ذ‪ٚ‬خ انًحظٕسح ُْبنك االٌ انًٕاد انًٓهٕعخ ٔانًٕاد انًُشطخ ٔانًٕاد انًغكُخ ٔانًٕاد انًُٓ‪ٛ‬خ َظش ‪ٚ‬شكض َٔه‪ٛ‬ض‪ ،‬انًشجغ انغبثك ‪ ،‬ص ‪108‬و‬
‫مجلة الدراسات العليا‪-‬جامعة النيلين(مج‪( ،)3‬ع‪GCNU Journal ISSN:1858-6226:1/10/2015 )11‬‬

‫حُؼِٔ‪٤‬ش أ‪ ٝ‬ح‪ٗ٫‬ظَحى رخُٔئطَٔحص ‪ٝ‬حُ٘ي‪ٝ‬حص ‪ُٝ .‬ؼَ ٖٓ أًزَ حٗـخُحط‪ ٚ‬اػيحى حُوخٗ‪ ٕٞ‬حُؼَر‪ ٢‬حُٔ‪ٞ‬كي ُِٔويٍحص‪،‬‬
‫‪ٝ‬ح‪ٓ٫‬ظَحط‪٤‬ـ‪٤‬ش حُؼَر‪٤‬ش ُ‪ٓ٬‬ظؼٔخٍ ؿ‪ َ٤‬حَُٔ٘‪ٝ‬ع ُِٔويٍحص ‪ٝ‬حُٔئػَحص حُؼوِ‪٤‬ش ‪ٝ‬حٌُ‪ ٖ٣‬أػظٔي‪ٔٛ‬خ ٓـِْ ‪ٍُٝ‬حء حُيحهِ‪٤‬ش‬
‫حُؼَد ػخّ ‪ ، ّ1986‬ػِ‪ ٠‬إٔ حُظؼخ‪ ٕٝ‬حُؼَر‪ ٢‬حُ٘خَٓ ُْ ‪٘ٔ٣‬غ رطز‪٤‬ؼش حُلخٍ حُز‪٬‬ى حُؼَر‪٤‬ش ٖٓ حُظؼخ‪ ٕٝ‬حُؼ٘خث‪ٝ ، ٢‬حٌُ‪ٟ‬‬
‫طـٔي ك‪ ٢‬حٗؼوخى حُؼي‪٣‬ي ٖٓ ح‪٫‬طلخه‪٤‬خص حُؼ٘خث‪٤‬ش ك‪ٔ٤‬خ ر‪ ٖ٤‬رؼ‪ ٞ‬حُي‪ ٍٝ‬حُؼَر‪٤‬ش ُٔؼخُـش رؼ‪ ٞ‬حُو‪٠‬خ‪٣‬خ حُٔظؼِوش ر‪ ٌٜٙ‬حٌُِٔ٘ش‬
‫‪26‬‬
‫‪.‬‬
‫حُٔظـ‪َ٤‬حص حُظ‪َ١ ٢‬أص ػِ‪ٌِ٘ٓ ٢‬ش حُٔويٍحص‪:‬‬
‫طؤط‪ ٌٙٛ ٢‬حُـِث‪٤‬ش ٓظ٘خ‪ُٝ‬ش حُٔظـ‪َ٤‬حص حُ‪َ١ ٢‬أص ػِ‪ٌِ٘ٓ ٢‬ش حُٔويٍحص ‪ٝ‬ػ‪ٞ‬حَٓ ‪ٝ‬أٓخُ‪٤‬ذ حُظ‪٣َٜ‬ذ حُي‪٢ُٝ‬‬
‫ُِٔويٍحص رخػظزخٍ إٔ ‪ ٖ٣ٌٛ‬حُزؼي‪ ٖٓ ٖ٣‬حُٔٔظـيحص حُظ‪ ٢‬طط‪ٍٞ‬ص ًؼ‪َ٤‬حً ك‪ ٢‬ه‪٤٠‬ش حُٔويٍحص‪ ،‬كخ‪٩‬طـخٍ ؿ‪ َ٤‬حَُٔ٘‪ٝ‬ع ك‪٢‬‬
‫حُٔويٍحص ٌِٓ٘ش ػخُٔ‪ ٫.1٢‬طوظ‪ َٜ‬ػِ‪ ٢‬رؼ‪ ٞ‬حُي‪ ،ٍٝ‬اٗٔخ طٔظي ُظَ٘ٔ ؿٔ‪٤‬غ هخٍحص حُؼخُْ ‪ٝ‬إ طِح‪٣‬يص ك‪ ٢‬رؼ‪ ٞ‬حُٔ٘خ‪١‬ن‬
‫ٓؼَ أَٓ‪ٌ٣‬خ حُ٘ٔخُ‪٤‬ش ‪ٝ‬أٍ‪ٝ‬رخ حُـَر‪٤‬ش ‪ٝ ،‬أٍ‪ٝ‬رخ حَُ٘ه‪٤‬ش ‪ٝ‬حُ‪٤‬خرخٕ ‪ٝ‬رؼ‪ ٞ‬أؿِحء ٖٓ حَُ٘م ح‪ ، ٢ٓٝ٧‬كِوي أىص حُظط‪ٍٞ‬حص‬
‫ك‪ ٢‬أٗظٔش ح‪٫‬ط‪ٜ‬خ‪٫‬ص ‪ٝ‬حُٔ‪ٞ‬ح‪٬ٛ‬ص اُ‪ ٢‬طط‪ ٍٞ‬هيٍحص ٓ‪َٜ‬ر‪ ٢‬حُٔويٍحص ٖٓ ٗوَ ٓ‪٤‬خى‪ ٖ٣‬حُٔؼـــًَش اُ‪ٞٓ ٢‬حهغ ؿي‪٣‬يس ‪،‬‬
‫‪ٝ‬طلَ‪٣‬ي أٓ‪ٞ‬حُ‪ ْٜ‬ك‪ ٍٞ‬حُؼخُْ‪ًٔ ،‬خ طٌٔ٘‪ٞ‬ح ٖٓ طـ‪ ِ٤ٜ‬أٗلٔ‪ ْٜ‬رؤكيع ٓخ هيٓش حُؼِْ ٖٓ أِٓلش ‪ٝ‬طٌ٘‪ُٞٞ‬ؿ‪٤‬خ ٓظط‪ٍٞ‬س ‪ٝ‬هزَحء‬
‫‪ٝ‬ك‪ ٢‬حُٔوخرَ كبٗ‪ ٚ‬ك‪ٜٗ ٢‬خ‪٣‬ش حُؼٔخٗ‪٤٘٤‬خص حطـ‪ٜ‬ض ى‪ ٍٝ‬أَٓ‪ٌ٣‬خ حُ٘ٔخُ‪٤‬ش ‪ٝ‬أٍ‪ٝ‬رخ‪ٝ ،‬آٓ‪٤‬خ ‪ٝ‬حُزخٓ‪٤‬ل‪ ٢ٌ٤‬حُ‪ ٢‬ط‪ٞ‬ػ‪٤‬ن حُظؼخ‪ٓ ٕٝ‬غ‬
‫ًَٗخث‪ ٖٓ ْٜ‬ى‪ ٍٝ‬أَٓ‪ٌ٣‬خ حُ‪٬‬ط‪٤٘٤‬ش ‪ٝ ،‬ى‪ ٍٝ‬حٌُخٍ‪٣‬ز‪ٝ ، ٢‬حَُ٘م ح‪ٝ ، ٢ٓٝ٧‬ؿ٘‪ٞ‬د َٗم آٓ‪٤‬خ ‪ ،‬ر‪ٔ٘٤‬خ ٓؼض ح‪ ْٓ٧‬حُٔظليس‬
‫حُ‪ ٢‬ط٘ٔ‪٤‬ش ا‪١‬خٍ حُؼَٔ حُي‪ُِ ٢ُٝ‬ؼَٔ ‪ٟ‬ي طـخٍس حُٔويٍحص‪.‬‬
‫‪٘٣ٝ‬ظز‪ ٚ‬ك‪ ٢‬ط‪ ١ٍٞ‬كٌ‪ٓٞ‬خص ٓؼ‪٘٤‬ش ك‪ ٢‬أٗ٘طش ؿ‪ََٝ٘ٓ٤‬ػش ُظـخٍس حُٔويٍحص‪ٝٝ ،‬ؿ‪ٞ‬ى ػ‪٬‬هخص ٓ٘ز‪ٛٞ‬ش ٓغ‬
‫رؼ‪ ٞ‬ؿٔخػخص ح‪ٍٛ٩‬خد ‪ٝ‬حُٔويٍحص ‪ Narco – terrorist groups‬كبٕ ًؼ‪َ٤‬حً ٖٓ حُي‪ ٍٝ‬هي طِح‪٣‬ي حٗ٘ـخُ‪ٜ‬خ رؼ‪٬‬هخص‬
‫هل‪٤‬ش ٓغ آزَح‪٣ٍٞ١‬خص ُ‪٪‬طـخٍ ك‪ ٢‬حُٔويٍحص ‪ٝ ،‬رٌَ٘ ٓوظ‪ٞٓٝ َٜ‬ؿِ ‪ ٌٖٔ٣‬حُ٘ظَ حُ‪ٌِ٘ٓ ٢‬ش حُٔويٍحص ى‪٤ُٝ‬خً – ‪ٝ‬كن‬
‫‪"The Production‬حٍُِحػش ‪ٝ‬حُظوِ‪٤‬ن ‪ٝ‬حُظ‪٤ٜ٘‬غ" ‪ ،‬حُظ‪ٜ‬ي‪َ٣‬‬ ‫حَُإ‪٣‬ش حُظوِ‪٤‬ي‪٣‬ش – ػِ‪ ٢‬أٗ‪ٜ‬خ ط٘ظَٔ ػِ‪ ٢‬ح‪ٗ٩‬ظخؽ‬
‫‪ً " Marketing‬ظـخٍس ػخُٔ‪٤‬ش " ‪ ،‬حُظؼخ‪ٝ ٢١‬ح‪٩‬ىٓخٕ ‪،‬‬ ‫‪ " Exportation‬حُظوِ‪ٝ ٖ٣‬حُ٘وَ ‪ٝ‬حُظ‪٣َٜ‬ذ‪ ،‬حُظٔ‪٣ٞ‬ن‬
‫‪Gangland-‬‬ ‫ٗزٌخص ؿٔ‪ َ٤‬ح‪ٞٓ٧‬حٍ ‪ ، Money Laundering Net Works‬ح‪٧‬ػٔخٍ حُٔيَٓس ُ‪٪‬ؿَحّ حُٔ٘ظْ‬
‫‪ ، style executions‬حُلٔخى حُلٌ‪ " ٢ٓٞ‬حُٔ‪ٞ‬ظل‪ ٕٞ‬حُؼٔ‪ ، Corruption of public officials "ٕٞ٤ٓٞ‬اٗ٘خء‬
‫‪Well- armed private‬‬ ‫ه‪ٞ‬حص ه‪٤ٜٛٞ‬ش " ؿ‪ َ٤‬كٌ‪٤ٓٞ‬ش ِٓٔلش ؿ‪٤‬يحً ًحص هيٍحص ػِ‪ ٢‬ح‪ٗ٫‬ظ‪ٜ‬خًخص حُؼٌَٔ‪٣‬ش‬
‫‪ٝ .)armies‬أى‪ ٟ‬ط٘خٓ‪ ٢‬هط‪ٗ ١ٞ‬وَ حُٔويٍحص ػزَ حُؼخُْ ‪ٝ‬طِح‪٣‬ي ػِٔ‪٤‬خص ؿَٔ ح‪ٞٓ٫‬حٍ حُٔظل‪ِٜ‬ش ٖٓ أٗ٘طش حُٔويٍحص‬
‫حُ‪ ٢‬حطٔخع حُ٘طخم حُــَحك‪ُِ ٢‬ؼِٔ‪٤‬خص ؿ‪ َ٤‬حَُٔ٘ػش ‪ٝ‬هي ٓخػي ًُي حُظط‪ ٍٞ‬حٌُز‪ َ٤‬ك‪ ٢‬حُٔ‪ٞ‬ح‪٬ٛ‬ص ‪ٝ‬ح‪٫‬ط‪ ٚ‬ح‪٫‬ص حُظ‪ ٢‬أىص‬
‫حُ‪ ٢‬ػ‪ُٔٞ‬ش ٌٓخٕ حُٔ‪ٞ‬م ‪ٝ ،‬طٔؼَ أرَُ حُظط‪ٍٞ‬حص حُظ‪ ٢‬ؿ‪َ٤‬ص ‪ ٌَ٤ٛ‬حُٔويٍحص حُي‪٤ُٝ‬ش ك‪ ٢‬حطٔخع ٗطخم حٗظ٘خٍ حُٔويٍحص‬
‫ك‪ ٍٞ‬حُؼخُْ‪ :‬كذحَُ ؿْ إٔ حٌُؼ‪ ٖٓ َ٤‬ح‪ ٫ ْٓ٧‬ط٘ظؾ حُٔويٍحص أ‪ ٝ‬أٗ‪ٜ‬خ ‪ ٫‬ط‪ ْ٠‬طؼيحىحً ًز‪َ٤‬حً ٖٓ حُٔظؼخِٓ‪ ٖ٤‬ك‪ٜ٤‬خ‪ ،‬كبٕ ٓ‪ٞ‬هؼ‪ٜ‬خ‬
‫ػِ‪ ٢‬هَ‪٣‬طش طـخٍس حُٔويٍحص ‪٣‬ؼط‪ٜ٤‬خ أ‪٤ٔٛ‬ش هخ‪ٛ‬ش ك٘‪٤‬ـ‪٣َ٤‬خ ك‪ ٢‬حُؼٔخٗ‪٤٘٤‬خص – ػِ‪ٓ ٢‬ز‪ َ٤‬حُٔؼخٍ – هي ظ‪َٜ‬ص ً٘وطش‬
‫ػز‪ٝ ٍٞ‬طَحِٗ‪٣‬ض ُِ‪ ٖ٣َٝ٤ٜ‬حُ‪ٍٞ‬حى ٖٓ ؿ٘‪ٞ‬د َٗم آٓ‪٤‬خ ك‪٣َ١ ٢‬ن ُِظٔ‪٣ٞ‬ن ك‪ ٢‬أ‪ٍٝ‬رخ ‪ٝ‬أَٓ‪ٌ٣‬خ حُ٘ٔخُ‪٤‬ش ‪ًٔ ،‬خ إٔ‬
‫حُٔ‪َٜ‬ر‪ ٖ٤‬حُ٘‪٤‬ـ‪ً ٖ٣َ٤‬خٕ ُ‪ ْٜ‬ى‪ ٍٝ‬رخٍُ ك‪ ٢‬ط‪٣َٜ‬ذ حٌُ‪ًٞ‬خ‪ ٖ٤٣‬حُٔ٘ظؾ رؤَٓ‪ٌ٣‬خ حُـ٘‪ٞ‬ر‪٤‬ش حُ‪ ٢‬أ‪ٍٝٝ‬رخ ‪ٝ‬ى‪ ٍٝ‬ح‪٫‬طلخى حُٔ‪ٞ‬ك‪٤‬ظ‪٢‬‬
‫‪27‬‬
‫حُٔخرن ‪ٓٝ ،‬ؼخٍ أهَ ٌُُي ‪ٓ ٞٛ ،‬خُ‪٣ِ٤‬خ حُظ‪ ٢‬طؼي ٓ‪ٞ‬هؼخ ً ُِظَحِٗ‪٣‬ض‪ًَِٓٝ ،‬حً ُظٔ‪ َ٣ٞ‬حُ‪.ٖ٣َٝ٤ٜ‬‬
‫ُ‪٤‬ز‪٤‬خ ‪ٝ‬حُٔويٍحص‪:‬‬

‫‪ -26‬نهزٕعغ أَظش ‪ ،‬كشٔعز‪ٛ‬ش ‪ ،‬انًشجغ انغبثك ‪ ،‬ص ‪ٔ 670‬يب ثؼذْب ‪ٕٚ ،‬ط فٌٕ عٕاس ٔاخش‪ ، ٍٚ‬أٔسثب ٔانًخذساد ‪ ،‬ص ‪ٔ 9‬يب ثؼذْب ٔص ‪ٔ 37‬ثؼذْب ‪ ،‬انجشعضذ ٔكبنًُٕد ‪ ،‬انًشجغ انغبثك ‪ ،‬ص ‪ٔ 31‬يب ثؼذْب ‪.‬‬
‫‪ .27‬ػبدل حغٍ انظ٘د‪ ،‬طج‪ٛ‬ؼخ ػًه‪ٛ‬بد غغ‪ٛ‬م اال و ٔال ػاللزٓب ثبَزشبس انًخذساد ‪ ،‬جبيؼخ َب‪ٚ‬ف انؼشث‪ٛ‬خ نهؼهٕو األيُ‪ٛ‬خ ‪ ،‬انش‪ٚ‬بع ‪2008 -‬و‪ -‬ص‪.11‬‬
‫مجلة الدراسات العليا‪-‬جامعة النيلين(مج‪( ،)3‬ع‪GCNU Journal ISSN:1858-6226:1/10/2015 )11‬‬

‫ػَف حُٔـظٔغ حُِ‪٤‬ز‪ ٢‬حُٔويٍحص ك‪ ٢‬حُؼ‪ٜ‬ي حُظًَ‪ٝ ٢‬حُؼ‪ٜ‬ي ح‪٣٫‬طخُ‪ٝ ٢‬ريأ ك‪ ٢‬حُظؼَف ػِ‪ٜ٤‬خ ك‪٘ٓ ٢‬ظ‪ٜ‬ق‬
‫حُٔظ‪٘٤‬خص ػٖ ‪٣َ١‬ن ػيى هِ‪ ٖٓ َ٤‬حُؼخثي‪ ٖٓ ٖ٣‬حُٔ‪ٜ‬ـَهخ‪ٛ‬ش ٓ‪ٝ َٜ‬ط٘خى‪ًٔ ،‬خ ُْ طٌٖ ُ‪٤‬ز‪٤‬خ ك‪ ٖٓ ّٞ٣ ٢‬ح‪٣٧‬خّ رِي ٍُحػش‬
‫‪ٝ‬اٗظخؽ ُِٔويٍحص ‪ً ٌُٖٝ‬خٗض ُ‪٤‬ز‪٤‬خ ‪ٓٝ‬خُحُض رِي حٓظ‪٬ٜ‬ى ‪ٝ‬ػز‪ُِٔ ٍٞ‬ويٍحص حُوخىٓش اُ‪ٜ٤‬خ ٖٓ هخٍؽ حُلي‪ٝ‬ى ‪ ُْٝ‬طؼَف ُ‪٤‬ز‪٤‬خ‬
‫ك‪ ٢‬حُٔخرن ؿ‪ َ٤‬حُؤ‪ ٍٞ‬حُٔلِ‪٤‬ش ً‪ٜ٘‬خػش ؿ‪َٝ٘ٓ َ٤‬ػش ‪ ٌُٖٝ .‬ه‪ ٍ٬‬حُؼَ٘‪٘ٓ ٖ٣‬ش ح‪٧‬ه‪َ٤‬س طلخهٔض حٌُِٔ٘ش ‪ُٝ‬حى ٖٓ‬
‫كيط‪ٜ‬خ ىه‪ ٍٞ‬أٗ‪ٞ‬حع ؿي‪٣‬يس ٖٓ حُٔويٍحص ُِز‪٬‬ى ‪َٓ ٍٝ٧‬س ‪ٝ‬ط٘‪ٞ‬ػض ‪َ١‬م حُظؼخ‪ُِٔ ٢١‬ويٍحص ‪ُٝ‬حى ٖٓ هط‪ٍٞ‬ط‪ٜ‬خ طؼخ‪٢١‬‬
‫ٓويٍ حُ‪ ٖ٣َٝ٤ٜ‬ػٖ ‪٣َ١‬ن حُلوٖ ك‪ ٢‬ح‪ٍٝ٧‬ىس ٓٔخ طٔزذ ك‪ ٢‬ا‪ٛ‬خرش حٌُؼ‪ ٖٓ َ٤‬حُٔيٓ٘‪ ٖ٤‬ػِ‪ ٠‬حُٔويٍحص رخ‪َٓ٧‬ح‪ٝ‬‬
‫حُوط‪َ٤‬س حَُٔطزطش رخُظؼخ‪ ٢١‬ػٖ ‪٣َ١‬ن حُلوٖ ‪ َٝٓ ٢ٛٝ‬حُظ‪ٜ‬خد حٌُزي ‪ٝ‬ح‪٣٩‬يُ ‪ٝ‬ؿ‪َٛ٤‬خ‪.‬‬
‫ُْ طٌٖ ٌِٓ٘ش حُٔويٍحص ك‪٤ُ ٢‬ز‪٤‬خ ‪ٝ‬ح‪ٟ‬لش حُٔؼخُْ كظ‪ ٠‬طْ حكظظخف هْٔ ػ‪٬‬ؽ حُٔيٓ٘‪ ٖ٤‬رٔٔظ٘ل‪ ٠‬ح‪َٓ٧‬ح‪ٝ‬‬
‫حُ٘لٔ‪٤‬ش رطَحرِْ ‪ ٞٛٝ‬حٌُ‪ ١‬ػَُف رؤْ ( ُ‪٣‬خى ) ُؼ‪٬‬ؽ ح‪٩‬ىٓخٕ ‪ًٝ‬خٕ ًُي ك‪ ٢‬ريح‪٣‬ش حُظٔؼ‪٘٤‬خص ( ‪ًٝ (ّ 1992‬خٕ ح‪٫‬ػظوخى‬
‫حُٔخثي ُي‪ ٟ‬حُِـ٘ش حٌُِٔلش ربىحٍس حُؤْ إٔ حُلخ‪٫‬ص حُظ‪ٓ ٢‬ظظويّ ُِؼ‪٬‬ؽ ٓظٌ‪ ٕٞ‬كخ‪٫‬ص طؼخ‪ُِ ٢١‬ؤ‪ ٍٞ‬أ‪ٓ ٝ‬ويٍ حُل٘‪ٖ٤‬‬
‫‪٣ ٌُٖٝ‬ظلخؿؤ حُـٔ‪٤‬غ رؤٕ ‪ ٖٓ %90‬حُلخ‪٫‬ص حُٔظويٓش ُِؼ‪٬‬ؽ ‪ٞ١‬حػ‪٤‬ش ًخٗض طَؿذ ك‪٤‬خُؼ‪٬‬ؽ ٖٓ اىٓخٕ ٓويٍ حُ‪.28 ٖ٣َٝ٤ٜ‬‬
‫ك‪٘ٓ ٢‬ظ‪ٜ‬ق حُظٔؼ‪٘٤‬خص ُحىص كيس حٌُِٔ٘ش رب‪ٞ٣‬حء رؼ‪ٓ ٞ‬يٓ٘‪ ٢‬حُٔويٍحص ٖٓ ( حُز٘خص ) ‪ ٖٓ ٖٛٝ‬حُٔيٓ٘خص ػِ‪ٓ ٠‬ويٍ‬
‫(أ‪ٞ٣ ٫ ١‬ؿي‬ ‫حُ‪ًٝ ٖ٣َٝ٤ٜ‬خٕ ‪٣‬ظْ ا‪ٞ٣‬حث‪ ٖٜ‬ك‪ ٢‬أهٔخّ َُِٔ‪ ٝ‬حُ٘لٔ‪ ٢‬ك‪٤‬غ ‪ٞ٣ ٫‬ؿي هْٔ ػ‪٬‬ؽ ُِٔيٓ٘خص ػِ‪ ٠‬حُٔويٍحص‬
‫هْٔ هخ‪ ٙ‬رخُ٘ٔخء حُٔيٓ٘خص ) ٓغ طلخهْ حٌُِٔ٘ش ر‪ ٖ٤‬ح‪ٗ٩‬خع ‪ ًْ ..‬ح ٗ‪ٜ‬يص حُٔ٘‪ٞ‬حص ح ُٔخ‪٤ٟ‬ش طؼخ‪ ٢١‬رؼ‪ ٖٓ ٞ‬ح‪٧‬كيحع‬
‫ُِٔويٍحص رٔوظِق أٗ‪ٞ‬حػ‪ٜ‬خ ‪ًٔ ،‬خ ٗ‪ٜ‬ي ‪ٌٛ‬ح حُؤْ اؿَحء حُظلخُ‪ َ٤‬حُطز‪٤‬ش ُِٔيٓ٘‪ ٖ٤‬ػِ‪ ٠‬حُٔويٍحص حُوخ‪ٛ‬ش رخُظ‪ٜ‬خد حٌُزي‬
‫ٗ‪ٞ‬ع ( ر‪ٝ ) ٢‬طلخُ‪ َ٤‬حٌُزي ٗ‪ٞ‬ع ( ٓ‪ٝ ) ٢‬طلخُ‪ َ٤‬ح‪٣٩‬يُ ك‪ٜٗ ٢‬خ‪٣‬ش ٓ٘ش ‪ ّ 2000‬أ‪ ١‬رٔؼ٘‪ ٠‬إٔ حُلخ‪٫‬ص حُظ‪ ٢‬طْ ا‪ٞ٣‬حث‪ٜ‬خ هزَ‬
‫‪ ٌٙٛ‬حٍٓ٘ش ُْ طـَ‪ُٜ ٟ‬خ حُظلخُ‪ َ٤‬حُطز‪٤‬ش حُوخ‪ٛ‬ش ر‪ ٌٜٙ‬ح‪َٓ٧‬ح‪. ٝ‬‬
‫ًؼ‪ ٖٓ َ٤‬حُٔيحكؼ‪٘٣ ٖ٤‬ظَ‪٤ُِ ٕٝ‬ز‪٤‬خ ًزِي ػز‪ ٍٞ‬ح‪ ٫‬حٗ‪ٜ‬خ ُْ طؼي ًٌُي رَ أٗ‪ٜ‬خ أ‪ٛ‬زلض ى‪ُٝ‬ش ٓٔظ‪ٌِٜ‬ش ُِٔويٍحص ‪ٝ‬هي‬
‫ط‪ٜ‬زق ٓ٘ظـش اًح ُْ طظ‪٠‬خكَ حُـ‪ٜٞ‬ى ُٔ٘غ ًُي‪" ،‬هخ‪ٛ‬ش رؼي حًظ٘خف ٍِٓػش ُِٔويٍحص رٔ٘طوش ح‪٧‬ر‪٤‬خٍ‪ ،‬حُظ‪ ٢‬طزؼي ٗل‪50 ٞ‬‬
‫ً‪ِٓٞ٤‬ظَح ؿ٘‪ٞ‬د َٗم ر٘ـخُ‪ًٔ. "١‬خُ‪ٞ‬كع حٍطلخع ٓئَٗ حُـَ‪ٔ٣‬ش حُ٘خطـش ػٖ طؼخ‪ ٢١‬حُٔويٍحص‪ ،‬حُظ‪ ٢‬هيٍص ر٘ل‪1255 ٞ‬‬
‫ؿَ‪ٔ٣‬ش حػظيحء ٓوظِلش ه‪ ٍ٬‬ح‪٧‬ػ‪ٞ‬حّ ‪ٝ ّ2010 –2005‬كن ح‪٩‬ك‪ٜ‬خث‪٤‬خص حَُٓٔ‪٤‬ش حُ‪ٜ‬خىٍس ػٖ ؿ‪ٜ‬خُ حُزلغ حُـ٘خث‪ًٔ ،٢‬خ‬
‫حٍطلؼض ٓئَٗحص حُوظَ حُؼٔي ‪ٝ‬حَُٔهش رخ‪ًَ٩‬ح‪ ٙ‬حُظ‪ُ ٢‬حىص ٖٓ ‪ 80‬ؿَ‪ٔ٣‬ش ه‪ ٍ٬‬ػخّ ‪ 2000‬اُ‪ 487 ٠‬ؿَ‪ٔ٣‬ش ك‪ ٢‬ػخّ‬
‫‪ 367‬ه‪٤٠‬ش ػخّ ‪ 2000‬اُ‪ 842 ٠‬ك‪ ٢‬ػخّ ‪.ّ2007‬‬ ‫‪ ،2007‬اُ‪ ٠‬ؿخٗذ حٍطلخع ٓئَٗ َٓهش حُٔ‪٤‬خٍحص حٌُ‪٣ ١‬ويٍ ر٘ل‪ٞ‬‬
‫‪ٟ ٖٓ 2007‬ز‪ِٞ٤ً 11029 ٢‬ؿَحٓخ ٖٓ ٓويٍ‬ ‫‪ٝٝ‬كن حُظوخٍ‪ َ٣‬حَُٓٔ‪٤‬ش طٌٖٔ ؿ‪ٜ‬خُ ٌٓخكلش حُٔويٍحص ه‪ ٍ٬‬ػخّ‬
‫حُل٘‪ِٞ٤ً 38600ٝ ،ٖ٤‬ؿَحٓخ ٖٓ حُ‪ِٞ٤ً 7.690 ٝ ،ٖ٣َٝ٤ٜ‬ؿَحٓخص ٖٓ حٌُ‪ًٞ‬خ‪ ٖٓ 1039110 ٝ ،ٖ٤٣‬ح‪٧‬هَح‪ ٙ‬حُٔويٍس‪.‬‬
‫‪15343‬ه‪٤٠‬ش ر‪ ٖ٤‬أػ‪ٞ‬حّ ‪ ، ّ2007-2000‬حط‪ ْٜ‬ك‪ٜ٤‬خ‬ ‫‪ٝٝ‬كن ٗلْ حُٔ‪ٜ‬يٍ ‪ َٛٝ‬ػيى حُو‪٠‬خ‪٣‬خ حُٔظ‪ِٜ‬ش رخُٔويٍحص اُ‪٠‬‬
‫‪ٗ 22791‬و‪ٜ‬خ‪ٝ ،‬هي ‪ِٛٝ‬ض ًٔ‪٤‬خص حُل٘‪ ٖ٤‬ح‪ً٧‬ؼَ ٍ‪ٝ‬حؿخً حُٔ‪٠‬ز‪١ٞ‬ش ه‪ ٌٙٛ ٍ٬‬حُلظَس اُ‪ِٞ٤ً62928 ٠‬ؿَحٓخ‪.29‬‬
‫ط٘‪ َ٤‬حُظوخٍ‪ َ٣‬حُ‪ ٠‬طِح‪٣‬ي حٗظ٘خٍ حُٔويٍحص رؼي حُؼ‪ٍٞ‬س ك‪٤‬غ ػِح حُٔوظ‪ًُ ٕٜٞ‬ي اُ‪ ٠‬حُلخُش ح‪٤٘ٓ٫‬ش حُٔ‪٤‬جش حُظ‪٢‬‬
‫طؼ‪ٜ٘٤‬خ ُ‪٤‬ز‪٤‬خ اً ‪ٝ‬ؿي طـخٍ حُٔويٍحص ٓ٘خم ؿ‪٤‬ي ‪ٔ٣‬خٍٓ‪ ٕٞ‬ك‪ ٚ٤‬ػِٔ‪ ْٜ‬ى‪ٍ ٕٝ‬ه‪٤‬ذ أ‪ ٝ‬كٔ‪٤‬ذ ٓغ ‪ٝ‬ؿ‪ٞ‬ى ؿطخء ٍٓٔ‪ٖٓ ٢‬‬
‫رؼ‪ ٞ‬حُـ‪ٜ‬خص حُٔٔظل‪٤‬يس ٖٓ حُلخُش ح‪٤٘ٓ٫‬ش حُٔخثزش ك‪٤ُ ٢‬ز‪٤‬خ ‪ ،‬أ‪ٟ‬ق حُ‪ًُ ٢‬ي حُلي‪ٝ‬ى حُٔلظ‪ٞ‬كش ٓغ ًَ ٖٓ ط٘خى ‪ٝ‬حُٔ‪ٞ‬ىحٕ‬
‫حُظلٌي ح‪ ١َٓ٧‬ك‪ ٢‬حُٔـظٔغ حُِ‪٤‬ز‪ ٢‬رٔزذ حُلَ‪ٝ‬د‬ ‫‪ٝ‬حُـِحثَ ‪ٝ‬ط‪ٝ َٜٓٝ ْٗٞ‬حُ٘‪٤‬ـَ‪ .‬أٓخ حؿظٔخػ‪٤‬خ ً كخ‪ٓ٧‬زخد طؼ‪ٞ‬ى حُ‪٢‬‬
‫‪ٝ‬حُِ٘‪ٝ‬ف ك‪ ٬٠‬ػٖ حُـ‪ٝ َٜ‬ح‪٩‬كزخ‪١‬خص ‪ٝ‬ح‪ٟ٫‬طَحرخص حُؼوِ‪٤‬ش ‪ٍٝ‬كخم حُٔ‪ٞ‬ء ‪ٝ‬حُزطخُش‪ًٔ ،‬خ أٗخٍص حُظوخٍ‪ َ٣‬اُ‪ ٠‬إٔ ٗل‪ٞ‬‬

