Professional Documents
Culture Documents
Cxirkau La Mondo Kun Verda Stelo. Joseph R. Scherer
Cxirkau La Mondo Kun Verda Stelo. Joseph R. Scherer
~r,
ĈIRKAŬ LA MONDON
KUN LA VERDA STELO
UNUA OFICIALA MONDVOJACO ESPERANTA
:IRKAĈJ
69'Y LA MONDO
.4AKUN LA
rERDA
TELO
DE • EPH R. SCHERER
Speciala Delegito de Internacia Centra Komitato
de Ia Esperanto-Movado en Genevo
1933
HEROLDO DE ESPERANTO. KOLN, GERMANUJO
Klisoj laŭ propraj fotografaĵoj de Joseph R. Stherer
escepte de la Mil() sur pako li. farita laŭ fotografaj()
de Japana Registara Fervojo
Tiun ĉi lihro n
i dediĉas
al mia kuraĝa kaj oferema patrino
kiu multe helpis por ebligi
mian mondvojiigon
VII
ke oni persone renkontas la korespondantojn nur
post 10-jara skriba interrilato, ofte eĉ neniam. IV i
ne konas .sufiĉe unu la alian. Tamen, kiom persona
kontakto faciligas la kunagadon! Ke tio estas apar-
te grava por gvida centra inslitucio de movado, mi
apenaŭ bezonas akcenti. Do jam delonge mi esplo-
ris la eble•on, per persona kontakto, intimigi la ri-
lataron, kiun ICK organizis laŭgrade de post sia
starig,o. Kelkaj provoj ebligis prijuon. Por pli
granda entreprenado tamen foreslis ĉiuj premisoj.
Kiam s-ro Scherer konigis al mi sian projekton,
skribis, post detala studo de ĉio, al mia prezidanto,
s-ro John Mer•hant: „jen nia tipo." Kaj la tute.
vojago montris. ke mi ne eraris. La arango okazis
sur bazo tute klara: egala, dispartigo de respond-
ecoj. S-ro Scherer praktike portis la plej grandan
ŝargon.. Krom la realaj garantioj, kiujn li devis
plenumi, li havis antaŭ si malfacilan taskon sen iaj
antaŭaj spertoj. Jam dekomence monirigis akord-
igo de ag-prineipoj kaj de labormetodoj, kiu estis la
plej granda garantio por sukcesa kunlaboro. ("iuj
eblecoj estis aniaŭviditaj. Eĉ la libro dekomenee
trovigis en. la laborplano starigita. S-ro Scherer per
reala kompreno idealisme kaj solidare adaptigis al
la koncerni. situacio. Niaparte ni faris ĉion por fa-
ciligi lian taskon, por eviti aŭ forig,i malhelpojn kaj
malfacilajojn. Ne estas do mirige, ke laŭ teknika
vidpunkto lzz. vojago okazis tieldire sen ia vera
manko. Kiu atente legos ĉi tiun verkon, devos esti
konvinkita, ke por realigo de tia. vojago oni. devam
posedi eksterordinarajn kvalitojn. S-ro Scherer
pruvis ilin dum la tuta entreprenado. La pure o•-
g,anizaj detaloj kompreneble ludis gravegan rolon.
Mi ne deziras clelale paroli pri ili ĉi tie; nur special-
istoj interesigas pri ili. Ĉe 1 ino de entreprenado ja
ne plu gravas la uzita metodo, sed nur la atingitn
rezulto.
Se ni sukcesis ĉion organizi kontentige, tio estis
VIII IX
ebla, krom pro la amika sintenado de s-ro Scherer centoj da samideanoj. fidele balalantaj por nia
mem, nur dank' al la. vigle•o, labo•emo, intereso kaj komuna idealo en ĉiuj partoj de la mondo.
entuziasmo de ĉiuj, kiuj en ĉiuj tr.thlaj landoj ia- Se s-ro Scherer estus farinta nenion ceteran, jam
forme kunhelpis pri la detaloj. Necesas mencii pro tio li meritu.s ĉies rekonon. Sed li faris pli. Li
subtenon de grupoj, kluboj, societoj, izolaj espe•- atestis ne nur la grandan disva.stigon de la helplin-
antistoj kaj delegitoj de LI EA; necesas citi la naci- gvo Esperanto; li ankaŭ pruvis dian utilecon. Kaj
ajn societojn, kiuj prenis sur sin la enlandan orga- realig,ante kun ni la mondoojagon, li plenumis ak-
nizon de la afero. Fine devas esti citata la ĵurnalo tualan postulon de la publika. opinio: montri Esper-
HEROLDO DE ESPERANTO, kiu en la propa- anton kiel faktoron de l' praktika vivo interpopola.
ganda mainaro havis la gravan taskon de pel-
motoro por la publika intereso. Nur dank' algi an- Ni imitu tion ĉiam kaj ĉiam!
kaŭ la apero de (":i tiu libro estis ebla.
Ciuj meritas koregan dankon pro sia apogo.
La unuan fojon nia oficiala organizo entreprenis Rob. Kreus., LK.
tian. arangon. pruvis, kio estas ebla per Ia ko- Direktoro de ICK.
lektivo de niaj !ortoj kaj per ilia gusto kunefikigo.
Grandega nombro da objektivaj, sinceraj, entuzias-
maj dankesprimoj, •ito de sukcesoj kaj rezultoj.
atestas la aprobon kaj aplaŭdon, kiujn trovis nia Cenevo, 2 junio 1955.
iniciato. Ĉi litt libro enhava.s sur pago XII tian
spontanean esprimon de admiro al s-ro Scherer.
Kompreneble la vojago okazis ne sen kritiko tiel
pri la entrepreno, kiel pri la mondvojaganto mem.
La kritiko estis diversspeca kaj gi pruvis, ke estas
tute neeble kontentigi ĉiujn. Kiu- nenion faras, ne
bezonas atendi kritikon. Ni devas vidi la realecon.
Ni ne devas postuli pli ol la vivo povas normale
doni al ni. Kaj se la rezulto estus nur
anstataŭ maksimuma, ni devus konlenligi pri gi en
la periodo de l' plej granda rnondkrizo.
Spite al ĉiuj kritikoj la nomo de s-ro Scherer en-
iros la analojn de la. historio de nia movado kaj spe-
ciale de la Internacia. Centra Komitato. Li estas la
unua praktika propagandislo, kiu persone diskon-
igis la nomon de nia universala organizo ĉirkaŭ la
terglobon. Li estis Ia unua esperantisto. kiu alportis
persone lzt praktikan helpon. kaj kuragigon de la in-
ternacia gvida centro de la movado al la centoj kaj
X XI
TABELO DE ENHAVO
XIII
XII
ĈIRKAŬ
LA MONDON
KUN LA
VERDA
STELO
r
I•
3
Dume mi preparis dek paroladojn kun po 300
lumbild(9, elektitaj el mia propra kolekto de 14 000
mynti.oi. Estis kolosa teknika laboro. Mi labor-
citis 14 4 ) v esperojn kaj noktojn, post la bankotie-
mit \li ricevis rekomend- kaj salutletcrojn de la
komerca Cambro kaj de la urbestro de Los Ange-
li,. de diversaj filmeminentuloj, de Ia loka direk-
tiu..r de la Amerika 13ank-Instituto kaj aliaj. Kiam
sun belan tagon en julio 1930 la preta plano aperis
e' 11 Ia I.lI Neranto-gazetaro, neniu havis ideon pri la
n ',ap ogo n it di ti la boro farita.
'Nek viis Int nkedoj, privataj invitoj, gazetart i koloj.
rad'. «lixattdigoj. Mil detaloj rapiclis tra mia cerbo,
jam laboris kiel aŭtomato. De la multe sur-
prioltotj bankestroj mi ricevis belan oran brak-hor-
j►hn kaj, libervole, ili donis al mi forpermeson por
unu jaro. Lasta bankedo en la luksa Hotelo Vir-
frinia cn Long Beach, en la rondo de cento da sant-
ulcattoj. La Esperanto-Klubo de Los Angeles min
elektis ,Dumviva honora Membro", kaj la sekvin-
IIII► tagon mi komencis mian mondvojagon kiel
Delegito de ICK".
4 5
1., I. • I , .1 A PA N LAN DO 1
ILI pa►erserpentoj, la lastaj ligiloj de
1,s sapo kun Iel lando. kaj postrestas la amikoj sur
1,1 1,11j,,. Ili lebr• flirtigas siajn manojn, naztukojn
Ilagoits kaj krias anl.oratl: „Cis la 1.e -sido!" kaj
%tukon lelieoes!" en dek lingvoj diversaj.
Male avide l n nlu ieste la japana ŝipego „Tat-
.►sti, %Iom" glitos •.1 la moderna haveno de Los
•s►oelei. kaj 4.1.•.(tints norden laUlon.ge de la Kali-
lestesso sesssrl►,►td.i. Estas merkredo, la 17-a de sep-
omusbess 1► 110, soni post la dua. — neforgesebla
oolo por ili tuta vivo.
sur sui41 brusto brilas la verda stelo, la rnal„,:ia
universala pasporto, kun kiu mi esperas
►,I1 la mondon.
Esta , iiiirinda vetero, kaj ĉiuj pasakeroj admi-
ra• la belan rnarbordon. Multaj ĝin neniam. re-
1,1► , Aliaj esperas, sed certas neniu. Tia estas la
‘firt►► ,le l' homo. Cu lni revenos ? ? Dio scias. En
p,, ,a1 mi havas veturbileton por la tuta mond-
sed tamen sen garantio. Post kelkminuta
► ipoto sur la ferdcko mi malaperis en mia kajuto
sun. 14ribi, skribi, kaj legi. Plej unue dank- leterojn
1)-ro Witt, s-ino Horn, s-ro Dudding kaj aliaj
pro granda helpo donita al mi en mia malfacila
prepara laboro.
I 111 tagojn en Sian-Francisko. La iama
fondita de hispanaj misiistoj antaŭ 150 jaroj, ho-
dian estas belega, moderna granclurbo. Nubgratuloj
les iŝ ns kiel blankaj pingloj en la bluan ĉielon.
Asl'illi•ij kaj parkoj kaj mirindaj marbordoj.
KVainkttru detruite kelkfoje dum tertremaj ka-
tastrofoj. Sart-Erancisko ĉiam denove ekstarts pli
glora kaj bela. Min gastigis s-roj Vincent, Ames,
ltosher, I3eard kaj aliaj lokaj samideanoj kaj mal-
novaj amikoj. En San-Francisko mi faris mian
unuan paroladon kiel „Speciala Delegito de ICK".
Antall LI I wveturo mi ricevis ankoraŭ du pliajn
«Ii‘tingojn. nome: Delegito de la Esper-
anto-Asocio de kalifornio kaj „Speciala Sendito
-
9
Ittlticstiti
1
koral-rifoj. sur kiuj sin rompas la ondoj. Oni re- 110.11\s‘,
• /
10 11
vidis aron da samideanoj kun grandaj verdaj stan- tiaj grandaj ofi•etkonstruaĵoj. ute aptirle en
dardoj. %grimpi knritrasto la Imperiestra Palaco, ĉirkaiiita
„llo, bonvenon, bonvenon!“ ili kriis al mia fer- le malnova rikvaosajo kaj grotcskaj pinarboj cent-
deko. KortuAile mi respondis. Emocia estis la Ju,.. rs okaj.
sceno. Ekscitita estis mia animo. Esperanto funk- I lel estas en la luta japanlando. Kontrastoj
•ias! Esperanto vivas! Eĉ en la malproksima Ori- flv. 1.3thoparj k►m•r•-domoj, kaj hejrne moroj kaj
ento samidean►j volas esti fratoj al ĉiu. kiu parolas leNloitimoi malmulte Zankitaj. Modernaj fabrikoj.
la lingvon genie eltrovitan de D-ro Zamenhof. Estis aricle. nia j bonegaj uni-versitatoj, kaj
larmoj en miaj okuloj. Jen la unua b•ilmomento apude v•irticin.tio .2 ►00 jarojn malnova.
de mia ni ondvo ja A
- !
ukit; within• nomita jedo, estas malnova
Fine mia ;,'ipego estas ligita al la kajo. Ek- urntm kylr crrcc Anta• sidejo de la ifokugailaj
svarmas la homoj en ĉiuj direktoj. Post kelkaj se- 4.4bitti,/, iru( fa i I io fondita de Iejasu; hodiaŭ la
kundoj min jam ĉirkatias kvin jurnalistoj, tri ga- 'raki,,' dr la rrIrperiestro kaj de la plej grandaj ban-
zet-fotogra fistoj. kaj dudek° da samideanoj. Sur koj el. la Oriento. Centro de turismo kaj de bon-
la ferdeko ni ĉiuj fotografas kaj fotografas. Flu- Irmoja sistemo. Parkoj grandegaj, temploj
gas eentoj da demandoj. Sed unue mi respondu al .olons I ora j kaj sanktejoj belegaj. Teatroj i:..itt-
la jurnalistoj de 'fokio. Mian tutan vivhistorion ili periaj. restoracioj kaj kafejoj luksaj kaj malriĉaj.
volas ja scii. kaj fine ili demandis: „tiom do you tonvesidejoj kun brilaj elmontroj de orientaj ob-
like Japan?" Konsternite mi ripetis: „Kiel al mi i•kt►j. I..a Miuukoŝi, S'irokija kaj Macuzakaja ri-
plaĉas japanlando?? . al mi . . .??" Sed post
..
Nttlam Inri bele•o kun la Prinlemps kaj Bon lfarche
dua sekundo jam flugis la respondo: ..Mirinde!" Parizo. Stratoj larkegaj kaj stratetoj sennorn-
Inter la bonvenigantoj estis s-ro Niko H. Slinger. braj. Luksaj bulvardoj kaj longegaj lefstratoj.
}Iolanda ĵurnalisto. kiu estis lerninta Esperanton de un s-ro Ossaka kaj aliaj samideanoj lui vizitis.
mi dum miaj lastaj semajnoj en Los Angeles. Sed multa vi el tiuj vidindajoj. En la grava librovend-
li ekveturis unu semajnon pli frue kaj ĉe mia al- roor to►kio-d► citi admiris la grandan provizon de
veno estis jam tute entuziasma pri Japanujo. 1..peranto-libroj. Promenado sur la Ginza. la
Kiam fine sur la kajo. min salutis aliaj gesam- Itroadway de Tokio". kaj vizito al la .Arĝenta
ideanoj per afablaj vortoj kaj varmaj manpremoj. tatimido". kie bonhumoraj samideanoj 'kunvenas
Post te-kunveno kaj mallongaj salutparoladoj en Noma bit tv.
restoracio de Jokohamo ni veturis 30 kilometrojn Sur la .4 trabij svarmis rikoj kaj antomobiloj.
per iratnvagonaro al Tc.)kio. I ram vagAinoj kaj homoj. Estas mirige. kiom multaj
virinoj laboras. Ili estas eĉ ŝoforoj kaj trambilel-
tstoj: ili funk•iigas liftojn. vendas benzinon por
rititornobiloj kaj gvidas turistojn. En la stacidomo
Tokio, tria urbo laca grandeco en la mondo. ili akceptas leterojn kaj transdonas ilin al la adres-
ol 5 000000 logantoj. (',efurbo moderne rekonstru- ita i li pli malfrue tie preteriras. Sur la mallargaj
ita post la terura tertrem► de 1923. Stacidomo ko- si rateto j vidikas sennombraj infanoj.
Lusa, lui' okcidenta stilo, •irkailita de aliaj moder- Vere. Tokio estas urbo moderna. Por la komerco
la dua etaĝo kunvenejo kaj libraro modele aranĝ-
kaj la publika vivo ekzistas domegoj kaj stratoj ita. Multaj historie valoregaj libroj kaj revuoj el
largegaj. Sed la plejmulto de la popolo loĝas en la frua epoko. Donace mi ricevis belegan Esper-
kvartaloj kun kvietaj stratetoj, en lignaj dometoj gvidlibron pri Japanlando.
kun privataj gardeneto j. I iel finikis Ia kvara de oktobro, mia unu tago
Yespermanko en la hejmo de s-ro Ossaka, verk-
-
en la lando de la krizantenioj kaj ĉerizfloroj.
isto kaj plej bonkora, sincera amiko, la animo de la
Esperanto-movado en tiu parto de la mondo. Li
loĝas en tipe japana dometo en pura indikena
kvartalo. Niajn ŝuojn ni lasis ĉe la enirejo, kaj en Villito al iNikko, la &Farbo de la pilgrimantoj.
la ĉambro de la dua etaĝo ni eksidis ĉirkaŭ mal- 1 41 SUMOJ diras: ..Ne uzu la vorton_ ,mirind.ebela'
alta, lakita tableto. pomo ol vi Nikkon." Ciu mondvojaganto iras
Okcidentan() apenaŭ povas imagi gastmankon N►likth Feliĉe ne kiel iuristo, sed kiel unu el
sen forkoj, kuleroj, tranĉiloj, butero, pano kaj ter- g►upo da honhumoraj gesamideanoj mi vojaĝis.
pomoj. Sed mankis eĉ seĝoj. Ni eksidis sur ku- Niikko cedas urbeto kun 10000 lokantoj, 500 metr-
senoj kaj sur niaj piedoj falditaj. Doloris niaj ...io alie en la montaro kaj 150 kilometrojn norde
kruroj tre balda ŭ , sed ni brave eltenis. S-ro Ossaka tir I .kio. Apude, sur monteta deklivo, abunda.s
instruis al ni manki per la japanaj bastonetoj, kiuj plej titirindaj sanktejoj kaj temploj, kiuj reprezen-
nomikas
ta kristalitc la civilizon de la lastaj jarcentoj. Plej
Unue oni trinkas verdan teon sen sukero. En
,
r
kiam mi mem ĉesis riverenci. Kiel kutime, ni unue ilI lio ts..• %tsn akreptis ĉe la stacidomo la loka
mous
d o en , ►o Titkalite;i kaj aliaj samicleanoj. Ni
trinkis teon. Sen oĉa neniu konversacio aŭ radio- +1,11 la ;Iu plej gravajn te-pakejojn. Sperto tre
parolado povus esti komencata aŭ finata en Japan-
lando. En ĉiu hejmo, en ĉiu oficejo mi devis trinki si Mi rie•vis valorajn informojn pri la in-
teon ĉe la alveno kaj antaŭ la foriro. Car mi faris koj la % ivkondi&ij de la laboristinoj. Vi-
-okit s1 Ia grava urba biblioteko, kiu enhavas unik-
multajn vizitojn, mi trinkis ĉiutage proksimume 25
entintliantajtt librojn. Parolado al 400 membroj
tasojn da teo. Feliĉe, estis nur tasetoj. Sed tamen,
imagu, 25 tasetojn da teo sen sukero! Nun mi kom-
du Io loka komerca Ĉambro kaj de la Teo-Gildo
esti» lerte tradukita japanen de s-ro Takahali. Eks-
prenas, kial pli ol la duono de la japana teo estas 1 kurso kun samideanoj tra ĉarmaj pejzaĝo, riz-
konsum.ata en Japanujo mem.
katnpoj kaj te-kulturoj Al la fama kaj belega
Ni pasis tra multaj pordoj, ĉe kiuj ĉiam iu klin-
monteto Kutiosan, kie kuŝas parto de la restajoj de
ikis duone kis la planko. La japttnaj stacioj estas Iri plej fama' ŝoguno Iejasu. La. kanzthi, aŭ ŝinto-
bonege kaj belege ekipitaj. Apud la mikrofon°
imita pastro, invitis nian grupon manki niajn iun&
staris kutime pigmea pinarbo aŭi bukedo da kri- opi en la pastrejo. Li eĉ vestigis sin per la oficiala
zantemoj. Parolado pri Hol ood ; trad u kis ĝi n ecrent►nia robo, ptu ke mi povu fotografiki kun li.
majstre kaj elegante s-ro Kijoilti. poeto kaj dram- l'estie li persone klarigis la multajn vidindajojn. Ni
verkisto fama tra tuta japanlando. (iuj gazetoj pasis tra mulittj torii, kiel nomikas la liberaeraj
raportis pri la sukcesa aranko. ptortlegoj el lignaj, bronzaj aŭ ŝtonaj kolonoj kaj
Krom tio okazis kelkaj lumbildparoladoj en horirtuttalaj trabegoj. En la ()klinojn, aŭ'. „plej pro-
Tokio kaj ĉirkaŭa»: en I liraeuka (500 personoj),
funda sanklejo". la estiminda pastro donis al ni
en jokohamo (400), en la ĉefsalono de la. Tokia
sanktajn kukajojtt el blanka rizfaruno, kaj iom da
ĵurnalo Niĉi-Niĉi (500), en la Kiboŝa-Centro (300)
kaj al 200 scieneistoj de la Japana Insiiittto de Fi- aŭ sankta vino, kiun ni trinkis el malgran-
daj sakazuki (teleretoj).
ziko kaj ffetnio. Mi faris ankaŭ kelkajn internajn
Vespere sekvis ceremonia vespermanko. Ceestis
paroladojn. C.1.e helpis lertaj samideanoj kaj ĉar-
aro da eminentaj urbanoj. ĉiuj en eeremonia.j ro-
maj samidett tt inoj. Nomoj kiel Simizu kaj Fukukita
boj. Ni sidis sur kuseuoj, kun la dorsoj kontra ii la
neniam forgesikos. Jokohamo ankorait montras la 111111'0i de la ĉalithrego. Antaŭ ĉiu mankanto staris
signojn de la terura tertrema katastrofo de 1923.