‫‪www.google.com .‬‬
‫‪29‬‬
‫مجلة الدراسات العليا‪-‬جامعة النيلين(مج‪( ،)3‬ع‪GCNU Journal ISSN:1858-6226:1/10/2015 )11‬‬

‫‪ٓ 1200‬يٖٓ ٖٓ ٓوظِق ٓ٘خ‪١‬ن حُز‪٬‬ى ‪١‬طخرؼ‪ ٕٞ‬حٍع‪٫‬ؽ ك‪ٜٓ ٢‬قحص ٗلٔ‪٤‬ش‪ ،‬ر‪٣ ٠َٟٓ ْٜ٘٤‬ؼخٗ‪ ٖٓ ٕٞ‬ح‪ٟ٫‬طَحرخص حُؼوِ‪٤‬ش‪.‬‬
‫أٓخ أػٔخٍ حُٔيٓ٘‪ ٖ٤‬كبٕ أؿِز‪٣َٗ ٖٓ ْٜ‬لش حُ٘زخد ‪ٝ‬طظَح‪ٝ‬ف أػٔخٍ‪ٓ ْٛ‬خ ر‪ 15 ٖ٤‬اُ‪ 40 ٠‬ػخٓخ ً‪ًٔ .‬خ إٔ ‪٘ٛ‬خى أػيحىح ًز‪َ٤‬س‬
‫ٖٓ حُٔيٓ٘‪ٌ٘٣ ُْ ٖ٤‬ق ػ٘‪ٜ‬خ رؼي‪.‬‬
‫ؿ‪ َ٤‬إٔ ‪ ٌٙٛ‬ح‪٩‬ك‪ٜ‬خءحص ؿ‪ َ٤‬ىه‪٤‬وش رخ‪ٟ٩‬خكش حُ‪ ٢‬حُ٘و‪ ٚ‬حُلخى ك‪ ٢‬حُٔؼِ‪ٓٞ‬خص ك‪ ٍٞ‬حُٔويٍحص ‪ًُٝ‬ي ُ‪٠‬ؼق حُٔـ‪٬‬ص‬
‫حَُٓٔ‪٤‬ش ٖٓ ؿخٗذ ‪ٝ‬حَُٔ‪٣‬ش حُظ‪٣ ٢‬لخ‪ ١‬ر‪ٜ‬خ ِٓق حُٔويٍحص ٖٓ حُـخٗذ ح‪٫‬هَ ًؤَٓ ‪١‬ز‪٤‬ؼ‪ ٢‬ك‪ ٢‬ظَ حُظَ‪ٝ‬ف حُٔ‪٤‬خٓ‪٤‬ش‬
‫‪ٝ‬ح‪٤٘ٓ٧‬ش حُظ‪ ٢‬طؼ‪ٜ٘٤‬خ ُ‪٤‬ز‪٤‬خ‪.‬‬
‫طط‪ٍٞ‬حص ؿي‪٣‬يس كيػض ك‪ ٢‬حُؼخُْ ‪ٝ‬ك‪ ٢‬ؿـَحك‪٤‬خ حُٔويٍحص رؼي ًُي ُحىص ٖٓ كيس ٌِٓ٘ش حُٔويٍحص رِ‪٤‬ز‪٤‬خ ‪ٝ‬ؿؼِض‬
‫ٖٓ ُ‪٤‬ز‪٤‬خ رِي ػز‪ٍ ٍٞ‬ث‪ُِٔ ٢ٔ٤‬ويٍحص ٓٔخ ُحى ٖٓ ػيى كخ‪٫‬ص ح‪٩‬ىٓخٕ ػِ‪ ٠‬حُٔويٍحص ىحهَ ُ‪٤‬ز‪٤‬خ ‪ ٌٙٛٝ‬حُظط‪ٍٞ‬حص‬
‫‪ٝ‬حُٔظـ‪َ٤‬حص ‪:٢ٛ‬‬
‫آزخٗ‪٤‬خ ا‪ٗ ٫‬خىٍحً‬ ‫‪ .1‬هلَ ‪٣َ١‬ن حُٔويٍحص ر‪ ٖ٤‬حٓزخٗ‪٤‬خ ‪ٝ‬حُٔـَد ‪ ،‬كِْ طؼي ط‪َٜ‬د حُٔويٍحص حُٔـَر‪٤‬ش ‪ٍٝٝ٧‬رخ ػٖ ‪٣َ١‬ن‬
‫حُطَ‪٣‬ن حُـِحثَ‪٣‬ش ‪٣َ١ ٢ٛٝ‬ن‬ ‫ٓٔخ ؿؼَ طـخٍ حُٔويٍحص ‪٣‬زلؼ‪ ٕٞ‬ػٖ ‪٣َ١‬ن آهَ ُظ‪٣َٜ‬ذ حُٔويٍحص ‪ٍٝٝ٧‬رخ كٌخٗض‬
‫ؿ‪ َ٤‬أٖٓس رٔزذ ‪ٝ‬ؿ‪ٞ‬ى حُـٔخػخص حُِٔٔلش ك‪ ٢‬حُـِحثَ ‪٘ٛٝ‬خى حُطَ‪٣‬ن حُِ‪٤‬ز‪٤‬ش ‪٣َ١ ٢ٛٝ‬ن أٖٓ س ‪ٗٝ‬خٓغس ُِؼَٔ ك‪ٚ٤‬‬
‫ُظ‪٣َٜ‬ذ حُٔويٍحص‪.‬‬
‫‪ .2‬هلَ حُطَ‪٣‬ن ر‪ ٖ٤‬أَٓ‪ٌ٣‬خ ‪ٝ‬حٌُٔٔ‪٤‬ي رٔزذ حُ‪ٜ‬ـَس ٓٔخ أػَ ػِ‪ ٠‬ط‪٣َٜ‬ذ حُٔويٍحص ٖٓ حٌُٔٔ‪٤‬ي ‪ٌ٣َٓ٧‬خ ‪ٝ ،‬حٌُٔٔ‪٤‬ي‬
‫ط٘ظؾ ‪ ٖٓ % 25‬ه٘ذ حُل٘‪ ٖ٤‬ػِ‪ٔٓ ٠‬ظ‪ ٟٞ‬حُؼخُْ ‪٫ٝ‬ري ُظـخٍ حُٔويٍحص ٖٓ ط‪٣َٜ‬ذ ‪ ٌٙٛ‬حُٔويٍحص هخٍؽ حٌُٔٔ‪٤‬ي ‪،‬‬
‫‪ٝ‬أهَد ‪٣َ١‬ن آٖٓ ُظـخٍ حُٔويٍحص ‪ ٞٛ‬حُطَ‪٣‬ن اُ‪٣ٍٞٓ ٠‬ظخٗ‪٤‬خ ‪ ٖٓٝ‬ػْ اُ‪ ٠‬أ‪ٍٝٝ‬رخ ‪ُ ،‬ظؤهٌ رٌُي ٗلْ ‪٣َ١‬ن حُٔويٍحص‬
‫حُٔـَر‪٤‬ش‪.‬‬
‫‪ .3‬ى‪ ٍٝ‬ؿَد أكَ‪٣‬و‪٤‬خ ‪ ٢ٛٝ‬ر٘‪ٝ ٖ٤‬حُظ‪ٞ‬ؿ‪ٝٞ‬حُٔ٘ـخٍ ‪٣ٍٞٓٝ‬ظخٗ‪٤‬خ حُظ‪ٜٗ ٢‬يص ه‪ ٍ٬‬حُٔ٘‪ٞ‬حص ح‪٧‬ه‪َ٤‬س ٍُحػش ُو٘ذ حُل٘‪ٖ٤‬‬
‫‪ٝ‬ه٘وخٕ ح‪٧‬ك‪ ٌٙٛٝ ٕٞ٤‬حٍُِحػش ُِٔويٍحص ُ‪ٔ٤‬ض ُ‪ٓ٬‬ظ‪٬ٜ‬ى حُٔلِ‪ُِ ٌُٖٝ ٢‬ظـخٍس حُؼخُٔ‪٤‬ش ؿ‪ َ٤‬حَُٔ٘‪ٝ‬ػش ‪ٕ٧‬‬
‫أ‪ٛ‬لخد ‪ ٌٙٛ‬حٍُِحػش ُ‪ٞٔ٤‬ح ٖٓ ‪ ٌٙٛ‬حُي‪ ٖٓ ٌُٖٝ ٍٝ‬ى‪ ٍٝ‬أهَ‪ٓ ٟ‬ؼَ‪ٝ‬كش رظـخٍس حُٔويٍحص ٓؼَ ى‪ ٍٝ‬أَٓ‪ٌ٣‬خ حُ‪٬‬ط‪٤٘٤‬ش‬
‫‪ٞٓٝ‬ف ط‪َٜ‬د ‪ ٌٙٛ‬حُٔويٍحص ‪ٍٝٝ٧‬رخ ػِ‪ٗ ٠‬لْ ‪٣َ١‬ن حُٔويٍحص حُٔـَر‪٤‬ش ‪.‬‬
‫‪ .4‬كز‪ٞ‬د حُ‪ِٜٓٞ‬ش ‪ٝ‬أهطَ‪ٛ‬خ ٓويٍ ( ح‪ًٔ٩‬ظخُ‪ٝ ) ١‬حُظ‪ً ٢‬خٗض طزخع ك‪ ٢‬ى‪ ٍٝ‬أ‪ٍٝٝ‬رخ حُـَر‪٤‬ش رؤٓؼخٍ ه‪٤‬خُ‪٤‬ش ‪٘ٛ‬ؼض ك‪٢‬‬
‫حُٔوظزَحص حَُٔ‪٣‬ش ري‪َٗ ٍٝ‬م أٓ‪٤‬خ ‪ٝ‬أ‪ٛ‬زلض طزخع رٔزخُؾ ُ‪٤ٛ‬يس ؿيحً ‪ٝ‬هي ٗ‪ٜ‬يص ‪ ٌٙٛ‬حُٔويٍحص حُوط‪َ٤‬س ط‪ٞ‬حؿي ك‪٢‬‬
‫ٓ‪ٞ‬م حُٔويٍحص حُِ‪٤‬ز‪ ٢‬ه‪ ٍ٬‬حُٔ٘‪ٞ‬حص حُٔخ‪٤ٟ‬ش ‪ٜٗٝ‬يص ‪ٟ‬زط‪٤‬خص ؿ‪ٜ‬خُ ٌٓخكلش حُٔويٍحص ًٔ‪٤‬ش ٖٓ ‪ ٌٙٛ‬حُٔويٍحص‬
‫حُوط‪َ٤‬س‪.‬‬
‫‪ .5‬حٍطلخع ًٔ‪٤‬خص حُٔويٍحص حُٔ‪٠‬ز‪١ٞ‬ش ك‪٤ُ ٢‬ز‪٤‬خ ‪ُٝ‬ـٔ‪٤‬غ أٗ‪ٞ‬حع حُٔويٍحص ٓغ ٓ‪٬‬كظش إٔ ٓخ ‪٣‬ظْ ‪ٟ‬زط‪ٔ٣ ٫ ٚ‬ؼَ ك‪ ٢‬أك‪َ٠‬‬
‫ح‪٧‬ك‪ٞ‬حٍ ا‪ٓ ٫‬خ ر‪ٔٓ % 15 – 10 ٖ٤‬خ ‪٣‬ظْ ؿِز‪ُِ ٚ‬زِي أ‪ ١‬رٔؼ٘‪ ٠‬إٔ ٓخ ‪٣‬ظْ ‪ٟ‬زط‪ ٖٓ ٚ‬حُٔويٍحص ك‪٤ُ ٢‬ز‪٤‬خ ‪ٔ٣ ٫‬ؼَ ا‪٫‬‬
‫ؿِء رٔ‪ ٢٤‬ؿيحً ٓٔخ ىهَ ُ‪٤‬ز‪٤‬خ ٓ‪ٞ‬حء طْ ط‪٣َٜ‬ز‪ُ ٚ‬زِي آهَ أ‪ ٝ‬طْ ر‪٤‬ؼ‪ٝ ٚ‬طؼخ‪ ٚ٤١‬أ‪ِ٣ ٫ ٝ‬حٍ ٓوِٗخً ك‪٤ُ ٢‬ز‪٤‬خ ‪ٝ ..‬ط٘‪َ٤‬‬
‫اك‪ٜ‬خث‪٤‬خص ؿ‪ٜ‬خُ ٌٓخكلش حُٔويٍحص إٔ ٓخ طْ ‪ٟ‬زط‪ ٚ‬ه‪ ٍ٬‬حُلظَس ٖٓ ٓ٘ش ‪ ّ2000‬حُ‪٘ٓ ٢‬ش ‪ َٜ٣ ّ 2009‬حُ‪ ٢‬ك‪ٞ‬حُ‪٢‬‬
‫( ‪ ِٞ٤ً ) 83862‬ؿَحّ ٖٓ ٓويٍ حُل٘‪ٟٝ ٖ٤‬ز‪ ِٞ٤ً ) 267 ( ٢‬ؿَحّ ٖٓ ٓويٍ حُ‪ٟٝ ٖ٣َٝ٤ٜ‬ز‪ٖٓ ِٞ٤ً)36 ( ٢‬‬
‫ٓويٍ حٌُ‪ًٞ‬خث‪ٟٝ ٖ٤‬ز‪)1.420.000( ٢‬هَ‪ ٖٓ ٙ‬ح‪٧‬هَح‪ ٙ‬حُٔويٍس ‪.‬‬
‫‪ .6‬حٍطلخع ػيى ه‪٠‬خ‪٣‬خ حُٔويٍحص ‪ٝ‬ػيى حُٔظ‪ ٖ٤ٜٔ‬ك‪ ٌٙٛ ٢‬حُو‪٠‬خ‪٣‬خ ك‪٤‬غ ط٘‪ َ٤‬اك‪ٜ‬خث‪٤‬خص ؿ‪ٜ‬خُ ٌٓخكلش حُٔويٍحص رؤٕ ػيى‬
‫‪ٓ ) 28513‬ظ‪ٖٓ ْٜ‬‬ ‫ه‪٠‬خ‪٣‬خ حُٔويٍحص هي رِؾ ( ‪ ) 19328‬ه‪٤٠‬ش ٓويٍحص ‪ٝ‬حٕ ػيى حُٔظ‪ ٖ٤ٜٔ‬ك‪ ٌٙٛ ٢‬حُو‪٠‬خ‪٣‬خ هي رِؾ (‬
‫حُـ٘ٔ‪ٓ ٖٓٝ ٖ٤‬وظِق ح‪٧‬ػٔخٍ ‪ًُٝ‬ي ه‪ ٍ٬‬حُلظَس ٖٓ ٓ٘ش ‪ ّ2000‬اُ‪ ٠‬حَُرغ ح‪ُ٘ٔ ٍٝ٧‬ش ‪. 2009‬‬
‫مجلة الدراسات العليا‪-‬جامعة النيلين(مج‪( ،)3‬ع‪GCNU Journal ISSN:1858-6226:1/10/2015 )11‬‬