individua. malgranda. lakita tableto. 40X40 em,
larĝa kaj 20 cm alta. Carmaj gej.ŝo-knabinoj kun
(0
)
21
aparte mirindaj kimonoj. artaj har-aranĝoj kaj helpi al mi, kaj tiu karto poste efikis en la tuta
dike pudritaj vizaĝoj servis kiel kelnerinoj. Post lando kiel !milda ŝlosilo. Li eĉ telefonis kaj tele-
la manĝo ili dancis belege, kantis iom raŭke (por • grafi% al diversaj vilaĝoj, kie mi devis transvagon-
miaj mallertaj oreloj de okcidentano) kaj ludis kiaj r ekve stacidomestro helpis min, kvazaŭ
kortuAajn japanajn melodiojn per trikorda oni •attlx miliontile.
misen, speco de liuto. En la komenco de la festeno Nur unu virino faris paroladon. En Japanlando
ni ĉiuj diris kune „itaciakimas" (ni dankas Dion, vida, Ia iroj, Litoj parolas, kaj la virinoj kutimas
ni ekmanĝu), kaj per niaj oltaŝt ni ekmanĝis sen iu silenti. I bisis la jarcentoj ili fariĝis estajoj timemaj,
ordo aŭ regulo, samtempe el diversaj tasetoj. ial ili Imiti/6x senĝene nur en virina kun-
La gejAo-knabinoj konstante replenigis niajn vreva, Pro tio Ia samideaninoj de Tokio kunvenas
riztasojn kaj vintasetojn, ĝis kiam mi diris ,,rno Iro Itond.". Sed miajn ŝercojn pri la tim-
taksan" (mi manĝis sufiĉe). En la fino ni ĉiuj diris ollowm dr Ia ,amideaninoj respondis tre sprite kaj
kune „goisosarna" (dankon al Dio, ni manĝis su- hist anorpletie s-itio Okamoto.
fiĉe). Kiam mi fine denove forlasis la gastaman rf min f►rvetu•o de Tokio je la 13-a de oktobro
ĉefurbon de la te-industrio, mi diris al ĉiuj: ,.Dan- e» I ot suba multaj samideanoj per diversaj dona-
kon al vi, samideanoj, mi manĝis ne nur sufiĉe sed c.9 kaj varmaj bondeziroj. Apartan ĝojon faris al
ankaŭ bonege kaj loĝis plej komforte!" — Int donaco de la ĉarmega Mciko 0ohaIi. Estis tre
Karnakura, urbeto multe vizitata pro sia mond- belega furoiiiki, tipa silka pakajotuko. Kun mal-
goja koro ekveturis norden en litvag.onaro.
fama bronza Daibucu-statuego. Antaŭe ĝi staris en
templo; sed pro tro multaj tertremoj kaj uragano,j
la konstruaĵo detruiĝis, kaj de duona jarmilo la
„Granda Budho" sidas en la libera aero. ei estas
15 metrojn alta, kaj la okuloj el pura oro mezuras
pli ol unu metron. Gvidis min s-ro Ossaka tra la
urbeto al la statuego kaj tra diversaj parkoj al
aliaj sanktejoj.
22 23
EN LA NORDA MONTARO deziroj la samidettnoj de Se►uldj. .14:nvagonigis s-ano
()glata por akompani min al la nordo. Mi trans-
La japanaj vagonaroj estas treege modernaj. %ago:ligis al la tria. ,klas► por akompani mian
Reloj bonegaj kaj vagonoj el ŝtalo kun ĉiu kom- II klAilintil1111i()11. \ I longe babilis kaj rigardis la
linio. inankvagonoj kun .111iriga lukso. litvagonoj eĉ vagottarati vivon kaj la pejzaĝon ekstere.
por la dua klaso, kaj preskaŭ nekredebla akurat- Ni veturis tra la tinintarit regiono. kiu frape
eco. Dum multsemajna vojakado tra japanlando Svi►l►ndon. 1.11 montoj eĉ nomikas „Japanaj
miaj vagonaroj neniam estis malfruaj. eĉ ne du- Ali►j". 1 1111 I • lu 11111 1111i japanoj skias fervore, kaj
. .
onan minuton. La ofieistoj estas ĉiam helpemaj, gimarre rlr montgrimpas. I.aii klimato japanlando
kaj etie regas pureco kaj ordo. Sed estas tre anitize, multe •imitos Italujon. Iri ILI nordo altegaj montoj
kiel la japanoj sukcesas •vivi japane en la mo- luu Iiirikkoiriitij pintoj. En la sudo vetero kiel en
derna j vagonaroj. Ili metas la litojn sub la benk- Skti‘hto. `orta vidus pcjinko ykstreme belega. sen-
ojn kaj tiras la krurojn sur la pluAkusenojit por Loomperv Nirmega. iigantaj montpinioj, profundaj
sidi sur la piedoj same. kiel ili tion faras en siaj tekyoj, altaj viaduktoj, multaj lundoj, riveroj
hejmoj. La virinoj mainnutras siajn infanojn tute willongaj. :Ltitinantaj torentoj; lagoj borderitaj do
sengene. La vojakantoj kutime havas sentiombra iri •1• 111'sfli
1 riparoj. insuloj kiel juveloj dismetitaj en la
pakajetojn. (io estas envolvita en diversaj ni- blua oveatul. (ie nin salutis kampoj tre zorge kul-
ro:"Siki aŭ pakajoluk►j: vidigas multaj tek rik'.etoj. I to rita j. i ttrttteguj vilaĝoj dttone kaŝitaj, groteskaj
vinboteletoj kaj fruktkorbetoj. pinarhoj izole starantaj, kaj sur ĉiu altajn sankt-
La grandeco de la furoSiki varias inier tiu de ejoj kaj temploj envolvitaj per vualo de legendoj.
naztuko kaj tiu de tablotuko. Per ĝi Itr edzinoj Pro sidi sovakeeo la riveroj ne tailgas por Aip-
perias u(*..etitajojn, la profesoro librojn, la studento
.
veturado, sed ili produktas abundan elektron por
mankajojn, la vojaĝanto donacojn, la moderna krvojoj kaj hejmoj. Preskaŭ la duono (44%)
fraŭlino sian eŭropan manpotleton. La ftiroAiki tlr lu japana 1:eflando estas kovrita de arba roj. Nur
servas kiel aktujo, foirkorbo kaj kiel kofreto. Laŭ mia kepono (15%) de Japanlando estas tero kultur-
la speco de la furoAiki oni povas juĝi la aĝon, Sur tiu timigita ureo vivas 65 000 000 logantoj.
sekson, guston, riĉeeon aŭ malriĉecon de Ia posed- I )unun de la uzebla lando estas rizkatnpoj, ĉar rizo
anto. Laŭ tiu, kiun mi donaee ricevis de Meiko ensum lu ( .efa mankaj°, la pano de lu japanoj. La
.
mi estas fraŭlo, tridek-jara. artista kaj su- lerakittij kaj akvumataj rizkampoj aspektas kiel
fiĉe riĉa. Ankan la morttsarboj estas gravegaj,
Jen mia vagonaro veturas norden. En mia dua-- ("io. la kruda silko okupas 41% de la japana eks-
klasa litvagono la homoj preparas sin por enlitiko. porto. 11 Japantijo venas 60% de la silko uzata en
La centra. koridoro estas uzata por senvestigi sin l a m►LILI(► ein u jo 30%). Sekvas laŭ graveco lu
tute pul)like de gesinjoroj kaj infanoj, kvazaŭ ĝi 1,111111r/1(10 de teo, triiiko kaj hordeo.
estus koridoro en hejmo privata. La prezo por ol la (liton() de la lando estas .dividita en tre
supra lito estis nur unu dolaro, kaj mi dormis malgrandajn farmbienojn. kiuj meze ampleksas
bonege kaj pace. nur unu akreon. Sed neniaj bariloj malbeligas la
Frumatene nrirl salutis kun flagoj kaj blai- pejzakon. eie laboris kamparanoj laii. antikva ma-
24
95
niero. Per falĉiloj ili tranĉis manplenojn da ma- ridojn. arkaĵojil kaj kavojn. La insuloj havas nom-
turaj rizplantoj kaj pendigis la garbetojn renversite ojn tre interesajn. ekz. Dento de Elefanto, Nazo de
a l trabaroj, esperante, ke la aŭtuna suno ilin sek- Leono. Insulo de Sanktaj ĉevaloj. Sur preskaŭ ĉiuj
igos antaŭ la unua neĝo. ĉar fiŝoj estas la due plej kreskas groteskaj pinoj.
grava man•ajo, evoluis fortika raso de fiAkaptistoj. Tro baldaŭ ni devis nin returni al la laboro. Du
Morioka, ĉarma ĉefurbo de tre norda gubernio. grandskalaj paroladoj. dtionhora radio-disaŭdigo,
Flirtis dek verdaj standardoj ĉe la stacidomo. Mia diversaj tek nvenoj ĉio honege aranĝita de la sam-
mallonga restado estis modele organizita. Elegantaj ideanoj. lielpattij de l'rof. Inotie. la estiminda tini-
aŭtomobiloj, fotografado, teo, babilado, intervjuoj, versitate.tro.
vizitoj al aŭtoritatuloj; paroladoj. festenoj. mal- Mi re.i.tn. du noktojn en Sendaj. kaj mi devis
frua enlitiko en la gastama hejmo de s-ano Matuki. dividi 11114111 dorintempon. Du familioj volis „havi
Frumatene min vekis oraj sunradioj. Kun s-ro ()ta I a honoron gastigi la senditon de ICK . Post la
mi vagis senAtrumpe, sur altaj lignaj Bela-ŝuoj, tra
-
26 2Z
EN LA HEJMOJ .
28 29
el papero kaj ligno. Mal•i( .1110j uzas pinligtion, riĉaj
- kaj ovala. Interne staris la forno, longa kaj mal-
homoj cedrolignon. Lali la multekosteco kaj beleco dika, kiu rapide. kvankam malekonomie, varmigas
de la ligno oni povas diveni la prosperecon de la la akvon malvarme enmetitan. Unue mi sapumis
posedanto. La domoj mem estas ĉiam modeste kaj brosis min forte kaj fine verŝis varman akvon
kvietaj. Nur en la temploj oni vidas krian ornam- sur miajn ŝultrojn. Tute pura mi eniris en la ban-
ajon kaj orumajon. barelon kiel la unua, ĉar mi estis la gasto, kaj poste
La ĉambroj ne havas specialan celon. La sama sekvis la tuta familio en la sama akvo. Mi preskaŭ
ĉambro povas esti akccptejo. legejo, manĝejo. la- bruliĝis, ĉar la akvo estis terure varinega. Poste mi
borejo. infanĉambro kaj, vespere, dormejo. La dik- verŝis malvarman akvon sur miajn ŝultrojn por
paperaj muroj inter la ĉambroj nomiĝas fusuma. eviti :mil. arniumon. Tion ne faras la japanoj ka,j
Ili glitas facile inter lignaj reloj supre kaj mal- do ili timi», ke mi certe malsaniĝos. Kaj kiam ili
suprc. Same la kiuj estas el blanka pergameno vidi►. ke ili tute eraris, ili nomis min „eskimo `, ĉar
-
streĉita sur kadroj, tralasas la lumon, kaj ansta- certe nur arktulo povus travivi tian procedon.
talias la fenestrojn. Mankas pordoj, mankas ŝlos-
iloj. La fusuma kaj ŝoji estas 182 cm altaj kaj
cluone tiel larĝaj.
La lito konsistas el ►aldika matraco metita
sur la kanmatan plankon, kaj samdika kovrilo
supre. Matene oni faras el la litoj rulaĵojn kaj for- Post tuttaga vojaĝo de Sendaj. tra la Japanaj
metas ilin malantaŭ la paperajn murojn. Mi dormis Alpoj, mi alvenis ĉe la bordo de la Japana
sur rondaj kusenoj, kiuj estis 40 cm longaj kaj 20 Niigala estas unu el la gravaj urboj en tiu okci-
cm diametraj. Estis kusenoj plenigitaj per rizo- denta flanko de la lando. Kultura centro kun rue-
ŝeloj; ili ne estis tre molaj, sed mi dormis bonege. 11, dieina nikultato. diversaj kolegioj kaj altlern-
Kun aparta plezuro mi ĉiam fotografis la ĝar- ejoj. Okazis la kutimaj vizitoj kaj paroladoj kun
deneton ĉe la domoj de miaj gastigantoj. Ofte ĝi la helpo de Prof. Masaki, 1)-ro Kubo kaj aliaj sam-
estis granda kiel parketo. ofte estis nura kolekto ideanoj. Mi miris pro la eleganteco de la japana
da florpotoj. Se eble, lageto en la centro; sufiĉas franlino doktorino Mijuki rada. okulistino kaj
jam, se ĝi estas unu kvadratmetron granda. Ofte samideanino. Elegante ŝi estis dumtage en eŭropaj
mi trovis sanktejeton aŭ templeton. kelkfoje birdo- vestajoj. sed certe pli ĉarma ŝi estis vespere en sia
figurojn, ĉiam kelkajn ŝtonegojn aŭ roketojn: ofte japana kiniono. Oni preskaŭ ne kredus, ke tia de-
mi vidis murmurantan rivereton aŭ ŝatimantan likata japana fraiilino povus est i doktorino.
akvofaleton. ĉio havas sian apartan signifon por En la hejmo de s-ano iliatanabe. kiu min afable
la japanoj, ĉiu ŝtono kaj ĉiu kreskajo. Al mi ĉio gastigis, mi povis admiri ĉarman Budho-templeton,
aperis tre bela kaj ĉarma. ĉio ŝajnis esti mezurita kiu estis tre bele oro mita ka,j alimaniere ornamita.
por belaj feinoj aŭ fabelaj pigmeoj. Ĉar mia gastiganto sciis, ke kiel esperantisto mi ne
Japanaj banoj — ĝenerale en malgranda ĉam- ŝercus pri lia religio. li volonte malfermis la du
breto. 4 kvadratmet min granda. apud la kuirejo. orajn pordetojn kaj permesis al mi. eĉ fotografi la
bano ju ofte estis granda ligna barelo, 120 cm alta. tutan aranĝon. Staris Btidlio-statueto en la Tono,
30 31
kaj du kalikoj kun rizo ambaŭflanke. Ciumatene En tianazacia nii vidis aliajn interesajojn. Gast-
nova rizo estas enmetata, kiel oferajo al Budlio. igis min Prof. Sen - aila, la loka delegito. En lia bela
domo mi pasigis e'kelkajn trankvilajn horojn, skrib-
ante leterojn kaj babilante kun lia belega edzino
kaj ĉarma knabeto. Vizito al la loka kastelo „falis
Sekvis interesa vojaĝo suden, laillonge de la ja- en la akvon", ĉar pluvegis dum mia tuta restado.
pana Maro. Rizkampoj ĉie, kaj izolaj rokaj altajoj Mia juna gvidanto. s-ro lkeda, anstataile funkciis
kun sanktejoj kaj pinoj. Dum duminula halto en kiel mia privata sekretario.
la urbeto Kuru° min salutis dek samideanoj, kaj Denove
-sukcesajradio- paroladoj, vizitoj kaj
s-ro Oiŝi ŝovis korbeton kun belegaj fruktoj tra la Retikontiko kun la eminenta japana sei-
fenestro. En aliaj lokoj venis izolaj sam ideanoj en ',ambito kaj fervora samideano, Prof. Asada. Kun
mian vagonaron. „por babili kelkajn kilometrojn inini gonlignnioi mi sidis japanmaniere sur la kan-
kun mi" kaj „por gajigi mian monotonan vojaĝon". :notoj kn j forgesis la reston de la mondo. Mi guis
Apenaŭ unu eliris, kiam alia envenis. Estis neeble hejman vivon en tiel bela kaj intima maniero, kva-
vcrki eĉ nur unu artikolon per mia skribmaŝino. ran :ni estus malnova familia amiko. Vere, estas
En la vagonaroj ĉiam sidis kelkaj sinjoroj. kiuj Inirinde vojaĝi ĉirkaŭ la mondon kun verda stelo.
dum dek aii pli da jaroj estis studintaj la anglan
lingvon. Do ili klopodis paroli kun mi, sed estis
ĉiam malsukeesa provo. Nur unu filmon ili ĉiuj
povis korekte elparoli: _Horo do you like ,Ju pasi
Ili estis tute kontentaj, kiam mi angle respondis. ke
vere lapanlando al mi plaĉas inirinde. Ili ĝenerale
ne ko'mprenis eĉ la plej simplajn frazojn. Ofte nii
provis la lingvoscion de kunvojaganto per la angla
demando: „Kioma horo estas?". kaj naii el dek res-
pondis per kuraĝa kaj eleganta: _jes".
Ce la ĉefaj stacidomoj kriis vendistoj: „Oéa,
oéa, bordo, bento. Ramone, SluidoiW" (Teo, lutiĉoj,
limonado, sandviĉoj.) Teo kostas preskaŭ neniom.
La besto estas tre apetita aranĝo de lig-ria skatolo
kun boligita rizo. kaj alia skatoleto kun legomoj,
viando, fiŝoj, radikoj kaj aliaj fojoj . .mi plej
.
32 33
EN LA KLASIKA CENTRO okcidenta mondo. Gejŝo ne estas 1111111•11st ulino. Ili
laboras kiel plej perfektaj eeremoniaj kelnerinoj,
KAJ INDUSTRIA DISTRIKTO ili ludas per la Îomisen-limo, prezentas belegajn
Nagoja, urbego kun 1 000 000 lokantoj, centro k antontimajn dancojn en multekostaj kaj bell:oloraj
intanoj: kaj ili kantas parkere multegajn kantojn.
de Ia porcelan-industrio. Kastelo famekonata., bel- Estas vere, ke malriĉega patro vendas junan
egaj palacoj, niuzeoj, temploj, sanktejoj kaj mir- filinon al gejŝo-dontest•in►. ĝenerale por 1000 jenoj
indaj ekskursejoj. Denove min salutis multaj bon- tiam proks. 500 doloroj). Poste la knabino estas
venigantoj: s-roj Siraki, Ilmada kaj aliaj. Mi loĝis severe cdukatit en la artoj necesaj por gejŝo-knab-
en la hotelo de la s-ano Miura. En Nagoja mi re- int), kaj fine ŝi gajnas monon per siaj servoj ĉe ce-
vidis mian amikon s-ron Slinger, kiu ne sekvis min remoniaj festenoj. Post kelkaj jaroj la knabino
al ĉiuj anguloj de Japanlando. Li havis pli da iuui insit iom repagas Ia monsumon pagitan al Ia
tempo por sin amuzi en la ĉefaj urboj kaj faris patro plus la kostojn de la vivtenado kaj de la
kelkajn vizitojn tie, kien mi ne povis iri. kimotioj. Tiam ŝi estas libera kaj povas for-
Mi tre malkojis pro la morto de la fervora sam- tri, ged pli ofte ŝi restas kaj laboras por si mem aŭ
ideano Niŝiŭaki. Li estis gvidinta fremdan samide- harikits inem gejlo-domestrino. Dume la patro
anon. kvankam ne tute resaniĝinte de malsano. Su- povis sin helpi el mizera situacio kaj savi de morto
bite li remalsanikis kaj mortis la postan tagon. La pro malsatego la aliajn familianojn. Kaj la knab-
familianoj estis atendintaj mian viziton ĉe la viv- ino samtempe ricevis bonegan kaj utilan edukon.
anta samideano. Ke mi venis por viziti la mortan
- Se oni rigardas la aferon de ambaŭ flankoj, ĝi ne
filon kaj edzon, tio ilin kojigis dttoble. La mortinto estas iiel terura.
kuŝis kunfaldita en pinligna ĉerko, 30 em alta, 60 ,Vitga;into estas urbeto tre ĉarme lokila en bel-
em longa kaj nur 40 cm Interne mi vidis la rfot distrikto. En la stacidomo 50 lernantinoj de la
lastajn numerojn de „Heroldo", _Esperanto", „in- kihokrl nisen Knabina Liceo dc Prof. Kobajali sa-
ternacia. Fervojisto", krome Esperanto-flagetojn lutis „Bonvenon s-ro Scherer!" Kun la tuta
kaj insignojn. Estas kutime, bruligi tiajn trezorajn grupo mi marŝis tra la urbeto al la liceo, kie Esper-
proprajojn kun la mortinto. Ekstere pendis Esper- ant► estas devige instruata. Ili ĉiuj kantis kuraĝe
anto-standardo. kaj elegante en Esperanto kaj eĉ ludis teatrajojn
Jokkaiei estas alia centro de la porcelan-indu-
strio. 6i havas propran havenon. el kiu estas eks- L
por mi. F-ino Higali ludis Ia rolon de _Harnleto tre
erte. Vespere la urbestro kaj 500 aliaj urbanoj ĉe-
portataj porcelanajoj rekte al tsono kaj Eŭropo. estis mian paroladon, dum ke 200 pliaj enrigardis
La urbestro al ni disponigis sian oficialan aillomo- tra la fenestroj. La junaj knabinoj poste kudris por
bilon por viziti la ĉefajn vidindajojn. Publika pa- ;ni belegan silkan kimonon.
rolado estis sekvaia dc Malfrua festeneto en gaja ()oeu estas tmu el la plej tipaj japanaj urboj.
kaj amika rondo de s-roj Hirano, liajagi, Hattori, Post vizito al la fama Mii-templo sur monteto kun
Isobe kaj aliaj samideanoj. mirindaj elrigardoj ni faris dimanĉan ekskurson
Gejl'so-knabinoj ludis por ni kaj kantis japane. sur la 13iŭa Lago. kiu estas ankaŭ nomata la C;e-
1.a Geisha-girls estas ege miskomprenataj en la. neva .Lago de Japanlanclo. Nia vaporŝipo haltis ĉe
4•
34
aro da insuloj kaj insuletoj, kiuj estis ĉiuj famaj
kaj ĉarmegaj. Ĉe 'ĉiu halto ni pilgrimis al novaj
san.ktejoj aŭ temploj, ĝis kiam mi vere havis sufiĉe
da belegaj bildoj de japanaj famajoj. La dimanĉaj
ekskursantoj sidis en familiaj rondoj sur la ferde-.
-
38 39
legendoj estas multe ŝatataj. En Kioto estis nur du
kinoteatroj, kie oni montris usonajn filmojn, dum
ke en IO aliaj teatroj oni montris pure japanajn
►r►gramojn. Kun la angla filino parolis samtempe
pluma tradukisto tiel laŭte, ke mi ne plu povis
kompreni la filmon. La direktoro jack Abbe estis la
sola, kiu fluo parolis la anglan lingvon, kaj nur
(bank' al la Fakto, ke li vivis en Usono dum multaj
jaroj. Cr la aliaj filmemineniuloj la samideanoj de-
vis multe helpi, tradukan:te niajn interparolojn. En
Inpanujo multaj lernas la anglan lingvon, sed nur
malmultaj parolas ĝin nur malmultaj (relative)
;
41
Survoje ni haltis en Araijazna, ekskursejo .fame-
konittat kaj multe vizitata en la printempo pro la
1►►►►41SC kreskantaj ĉerizfloroj kaj aŭtune pro la
brilaj ruĝaj koloroj de la foliar°. Poste ili kon-
dukis min al kameoka, la propaganda centro de la
Oomoto-movado. Oomoto instruas unuecon kaj
liarnionion inter la diversaj homaj rasoj kaj pro-
gresenion en sociaj plibonigoj. En la Aŭtunluna
Cnti►l►ro, unu el la multaj konstruaĵo j sur kruta
monteto, min salutis la Majstro Onisabro %tia,
kisi ntstaii kelkaj jaroj ordonis al la kredantoj lerni
F.4purittitim. Kaj multaj nun parolas ĝin, kvazaŭ
rst►s ilia gepatra ling.vo. Post parolado en la
Urba linio kaj post mallonga dormo kun s-ro Ito,
mi envagonigis je la 5-a matene por reveturi al
kioto. Vojaĝis en la sama vagonaro s-ro Onisabro
Deguĉi, kiu montris sin kiel tre multscia kaj sam-
tempe tre bonhumora gvidanto de la Oomoto-mov-
tido.
45
44
kaj fruktoj, kaj ili helpis ĉe la transvagoniĝado. versaj mi lernis konside•indan nombron
mi vidis. ke la verda stelo estas vere magia da japanaj vortoj kaj frazoj.
ŝlosilo. Homoj. kies nomojn mi apenaŭ povas me- \li ne bezonis scii eĉ unu vorton de Ia japana,
mori, kuras kaj helpas kaj eĉ: rifuzas dankesprim- iitig‘o. ĉar konstante estis kun mi samideanoj. Sed
ojn. Estas malfacile memori nomojn kiel Iŝimaru, mi lernis por mia plezuro kaj por surprizi kaj
Macuba • aAi, Macuba, Kartahara. kaj Maniko, sed amuzi samideatiojn en postaj urboj. En multaj
iliajn afablajojn mi neniam forgesos. domoj miaj gastigantoj prunteprenis ttŭ P ĉ aĉetis
forkojn kaj kulerojn por ŝpari mi embarasojn.
.i4.11 ili mirogis. kiam mi tute fluo diris al la servist-
ino: motik-de kudasai• (Bonvolu alporti
Flikuoka estas alia grava kaj historia urbo kun inankbastonelojn!) Mi sciis muliajli similajn.
130000 logantoj. Ĉe la radiostacio JOLK mi faris fr a ■opi kaj uzis ilin neatendite en taŭgaj mometi-
mian kvinan radioparoladon, helpate de mia gast- :ol. kio kailzis ĉiam surprizegojn kaj rideg-ojn. Ali-
iganto s-ro Eguĉi. La ok-jara filineto, kiu parolis maniere estas tre malofte, ke japanoj eĉ nur ridctus
Esperanton kaj dancis ĉ:armete, estas dorlotata de pri la inallerteco de fremdulo. Gentileco tion al ili
ĉiuT lokaj samideanoj. malpertnesas. En ĉiu urbo, en ĉiu hejmo mi vidis
En japanlando oni havas tre strangan kalkul- Ilii spertis ion novan. Mi nur bedaŭris, ke ĉiam tro
manieron koncerne la agon. Infaneto estas unu jara l►ildati mi devis fo•iri.
jam ĉe la naskigo, kaj fariĝas oficiale du-jara ĉe la Oomuta mi estis la gasto de D-ro Hanji
sekvanta novjartago, kaj tiel ĉiuj japanoj aŭto- t eda. I.,ia tre ĉarma filino briko servis ĉe la
mate pliagikas unu jaron en la sama tago. Tiel mankoj. kiel estas kutime en bonaj japanaj domoj.
povas okazi ke infano, kiu naskigis je la 25-a de de- Estas granda honoro servi en la gepat•a domo por
cembro, fariĝas du-jara unu semajnon post la nask- prepari sin por la estonta edziniko. Estas
iko. mallionoro por japanaj virinoj labori en vendejo
En la hejmoj oni ofte vidas kvadratajn truojn, nit fabriko. Sed tiu ortodoksa vidpunkto iom post
eble 40X40 cm grandajn, en la kaumataj plankoj. iom malaperas, ĉar jam tro multaj milionoj da vir-
Se oni forprenas la kovrilon, vidigas ronda metala in►j laboras en plej diversaj profesioj.
ujo enkonstruita sube. En la vintro oni metas fajr- Dum niaj diskutoj pri modernaj kaj ortodoksaj
ajn karbojn en la ujon kaj kovras la tutan per ideoj. la 20-jara briko servis tre gracie tutan ja-
dika litkovrilo, kiu estas kuSigata sur specon de ta- vanan tagmangon. Citin teleron kaj ĉiun tasetoo
bureto. Sub tiu kovrilo baldaŭ varia igas, kaj tie la si •eremonie transdonis surgenue.
japanoj varinigas siajn piedojn. Reveniate post vizitoj, paroladoj kaj tekun-
Por varmigi la manojn. la japanoj tenas ilin venoj. nli rivelis filmojn ĝis la noktomezo. V-ino
super fajraj karboj. kiuj brulas sur la cindroj en • u•iko ĉion scivoleme rigardis kaj poste kondukis
granda hibaéi, la tipa japana vaze•o. Dum multaj min kaj alian eksterurban samideanon al la gasto-
horoj ili sidas ĉirkaŭ la .fajro kaj babilante aŭ si- ĉambro, kie jam kuŝis sur la kanmata planko niaj
lentante pasigas la tempon. Sidante ĉirkaŭ tia vaz- du litoj aŭ. pli bone, matracoj kaj kovriloj. Mi jam
ego, se mi havis tempon. kaj babilante ofte kun di- estis dironta „Bonan nokton", kiam mi vidis ke la
47
nizim. jam ( .e la stacidomo la jurnalistoj fotografis.
.
50 51,
ĉirkaŭajn. En rikŝoj, en aŭtomobiloj kaj piedo ni ne rapidas: ili havas multajn diojn, sed ili ne
vidis la modernajn kaj malnovajn partojn de Ŝan- odorus la dion de la rapideco. Ĉie estas vendistoj
hajo. Ŝanhajo estas vera paradizo por riĉaj aĉet- kun malmultaj herbajoj aŭ aliaj varoj sur* fald-
antoj. Abundas multaj belaj negocejoj kaj plej -1.1a j tablet►j. Estas ankaŭ homoj, kiuj profetas al
modernaj ĉionvendejoj kun tegmentaj ĝarden oj .1 la •stontecon, aŭ fiksas por vi la tagon, en kiu vi
kaj luksaj restoracioj. Ili prezentas mirindan di- de. us edzigi la filon aŭ enterigi mortintan patron.
versecon de varoj je prezoj tentegaj. Speciale la Antiiii la birdvendistoj staras ĉiam aro da homoj,
Nankin Road estas vizitinda por aĉeti aŭ nur por kiuj longe rigardas la birdojn. La simplaj ĉinoj
rigardi belajn ĉinajn artikolojn el eburo, jado kaj aiTtas birdon ne pro ĝia beleco aŭ pro lia bela
porcelano; juvelajojn, antikvajojn kaj tukojn el kantado. sed laŭ la rekomendo de astrologo aŭ 'ĉar
silko. Pensu pri silkvendejoj — en la lando, kie la rlia lamilio certan specon favoris dum multaj gene-
silkotcksado estis eltrovita antaŭ 4 000 jaroj ribeloj. Vidigas homoj, kiuj portas hejmen pend-
En modernaj fabrikoj kaj en miloj da privataj anta jr fadeno unu koron, hepaton aŭ renon de an-
hejmoj funkcias centmiloj da teksiloj. Miaj afablaj aer► u u k►kino. Vinditaj piedoj ne multe vidUgas
-
ĉinoj gvidantoj tre mallatis, kiam mi fotografis la en In urboj modernaj. Tamen en la interno de Cin-
vivon en la malnovaj urboparioj. Ili preferis iijo tiiimaniere kripligitaj piedoj estas ankoraŭ nun
montri al ni la modernan Cinujon, kaj do ni ankaŭ ,igno de distingo por altrangaj virinoj. En la
vizitis diversajn fabrikojn. La „Commercial Press" distrikto ni vizitis la faman ĉinan te-domon,
estas la plej granda ĉina presejo kun 400 grandaj kiu en la mezo de lageto sin dormeme respegulas.
maŝinoj. 4 000 laboristoj kaj pli ol 10 000 000 literoj. Ilia la proverbo, la ĉinoj estas homoj tre pa-
En la Esperanto-fako mi trovis en preparo la plej viencaj. kiuj scias atendi kaj silenti. Per la vizaĝo
proksiman numeron de Esperanto-gazeto. La labor- ili ne montras siajn pensojn. Tamen mi trovis mi-
istoj laboras nur ok horojn. ricevas dividend.ojn. ajn gvidantojn, kiuj flue parolis Esperanton, tre
pensiojn, povas manĝi en malkaraj propraj resto- lieliwtnnj en ĉiu rilato kaj sufiĉe informema,j. Nur
racioj, ripozi en tegmenta ĝardeno kaj ricevas kun alia kamero mi devis esti diplomatia, ĉar foto-
9%-an rentumon ĉe la kompania ŝparbanko. Apude grafi ion malnovan estas ofte ofendo kontraŭ la
staris granda biblioteko kilo 300 000 libroj en :inviti honoro.
multaj diversaj lingvoj. Csinujo postulas egalecon kun la aliaj nacioj kaj
Vizito al la oficejo de Sun Pao, la plej granda lu lik vidon de ĉiuj malegalaj kontraktoj kaj kon-
Ĵurnalo en Cinujo. Ĉie oni vidas. ke la ĉinoj pro- eesioj. La postulo estas justa; pri tio konsentas la
gresas laŭ okcidenta maniero kaj modcrnigas siajn plej multaj okcidentaj nacioj. Secl la malfacilaj°,
metodojn. Sed ni ankaŭ lie forgesu. ke en Cinujo en iniksoŝelo, konsistas en tio, ke tinujo volas, ke
la presarto estis konata mil jarojn antaŭ la naskigo la fremdaj nacioj tuj forint, dum ke la eŭropa noj-
de Gutenberg. Estas hodiaŭ pli ol mil ĵurnaloj kaj volas forlasi siajn koncesio-rajtojn nur, post kiam
gazetoj en Cinujo. La ĵurnaloj de ŝanhajo tre fa- einnijo havos tinuigitan registaron. Ili insistas. ke
vore raportis pri mia mondvojah kaj vizito. Cinujo unue faru pli modernajn legojn. kiuj pro-
Secl nun ni iru iomete al la malnovaj indigenaj tektos la multajn milionojn da dolaroj. funtoj ster-
kvartaloj. Abundas la homoj en ĉiuj stratetoj. lingaj kaj francaj frankoj irivestilaj en la koncesio-
52 3"3
distriktoj. Trovigas 6 000 komercaj kompanioj kaj Azio vekigis ka,j vekigas konstante — eble tro ra-
250 000 okcidentaj civitanoj en tiuj ekster-teritoriaj
-
pide. jam hodiaŭ la Pacifika Oceano estas la scen-
landpecoj. Cinujo havas laboreman popolon ka,j ejo de la mond historio. Kio de nun okazas ĉirkaŭ
preskaŭ' fabelajn natur-rimedojn en la formo de la Mediteraneo kaj la .A.tlantika. Oceano, ne estos
karba, fero kaj agrikulturaj produktoj. Sed Cin- tre grava por la historio de la homaro. La signoj
ujo ankoraŭ havas politikan rnalordon pro la am- indikas, ke baldaŭ Eŭropo komencos alian miljaran
bicioj de kelkaj militistoj. Respubliko povas suk- -dormon, dum ke Azio eklabo•os por la progresigo
cesi nur en lando kun bona edukado de la vastaj de la mondo. Tiel pensas subkonscie la paciencaj
popolamasoj. Por tion atingi, simpligita formo de azialioj.
skribata lingvo estas nun grandskale instruata. La tTsono estas rapide perdanta sian ialtion en
juna generacio devas lerni respekti siajn regist- la paeifika teatro. La konflikto inter japanujo kaj
arojn kaj akcepti devojn kune kun la rajtoj. Cinajo, kiu komencigis en septembro 1931, estas
Sed eble estas bone, iom konsideri ankaŭ la nur momenta kunpulo de du ondoj, grava en la
azian vidpunktou. Oni kritikeme diras ofte, ke okuloj de nuntempuloj, sed nura epizodo en la ven-
einujo estas dormanta nacio. Kial kritiki? (tiu onta miljara programo de azia renesanco.
homo iras dormi post farita taglaboro. La mond- Vespermango en la eleganta ĉina manĝejo „Tong
historio montras, ke ĉiu nacio ekdormis post sia .Sing Lou" ĉe brile lumigita strato. Estis la 11-a de
glora epoko. Eŭropo ekdormis post la falo de la novembro. Ni sidis ĉirkaŭ du rondaj tabloj, 14 ge-
romana imperio, kaj dormis dum tuta jarmilo. samideanoj. Unue ni trinkis rizvinon el etaj tas-
Venis mongolaj armeoj kaj vekis la dorinantan etoj kaj manĝis sekajn melonsemojn. Ni aŭskultis
kontinenton per la alporto de tri inventoj de sen- al lu kantoj de la „sing-song knabinoj" kaj kun
lima graveco: la kompaso, la pulvo kaj la presarto. mangbastonetoj en niaj manoj ni atendis la al-
Sed ŝajnas ke la mongoloj lasis kaj forgesis venon de la mangajoj. Baldaŭ la kelnero alportis
tiujn tri inventojn en Eŭropo, ĉar tuj poste Azio diversajn pladegojn, kiujn oni metis en la mezon
komencis sian miljaran dormon. Dume la kompaso de la tabloj. Alvenis unue asparagoj, poste ku-
ebligis al la eŭropanoj tutinondan komercon kaj es- kumoj. ŝinko, cidonia marmelado, ŝark-nagiloj, hi-
ploradon. La pulvo helpis al ili konkcri la esplor- rundaj nestoj, ĉiam unu plado post la alia. Sekvis
itajn landojn. La presarto ebligis grandskalan tia vaj fiŝoj, °maroj, bambuo, skombro, dolĉa rizo
amasedukadon, pro kio malaperis la feŭdismo kaj kun liliosemoj. rizo en akvo, vaporbakita pano kaj
evoluis la nuna naciisma epoko. Kun la amasklerig- fine kokajo kaj aliaj. nedistingeblaj delikatajoj.
ado kaj naciismo venis la malinepoko, amaspro- Poste sekvis oranĝoj. bananoj kaj piroj. jam mi
duktado, ekonomiaj militoj, gasbomboj, universala sopiris je teo aŭ kafo, ĉar plenplena estis mia sto-
mizero. Kaj nun la blankuloj komencas perdi sian mako. Sed mi esperis vane. Jen oni alportis plad-
konvinkon pri rasa supereco kaj eĉ la fidon je sia egon da porkajn. Mi apenaŭ povis rigardi lin, sed
maŝin.-civilizo. miaj amikoj instigis min ankoraŭ manĝi iomete.
Dume Eŭropo invadis kaj parte konke•is Azion. Fine ni ricevis FZI I'Megarl teon sen sukero. Ni
Sed Azio eklernis — ka,j lernadas avide, same kiel manĝis 25 diversajn ajujit: tio plene sufiĉis por
lernis la ciiropanoj de lu azianoj antaŭ mil jaroj. festi la tagon de la milithalto. Ni estis anoj de ses
34 55
diversaj nacioj: Ĉinujo. Nederlando, Francujo,
Aŭstrio. Usono kaj Svislando. ĉiuj babilis amike
en Esperanto. Ĉiuj faris paroladeton pri mondpaco,
kiu ankoraŭ estis tro malcerta „kolombo". Cu ij
esperis. ke la mondo baldaŭ akceptos Esperanton
por rapidigi kaj faciligi.daŭran interkomprenemon.
Inter la gastigantoj troviĝis kelkaj gravaj lokaj
samideanoj. ekz. s-roj Pandiŝo, Sun, Lu, Ming kaj
la instruistino f-ino Liu.
Malfruc vespere ni denove atingis la liberan
aeron. Tramveturiloj ne plu veturis. Sed rapide
multaj rikŝo-viroj amasiĝis ĉirkaŭ ni. Ili speciale
ŝatas fremdulojn, ĉar dc ili oni ja povas postuli du-
oblan aŭ trioblan prezon. Feliĉe Ia samideanoj an-
taŭe fiksis la ricevotan pagon. Trankvile ni veturis
tra la stratoj de ganhajo sur la senbruaj du-radaj
veturiloj. Rikŝoj estas sufiĉe komfortaj: mola seka
sur du bicikloradoj kun bonaj risortoj. La vivo ae-
rikŝo-veturigistoj tamen estas malmola, peniga. Ili
ofte mortas subite post kelkjara. kurado.
La posta tago, 12-a dc novembro, estis la nasko-
lago de la patro de la ena respubliko. D-ro Sun
jat Sen., Li
• estas nomata la „Valingtono de Cin-
ujo Ĉiuj stratoj kaj domoj estis ornamitaj per
4,
flagoj.
Vizito al la fama ?.,ina ..Fuh Tata Universitato .
. -
56 ■ 57
Vizito al Cipao, tre interesa urbeto en la interno provizore en la kampojn kaj kovris ilin per ►ajlo-
de Cinujo. Estis neforgesebla sperta. Trame kaj inatoj, per brikdometoj aŭ per teraj inontetoj. Tio
aŭtobuso ni veturis inal►roksimen, for de Sardiajo. malbonigas la kampojn. Sed la juna generacio
Fine mankis stratoj. Ni eksidis sur unuradaj puŝ ,
forte agitas kontraŭ tiu kutimo.
veturiloj, kiuj laŭ la :;anhaja dialekto nomigas La plej agrabla donaco, kiun infanoj povas doni
sioto. La fortika rado estas unu metron alta en la al gepatroj, estas ĉerko. La gepatroj estas fieraj
centro de la veturilo. Estas sidlokoj ambaŭflanke. pri tiu donaco kaj iras al la najbaroj dirante:
La apogiloj estas samtempe protektiloj kontraŭ la -Venu kaj vidu, kiom mi estas amata de miaj in-
rado. Sed mankas risortoj ĉe tiuj antikvaj vetur- fanoj! Tiel belegan ĉerkon ili don.acis al mi." Poste
iloj: kaj ĉar Ia inallargaj vojetoj estis tre malglataj. la ĉerko estas konservala en la domo ofte dum
ni baldaŭ preferis piediri. almenaŭ parton de la multaj jaroj, ĝis kiam oni fine ĝin. bezonas.
vojo. Estis gaja sperte. lionŝanca tago. Multaj gepatroj elektis la tagon
Ni pasis tra bone kulturitaj kamparoj, laŭlonge por Ia edziga ceremonio de siaj infanoj. En ĉiu
de kanalizita rivero. Oni kulturas en tiuj distriktoj strato ni renkontis edzigprocesion. La fraŭlino estas
kotonon, terpomojn, tritikon kaj legomojn.. Viroj portata al la domo de la estonta edzo en luksa port-
plugis la kampojn per malnovaj lignaj plugiloj. seko, kiu estas tute kovrita kaj ŝlosita. Duni la
Virinoj marŝis sur la vojetoj laŭlonge de la rivero, edziga ceremonio la junaj geedzoj vidas unu la
tiratate sampan-boatojn per Inuregoj. Alia membro alian je la unua fojo. Okazas multa klinigado dum
de la familio movis la direktilon por direkti la lip- la longa ceremonio. La muroj de la ĉambro estas
eton. kovritaj per ruĝaj tukegoj. ĉar rugo estas la koloro
Alveno en Cipao, urbeto kun 2 000 logantoj. ĝojo.
kiuj vivas sur tre limigita spaco. Sur la rivero en
la mezo abunclis la kutimaj sampanoj, kaj laŭlonge
de la stratctoj tipaj butikoj. Vizito en pri-
vata domo, la hejmo de s-ro Pandiŝo, nia gvidanto.