‫‪ٝ .7‬ؿ‪ٞ‬ى ح‪ٓ٧‬زخد ‪ٝ‬حُؼ‪ٞ‬حَٓ حُيحكؼش ُظؼخ‪ٝ ٢١‬طـخٍس حُٔويٍحص ر‪ ٖ٤‬حُ٘زخد ىحهَ حُٔـظٔغ حُِ‪٤‬ز‪ُٝ ٢‬ؼَ ٖٓ أ‪ٜٔٛ‬خ ( حُزطخُش‬
‫‪ -‬حُلَحؽ ‪ٍ -‬كخم حُٔ‪ٞ‬ء ‪ -‬ط‪ٞ‬حكَ حُٔويٍحص ‪ٟٝ‬ؼق حٓظ‪ٜ‬ـخٗ‪ٜ‬خ ىحهَ حُٔـظٔغ ‪ٍ -‬ه‪ ٚ‬حُٔويٍحص ‪ٟ -‬ؼق حُظَر‪٤‬ش حُي‪٤٘٣‬ش ‪-‬‬
‫‪ٟ -‬ؼق حَُهخرش ػِ‪ ٠‬حُلي‪ٝ‬ى ‪ٝ‬حُٔ٘خكٌ ‪-‬حُـ‪ َٜ‬رخُٔويٍحص ‪ٝ‬أػخٍ‪ٛ‬خ ‪ -‬كذ‬ ‫‪١‬ـ‪٤‬خٕ حُـخٗذ حُٔخى‪ ١‬ػِ‪ٞٗ ٠‬حك‪ ٢‬حُٔـظٔغ‬
‫حُظـَرش ‪ٝ‬حُٔلخًخس ‪ -‬حُزلغ ػٖ ح‪٩‬ػخٍس ‪ٝ‬حُٔظغ حُلٔ‪٤‬ش ‪ -‬ح‪٧‬كٌخٍ ‪ٝ‬حُٔؼظويحص حٌُخًرش ‪ٝ‬حُوخىػش ػٖ حُٔويٍحص ‪ -‬ػيّ ط٘ل‪ٌ٤‬‬
‫حُظَ٘‪٣‬ؼخص حُوخ‪ٛ‬ش رظـخٍس حُٔويٍحص ‪ -‬حُلوَ ‪ -‬ط‪ٞ‬كَ حُٔخٍ ُي‪ ٟ‬حُزؼ‪ٞٓ- ٞ‬ء حُظَر‪٤‬ش ‪ٝ‬حُظ٘٘جش ح‪٫‬ؿظٔخػ‪٤‬ش ‪-‬حُؼوخكخص‬
‫حُيه‪ِ٤‬ش ‪ٝ‬حَُٔ‪٠٣‬ش ‪ -‬طي‪ ٍٞٛ‬حُو‪ٝ ْ٤‬حُٔؼَ ىحهَ حُٔـظٔغ ‪ -‬حُلَ٘ ‪ٝ‬ح‪٩‬كزخ‪ ١‬حُٔظٌٍَ‪ٟ -‬ؼق حَُهخرش ػِ‪ ٠‬ح‪٧‬ر٘خء ‪ -‬ح‪َٓ٧‬ح‪ٝ‬‬
‫حُ٘لٔ‪٤‬ش ) ‪ًٝ.‬خٕ ٗظ‪٤‬ـش ًُي ًِ‪ ٚ‬حٍطلخع ػيى كخ‪٫‬ص ح‪ٞ٣٩‬حء رخُٔ‪ٜ‬لخص حُؼ‪٬‬ؿ‪٤‬ش حُؼ‪٬‬ػش حُؼخِٓش ك‪ٓ ٢‬ـخٍ ػ‪٬‬ؽ ‪ٝ‬طؤ‪َ٤ٛ‬‬
‫ٓيٓ٘‪ ٢‬حُٔويٍحص ‪ٝ‬هي أٗخٍص ح‪٩‬ك‪ٜ‬خث‪٤‬خص حُ‪ٜ‬خىٍس ػٖ ‪ ٌٙٛ‬حُٔئٓٔخص حُؼ‪٬‬ؿ‪٤‬ش ه‪ ٍ٬‬حُلظَس ‪ .ّ2008 - 1992‬ػِ‪ ٠‬إٔ‬
‫ػيى كخ‪٫‬ص ح‪ٞ٣٩‬حء ‪ ْ٤ُٝ‬ػيى حُٔيٓ٘‪ ٖ٤‬ػِ‪ ٠‬حُٔويٍحص هي حهظَد ٖٓ ‪ 81‬أُق كخُش ا‪ٞ٣‬حء ٖٓ حُـ٘ٔ‪ٓ ( ٖ٤‬غ ٓ‪٬‬كظش إٔ‬
‫حُٔظويٓ‪ُِ ٖ٤‬ؼ‪٬‬ؽ ‪ ِٕٜٞ٣‬ك‪ ٢‬أك‪ َ٠‬ح‪٧‬ك‪ٞ‬حٍ اُ‪ % 20 ٠‬كو‪ ٖٓ ٢‬حُٔـٔ‪ٞ‬ع حُلو‪٤‬و‪ُِٔ ٢‬يٓ٘‪ ٖ٤‬ك‪ ٢‬حُزِي ) ٓغ ٓ‪٬‬كظش ًٌُي‬
‫إٔ ُ‪٤‬ز‪٤‬خ رِي طلٌٔ‪ ٚ‬حُ‪ٔٛٞ‬ش ح‪٫‬ؿظٔخػ‪٤‬ش أًؼَ ٖٓ أ‪٢ٗ ١‬ء أهَ ‪ٓٝ‬ؼ٘‪ًُ ٠‬ي إٔ ٖٓ ‪٣‬ظويٓ‪ُِ ٕٞ‬ؼ‪٬‬ؽ ‪ ْٛ‬كو‪ ٖٓ ٢‬طوِ‪ٜٞ‬ح‬
‫ٖٓ ‪ٌٛ‬ح حُ‪ ْٛٞ‬أ‪ ٖٓ ٝ‬حٌُ‪ ُْ ٖ٣‬طؼي ُي‪ ْٜ٣‬حُويٍس ٌَُِ٘حٕ ‪ٝ‬حُٔوخ‪ٓٝ‬ش ‪ٛٝ‬ئ‪٫‬ء ‪ٔ٣ ٫‬ؼِ‪ ٕٞ‬ا‪ ٫‬حُوِ‪ ٖٓ َ٤‬حُٔيٓ٘‪ ، ٖ٤‬أ‪ٟ‬ق حٍ‪ٟ‬‬
‫ًُي إٔ ؿٔ‪٤‬غ ح‪ٍ٧‬هخّ ‪ٝ‬ح‪٩‬ك‪ٜ‬خث‪٤‬خص ك‪ٓ ٢‬ـخٍ (طـخٍس ‪ٝ‬اىٓخٕ حُٔويٍحص) ‪ ٢ٛ‬أٍهخّ ًخًرش ‪ٝ‬هخىػش ًُي إٔ طـخٍس ‪ٝ‬اىٓخٕ‬
‫حُٔويٍحص ٖٓ حُـَحثْ حُظ‪ ٢‬طٔخٍّ ك‪ ٢‬حُولخء اً ٖٓ حُؼٔ‪ٓ َ٤‬ؼَكش حُؼيى حُلو‪٤‬و‪ٞٓ ٢‬حء ُؼيى حُٔيٓ٘‪ ٖ٤‬ػِ‪ ٠‬حُٔويٍحص أ‪ٝ‬‬
‫ٌُٔ‪٤‬خص حُٔويٍحص حُظ‪ ٢‬ىهِض ُِ‪٤‬ز‪٤‬خ‪ٝ‬ر‪ٌٜ‬ح ك٘لٖ ٗؼظٔي ػِ‪ٓ ٠‬خ طْ ‪ٟ‬زط‪ ٖٓ ٚ‬حُٔويٍحص ‪ٝ‬ػِ‪ٓ ٠‬خ طْ ػ‪٬‬ؿ‪ٓ ٖٓ ٚ‬يٓ٘‪ٖ٤‬‬
‫ٌُُي طٌ‪ ٕٞ‬حؿِذ حٍهط‪ٝ ٢‬حٍكٔخرخص ‪ٝ‬حٍرَحٓؾ ‪ٞ٘٣‬ر‪ٜ‬خ حٌُؼ‪ ٖٓ َ٤‬حُ٘و‪.ٚ‬‬
‫حٗظ٘خٍ حىٓخٕ حُٔويٍحص ر‪ ٖ٤‬حُ٘زخد‪:‬‬
‫حُ٘زخد ‪ ْٛ‬حُو‪ٞ‬س ح‪ٓ٫‬خٓ‪٤‬ش ‪ٝ‬ر٘خس حُٔٔظوزَ ‪٣ٝ ،‬ؼَف حُ٘زخد رؤٗ‪ ٚ‬حُلِوش ر‪َٓ ٖ٤‬كِش حُطل‪ُٞ‬ش ‪َٓٝ‬كِش حًظٔخٍ‬
‫حُ٘‪٠‬ؾ حُـٔٔ‪ٝ ٢‬حُ٘لٔ‪ٝ ٢‬ح‪٫‬ؿظٔخػ‪ٔٗ٪ُ ٢‬خٕ ك‪٤‬غ طزيأ َٓكِش حُ٘زخد رظط‪ٍٞ‬حص حَُٔح‪ٛ‬وش ‪ٝ‬حُزِ‪ٞ‬ؽ ‪ٝ‬ط٘ظ‪ ٢ٜ‬رخُ٘‪٠‬ؾ‬
‫‪ٝ‬ح‪ٓ٫‬ظوَحٍ‪ًٔ ،30‬خ ‪٣‬ؼَف ػِٔخء ح‪٫‬ؿظٔخع حُ٘زخد رؤٗ‪ ٚ‬ظخ‪َٛ‬س حؿظٔخػ‪٤‬ش ٖٓ ه‪ُٜ٬‬خ ‪ٌ٣‬ظٔذ حُلَى حٌُٔخٗش ح‪٫‬ؿظٔخػ‪٤‬ش‬
‫حُٔو‪ٜٜ‬ش ُ‪ ٚ‬ك‪ ٢‬حُٔـظٔغ ‪ٝ،‬ػٔ‪ٓٞ‬خ ً كخٕ حُ٘زخد َٓكِش حٗظوخُ‪٤‬ش ُ‪ٜ‬خ ٓو‪ٓٞ‬خط‪ٜ‬خ حُ٘لٔ‪٤‬ش ‪ٝ‬ح‪٫‬ؿظٔخػ‪٤‬ش ‪ٝ‬حُز‪ُٞٞ٤‬ؿ‪٤‬ش‬
‫‪ٝ‬حُظخٍ‪٣‬و‪٤‬ش ٓ‪ٞ‬حء ًخٗض ‪ ٌٙٛ‬حَُٔكِش ح‪ٗ٫‬ظوخُ‪٤‬ش ‪ٛ‬خىثش أّ ػخ‪ٛ‬لش كخٕ ك‪ٜٜٔ‬خ ‪ٞٓٝ‬حؿ‪ٜ‬ظ‪ٜ‬خ َٓطز‪ ٢‬رل‪َٓ ًَ ْٜ‬كِش ٖٓ َٓحكَ‬
‫حُؼَٔ ػِ‪ ٠‬كيس ‪ٓٝ‬وخٍٗظ‪ٜ‬خ رخَُٔحكَ ح‪٧‬هَ‪.ٟ‬‬
‫ٖٓ حُٔؼَ‪ٝ‬ف إٔ َُٔكِش حُ٘زخد ه‪ٜ‬خث‪َٓ ٚ‬كِ‪٤‬ش ‪ ،‬كٖٔ حُ٘خك‪٤‬ش حُـٔٔ‪٤‬ش ‪٣‬زيأ حُـْٔ ك‪ ٢‬حُظٌَ٘ ‪٧‬هٌ حُ‪ٍٜٞ‬س‬
‫حٌُخِٓش ُ‪ٔٗ٪‬خٕ ‪ ٖٓٝ‬حُ٘خك‪٤‬ش حُؼوِ‪٤‬ش طظٔ‪ ٌٙٛ ِ٤‬حَُٔكِش ر‪٤‬وظش ػوِ‪٤‬ش ًز‪َ٤‬س كخَُٔح‪ٛ‬ن ‪٣‬لظخؽ حُ‪ ٠‬كَ‪٣‬ش ػوِ‪٤‬ش طٌٔ٘‪ٖٓ ٚ‬‬
‫طِو‪ٝ ٠‬طَط‪٤‬ذ ‪ٝ‬طلِ‪ َ٤‬حُٔؼِ‪ٓٞ‬خص ًٔخ طظٔ‪ ِ٤‬رطَف ح‪ٓ٧‬جِش ػِ‪ٗ ٠‬لٔ‪ٝ ٚ‬حُظٌ٘ي ك‪ ٢‬حُٔؼظويحص ‪ٝ‬حُٔزخىة ‪ٝ‬حُو‪ٝ ْ٤‬ك‪ٌٙٛ ٢‬‬
‫حَُٔكِش ‪ٜ٣‬ؼذ حه٘خػ‪ ٚ‬ح‪ ٫‬رٔخ ‪َ٣‬ح‪ٛ ٙ‬ل‪٤‬ق ٕ كخُ٘خد ‪ ٌُٕٞ ُ٣‬كِٔلش ك‪٤‬خط‪ ٚ‬حُوخ‪ٛ‬ش ك‪ ٌٙٛ ٢‬حَُٔكِش‪ .‬حٓخ ك‪َٓ ٢‬كِش‬
‫حَُٔح‪ٛ‬وش ‪٣‬ظ‪ َٜ‬حهظ‪ ٍ٬‬حُظ‪ٞ‬حُٕ ٓخ ر‪ ٖ٤‬حُي‪ٝ‬حكغ ‪ٝ‬ح‪ٍ٫‬حىس ‪ًُٝ‬ي ٖٓ ه‪ ٍ٬‬ظ‪ ٍٜٞ‬حُٔٔ‪ِ٤‬حص حُـ٘ٔ‪٤‬ش حُؼخٗ‪٣ٞ‬ش ك‪٤‬لظخؽ‬
‫حَُٔح‪ٛ‬ن حُ‪ ٠‬حػخىس حُظٌ‪٤‬ق ‪ٝ‬طلو‪٤‬ن ط‪ٞ‬حُٕ ؿي‪٣‬ي ر‪ ٖ٤‬ى‪ٝ‬حكؼ‪ ٚ‬حُ٘لٔ‪٤‬ش ‪ٝ‬ر‪ٓ ٖ٤‬خ ‪٣‬ـذ إٔ ‪٣‬لؼِ‪ٗ٩ ٚ‬زخع ‪ ٌٙٛ‬حُي‪ٝ‬حكغ ‪ٖٓٝ .31‬‬
‫حُو‪ٜ‬خث‪ً ٚ‬حص ح‪٤ٔٛ٧‬ش ك‪َٓ ٢‬كِش حُ٘زخد هخ‪٤ٛ‬ش حُل‪ٝ ٍٞ٠‬كذ ح‪ٓ٫‬ظط‪٬‬ع ‪ٝ‬ح‪ٓ٫‬ظلٔخٍ رلؼخً ػٖ حؿخرخص ٓو٘ؼش ٌُؼ‪َ٤‬‬
‫ٖٓ حُو‪٠‬خ‪٣‬خ ٍٓخى‪٣‬ش حُِ‪ ٕٞ‬رخُ٘ٔزش ُ‪ٌٛ.ٚ‬ح ك‪ ً٬٠‬ػٖ ٓ‪ َ٤‬حُ٘زخد ُ‪ٓ٬‬ظو‪ٝ ٍ٬‬طٌ‪ٍ ٖ٣ٞ‬أ‪ ١‬هخ‪ ٙ‬ك‪ ٢‬حُٔ‪ٟٞٞ‬ػخص حُظ‪٢‬‬
‫ط‪ٗٝ ْٜٜٔ‬ؼ‪ ٍْٛٞ‬رخُظلٌ‪ٝ َ٤‬حٍطلخع ٓلخ‪ٓٝ ْٜٔ٤ٛ‬لخ‪ُٝ‬ش ٓؼخُـش ح‪ٝ ٍٞٓ٧‬حُو‪٠‬خ‪٣‬خ ح‪٫‬ؿظٔخػ‪٤‬ش ‪ٝ‬حُلٌَ‪٣‬ش حُظ‪ ٢‬طٔٔ‪.ٚ‬‬

‫‪ .30‬يحًذ عاليّ غجبس٘ ‪ ،‬انخذيخ االجزًبػ‪ٛ‬خ ٔسػب‪ٚ‬خ انشجبة ف‪ ٙ‬انًجزًؼبد االعالي‪ٛ‬خ ‪ ،‬ط ‪ ، 2‬انًكزت انجبيؼ‪ ٙ‬انحذ‪ٚ‬ش – االعكُذس‪ٚ‬خ‪1989،‬و‪،‬ص ‪.20‬‬
‫‪ .31‬احًذ كًبل احًذ ‪ ،‬يُٓبط انخذيخ االجزًبػ‪ٛ‬خ ف‪ ٙ‬خذيخ انجًبػخ ‪ ،‬يكزت انخبَج‪ ، ٙ‬انمبْشح ‪1979 ،‬و ‪ ،‬ص ‪.190‬‬
‫مجلة الدراسات العليا‪-‬جامعة النيلين(مج‪( ،)3‬ع‪GCNU Journal ISSN:1858-6226:1/10/2015 )11‬‬

‫رخ‪ٟ٩‬خكش ُِزلغ ػٖ حُٔؼَ حُؼِ‪٤‬خ ‪ٝ‬حُو‪ ْ٤‬ح‪٧‬ه‪٬‬ه‪٤‬ش حُظ‪ ٠َٟ٣ ٢‬ر‪ٜ‬خ حُـْ٘ ح‪٧‬هَ‪ًٔ ،‬خ ‪٣‬ظْٔ حُ٘زخد رَٔػش حُظـ‪ٝ َ٤‬حُٔ‪َ٤‬‬
‫ُِؼ٘ق ‪ٝ‬كذ حُظـَرش ‪ٝ‬حُٔوخ‪َ١‬س ‪ٝ‬حُظ‪ٍٜٝٞ‬ح‪ٛ٫‬ظٔخّ رـٔٔ‪ٓٝ ٚ‬ظ‪ِٓٝ َٜٙ‬زٔ‪ٝ ٚ‬حٗخهظ‪.ٚ‬‬
‫أٓخ ػٖ ه‪ٜ‬خث‪ ٚ‬حُ٘زخد ك‪ ٢‬حُٔـظٔغ حُِ‪٤‬ز‪ ٢‬كخٗ‪ ِٕٞ٤ٔ٣ ْٜ‬حُ‪ٔٓ ٠‬خٍٓش حُؼَٔ حٌُٔظز‪ ٢‬كو‪ ٢‬ر‪ٔ٘٤‬خ ‪َٜ٣‬ر‪ٖٓ ٕٞ‬‬
‫حُؼَٔ حُ‪٤‬ي‪ ١ٝ‬أ‪ ٝ‬حُٔ‪ ًَٕٞ٘٣ٝ ٢ٜ٘‬حُ‪ ٢‬ك‪٤‬خس حُيػش ‪ٝ‬حًَُ‪ ٕٞ‬حُ‪ ٢‬حَُحكش ‪ٝ‬حُ‪ٜ‬ي‪ٝ‬ء ‪ٝ‬ح‪ٓ٫‬ظوَحٍ ‪ٝ‬ك‪ً ٢‬حص حُ‪ٞ‬هض ‪ٕٞ٘ٔ٣‬‬
‫أٗلٔ‪ ْٜ‬رؤٕ طلَ ؿٔ‪٤‬غ ٓ٘خًِ‪ ْٜ‬حُل‪٤‬خط‪٤‬ش‪ ٖٓٝ .‬حُظ‪ٞ‬ح‪ َٛ‬حُـي‪َ٣‬س رخًٌَُ ك‪ٌٛ ٢‬ح حُ‪ٜ‬يى طِي حُظخ‪َٛ‬س حُظ‪ ٢‬طؼَف رخْٓ‬
‫ظخ‪َٛ‬س (حَُك‪ )ٞ‬حُظ‪ ٢‬طؼ٘‪ٍ ٢‬ك‪ ٞ‬حُ٘زخد ُِٔؼخ‪ٝ َ٤٣‬حُو‪ٝ ْ٤‬حُِٔطش ‪ٝ‬حُظ‪ٞ‬ؿ‪ ٚ٤‬حٌُ‪ٔ٣ ١‬خٍٓ‪ ٚ‬حٌُزخٍ ػِ‪ ٌٙٛٝ ، ْٜ٤‬حُلخُش‬
‫طظط‪ ٍٞ‬ك‪ً ٢‬ؼ‪ ٖٓ َ٤‬ح‪٧‬ك‪٤‬خٕ حُ‪َٛ ٠‬حع أؿ‪٤‬خٍ طٌ‪ٗ ٕٞ‬ظ‪٤‬ـظ‪ ٚ‬حُظَٔى ػِ‪ ٠‬حُٔئٓٔخص حُٔـظٔؼ‪٤‬ش ‪ٝ‬أ‪ُٜٝ‬خ ح‪َٓ٧‬س ػْ‬
‫حُٔـظٔغ كخُٔئٓٔخص حَُٓٔ‪٤‬ش ‪ ٖٓٝ‬ػْ طؤط‪ ٢‬حُٔئٓٔخص حُوخٗ‪٤ٗٞ‬ش ك‪ٓ ٢‬ويٓش حُـ‪ٜ‬خص حُظ‪ٞ٣ ٢‬حؿ‪ٜٜ‬خ حُ٘خد‪.‬‬
‫‪ ) 200‬كخُش ٖٓ حُٔيٓ٘‪ ٖ٤‬ػِ‪ ٠‬حُٔويٍحص ( كخ‪٫‬ص‬ ‫‪ٝ‬هي أػزظض اكي‪ ٟ‬حُيٍحٓخص حُٔلِ‪٤‬ش حُظ‪ ٢‬أؿَ‪٣‬ض ك‪( ٍٞ‬‬
‫ح‪ٞ٣٩‬حء رخُٔئٓٔخص حُؼ‪٬‬ؿ‪٤‬ش ) رؤٕ ٓؼظْ حُٔظويٓ‪ُِ ٖ٤‬ؼ‪٬‬ؽ ٖٓ اىٓخٕ حُٔويٍحص ‪ٓ ٖٓ ْٛ‬ظؼخ‪ ٢١‬حُٔويٍحص حُز‪٠٤‬خء‬
‫( حُ‪ ) ٖ٣َٝ٤ٜ‬ر٘ٔزش ‪ ٖٓ ْٛٝ %97‬حُٔظؼخ‪ ٖ٤١‬ػٖ ‪٣َ١‬ن حُلوٖ ك‪ ٢‬ح‪ٍٝ٧‬ىس ر٘ٔزش ٓج‪٣ٞ‬ش ‪ِٛٝ‬ض اُ‪ٌُٖٝ % 84 ٠‬‬
‫ٖٓ ه‪ ٍ٬‬حُ‪٠‬زط‪٤‬خص ‪٣‬ظ‪٠‬ق إٔ ٓويٍ حُل٘‪ ٞٛ ٖ٤‬ح‪ً٧‬ؼَ حٗظ٘خٍحً ك‪ ٢‬ؿٔ‪٤‬غ أٗلخء ُ‪٤‬ز‪٤‬خ ‪ ٌُٖٝ ،‬طزو‪ٔٓ ٠‬ؤُش ‪ٌِ٘ٓٝ‬ش‬
‫إٔ ٓويٍ حُل٘‪ٔ٣ ٫ ٖ٤‬زذ ح‪٩‬ىٓخٕ ك‪ ًٖٛ ٢‬حٌُؼ‪ٓ ٖٓ َ٤‬ظؼخ‪ٌُُ ٚ٤١‬ي ‪٣ ٫‬ظويٓ‪ُِ ٕٞ‬ؼ‪٬‬ؽ ٍؿْ إٔ رؼ‪ ٞ‬أٗ‪ٞ‬حع‬
‫حُل٘‪ ٖ٤‬طٔزذ اىٓخٗخ ً أًؼَ ٖٓ أ‪ٓ ١‬ويٍ أهَ ‪ٝ .‬أٗخٍص حُيٍحٓش رؤٕ أؿِذ حُٔيٓ٘‪٣ ٖ٤‬وؼ‪ ٕٞ‬ك‪ ٢‬حُلجش حُٔ٘‪٤‬ش ٓخ ر‪ٖ٤‬‬
‫( ‪٘ٓ ) 35 – 18‬ش ‪ًُٝ‬ي ر٘ٔزش ‪ٝ %86‬إٔ ٗٔزش ‪ % 78‬ط‪ٞ‬هل‪ٞ‬ح ػٖ حُيٍحٓش ه‪ ٍ٬‬حَُٔكِظ‪ ٖ٤‬ح‪٩‬ػيحى‪٣‬ش ‪ٝ‬حُؼخٗ‪٣ٞ‬ش‬
‫‪ٝ..‬أٍؿغ أؿِز‪ ْٜ‬إٔ ٓزذ طؼخ‪ُِٔ ٚ٤١‬ويٍحص ‪ٍ ْٛ‬كخم حُٔ‪ٞ‬ء ‪ٝ‬ح‪ٛ٧‬يهخء حُٔظؼخ‪ُِٔ ٖ٤١‬ويٍحص ‪ًُٝ‬ي ر٘ٔزش ‪ِٛٝ‬ض اُ‪٠‬‬
‫‪ًٔ % 79‬خ أٗخٍص حُيٍحٓش رؤٕ حؿِذ حُٔيٓ٘‪ ٖ٤‬ػِ‪ ٠‬حُٔويٍحص ‪ٌ٣ ٫‬ظل‪ ٕٞ‬رٔويٍ ‪ٝ‬حكي ‪٣ ٌُٖٝ‬ظؼخ‪ ٕٞ١‬أًؼَ ٖٓ ٗ‪ٞ‬ع‬
‫‪ًٝ‬خٕ ًُي ر٘ٔزش ‪ِٛٝ‬ض اُ‪ًٔ ، % 83 ٠‬خ أٗخٍص حُيٍحٓش رخٕ ٗٔزش ًز‪َ٤‬س ؿيحً ٖٓ حُٔيٓ٘‪ ٖ٤‬ػِ‪ ٠‬حُٔويٍحص ك‪٤ُ ٢‬ز‪٤‬خ‬
‫ٓخٍٓ‪ٞ‬ح أكي أٗ‪ٞ‬حع حُـَ‪ٔ٣‬ش ( هخ‪ٛ‬ش حَُٔهش )ُظ‪ٞ‬ك‪ َ٤‬ػٖٔ حُٔويٍحص‪ٝ .‬أٗخٍص حُيٍحٓش إٔ ٗٔزش ‪ ٖٓ % 70‬حُٔيٓ٘‪ٖ٤‬‬
‫‪٣ ٖٔٓ ْٛ‬ؼِٔ‪ٝ ٕٞ‬حٕ حُ٘ٔزش حُزخه‪٤‬ش ‪ً %30‬خٗ‪ٞ‬ح ٖٓ حُؼخ‪ ٖ٤ِ١‬أ‪٣ ٖٔٓ ٝ‬ؼِٔ‪ ٕٞ‬أك‪٤‬خٗخً ‪٣ٝ‬ظ‪ٞ‬هل‪ ٕٞ‬ػٖ حُؼَٔ ‪ٝ .‬أٗخٍص‬
‫حُيٍحٓش رخٕ ٗٔزش ‪ ٖٓ % 55‬حُٔيٓ٘‪ ٖ٤‬طويٓ‪ٞ‬ح ُِؼ‪٬‬ؽ رؼي َٓ‪ ٍٝ‬ػ‪٬‬ػش ٓ٘‪ٞ‬حص ػِ‪ ٠‬طؼخ‪ُِٔ ْٜ٤١‬ويٍحص ‪ًُٝ‬ي رٔزذ‬
‫‪،‬‬ ‫هيٍط‪ ْٜ‬ػِ‪ ٠‬حُٔوخ‪ٓٝ‬ش ه‪ ٍ٬‬حُٔ٘‪ٞ‬حص ح‪ٝ ٢ُٝ٧‬ظ٘‪ ْٜ‬رؤٗ‪ٔ٣ ْٜ‬ظط‪٤‬ؼ‪ ٕٞ‬حُٔ‪٤‬طَس ػِ‪ ٠‬أٗلٔ‪ ْٜ‬ه‪ ٍ٬‬كظَس حُظؼخ‪٢١‬‬
‫‪ٝ‬أٗخٍص حُيٍحٓش رؤٕ ٗٔزش ‪ ٖٓ % 76‬حُٔيٓ٘‪ ٖٓ ْٛ ٖ٤‬كجش ؿ‪ َ٤‬حُٔظِ‪ٝ‬ؿ‪ًُٝ ٖ٤‬ي رٔزذ إٔ حُٔظؼخ‪ُِٔ ٖ٤١‬ويٍحص‬
‫‪٠٣‬ؼ‪ٔٓ ٕٞ‬خُش حُِ‪ٝ‬حؽ ك‪َٓ ٢‬حكَ ٓظؤهَس ٖٓ طلٌ‪.32َْٛ٤‬‬

‫‪ ٖٓٝ‬حُو‪ٜ‬خث‪ ٚ‬حُٔلِ‪٤‬ش حُٔٔ‪ِ٤‬س ُِٔيٓ٘‪ ٖ٤‬ىحهَ حُٔـظٔغ حُِ‪٤‬ز‪ٝ ٢‬حُظ‪ ٢‬حٓظ٘ظـض ٖٓ حُيٍحٓخص حُظ‪ ٢‬أه‪ٔ٤‬ض ك‪ٍٞ‬‬
‫حُٔيٓ٘‪ ٖ٤‬ػِ‪ ٠‬حُٔويٍحص ٓخ ‪:٢ِ٣‬‬
‫‪ .1‬أؿِذ كخ‪٫‬ص ح‪٩‬ىٓخٕ ػِ‪ ٠‬حُٔويٍحص طؼِٔ‪ٞ‬ح طيه‪ ٖ٤‬حُٔـخثَ (حُظزؾ) ‪َٗٝ‬ر‪ٞ‬ح حُؤ‪ٝ ٍٞ‬حٓظ٘٘و‪ٞ‬ح حُٔ‪ٞ‬حى حُط‪٤‬خٍس ك‪٢‬‬
‫ٖٓ ٓزٌَس ٓظ‪ٓٞ‬ط‪ٜ‬خ ‪٘ٓ 14‬ش‪.‬‬
‫‪ .2‬ػخٗ‪ ٠‬أؿِذ حُٔيٓ٘‪ ٖ٤‬ػِ‪ ٠‬حُٔويٍحص ٖٓ حُ‪َٜٝ‬د ٖٓ حُٔيٍٓش ك‪ ٢‬حَُٔحكَ ح‪٫‬رظيحث‪٤‬ش ‪ٝ‬ح‪٩‬ػيحى‪٣‬ش ‪ًٌُٝ‬ي حُلَ٘‬
‫‪ٝ.‬حُظؤهَ حُيٍحٓ‪ٝ ٢‬طٌَحٍ حَُٓ‪ٞ‬د ‪ٍٝ‬ؿْ ًُي ك٘ٔزش ح‪٤ٓ٧‬ش ر‪ ْٜ٘٤‬طٌخى طٌ‪ٓ ٕٞ‬ؼي‪ٓٝ‬ش‬
‫‪..‬أؿِذ حُٔيٓ٘‪ ٖ٤‬حط‪ٜ‬ل‪ٞ‬ح رخَُٔهش ‪ٝ‬حٌٌُد ‪ٝ‬حُؼيحث‪٤‬ش ‪ٝ‬حطوخً حُ٘و‪٤ٜ‬خص حُٔ٘لَكش هي‪ٝ‬س ‪ٓٝ‬ؼَ‪3‬‬

‫‪ .32‬انجض‪ٚ‬شح َذ ‪ ،‬رمش‪ٚ‬ش حٕل انًخذساد ف‪ ٙ‬ن‪ٛ‬ج‪ٛ‬ب ‪ ،‬األحذ ‪ُٚ 13‬ب‪ٚ‬ش ‪. 4:47 2013‬‬
‫مجلة الدراسات العليا‪-‬جامعة النيلين(مج‪( ،)3‬ع‪GCNU Journal ISSN:1858-6226:1/10/2015 )11‬‬