Domo el ligno, duetaga. kun granda. enirejo. Ni
eniris tra malgranda porcicto tra la. kuirejo. La.
mebloj estis ruge lakitaj; ne mankis speguloj ka j
pendigitaj skribaĵoj. Bongustis ĉina tagmango kun
rizo kaj fiŝoj. Sttpre ni trovis dormoĉambrojn kun
bele ĉizitaj litoj, komodoj kaj seĝoj. Ni multe
dankis al s-ro Pandiŝo pro lia afableco. Nur dank'
al Esperanto ni povis vidi tian tipan ĉinan hejmon
en la kamparo.
Survoje ni vidis multajn ĉerkojn en. la kampoj.
Estas la devo de la filoj, entombigi en la hejmurbo
la movi intajn gepairojn. Sed ofte mankas la mono
por tion tuj aranĝi. Do oni simple metis la ĉerkojil
58 9
EIONGKONGO
MAKAO
KANTONO
La vojaĝo de Ŝanhajo al Iiongkongo estis kiel
vojaĝo de nebula Londono al la suna Portugalujo.
Nia luksa lipego ,,Einpress of Japan" veturis suden
inter mtiliegaj insuloj, laŭlonge de la ĉina mar-
bordo. S-ro Slinger kaj mi loĝis solaj en tre bela
seslita kajuto kaj preskaŭ senĉese ni skribis. Por
la matenmanĝoj ni povis elekti el listo de dek di-
versaj fruktoj, kio aparte nin ĝojigis.
Hong,kongo estas insulo 17 km longa. Kiam en
1842 la britoj estis elpelitaj el Kantono, ili ricevis
la permeson ekloĝi kaj komerci sur dezerta insulo
duonan mejlon for de la ĉina ĉeflando. La britoj
iom post iom ŝanĝis la senfruktan insulon en tropi-
kan paradizon. Ili plantis centmilojn da arboj, kaj
kie iam staris fiŝkaptista vilaĝo, troviĝas hodiaŭ
urbego kun 600 000 loĝantoj. Pli poste Britujo per
la kontrakto de Nankino akiris la insulon, kaj an-
kaŭ peceton de la kontraŭa ĉeflando. La markolOE
inter la insulo kaj la kontraŭa duoninsulo estas
plej mirinda natura haveno, kiu laŭ graveco staras
nur malantaŭ Londono kaj Nov-Jorko. Ciuhore al-
venas ŝipoj el ĉitij•mondpartoj. Inter la grandaj
oceau-ŝipoj naĝas amaso da ĉinaj velŝipoj (jonkoj)
kaj miloj da sampanoj, sur kiuj vivas 50 000 ho-
moj.
La oficiala nomo de la urbo sur la insulo estas
„Victoria", sed ĉiuj simple ĝin nomas Hongkongo,
kiel la insulon. La urbo sur la nazo de la duon-
insulo nomiĝas Kaillun. En ambaŭ vidib, as belaj
,
60
61
belaj parkoj kaj statuoj: ne mankas botanika gar- iri estas dormanta kolonieto, kiu fabrikas, konsu-
deno. kaj multaj belaj promenejoj. tains kaj_eksportas grandajn kvantojn da opio.
La plej alta punkto de Hongkongo estas la. 1.1 Hongkongo mi aĉetis tropikajn vestajojn el
..Pea.k" — montpinto, kiu krute levikas malantail la vebla flaveta tuko. Okeidentanoj aperas en nove
la ĉefurbo. Tiu „Pinto", kiu estas 500 metrojn alta, lavitaj vestajoj matene kaj vespere.
estas la loka tipajo. De la supro oni ĝuas plej mir-
indajn elrigardojn malsupren al la du urboj, al la
malproksima Makao, al la vasta einujo okcidente
kaj al la senfina Pacifika Oceano en la oriento. Ce
la sun.levilo ai,, sunsubiro, dum luna nokto kaj sub 1•1k* rtl Kaniono! Nokta veturo sur la kvietaj
stelkovrita ĉielo tio estas plej fantazia kaj reva 41100 i de lu Perla ;Rivero, 120 kin al la intcrno de
,
bildo. Malsupre brilas centmiloj da lampoj kaj fe- (1:tuj°. Je la sesa matene nin salutis D-ro Won
nestroj en la urboj kaj sur la kolosaj vaporŝipoj, krun. Prof. Sinpak kaj areto da aliaj samideanoj.
kiuj momente trovigas en la haveno; kaj inter ili Ili tuj enloaigis s-ron Slinger kaj min" ĉe samideano,
briletas nialfortc sennombraj lanternoj sur la sam- en lia bela kaj modernega „New Asia" Hotelo,
panoj, kiel malgrandaj steletoj inter planedoj kaj proksime de la rivero. D-ro Kenn tuj informis nin:
-
ata al la domo de la edzo. tute publike, por kc la Mi ĉecstis diversajn festenojn arankitajn de Ia
najl)arinoj bone vidu. kiom riĉa ŝi estas. Unuopt gastamaj samideanoj: mi faris lumbildparoladon al
porlate de po du kulioj alvenis tabloj, seĝoj. brod la Instruista Asocio de Kanton() kaj radioparoladon
itajoj, arĝentaj kruĉoj, porcelanajoj, spegulAranko, (:.e la stacio CMB. Sed restis sufieT da tempo por
litkovriloj kaj multaj aliaj valorajoj. Fine per fari vizitojn al diversaj lokaj vidindajoj. al la Arta
multaj krak-karto&)j la malbonaj spiritoj estis for- Muzeo, kiu estas masiva. kvinetaĝa kaj du mil jar-
timigataj. Denove mi vidis, kiel pendis ruĝaj tukoj ojn aĝa konstruaĵo, al la Monumento de Sun Jat
kaj ruĝaj lanternoj. Sen. al la Flora Pagodo, al la Monumento de la 72
Ce funebra domo pendis bluaj lanternoj kaj Herooj. al la kamparo kaj al diversaj parkoj kaj
bluaj tukoj, ĉar bluo estas la koloro de malĝojo. Mi publikaj ĝardenoj.
ankaŭ vidis funebrajn. paradojn. Unue venis 15 En la Kantonai vendejoj multaj belajoj tentas
orumitaj seĝoj portataj sur la Aultroj de po du ku- la fremdulon: arĝentajoj, ventuntiloj. brodajoj,
lioj. Sur la seĝoj sidis pupegoj kun plej fantaziaj lakitaj kaj tektonaj mebloj, e,izitaj eburajoj, par-
vizaĝoj. La e!erko estis portata sur la ŝultroj de tre fumoj, puntaĵoj. pasamentoj, pe•lamotajoj, silk-
multaj kulioj. Ju pli riĉa la mortinto, des pli da aĵcaj, turkisoj kaj aliaj juveloj. Tuta strato vendas
kulioj estas dungilaj. Malantaŭe knabo 12-jara nur meblojn. alia n urr juvelojn. tria ventumilojn.
•uone marŝis kaj duone estis portata de parencoj. Interesa estas ankaŭ la vivo de la sampan-
Jam de multaj tagoj li ploris, kaj li poste ploros homoj. kiuj loĝas sur la miloj da dom-boatoj. Rizo
ankoraŭ dum kelka tempo. kiel devas al bona filo. kaj fiŝoj estas iliaj ĉefaj manĝajoj. Kun infano
Ploris ankaŭ la aliaj familianoj. Sed cĉ tio ne su- ligita al la dorso, la patrinoj kuiras, remas kaj
fie.is. La familio dungis profesiajn ploristinojn, kiuj kudras. Kelkaj el la sampanoj estas tre belaj kun
veturis en rikloj kaj ploregis mizere. Ili estis vest- pargetaj plankoj, pordoj, kurtenoj, petrollampoj
itaj en blankaj roboj, ĉar Manko estas la funebra kaj belaj porcelanajoj. Aliaj estas malriĉaj kaj
koloro. Mi kalkulis 30 ploristinojn kaj mi sciis, ke preskaŭ disfalantaj. Sur la tegmentoj sekiĝas en
la funebra ceremonio kostis multan monon. la suno vesiajoj. bulhoj. legomoj kaj fiŝoj. Katoj
Kiam ni vizitis la u•bestron kaj aliajn ofi•ial- kaj infanoj ludas. kie ajn estas loko.
tdojn, ili diris: „Nun lui jam havas bonajn stratojn' ;•imonibraj vicoj da sampanoj estas ankrigitaj
kaj modernan urbegon; nun ni havos modernan al stangoj. infanoj estas per ŝnuroj ligitaj al la
havenon, kaj ni forigos la malnovajn kutimojn: nairanta hejmo. Se unu falas en la riveron, ĝi estas
kostas tro multe la edziĝaj kaj ftmebraj ceremo- facile kaj rapide savala. Jen knabino. kiu mankas
nioj: ni simpligos kaj malkarigos tion: ni instruos rizon. dum kc la patrino aranĝas Iajn harojn; tie
la popolon. ke ne estas necesa tia antikva kaj mul- knabo legas libron kulante sur la stomako. jen vir-
tekosta ceremoniado!" Mi havas nenian dubon, ke ino lavas por•elanaĵojn en la flava riverakvo: alia
tiuj klopodoj sukcesos en Kanton°. (Iuj re•ormoj kudras belan stebitan litkovrilon. Jen sin banas viro
kaj ĉiuj revolucioj komeneiĝis en la suda ĉefurbo. en la rivero, kaj apude knabino purigas siajn dent-
D-ro Sun Jai Sen. la Patro de la dna Respubliko ojn en la sama akvo. I.a tuta urba kloak-defluajo
64
Scherer 6 65
iras en la Perlan Riveron. Kelkfoje la homoj - eiala kodo, kaj baldaCt aperis en „Heroldo de Es-
mortas pro tifo kaj kolero, sed ĝenerale la sampan- peranto" la sekvanta novaj° pri mia vizito en Kan-
uloj estas imunaj je tiaj malsanoj. tono:
En la gardeno sur la tegmento de la New Asia. Mirinda vojago, bonvenigita de la delegito
Hotelo mi kun la filo kaj filino de D-ro Kenn ad- de UEA kaj de pluraj lokaj esperantistoj,
miris la belajn florojn. Ne estas popolo en la logas en hotelo, koregajn salutojn al ICK
mondo, kiu tiel sincere kaj profunde, adniiras kaj de la lokaj sarnideanoj, parolis publike an-
amas la florojn kiel la, ĉinoj. La edzino de D-ro taŭ 600 personoj, krome en bankedo antaŭ
Kenn estas moderna instruistino, la filino ĉarma 25 c'eestantoj, faris krome radio-parolad-
kaj dolĉa knabineto; la filo estas sentima kaj tre on; sanstato perfektega, salutojn Scherer
soldateca knabo, kiu tre multe ŝatas sian skoltan kaj Sinpak.
uniformon. Li havas la saman progrescman spi-
riton en sia sango kiel la patro. Sed en la koro ili
ĉiuj estas ĉinej 1"kaj veraj patriotoj. Estas interese-
ke la esperantistoj de einujo ĉiuj estas progresenuij
civitanoj.
Vere, la malnova Cinujo malrapide. sed kon-
stante modernigas. kaj iun belan tagon Eŭropo kaj
Ameriko vekigos kaj trovos, ke la „Dormanta Ko-
loso" dume fariĝis tre konsiderinda politika kaj
ekonomia rivalo. Kun sincera bedaŭro kaj clank-
ema koro pro la ricevitaj sennombraj afablajoj,.
s-ro Slinger kaj mi forlasis Kantonon.
69
do - Francujo. En la kolonio. 800 000 kv. km gran-
da, ekzistas nur 3 000 km da fervojoj. La francaj
koloniistoj preferis konstrui stratojn, 50 000 km da
ili, kaj cento ju da belaj pontoj.
Abundas la riveroj. La plej granda, la Mekong,
preskaŭ kva roble tiel granda kiel la Rejno, subakv-
igas grandegajn teriloriojn dum ses monatoj de la
jaro. Same kiel la Nilo, li fruktodonigas la landon.
Riĉe kreskas la rizo poste, en la due plej grava riz-
eksportlando de la mondo.
La indiĝenaj dometoj kaj kabanoj estas kon-
struitaj el pa►nfolioj kaj bambuo. Izolaj ail grup-
igitaj en vilaĝoj, ili staras sur altaj fostoj, kiel en
la antikva Eŭropo. En la seka sezono la infanoj
povas ludi sub la domo. Sed en la pluva sezono ili
devas naĝi. Ankoraŭ abundas la sovaĝaj bestoj.
Krom la 20 000 000 enloĝantoj vivas en Hindo-Cin-
ujo miloj da tigroj kaj leopardoj, panteroj kaj ri-
noceroj, krokodiloj kaj sovaĝaj elefa ntoj, kaj gran-
daj serpentoj, kiel pitonoj kaj boaoj.
La patrinoj kuiras antaŭ la kabanoj, per fajraj
karboj kiuj troviĝas en memfaritaj potoj. Per vent-
umilo ili rapidigas la kuiradon. Plej simpla kaj
movebla kuirejo!
La virinoj marŝas sur la stratoj kiel reĝinoj,
rektaj kaj pli fieraj ol la viroj. Haroj mallongaj
kiel ĉe la viroj. Nur knabinoj havas longajn har-
ojn. Ce la maturiĝo en la 14-a jaro la haroj estas
oferataj al Budho en la templo.
Etaj infanoj estas portata j sur la koksoj.
pli bone, la gcetuloj sidas sur la maldekstraj koksoj
de la patrinoj aŭ de pli aĝa fratino.
La haŭto estas ĉokoladkolora. La vestaĵoj estas
plej simplaj ĉe la viroj kaj virinoj. Peco de unu-
kolora ŝtofo 3X1 m granda estas surrnetata en plej
originala maniero. La mezo estas tirata per la
manoj kontraii la dorso. La troa» estas nodata an-
taŭe kaj turnfaldata. kaj tirata tra-inter Ia kruroj
70 71
kaj enŝovita ĉe la dorso. Estas la plej simpla pan- reĝo Monivong havas francan konsi Ian ton. Sed la
talcno en la mondo. Ĉeliaj tajloroj kaj Parizaj „konsiloj estas nepre akeeptotaj. Tamen la popolo
-
kudristinoj ne iru al Hindo-ĉinujo. *ĝojas pro sia glora reĝo. Ni vidis multajn valor-
Trans la mamojn la virinoj ligas alian tukon. ajojn kaj sanktajojn. La sankta ;lavo. heredaĵo
La kapo. piedoj, ŝultraj kaj ventro restas nudaj, el la aniikva Angkoro, epforbo de la Al tiel-imperio,
-
La indikenoj ne bezonas timi sun frapojn kiel la estas plene elprenata el la glavingo ne pli ol dufoje
blankuloj. Nur en la rizokampoj ili surmetas ko- en la jaro, aŭ grava malfeliĉo venus al la popolo.
nusan ĉapelon. Apud la tronhalo staras riĉa pagodo, konusa
Budhistaj prekistoj abundas. Vestitaj en flavaj turo e:irkaiiita de diversaj temploj. Proksime trov-
multfaldaj tukoj. kun unu ŝultro nuda. ili preĝas iĝas la danc-halo de la reĝaj edzinoj kaj konku-
kaj almozpetas. Ciu indikena viro iam en sia vivo
- . iptinej. La plej belaj knabinoj de la lando estas pre-
fariĝas prekisto dum almenaŭ du jaroj. T.i nur zlyitatai al Ia rego. Akcepto signifas grandan ho-
devas parkere lerni multajn longajn prekojn kaj 'turon al la respektivaj gepatroj. Kiel aldona kon-
psalmojn, kaj li fariĝas bonzo, kiel nomikas la kubino ŝi dancas por la reĝo. Estas plej strangaj
prekisto. Forrazik as la kapharoj, surmetlas la
- dancoj, kun nekredeblaj turuikoj de la brakoj,
flava robo. Iajn specialajn filozof iajn aŭ teologi- fingroj, kapoj kaj okuloj.
ajn sciojn li ne bezonas. Do knabo nur dekjara Ili dancis en riĉaj vestajoj laŭ. la doleaj kvan-
povas esti prek,isto. Du.m la du jaroj li ne laboru, kam ekzotikaj sonoj de kamboka orkestro. Per
nur preĝu. Ĉiu-matene antaŭ la sunleviko kaj -ves- marteletoj 20 muzikistoj batis la bronzajn stangojn
pere post la sunsubiro li mankas almozpetitan de supergrandaj ksilofonoj. Vere belega prezent-
rizon. La enlokantoj volonte donas mankajojn._ ado. Mi estis profunde kortulita kaj surprizita.
Eble en tiu momento frato, patro aŭ filo estas prek- Eŭropaj ksilofonoj komparikus kun la kambokai
isto, kaj li ne malsatu. originalo kiel buŝharmoniko kun altgrada akordi-
Estas speco de du-jara publika servo. Ĉe ĉiu ►tio.
edziko kaj funebra ceremonio ili preĝas. Ni okci- Proksime staris Ia funebra domo por la ~t-
dentanoj kaj kristanoj ne ridu. Multaj kristana,j irita patrino de la reĝo. Ĝi kostis 30 000 svisaja
landoj havas devigan militservon. La demando frankojn kaj estis bruligota kune kun la kadavro
estas, kio- estas pli utila, preĝi aŭ pafi? Decidu post tri semajnoj. Kiam venos la tago elektita de la
prekistoj por la cindriga eeremonio, venos miloj da
Nom Penh.. Ĉefurbo de la provinco Kambog.m. bonzoj kaj dekmiloj da aliaj homoj al Pnom-Penh.
En la urbo loĝas 100 000 simplaj homoj kaj unu Estos granda festo, kiu daŭros tri tagojn. ĉe la
reĝo kun multaj edzinoj. tnteresega indikena kvar- cindrigo la animo de la iama reĝino forlasos la kor-
talo, francaj vilaoj, ombraj stratoj. l>elegaj pa- pon. Ju pli da fajro, ju pli da bruo kaj fumo kaj
godoj. parkoj kaj muzeoj kaj du luksaj hoteloj. homoj, des pli bonvole la animo estos akeeptata de
dna hotelo estis pli interesa. Vizitoj al la urbestro la dioj en la alia mondo. La eindroj estos konserv-
kaj al la supera rezidanto. plej afablaj kentil- ataj en la tronhalo en multekosta urno. Mi vidis
homoj. Du vizitoj al la nia palaco. eentojn da tiaj ujoj, kiuj enhavas la cindrojn de
Tronhalo preskaŭ tro luksa por „pupreko". La_ antaŭaj edzinoj, konk Aŭtoj kaj geprincetoj. Aro
72 73
da geprincetoj ludis nudpiede en la reĝa ĝardeno,
same brue kiel aliaj infanoj.
En vilaĝo, iom distanca de la ĉefurbo, mi vidis
kinoteatron" kun „muroj". „Muroj" cl inko kaj
nenia tegmento. Mi demandis, kiujn stelojn ŝatas
la vilakanoj. Greta Garbo kaj Clara Bow!
74
povas fari al si ideon pri la templo. kiu estas tiom
pli mistera.. ĉar ĉirkaŭita de densa praarbaro.
La templogrundo estas preskaŭ kvadrata kaj,
mezuras 1% km je ĉiuj flank.oj. Akvofosajo, 200 iu
larĝa kaj proksimume 6 kin longa, ĉirkaŭas la
teinplon. La akvo estas preskaŭ nevidebla pro
densa amaso da tropikaj akvoplantoj.
Masiva, ŝtona digo transas la fosajon. Sur 4'; i
dudek homoj povus marŝi brak-en-brake. Ĉe la
fino de la dio oni trapasas la unuan iom kadukan
kolonar-koridoron. kiu ĉirkaŭas la templon per sia
grandega kvadrato. Trapasinte la pordegon, mi ek•
vidis alian kolosan digon, 350 m longan, kiu transis
herbejon. En la distanco antaŭ mi ripozis inajeste
la centra sanktejo de la templo. Pro sia longeco
de 300 m kaj largeeo de 23() m, la plej glora templa
altarego en la mondo devas esti rigardata el certa
distanco.
Pro emocio mi haltis sur la duona vojo kaj kap-
skuis. Templo 100 metrojn pli longa ol la „Sankta
Petro" en Romo: konstruaĵo kun ĉirkaŭmezuro
200 metrojn pli longa ol tiu de la fleops-piramil)
en Egiptujo!
La fimer-popolo, kiu konstruis la templon — —
de kie ĝi venis? . . . kien ĝ i iris? ? en du de-
mandoj. kiujn la plej sukaj el la arkeologoj povas
respondi nur per supozoj kaj teorioj. Sur la ŝton-
muroj de la diversaj kolonaroj trovigas centmiloj
da skulptajoj. kiuj rakontas pri bataloj, konkeroj,
religiaj festoj kaj pri Ia vivo de la popolo. Sed eĉ
ne unu kvadraimetro informas nin, kiel aŭ kial la
popolo malaperis. jen unu el la teorioj:
„En la unua jarcento de la kristana epoko e.inoj
migris el Cinujo kaj hindoj el Hindujo. Ili ren-
kontigis ĉe la Mekong-rivero kaj ekkulturis la lan-
don. Ili interedzigis, kaj baldaŭ ekfloris nova raso
en nova imperio. En la tria jarcento ambasadoroj .
Temploj en Ilindo-Cinujo
vojaĝis al Hindujo kaj einujo. Ĉiu nova reĝo de Supre: La Bajon-Templo en la mezo de la malnova ĉefurbo Angkor-Thom
iam havis 51 turojn kun po kvar kolosaj vizatoi. Malsupre: Kelka) el la
204 monstrai vizatoi
76 77
la Ĥmer-popolo konstruigis novajn palacojn kaj la templon kaj aŭskultis al la mistera silento de la
pli glorajn templojn. Dum jarmilo riĉajoj fluis al pruarbaro eirkalie. Mi tute Forgesis la luksan ves-
la ĉefurbo. La riĉajoj allogis la najbarojn. Oka- pe•mankon en la hotelo. Mi kontentigis per bana-
zis militoj kun la Siamanoj kaj la Anamanoj. Sed noj.
dum mil jaroj venkis la fajraj Ĥmer-armeoj. Tiam En la plej alta turo briletis olea lampeto; sen-
subite la sorto turnigis. Tuj post 1300 ekvenkis la dube sankta ,;eterna lerno" antaŭ la statuo de
malamikaj najbaroj. ForpeliIis la Ĥmer-popolo Budho. aŭ Viŝno, aŭ alia dio dc la budha-hindua
aŭ buĉiIis kruele. Restis la temploj kaj la palacoj. religi-miksajo de la tiama ftmera popolo. Duone
Sed iom post iom la nekontrolata praarbaro en- ensorĉe mi sekvis la inviton de la sankta lumo.
glutis kaj detruis ĉion, kion la homoj per siaj ma- La centra sanktejo estas kombino dc tri korosaj
noj kreis." kvadratoj da kolonkoridoroj, kiuj staras unu in-
Nur la du plej grandaj temploj. la Angkor-Ya t terne dc la alia. La plej ekstera estas ne tre alta
kaj la Bajono en la mezo de la apuda ĉefurbo, Ang- „ed, kiel jam Write, 300 m longa. Majestaj ŝtup-
koro Thom, travivis la sekvantajn sescent jarojn aroj kondukas supren al la unua, dua kaj plej in-
sukceso. Post unu plua jarcento certe ankaŭ ili terna tria terasoj. La lasta teraso levii;as tiel krute,
estus disfalintaj. Sed hazarde venis la franca es- kc nur unu el la dekdu imponaj ŝtuparegoj estas
ploristo. Forpeligis la tigroj kaj panteroj el la nun uzebla. Oni preskaŭ devas esti svisa alpisto
sanktejo kaj komenciIis la sava laboro. Aliaj sci- por ne rompi siajn krurojn.
eneuloj teorias pri ribeloj kaj epidemioj. Eble ili La kolonkoridoroj havas la kolosan seman long-
pravas. Neniu. scias certe, eĉ hodiaŭ. econ de proksimume 2 000 metroj. La muroj unu-
Mi iom respondis la demandojn, de kie venis la flanke, kaj la kolonoj ĉe la ekstera flanko, estas
ilmeroj kaj kien ili iris. Sed venas nova demando: kovriiaj per plej mirindaj ŝtonskulptajoj. La ba-
„Kiel ni klarigis en agrikultura teritorio, kun ma- reliefaj figuroj estas ĝis hodiaŭ tiel bone konse•v-
lica klimato, la ĉeeston de la brila genio, kiu ima- itaj, ke oni kredus ilin ĉizitaj nur hieraŭ. Kelkaj
gis, planis kaj konstruis tiujn ĉi miraklajn templ- estis kovrita per oro, aliaj per emajlo.
•
mendvojalo. Mi sidis kaj rigardis. Mi admi•adis de la turoj kaj koridoroj. Nun ilia stranga bleket-
78 79
aclo eĉ plimisterigis la jam fantoman atmosferon
de la templego. Nur post noktomezo mi revcnis al 2ijn punojn. kaj nun mi konstatis, ke i*•e la alia
la hotelo. flanko de la mondo. 200 jarojn pli frue, alia poeto
havis similajn aŭ eĉ samajn ideojn pri la infero.
Dum ke la infero estas plej vive priskribita per
Dum la sekvintaj tagoj, s-ro Slinger kaj mi tiuj ŝtonaj bildoj, la ĉielaj scenoj estas plej mono-
vagis senlace tra la ruinoj de Angkoro. Sendube tonaj kaj sen ia ekscito. La artistoj neniam vidis
neniam antaŭe la plej moderna lingvo. Esperanto, la ĉielon. Sed ili vidis batalojn kaj suferadon pro-
aŭdigis en la antikva iemplo. Kun la escepto de praokule. Kaj eĉ pli sovaĝaj ol la inferaj scenoj
deko da mondvojak,'antoj kaj aro da budliistaj prek- estas la batalegoj kun la najbaraj malamikoj.
istoj Angkor-Vat estis forlasita kaj solega por revi Soldatoj, oficiroj, princoj kaj reĝoj rapidas al
pri tempoj pasintaj, kiam miliono da homoj tie ĉi la honto, piede aŭ rajdante sur elefantoj, ĉevaloj,
vivis kaj preĝis, amis kaj batalis. tigroj kaj ĉaroj, kun lancoj, Sirmiloj. ba ilo ,j, glavoj
Dum duontagoj ni rigardis kaj fotografis batal- kaj sakoj. Post 50 metroj de tia armeo oni vidas la
scenojn, triumfajil revenojn, religiajn festojn. kunpulon kun la malamika armeo.
monstrajn leonojn kaj sennombrajn Naga-serpent- Tcrurega batalo! Miloj da batalanto,j. Neniu
ojn. La Naga-serpentego. kiu balustras la (ligojn figuro estas neaktiva. lli batalas ope, grupe, en
kaj ornamas la turojn, evidente estis preferata em- doloro, en furiozo, freneze, rabis, malespere. Ele-
blemo inten•e ne uzas la vorton ..idolo“) de la fantoj starikas sur homojn kaj homoj sur elefant-
flama religia kulto. Servante kiel balustrado. la ojn —kun malsama rezulto. Sagoj flugas dense.
serpento ofte estas 25 metrojn longa, kaj ĝi fiere Sonas la trumpetoj. Tremas la aero kaj la tero.
levas sian sepoblan kapon. tri metrojn en Ia aeron. Kuragigas la oficiroj. Antaŭen, antaŭen! La mort-
Mi vojaĝis ĉefe por lerni pri la vivo de aliaj po- intoj atnasigas. Sed daŭras la batalo, la kruela buĉ-
poloj, kaj por lerni iom pri la diversaj religioj. Ne ado.
estas en Ia mondo pli bona loko ol ĉe la ruinoj de Fine venkas la fimera armeo. Hejmeniro,
Angkoro. Triumfo. Dankfestoj. Dancoj. Festmangoj. Paco.
Inter la centoj da religiaj bildoj, la ..Lasta Kaj ĉio estas legebla sur la muroj de la templo. Sur
Juro" estas aparte interesa. ei montras 32 divers- la malvarma ŝtono. La bildoj diras pli multe ol
ajn inferojn kaj 37 diversajn ĉielojn. Jen ni vidas povus rakonti mil libroj. skribitaj per finieraj hi-
lti ,,infcron de la vermoj . kie suferas tiuj. kiuj in-
-
eroglifoj.
sultis la diojn, la sanktan fajron, la gepatrojn aŭ
siajn amikojn. En alia iri fero la ostoj estas romp-
ataj al tiuj. kiuj difektis ĝardenojn. domojn kip. Sekvas vizito al ..Angkor-Thom . la ,Granda
-
Oni segas la ostojn de la tromanginioj kaj d•ink- efurbo". Angkor-Vat, la templo, apenaŭ suferis
emuloj. Suferas en kaldronegoj tiuj, kiuj akceptis dum la :jarcentoj. Sed la iama ĉef urbo, kie vivis
koruptajoin aŭ ŝtelis monon. Brulas sur fajraj 1 000 000 homoj. preskaŭ tute malaperis. De la
karboj tiuj. kiuj ne pagis siajn ŝuldojn. iamaj 600 gloraj palacoj restas nur kelkaj pecoj de
Mi ĉiam pensis, ke nur Dante povus elpensi li- la fundamentoj. I ti ler kaj sub la tropikaj arbegoj
kaj lignoj ĉio estas eniombigiia.
80 Scherer 7
Si
Nur la Bajon-templo en la centro estas ankoraŭ
vidinda. Iam ĝi havis 51 turojn, kun po kvar ko-
EN SIAMO
losaj vizaĝoj de Sivo. Sed hodiaŭ restas nur 172 LA LANDO DE LA BLANKAJ ELEFANTOJ
el la sfinksaj kapegoj. Mistere kaj senmove ili ri-
gardas al la kvar direktoj de la mondo. Kiom ili Siamo ĉiam estis lando mistera, laŭ rakontoj kaj
povus rakonti pri la gloraj festoj, okazintaj en la libroj. Nur malmulte scias la homoj pri la popolo,
centro de l' mirinda ĉefurbo de la glora popolo. kiu en sia lingvo nomas sin „non-Thai `, kio signifas
Kiom ili povus diri pri la malapero de unu el la ..Libera Popolo . La siamanoj konsideras sin liber-
-
plej imponaj civilizoj de la mondo. Ili povus dikti Litoj, spite de la fakto, ke la reĝo estas absoluta mo-
ekscitan romanon pri la „Lastaj tagoj de Angkoro". narko sen pa.rlamento. Eble la lokantoj volas aludi,
Ĝi estus certe la plej mirinda kaj sensacia romano ke ili estas anoj de lando ne kontrolata, regata aŭ
de nia jarcento. „konsilata" de eŭropa nacio. Nur eŭropanoj diras
Reveturo al Pnom-Penh. Tie mi havis la ple- „Siam". La enlanda nomo estas „Muang-Thai", kio
zuron fari paroladon al posteuloj de la iama glora signifas „Libera Lando".
nmera popolo. Mi ne malmulte fieris, ke unu el Kaj ĉiu tage mi povis konstati, ke la siamanoj
miaj paroladoj estis tradukita en la antikvan estas unu el la plej feliĉaj popoloj en Azio. Rapide
Ĥmeran lingvon. mi komencis ami la popolon de la lando, kiu laŭ-
Sekvis du pluaj longaj tagoj da vojaĝado tra dire estas tiom mistera. Jen kelkaj bildoj de la ĉef-
senkompata tropika klimato. Unu tagon en aŭto- urbo Bangkoko:
buso ĝis la siama landlimo kaj unu tagon en mo- Puraj stratoj kun kelkaj aŭtomobiloj kaj unu
derna. siama vagonaro. Tra ŝajne senlimaj rizo- iramlinio; multaj kanaloj kun amaso da boatoj; ka-
kampoj kaj valoregaj tekton-arbaroj. dukaj kabanoj kaj surakvaj sampan-hejmoj; gran-
da stacidomo kaj modernaj hoteloj; puraj vendejoj
kaj simplaj lokejoj; elegantaj parkoj kaj luksaj
reĝaj palacoj; centoj da temploj kaj miloj da pa-
godoj; virinoj kun la tipa panun (krurvesto simila
al tiu de Hindo-Ĉinujo) kaj speco de organdi-
bluzo; soldatoj en kaki-uniformo sen ŝuoj; oficiroj
en pli elegantaj uni formoj kun ŝuoj; oficisto] kun
la mallielblua panun-krurvesto, blankaj ŝtrumpoj,
nigraj ŝuoj, blanka kitelo kaj felta "ĉapelo; knab-
etoj preskaŭ ĉiam nudaj; knabinetoj kun tro mal-
longa ĉemizeto; kulioj kaj boatistoj kun la nura
panun-vesto; ĉinaj virinoj kun la tradicia nigra
pantalono; studentinoj, kiuj portas la panun-tukon
laŭ eŭropa maniero kiel jupon; studentoj - kun
blanka kitelo kaj mallongaj kaki-pantalonoj; en-
tute feliĉa popolo.
7• 83
82
nin balanci kiel akrobatoj. Kiam ni soifis, ni al-
La siamanoj estas tre gajaj, bonliumoraj. mu- proksimigis al du knabinoj sidantaj antaŭ kabano.
zikemaj, graciaj kaj helpetnaj. La tuta popolo de Siaman lingvon ni ne scipovis, sed per mansignoj
1.1 000 000 ĉokoladkoloruloj estas budhista, sed kaj gestoj ni ilin komprenigis, ke ni deziras junan,
mankas la superstiĉo. ke pro fotografaclo suferas la laktoriĉan kokoson.
animo de la fotografito. Ili ne forkuras kiel la Elvenis la juna frato, kiu tuj grimpis al la foli-
ĉinoj; male ili komplezas per amika ridelo. rfre aro de alia pulmo. La gefratoj multe surprizigis
agrabla religio por mondvojaganto. kaj kore amuzigis, kiam ni elsuĉis la bongustan
Bangkoko kun siaj 750 000 logantoj estas divid- lakton per kaŭĉukaj tubetoj, sen perdo de ee unu
ita en du partojn per la Menam-riverego, kiu fluas guto kaj ne malpurigante niajn ĉemizojn. Ili tuj
suden tra la tuta lando. La rivero ebligas grand- mem volis provi la fenomenan metodon. Ili gojegis
skalan akvumadon por rizkulturoj kaj servas kiel kiel veraj infanoj. La ĝojo fariĝis senlima, kiam
ĉefa „fervojo" por transporti la valoran tekton- nli donacis la tubeton al la plej juna el la trio.
lignon al la oeeanŝipoj en la haveno de la ĉefurbo. Rekompence ili alportis bananojn. Ili ne havis
La orienta, nova urboparto estas iom tro eŭrop- alian monon. Dum plua horo ni sidis, babilante
igita. sed post mallonga veturo per sampano al la kun la feliĉaj gefratoj. Ni babilis, eĉ ne uzante
okcidenta flanko ni estis en plej interesa parto de iun specialan lingvon. Ili montris multajn ajojn
Siamo. Stratoj preskaŭ mankas, aŭ baldaŭ fariĝas el sia ĉiutaga vivo, kaj kiam ili vidis, kiom ĉio
vojetoj laŭlonge de la multnombraj kanaloj. La plaĉis al ni, ili daŭrigis la procedon de rondiranta
dometoj estis ĉirkailitaj de kokospalmoj kaj imitan- ekspozicio. Ili ĝojis montri, kaj mi ĝojis fotografi
ujoj, kiuj mirindc reflektikis en la kvieta akvo de ĉion. Kia. malofta bonŝaneo! Kaj ĉio okazis en la
la pli malpli larĝaj kanaloj. Vera fotografista pa- stranga lando Siamo!
radizo! Ni piede ekvagis tra la „tropika Venecio". je la kvina horo mi diris la vorton „Menam".
Ĉio estis pura, kvankam ofte kaduka. Ni renkontis La knabo iuj komprenis kaj saltis en la familian
kelkajn kokinojn, anasojn, 'ŝafojn kaj kaprojn. Cu ŝipeton. ŝipeto estas necesa familia posedaĵo, kiel
ni estis ankorail en la ĉefurbo? Verŝajne ĉe la omobilo en Usono. Li remis nin tra ŝajne sen-
aŭt
rando. ĉar baldaŭ la domoj estis malpli densaj, kaj finaj kanaloj. Ni glitis inter kaj sub vertikalaj kaj
la palmoj pli abundaj. Plinombrigis la dombestoj, klinigintaj, sed ĉiam graciaj palmoj. La vespera
malpliigis la homoj kaj la. pontoj. Ni estis tute gondola veturo vekis en mia memoro dolĉajn melo-
-
perditaj en la kanala labirinto, sed ni daŭrigis la diojn, precipe veneciajn. Sed kiom pli bela estis
vagaclon. la tropika Venecio! Ekblovetis freŝa vespera vent-
Ni ne timis. Ni sciis, ke en Siamo oni povas fidi eto. Rugigis la ĉiela inter la. palmfolioj en la okci-
al ĉiu homo, eĉ al la plej simpla sampan-remisto. dento. Kviete ni glitis dum tuta horo. Cio estis
Jam delonge ni trovikts en la „kamparo". Dum neimageble bela. kaj mi demandis min, ĉu eble mi
horoj ni marŝis, sed boatisto verŝajne povos nin re- sonĝas. Sed neniu vekhorlogo interrornpis la para-
veturi per ŝipeto dum duona horo, kiam venos la dizan gondolveturon returne al Bangkoko.
vesilero.
Car la kanaloj ofte krucigis, ni devis serĉi pont-
ojn. Sed ni trovis nur pontetajojn, sur kiuj ni devis
85
84
•
Vizito al la blankaj elefantoj estas neevitebla,
deviga por vojaĝanto. Temas pri Ia sanktaj ele-
fantoj apud la reĝa palaco. Mi vestis min laŭregule,
per eŭropaj vestajo, kolumo kaj kravato. La ele-
fantoj estas tro sanktaj por „ricevi vizitojn" de
viroj kun malfermaj sportkolumoj.
La sola blankajo ĉe la blankaj elefantoj estas
la dometoi. La elefantoj mem estas grizaj, karn-
koloraj en certaj lokoj, precipe ĉe la oreloj. Sed
la resto estas ordinara elefantkoloro. Se ie en la
.siamaj praarbaroj tia „blanka elefanto" estas trov-
ata, li estas kaptata, kaj ceremonie transportata al
Bangkoko. Ĉe ĉiu vilaĝo sur la vojo la elefanto de-
vas fari procesion al la lokaj temploj. Pro tio tia
transporto daŭras ofte multajn semajnojn. Signifas
grandan feliĉon por la lando, kiam tia elefanto
estas tro-vata. La malfeliĉuloj estas katenitaj al
masivaj fostoj unuope en blankaj dometoj. Mal-
feliĉaj elefantoj! Sed ili faris Siamon mondfa.ina!
Vizito al la reĝa rezidejo. Mirindaj hindo-
limeraj kialoj kaj temploj, kelkaj renesancastilaj
palacoj, imponaj orkovritajpagodoj, smeraldaj
budhoj, luksaj kardene g oj plenaj de ekzotikaj
plantoj kaj arboj, belega] ventumilpalmoj, kaj gro-
teskaj ŝtonfiguroj de dioj kaj diabloj.
La popolo estas tre religiema. Siamo havas
16 000 budhistajn templojn kun 133 000 preĝistoj.
En la ĉefurbo devas esti almenaŭ 1 000 temploj, ĉar
ĉie oni renkontas ilin, kun grupo da pa.godoj apude.
Pagodoj estas turoj kun la formo de trodika keglo,
Kelkaj estas vere altaj kaj multekostaj. Mi vidis
pagodojn kovritajn per oro, arĝento, porcelano kaj
juveloj.
La plej belaj temploj estas „Vat Pijaijat" kun
mirinda galerio de budhoj, kaj „Vat Arun" kun la
plej alta pagodo nomita „Phra Pang", kiu estas
tute kovrita per porcelano kaj aliaj briletantaj
darnamajoj. Tiu turego niagie rebriletas tage kaj
86 87
•
nokte, matene kaj vespere, sed ĉiam en aliaj ko-
loroj. Tiu landa tipaĵo allogis min ofte dum mia
restaclo en Bangkoko. De la bazo ĝis la pinto, ;;i
estas ŝarĝita per cenioj da ŝtonaj statuoj de homoj,
birdoj kaj elefantoj. Tiu pagodo estas ankaŭ nom-
ata „La Pagodo de la Matenruko".
Ciutage mi vagis tra la i :efurbo aŭ tra la kamp-
.
En Siamo
La patrino agas kiel frizisto por la tuta familio
89
Sed kio estas „tropika fruktosalato"? Jen la re,
cepto: Mi kirlis ses bananojn, ĝis kiam ili estis SUDEN,
kaĉo; tranĉis unu ananason en malgrandajn pec-
ojn; aldonis sekajn vinberojn: elgratis el du ko-
TRANS LA EKVATORON
kosoj la delikatan, gelatenan kokosviandon, miksis Singapuro, iam tigra insulo, hodiaŭ unu el la
ĉion. kaj jam mi havis grandegan supteleron plen- plej gravaj urboj de la mondo. estas la plej suda
an je nutra fruktsalato. Kosto en la urboj 1.25 parto de Azio, preskaŭ sur la ekvatoro. En la
sv. fk., en la kamparo ĉe la vilaĝanoj ofte nur 0.25 Oriento lipoj aŭ iras al, aŭ venas de Singapuro.
sv. fk. La salato enhavis sufiĉe da karbohidratoj. Mi estis survojc al Singapuro, kiam meze de de-
natura sukero, natura graso, sendanĝera H2O kaj cembro mi forlasis Siamon per Ia „Asdanc " nur ,
tiuj mil turoj, la „Pagodo de la Matenruĝo" salutis ado. En mia negativ-kolekto trovilis jam pli ol
min lastafoje, kiam mi per lipo forlasis la ĉefurbon 2 000 bildoj. Kiam estis tro varmege en la kajuto.
de Siamo. mi instalis mian porteblan. oficejon sur la ferdeko.