‫‪..‬ػخٗ‪ ٠‬أؿِذ حُٔيٓ٘‪ٟ ٖٓ ٖ٤‬ؼق حُ‪ٞ‬حُع حُي‪ٝ ٢٘٣‬حٗؼيحّ حُؼوخكش حُي‪٤٘٣‬ش ‪ٝ‬حُلَ٘ ك‪ ٢‬حُٔ‪ٞ‬حظزش ػِ‪ ٠‬حُلَ‪ ٝٝ‬حُي‪٤٘٣‬ش‪4‬‬
‫‪ . .‬حٍطزخ‪ ١‬كخ‪٫‬ص ح‪٩‬ىٓخٕ رخ‪ٛ٧‬يهخء ( هخ‪ٛ‬ش ٖٓ حُٔظؼخ‪ٝ ٖ٤١‬طـخٍ حُٔويٍحص ) أه‪ ٖٓ ٟٞ‬حٍطزخ‪ ْٜ١‬رؤَٓ‪ٝ ْٛ‬أهخٍر‪5 ْٜ‬‬
‫‪ .‬ػخٗ‪ ٠‬أؿِذ حُٔيٓ٘‪ ٖٓ ٖ٤‬طيٗ‪ ٢‬ك‪ٓ ٢‬ل‪ ّٜٞ‬حٌُحص ‪ٝ‬طلو‪٤‬ن ‪ٝ‬طوي‪ َ٣‬حٌُحص ُي‪ٌ٣ ْٜ٣‬خى ‪ٓ ٌٕٞ٣‬ؼي‪6. ّٝ‬‬
‫‪.7‬أؿِذ حُٔيٓ٘‪ ٖ٤‬طل‪ِٜٞ‬ح ػِ‪ ٠‬حُٔويٍحص رٔ‪ُٜٞ‬ش ػٖ ‪٣َ١‬ن ح‪ٛ٧‬يهخء حُٔظؼخ‪( ٖ٤١‬ه‪ ٍ٬‬كظَس ‪ِ١‬ز‪ُِٔ ْٜ‬ويٍحص ) ‪.‬‬
‫‪.8‬أؿِذ حُٔيٓ٘‪ ٖ٤‬ػَك‪ٞ‬ح حُٔويٍحص ‪ٝ‬طؼخ‪ٛٞ١‬خ ٓـخٗخ ً ه‪ ٍ٬‬حَُٔحص ح‪ ٖٓ ٠ُٝ٧‬حُظؼخ‪.٢١‬‬
‫‪.9‬ػخٗ‪ ٠‬أؿِذ حُٔيٓ٘‪٘ٓ ٖٓ ٖ٤‬خًَ أَٓ‪٣‬ش(‪٬١‬م حُ‪ٞ‬حُي‪ ، ٖ٣‬حٗل‪ٜ‬خٍ حُ‪ٞ‬حُي‪ ، ٖ٣‬طؼيى ُ‪ٝ‬حؽ حُ‪ٞ‬حُي‪ ، ٖ٣‬ؿ‪٤‬خد حُ‪ٞ‬حُي‪ٖ٣‬‬
‫‪ٝ‬ؿ‪َٛ٤‬خ) ‪٘ٓٝ‬خًَ ٗلٔ‪٤‬ش (هِوو‪ٞ‬كخًظجخد ‪ٝ‬ؿ‪َٛ٤‬خ) هخ‪ٛ‬ش ك‪َٓ ٢‬حكَ ك‪٤‬خط‪ ْٜ‬ح‪. ٠ُٝ٧‬‬
‫‪.10‬أؿِذ حُٔيٓ٘‪ ٖ٤‬ػِ‪ ٠‬حُٔويٍحص ًخٗ‪ٞ‬ح ٖٓ ٌٓخٕ حُٔيٕ ك‪٤‬غ ًَٔص حُ‪ٔٛٞ‬ش ح‪٫‬ؿظٔخػ‪٤‬ش ‪ٝ ،‬إ ًخٗ‪ٞ‬ح ٖٓ ؿ‪ٌٓ َ٤‬خٕ‬
‫حُٔيٕ ك‪ ٖٓ ْٜ‬حُٔظَىى‪ ٖ٣‬حُيحثٔ‪ ٖ٤‬أ‪ٗ ٝ‬ز‪ ٚ‬حُٔو‪ ٖ٤ٔ٤‬رخُٔيٕ‪.‬‬
‫‪ . 11‬أؿِذ كخ‪٫‬ص ح‪٩‬ىٓخٕ حطـ‪ٜٞ‬ح ٗل‪ ٞ‬حُـَ‪ٔ٣‬ش ك‪َٓ ٢‬كِش ٖٓ َٓحكَ اىٓخٗ‪ُِٔ ْٜ‬ويٍحص (حَُٔهش ‪ ،‬ح‪ٗ٫‬ظلخٍ ‪ ،‬حُظِ‪َ٣ٝ‬‬
‫ٓؼ‪ٝ ) ً٬‬طٔ‪ِٝ٤‬ح رؼيّ حُويٍس ػِ‪ ٠‬حُٔ‪٤‬طَس ػِ‪ ٠‬حٗلؼخ‪٫‬ط‪ ْٜ‬حُؼي‪ٝ‬حٗ‪٤‬ش ‪ٟ‬ي حُ٘لْ ‪ٝ‬ح‪٥‬هَ‪ٝ ٖ٣‬حٗؼيٓض ُي‪ٍٝ ْٜ٣‬ف حُظٔخٓق‬
‫‪ٝ‬حهظلض ػ٘ي‪٘ٓ ْٛ‬خػَ حُ٘ؼ‪ ٍٞ‬رخٌُٗذ ‪ٝ‬أؿِز‪٣ ٫ ْٜ‬ظؼع رخُؼوخد ‪ٝ‬ح‪٩‬كٔخّ ‪ٝ‬حُ‪ُ َ٤ٔ٠‬ي‪ ٖٓ ْٜ٣‬حُ٘‪ٞ‬ع حُ‪٠‬ؼ‪٤‬ق أ‪ٝ‬‬
‫حُٔظؤٍؿق ‪ٔ٣ ٫ٝ‬ظط‪٤‬ؼ‪ ٕٞ‬حُٔ‪٤‬طَس ػِ‪ِٝٗ ٠‬حط‪ٝ ْٜ‬أ‪ٞٛ‬حث‪ ٖٓ ْٛٝ ْٜ‬حُ٘‪ٞ‬ع ح‪ٓ٩‬ؼش ‪ ِٕٞ٤ٔ٣‬ك‪٤‬غ ‪ َ٤ٔ٣‬أ‪ٛ‬يهخث‪.ْٜ‬‬
‫‪٣. 12‬ظٔ‪ ِ٤‬حُٔيٓ٘‪ ٖ٤‬رخُزلغ ػٖ حُٔظغ حُلٔ‪٤‬ش ‪ٝ‬ػيّ حُويٍس ػِ‪ ٠‬حُلٌْ حُِٔ‪ ْ٤‬ػِ‪ ٠‬ح‪٤ٗ٧‬خء ‪ٝ‬ػيّ حُويٍس ػِ‪٠‬‬
‫حُظ‪َٜ‬ف حُـ‪٤‬ي ك‪ ٢‬حُٔ‪ٞ‬حهق حُٔوظِلش ى‪ ٕٝ‬ط‪ٞ‬ؿ‪ ٖٓ ٚ٤‬أكي‪.‬‬
‫‪٣. 13‬ظٔ‪ ِ٤‬أؿِذ حُٔيٓ٘‪ ٖ٤‬رخٌُظٔخٕ ‪ٝ‬حُ٘ي ك‪ ٢‬ح‪٥‬هَ‪ٝ ٖ٣‬حٌٌُد ‪ٝ‬حَُٔح‪ٝ‬ؿش ‪ٝ‬حُظ‪ٜ٘‬غ ‪ٝ‬حُظظخ‪ َٛ‬رخُِٔ‪ٞ‬ى حُلٖٔ‬
‫‪ٝ‬حُـيٍ حُٔ٘ٔن حُِحثق حٌُخًد‪.‬‬
‫‪ .14‬ػخٗ‪ ٠‬أؿِذ حُٔيٓ٘‪ ٖٓ ٖ٤‬حهظلخء حُوي‪ٝ‬س حُلٔ٘ش ك‪َٓ ٢‬حكَ ك‪٤‬خط‪ ْٜ‬ح‪ ُْٝ ٠ُٝ٧‬طِز‪ ٠‬كخؿخط‪ ْٜ‬حُ٘لٔ‪٤‬ش ‪ٝ‬ح‪٫‬ؿظٔخػ‪٤‬ش‬
‫‪ٝ‬حُظَر‪٣ٞ‬ش ر‪ٍٜٞ‬س كٔ٘ش ك‪َٓ ٢‬كِش حُطل‪ُٞ‬ش‪.‬‬
‫‪ .15‬ػخٗ‪ ٠‬أؿِذ حُٔيٓ٘‪ٟ ٖٓ ٖ٤‬ؼق حَُهخرش ح‪٣َٓ٧‬ش ػِ‪ ْٜ٤‬ه‪َٓ ٍ٬‬حكَ ك‪٤‬خط‪ًٝ ْٜ‬خٕ حٍطزخ‪ ١‬أَٓ‪ ْٛ‬ر‪ ْٜ‬ك‪ ٢‬حُٔيٍٓش‬
‫‪ٟ‬ؼ‪٤‬ق ؿيحً‪.‬‬
‫‪ .16‬حُؼ‪٬‬هش ر‪ ٖ٤‬أكَحى أَٓس حُٔيٖٓ طٔ‪ٞ‬ى‪ٛ‬خ حُؼي‪ٝ‬حٗ‪٤‬ش ‪ٝ‬ح‪ٗ٧‬خٗ‪٤‬ش ‪ٝ‬رُؼي ح‪ٍ٫‬طزخ‪ ١‬حُؼخ‪١‬ل‪٤ٓٝ ٢‬طَس ح‪ ّ٧‬ػِ‪ ٠‬حُز‪٤‬ض‬
‫‪١ٝ‬ـ‪٤‬خٕ حُـخٗذ حُٔخى‪ ١‬ػِ‪ ًَ ٠‬ط‪َٜ‬كخص ح‪َٓ٧‬س‪.‬‬
‫‪ٝ‬حُطَى ‪ٝ‬ػيّ ح‪ُ٫‬ظِحّ حُٔ‪ًٝ ٢ٜ٘‬خٗض ٍ‪ٝ‬ف ح‪٩‬ريحع ُي‪ٟ ْٜ٣‬ؼ‪٤‬لش‬ ‫‪. 17‬ػخٗ‪ ٠‬أؿِذ حُٔيٓ٘‪ ٖٓ ٖ٤‬طَى حُؼَٔ ‪ٝ‬حُل‪َٜ‬‬
‫‪ٓٝ‬ؼي‪ٓٝ‬ش ‪ٝ‬ػخٗ‪ٞ‬ح ٖٓ ح‪٩‬ك‪ٝ ّ٬‬ط‪ ٢٣ٍٞ‬ح‪َٓ٧‬س رٔ٘خًَ حُي‪ ٕٞ٣‬حُٔخُ‪٤‬ش ٓغ ح‪٥‬هَ‪.ٖ٣‬‬
‫‪ . 18‬طًَِص ٓؼظْ أػٔخٍ حُٔيٓ٘‪ ٖ٤‬ر‪ ٖ٤‬حُٖٔ ‪٘ٓ 35 – 18‬ش ‪ٝ‬طوَ ٗٔزش حُٔظؼخ‪ُِٔ ٖ٤١‬ويٍحص حُز‪٠٤‬خء ك‪ٞ‬م ٖٓ‬
‫ح‪ٍ٧‬رؼ‪ ٖ٤‬حٌُ‪ ٖ٣‬هي ‪ٔ٣‬ظَٔ‪ ٕٝ‬ك‪ ٢‬طؼخ‪ ٢١‬حُؤ‪ ٍٞ‬أ‪ ٝ‬حُل٘‪ ٖ٤‬كظ‪ٓ ٠‬خ ك‪ٞ‬م حُٔظ‪. ٖ٤‬‬
‫‪. 19‬أؿِذ حُٔيٓ٘‪ٌ٣ ٫ ٖ٤‬ظل‪ ٢‬رٔويٍ ‪ٝ‬حكي كزؼ‪٣ ْٜ٠‬ظؼخ‪ ٠١‬حُ‪ٝ ٖ٣َٝ٤ٜ‬حُل٘‪ٝ ٖ٤‬حُٔئػَحص حُؼوِ‪٤‬ش ‪ٝ‬هي ‪ٓ ٌٕٞ٣‬زذ‬
‫ًُي حُلخُش حُٔخى‪٣‬ش ُِٔيٖٓ حُظ‪ ٢‬طـزَ‪ ٙ‬ػِ‪ًُ ٠‬ي ‪ٍٝ‬ؿْ إٔ ٌَُ كجش حهظ‪ٜ‬خى‪٣‬ش ٓويٍ هخ‪ ٙ‬كٔذ حُلخُش حُٔخى‪٣‬ش ا‪ ٫‬إٔ‬
‫أؿِز‪٣ ْٜ‬ظؼخ‪ ٕٞ١‬أٗ‪ٞ‬حع ًؼ‪َ٤‬س ٖٓ حُٔويٍحص ‪ٓٝ‬زز‪ ٚ‬حُزلغ ػٖ أًزَ ٗ٘‪ٞ‬س‪.‬‬
‫‪٣ .20‬لخ‪ ٍٝ‬أؿِذ حُٔيٓ٘‪ ٖ٤‬اهلخء أَٓ حٍطؼخ‪ٍ ٢١‬ؿْ حًظ٘خك‪٣ ٫ٝ ٚ‬ظويّ ح‪٧‬ؿِز‪٤‬ش ُِؼ‪٬‬ؽ رَؿزش ٗو‪٤ٜ‬ش ‪ٛ‬خىهش ‪ٝ‬أؿِذ‬
‫حٌُ‪ ٖ٣‬طويٓ‪ٞ‬ح ُِؼ‪٬‬ؽ ًخٕ رٔزذ (ػيّ ‪ٝ‬ؿ‪ٞ‬ى حُٔويٍ ‪ ،‬ػيّ ‪ٝ‬ؿ‪ٞ‬ى حُٔخٍ ‪ ،‬اٍ‪ٟ‬خء ُ‪َٓ٨‬س ٗظ‪٤‬ـش ‪ٟ‬ـ‪ٜ١ٞ‬خ ‪َٝٛ ،‬د ٖٓ‬
‫ٌِٓ٘ش ٓخ)‪.‬‬
‫مجلة الدراسات العليا‪-‬جامعة النيلين(مج‪( ،)3‬ع‪GCNU Journal ISSN:1858-6226:1/10/2015 )11‬‬

‫‪ .21‬ريأ أؿِذ حُٔيٓ٘‪ ٖ٤‬ػِ‪ ٠‬حُٔويٍحص رظؼخ‪ ٢١‬حُٔويٍحص ح‪٧‬هَ أػَحً أ‪ ٝ‬هل‪٤‬لش ح‪٧‬ػَ ػْ طط‪ ٍٞ‬ح‪ َٓ٧‬اُ‪ٓ ٠‬ويٍحص أهَ‪ٟ‬‬
‫أه‪ ٟٞ‬أػَحً كٖٔ حُ٘خىٍ إٔ طـي ٓيٓ٘خ ً ُِ‪ ٖ٣َٝ٤ٜ‬طؼخ‪١‬خ‪ٓ ٙ‬زخَٗس ى‪ ٕٝ‬إٔ ‪٣‬ظؼخ‪ ٠١‬حُل٘‪. ٖ٤‬‬
‫‪ .22‬حُلَحؽ ‪ٝ‬حُزطخُش ‪ٟٝ‬ؼق حُ‪ٞ‬حُع حُي‪َٓٝ ٢٘٣‬حكوش حُٔظؼخ‪ٝ ٖ٤١‬كذ حُظـَرش ‪ٟٝ‬ؼق حَُهخرش ػِ‪ ٠‬ح‪٧‬ر٘خء أ‪ ْٛ‬أٓزخد‬
‫حُظؼخ‪ُ ٢١‬ي‪ ٟ‬ح‪٧‬ؿِز‪٤‬ش ٖٓ كخ‪٫‬ص ح‪٩‬ىٓخٕ ػِ‪ ٠‬حُٔويٍحص‪.‬‬
‫‪٣ .23‬ظؼخ‪ ٠١‬أؿِذ حُٔيٓ٘‪ ٖ٤‬ػِ‪ ٠‬حُ‪ ٖ٣َٝ٤ٜ‬رطَ‪٣‬وش حُلوٖ ك‪ ٢‬حُ‪٣ٍٞ‬ي ‪ٜٗ٧‬خ أَٓع أػَحً ‪ٝ‬أهَ طٌِلش ‪ ٌُٖٝ‬أؿِز‪ ْٜ‬طؼخ‪٠١‬‬
‫حُ‪ ٖ٣َٝ٤ٜ‬ك‪ ٢‬حُزيح‪٣‬ش ػٖ ‪٣َ١‬ن حُْ٘ أ‪ ٝ‬حُظيه‪ ٖ٤‬أ‪ ٝ‬حُلَم ‪ٔ٣ٝ‬ظويّ أؿِز‪ ْٜ‬كوٖ ٓ٘ظًَش ك‪ ٢‬حُظؼخ‪ٔٓ ٢١‬خ طٔزذ ك‪٢‬‬
‫ٗوَ َٓ‪ ٠ٟ‬ح‪٣٩‬يُ ‪ٝ‬حُظ‪ٜ‬خد حٌُزي اُ‪ ٠‬آهَ‪. ٖ٣‬‬
‫‪.24‬أؿِذ حُٔيٓ٘‪ ٖٔٓ ٖ٤‬طويٓ‪ٞ‬ح ُِؼ‪٬‬ؽ ػخى‪ٝ‬ح ُِظؼخ‪َٓ ٢١‬س أهَ‪ًُٝ ٟ‬ي رٔزذ ػ‪ٞ‬ىط‪ُ٘ ْٜ‬لْ حُـٔخػش حُٔخروش ‪ٝ‬ػيّ‬
‫حهظلخء أٓزخد حُظؼخ‪ٝ ٢١‬ه‪ٓ َٜ‬يس حُؼ‪٬‬ؽ ك‪ ٢‬رؼ‪ ٞ‬حُٔ‪ٜ‬لخص ‪ٝ‬ػيّ ‪ٝ‬ؿ‪ٞ‬ى حَُؿزش حُ‪ٜ‬خىهش ك‪ ٢‬حُظوِ‪ ٖٓ ٚ‬حُٔويٍحص‬
‫حٓظؼَح‪ٗ ٝ‬ظخثؾ حُيٍحٓش حُٔ‪٤‬يحٗ‪٤‬ش‪:‬‬
‫‪ٛٝ‬ق ٓ٘طوش حُيٍحٓش‪:‬‬
‫ٓلخكظش حُـلَس ‪ ٢ٛ‬اكي‪ٓ ٟ‬لخكظخصُ‪٤‬ز‪٤‬خ ‪.‬طوغ ‪٤ُ ٢ٓٝ‬ز‪٤‬خ ‪ٝ‬طظٔ‪ ِ٤‬رٔ٘خه‪ٜ‬خ حُ‪ٜ‬لَح‪ٝ ، ١ٝ‬ط٘ظؾ حُـلَس أؿ‪ٞ‬ى ‪ٝ‬أٍه‪٠‬‬
‫أ‪٘ٛ‬خف حُظٔ‪ ٍٞ‬هي‪ٔ٣‬خ ‪ٝ‬ك‪ ٢‬حُلخ‪ َٟ‬ػِ‪ٔٓ ٠‬ظ‪٤ُ ٟٞ‬ز‪٤‬خ‪ٝ .‬حُـلَس ؿ٘‪٤‬ش رخُٔ‪ٍٝٞ‬ع حُ٘ؼز‪ ٢‬حٌُ‪ ١‬حٗظَ٘ ك‪٤ُ ٢‬ز‪٤‬خ ‪ٝ‬كظ‪٠‬‬
‫‪-‬حُلو‪ٜ‬خء‪ُِ ٌٖٔ٣ٝ .‬ـلَس حٕ طٌ‪ٕٞ‬‬ ‫هخٍؿ‪ٜ‬خ‪ .‬اىحٍ‪٣‬خ ط‪ ْ٠‬حُـلَس ً‪ ٖٓ ٬‬حُٔيٕ حُظخُ‪٤‬ش‪ٝ :‬ىحٕ ‪ً٘ٞٓ - ٕٞٛ -‬ش ‪ُُ -‬ش‬
‫‪ٝ‬رخ‪٧‬ه‪ٚ‬‬ ‫ٓو‪ٜ‬يح ٓ‪٤‬خك‪٤‬خ ٓ‪ٜٔ‬خ ُٔخ طل‪ٓ ٖٓ ٚ٣ٞ‬ؼخُْ ‪ًٌُٝ‬ي حُطز‪٤‬ؼش حُ‪ٜ‬لَح‪٣ٝ‬ش حُظ‪ ٢‬طـٌد ُ‪ٜ‬خ حٌُؼ‪ ٖٓ َ٤‬حُٔ‪ٞ‬حف‬
‫ح‪ٍٝ٫‬ر‪ٝ .ٖ٤٤‬طٔٔ‪٤‬ش حُـلَس طٔٔ‪٤‬ش كي‪٣‬ؼش‪ ،‬ك‪٤‬غ إ ح‪ ْٓ٫‬حُوي‪ُٜ ْ٣‬خ ‪ٝ ٞٛ‬ىحٕ‪٤ٔٓٝ ،‬ض ك‪ ٢‬حُؼ‪ٜ‬ي حُؼؼٔخٗ‪ ٢‬رخْٓ ه‪٠‬خء‬
‫ٓ‪ً٘ٞ‬ش‪ ،‬ػْ حًظٔزض حٓٔ‪ٜ‬خ حُـي‪٣‬ي حُـلَس ‪.‬طزِؾ حُٔٔخكش حٌُِ‪٤‬ش ُٔلخكظش حُـلَس ‪َٓ ًْ117,410‬رغ ‪٣ٝ‬زِؾ ػيى ٌٓخٗ‪ٜ‬خ‬
‫‪ٔٔٗ 52092‬ش‪. 33‬‬
‫أ‪ٓ ْٛ‬يٕ ٓلخكظش حُـلَس ٓي‪٘٣‬ش ‪ٝ‬ىحٗ‪ ٢ٜ‬أهيّ ٓيٕ حُٔ٘طوش طخٍ‪٣‬و‪٤‬خ ً ‪ٝ‬حٓٔ‪ٜ‬خ ‪ ٞٛ‬ح‪ ْٓ٫‬حُظخٍ‪٣‬و‪ُِ ٢‬ـلَس ًِ‪ٜ‬خ‪ٝ..‬طظٔ‪ِ٤‬‬
‫رخُظَحع حُ٘ؼز‪ ٢‬حُل٘‪ ٢‬حُؼَ‪٣‬ن‪ٝ.‬طل‪ ١ٞ‬حُٔي‪٘٣‬ش آػخٍحً ػظ‪٤‬وش طؼ‪ٞ‬ى ُِؼ‪ َٜ‬حُـَٓ٘ظ‪ٝ ٢‬حَُ‪ٓٝ‬خٗ‪ٝ ٢‬ح‪ ٢ٓ٬ٓ٩‬حُوي‪ٓ . ْ٣‬ي‪٘٣‬ش‬
‫‪ٓ .‬ي‪٘٣‬ش‬ ‫ُُش‪ٝ ٠ٛٝ‬حكيس ٖٓ ‪ ٖٟٔ‬حُٔ٘خ‪١‬ن حُظ‪ ٢‬طظ‪ٞ‬حؿي ر‪ٜ‬خ ػَ‪ٝ‬ط‪ ٢‬حُ٘ل‪ٝ ٢‬حُـخُ ك‪٤ُ ٢‬ز‪٤‬خ ‪ٝ‬طظٔ‪ ِ٤‬رـ‪ٞ‬ى ح‪ِٜٛ‬خ ‪ًَْٜٓٝ‬‬
‫‪ٞٗٞٛ‬ط٘ظ‪ َٜ‬رخكظ‪٠‬خٕ ٓ‪َٜ‬ؿخٕ ٓ٘‪َٜٓ ٞٛ ١ٞ‬ؿخٕ حُوَ‪٣‬ق حُٔ‪٤‬خك‪ ٢‬حُي‪ ٢ُٝ‬رٔي‪٘٣‬ش ‪ٝ ،ٕٞٛ‬طؼظزَ ‪ ٙ ٌٛ‬حُٔي‪٘٣‬ش أكي أ‪ْٛ‬‬
‫ح‪٫‬كظ‪٣٩٫٬‬طخُ‪.٢‬‬ ‫حُٔيٕ حُِ‪٤‬ز‪٤‬ش ٖٓ ٗخك‪٤‬ش حُٔ‪ٍٝٞ‬ع حُل٘‪ٝ ٢‬حُظَحػ‪ًٝ ٢‬خٕ ُٔي‪٘٣‬ش ‪ ٕٞٛ‬ى‪ً ٍٝ‬ز‪ َ٤‬ك‪ ٢‬كًَش حُـ‪ٜ‬خى ‪ٟ‬ي‬
‫ٓي‪٘٣‬ش ٓ‪ً٘ٞ‬ش ‪ٝ‬هي ًخٗض حًَُِٔ ح‪٩‬ىحٍ‪ُِ ١‬ـلَس ك‪ ٢‬حُؼ‪ٜ‬ي حُؼؼٔخٗ‪ٝ ٢‬حٌُ‪ً ١‬خٕ ‪٣‬طِن ػِ‪ ٚ٤‬ه‪٠‬خء ٓ‪ً٘ٞ‬ش‪٣ٝ ..‬ظزغ ٓ‪ً٘ٞ‬ش‬
‫ٓ٘طوظ‪ٍُ ٖ٤‬حػ‪٤‬ظ‪٤ٌ٘ٓ ٖ٤‬ظ‪ٔٛ ٖ٤‬خ كَؿخٕ ‪ٝ‬حُلٔخّ ‪.‬طؼظزَ ٖٓ أ‪ٓ ْٛ‬يٕ ٓلخكظش حُـلَس رخػظزخٍ‪ٛ‬خ ٓ‪ٜ‬يٍحً ٍث‪٤ٔ٤‬خً ُِٔ‪٤‬خ‪ٙ‬‬
‫حُؼٌرش‪ ،‬ك‪ ٢ٜ‬طـط‪ ٢‬حكظ‪٤‬خؿخط‪ٜ‬خ ‪ٝ‬حكظ‪٤‬خؿخص حُٔيٕ حُٔـخ‪ٍٝ‬س ُ‪ٜ‬خ ٖٓ حُٔخء‪ ،‬رخ‪ٟ٩‬خكش اُ‪ ٠‬هخّ حُُِ‪ ٢‬حُٔٔظويّ ك‪ ٢‬ػِٔ‪٤‬ش‬
‫حُز٘خء‪ٓ .‬ي‪٘٣‬ش حُلو‪ٜ‬خء‪٘ٓ ٢ٛٝ‬طوش ؿزِ‪٤‬ش ط‪ٞ‬ؿي ك‪ ٢‬حُـ٘‪ٞ‬د ٖٓ ٓ‪ً٘ٞ‬ش ‪ٝ‬طٔظخُ رخُ‪٘٤‬خر‪٤‬غ حُظ‪ ٢‬طوَؽ ٖٓ حُـزخٍ حُٔل‪٤‬طش‬
‫رخُٔ٘طوش ‪ٝ‬ح‪ ْٛ‬حُ‪٘٤‬خر‪٤‬غ ‪٘٣‬ز‪ٞ‬ع ػ‪ُ ٖ٤‬ؿَحطخ حًٍ‪٣ ١‬وَؽ ٖٓ حُـزَ ‪٣ٝ‬ؾً‪ً ١‬خكش أٍؿخء حُٔي‪٘٣‬ش رخُٔخء حُؼٌر‪ٞ‬طؼظزَ حُلو‪ٜ‬خء‬
‫ٖٓ حُٔ٘خ‪١‬ن حُؤٔش حُظخرؼش ُٔلخكظش حُـلَس ‪ ٢ٛٝ‬رخُوَد ٖٓ ِِٓٔش ؿزخٍ حُ‪َٜٝ‬ؽ ح‪ٞٓ٧‬ى ‪ٝ‬طٔظخُ ر‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ػ‪ ٕٞ٤‬حُٔ‪٤‬خ ‪ٙ‬‬
‫ٖٓ‬ ‫ر‪ٜ‬خ ‪ ٢ٛٝ‬طِ‪٣‬ي ػٖ ‪ 25‬ػ‪٘٤‬خ ً ‪ً ٢ٛٝ‬حص ٓ‪٤‬خ ‪ ٙ‬ػٌر‪ٝ ٚ‬طِىحٕ رـخرخص ٖٓ حُ٘و‪ َ٤‬حُزخٓن ‪ ٖٓ ٢ٛٝ‬حُٔيٕ حُؼَ‪٣‬وش‬
‫حُ٘خك‪٤‬شحٍطخٍ‪٣‬و‪٤‬ش أ‪ ٝ‬ح‪٧‬ػَ‪٣‬ش‪.‬‬
‫ًِ‪٤‬خص ؿخٓؼش َٓص رٔلخكظش حُـلَس‪:‬‬