Mi povus malfermi inian oficejon eĉ en savboato.
se .mi sukcesus savi la skribmalinon kaj la kofreton
kun papero kaj kelkaj libroj.
La golfo de Siamo estis mistere luma en la
nokto. Fosforo en la akvo, kaj sennombraj steloj
supro. Mi ĝojegis nun rigarcladi la sudajn stelojn,
kies konstelaeiojn mi lernis, sed neniam vidis, en la
knabaj jaroj en Svisland.o.
90 91
Post kvar tagoj ni atingis la urbegon Singapuro.
Mia unua vizito estis al la oficejo de la „American inedita.do pri sia antaŭa vivo aŭ pri la granda uni-
Express Co.". La oficistoj jam senpacience esperis, verso.
ke tiu „Speciala Delegito" de la mistera „I. C.K." „ĉiuj miaj amikoj logas norde de la ekvatoro:
baldaŭ venu al Singapuro. Granda tirkesto estis neniujn amikojn mi havis sude . . ." Sed tuj mi
plenplena de dikaj leteroj de ICK kaj el ĉiuj aŭdis voĉojn, kiuj alflugis per sudaj ventetoj. Kaj
partoj de la mondo: kaj kelkaj pakajoj okupis mi vidis manojn sin etendi al mi trans la ondojn de
multan spacon en fera ŝrirnko. (-Iuj faris grandan la senlima maro. Estis salutoj de esperantistoj,
elspiron, kiam mi akceptis la tuton, kaj mi faris samideanoj — de miaj amikoj sude de Ia ckva-
grandan enspiron, kiam mi kalkulis 33 ajojn, kiuj toro! Cu ne estas mirinde esti esperantisto ? !
enhavis entute 55 leterojn, poItkartojn kaj donac- Matenrugo, oraj nubetoj, sunlevigo, bluega
e to jn. el Ameriko, .Azio kaj Eŭropo. glatega maro. Okciflente kuŝis Sumairo, kva-
Mi legis avide kaj ordigis la reston por posta zaŭ maldika fadeno, naganta sur la rando de la
legado. Mi intencis pasigi la kristnaskaju tagojn mondo.
en Singapuro. Bonega matenmango „Karnernelk met Gort -
Sed hazarde mi aŭdis, ke la fama vulkano (buterlakto kun grio). Dum la tago regis sur la Aip-
Merapo en Javo ĵus eksplodis kaj mortigis centojn ego tropika dormemo. Nur vespere la hontoj vek-
da logantoj, detruis 20 vilaĝojn kaj fortimigis al la iĝis, gajigis, ekdancis, kantis, promenis, antuzigis
valo 25 000 rifugantojn. Tion mi devis fotografi, kaj am-uzis, sub la ekvatoraj steloj.
nepre! Se eble antaŭ Kristnasko. Jam estis titolo Post 3:5' horoj
— alveno en Javo.
en mia kapo por usona gazeto kaj „Heroldo de Es-
peranto": „Kristnasko sur Javo, apud fajra
lafo."
Ni forkuris de nia vespermango — al lipagent-
ejo. La vaporlipo ,,Prins der Nederlanden" for-
veturos post du horoj. Biletojn ni ne povis havi.
La polica forirpermeso devis unue esti akirita.
Rapida pakado. RikIo-veturo. Tedaj polic-
formalaĵoj. Alveno apud la 'lipo 15 minutojn antaŭ,
la ekveturo — sen biletoj. Sed ni estis bonvenaj
gastoj, ĉar ni havis monon en la poŝo.
Dum la nokto ni transpasis la ekvatoran linion.
Nenia ceremonio sur la ŝipo. Do mi prenis duoble
longan duŝon, fruegamatene, en la haltejo, por festi
la okazon. Pronienado sur la fcrdeko. Gloro brilis
ankoraŭ la multadmirata Suda Kruco. Sed nenia
linio sur la akvo aŭ en la ĉielo! Tiu magia ekvatora
linio estas nur imaga, sed tamen ĝi invitas al iomai
9'
93
•
JAVO Javo eksportas ankan grandajn kvantojn da kafo
LA C;ARDENO DE LA MONDO! kaj teo, tabako kaj spicoj, kaŭĉuko kaj stano, pe-
trolo kaj kokosoj.
Javo, kuŝanta 800 kilometrojn sude de Singa-
Dum multaj jarcentoj la orient-hindaj insuloj puro, estas vizitata nur de Ia malrapidemaj mond-
estis laillegende konataj al la eŭropaj komercistoj. vojagantoj. Tandjong-Priok estas modernega ha-
Valoraj juveloj kaj spicoj, kaj multekostaj lignoj veno. Aŭtomobile ni veturis al Baiavio. Survoje
venis tra Persujo per kamcl-karavanoj al Damasko, multaj interesaj bildoj: belegaj rizokampoj, verdaj
Konstantinopolo kaj Venecio. La vojo al tiuj riĉaj hcrbejoj; vilagetoj preskaŭ kaŝitaj en la densa foli-
insuloj estis kona.ta nur al la araboj kaj mahomet- aro de bananujoj kaj bambu-arbaroj; bonegaj stra-
artoj; kaj ili bone gardis la sekreton. toj, rektaj kanaloj, multaj oblikvaj kokospalmoj,
Sed ĉirkaŭ la jaro 1500 portugalaj kaj hispanaj arboj kun fruktoj konataj kaj fremdaj, kaj supre
aventuristoj kaj esploristoj trovis novajn vojojn, bl ttega ĉielo kun tropikaj nuboj... vera paradizo!
veturante per ŝipoj ĉirkaŭ la sudajn pintojn de Batanio, malnova komerca urbo. Antaŭ'. 300
Afriko kaj Ameriko. Kaj rapide riĉigis Hispanujo jaroj eta komerca stacio. Hodiaŭ urbo kun 440 000
kaj Portugalujo. logantoj. Urbo kun multaj kanaloj, konstruita laŭ
Ordinaraj homoj, kiain ili aŭdas la nomojn de la modelo de la malnova Amsterdamo. Sed baldaŭ
Javo, Sumatro kaj Celebeso, tuj pensas pri kafo montrigis, ke en la tropika klimato tiuj kanaloj
kaj teo, sukero kaj tabako, aŭ pipro kaj cinamo. estas fatalaj. Miloj da soldatoj kaj komercistoj
Aliaj, kiuj legis Ia rakontojn de Marko Polo kaj mortis pro febroj. Kiam ili vidis, ke ili ĉiuj mortos
similaj verkistoj, tuj pensas pri palm-ornamitaj pro malario, se ili insistos vivi apud tiuj kanaloj,
marbordoj, koral-insuloj, densaj praarbaroj, gran- Ili forlasis la urbon. Sur pli alta nivelo, 8 km pli
daj plantaĵejoj, danĝeraj vulkanoj, ekscitaj aven- sude, ili konstruis novan urbon, kie ili estis pli kon-
turoj; pri kapĉasistoj, piratoj, diablofiloj, orang- tentaj. La urbo nomigis Weltevreden, kio signifas
utangoJ, tigroj kaj grandaj serpentoj. -tute kontenta". Urbo kun belegaj parkoj, multa
Sed hodiaŭ javo estas tropika Edeno langit a () rn bro, ĉarmaj hejmoj kaj abunda verdeco.
al tropika paradiza ĝardeno. Javo efektive estas Sur la kanaloj oni transportas varojn ĉiuspe-
tiel mirinde belega, ke ĝi meritas la nomon „Car- cajn. Al la kanaloj venas la indigenaj virinoj por
deno de la Mondo". Javo estas nur trioble tiel lavi la familiajn. vestaiojn. Poste ili sin banas en
granda kiel Svislando, kaj kun siaj 42 000 000 log- la sapa akvo kun malfermita buŝo ailt lavas en ĝi
antoj ĝi estas la plej dense logata lando de la la rizon por la lagrnanIo. Interesaj estas la du-
mondo. Ĉar kovrita de cento da vulkanoj, aktivaj, radaj kaleŝetoj kun malgrandaj ĉevaletoj. Per
dormantaj kaj mortaj, la insulo estas plej belega de la piedoj la kondukisto funkciiga.s sonorilojn, kiuj
ĉiu angulo. Ĉe la horizonto oni ĉiam vidas la gra- produktas simplan meloclion, ĉiam la saman. Kaj
ciajn liniojn de kelkaj vulkanoj. ĉar centoj de tiuj .,dilentan-veturilor zigzagas sur
Ne nur ĝardeno sed ankaŭ mondprovizejo. Javo
:
la stratoj, aŭdigas konfuza, sed ĉarme tintania mu-
estas la dua plej grava sukereksporta lando, kaj ziko. Javo jam ne estas imagebla sen la kaleŝaj
kreskas en Javo 99% el la kinino de la mondo. sonoriloj.
94 95
Mi multe preferis tiujn kaleletojn por promen-
veturi. La atitoŝoforoj ĉiam pafe rapidas tra la
paradiza pejzaĝo. Estus neeble fotografi ion, ĉar
nenio, nek vortoj nek frapetoj, igus ilin halti. Evi-
dente ili kredas, ke blankulo ne povas morti antaŭ
sia antaŭdifinita horo. Mankas la riUo-veturiloj.
La ĉinoj de Javo ne permesas, ke samsanguloj faru
ĉevalan laboron. Kiam foje venis ĉinaj kulioj de
Singapuro kun siaj rikloj, la ĉina societo pagis por
la tuja reveturo. La duona miliono da ĉinoj en
Javo alte taksas sian honoron. Ilia ĉefa okupo estas
negocado — respektinda laboro.
Estas malmultaj historiaj restajoj. Nur la Am-
sterdam-Pordego kaj kanona tubo allogas la turist-
ojn.
Builenzorg (elp.Beilienzorg) estas la etefurbo de
Javo. Post fervoja vojaĝo, 60 km suden en la pli
altan montaron, ni jam estis en la urbo, kies nomo
en la holanda lingvo signifas „sen zorgo". Bezidejo
de la Ĝenerala Guberniestro por ĉiuj nederland-
hindaj insuloj, regno 58-oble tiel granda kiel Neder-
lando. Sed nia, vizito al Buitenzorg okazis ĉefe por
vidi senkompare belan ĝardenon.
La nomo „Botanika Cardeno de Buitenzorg"
estis en mia kapo de mia juneeo, kiam foje mi legis
pri la „juvelo" de la ,.Ĝardeno de la Mondo". Kun
la afablaj gesamideanoj Roorda ni vagis dum mult-
egaj horoj tra Ia plej mondfama botanika ĝardeno.
Unue ni marŝis tra la aleo de kanarium-arboj,
kies branĉoj interplektikis 30 metrojn super niaj
kapoj. La trunkoj estis dense ĉirkailitaj de pa-
razitaj kreskajoj, kiuj malligite mezuras 100 metr-
ojn. Arboj kun folioj preskaŭ tra.videblaj: arboj
kun folioj grandaj kiel ordinaraj pordoj; palmoj
ĉittspecaj. utilaj kaj belaj; arboj kun fruktoj pend-
antaj kiel kolbasegoj ail starantaj kiel kandeloj,
Du agrablajoj
kaj fruktoj rondaj kiel kanonkugloj.
Supre: La " taksto" sen taksimetro en lavo kaj tian Abundas la Floroj senfine variaj; floroj kolosaj
Malsupre: La tuangostano estas la plej delikata frukto de la tropika zono
Scherer 8
96 97
kaj floroj malgrandaj; floroj de ĉiuj koloroj kaj apud bananujoj, kaj ĉie terasitaj rizokampoj. El-
rigardoj mirindaj al diversaj vulkanoj. Pejzaĝo
-
naskoj: pri abioj, kiujn lumigis mia patro en Svis- gtonegoj kaj akvotruoj en la riverejo.
lando, kaj pri miliono da abioj, kiuj briletas nun Komence ni vidis, kiel la inditenoj laboris en la
antaŭ. la domoj en Usono. Mi sciis. ke scivolas mia kampoj. sed je la dua horo la riverejo kaj riztera-
patrino en Los Amreles. kie mi festos lu nunan soj estis mizere kovritaj de dika cindra tavolo. ĉiuj
folioj de la bananu joj, palmoj, banoj kaj aliaj
100
101
iis malsupren sur mallarka vojeto. En la mallumo
kreskajoj tropikaj preskaŭ rompikis pro la peto de ni preskaŭ marŝis en nur duone hardikintan lafo-
la cindro. Similis al neĝo la grizblan ka kovrajo.
-
riveron. Felie ni palpis antaŭ ni per bambuo-
La rivereto fariĝis mallarka, kaj je la tria mi ri- bastonoj. Subite mia bastono enigis en molajo.
proĉis mian aventuremon, kiu inspiris tian sensen- Kiam mi denove ĝin eltiris. la malsupra parto estis
can entreprenon. je la kvara ni vidis ankoraŭ nen- forbruligita. Pli sude kna.beto kriegis--la rando.
ion. Ni estis enfermitaj en inallarka tunelo de Ambaŭ piedoj estis forbruligitaj, kaj li havis gran-
tropikaj plantegoj. Se serpento aŭ besto sovaĝa nin dajn brulvundojn sur la manoj kaj brakoj. Ni mal-
atakus, ni ne povus savi nian vivon. Je la kvina fermis kokoson, kies lakton li trinkis avide. Kiam
horo nia tunelo estis tiel mallarka, ke ĉiuminute ni ni seris_skarpon por porti lin al la valo. li denove
puletis kontraŭ folion aŭ lianon, kio faligis tutan kriegis korŝire, ĉar li kredis, ke ni lin forlasos. Ne-
diluvon da cindro sur niajn ŝultrojn. Ni preĝis kaj ebla afero. Liaj krioj min turmentus ĉiu nokte dum
ĵuris en sep lingvoj diversaj, sed ne estis virinoj la resto de la vivo, se mi estus lasinta lin tie, sen-
proksime. helpe.
Fine, je la kvina kaj duono ni denove atingis Per slendang, kiel nomikas la skarpo de javaj
liberajn kampojn, kvankam mizere detruitajn de virinoj, mi sidigis la etan malfeliĉulon sur mian
eindro. Iom supre ni ekvidis vilaketon. Kun nova maldekstran kokson, same kiel tion faras la indike-
kurako ni antaŭen.puŝis por atingi ĝin antaŭ sun- naj patrinoj. Liaj okuloj esprimis grandan dank-
subiro. Sed jam ek noktigis, kiam je la sesa ni al-
- emon. Malfacile ni trovis novan vojon. Ĉie kuŝis
venis. mortintoj — rifukintoj, kiuj svenis pro vundoj. Post
Ni vidis plej -teruran bildon de detruo. Ciuj kelkaj minutoj mi konstatis, ke ankaŭ mortis la
domoj kaj kabanoj estis transformitaj al ligno- knabo sur mia kokso. Kun granda bedaŭro mi me-
karbo. Ciuj homoj estis mortaj, surprizitaj dum la tis lin aptid kabanon, kie kuŝis alia j mortintoj. Hifi-
ĉiutaga laboro. Patrinoj nutrintaj la suĉinfanojn, ega estis la elektra polampo de s-ro Slinger. Post
viroj laborintaj en la kampoj: infanoj ludintal sur duona horo akceptis nin grupo da soldatoj. Ili ko-
la strato; eĉ bovinoj kaj hundoj surprizitaj en la leris, ĉar evidente ni estis trairintaj ilian postenon.
sama maniero. Neniu kaj nenio vivis en la tuta Ilia devo estis raporti pri novaj eksplodoj kaj lafo-
vilaĝo. Ciuj estis mortintaj en la sama sekundo riveroj kaj .reteni ĉiujn seivolemajn turistojn.
pro la ekstreme varmega (2 000° C) kaj gasa aero Kiel malliberuloj ni aperis antaŭ Ia holanda ofi-
en la tiel nomata" „nevideblaj nuboj", kiuj de ciro en vilaĝo duonan horon pli malsupre. Li de-
tempo al tempo rulikis malsupren laŭ la deklivoj. mandis pri nia aventuro. Li cksplode ridegis, kia.m
Sufie:as nur unu ensptro, kaj jam mortis la viktimo. kun tute seriozaj vizaĝoj ni rakontis, ke ni supozis
La kabanoj sen ia videbla kaŭzo subite ekbrulis. ke estas permesite sekvi la rivereton, ĉar tie ne
Ripetigis la okazinta», pri kiu raportis la Biblio: estis soldatoj. Li faris nekomplimentajn rimark-
„Kajro falis de la ĉielo." ojn pri jurnalistoj kaj aliaj frenezuloj. Kiel punon
Sed estis tro malfrue por fotografi. Ni pensis ni devis vespermangi kun la ofieiro. Puno tre boli-
unue dormi ie en la eks-vilaĝo. Sed io diris al mi, vena, ĉar ni inalsategis. Ni volonte promesis ne
ke pli bone ni foriru. Supre la Merapo pli furioze riski duan viziton al. tiu vilaĝo.
ol antaŭe ŝprucigis fajron kaj detruon. Ni ekmar-
103
102
ZO
OpAL
Ni ricevis multajn valoregajn informojn. La
o; nederlanda gubernio nutris 23 000 rifuĝinlojn en la
o oo •- vilaĝoj ĉe la bazo de la vulkano. La gubernio an-
a
E
kaŭ donas novajn rizokampojn al la malfeliĉuloj,
verŝajne ĉe la deklivoj de alia, nuntempe dormanta
vulkano. Post kvietiĝo de la Merapo la rizokampoj
0 co. kaj aliaj plantajejoj estos denove kulinrataj kaj
poste transdonataj al la rifuĝintoj de alia furioza
g: v u I kano.
uris -
Kiam post kelkaj tagoj mi vizitis la honorindan
(rtiberniestron A. H. Neyes en Semarango, li oferis
16 al mi specialan permeson por viziti la dctruiiajri
2 i" deklivojn de la Merapo, pro la fakto ke mi vizitis
O t2 lin oficiale en la nomo de la urbeslro de .Los An-
<
1r) geles kaj private kiel jurnalisto. Mi akceptis la
"0
2.
(4, el
ĉionpovan leteron de la afabla sinjoro. ĉar mi ne
= 2.< < kuraĝis ofendi lin per la informo. ke mi jam vidis
ĉion kaj eble eĉ: pli multe, sen lia lionorinda sub-
-c X I E
skribo.
r<O" 7-1 wr ^—
ofA.
2 < !_;■.
0-
111 0
0 oa
P< E:
< C0 Er
40 CO
Ig
wx°
11
oa Q
E
15;
ol
0 zr
e7." =
0
c7,
0/el,
00 al
••—■
CT 7E7
104 105
ir
BOROBCDURO
KAJ VIVO POPOLA
El Hindujo ili venis kaj el Hinclo-ĉinujo. kun
siaj diversaj religioj. Templojn ili konstruis kaj
sanktejojn por la gloro de .Buclho kaj la hinduaj
dioj. Dum jarmilo, ili vivis en paco kaj kontenteco.
En la 13-a jarcento alvenis la mahomelanaj misi-
istoj. Rapide islamigis la popolo. kaj anstataŭ hin-
duaj princoj ekregis sultanoj. Kun fajra fervoro
la novaj misiisto,j detruis la diojn hinduajn kaj
pregejojn budhistajn.
Ektimis la budhisiaj pregistoj por la templo de
Borobuduro aŭ templo de multaj budhoj. -ĉu per-
mesi la detruon de la plej bela sanktejo?" Nepre
neniam! Laŭlegende ili ĝin kovris per tero; aj Java gardlato Ce la templo de Borobuduro
aŝita ĝi restis dum la jarcentoj, ĝis kiam ĝi estis
k kiu zorgas, ke ne estu forportataj Stonai dioi.
Mahometano, kiu gardas hinduain diojn!
retrovita antaŭ kelkaj jardekoj.
La templo de Borobuduro estis konstruita en la
9-a jarcento. Ci aspektas kiel kolosa krono sur la
pinto de eta monteto. Kvadrata kiel la piramidoj, forltelis la turistoj, la femplon nun gardas, sub ne-
sed supergutita per centmiloj da figuroj, skulptitaj derlanda kontrolo. mahometanaj javanoj. Vera pa-
sur la muroj de la senfinaj terasoj. Sur la kvar radokso! ĉar la islama religio ne toleras bildojn de
subaj-, kvadrataj terasoj levikas tri rondaj, ornam- dioj.
itaj per 72 sonorilformaj turetoj. En ĉiu tureto Interesegaj estas la bildaj vivpriskriboj sur la
sidas budho-statuo kaj en la centro levikas la ĉefa muroj de la antikva sanktejo. Same interesa estas
pagodforma turego. Sur la muroj de la diversaj te- la vivo nuntempa sur javo. La javanoj lategas
rasoj vidigas pli ol 400 ni'ĉoj kun pliaj naturgran- muzikon kaj la teatron. Ili faras artajn pupojn por
daj budho-statuoj. Kaj se oni kunrnetus la 1504 la pupoteatroj, strangajn maskojn kaj belege Ico-
bareliefajn desegnajojn, oni havus historion. kiu lorigitajn vestajojn.
mezurus 5 kilmnetrojn. Kompleta „Bildo-Biblio",
kiu interese raportas pri la religia, agrikultura kaj
komerca vivo de antaŭa jarmilo. La templo estas La urbeto Jokiakarlo estas la centro de la fama
konstruita el vulkana ŝtono kaj mezuras 160 metr- batik-industrio. Batiktuko estas kotona teksajo
ojn ĉe la bazo. Laŭlegende ĝi staras sur parteto de kolorigita laŭ vaksprocedo. El funeleto fluetas
la cindro de Budho. Hodiaŭ la templo estas arkeo- varmega vakso sur -tiujn partojn de la tuko, kiuj
logia juvelo. ĉar tro multajn kapojn kaj brakojn de la plej proksima kolorigilo ne estu kolorigataj.