‫‪ٚٔ33‬ك‪ٛ‬ج‪ٛ‬ذ‪ٚ‬ب انًٕعٕػخ انحشح ‪2014‬و ‪www.google.com ،‬‬


‫مجلة الدراسات العليا‪-‬جامعة النيلين(مج‪( ،)3‬ع‪GCNU Journal ISSN:1858-6226:1/10/2015 )11‬‬

‫حُٔوَ حَُث‪ُ ْ٤‬ـخٓؼش َٓص رٔي‪٘٣‬ش َٓص ‪ٝ‬حُظ‪ ٢‬ر‪ٜ‬خ أًزَ ػيى ٖٓ حٌُِ‪٤‬خص حُؼِٔ‪٤‬ش ‪ٝ‬ط٘ظَ٘ كَ‪ٝ‬ع ‪٤ًِٝ‬خص حُـخٓؼش ك‪٢‬‬
‫ًَ ٖٓ ٓي‪٘٣‬ش رٖ ؿ‪ٞ‬حى ‪ٓ ،‬ي‪٘٣‬ش ُِّٓ ‪٘ٓٝ‬طوش حُـلَس حُظ‪ ٢‬ط‪ٞ‬ؿي ر‪ٜ‬خ ػيى ‪٤ًِ 4‬خص ‪٤ًِ ٢ٛ‬ش حىحٍس ح‪٧‬ػٔخٍ ‪٤ًِ ٝ‬ش حُظَر‪٤‬ش‬
‫ك‪ٓ ٢‬ي‪٘٣‬ش ‪ٝ‬ىحٕ – ًِ‪٤‬ش ح‪٥‬ىحد ‪ٝ‬حُؼِ‪٤ًِٝ ّٞ‬ش حُٔوظزَحص حُطز‪٤‬ش ك‪ٓ ٢‬ي‪٘٣‬ش ‪٧ٝ .ٕٞٛ‬ؿَح‪ ٝ‬حُيٍحٓش حُٔ‪٤‬يحٗ‪٤‬ش ‪ْٔٛ‬‬
‫حُزخكغ حٓظٔخٍس حٓظز‪٤‬خٕ ك‪ٞ‬ص ػيى ‪ٓ 25‬ئحٍ أٓخٓ‪ ٢‬ك‪ ٍٞ‬ظخ‪َٛ‬س حٗظ٘خٍ حُٔويٍحص طْ َٗ٘‪ٛ‬خ ػِ‪٬١ ٠‬د ؿخٓؼش َٓص‬
‫‪– ّ2013‬‬ ‫– ًِ‪٤‬خص ٓ٘طوش حُـلَس ‪ٝ‬كن أػيحى حُط‪٬‬د ك‪٤ًِ ًَ ٢‬ش ‪ٝ‬هي ًخٕ حُؼيى حٌُِ‪ُ ٢‬ط‪٬‬د ؿخٓؼش َٓص ه‪ ٍ٬‬حُؼخّ‬
‫‪ٗ ّ2014‬ظخٓ‪٘ٓ – ٖ٤٤‬ظٔز‪١ 13887 ٖ٤‬خُذ ‪١ٝ‬خُزش ‪ ْٜ٘ٓ .34‬ػيى ‪١1246‬خُذ ‪١ٝ‬خُزش رٌِ‪٤‬خص حُـلَس ‪ًٝ .‬خٕ ط‪٣ُٞ‬غ‬
‫حػيحى حُط‪٬‬د ًخ‪٫‬ط‪:٢‬‬
‫ؿي‪ٍ ٍٝ‬هْ ( ‪ٟٞ٣ ) 4‬ق ط‪٣ُٞ‬غ أػيحى حُط‪٬‬د ‪ٝ‬حُطخُزخص رٌِ‪٤‬خص ٓ٘طوش حُـلَس‬
‫حُ٘ٔزش‬ ‫حُؼيى‬ ‫حٌُِ‪٤‬ش‬ ‫ّ‬
‫‪%30‬‬ ‫‪387‬‬ ‫ًِ‪٤‬ش ح‪٥‬ىحد ‪ٝ‬حُؼِ‪ٕٞٛ /ّٞ‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪%26‬‬ ‫‪322‬‬ ‫ًِ‪٤‬ش حُٔوظزَحص حُطز‪٤‬ش ‪ٕٞٛ /‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪%16‬‬ ‫‪193‬‬ ‫ًِ‪٤‬ش حُظَر‪٤‬ش ‪ٝ /‬ىحٕ‬ ‫‪3‬‬
‫‪%28‬‬ ‫‪344‬‬ ‫ًِ‪٤‬ش حىحٍس ح‪٧‬ػٔخٍ ‪ٝ /‬ىحٕ‬ ‫‪4‬‬
‫‪%100‬‬ ‫‪1246‬‬ ‫حُٔـٔ‪ٞ‬ع‬
‫حُٔ‪ٜ‬يٍ‪ٔٓ :‬ـِ‪ ٢‬حٌُِ‪٤‬خص رٔ٘طوش حُـلَس –ٓخٍّ ‪ّ2015‬‬
‫طْ طلي‪٣‬ي ٗٔزش ‪ٓ ٖٓ %1‬ـٔ‪ٞ‬ع حُٔزل‪ٞ‬ػ‪ًٔ٘ ٖ٤‬زش ٓٔؼِش ُِٔـظٔغ حُٔزل‪ٞ‬ع ‪ ،‬ؿخء طلي‪٣‬ي ‪ ٌٙٛ‬حُ٘ٔزش ُؼيس‬
‫حػظزخٍحص أ‪ٜٔٛ‬خ إٔ كـْ حُلجش حُٔزل‪ٞ‬ػش ًز‪٣ٝ َ٤‬ظطِذ ؿ‪ٜ‬يح ٓ‪٠‬خػلخ ً ُظـط‪٤‬ش ٗٔزش أًزَ ٖٓ ًُي ‪ًٔ ،‬خ إٔ حُيٍحٓخص‬
‫ح‪ٓ٫‬ظط‪٬‬ػ‪٤‬ش ‪ ٌٖٔ٣‬ك‪ٜ٤‬خ حُل‪ ٍٜٞ‬ػِ‪ٓ ٠‬ؼِ‪ٓٞ‬خص ٓل‪٤‬يس ٖٓ أ‪ٛ‬ـَ ػ‪٘٤‬ش ٖٓ حُٔزل‪ٞ‬ػ‪ٝ ٖ٤‬طٌ‪ً ٕٞ‬حص ه‪ٔ٤‬ش ػِٔ‪٤‬ش ًز‪َ٤‬س‪ٌُ .‬ح‬
‫أؿَ‪ ٟ‬حُزخكغ حُيٍحٓش حُٔ‪٤‬يحٗ‪٤‬ش ػِ‪ ٠‬ػيى ٖٓ ‪١ 100‬خُذ ‪١ٝ‬خُزش ٓٔظويٓخ ً ططز‪٤‬ن أِٓ‪ٞ‬د حُؼ‪٘٤‬ش حُؼ٘‪ٞ‬حث‪٤‬ش حُزٔ‪٤‬طش‪ٝ‬هي‬
‫‪ًُٝ( SPSS‬ي ‪٩‬ػطخء هَحءحص أًؼَ ٓ‪ٜ‬يحه‪٤‬ش‬ ‫حٓظويّ حُزخكغ رَٗخٓؾ طلِ‪ َ٤‬حُلِّ ح‪٫‬ك‪ٜ‬خث‪٤‬ش ك‪ ٢‬حُؼِ‪ ّٞ‬ح‪٫‬ؿظٔخػ‪٤‬ش (‬
‫‪ٝ‬ىهشهي ‪٫‬طظ‪ٞ‬كَ ك‪ ٢‬رَحٓؾ حُظلِ‪ َ٤‬ح‪٧‬هَ‪ٝ.ٟ‬ػٖ ٓي‪ٛ ٟ‬يه‪٤‬ش ح‪ٓ٫‬ظز‪٤‬خٕ ‪ٓ٬ٓٝ‬ش ‪٣َ١‬وش ط‪٣ُٞ‬ؼ‪ ٚ‬كوي حٓظويّ حُزخكغ‬
‫حُزَٗخٓؾ ح‪٫‬ك‪ٜ‬خث‪ِٔ٤‬ؼَكش ًُي ك‪٤‬غ ؿخءص ٗٔزش ‪ٛ‬يه‪٤‬ش ح‪ٓ٫‬ظز‪٤‬خٕ ر٘ٔزش ‪ٌٛٝ %73‬ح ‪٣‬ئًي ٓ‪ٓ٬‬ش حُطَ‪٣‬وش حُظ‪ ٢‬أػيص‬
‫ر‪ٜ‬خ حٓظٔخٍس ح‪ٓ٫‬ظز‪٤‬خٕ ‪٣َ١ٝ‬وش َٗ٘ ‪ٝ‬ط‪٣ُٞ‬غ حٓظٔخٍس ح‪ٓ٫‬ظز‪٤‬خٕ ػِ‪ ٠‬حُٔزل‪ٞ‬ػ‪ُٝ . ٖ٤‬ظ‪٣ُٞ‬غ حٓظٔخٍس ح‪ٓ٫‬ظز‪٤‬خٕ حٓظؼخٕ‬
‫حُزخكغ رط‪٬‬د ‪١ٝ‬خُزخص هْٔ ػِْ ح‪٫‬ؿظٔخع رٌِ‪٤‬ش ح‪٥‬ىحد ‪ٝ‬حُؼِ‪ ّٞ‬حٌُ‪ً ٖ٣‬خٕ ُ‪ ْٜ‬ى‪ ٍٝ‬ك‪ٓ ٢‬ي حُزخكغ رخُٔ‪٬‬كظخص حُ٘ل‪٤ٜ‬ش‬
‫حُظ‪ ٢‬ؿخءص ًَى كؼَ ٖٓ حُٔزل‪ٞ‬ػ‪ ٖ٤‬حػ٘خء َٗ٘ ح‪ٓ٫‬ظز‪٤‬خٕ ػِ‪ٝ ْٜ٤‬هي أ‪ٍٝ‬ى‪ٛ‬خ حُزخكغ ‪٩‬ظ‪ٜ‬خٍ ٓي‪ ٟ‬طـخ‪ٝ‬د حُٔزل‪ٞ‬ػ‪ٓ ٖ٤‬غ‬
‫ح‪ٓ٫‬ظز‪٤‬خٕ ‪ًٝ‬خٗض ٓؼظْ حُٔ‪٬‬كظخص ًخ‪٫‬ط‪:35٢‬‬
‫أ‪ٝ .‬هللا ؿ‪ ًْٞ‬كِ‪ٌٛ –!ٞ‬ح ‪٣‬ؼ٘‪ ٢‬أٌْٗ طيٍٓ‪ ٕٞ‬ك‪ ٢‬طو‪٣ ٜٚ‬ل‪٤‬ي حُٔـظٔغ‪.‬‬
‫ؽ‪ .‬حٗ٘خء هللا ٗظخثؾ ‪ٛ‬خىح حُزلغ طل‪٤‬ي ك‪ٌٓ ٢‬خكلش ظخ‪َٛ‬س حٗظ٘خٍ حُٔويٍحص‪.‬‬
‫ى‪ .‬رؼ‪ ٞ‬حُط‪٬‬د ‪ٝ‬حُطخُزخص ًخٗ‪ٞ‬ح ‪٣‬طخُز‪ ٕٞ‬رخُٔ٘خًٍش ك‪ ٢‬طؼزجش ح‪ٓ٫‬ظٔخٍسربُلخف‪.‬‬
‫ً‪ .‬رؼ‪ ٞ‬حُط‪٬‬د ‪ٝ‬حُطخُزخص ػ٘ي ٓؼَكظ‪ ْٜ‬رؤٕ ح‪ٓ٧‬جِش ك‪ ٍٞ‬حُٔويٍحص ‪٣‬ؼ‪٤‬ي ح‪ٓ٫‬ظٔخٍس ‪٣ٝ‬و‪ُٔٔ ٍٞ‬خػي حُزخكغ‪:‬‬
‫ط‪ٞ‬حٗـ‪ٝ ( ٢‬حُظ‪ ٢‬طؼ٘‪ ٢‬أٗ٘‪ٓ ٢‬آط‪ ٢‬رؼي ٗ‪٣ٞ‬ش ح‪ ٫‬إٔ ك‪٤ٗ ٢‬ظ‪ ٚ‬ػيّ حُٔـ‪٤‬ت )‪.‬‬
‫‪ .ٝ‬رؼ‪ ٞ‬حُط‪٬‬د ًخٕ ُ‪ٍ ْٜ‬ى كؼَ ِٓز‪ ٢‬طـخ‪ ٙ‬ح‪ٓ٫‬ظٔخٍس ‪ٝ‬أٓجِظ‪ٜ‬خ كٔ٘‪ ٖٓ ْٜ‬هخّ رظؼزجش حُٔظـ‪ٓ ( َ٤‬لخ‪٣‬ي) ك‪ًَ ٢‬‬
‫ح‪ٓ٧‬جِش ‪ٍٝ‬ؿْ ًُي ًخٗض حٓظـخرظ‪ٓ ْٜ‬ل‪٤‬يس ُِزلغ‪.‬‬

‫‪ .34‬يٕلغ جبيؼخ عشد انشعً‪ ٙ‬يبسط ‪2015‬و‪.‬‬


‫‪ .‬يؼظى انًالحظبد ٔسدد ثبنهغخ انًحه‪ٛ‬خ نهًجزًغ انه‪ٛ‬ج‪.ٙ‬‬
‫‪35‬‬
‫مجلة الدراسات العليا‪-‬جامعة النيلين(مج‪( ،)3‬ع‪GCNU Journal ISSN:1858-6226:1/10/2015 )11‬‬

‫‪ .١‬رؼ‪ ٞ‬حُط‪٬‬د ‪ٝ‬حُطخُزخص حٌُ‪ٓ ٖ٣‬خػي‪ٝ‬ح حُزخكغ ك‪ ٢‬طؼزجش ح‪ٓ٫‬ظٔخٍس هخُ‪ٞ‬ح‪ :‬رؤٗ‪َٓ ٍٝ٧ ْٜ‬س ‪٘٣‬ؼَ‪ ٕٝ‬رؤٗ‪٬١ ْٜ‬د‬
‫ػِْ ح‪٫‬ؿظٔخع‪ٝ -‬أٗ‪٘٣ ْٜ‬ؼَ‪ ٕٝ‬رخُلوَ ُٔ٘خًٍظ‪ ْٜ‬ك‪ٌٛ ٢‬ح حُزلغ‪.‬‬
‫‪ٝ‬ؿ‪َٛ٤‬خ ٖٓ حُٔ‪٬‬كظخص حُظ‪ ٢‬أ‪ٍٝ‬ى‪ٛ‬خ حُٔزل‪ٞ‬ػ‪ٝ ٖ٤‬كن طو‪ٜٜ‬خط‪ ْٜ‬حُٔظؼيىس ك‪٤ًِ ٢‬خص ٓ٘طوش حُـلَس ‪ٝ ،‬كٔذ‬
‫حكخىحص ٓٔخػي‪ ١‬حُزخكغ إٔ حٓظـخرخص حُط‪٬‬د ‪ٝ‬حُطخُزخص ًخٗض ًخ‪٫‬ط‪٬١ : ٢‬د ‪١ٝ‬خُزخص حٌُِ‪٤‬خص حُ٘ظَ‪٣‬ش ‪ٝ‬حُظطز‪٤‬و‪٤‬ش‬
‫(ح‪٥‬ىحد ‪ٝ‬حُؼِ‪ – ّٞ‬حُٔوظزَحص حُطز‪٤‬ش – حُظَر‪٤‬ش ) ًخٗ‪ٞ‬ح أًؼَ كَ‪ٛ‬خ ً ػِ‪ ٠‬حُٔ٘خًٍش ك‪ ٢‬طؼزجش ح‪ٓ٫‬ظٔخٍس ٖٓ ‪٬١‬د حىٍحس‬
‫ح‪٫‬ػٔخٍ‪ٝ .‬ك‪ ٢‬طلِ‪ِ٘٤‬خ ٌُُي ح‪ َٓ٧‬إٔ ٓـخٍ حُٔويٍحص أهَد حُ‪ ٠‬طِي حُظو‪ٜٜ‬خص ػٖ ؿ‪َٛ٤‬خ ٖٓ حُٔـخ‪٫‬ص ًخ‪٩‬ىحٍس‬
‫‪ٝ‬حُٔلخٓزش‪.‬‬
‫رخُ٘ظَ ُِـي‪ٍ ٍٝ‬هْ ( ‪٬ٗ )5‬كع حؿخرخص حُٔزل‪ٞ‬ػ‪ ٖ٤‬ػِ‪ ٠‬حٓظٔخٍس ح‪ٓ٫‬ظز‪٤‬خٕ حُظ‪َ٘ٗ ٢‬ص ر‪ٝ ْٜ٘٤‬حُظ‪ ٢‬حكظ‪ٞ‬ص ػِ‪٠‬‬
‫ػيى ( ‪ )5‬ػزخٍحص ػخٗ‪٣ٞ‬ش ٓؼَ حُؼَٔ – حُ٘‪ٞ‬ع – حُٔٔظ‪ ٟٞ‬حُظؼِ‪ٍٝ – ٢ٔ٤‬أ‪ ١‬حُٔزل‪ٞ‬ػ‪ ٖ٤‬ك‪ ٢‬أٓزخد حٗظ٘خٍ حُٔويٍحص –‬
‫‪ٝ‬حُٔوظَكخص ‪ٝ‬حُلِ‪ُِ ٍٞ‬لي ٖٓ حٗظ٘خٍ حُٔويٍحص‪ ،‬ك‪٤‬غ ٓ٘لَى ُ‪ٜ‬خ ك‪ ِ٤‬هخ‪ ٖٓ ٙ‬حُظلِ‪ َ٤‬ػوذ طلِ‪ َ٤‬حُز‪٤‬خٗخص‬
‫‪ٝ‬حُٔؼِ‪ٓٞ‬خص ح‪ٓ٧‬خٓ‪٤‬ش ‪ٝ‬حُظ‪ً ٢‬خٗض ك‪ٞ‬حُ‪ ) 25 ( ٢‬ػزخٍس أٓخٓ‪٤‬ش طٔل‪ٍٞ‬ص ك‪ٜٗٞٔ٠ٓ ٢‬خ حُؼخّ ػِ‪ ٠‬أٓجِش ٓزخَٗس كخ‪ُ٘ٝ‬خ‬
‫ٖٓ ه‪ُٜ٬‬خ حُظؼَف ػِ‪ ٠‬حطـخ‪ٛ‬خص ‪٬١‬د ‪١ٝ‬خُزخص ًِ‪٤‬خص ٓ٘طوش حُـلَس ٗل‪ ٞ‬حُٔويٍحص ‪ٓٝ‬ي‪ٓ ٟ‬ؼَكظ‪ ْٜ‬رخٗظ٘خٍ‪ٛ‬خ ‪٢ٓٝ‬‬
‫َٗ‪٣‬لش حُ٘زخد ‪ٝ ،‬رخُ٘ظَ حُ‪ ٠‬أٓجِش ح‪ٓ٫‬ظٔخٍس ‪٘ٛ‬خى ٓؼِ‪ٓٞ‬خص طٌٔ٘خ ٖٓ حُ‪ ٍٞٛٞ‬حُ‪ٜ٤‬خ ٖٓ ه‪ ٍ٬‬طلِ‪ َ٤‬حٓظـخرخص‬
‫حُٔزل‪ٞ‬ػ‪ ، ٖ٤‬ك‪ ً٬٠‬ػِ‪ ٠‬حُٔ‪٬‬كظخص حُظ‪ ٢‬أري‪ٛٝ‬خ ػ٘ي حٓظ‪ ّ٬‬ح‪ٓ٫‬ظٔخٍس ُظؼزجظ‪ٜ‬خ ‪ ،‬ر‪ٔ٘٤‬خ حٗل‪َٜ‬ص ٓظـ‪َ٤‬حص ح‪ٓ٫‬ظٔخٍس ك‪( ٢‬‬
‫‪ٝ٧‬حكن ر٘يس – ‪ ٫‬أ‪ٝ‬حكن – ٓلخ‪٣‬ي – أ‪ٝ‬حكن – أ‪ٝ‬حكن ر٘يس ) ‪ٗٝ‬ـي إٔ حٓظـخرخص حُٔزل‪ٞ‬ػ‪ ٖ٤‬ط‪ُٞ‬ػض ك‪ ٌٙٛ ٍٞ‬حُٔظـ‪َ٤‬حص‬
‫‪ٝ‬كوخ ً ُٔخ ‪ٝ ٞٛ‬حٍى ك‪ ٢‬حُـي‪ٍ ٍٝ‬هْ ( ‪ )5‬حٌُ‪ٟٞ٣ ١‬ق ح‪ٓ٫‬ظـخرخص حٌُِ‪٤‬ش ُِٔزل‪ٞ‬ػ‪ٔٗٝ ،ٖ٤‬زش ُظوخٍد حؿخرخص حُٔزل‪ٞ‬ػ‪ ٖ٤‬ك‪٢‬‬
‫ٓظـ‪َ٤‬حص ح‪ٓ٫‬ظٔخٍس كوي هٔ٘خ رـٔغ حُٔظـ‪َ٤‬حص ًخ‪٫‬ط‪ ٫ ( ٢‬أ‪ٝ‬حكن ر٘يس ‪ ٫ +‬أ‪ٝ‬حكن‪ٓ/‬لخ‪٣‬ي‪/‬أ‪ٝ‬حكن ‪ +‬أ‪ٝ‬حكن ر٘يس ) حٗظَ‬
‫حُـي‪ٍ ٍٝ‬هْ ( ‪ٓٝ )6‬زٍَٗخ ُ‪ٌٜ‬ح ح‪٫‬ؿَحء حُ‪ ٍٞٛٞ‬حُ‪ٍ ٢‬أ‪ٝ ١‬ح‪ٟ‬ق ‪ٔ٣‬ؼَ حٓظـخرش حُٔزل‪ٞ‬ػ‪ ٖ٤‬ر‪ٍٜٞ‬س ؿٔؼ‪٤‬ش ًٔخ ٓ٘‪ٟٞ‬ق‬
‫ًُي ٖٓ ه‪ ٍ٬‬طلِ‪ َ٤‬حُـي‪ ٍٝ‬حٌُ‪ ١‬رؼ٘‪ٞ‬حٕ حطـخ‪ٛ‬خص حُط‪٬‬د ‪ٝ‬حُطخُزخص ك‪ ٍٞ‬حٗظ٘خٍ حُٔويٍحص ‪ ٢ٓٝ‬حُ٘زخد‪ًٔ .‬خ ٗ‪٬‬كع ٖٓ‬
‫ه‪ ٍ٬‬حُـي‪ ٍٝ‬أ‪٠٣‬خ ً إٔ ‪٘ٛ‬خى رؼ‪ ٞ‬حُو‪ ْ٤‬حُٔلو‪ٞ‬ىس ( ‪ ) Missing Values‬ك‪ ٢‬حٓظٔخٍس ح‪ٓ٫‬ظز‪٤‬خٕ ‪ٝ‬هي ػخُـ‪ٜ‬خ حُزخكغ ػ٘ي‬
‫ىٓؾ ػزخٍحص حُٔو‪٤‬خّ‪.‬‬

‫ؿي‪ٍ ٍٝ‬هْ ( ‪ٟٞ٣ ) 5‬ق حؿخرخص حُٔزل‪ٞ‬ػ‪ ٖ٤‬ػِ‪ٓ ٢‬ـٔ‪ٞ‬ع أٓجِش حٓظٔخٍس ح‪ٓ٫‬ظز‪٤‬خٕ‬
‫‪Missing‬‬ ‫أ‪ٝ‬حكن ر٘يس‬ ‫أ‪ٝ‬حكن‬ ‫ٓلخ‪٣‬ي‬ ‫‪ ٫‬أ‪ٝ‬حكن‬ ‫‪ ٫‬أ‪ٝ‬حكن‬ ‫ّ‬
‫حُٔـٔ‪ٞ‬ع‬ ‫‪values‬‬ ‫ر٘يس‬ ‫حُؼزخٍحص‬
‫‪%‬‬ ‫حُظي‬ ‫‪%‬‬ ‫حُظٌَحٍ‬ ‫‪%‬‬ ‫حُظي‬ ‫‪%‬‬ ‫حُظي‬ ‫حُظي ‪%‬‬
‫ٍحٍ‬ ‫ٍحٍ‬ ‫ٍحٍ‬ ‫ٍحٍ‬
‫‪100‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪59‬‬ ‫‪59‬‬ ‫‪36‬‬ ‫‪36‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪٘ٛ‬خى حٗظ٘خٍ ًز‪ُِٔ َ٤‬ويٍحص ك‪٤ُ ٢‬ز‪٤‬خ‬ ‫‪1‬‬
‫‪99‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪19‬‬ ‫‪19‬‬ ‫‪37‬‬ ‫‪37‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪19‬‬ ‫‪19‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪٘ٛ‬خى ‪ٝ‬ػ‪ٓ ٢‬ـظٔؼ‪ ٢‬روط‪ٍٞ‬س حُٔويٍحص‬ ‫‪2‬‬
‫‪97‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪53‬‬ ‫‪53‬‬ ‫‪31‬‬ ‫‪31‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪٘ٛ‬خى حٗظ٘خٍ ‪ٞٗ٧‬حع ًؼ‪َ٤‬س ٖٓ حُٔويٍحص‬ ‫‪3‬‬
‫‪100‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪69‬‬ ‫‪69‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪ٟ‬ؼق حَُهخرش ح‪٤٘ٓ٧‬ش أى‪ٗ٫ ٟ‬ظ٘خٍ حُٔويٍحص‬ ‫‪4‬‬
‫‪98‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪38‬‬ ‫‪38‬‬ ‫‪37‬‬ ‫‪37‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫حُز‪٤‬جش حُٔل‪٤‬طش ٓئحط‪٤‬ش ُِل‪ ٍٜٞ‬ػِ‪ ٠‬حُٔويٍحص‬ ‫‪5‬‬
‫‪97‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪31‬‬ ‫‪31‬‬ ‫‪27‬‬ ‫‪27‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫ك‪ ٢‬ح‪٫‬هزخٍ ػِ‪ ٠‬حُظؼخ‪ٞٗ ٢١‬ع ٖٓ حُٔلخًخس ‪ٝ‬حُظوِ‪٤‬ي‬ ‫‪6‬‬
‫‪98‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪73‬‬ ‫‪73‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫طئػَ حُٔويٍحص ػِ‪ِٞٓ ٠‬ى حُٔظؼخ‪٢١‬‬ ‫‪7‬‬
‫‪99‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪41‬‬ ‫‪41‬‬ ‫‪32‬‬ ‫‪32‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫ٓؼظْ حُٔظؼخ‪ُِٔ ٖ٤١‬ويٍحص ٖٓ حُ٘زخد‬ ‫‪8‬‬
‫‪97‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪34‬‬ ‫‪34‬‬ ‫‪38‬‬ ‫‪38‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫حُؼ‪ٞ‬حَٓ ح‪٫‬ؿظٔخػ‪٤‬ش حُٔل‪٤‬طش رخُ٘خد طيكؼ‪ُِ ٚ‬ظؼخ‪٢١‬‬ ‫‪9‬‬
‫‪98‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪39‬‬ ‫‪39‬‬ ‫‪28‬‬ ‫‪28‬‬ ‫‪19‬‬ ‫‪19‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫حُلخُش حُ٘لٔ‪٤‬ش طيكغ حُ٘زخد ُِظؼخ‪٢١‬‬ ‫‪10‬‬
‫‪99‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪39‬‬ ‫‪39‬‬ ‫‪38‬‬ ‫‪38‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪ٟ‬ؼق حَُهخرش ح‪٣َٓ٫‬ش ٓزذ ٍث‪ُِ ٢ٔ٤‬ظؼخ‪٢١‬‬ ‫‪11‬‬
‫‪99‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪56‬‬ ‫‪56‬‬ ‫‪29‬‬ ‫‪29‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫ٍكوخء حُٔ‪ٞ‬ء ُي‪ ْٜ٣‬طؤػ‪ً َ٤‬ز‪ َ٤‬ػِ‪ ٠‬حُ٘خد حُٔظؼخ‪٢١‬‬ ‫‪12‬‬
‫‪98‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪26‬‬ ‫‪26‬‬ ‫‪24‬‬ ‫‪24‬‬ ‫‪26‬‬ ‫‪26‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫حُلخُش حُٔخى‪٣‬ش ُِٔظؼخ‪ٓ ٢١‬زذ ُِظؼخ‪٢١‬‬ ‫‪13‬‬
‫‪97‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪31‬‬ ‫‪31‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪10‬‬ ‫ح‪٫‬كٔخّ رخُ٘‪٠‬ؾ ‪ٝ‬حَُؿ‪ُٞ‬ش ٓزذ ُِظؼخ‪٢١‬‬ ‫‪14‬‬
‫‪97‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪36‬‬ ‫‪36‬‬ ‫‪23‬‬ ‫‪23‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪8‬‬ ‫حُ٘‪ٞ‬حى‪ ١‬حُِ‪٤ِ٤‬ش طٔ‪ ْٜ‬ك‪ ٢‬حٗظ٘خٍ حُٔويٍحص‬ ‫‪15‬‬
‫مجلة الدراسات العليا‪-‬جامعة النيلين(مج‪( ،)3‬ع‪GCNU Journal ISSN:1858-6226:1/10/2015 )11‬‬

‫‪99‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪34‬‬ ‫‪34‬‬ ‫‪22‬‬ ‫‪22‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪ِ٣‬ؼذ حُل‪٠‬خء حُظٌ٘‪ُٞٞ‬ؿ‪ ٢‬حُٔلظ‪ٞ‬ف ى‪ِٓ ٍٝ‬ز‪ ْٜٔ٣ ٢‬ك‪ ٢‬حٗظ٘خٍ حُٔويٍحص‬ ‫‪16‬‬
‫‪98‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪80‬‬ ‫‪80‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫طئػَ حُٔويٍحص ػِ‪ ٠‬حُ‪ٜ‬لش حُؼخٓش ُِ٘زخد‬ ‫‪17‬‬
‫‪99‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪65‬‬ ‫‪65‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫طؼخ‪ ٢١‬حُٔويٍحص ‪٣‬ئػَ ػِ‪ ٠‬حُ‪ٟٞ‬غ ح‪٫‬هظ‪ٜ‬خى‪ٝ ١‬ح‪٫‬ؿظٔخػ‪ُِ٘ ٢‬خد ‪ٝ‬أَٓط‪ٚ‬‬ ‫‪18‬‬
‫‪98‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪22‬‬ ‫‪22‬‬ ‫‪27‬‬ ‫‪27‬‬ ‫‪27‬‬ ‫‪27‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪11‬‬ ‫حُو‪ٞ‬ف ٖٓ حُ‪ٔٛٞ‬ش ٓزذ ك‪٣ُ ٢‬خىس حٗظ٘خٍ طؼخ‪ ٢١‬حُٔويٍحص‬ ‫‪19‬‬
‫‪97‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪43‬‬ ‫‪43‬‬ ‫‪29‬‬ ‫‪29‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫ُ‪َٓ٨‬س ى‪ ٍٝ‬ك‪ ٢‬حُلي ٖٓ حٗظ٘خٍ حُٔويٍحص‬ ‫‪20‬‬
‫‪100‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪55‬‬ ‫‪55‬‬ ‫‪32‬‬ ‫‪32‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫ُ‪َٓ٨‬س ى‪ ٍٝ‬ك‪ ٢‬ػِٔ‪٤‬ش حُظ‪ٞ‬ػ‪٤‬ش رٔوخ‪ َ١‬حُٔويٍحص‬ ‫‪21‬‬
‫‪100‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪29‬‬ ‫‪29‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪٘ٛ‬خى ‪ٟ‬ؼق ‪٧‬ى‪ٝ‬حٍ ٓئٓٔخص ‪٘ٓٝ‬ظٔخص حُٔـظٔغ حُٔيٗ‪ ٢‬طـخ‪ ٙ‬حُٔويٍحص‬ ‫‪22‬‬
‫‪100‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪46‬‬ ‫‪46‬‬ ‫‪38‬‬ ‫‪38‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫ط٘خٍى حٌُِ‪٤‬خص ‪ٝ‬حُٔؼخ‪ٛ‬ي ‪ٝ‬حُٔيحٍّ ك‪ ٢‬حُظ‪ٞ‬ػ‪٤‬ش رٔوخ‪ َ١‬حُٔويٍحص‬ ‫‪23‬‬
‫‪100‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪57‬‬ ‫‪57‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪ِ٣‬ؼذ أثٔش حُٔٔخؿي ‪ٝ‬حُيػخس ى‪ ٍٝ‬ح‪٣‬ـخر‪ ٢‬ك‪ ٢‬حُلي ٖٓ حُٔويٍحص‬ ‫‪24‬‬
‫‪100‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪28‬‬ ‫‪28‬‬ ‫‪24‬‬ ‫‪24‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪22‬‬ ‫‪22‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪9‬‬ ‫طؼظزَ حُؼو‪ٞ‬رش حُٔخى‪٣‬ش ‪ ٢ٛ‬ح‪ٗ٧‬ـق ك‪ ٢‬حُلي ٖٓ حُظؼخَٓ ٓغ حُٔويٍحص‬ ‫‪25‬‬
‫حُٔ‪ٜ‬يٍ‪ :‬حُيٍحٓش حُٔ‪٤‬يحٗ‪٤‬ش ُِزخكغ – ٓ٘طوش حُـلَس ‪ٓ -‬خٍّ ‪ّ2015‬‬

‫‪ % 95‬رؤٕ ‪٘ٛ‬خى حٗظ٘خٍ ًز‪َ٤‬‬ ‫ٖٓ ه‪ ٍ٬‬حُـي‪ٍ ٍٝ‬هْ ( ‪٬ٗ ) 6‬كع إٔ حٓظـخرخص حُٔزل‪ٞ‬ػ‪ ٖ٤‬ؿخءص ر٘ٔزش‬
‫ُِٔويٍحص ك‪٤ُ ٢‬ز‪٤‬خ ‪ ٌٙٛٝ‬ح‪٫‬ؿخرش ٓ٘ز٘‪ ٢‬ػِ‪ٜ٤‬خ حُٔئَٗحص حُظ‪ٓ ٢‬ظَى ‪٫‬كوخً ًٔخ ٗ‪٬‬كع إٔ ‪ ٖٓ % 56‬حُٔزل‪ٞ‬ػ‪ ٖ٤‬أٗخٍ‪ٝ‬ح‬
‫‪ %27‬أٗخٍ‪ٝ‬ح حُ‪ ٢‬ػيّ ‪ٝ‬ؿ‪ٞ‬ى ‪ٝ‬ػ‪ٓ ٢‬ـظٔؼ‪ ٢‬روط‪ٍٞ‬س‬ ‫ُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ‪ٝ‬ػ‪ٓ ٢‬ـظٔؼ‪ ٢‬روط‪ٍٞ‬س حُٔويٍحص ر‪ٔ٘٤‬خ ‪٘ٛ‬خى ٗٔزش‬
‫حُٔويٍحص ‪ٝ ،‬حًح ٍرط٘خ طلِ‪٤ِ٤‬خ ً ر‪ ٖ٤‬ح‪ٗ٫‬ظ٘خٍ حٌُز‪ُِٔ َ٤‬ويٍحص ‪ٔٗٝ‬زش حٌُ‪ٞ٣ ٖ٣‬حكو‪ ٕٞ‬رؤٕ ‪٘ٛ‬خى ‪ٝ‬ػ‪ ٢‬روط‪ٍٞ‬س حُٔويٍحص ‪،‬‬
‫ٗٔظ٘ظؾ رؤٕ ػخىحص ‪ٝ‬طوخُ‪٤‬ي حُٔـظٔغ طلي ٖٓ ًًَ ‪ٝ‬ؿ‪ٞ‬ى أ‪ ٝ‬حٗظ٘خٍ حُٔويٍحص ‪ٌٛٝ‬ح حٌَُ٘حٕ حُٔـظٔؼ‪ ٌٖٔ٣ ٢‬إٔ ٗؼ‪٤‬ي‪ُ ٙ‬ؼيس‬
‫أٓزخد ٓ٘‪ٜ‬خ حُ٘‪ٞ‬حك‪ ٢‬ح‪٤٘ٓ٧‬ش ‪ٝ‬حُو‪ٞ‬ف حٌُ‪٘٣ ١‬ظخد حُٔظليػ‪ ٖ٤‬ك‪ ٍٞ‬حُٔويٍحص ك‪ٓ ٢‬ـظٔغ حُٔٔش حُـخُزش ك‪ ٚ٤‬حُظي‪ًٔ .ٖ٣‬خ‬
‫ٗ‪٬‬كع إٔ ٗٔزش ‪ ٖٓ % 84‬حُٔزل‪ٞ‬ػ‪ ٖ٤‬أٗخٍ‪ٝ‬ح ُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى أٗ‪ٞ‬حع ٓظؼيىس ٖٓ حُٔويٍحص ‪ ٌٙٛٝ‬حُلَ‪٤ٟ‬ش ٓظٔخٗ‪٤‬ش ٓغ حُلَ‪٤ٟ‬ش‬
‫ح‪ ٢ُٝ٧‬حُظ‪ًًَٗ ٢‬خ‪ٛ‬خ رخٕ ‪٘ٛ‬خى حٗظ٘خٍ ًز‪ُِٔ َ٤‬ويٍحص ك‪٤ُ ٢‬ز‪٤‬خ ‪ٝ‬رخُظخُ‪ ٖٓ ٢‬حُٔ٘طو‪ ٢‬طؼيى أٗ‪ٞ‬حع حُٔويٍحص‪ٝ .‬ك‪ٔ٤‬خ ًخٕ‬
‫‪٣ ْٜ٘ٓ %84‬ئًي ًُي ‪ ،‬كٖٔ‬ ‫ُ‪٠‬ؼق حَُهخرش ح‪٤٘ٓ٧‬ش ى‪ ٍٝ‬ك‪ ٢‬حٗظ٘خٍ حُٔويٍحص ؿخءص حٓظـخرخص حُٔزل‪ٞ‬ػ‪ ٖ٤‬ر٘ٔزش‬
‫حُٔؼَ‪ٝ‬ف إٔ كخُش حُٔ‪٤‬زخٕ ح‪ ٢٘ٓ٧‬طٌَ٘ ٓ٘خم ٓ٘خٓذ ‪ٗ٫‬ظ٘خٍ حُٔويٍحص ‪ٌٛٝ‬ح ٓخ طئًي‪ ٙ‬حُلَ‪٤ٟ‬ش حُظخُ‪٤‬ش ‪ٝ‬حُظ‪ ٢‬ط٘‪ َ٤‬حُ‪٢‬‬
‫‪ٔٗ ٌٙٛٝ %75‬زش ًز‪َ٤‬س طظطِذ ط‪٠‬خكَ حُـ‪ٜٞ‬ى‬ ‫إٔ حُز‪٤‬جش حُٔل‪٤‬طش ٓئحط‪٤‬ش ُِل‪ ٍٜٞ‬ػِ‪ ٠‬حُٔويٍحص ك‪٤‬غ ؿخءص ر٘ٔزش‬
‫ُزلغ ‪ٓٝ‬ؼخُـش كخُش حُز‪٤‬جش حُٔل‪٤‬طش رخُ٘زخد ‪ٝ‬طـل‪٤‬ق ٓ٘خرغ حٗظ٘خٍ حُٔويٍحص‪ٝ .‬ك‪ٓ ٢‬ئحُ٘خ ك‪ ٍٞ‬أٓزخد طؼخ‪ ٢١‬حُ٘زخد‬
‫ُِٔويٍحص أ‪ٍٝ‬ىٗخ ٓـٔ‪ٞ‬ػش ٖٓ ح‪ٓ٧‬جِش طَح‪ٝ‬كض حٓظـخرخص حُٔزل‪ٞ‬ػ‪ ٖ٤‬ك‪ُٜٞ‬خ ك‪ٔٗ ٢‬ذ ٓظلخ‪ٝ‬طش ٓخ ر‪ %50 ( ٖ٤‬حُ‪ ) %85 ٢‬كل‪٢‬‬
‫‪ %58‬ر‪ٔ٘٤‬خ ؿخءص ٗٔزش ‪ %21‬ؿ‪ٞٓ َ٤‬حكو‪ ٖ٤‬ػِ‪ًُ ٠‬ي‬ ‫ٓئحُ٘خ ػٖ ى‪ ٍٝ‬حُٔلخًخس ‪ٝ‬حُظوِ‪٤‬ي ك‪ ٢‬حُظؼخ‪ ٢١‬ؿخءص حُ٘ٔزش‬
‫‪ًٝ‬خٕ ‪٘ٛ‬خى ‪ٓ % 18‬لخ‪٣‬ي‪ٝ ٖ٣‬ك‪ ٢‬طلِ‪ِ٘٤‬خ إٔ حُيحكغ ٗل‪ ٞ‬حُٔويٍحص أٓزخد أهَ‪ ٟ‬ؿ‪ َ٤‬حُٔلخًخس ‪ٝ‬حُظوِ‪٤‬ي ‪ًٌُ ،‬ي ًخٗض ‪٘ٛ‬خى‬
‫ٗٔزش ‪ ٖٓ % 72‬حُٔزل‪ٞ‬ػ‪ ٖ٤‬حٗخٍ‪ٝ‬ح حُ‪ ٢‬حٕ حُؼ‪ٞ‬حَٓ ح‪٫‬ؿظٔخػ‪٤‬ش ‪ٓ ٢ٛ‬زذ ىحكغ ُِ٘زخد ػِ‪ ٠‬حُظؼخ‪ ٌٖٔ٣ٝ ٢١‬إٔ ٗؼ‪٤‬ي ًُي‬
‫‪/17‬كزَح‪ ٢ٛٝ َ٣‬حُلظَس حُظ‪٢‬‬ ‫حُ‪ ٠‬حُظلٌي ح‪ ١َٓ٫‬أ‪ ٝ‬حٍطلخع ٓؼي‪٫‬ص حُط‪٬‬م أ‪ ٝ‬حُ‪٤‬ظْ ك‪ ٢‬حُٔـظٔغ حُِ‪٤‬ز‪ ٢‬هخ‪ٛ‬ش رؼي ػ‪ٍٞ‬س‬
‫طي‪ ٍٞٛ‬ك‪ٜ٤‬خ ح‪٫‬هظ‪ٜ‬خى حُِ‪٤‬ز‪ُٝ ٢‬حىص ك‪ٜ٤‬خ ٗٔذ ح‪ٍ٧‬حَٓ‪ٌٛٝ .‬ح ‪ٌ٘٘ٔ٣‬خ ٍرط‪ٓ ٚ‬غ حُٔئحٍ حٌُ‪ َ٤٘٣ ١‬حُ‪ ٠‬حٕ حُلخُش حُ٘لٔ‪٤‬ش‬
‫ٓزذ ُِظؼخ‪ٝ ٢١‬حُظ‪ ٢‬ؿخءص ر٘ٔزش ‪ %67‬ك‪٤‬غ ‪٣‬ئًي ًُي ٓخ ً‪ٛ‬ز٘خ حُ‪ٓ ٚ٤‬خروخ ً رؤٕ حُ‪ٟٞ‬غ ك‪٤ُ ٢‬ز‪٤‬خ ٓ٘ـغ ُ‪ٗ٬‬ليحٍ ٗل‪ٞ‬‬
‫ىٍى حُٔويٍحص‪ًٌُ .‬ي ٗ‪٬‬كع إٔ ٍكوخء حُٔ‪ٞ‬ء ُي‪ ْٜ٣‬طؤػ‪ً َ٤‬ز‪ َ٤‬ػِ‪ ٠‬حُ٘زخد ك‪٤‬غ ‪ٝ‬ؿي ‪ٌٛ‬ح حُٔئحٍ ح‪ٛ‬ظٔخّ ٗل‪ً ٢ٜ‬ز‪َ٤‬‬
‫‪ ٖٓ % 85‬حُٔزل‪ٞ‬ػ‪ٝ ٖ٤‬ك‪ٓ ٢‬ئحُ٘خ ك‪ ٍٞ‬حُلجش حُظ‪ ٢‬ط٘ظَ٘‬ ‫ًًَط‪ٓ ٚ‬ـٔ‪ٞ‬ػش حُؼَٔ حُٔ‪٤‬يحٗ‪ٝ ٢‬هي ‪ٝ‬حكن ر٘يس ٗٔزش‬
‫حُٔويٍحص ك‪ٜ٤‬خ ر‪ٍٜٞ‬س ًز‪َ٤‬س ؿخءص ٗٔزش ‪ %73‬رخُٔ‪ٞ‬حكوش ‪ٌٛٝ‬ح ‪٣‬يٍ ػِ‪ ٠‬إٔ ٗٔزش ‪ ٖٓ %27‬حٗظ٘خٍ حُٔويٍحص ك‪٢‬‬
‫كجخص أهَ‪ ٟ‬ؿ‪ َ٤‬حُ٘زخد ‪ٔٓ ،‬خ ‪٣‬ؼ‪٠‬ي حُلَ‪٤ٟ‬ش ح‪ٓ٧‬خٓ‪٤‬ش ُِزلغ ‪ٝ‬حُظ‪ ٢‬طظ٘خ‪ ٍٝ‬حٗظ٘خٍ حُٔويٍحص ‪ ٢ٓٝ‬حُ٘زخد ى‪ ٕٝ‬ؿ‪َٛ٤‬خ‬
‫ٖٓ حُلجخص‪.‬‬
‫‪ٌٛ‬ح ‪ٝ‬هي حٗول‪٠‬ض حُ٘ٔذ ػ٘ي ٓئحُ٘خ ك‪ ٍٞ‬حُلخُش حُٔخى‪٣‬ش ًٔزذ ك‪ ٢‬حُظؼخ‪ ٢١‬ك‪٤‬غ ؿخءص حٓظـخرخص حُٔزل‪ٞ‬ػ‪ٖ٤‬‬
‫‪ %43‬أٗخٍ‪ٝ‬ح حُ‪ ٢‬ػيّ ‪ٝ‬ؿ‪ٞ‬ى ػ‪٬‬هش ر‪ ٖ٤‬حُلخُش حُٔخى‪٣‬ش ‪ٝ‬حُظؼخ‪ٝ ٢١‬هي ‪٣‬ؼ‪ٞ‬ى ًُي حُ‪ ٢‬طؼيى أٗ‪ٞ‬حع حُٔويٍحص ‪ًٝ‬ؼَس‬
‫حٗظ٘خٍ‪ٛ‬خ ‪ٝ‬ط‪ٞ‬كَ‪ٛ‬خ ٍرٔخ هي أى‪ ٟ‬حُ‪ٍ ٢‬ه‪ ٚ‬أٓؼخٍ‪ٛ‬خ ( ٗظَ‪٣‬ش حُؼَ‪ٝ ٝ‬حُطِذ) ‪ٝ‬هي أكخى ‪ ٖٓ %31‬حُٔزل‪ٞ‬ػ‪ ٖ٤‬رؼيّ ‪ٝ‬ؿ‪ٞ‬ى‬
‫مجلة الدراسات العليا‪-‬جامعة النيلين(مج‪( ،)3‬ع‪GCNU Journal ISSN:1858-6226:1/10/2015 )11‬‬

‫ػ‪٬‬هش ر‪ ٖ٤‬حُٔويٍحص ‪ ٝ‬حُ‪ٟٞ‬غ حُٔخى‪ ، ١‬ر‪ٔ٘٤‬خ ٗـي إٔ ٗٔزش ‪ ٖٓ %24‬حُٔزل‪ٞ‬ػ‪ً ٖ٤‬خٗ‪ٞ‬ح ٓلخ‪٣‬ي‪ًٌُ ، ٖ٣‬ي ٗـي إٔ ٗٔزش‬
‫‪ % 45‬أٗخٍ‪ٝ‬ح حُ‪ ٠‬أٗ‪٘ٛ ْ٤ُ ٚ‬خى ػ‪٬‬هش ر‪ ٖ٤‬حٗظ٘خٍ حُٔويٍحص ‪ٝ‬ر‪ ٖ٤‬ح‪٫‬كٔخّ رخَُؿ‪ُٞ‬ش ًيحكغ ُظؼخ‪ ٢١‬حُٔويٍحص ‪ًُٝ‬ي‬
‫ُِظ٘‪ٞ‬ع ك‪ ٢‬حُلجخص حُظ‪ ٢‬طظؼخ‪ ٢١‬حُٔويٍحص ك‪ ٢‬حُٔ٘‪ٞ‬حص ح‪٧‬ه‪َ٤‬س‪ٝ .‬هي أٗخٍ ‪ ٖٓ % 59‬حُٔزل‪ٞ‬ػ‪ ٖ٤‬حُ‪ ٢‬ى‪ ٍٝ‬حُ٘‪ٞ‬حى‪ ١‬حُِ‪٤ِ٤‬ش‬
‫ك‪ ٢‬حٗظ٘خٍ حُٔويٍحص ‪ ٌٙٛٝ‬حُ٘ٔزش ‪١‬ز‪٤‬ؼ‪٤‬ش ‪ًُٝ‬ي ‪َٓ ٕ٧‬طخى‪ ١‬حُ٘‪ٞ‬حى‪ٔ٣ ٫ ١‬ؼِ‪ٔٗ ٕٞ‬زش ًز‪َ٤‬س ٖٓ حُ٘زخد ًٔخ إٔ حَُهخرش‬
‫حُٔـظٔؼ‪٤‬ش ػِ‪ ٠‬حُ٘‪ٞ‬حى‪ ١‬حُِ‪٤ِ٤‬ش طـؼَ ٖٓ ٓؼظٔ‪ٜ‬خ ؿ‪٘ٓ َ٤‬ـغ ُ‪ٌٜ‬ح ح‪٫‬طـخ‪ًٔ .ٙ‬خ ٗ‪٬‬كع ٖٓ ه‪ ٍ٬‬حُـي‪ ٍٝ‬إٔ ٗٔزش ‪%52‬‬
‫ٖٓ حُٔزل‪ٞ‬ػ‪ ٖ٤‬أٗخٍ‪ٝ‬ح ُِي‪ ٍٝ‬حُِٔز‪ ٢‬حٌُ‪ِ٣ ١‬ؼز‪ ٚ‬حُل‪٠‬خء حُظٌ٘‪ُٞٞ‬ؿ‪ ٢‬حُٔلظ‪ٞ‬ف ‪ٗٝ‬ؼ٘‪ ٢‬ر‪ ٚ‬ح‪ٗ٫‬ظَٗض – حُو٘‪ٞ‬حص حُل‪٠‬خث‪٤‬ش –‬
‫ح‪٫‬ط‪ٜ‬خ‪٫‬ص ‪ٝ‬حُ‪ٜٞ‬حطق حُ٘وخُش – حُٔـ‪٬‬ص ‪ٝ‬حُ‪ٜ‬لق‪ٝ .‬رخُ٘ٔزش ُظؤػ‪ َ٤‬حُٔويٍحص ػِ‪ ٠‬حُ‪ٟٞ‬غ ح‪٫‬هظ‪ٜ‬خى‪ ١‬أ‪ ٝ‬حُ‪ٜ‬لش أكخى‬
‫حُٔزل‪ٞ‬ػ‪ ٖ٤‬ر٘ٔزش طـخ‪ُٝ‬ص ‪ %90‬رٔخ ‪٣ ٫‬يع ٓـخ‪ُِ٘ ً٫‬ي رؤٗ‪ٜ‬خ طئػَ‪.‬‬
‫‪ ٖٓ %72‬حُٔزل‪ٞ‬ػ‪ ٖ٤‬إٔ ُ‪َٓ٨‬س‬ ‫‪ٝ‬ك‪ٔ٤‬خ ‪ ٢ِ٣‬ح‪٧‬ى‪ٝ‬حٍ حُٔـظٔؼ‪٤‬ش حُٔوظِلش ك‪ ٍٞ‬حُلي ٖٓ حٗظ٘خٍ حُٔويٍحص أكخى‬
‫ى‪ٓ ٍٝ‬ئًي ك‪ ٍٞ‬حُلي ٖٓ حُٔويٍحص رٔخ طلَ‪ ٟٚ‬ح‪َٓ٫‬س ٖٓ ط‪ٞ‬ؿ‪ٜ٤‬خص ‪ٝ‬طلٌ‪َ٣‬حص ‪ٍٝ‬هخرش ػِ‪ ٢‬أػ‪٠‬خث‪ٜ‬خ ‪ ٌُٖٝ ،‬أكخى ‪%87‬‬
‫ٖٓ حُٔزل‪ٞ‬ػ‪ ٖ٤‬إٔ ُ‪َٓ٨‬س ى‪ ٍٝ‬ك‪ ٢‬حُظ‪ٞ‬ػ‪٤‬ش ٖٓ ٓوخ‪ َ١‬حُٔويٍحص ‪ٌٛٝ‬ح كو‪٤‬و‪ ٕ٧ ٢‬ح‪َٓ٫‬س ك‪ ٢‬ظَ حُؼ‪ُٔٞ‬ش أ‪ٛ‬زق ى‪ٍٛٝ‬خ‬
‫‪ ٖٓ %79‬حُٔزل‪ٞ‬ػ‪ ٖ٤‬رؤٕ ‪٘ٛ‬خى ‪ٟ‬ؼق‬ ‫ط‪ٞ‬ػ‪ ١ٞ‬أًؼَ ٓ٘‪ٍ ٚ‬هخر‪ٓ ٢‬ئػَ ػِ‪٤ًِٞٓ ٢‬خص أػ‪٠‬خث‪ٜ‬خ‪ٝ .‬ك‪ً ٢‬حص ح‪٫‬طـخ‪ ٙ‬أكخى‬
‫‪٧‬ى‪ٝ‬حٍ ٓئٓٔخص ‪٘ٓٝ‬ظٔخص حُٔـظٔغ حُٔيٗ‪ٍ ، ٢‬رٔخ ‪٣‬ؼ‪ٞ‬ى ًُي ُؼيّ ‪ٝ‬ؿ‪ٞ‬ى آُ‪٤‬خص ٓظخرؼش ‪َٓ ٝ‬حهزش كؼخُش ك‪ ٢‬ظَ ػخُٔ‪٤‬ش‬
‫حُٔويٍحص ‪ٝ‬طؼيى أٗ‪ٞ‬حػ‪ٜ‬خ ‪َ١ٝ‬م حٗظ٘خٍ‪ٛ‬خ ‪ٝ‬حٕ ‪ٝ‬ؿيص ُٖ ‪ٔ٣‬ظؼَ ُ‪ٜ‬خ ٓظؼخ‪ ٢١‬حُٔويٍحص ‪ٝ .‬هي طوخٍرض ٗٔذ ٓ٘خًٍش‬
‫‪ٖٓ %87‬‬ ‫حٌُِ‪٤‬خص ‪ٝ‬حُٔؼخ‪ٛ‬ي ‪ٝ‬حُٔيحٍّ ك‪ ٢‬حُظ‪ٞ‬ػ‪٤‬ش رٔوخ‪ َ١‬حُٔويٍحص ‪ٝ‬أى‪ٝ‬حٍ أثٔش حُٔٔخؿي ‪ٝ‬حُيػخس ك‪٤‬غ أٗخٍ‬
‫حُٔزل‪ٞ‬ػ‪ ٖ٤‬حُ‪ ٠‬إٔ ‪٘ٛ‬خى ى‪ ٌُٜٙ ٍٝ‬حُٔئٓٔخص ك‪ ٢‬طـخ‪ ٙ‬حُلي ٖٓ حٗظ٘خٍ حُٔويٍحص ‪ ٢ٓٝ‬حُٔـظٔغ ‪ٝ‬حُ٘زخد ػِ‪ٍ ٠‬أّ‬
‫حُلجخص حُٔـظٔؼ‪٤‬ش حُظ‪ ٢‬ط‪ٜ٤ُٞ‬خ ‪ ٌٙٛ‬حُٔئٓٔخص ػ٘خ‪٣‬ظ‪ٜ‬خ‪ٝ .‬ك‪ٓ ٢‬ئحُ٘خ ُِٔزل‪ٞ‬ػ‪ ٖ٤‬ك‪ ٍٞ‬حُؼو‪ٞ‬رش حُٔخى‪٣‬ش ‪ٝ‬ى‪ٍٛٝ‬خ ‪ٗٝ‬ـخك‪ٜ‬خ ك‪٢‬‬
‫حُلي ٖٓ حٗظ٘خٍ حُظخ‪َٛ‬س أٗخٍ ‪ ْٜ٘ٓ % 52‬رؤٗ‪ٜ‬خ طظ٘خٓذ ٓغ حُـَّ ‪ ٖٓ ٌُٖٝ‬ه‪ ٍ٬‬حُ٘ظَ ُ٘ٔزش ‪ ٖٓ %31‬حُٔزل‪ٞ‬ػ‪ٖ٤‬‬
‫حٌُ‪ ٖ٣‬أٗخٍ‪ٝ‬ح حُ‪ ٢‬ػيّ ٓ‪ٞ‬حكوظ‪ ْٜ‬رؤٕ حُؼو‪ٞ‬رش حُٔخى‪٣‬ش طظ٘خٓذ ُِلي ٖٓ حُٔويٍحص ‪٣ ،‬ظ‪ُ٘ َٜ‬خ ؿِ‪٤‬خ ً ‪ٛ‬لش ًُي رؤٕ ٓؼخُـش‬
‫حُظخ‪َٛ‬س ‪٣‬ـذ إٔ طظٌخَٓ ك‪ٜ٤‬خ حُـ‪ٜٞ‬ى ر‪ ٖ٤‬حُٔئٓٔخص حُٔـظٔؼ‪٤‬ش ‪ٝ‬ػِ‪ٍ ٢‬أٓ‪ٜ‬خ ح‪َٓ٧‬س ‪ٝ‬حُٔئٓٔخص حُوخٗ‪٤ٗٞ‬ش حُظ‪ ٢‬طِؼذ‬
‫حُي‪ ٍٝ‬حُؼوخر‪ٝ ٢‬حٌُ‪ٜ٣ ١‬ؼذ ح‪٣‬ـخى‪ ٙ‬ك‪ ٢‬ظَ حُظَ‪ٝ‬ف حُظ‪ ٢‬طؼ‪ٜ٘٤‬خ ُ‪٤‬ز‪٤‬خ‪.‬‬