Sur ambaŭ flankoj estas ekzakte la sama vaksa de-
106
107
ina kaj en la slenclango, aŭ skarpo. kiu pendas de
segnaĵo. Post trempado en la kolorigilon kaj kom- la kontraŭa ŝultro de 1 patrino. La haroj de la vir-
1
pleta sekigado. la vakso estas glade eligata. Sekvas inoj estas torditaj per la mano kaj kuŝas kiel
samaj preparoj por la aliaj koloroj, kaj fine la ba- granda nodo sur Ia nuko. Preskaŭ ĉiuj estas nud-
tiktuko estas ekzakte sama sur ambaŭ flankoj. piedaj. Neniu forkuris pro mia kamero. Ili ĉiuj
llaŭras multajn semajnojn por fari tian artajon. ridetis pro mia naiveco fotografi iliajn ĉiutagajn
La desegnajoj estas vere delikataj kaj milfoje di- aferojn. Mi lernis multajn malajajn vortojn kaj
versaj. Floroj, kvadratoj kaj eirkletoj, figuroj de frazojn por amikiki kun la vilakanoj. ĉiam estu
homoj kaj bestoj ripetikas en diversaj koloroj. Vera ĝentila, eĉ ĉe la kafokoloruloj. Eĉ en javo oni ne
batikvestajo kostas multan monon.. La malriĉuloj forgesu la proverbon: „Kun la 'ĉapelo en la mano.
portas falsajn, malkarajn batiktukojn, en Eŭropo vi povas fotografi en ĉiu lando.-
maŝine presitajn, kiuj tamen bonege imitas la ver- La islama religio permesas al la viroj havi kvar
ajn. Fieras ĉiu javano, kiu posedas veran batikvest- edzinojn. Sed pro la altaj vivkostoj la viroj ĝene-
ajon. rale konientikas per unu. La indikenoj ŝategas sin
Viroj kaj virinoj, ĉiuj portas la tipe javajn sa- bani en la riveroj kaj kanaloj, sen iaj banvestajoj.
rong-jupojn. La plej simpla vestajo! Bruna batik- La kabanoj estas simplegaj, el bambuo kaj palm-
tuko, ĉiam 182 em longa kaj 105 em larga, servas folioj. La indikenoj estas homoj kvietaj sen multa
por multaj diversaj aferoj. Se ĝi estas portata kiel viveco. Nur ĉe la disiko en la stacidomo kaj en la
jupo, la au finoj estas kunkudritaj, kaj rezultas teatro ili ŝajnas ekscitiki. Pluvas ofte kaj diluve,
tuba vestajo sen eĉ unu butono. Oni simple traigas sed tamen estas necese akvumi la landon. La tuta
per ambaŭ kruroj, fortike faldas la superfluan insulo estas terasita. En la rizokampoj centmiloj
larkon al sia korpo. kaj turnadas eksteren la supran da etaj akvofaletoj ŝprucas al pli malsupra teraso.
randon, ĝis kiam la troa longo malaperas. Tiu ĉi Rizo estas la ĉefa mankajo. Krome ili mankas
simplega laboro povas esti farata en cent diversaj grandamase bananojn, papajojn. rambutanojn, du-
manieroj. La batiktukoj estas ankaŭ uzataj kiel rianojn. ananasojn, mangostanojn, junajn kokosojn
sunprotektiloj, pluvmanteloj. skarpoj, litkovriloj, kaj ĉiujn aliajn fruktojn fropikajn. Vere mirinda
infanpOrtiloj, pakajotukoj kaj eĉ kiel turbanoj, laŭ frukto estas la mang,ostano. Frukto de oranka
la volo de la posedanto. Ankaŭ jakoj estas per ili grandeco, sed bruna eksteraj° kaj delikatega, roz-
farataj, sed pli ofte oni faras ilin el blanka aŭ roz- kolora interno. Kiam mi nur pensas pri tiu tropika
kolora ŝtofo. < sio estas facile lavebla. Subvestajoj
- frukto, ekfluas la akvo en mia buŝo; ĝ i ŝajnas esti
estas superfluaj en tiu tropika varmego. miksaj() el kirlita kremo. mielo kaj glaciaj°.
Laŭ la ligmaniero de la kaptuko aŭ turbano oni
tuj vidas. de kiu parto de javo, aŭ de kiu alia in-
sulo de la nederland-hinda regno venas la indikeno.
Kaj se li venas el alilingva parto, oni certe povos
interkompreniki kun li per la malaja lingvo, la sim- En Sernarang,o min fidele helpis s-ro Liem. la
pla Esperanto de la brunhaŭtuloj de tiu mond- loka delegito. lladio-paroladoj kaj longaj diskutoj
parto. 411 pri mondlingvaj problemoj. S-ro Liem. tre lerta
La infanetoj sidas samtempe sur la kokso patr-
1 09
108
flagostango. Sed supre ne flirtas standardo. Male,
estas simpla birdokago kun kolombo. La indilenoj
tre favoran Ia kolombojn pro ilia „belega kverado .-
110 111
th,
120 121
civilizo, eĉ se ĝi estas tute malsama ol la civilizo de
la blanku I oj ?
La hindua religio en Bali estas malsimila al tiu
de Hindujo. Oni ne konas Ja infanedzinigon, la te-
ruran kastosistemon, la preskaŭsklavigon de la vir-
inoj, la kondamnadon cic la vidvinoj. La hinduismo
en Bali estas pli humana. La kastosistemo de Bali
konas nur kvar gradojn, sed 94% de la popolo
apartenas al la „simplaj homoj". Mi vidis, - kiel
princoj kaj pregistoj tute amike babilis kaj eĉ
manĝis (!) kun la plej simplaj homoj aŭ sudroj.
Kiam la indigenoj iras al la templo, ili portas
sur la kapo altajn piramiclojn, konstruitajn el di-
versaj fruktoj kaj rizokukoj, arte interplektitaj per
pajlo. Ili oferas ĉion al la dioj, kaj la preipsto
benas la mangajojn. Poste la balianoj eksidas en
la templokortoj aŭ sub pajla tegmento kaj mem
manĝas la oferitajojn. „Cu tio ne estas praktika
religio?" demandis la germana jurnalisto. Mi ob-
servis la ĉarmajn fig- urojn, kun floroj en la haroj.
oferi preĝojn kaj la alportitajn bonajojn, kaj poste
mangi ilin kun pia sinteno. La dioj, estante spi-
ritoj, kompreneble manĝas nur la spiriton de Ia
mangajoj. La balianoj estas feliĉaj ĉe la penso. ke
ili havas specon de kornunio kun la dioj.
Ofte ni lasis niajn biciklojn ĉe la stratorando
por surgrimpi certan monton kaj. revenante post
kelkaj horoj, ni vidis ke nenio estas ŝtelita aŭ eĉ
tuŝita. La indigenoj rigardas la blankulojn cic la
kapo ĝis la piedoj en malrapidema, seivolema Ma-
niero, kvazaŭ ili estus duone amuzitaj pro la mul-
taj vestajoj.
En Bali oni ne trovas perlojn aŭ aliajn riĉajojii.
Tio estas zranda feliĉo. Car se perloj estus trovitaj
en Bali, la blankaj komercistoj estus venintaj jam
antaŭ multaj jaroj por interŝanti la perlojn kon-
traŭ brando. kiel okazis en multaj aliaj tropika,j in-
La sore.aj festoj
suloj, pli multe ..favoritar de la jtivel-dioj. Tiel Su pre: Sub la sankta banjan-arbo oni ludas kaj dancas dum tago' kaj nokto!. Malsupre:
Kamparanai muzikistoj de gameiang-orkestro, kiuj ludas mil diversajn melodiojn sen muziknotoi
12 9
al Bali estis permesite daŭrigi sian paradizan son-
•Gn komeneitan antaŭ multaj jarcentoj.
Kiam baliano mortas, li estas provizore entomb-
igata, ĝis kiam oni povas aranĝi grandskalan kre-
'nacion. Nur 12e la cindrigo de la mortinto. la animo
povas liberij.-;;i de la kadavro. Sed estas ankaŭ ne-
cese, ke la cindriga ceremonio okazu kun multa
pumpu kaj bruo, kun multa fajro kaj fumo, por ke
la dioj kiel eble plej afable akceptu la animon. Sed
tia festo kostas tro multe por un ttopa persono. Do
oni atendas, ĝis kiam mortis dudek° da vilakanoj
kaj. se eble. ĝis kiam mortis princo aŭ prekisto.
La sanktaj dancoj de Bati
Tiam oni simple aldonas la dudek aŭ cent kadavr- 1)Lim tuiai tagoj kai noktoj la knabinoj dancas
ojn al la granda fajro. Oni rapide eltombigas la por la plezuro de la dloi
moriintojn kaj komencas g•andegan feston. Kre-
!nacio estas okazo ne por funebrado, sed por gaj-
eco. Venas orkestroj d najbaraj vilaĝoj. amasikas
multegaj homoj, oni faras bruon dum tri tagoj, kaj kaj Ia oraj kronoj briletis en la lumo de la plen-
Fine la fajro ekbrulas. Poste la •indroj estas ĵet- luno kaj de la toroj. Dole.egaj melodioj de la tipa
ataj sur la ondojn cle la oceano. kaj la normala vivo balia orkestro. Aŭdi tiajn melodiojn estas neforges-
revenas al la vilaĝo. ebla sperta. Tio estis la tria brilmomento de mia
mondvojako.
En gantelan-o•kestro trovikas proksimume 40
Unu vesperon Mi sekvis noktan proeesion. inst ru tnentoj : supergrand a j bronzaj ksi lof on .
Dekoj da. maskitaj dioj kaj centoj da indikenoj. tamtamoj, ba.liaj tamburoj kaj eim buloj. kaj aliaj
Torll'oj, kantoj. preĝoj, kostumoj. ensore•iga mu- ekzotikaj muzikiloj. Tuta orkestro kostas ĉ. 300 do-
ziko. incenso. sankta akvo: nenio mankis. Malra- larojn, kio estas tre alta sumo en lando, kie indikeno
pide la proeesio inovikis tra la vilakeio. Estis la povas vivi dum tuta jaro por 10 dolaroj. Ne ek-
Festo de la plenluno. La luno mistero brilis inter zistas skribita muziko. La. kamparanoj en sia liber-
nuboj kaj tra la foliaro de la graciaj palmoj. La tempo ludas (Ili in tutaj tagoj aŭ tutaj noktoj. tra la
aero estis varmete dola. tuta jaro, ĝis kiam iliaj kapoj memoras senfinajn
En.sore.igite de la muziko. mi sekvadis, sed su- ckzotikajn, sed tre dokajn kaj molajn melodiojn.
bite hezitis i_s.e rivcreto, tra kiu la nudpiedaj bali- Dum horoj dancis la knabinoj por la dioj. Ili
anoj variis. Tuj du viroj alsaltis kaj portis min al montris sin kiel plej perfektaj majsl•inoj de siaj
Ia alia bordo. korpoj. En la serpenta danco, la multaj brakoj
Sekvis baliaj dancoj sub la steloj. Knabinoj. vere movikis kiel tiom da serpentoj. Aliaj dancoj
k iuj laboras en la rizokampoj, dancis en oraj vest- montris bildojn el la religia aŭ ĉiutaga vivo, el
ajoj! Kia paradokso! Mistere la valoraj kostumoj historio kaj ( abeloj. !li dancis ne nur per In piedoj
-
124 193
sed ankaŭ per la manoj kaj per ĉiuj fingroj, ŝul-
troj, kapo kaj eĉ: per la okuloj. La efekto estis tre
artisma. kaj kun la torĉoj, la palmoj, la templo-
muroj kaj la lunlumo la tuto estis ncpriskribeble
fantazia.
Sekvis aliaj dancistinoj, kaj dancistoj, kiuj sicl-
antc en granda kvadrato prezentis dancon kun mir-
inda harmonio kaj precizeco. Ili ŝajne ne lacigis,
kaj mi ne sentis dormemon. Kiam je noktomezo mi
fine forlasis la vilaĝon, la dolĉa muziko sonis anko-
raŭ longe en miaj oreloj. Fakte el ĉiuj vilaĝo j venis
la samaj melodioj. Malriĉa estas la vilaĝo, kiu ne
posedas orkestron! Kaj vilaĝoj abundas; post ĉiu
mcjlo oni renkontas alian.
Dolĉe -varmeta venteto blovis trans la rizokamp-
ojn, kaj la oceano rebrilis kvazaŭ kovrita per mi-
lionoj da fosforaj opaloj. Mi iris dormi kun la ga-
melan-muziko en la oreloj, kaj mi eksongis pri
revaj bildoj kaj fantaziaj melodioj. kaj ĝis la ho-
diaŭa tago mi ne ĉesis revi pri Bull. la insula pa-
radizo.
sur la norda mara horizonto. mi sciis. ke mi pasis l•efaj religioj estas: hindua, krisiana. mahometana,
la ekvatoran linion, kaj ke baldaŭ ni alvenos en juda. kaj ĉiuj havas siajn proprajn pregejojn. En
Singapuro. Adiart. suda terduono! la fruktvendejoj salutas la fremdulon ĉiuj tropikaj
.Singapuro estis nutrĉ'a insulo. kiam antaŭ cent doll'ajoj kaj speciale la manp..•ostattoj. En la flor-
jaroj la sultano de Joltoro vendis ĝin al la brila. vendejoj abundas la floroj. speciale la orkideoj.
„East lndia Com pan-y (Orienta I linda kompanio).
-
Kun mia kamero mi vagis tra la i:inaj kvartaloj
Kiam la brila flago ekflirtis super la praarbara kaj tra la ertropaj tirbopartoj kun iliaj modernaj
verdeco. la tigra Insulo rapide transformikis al publikaj domeg()j kaj belega j marpromenejoj. Mi
prospera kolonieto: kaj la cta fiŝkaptisia vilaĝo vizitis diversajn kaiiiYuk-plantejojn, la faman Bota-
kreskis je grandurbo, kiu hodiaŭ nombra, 500 000 nikan eardenon. la Raffles-Muzeon. indikenajn vi-.
log,rantojn. Singapuro hodiatt estas la ..Gibraltaro lagojn kaj katlemk-fabrikojn. Kie iam la tigro estis
-
de la malproksima Oriento". La insulo estas nur reĝo, tie trovikas hodiaŭ la „Wall-St•eet' de Singa-
500 kvadratkilometrojn granda, sed kreskas multa puro; kaj katteltko kaj stano estas la novaj reloj.
bonega kalle.uko en kiaj modernaj plantajejoj. Kiam ajn fajfas atitomobila pnetimatiko. air kian)
Alvenis en Singapuro en 1929 preskail 13 000 a jn malfermikas konservo-skatolo, profitas la eks-
ŝipoj kaj ";""; 009 Aipetoj. La haveno estas unu el Ia portistoj de Singapuro. Ĉar de la tigra insulo ven-
128 Scherer 10 1'29
as pli ol la duono de la mondproduktado de kaŭ-
ĉuko kaj stano. Estas eksportataj multaj fruktoj,
spicoj, feloj. kokosoj, rizo kaj karbo.
Ce la „American Express Company mi trovis
-
138 139
DARĜILINGO
APUD EKSTREMA ALTECO
BENARESO
URBO DE ETERNA SANKTECO
11•
146 14?
Li kunvokis la plej famajn arkitektojn de Hind- raklen. alvenis kun ionut skeptikeco kaj timis,
ujo kaj Arabio. de l'ersujo kaj Eiiropo. Kaj ĉe la ke mi foriros kun la bedaiira sento, ke mi konstatis
bordo de la jumna-rivero. kie la prmeino fariĝis ke la matizoleo estas tro laŭdata. Mi intencis in-
litt amatino kaj edzino, eklevikis la plej glora kon- spekti la konstruajon per praktika, realisma menso.
simiaj() en la mondo. Dum preskaii dudek jaroj Sed — ho ne! La Taj-Mahal venkis ex la unua
laboregis 20000 artistoj kaj laboristoj por konstrui ekviclo. Ĉii kreas en la homa koro la senton de sen-
la mailzoleon, kiu en tiu tempo kostis 20 milionojn lima admiro. Ĝi aperas kiel subita viziti. ŝajne ne-
da dolaroj. Hodiaŭ ĝi kostus multoblon de tiu ko- tuAebla, ĉiela bildo; kiel kunmetajo de ĉio kio estus
losa sumo. belega, sankta kaj aminda. La plej bela el la sep
La fina rezulto estis konstruaĵo neklarigeble modernaj niirindajoj. Jen la kvara brilt►omento
bela. Nenio mankas. Nenio povus esti aldonata de mia longa vojafro.
sen detruo de la absoluta harmonio kaj simetrio. La Laŭ grandeco la Taj-Mahal ne estas kompar-
Taj-Mahal estas perfekte simpla kaj samtempe ebla kun la brunItona templego cle .Angkoro. Dum
simple perfekta. Revo realigita. dolĉa nomo etern- ke Angkor-Vat impresas pro sia glora historio kaj
igita per ĉiela malizoleo. Preĝis ĉ.e la tombo mili- pro sia koloseco, la Taj-Mahal impresas pro la
onoj du pilgrimantoj. Admiris ĝin milionoj da kvietiga pri reco de siaj linioj kaj pro la brila
vojakantoj el ĉiuj anguloj de la mondo. Vidi la blankeco de sia niarmoro. La piramidoj, konstru-
Taj-Maltal'on estas unu el la plej altaj celoj de la itaj de memglorentaj rekoj, estas krudaj monumen-
vojakado . . toj. Sed la Taj-Mahal konstruita pro amo senfina,
kaj pro fideleco transmoria al edzino, impresas per
sia ma gracio kaj bela simetrio, kiuj malfaeiligas
Tiel rakontas la libroj. Tiel mi sonĝis tnult foje. analizon kaj priskribon. Kiel a ordonis la im-
Tiel tui sonĝis denove, kiam subite mi vekikis en periestro jahan, la Taj-Mahal estas ankorail ho-
liindu vagonaro. kaj tra la fenestro salutis la (bati, post tri cent jaroj, la plej perfekta kreaj°
kastelo de Agro, kaj en la distanco la Taj-Mahal. iam imagita de homo kaj realigita en videbla
Kia glora sento! Post rapida matenmanko en formo.