‫ؿي‪ٍ ٍٝ‬هْ ( ‪ٟٞ٣ ) 6‬ق حطـخ‪ٛ‬خص ‪٬١‬د ًِ‪٤‬خص حُـلَس ٗل‪ ٞ‬حُٔويٍحص‬

‫‪Missi‬‬ ‫أ‪ٝ‬حكن ‪ +‬أ‪ٝ‬حكن‬ ‫ٓلخ‪٣‬ي‬ ‫‪ ٫‬ح‪ٝ‬حكن ر٘يس ‪+‬‬ ‫حُؼزخٍحص‬ ‫ّ‬


‫حُٔـْ‬ ‫‪ng‬‬ ‫ر٘يس‬ ‫‪ ٫‬أ‪ٝ‬حكن‬
‫‪ٝ‬ع‬ ‫‪value‬‬ ‫حُظٌَحٍ حُ٘ٔزش‬ ‫حُ٘ٔزش‬ ‫حُظٌَحٍ‬ ‫حُظٌَحٍ حُ٘ٔزش‬
‫‪s‬‬
‫‪100‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪%95‬‬ ‫‪95‬‬ ‫‪%3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪%2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪٘ٛ‬خى حٗظ٘خٍ ًز‪ُِٔ َ٤‬ويٍحص ك‪٤ُ ٢‬ز‪٤‬خ‬ ‫‪1‬‬
‫‪99‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪%56‬‬ ‫‪56‬‬ ‫‪%16‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪%27‬‬ ‫‪27‬‬ ‫‪٘ٛ‬خى ‪ٝ‬ػ‪ٓ ٢‬ـظٔؼ‪ ٢‬روط‪ٍٞ‬س حُٔويٍحص‬ ‫‪2‬‬
‫‪97‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪%84‬‬ ‫‪84‬‬ ‫‪%9‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪%4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪٘ٛ‬خى حٗظ٘خٍ ‪ٞٗ٧‬حع ًؼ‪َ٤‬س ٖٓ حُٔويٍحص‬ ‫‪3‬‬
‫‪100‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪%85‬‬ ‫‪85‬‬ ‫‪%7‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪%8‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪ٟ‬ؼق حَُهخرش ح‪٤٘ٓ٧‬ش أى‪ٗ٫ ٟ‬ظ٘خٍ حُٔويٍحص ر‪ٍٜٞ‬س‬ ‫‪4‬‬
‫ًز‪َ٤‬س ك‪٤ُ ٢‬ز‪٤‬خ‬
‫‪98‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪%75‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪%12‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪%11‬‬ ‫‪11‬‬ ‫حُز‪٤‬جش حُٔل‪٤‬طش ٓئحط‪٤‬ش ُِل‪ ٍٜٞ‬ػِ‪ ٠‬حُٔويٍحص‬ ‫‪5‬‬
‫‪97‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪%58‬‬ ‫‪58‬‬ ‫‪%18‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪%21‬‬ ‫‪21‬‬ ‫ك‪ ٢‬ح‪٫‬هزخٍ ػِ‪ ٠‬حُظؼخ‪ٞٗ ٢١‬ع ٖٓ حُٔلخًخس ‪ٝ‬حُظوِ‪٤‬ي‬ ‫‪6‬‬
‫‪98‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪%91‬‬ ‫‪91‬‬ ‫‪%4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪%3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫طئػَ حُٔويٍحص ػِ‪ِٞٓ ٠‬ى حُٔظؼخ‪٢١‬‬ ‫‪7‬‬
‫‪99‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪%73‬‬ ‫‪73‬‬ ‫‪%15‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪%11‬‬ ‫‪11‬‬ ‫ٓؼظْ حُٔظؼخ‪ُِٔ ٖ٤١‬ويٍحص ٖٓ حُ٘زخد‬ ‫‪8‬‬
‫‪97‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪%72‬‬ ‫‪72‬‬ ‫‪%12‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪%13‬‬ ‫‪13‬‬ ‫حُؼ‪ٞ‬حَٓ ح‪٫‬ؿظٔخػ‪٤‬ش حُٔل‪٤‬طش رخُ٘خد طيكؼ‪ُِ ٚ‬ظؼخ‪٢١‬‬ ‫‪9‬‬
‫‪98‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪%67‬‬ ‫‪67‬‬ ‫‪%19‬‬ ‫‪19‬‬ ‫‪%12‬‬ ‫‪12‬‬ ‫حُلخُش حُ٘لٔ‪٤‬ش طيكغ حُ٘زخد ُِظؼخ‪٢١‬‬ ‫‪10‬‬
‫‪99‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪%77‬‬ ‫‪77‬‬ ‫‪%10‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪%12‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪ٟ‬ؼق حَُهخرش ح‪٣َٓ٫‬ش ٓزذ ٍث‪ُِ ٢ٔ٤‬ظؼخ‪٢١‬‬ ‫‪11‬‬
‫مجلة الدراسات العليا‪-‬جامعة النيلين(مج‪( ،)3‬ع‪GCNU Journal ISSN:1858-6226:1/10/2015 )11‬‬

‫‪99‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪%85‬‬ ‫‪85‬‬ ‫‪%6‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪%8‬‬ ‫‪8‬‬ ‫ٍكوخء حُٔ‪ٞ‬ء ُي‪ ْٜ٣‬طؤػ‪ً َ٤‬ز‪ َ٤‬ػِ‪ ٠‬حُ٘خد حُٔظؼخ‪٢١‬‬ ‫‪12‬‬
‫‪98‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪%43‬‬ ‫‪43‬‬ ‫‪%24‬‬ ‫‪24‬‬ ‫‪%31‬‬ ‫‪31‬‬ ‫حُلخُش حُٔخى‪٣‬ش ُِٔظؼخ‪ٓ ٢١‬زذ ُِظؼخ‪٢١‬‬ ‫‪13‬‬
‫‪97‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪%45‬‬ ‫‪45‬‬ ‫‪%17‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪%35‬‬ ‫‪35‬‬ ‫ح‪٫‬كٔخّ رخُ٘‪٠‬ؾ ‪ٝ‬حَُؿ‪ُٞ‬ش ٓزذ ُِظؼخ‪٢١‬‬ ‫‪14‬‬
‫‪97‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪%59‬‬ ‫‪59‬‬ ‫‪%18‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪%20‬‬ ‫‪20‬‬ ‫حُ٘‪ٞ‬حى‪ ١‬حُِ‪٤ِ٤‬ش طٔ‪ ْٜ‬ك‪ ٢‬حٗظ٘خٍ حُٔويٍحص‬ ‫‪15‬‬
‫‪99‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪%52‬‬ ‫‪52‬‬ ‫‪%22‬‬ ‫‪22‬‬ ‫‪%25‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪ِ٣‬ؼذ حُل‪٠‬خء حُظٌ٘‪ُٞٞ‬ؿ‪ ٢‬حُٔلظ‪ٞ‬ف ى‪ِٓ ٍٝ‬ز‪ ْٜٔ٣ ٢‬ك‪٢‬‬ ‫‪16‬‬
‫حٗظ٘خٍ حُٔويٍحص‬
‫‪98‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪%91‬‬ ‫‪91‬‬ ‫‪%4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪%3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫طئػَ حُٔويٍحص ػِ‪ ٠‬حُ‪ٜ‬لش حُؼخٓش ُِ٘زخد‬ ‫‪17‬‬
‫‪99‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪%90‬‬ ‫‪90‬‬ ‫‪%7‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪%2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫طؼخ‪ ٢١‬حُٔويٍحص ‪٣‬ئػَ ػِ‪ ٠‬حُ‪ٟٞ‬غ ح‪٫‬هظ‪ٜ‬خى‪ٝ ١‬ح‪٫‬ؿظٔخػ‪٢‬‬ ‫‪18‬‬
‫ُِ٘خد ‪ٝ‬أَٓط‪ٚ‬‬
‫‪98‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪%49‬‬ ‫‪49‬‬ ‫‪%27‬‬ ‫‪27‬‬ ‫‪%22‬‬ ‫‪22‬‬ ‫حُو‪ٞ‬ف ٖٓ حُ‪ٔٛٞ‬ش ٓزذ ك‪٣ُ ٢‬خىس حٗظ٘خٍ طؼخ‪٢١‬‬ ‫‪19‬‬
‫حُٔويٍحص‬
‫‪97‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪%72‬‬ ‫‪72‬‬ ‫‪%12‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪%13‬‬ ‫‪13‬‬ ‫ُ‪َٓ٨‬س ى‪ ٍٝ‬ك‪ ٢‬حُلي ٖٓ حٗظ٘خٍ حُٔويٍحص‬ ‫‪20‬‬
‫‪100‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪%87‬‬ ‫‪87‬‬ ‫‪%8‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪%5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫ُ‪َٓ٨‬س ى‪ ٍٝ‬ك‪ ٢‬ػِٔ‪٤‬ش حُظ‪ٞ‬ػ‪٤‬ش رٔوخ‪ َ١‬حُٔويٍحص‬ ‫‪21‬‬
‫‪100‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪%79‬‬ ‫‪79‬‬ ‫‪%14‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪%7‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪٘ٛ‬خى ‪ٟ‬ؼق ‪٧‬ى‪ٝ‬حٍ ٓئٓٔخص ‪٘ٓٝ‬ظٔخص حُٔـظٔغ حُٔيٗ‪٢‬‬ ‫‪22‬‬
‫طـخ‪ ٙ‬حُٔويٍحص‬
‫‪100‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪%84‬‬ ‫‪84‬‬ ‫‪%7‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪%9‬‬ ‫‪9‬‬ ‫ط٘خٍى حٌُِ‪٤‬خص ‪ٝ‬حُٔؼخ‪ٛ‬ي ‪ٝ‬حُٔيحٍّ ك‪ ٢‬حُظ‪ٞ‬ػ‪٤‬ش رٔوخ‪َ١‬‬ ‫‪23‬‬
‫حُٔويٍحص‬
‫‪100‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪%87‬‬ ‫‪87‬‬ ‫‪%11‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪%2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪ِ٣‬ؼذ أثٔش حُٔٔخؿي ‪ٝ‬حُيػخس ى‪ ٍٝ‬ح‪٣‬ـخر‪ ٢‬ك‪ ٢‬حُلي ٖٓ‬ ‫‪24‬‬
‫حُٔويٍحص‬
‫‪100‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪%52‬‬ ‫‪52‬‬ ‫‪%17‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪%31‬‬ ‫‪31‬‬ ‫طؼظزَ حُؼو‪ٞ‬رش حُٔخى‪٣‬ش ‪ ٢ٛ‬ح‪ٗ٧‬ـق ك‪ ٢‬حُلي ٖٓ حُظؼخَٓ ٓغ‬ ‫‪25‬‬
‫حُٔويٍحص‬

‫ٖٓ ه‪ ٍ٬‬حُـي‪ٍ ٍٝ‬هْ (‪ٔٗ )6‬ظوِ‪ ٚ‬ػيى ٖٓ حُ٘ظخثؾ ًٔخ ‪ٟٞٓ ٢ٛ‬لش ك‪ ٢‬حُ٘ظخثؾ أىٗخ‪:ٙ‬‬
‫حُ٘ظخثؾ‪:‬‬
‫‪٘ٛ .1‬خى حٗظ٘خٍ ًز‪ُِٔ َ٤‬ويٍحص ك‪٤ُ ٢‬ز‪٤‬خ ‪ٜ٣‬خكز‪ ٚ‬ط٘‪ٞ‬ع ك‪ ٢‬حُٔويٍحص ‪ُ٣‬ؼِ‪ُِ ٟ‬لخُش ح‪٤٘ٓ٧‬ش حُظ‪ ٢‬طؼ‪ٜ٘٤‬خ ُ‪٤‬ز‪٤‬خ‪.‬‬
‫‪ .2‬حُؼ‪ٞ‬حَٓ ح‪٫‬ؿظٔخػ‪٤‬ش ‪ٝ‬حُز‪٤‬جش حُٔـظٔؼ‪٤‬ش ‪ٝ‬حُوخٗ‪٤ٗٞ‬ش حُ‪ٜ٘‬ش ط‪ٞ‬كَ ٓ٘خم ٓ‪٬‬ثْ ُظل٘‪ ٢‬ظخ‪َٛ‬س حىٓخٕ حُٔويٍحص‪.‬‬
‫‪ٔٗ .3‬زش ‪ ٖٓ %73‬حُٔظؼخ‪ُِٔ ٖ٤١‬ويٍحص ٖٓ حُ٘زخد ‪ٌٛٝ‬ح ‪ٔ٣‬ؼَ هطَ ػِ‪ٔٓ ٠‬ظوزَ ى‪ُٝ‬ش ُ‪٤‬ز‪٤‬خ‪.‬‬
‫‪٘ٛ .4‬خى حٍطزخ‪ً ١‬ز‪ َ٤‬ر‪ ٖ٤‬حُـَحثْ حُظ‪ ٢‬طليع ك‪٤ُ ٢‬ز‪٤‬خ ‪ٝ‬حُٔويٍحص‪.‬‬
‫‪ٍ .5‬ؿْ حُلخُش حُٔخى‪٣‬ش حُـ‪٤‬يس ُِٔـظٔغ حُِ‪٤‬ز‪ ٢‬ح‪ ٫‬إٔ حُلخُش حُٔخى‪٣‬ش ُ‪ٓ ْ٤‬ززخ ً ُِظؼخ‪ًُٝ ٢١‬ي ُظ‪ٞ‬كَ حُٔويٍحص ًٔخً‬
‫‪٤ًٝ‬لخ ً ٓٔخ أى‪ ٟ‬حُ‪ٍ ٠‬ه‪ ٚ‬أػٔخٗ‪ٜ‬خ‪.‬‬
‫‪ِ٣ .6‬ؼذ حُل‪٠‬خء حُظٌِ٘‪ٞ‬ؿ‪ ٢‬ى‪ٍٝ‬حً رخٍُحً ك‪ ٢‬حٗظ٘خٍ حُٔويٍحص ػزَ طٔ‪ َ٤ٜ‬كًَظ‪ٜ‬خ هخ‪ٛ‬ش طَ‪٣ٝ‬ـ‪ٜ‬خ‪.‬‬
‫‪ .7‬أًي ‪ ٖٓ %91‬حُٔزل‪ٞ‬ػ‪ ٖ٤‬إٔ طؼخ‪ ٢١‬حُٔويٍحص ‪٣‬ئػَ ػِ‪ ٠‬حُ‪ٜ‬لش حُؼخٓش ُِ٘زخد‪.‬‬
‫‪٘ٛ .8‬خى ‪ٝ‬ػ‪ ٢‬روط‪ٍٞ‬س حُٔويٍحص ‪٣‬ظ‪ ٖٓ َٜ‬ه‪ ٍ٬‬ح‪٧‬ى‪ٝ‬حٍ حُظ٘ٔ‪٤‬و‪٤‬ش ٌُِِ‪٤‬خص حُؼِٔ‪٤‬ش ‪ٝ‬حُٔؼخ‪ٛ‬ي ‪ٝ‬حُٔيحٍّ ‪ٝ‬أثٔش‬
‫حُٔٔخؿي ‪ٝ‬حُيػخس ‪ ،‬ح‪ ٫‬إٔ حُي‪ ٍٝ‬حٌُز‪ُِ َ٤‬لي ٖٓ حُٔويٍحص طو‪ ّٞ‬ر‪ ٚ‬ح‪َٓ٧‬س‪.‬‬
‫‪ .9‬أٗخٍ ‪ ٖٓ %85‬حُٔزل‪ٞ‬ػ‪ ٖ٤‬حُ‪ ٠‬حُي‪ ٍٝ‬حٌُ‪ِ٣ ١‬ؼز‪ٍ ٚ‬كوخء حُٔ‪ٞ‬ء ك‪ ٢‬حٓظيٍحؽ ‪ٝ‬حؿ‪ٞ‬حء حُ٘زخد ُِيه‪ ٍٞ‬ك‪ ٢‬ػخُْ‬
‫حُٔويٍحص‪.‬‬
‫‪ .10‬أٗخٍ ‪ ٖٓ %52‬حُٔزل‪ٞ‬ػ‪ ٖ٤‬كو‪ ٢‬رؤٕ حُؼو‪ٞ‬رش حُٔخى‪٣‬ش ‪ ٢ٛ‬ح‪ٗ٧‬ـق ‪ ٌٙٛٝ‬حُ٘ظ‪٤‬ـش ط٘‪ َ٤‬حُ‪ ٢‬إٔ ػ‪٬‬ؽ ظخ‪َٛ‬س حٗظ٘خٍ‬
‫حُٔويٍحص ‪٣‬لظخؽ حُ‪ٛٝ ٠‬لش ٓظٌخِٓش ( ى‪٤٘٣‬ش – ٗلٔ‪٤‬ش – ٓـظٔؼ‪٤‬ش – هخٗ‪٤ٗٞ‬ش)‪.‬‬
‫حُلِ‪:ٍٞ‬‬
‫‪.1‬ح‪٫‬ػظٔخى ػِ‪ ٠‬رَحٓـخ ُظ‪ٞ‬ػ‪٤‬ش حُظ‪ ٢‬طوخ‪١‬ذ حُ‪ٞ‬حُع حُي‪ٝ، ٢٘٣‬طؼظ٘‪ ٢‬رظَر‪٤‬ش حُلَى‪ٝ،‬ط‪ٜ‬وَ هزَحط‪ٝ، ٚ‬طلؼ‪ ٚ‬ػِ‪ ٠‬حٌُٔذ‬
‫حُل‪ٓٝ ،ٍ٬‬لخٍرش حُزطخُش‪ٝ،‬طـَّ ريحهِ‪ ٚ‬حُو‪ ْ٤‬حُي‪٤٘٣‬ش حُظ‪ ٢‬طلٔ‪ٝ ٚ٤‬ط٘وٌ‪ ٖٓ ٙ‬حًَُ‪ِ٣‬ش ‪ٝ‬حُلٔخى اُ‪ ٍٞٗ ٠‬ح‪.ّ٬ٓ٩‬‬
‫‪ .3‬حٓظويحٓخ ‪ٓ٧‬خُ‪٤‬ذ حُلي‪٣‬ؼش ‪ٝ‬حُٔظط‪ٍٞ‬س ك‪ ٢‬ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ ُظلو‪٤‬ن أه‪ ٠ٜ‬آُ‪٤‬خص حُظؼخ‪ ٕٝ‬ر‪ ٖ٤‬حُِـخٕ حُ‪٤٘١ٞ‬ش ٌٍٓخكلش‬
‫ُٔويٍحص‪.‬‬
‫مجلة الدراسات العليا‪-‬جامعة النيلين(مج‪( ،)3‬ع‪GCNU Journal ISSN:1858-6226:1/10/2015 )11‬‬

‫‪ .4‬حُظؤً‪٤‬يػِ‪ ٠‬طؼخ‪ٗٝ‬خ ُِـخٕ حُ‪٤٘١ٞ‬ش ٌُٔخكلش حُٔويٍحص ‪ٝ‬حُٔئٓٔخص حُظَر‪٣ٞ‬ش ‪ٝ‬حُؼِٔ‪٤‬ش ُظ‪ٞ‬ك‪َ٤‬حَُػخ‪٣‬شحُٔ٘خٓزش‬
‫ُِٔؼظٔي‪ ٖ٣‬ػِ‪ ٠‬حُٔويٍحص‪ًُٝ،‬ي رـ‪٤‬ش اػخىس طؤ‪ُٔٔ ِْٜ٤ٛ‬خٍٓش ى‪ ٍْٛٝ‬ح‪٫‬ؿظٔخػ‪ٝ ٢‬حُ٘لٔ‪ ٢‬ك‪٤‬خ ُٔـظٔغ ‪ٝ‬ط‪٬‬ك‪ ٢‬ح‪٥‬ػخٍ‬
‫حُِٔز‪٤‬ش حُ٘خؿٔشػٖ ػيّ حٗيٓخؿ‪ ْٜ‬ىحهَ أَٓ‪ٓٝ ْٛ‬ـظٔؼ‪.ْٜ‬‬
‫ط‪ٞ‬ؿ‪ ٚ٤‬حُزَحٓؾ ح ُ‪ٞ‬هخث‪٤‬ش ُِلي ٖٓ حٗظ٘خٍ حُٔويٍحص ‪ٝ‬كن هط‪ ٢‬ط٘ٔ‪٣ٞ‬ش طظ‪ٜ‬ق رخُ‪ٞ‬حهؼ‪٤‬ش ٓز٘‪٤‬شػِ‪ ٠‬ىٍحٓخص ٓظو‪ٜٜ‬ش‬
‫ُظؼٔ‪٤‬ن حُ٘ؼ‪ ٍٞ‬رخُٔٔئ‪٤ُٝ‬ش حطـخ‪ ٙ‬حُ‪ٞ‬هخ‪٣‬ش ٖٓ ‪ٌٛٛ‬خ ‪٥‬كش رظؼخ‪ً ٕٝ‬خكش ٓئٓٔخص حُٔـظٔغ حَُٓٔ‪٤‬ش ‪ٝ‬حُٔيٗ‪٤‬ش‪.‬‬
‫‪ٟٝ‬غ هطش اػ‪٤ٓ٬‬ش طؼِ‪٤ٔ٤‬ش طَطٌِ ػِ‪ ٠‬حُٔؼ‪ُِ ٢‬و‪٠‬خء ػِ‪ ٠‬حُ‪ٓ٬‬زخ‪٫‬س ‪ٝ‬ح‪٩‬كزخ‪ٝ ١‬حُِٔز‪٤‬ش ‪ٝ،‬طيع ‪ٝ‬اُ‪ ٠‬حُظ٘ـ‪٤‬غ ػِ‪٠‬‬
‫ح‪٣٩‬ـخر‪٤‬ش ‪ٝ‬حُٔٔخ‪ٔٛ‬ش ك‪ ٢‬طلَٔ حُٔٔئ‪٤ُٝ‬ش ‪ٝ‬حُؼَٔ حُٔ٘ظَى ٖٓ أؿَ ٓ‪ٞ‬حؿ‪ٜ‬ش آكش حُٔويٍحص ‪ٝ‬ط٘ٔ‪٤‬ش حُٔـظٔغ‪.‬‬
‫‪٣‬ـذ إٔ طئٖٓ ًخكش ‪ٓٝ‬خثَ ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ حَُٔ‪٣‬غ ُ‪ َٓ٨‬حُ‪ٜ٘‬ش حُٔؼَ‪ٟ‬ش ُ‪ٗ٬‬لَحف‪ ،‬ػِ‪ ٠‬إٔ طظ‪ ٌٙٛ ٖٔ٠‬ح‪٫‬ط‪ٜ‬خ‪٫‬ص‬
‫حٓظ٘خٍحص ‪١‬ز‪٤‬ش ‪ٗٝ‬لٔ‪٤‬ش ‪ٝ‬حؿظٔخػ‪٤‬ش ُلٔخ‪٣‬ش أكَحى‪ٛ‬خ ٖٓ حُ‪ٞ‬ه‪ٞ‬ع ك‪ ٢‬ىحثَس حُٔويٍحص‪.‬‬
‫ح‪َٓ٩‬حع ربُلخهخ ‪٥‬رخء ‪ٝ‬ح‪ٜٓ٧‬خص ك‪ ٢‬ى‪ٍٝ‬حص طؼو‪٤‬ل‪٤‬ش طيٍ‪٣‬ز‪٤‬ش ُِظؼخَٓ ٓؼخ ‪ُٓ٧‬خص ‪ٝ‬حٌُٔ٘‪٬‬ص ح‪٫‬ؿظٔخػ‪٤‬ش‪ٓ ،‬غ طٌؼ‪٤‬ق‬
‫حُزَحٓؾ حُظ‪ٞ‬ػ‪٣ٞ‬ش ‪ٝ‬حُ‪ٞ‬هخث‪٤‬ش حُٔ‪ٞ‬ؿ‪ٜ‬ش ُ‪َٓ٨‬س ر‪ٜ‬لش هخ‪ٛ‬ش ُظلو‪٤‬ن حُؼوش رخُ٘لْ ‪ٝ‬طو‪٣ٞ‬ش ىػخثٔخ ‪َٓ٧‬س ُٔٔخٍٓش ى‪ٍٛٝ‬خ‬
‫حُلو‪٤‬و‪ ٢‬ك‪ ٢‬حُٔـظٔغ ريٍءح ‪٧‬هطخٍ حُٔل‪٤‬طش ‪ٜ٘ٓٝ‬خ ًخٍػش ح‪٫‬ػظٔخى ػِ‪ ٠‬حُٔويٍحص‪.‬‬
‫ط‪ٞ‬ؿ‪ ٚ٤‬رَحٓـخ ُظ‪ٞ‬ػ‪٤‬ش ُِ‪ٞ‬هخ‪٣‬ش ٓ٘آ كشحُٔويٍحص ُ‪ ٠‬حُٔئٓٔخص حُظَر‪٣ٞ‬ش ‪ٝ‬حُؼِٔ‪٤‬ش ُ‪ٜ‬وَ هزَحص حُط‪٬‬د ك‪َٓ ٢‬حكَ‬
‫حُظؼِ‪ ْ٤‬حُٔوظِلش‪،‬ػِ‪ ٠‬إٔ طظ٘خٓذ ‪ ٌٙٛ‬حُزَحٓؾ ٓغ هيٍحص ‪ٔٓٝ‬ظ‪٣ٞ‬خص حًٌُخء ُي‪ٝ، ْٜ٣‬إٔ ‪٣‬ظْ اَٗحً‪ ْٜ‬ك‪ ٢‬اػيحى ‪ٌٙٛ‬‬
‫حُزَحٓؾ كظ‪ ٠‬ط‪ٜ‬زق رَحٓؾ كخػِش ُ‪ٜ‬خ ‪ٛ‬لش حُظ‪ٞ‬ح‪ٝ َٛ‬ح‪ٓ٫‬ظَٔحٍ‪.‬‬

‫حُظ‪٤ٛٞ‬خص‪:‬‬
‫‪ .1‬ىػْ ‪ٝ‬طٔ‪ٓ َ٣ٞ‬ئٓٔخص ‪٘ٓٝ‬ظٔخص حُٔـظٔغ حُٔيٗ‪ٝ ٢‬طٌٔ‪ٜ٘٤‬خ ٖٓ حُٔؼِ‪ٓٞ‬خص ًحص حُ‪ِٜ‬ش رو‪٤٠‬ش حُٔويٍحطل‪ ٢‬حُ‪ٖ١ٞ‬‬
‫حُؼَر‪.٢‬‬
‫‪ .2‬طـل‪٤‬ق ٓ٘خرغ ‪ٝ‬ى‪ٝ‬حػْ ط٘خٓ‪ ٢‬حُظخ‪َٛ‬س ‪ًُٝ‬ي رٔلخٍرش حُـَ‪ٔ٣‬ش حُٔ٘ظٔش – حُظول‪٤‬ق ٖٓ كيس حُلوَ – حُظول‪٤‬ق ٖٓ ح‪٥‬ػخٍ‬
‫‪.3‬طو‪٣ٞ‬ش ى‪ ٍٝ‬ح‪َٓ٧‬س ‪ٝ‬حُٔـظٔغ ك‪ ٢‬حَُهخرش ػِ‪ ٠‬ؿ‪ َ٤‬حُ٘زخد ٓغ حُظًَ‪ ِ٤‬ػِ‪ ٠‬حُظَر‪٤‬ش ح‪٣َٓ٧‬ش حُِٔ‪ٔ٤‬ش حُوخثٔش ػِ‪٠‬‬
‫حُٔ٘‪ٜ‬ؾ حُوَآٗ‪.٢‬‬
‫‪ .4‬اىٓخؽ حُ٘زخد حُٔؼظٔي‪ ٖ٣‬ػِ‪ ٠‬حُٔويٍحص ك‪ ٢‬رَحٓؾ ط‪ٞ‬ػ‪٣ٞ‬ش طؼو‪٤‬ل‪٤‬ش ُظ‪ٞ‬ؿ‪١ ٚ٤‬خهخط‪ٗ ْٜ‬ل‪ ٞ‬ح‪٫‬ه‪٬‬ع ػٖ حُٔويٍحص‬
‫‪ٝ‬ح‪ٜٓ٫‬خّ ك‪ ٢‬ط٘ٔ‪٤‬ش حُٔـظٔغ‪.‬‬
‫‪.5‬حُظًَ‪ٝ ِ٤‬ح‪ٍٗ٩‬خى حُ‪ٞ‬هخث‪ ٢‬ػِ‪ ٠‬حطـخ‪ٛ‬خص حُط‪٬‬د ٗل‪ ٞ‬حُٔويٍحص رخ‪ٓ٫‬ظلخىس ٖٓ حُ٘٘خ‪ ١‬حُط‪٬‬ر‪ ٢‬ك‪ ٢‬حُٔيحٍٓ‪ٞ‬حُـخٓؼخص‬
‫‪ٝ‬حُؼَٔ ػِ‪ ٠‬اػَحث‪ٝ ٚ‬ط٘‪٣ٞ‬غ ‪ٝ‬كغ حُط‪٬‬د ػِ‪ ٠‬ح‪ٗ٫‬وَح‪ ١‬ك‪.ٚ٤‬‬
‫‪.6‬ط‪ٞ‬ػ‪٤‬ش ح‪َٓ٧‬س ‪ٝ‬ط٘ٔ‪٤‬ش حُ‪ٞ‬حُع حُي‪ٝ ٢٘٣‬ح‪٧‬ه‪٬‬ه‪ُ ٢‬ي‪ ٟ‬حُـٔ‪٤‬غ ‪ٍٝ‬ػخ‪٣‬ش ح‪٧‬ر٘خء ‪ٝ‬هخ‪ٛ‬ش حَُٔح‪ٛ‬و‪ٝ ْٜ٘ٓ ٖ٤‬ح‪ٛ٫‬ظٔخّ رظ‪ٞ‬ػ‪٤‬ش‬
‫أ‪ٛ‬يهخث‪ٓٝ ْٜ‬ؼَكش ح‪ٓ٧‬خًٖ حُظ‪َ٣ ٢‬طخى‪ٜٗٝ‬خ ‪َٓٝ ,‬حهزظ‪ٗٝ ْٜ‬ـَ أ‪ٝ‬هخص كَحؿ‪.ْٜ‬‬
‫مجلة الدراسات العليا‪-‬جامعة النيلين(مج‪( ،)3‬ع‪GCNU Journal ISSN:1858-6226:1/10/2015 )11‬‬

‫‪ .7‬ط‪ٞ‬ػ‪٤‬ش أ‪٤ُٝ‬خء أٓ‪ ٍٞ‬حُط‪٬‬د رؤ‪َٟ‬حٍ حُٔويٍحص ‪ٝ‬ح‪٩‬ىٓخٕ ػِ‪ٜ٤‬خ ٖٓ ه‪ ٍ٬‬حَُ٘٘حص ‪ٝ‬حُِٔ‪ٜ‬وخص ‪ٝ‬حٌُظ‪٤‬زخص ‪ٝ‬حُ٘ي‪ٝ‬حص‬
‫‪ٝ‬حُٔلخ‪َٟ‬حص‪.‬‬
‫‪ .8‬طز٘‪ ٢‬كِٓش ٖٓ حُٔؼخُـخص ػِ‪ٔٓ ٢‬ظ‪ ٟٞ‬حُزِي‪٣‬خص ‪ٝ‬حُٔ٘خ‪١‬ن حُِ‪٤‬ز‪٤‬ش ُِلي ٖٓ حٗظ٘خٍ حُٔويٍحص‪.‬‬
‫‪ .9‬ط‪ٞ‬ؿ‪ٍٓ ٚ٤‬خثَ حػ‪٤ٓ٬‬ش ُظول‪٤‬ق حُو‪ٞ٤‬ى حُٔـظٔؼ‪٤‬ش حُٔؼ‪٤‬وش ُظط‪ٝ ٍٞ‬ط٘ٔ‪٤‬ش حُٔـظٔغ ‪ٝ‬ط٘و‪٤‬ق حُؼخىحص ‪ٝ‬حُظوخُ‪٤‬ي حُيحػٔش‬
‫ٌُُي‪.‬‬
‫‪ .10‬طلؼ‪ َ٤‬ى‪ ٍٝ‬حُؼزخىس ٓغ طٌؼ‪٤‬ق حُوطخد حُي‪ ٢٘٣‬حُٔؼُِ ُِ‪ٞ‬حُع حُي‪ ٢٘٣‬ك‪ٗ ٢‬ل‪ ّٞ‬حُ٘زخد ‪ٍٝ‬رط‪ ْٜ‬رخُٔٔخؿي‬
‫‪ٝ‬حُٔلخ‪َٟ‬حص حُي‪٤٘٣‬ش‪.‬‬
‫‪ .11‬طٌؼ‪٤‬ق حُزَحٓؾ حُظ‪ٞ‬ػ‪٣ٞ‬ش هخ‪ٛ‬ش ك‪ ٢‬حُـخٓؼخص ‪ٝ‬حُٔيحٍّ ‪ٝ‬أٓخًٖ طـٔؼخص حُ٘زخد‪.‬‬
‫‪ .12‬حَٗحى حُ٘زخد ك‪ٟٝ ٢‬غ حُوط‪ٝ ٢‬حُزَحٓؾ حُظ‪ ٢‬طلي ٖٓ حٗظ٘خٍ حُٔويٍحص‪.‬‬
‫‪ .13‬حرظٌخٍ َٓ٘‪ٝ‬ػخص ُظ٘ـ‪ َ٤‬حُوَ‪٣‬ـ‪ ٖٓ ٖ٤‬حُ٘زخد حُِ‪٤‬ز‪ُ ٢‬ظول‪٤‬ق كيس حُزطخُش ‪ٓٝ‬ط‪.ْٜ‬‬
‫‪ .14‬طٔ‪ ١َٝٗ َ٤ٜ‬حُِ‪ٝ‬حؽ ‪ٝ‬طز٘‪ ٢‬رَحٓؾ ‪٩‬ػلخف حُ٘زخد ىكؼخ ً ر‪ٗ ْٜ‬ل‪ ٞ‬ح‪ٓ٫‬ظوَحٍ حُ٘لٔ‪.٢‬‬
‫حَُٔحؿغ‪:‬‬
‫‪ٍٞٓ .1‬س حُزوَس‪ :‬ح‪٣٥‬ش ‪.195‬‬
‫‪ٍٞٓ .2‬س ح‪َٓ٫‬حء‪ :‬ح‪٣٥‬ش ‪.70‬‬
‫‪ .3‬حكٔي ًٔخٍ حكٔي ‪ٜ٘ٓ ،‬خؽ حُويٓش ح‪٫‬ؿظٔخػ‪٤‬ش ك‪ ٢‬هيٓش حُـٔخػش ‪ٌٓ ،‬ظذ حُوخٗـ‪ ، ٢‬حُوخ‪َٛ‬س ‪.ّ1979 ،‬‬
‫‪ .4‬ري‪ ٚ١ ١ٝ‬ري‪ ، ١ٝ‬حكٌٍ‪ٝ‬ح حُٔويٍحص ‪ ،‬طلَ‪ ْ٣‬حُٔويٍحص ى‪٤٘٣‬خ ً ‪ٝ‬أ‪َٟ‬حٍ‪ٛ‬خ ‪١‬ز‪٤‬خ ً ‪ ،‬حٌُٔظزش حُؼوخك‪٤‬ش َُِ٘٘ ‪ 1١ ،‬ر‪َٝ٤‬ص ‪.ّ2004 ،‬‬
‫‪ .5‬ػخرض ٗخ‪ ،َٛ‬حُٔويٍحص ‪ٝ‬ظخ‪َٛ‬س حٓظ٘٘خم حُـخُحص ‪ً ،‬حص حُٔ‪ُِ َٓ٬‬طزخػش ‪ٝ‬حَُ٘٘ ‪ ، 1١ ،‬حٌُ‪٣ٞ‬ض ‪.ّ1984 ،‬‬
‫‪ .6‬هخُي كٔي حُٔ‪ٜ٘‬ي‪ ، ١‬حُٔويٍحص ‪ٝ‬أػخٍ‪ٛ‬خ حُ٘لٔ‪٤‬ش ‪ٝ‬ح‪٫‬ؿظٔخػ‪٤‬ش ‪ٝ‬ح‪٫‬هظ‪ٜ‬خى‪٣‬ش ك‪ٓ ٢‬ـِْ حُظؼخ‪ ٕٝ‬حُوِ‪٤‬ـ‪ٝ ، ٢‬كيس حُيٍحٓخص‬
‫‪ٝ‬حُزل‪ٞ‬ع رخُٔـِْ ‪ ،‬حُي‪ٝ‬كش ‪ ،‬هطَ ‪.ّ2013 ،‬‬
‫‪ٔ٤ِٓ .7‬خٕ رٖ ػزيحٌَُ‪ ْ٣‬حُٔلَؽ ‪ٟ ،‬لخ‪٣‬خ ‪ٝ‬آ‪ٛ‬خص طلض أٗوخ‪ ٝ‬حُٔويٍحص ‪ ،‬حٌُظ‪٤‬زخص ح‪٤ٓ٬ٓ٫‬ش ‪ ،‬ىحٍ حُ‪، َُِ٘٘ ٖ١ٞ‬حُـ‪ٞ‬ف‬
‫‪ ،‬ؿَسٗ‪ٍَٜ‬ؿذ ‪ٛ 1423‬ـَ‪٣‬ش‪..‬‬
‫‪ .8‬ػزي حُؼِ‪ ِ٣‬ػِ‪ ٢‬هِحػِش ‪ ،‬ى‪ ٍٝ‬حُزلغ حُؼِٔ‪ ٢‬ك‪ ٍْٓ ٢‬حُٔ‪٤‬خٓش حُ‪ٞ‬هخث‪٤‬ش ‪ٝ‬حُؼ‪٬‬ؿ‪٤‬ش ٌُِٔ٘ش حُٔويٍحص‪ ،‬حُ٘ي‪ٝ‬س حُؼِٔ‪٤‬ش‬
‫ك‪ٓ ٢‬ؼخُـش ٌِٓ٘ش حُـَ‪ٔ٣‬ش ‪ٝ‬ح‪ٗ٫‬لَحف ك‪ ٢‬حُي‪ ٍٝ‬حُؼَر‪٤‬ش ‪ ،‬حَُ‪٣‬خ‪.ّ2001، ٝ‬‬
‫‪ .9‬ػزيحُٔـ‪٤‬ي ٓ‪٤‬ي أكٔي ٓ٘‪ ،ٍٜٞ‬ح‪٩‬ىٓخٕ ‪ ،‬أٓزخر‪ٓٝ ٚ‬ظخ‪ َٛ‬حُ‪ٞ‬هخ‪٣‬ش ‪ٝ‬حُؼ‪٬‬ؽ ‪ ،‬حَُ‪٣‬خ‪ ًَِٓ ، ٝ‬أرلخع حُـَ‪ٔ٣‬ش ‪1406،‬‬
‫‪ٛ‬ـَ‪٣‬ش‪.‬‬
‫‪ .10‬ػخىٍ كٖٔ حُْ‪١‬ى‪١ ،‬ز‪٤‬ؼش ػِٔ‪٤‬خص ؿٔ‪ َ٤‬ح‪ٝ ّ٫‬حٍ ػ‪٬‬هظ‪ٜ‬خ رخٗظ٘خٍ حُٔويٍحص ‪ ،‬ؿخٓؼش ٗخ‪٣‬ق حُؼَر‪٤‬ش ُِؼِ‪ ّٞ‬ح‪٤٘ٓ٧‬ش ‪،‬‬
‫حَُ‪٣‬خ‪.ّ2008 -ٝ‬‬
‫‪ .11‬ػخىٍ ٍٓ‪ ، ٕ٬‬كٌْ ط٘خ‪ ٍٝ‬حُٔويٍحص ‪ٝ‬حُٔلظَحص ‪ٝ‬طيح‪ُٜٝ‬خ ك‪ ٢‬حُظَ٘‪٣‬غ ح‪ٝ ٢ٓ٬ٓ٫‬حُوخٗ‪ٓ ، ٢ٗٞ‬طزؼش ٗ‪٠ٜ‬ش ٓ‪، َٜ‬‬
‫‪.ّ1985‬‬
‫‪ .12‬ػخىٍ حُيَٓىحٕ ‪ ،‬ح‪٩‬ىٓخٕ ‪ٓٝ‬ظخ‪ٝ َٙٛ‬ػ‪٬‬ؿ‪ ،ٚ‬ػخُْ حُٔؼَكش ‪.ّ1982 ،‬‬
‫‪ .13‬ػخري حُلٔ‪٤‬يحٕ‪،‬هل‪٠‬خُطِزؼِىخُٔويٍحط‪ٞ‬طٌخٓ‪ُ٬‬ـ‪ٜٞ‬ىك‪٤‬خُٔـظٔؼخٌُ‪٣ٞ‬ظ‪،٢‬حٌُ‪٣ٞ‬ض‪.ّ2006‬‬
‫‪ .14‬كَؽ أكٔي كَؽ ‪ ،‬حُ٘زخد ‪ٝ‬طؼخ‪ ٢١‬حُٔويٍحص ‪ ،‬رلغ ‪ ،‬حُ٘ي‪ٝ‬س حُؼَر‪٤‬ش ك‪ ٍٞ‬ظخ‪َٛ‬س طؼخ‪ ٢١‬حُٔويٍحص‪.‬‬
‫‪ًٔ .15‬خٍ ػَٔ رخرٌَ ‪ٓ ،‬ؼخ ً ٌُ٘ق حُٔويٍحص ‪ٝ‬حُٔئػَحص حُؼوِ‪٤‬ش ‪ ،‬ىحٍ ػِس َُِ٘٘ ‪ ،‬حُوَ‪ ، ّٞ١‬حُٔ‪ٞ‬ىحٕ ‪.ّ2003 ،‬‬
‫‪ً .16‬خَٓ كَ‪٣‬ي حُٔخُي ‪ ،‬ه‪ٞ‬حٗ‪ ٖ٤‬حُٔويٍحص حُـِث‪٤‬ش ‪ ،‬ىٍحٓش ٓوخٍٗش ُو‪ٞ‬حٗ‪ ٖ٤‬حُٔويٍحص ك‪ ٢‬أُٔخٗ‪٤‬خ ‪ٝ‬حُز‪٬‬ى حُؼَر‪٤‬ش ػِ‪٠‬‬
‫‪ٟٞ‬ء أرلخع ػِْ ح‪٫‬ؿَحّ ‪ٝ‬حُٔ‪٤‬خٓش حُـ٘خث‪٤‬ش ‪ٍٞ٘٘ٓ ،‬حص حُٔـِْ حُلو‪ٞ‬ه‪٤‬ش ‪ ، 1١ ،‬ر‪َٝ٤‬ص ‪ُ ،‬ز٘خٕ ‪.ّ2006 ،‬‬
‫‪ٓ .17‬لٔي كظل‪ ٢‬ػ‪٤‬ي ‪ ،‬ؿَ‪ٔ٣‬ش طؼخ‪ ٢١‬حُٔويٍحص ك‪ ٢‬حُوخٗ‪ ٕٞ‬حُٔوخٍٕ ‪ ،‬ىحٍ حَُ٘٘ رخًَُِٔ حُؼَر‪ُِ ٢‬يٍحٓخص ح‪٤٘ٓ٫‬ش‬
‫‪ٝ‬حُظيٍ‪٣‬ذ رخَُ‪٣‬خ‪ ،ٝ‬ري‪ ٕٝ‬طخٍ‪٣‬ن‪.‬‬
‫‪ٓ .18‬ـي‪ ١‬ػِ حُي‪ٓٞ٣ ٖ٣‬ق ‪ٓ ،‬ـِش حُلٌَ حَُ٘‪ ، ٢١‬حُٔـِي ‪ 3‬حُؼيى ‪ٍ ، 2‬ر‪٤‬غ حُؼخٗ‪ٛ1415 ٢‬ـ‪.‬‬
‫‪ٓ .19‬لٔ‪ٞ‬ى ه‪٤‬خٍ‪ -‬ح‪٫‬ىٓخٕ ‪ً ،‬ظخد حُ‪ ٍ٬ٜ‬حُطز‪ ، ٢‬ىحٍ حُ‪ ،َُِ٘٘ ٍ٬ٜ‬حُؼيى ‪ ،12‬أؿٔطْ ‪.ّ2001‬‬
‫‪ٓ .20‬لٔي حكٔي حُ٘خرِٔ‪ٗ ٕ ٢‬ل‪ٍ ٞ‬إ‪٣‬ش طٌخِٓ‪٤‬ش ُٔ‪ٟٞٞ‬ع حُٔويٍحص ك‪ ٢‬حُ‪ ٖ١ٞ‬حُؼَر‪ٍٝ ، ٢‬هش ٓويٓش حُ‪ٓ ٢‬ئطَٔ ح‪٫‬طلخى‬
‫حُؼَر‪ُِ ٢‬ـٔؼ‪٤‬خص ؿ‪ َ٤‬حُلٌ‪٤ٓٞ‬ش ٌُٔخكلش ح‪٫‬ىٓخٕ ‪ ،‬حُوخ‪َٛ‬س ‪.ّ2001‬‬
‫مجلة الدراسات العليا‪-‬جامعة النيلين(مج‪( ،)3‬ع‪GCNU Journal ISSN:1858-6226:1/10/2015 )11‬‬

‫‪ٜٓ .21‬طل‪٣ٞٓ ٠‬ق ‪ ،‬حُٔويٍحص ‪ٝ‬حُٔـظٔغ ‪ٗ ،‬ظَس طٌخِٓ‪٤‬ش ‪ ،‬حُٔـِْ حُ‪ُِ ٢٘١ٞ‬ؼوخكش ‪ٝ‬حُل٘‪ ، ٕٞ‬حٌُ‪٣ٞ‬ض ‪ِِٔٓ ،‬ش ػخُْ‬
‫حُٔ‪ٜ‬خٍف ‪ ،‬ػيى ‪.ّ1996 ، 205‬‬
‫‪ٓ .22‬لٔي ٓ‪ ٚٓ٬‬ؿزخٍ‪ ، ١‬حُويٓش ح‪٫‬ؿظٔخػ‪٤‬ش ‪ٍٝ‬ػخ‪٣‬ش حُ٘زخد ك‪ ٢‬حُٔـظٔؼخص ح‪٤ٓ٬ٓ٫‬ش ‪ ، 2١ ،‬حٌُٔظذ حُـخٓؼ‪ ٢‬حُلي‪٣‬غ ‪،‬‬
‫ح‪ٌ٘ٓ٫‬يٍ‪٣‬ش‪.ّ1989،‬‬
‫‪ .23‬أًخى‪٤ٔ٣‬ش ٗخ‪٣‬ق ُِؼِ‪ ّٞ‬ح‪٤٘ٓ٧‬ش ‪ ،‬حُ٘ي‪ٝ‬س حُؼِٔ‪٤‬ش ك‪ٓ ٢‬ؼخُـش ٌِٓ٘ش حُـَ‪ٔ٣‬ش ‪ٝ‬ح‪ٗ٫‬لَحف ك‪ ٢‬حُي‪ ٍٝ‬حُؼَر‪٤‬ش ‪ ،‬حَُ‪٣‬خ‪ٝ‬‬
‫‪.ّ2001،‬‬
‫‪Naim , Samir , Ahmed: Patterns of Juvenile Drug Use . University of California , .24‬‬
‫‪Doctoral Dissertation , 1967.‬‬
‫‪Geopolitical Drug Watch Report – 2014. .25‬‬

‫حُ٘زٌش حُؼٌ٘ز‪ٞ‬ط‪٤‬ش‪:‬‬
‫‪٤ٌ٣ٝ.1‬ز‪٤‬ي‪٣‬خ حُٔ‪ٞٓٞ‬ػش حُلَس ‪www.google.com ، ّ2014‬‬
‫‪ٞٓ .2‬هغ ؿخٓؼش َٓص حَُٓٔ‪ٓ ٢‬خٍّ ‪.ّ2015‬‬
‫‪ٌِ٘ٓ .3‬ش حُٔويٍحص ك‪ٝ َٜٓ ٢‬حُ‪ ٖ١ٞ‬حُؼَر‪ - ٢‬ػَ٘‪٘٣‬خص ‪.www.googl.com .ّ2013 ,ٞ٤ٗٞ٣27‬‬
‫‪ .4‬حُـِ‪َ٣‬س ٗض ‪ ،‬طوَ‪ َ٣‬ك‪ ٍٞ‬حُٔويٍحص ك‪٤ُ ٢‬ز‪٤‬خ ‪ ،‬ح‪٧‬كي ‪٘٣ 13‬خ‪.4:47 2013 َ٣‬‬

‫)‪Powered by TCPDF (www.tcpdf.org‬‬

You might also like