Botelo, mi veturis al la „Ĝardeno de la Paradizo", Kiam fine mi kuraĝis eniri. mi spertis novajn
en kiu ŝatis promeni la prineina edzino, en kiu surprizojn. En la blankan marmoron la artistoj
staras hodiaŭ la Taj-Mahal. estis enmetintaj diverskolorajn ŝtonojn kaj multe-
Altega kaj fortika muro ĉ.irkaiThs la kardenon. kostajn juvelojn. Tiamaniere ili skribis perslitere
kiu estas 300 metrojn longa kaj 123 metrojn targ.a. multajn ĉapitrojn de la Korano sur la murojn dc la
La ĉefa „kardenporclego" estas 30 metrojn alta kaj mailzoleo, interne kaj ekstere. Ĉiu libera spaco
belege ornamita. En la distanco, Ie la norda fino estas delikate ornamita per floroj, ne pentritaj, sed
de Ia ka.rdeno, sur soklego 100 metrojn longa kaj sanunaniere enmetitaj en la ĝustaj koloroj.
larĝa ripozas. en sia luta gloro. la mirincla Taj- marmoro estis iransportita sur la dorsoj de
Mahal. elefanioj el distanco de 250 kilometroj de la mal-
Silente tni sidis sur marmora benko, por per- proksima jajpuro. La k•istaloj kaj jadoj venis
mesi al mia menso kaj spirito lui la marmo•an mi- cle Cinujo. turkisoj el "I ibeto kaj de la Iluka
-
148 149
Maro. Cejlono liveris la safirojn. Arabio sendis LA KASTELOJ KAJ BAZAROJ
la koralo,jn. La oniksoj ka,j ametistoj venis el Pers-
ujo. Diamantoj abundis, sed plejparte malaperis DE AGRO KAJ DELHO
dum postaj militoj kaj privataj rabadoj. Tamen
ĉio riparikis per imitaĵoj. por ke la vizitanto ne
-
La leturbaj kasteloj de Ag•o kaj Delho rakon-
havu malagrablan impreson. tas pri la glora epoko de la Mogul-imperio. Sed eks-
Sub la majesta kupolo, kiu levikas 75 metrojn ter la muroj de Dento trovitas la ruinoj de diver-
super la ĝardeno, mi trovis en duonlumo clu sarko- saj, multe pli antikvaj lefurboj.
fagojn. Riĉe dekoritaj per tekstoj el ia Koran° kaj Ne estas konata la tempo, kiam ĉe la bordo de
Ia 99 nomoj de la moslema Dio. La sarkofago de la Ia jumna-rivero ne trovikis impona ĉefurbo. La
imperiestrino havas la daton de 1629. Sur la im- loko, sur kiu staras Delho, estas pli malnova ol la
periestra sarkofago trovilas la jardato de 1666. Do historio. La ruinoj de sep fortika joj kaj urboj estas
la imperiestro restis fidela al sia kronprincino dum videblaj sur mallonga dezerto pli ol 100 kvadrat-
pliaj 37 jaroj. La lastajn sep jarojn li estis en kilomet•o • n granda. Vera Sodomo kaj Gomo•ho!
la kastelo malliberigita de sia filo Aurangzeb, kiu La oka Delhi (elparolu: Dai), tiu fondita de la
vante deklaris sin „Konkeranto de la Universo . - imperiestro Akbar, estas ankoraŭ vivanta. Sed por
Sekvis aliaj imperiestroj, sed baldaŭ la gloro de la la modernaj hindoj ĝi jam estis malnova kaj mal-
Mogula imperio malaperis. Kiam la britoj al-venis koni forta. Dum mia restado en Delhi, oni estis ĵus
en Delho en 1857, ili trovis la landon en granda inaŭgti•anta la naŭan ĉefurbon, nomata _Vero Delhi.
malordo kaj mizero. Restis nur la marmoraj pa- Jam staris ĉirkaŭ vastegaj placoj la nova kaj
lacoj, la mutaj atestantoj el glora epoko. Marmoro modernega pa•lamentejo, la ampleksaj guberniejoj
kaj alabastro kunmetitaj per la cerboj kaj manoj kaj aliaj kolosaj konstruaĵoj. ĉirkaile jam ekzistis
de majstroj. plej modernaj gruplokejoj en grandaj ĝardenaj. ĉie
La dio el la kupolo estas mirakla. Ĉiu voĉa tono 'arkaj cementitaj stratoj kaj noveplantitaj arboj.
revenas kvazaŭ arĝenta muziko, kun multobligitaj Tiel subite aperis la Nova Delho. Prezentigas la
supertonoj, kvazaŭ de nevidebla anĝela orkestro. -demando, ĉu tiu ĉi naŭa Delho estos la lasta. Aŭ
Profunde sub la maŭzoleo fluas la ĵumna-ri- ĉu alia eĉ pli moderna ĉefurbo aperos, kiam Ame-
vero, reflektante la ruĝan ĉielon de la vespero kaj riko kaj Eŭropo jam malaperis.
frumateno. Mi revenis- diversfoje al la Taĵ-Mahal, Super miaj kapoj flugis bataliono da aeroplanoj
ĉe sunsubiro, ĉe sunlevito kaj en stela nokto. ĉiam en perfekta formaeio, por saluti la maharatojn•
ĝi prezentis ensorĉigan vidaĵon. Antaŭe la 'naŭ- kiuj venis al Dento kun siaj elefantoj kaj brilaj
zoleo estis tro sankta por homaj okuloj. La pilgrim- juveloj por partopreni en la festoj kaj procesio • de
antoj devis alproksimiki al la pregloko kun ligitaj a inaŭgurado. Ne nur por saluti la princojn kaj
okuloj. En la nokto la aero vibretas, plenplena de hindajn potenculojn, sed ankaŭ por montri al ili la
jasmena odoro, kaj aŭditas la krioj de blankaj superecon de la brilaj bataliloj. Tamen per la
strigoj. dum ke supro centoble eentmil steloj trans fortaj elefantoj kaj brilaj diamantoj la mallaratoj
j on pilgrinras. imponis al la hinda popolo. kiu amasikis en la stra-
toj. Nur malofte okazas en Hindujo tiel grava ka,j
150 151
tiel grandstila ceremonio: inaliguro de nova. ĉef- baldakeno estis borderita per perloj, kaj plej supre
urbo. sidis papago el pura smeraldo inter du pavoj. Estis
Dume 400000 homoj ankoraii vivas en la mal- la trono de gaho jahan.
nova Dellto, kaj kvarona miliono en Agro, kiu dum. Sed malaperis ĉio. Pcrsaj konkcrantoj forportis
kelka tempo estis la e.efurbo. Anibaŭ urboj estas la trezorojn al malproksimaj landoj. Restas nur la
interesegaj pro siaj kasteloj kaj malnovaj bazaroj. memoro pri la trono. kiu valoris almenaŭ kvaronan
En Delho staras ankaii la fama jami-Moskeo sur miliardon da dolaroj. jes, llindujo havis glorajn
alta soklego. En la interna liberaera kvadrata pret- epokojn. Nepardonebla lukso en la kasteloj. Ne-
loko, kiu estas 100 metrojn longa, ofte preĝas 10 000 imagebla mizero ekstere. Sekreta ŝtupareth kon-
maho►eianoj. Inter la trezoroj trovitas dukis malsupren al la jumna-rivero. Povus veni
pantoflo de Mahometo, kaj ruĝa haro de lia barbo. tago, kiam la imperiestro volonte interŝangus sian
La kasteloj nun estas nuraj muzeoj admirataj marmoran paradizon kontraŭ la senhejina dezerto.
de la freinduloj. La „Fari'' de Agro estas pli im- Venis tiu tago. kiam imperiestro sekrete fugis por
pona kaj pli kolosa ekstere, sed tiu de Della) estas savi sian vivon. Falis la imperio, sed restis la pa-
pli mirinda interne. Tamen la fama Perla Moskeo lacoj, kiel silentaj atestantoj de glora epoko. Ili
en la kastelo de Agro estas konsiderata la plej glora scntas kaj revas pri tempoj pasintaj.
pretejo en llindujo. Altaj arkaĵoj. belegaj kori-
doroj, imponaj ŝtuparoj, graciaj minaretoj, ĉio el
blanka marmoro. Militaj aliaj konstruaĵoj. grandaj
kortoj, vastaj aildienc-haloj, palacoj, balkonoj,
-turoj kaj turetoj. banejoj, arĝento, oro, emajlo, Kentrastas kun la lukso en la kasteloj la mizero
lampoj kaj trouoj. en Ia „bazaro". kiel no► igas la vcndeja kvartalo de
La „Fo•t" de Delho, kvankam malpli impona la hindaj urboj. En la intermiksajo da stratoj kaj
ekstere, estas vera marmora paradizo interne, pri vojetoj mi trovis amason da homoj kaj bestoj. Ĉiuj
kiu Kipling diris: „Se en la mondo estas Edeno de koloroj de la pluva rko estas videblaj. sed bluo, rugo
feliĉeco, estas ĉi tio, estas ĉi tie!" Denove kortegoj, kaj blanko estas plej oftaj. La virinoj preferas blu-
aŭdienc-haloj, palacoj. banejoj, enmetitaj dekor- ajn kaj putajn ŝtofojn; la viroj elektas blanke.jn
aĵoj el oro kaj arĝento, emajlo kaj juveloj. Tra al- tukojn. La blankaj° sur la muroj de la sentegmen-
terne kovritaj kaj liberaeraj ĉambroj de la imperi- taj domoj akre kontrastas kun la profunda bltio de
estra loĝejo !luis refreŝiga akvo en alabastra ka- la ĉielo. gajnas esti araba urbo. Multaj mahomet-
nalo. Rezultis mil feaj reflektajoj. Vera paradizo anoj kun siaj fezoj trovigas inter la vendistoj kaj
por nekuracebla fotografisto. Ankaŭ ĉi tie Perla aletantoj. kelkaj stratoj estas pavimitaj; pli mul-
Moskeo kun graciaj minaretoj. Voje staris en la taj estas polvokovritaj.
ĉefa palaco la pavo-trono, la plej multekosta trono Ne estas du sinsekvaj domoj de Ia sama alteeo.
iam posedata de iu monarko. Piedoj el masiva oro, 'Ho faras la bildon pli romaniika. Multaj domoj ne
kovritaj per rubenoj, smeraldoj kaj diamantoj. La plu staras vertikale. gajnas. ke tertremo skuis ilin
baldakeno el pura oro ripozis sur dekdu kolonetoj, fortete, kaj ke nun la domoj staras brak'-en-b•ake
en kiuj estis enmetitaj sennombraj juvelŝtonoj. La kvazaŭ vico de ebriulnj. Iom pli alte ol la strata
152 153
nivelo trovigĝs la vendejoj. Sur la dua etaĝo Kaj la vendotajoj! Ili estas interesaj same kiel
ŝajne estas la logejoj. La vendejoj estas nur truoj la vendistoj. jen brilas vendejo plena de silkoj
en la domoj. kvazaŭ kvadrata kLtverno. Ne estas ĉiukoloraj. Jen salutas verdeco el butiko de lego-
fenestroj. Ne estas pordoj. Nokte la negocisto moj kaj fruktoj. Apude trovigas potfabriko ne pli
simple fermas sian truon per tabtda kovrilo. tre si- granda ol la spievendejo. Jen sekvas frandajisto.
mila al bovin.eja pordo. Li kuiras en potoj, kaj ĝojas la muŝoj pro la fina
vendotablo estas lu ŝtona planko. Tie trov- produkto, kiu piramidas ĉirkaŭe. Apude la vend-
igas la komereajoj en korbetoj aŭ potoj. sur teleroj isto de rizo kaj greno purigas sian nazon, sen naz-
el latuno aŭ sur la nuda planko. Sur la planko tuko. Apude bruegas la martelo de forĝisto. Kaj
sidas ankaŭ la vendisto kun krucitaj kruroj. Ofte fine la buĉisto kun originala ideo: li tenas la tranĉ-
la polvokovritaj piedoj miksigas kun lu komere- ilegon inter siaj piedoj kaj tiras la pecon da bovajo
ajoj. Vidigas ankaŭ metala aŭ ligna kaso kaj not- per siaj manoj rans la akran randon. Sama rezulto
librego sur la planko, inter vestajoj kaj manĝiloj, kiel ĉe eŭropa buĉisto, kiu tiras lu tranĉilegon trans
pipo kaj dentbroso. Se estas ankoraŭ loko, sidas la viandon. Apude, la. vendisto de matoj kaj tapiŝoj
ĉirkaŭ la patro filoj, sendube por lerni la vend- faras multan. polvon. Flugas la haretoj, sed ili ne
urton. kapablas forpeli Ia muŝegojn, kiuj sidas sur la
Frua mateno. Alvenas la komercistoj kaj mal- viando en la buĉistejo. t;ajnis esti ekzotika filmo;
fermas siajn. vendejojn. Jen estas la spicovend- sed tro fortaj estis la odoroj, kiuj formis ncdifin-
isto. Ne necesas purigi la plankon. Pli grave estas eblan miksajon.
por li lavi sian vizakon. Tion li tuj faras en la Kaj la homoj en la stratoj! Ne nur homoj, sed
strato, antaŭ sia butiko. Se restas iom da akvo, li ankaŭ bestoj. Oni ne vidas la finon de la strato
eksidas sur siaj kalkanoj kaj komencas brosi siajn
dentojn, la kapon klinante inter la genuoj.
jen lian .vendejon preteriras razisto. kaj la ko-
p ro la densa miksajo da viroj kaj virinoj, infanoj
kaj maljunuloj, riĉuloj kaj amozuloj. hundoj kaj
kaproj, bovoj kaj sanktaj bovinoj. kameloj kaj
mercisto decidas. ke li bezonas plibeligadon. La muloj. ŝafoj kaj katoj, kolomboj kaj aliaj birdoj.
afero estas simplega. Li eksidas en la strato. sur la Ĉio movigas de sunlevigo gis noktigo. Tiam homoj
ombra flanko, kaj la razisto kaŭras antaŭ li. La kaj bestoj malaperas, escepte de tiuj, kiuj decidas
razato sekvas ĉiun movon de la razilo per helpo de dormi sur la stratoj. Romantike estas en la silenta
granda manspegulo. La nuda kruro de la razisto nokto. Pala lunlumo en nigraj stratetoj. Homoj
ŝajnas esti la plej bona akrigilo; certe ĝi estas la envolvitaj en grandaj tukoj dormas sur la polvo,
plej malkara. Ali,etantoj ankoraŭ ne alvenis. Do kvazaŭ vunditoj aŭ mortintoj. Sed kun la maten-
estas ja tempo por ŝanĝi siajn vestajojn. Sango laii- rugo ili ree vivikas, por porti, pezajn ŝarĝojn sur
ŝajne ne okazis de kvar semajnoj. Vestikejon li ne siaj kapoj aŭ daŭrigi la pilgrimadon.
bezonas en la ..bazaro". Privatecon la komercisto En malfrua posttagmezo min sekvas vendisto de
ne bezonas. Male. la najbaroj vidu, ke la spico- juveloj kaj eburajoj. „Vi ne bezonas aĉeti ion, sed
j
vendisto estas surmetanta tukon nove-lavitan. Same tamen venu kaj vizitu nian vendejon plej mal-
la mankado estas tute publika. Eĉ la kuiradon mi 110-VaTI en Dellto. kaj simple rigardu la mirindajn
povis observi. ... •
bela ojn! Sed jam sufiĉe mi rigardis Ia eburajn
14 155
dometoj estas pentritaj tre kurioze per roz- unu el la plej belaj urboj en la mondo. Diversaj
koloraj kaj blankaj bildoj. Floroj, homoj kaj kvartaloj por diversaj religianoj. Ne mankas la
bestoj en plej simplaj, karikaturaj formoj. La bazaro. nek la komerca distrikto kun tute eŭropa
floroj estas fantazie grandaj kvazaŭ por klarigi al aspekto. Longaj stratoj: modernegaj publikaj dom-
infanoj la botanikan anatomion. Rozkoloraj ele- egoj, grandaj parkoj kaj herbejoj. mirindaj mar-
fantoj batalas kun rozkoloraj tigroj. Pro la mal- bordaj promenadejoj. Klimato sufiĉe agrabla por
grandeco de la fenestretoj estas ĉie multa spaco uz- ropika lando. Tamen mi estis tute kontenta. ke mi
ebla por la rozkoloraj bildoj. vojakis en februaro, kun vetero belega kaj suno
Pli varikoloraj estas la vestajoj kaj ornamaĵo) agrabla.
de la virinoj. Braceletoj ofte ĝis la kubutoj; ringoj Antaŭ 250 jaroj Bombeo estis marĉa insulo. Ki-
ĉe ĉiuj fingroj; pingloj tra la nazoj; orelpendajoj, am venis la briloj kaj konkeris la tiam portugalan
oraj ringoj ĉirkaŭ la maleoloj, ringetoj kaj sonoril- insulon, ili promesis •asan kaj religian egalecon a l
eto,j sur la piedfingroj. En la stratoj svarinis ka- ĉiuj Ic-4,1. antoj. Rapide kreskis la enlokantaro de
meloj kaj bovinoj, bovoj kaj muloj, ĉevaloj kaj 10 000 al 100 000. Alvenis armenoj, judoj, araboj,
kaproj, ĉaroj kaj rikoj. Vizito al la ĉevalejo de la parsoj kaj eŭropanoj. Hodiaŭ Bombeo havas rond-
maharako. Ĝojus la koro de ĉiu ĉevalamanto. Vi- eifere unu milionon da enlogantoj.
zitoj al la maharaĝa palaco kaj la stranga astrono- Plej rimarkindaj estas la parsoj, se oni konsi-
mia observejo. deras, ke la briloj •encrale estas nur portempaj
Multaj palacoj, temploj kaj inoskeoj, muzeoj lokantoj. Britaj soldatoj kaj oficiroj, policistoj kaj
kaj hospitaloj, publikaj ĝardenoj, vastaj placoj, komercistoj, inĝenieroj kaj kuracistoj. ili reiras al
montimentaj fontanoj kaj aliaj konstruajoj riĉigas Anglujo post kelkjara restado. Sed restas la parsoj.
la urbon. La maharaĝo de jaipuro ricevas jaran Iliaj prauloj enmigris antaŭ mil jaroj. Ili rifuĝis el
enspezon de sep milionoj da doloroj de sia lando, Persujo pro la islama konkero. Ankoraŭ hodiaŭ ili
kiu n.ombras nur tri milionojn da homoj. estas fidelaj al sia malnova religio. fondita de Zo-
En granda elefantejo mi vidis la plej majestajn roastro antaŭ 3 000 jaroj. Tamen ili estas la plej
elefantojn de la maharako. „Kiom mi devus pagi, progresemaj loĝanto) de Bombeo. ili uzas la plej
por rajdi tra jaipuro sur la dorso de la plej favor- modernajn metodojn en siaj negocoj. Kvankam
ata maharaĝa elefanto?" Respondis la gardisto: ilia nombro estas nur 50 000, ili regas la komercan
„Kostus vian kapon kaj la mian!" Li ĉefe timis pri vivon. eĉ• pli ol la briloj:. La parsoj estas Aatataj de
sia propra kapo. Do mi reveturis al la stacidomo la tuta urbo pro siaj laboremo kaj donacemo, ver-
en durada ĉar°. ligita al dormema ĉevalo, kiu atin- emo kaj komerca etikcto kaj alta morda nivelo.
gis la timigan horrapidecon de 5 kilometroj. La parsoj estas facile distingeblaj pro sia aparta
fezosimila kapko -vrajo. Eĉ la knabinoj havas spe-
* con de rnalalta fezeto ornamiia per brodajoj kaj
falsaj juveloj. La parsaj virinoj gategas belajn :silk-
Bombeo staras sur insulo, 20 kin longa kaj meze ojn. kaj scipovas pli elegante meti sian kaptukon,
8 km larka. La insulo estas ligita al la kontinenta kiu en Hindujo nomikas sa•i. La parsoj estas bon-
Hindujo per kelkaj pontoj kaj digoj. Bombeo estas ege edukitaj, sed havas aron da strangaj kredoj kaj
158 1 59
kutimoj. Ili ne entombigas ai, bruligas siajn mo•t-
intojn, ĉar tero, akvo kaj fajro estas tro sanktaj
por tuŝi mGrtan korpon. Ili invitas vult tirojn por
formanki la kadavrojn en specialaj turoj. kiuj
c
nomikas „Turoj de Silento". Post duona horo ab-
solute restas nur la ostoj. „Terure!" diras okeident-
anoj: sed la parsoj deklaras, ke ili preferas esti dis-
hakiiaj en kelkaj minutoj pere de vulturoj, ol esti
en tomhego ĝenat a j de vermoj dum deko da jaroj.
.c)
Inter la multaj eiiropaj konstruajoj estas aparte
notindaj la Viktoria-Stacidomo kaj Ia nova Centra -
Stacidomo, la sekretariejo. universitato. muzeo, 4::
multaj temploj kaj kristanaj pregejoj, la _Hotelo
Taj-Mahal" kaj la Bonveniga Arko. G•avega en
Bombeo estas la kotona industrio, kun preskaŭ 100
fabrikoj kaj 200000 lahoristoj.
1,a „Malabar-Monteto" estas la plej lliksa di-
strikto kun „pendantaj karde nor. Vilaoj de l>ritaj 7, 14 (51
aristokratoj kaj parsoj Mirinda el-
rigardejo al la golfo malsupre. Mankas nur la Ve-
Ro
suvo. Ne nur vilaojn, sed ankaŭ hospitalojn. azil-
ojn kaj lernejojn donacis la parsoj. Ne esta.s vid- o =
c
ehlaj parsoj almozuloj sur la stratoj. _ ol:
0
90
* ..J22
c,
rv
c.,
Tuttaga ekskurso al la Karla-Kaverno, 150 kilo-
metrojn for de Bomheo. En la rokego trovikas bC
hudhista templo pli malnova ol 2000 jarojn. Kro- -
165
164
Kritikas kelkaj hindoj la nesufiĉecon de la lern- vivis ia danĝeran eksperimenton. ankaCi ili ŝajnas
ejoj. Sed mi trovis du. hindojn, kiuj je ruza de- esti kronike malsanaj.
mandado konfesis, ke ili estas edukiiaj kiel in.stru- Parolas la h ludoj pri la „ora epoko", kiu antaiie
istoj de la brilaj lernejoj kaj poste rifuzis rciri al regis en. Hindujo. Sed kiam antaŭ 300 jaroj regis
siaj nask-urbetoj por instrui. Tiel danĝera estas la la mongolaj imperiestroj kaj konstruis la mirind-
klimato, ke povas vivi tie nur indikenoj. Sed kiam ajn palacojn, vivis en mizero la popolamaso.
instruitaj, ili rifuzis reiri kaj preferis politiki en la „Kaj en tia mizero ni trovis ilindujon, kiam ni
ĉefurboj kontraii la britoj. alvenis por helpi la popolon. Certe ni faris erarojn,
„Vi ne donas al ni sufiĉe cla sanigaj instalajoj!" kaj kelkaj kapitalistoj profitis pli ol normale; sed
eksplodis universitata studento, parolante kun profitis ankaŭ la popolo. je la kosto de multaj
tirita komercisto. eentmilionoj da funtoj sterlingaj ni pligrandigis la
„Ĉu vere, ne sufiĉe ? ? ? Ni donas al vi tiom, kultureblan landon je tutaj 30 milionoj da akreoj.
kiom vi akceptas. Ni konstruis grandskalc akvo- Dum solaj 20 jaroj ekzemple kreskis la uzebia lan-
kondukilojn kun purega trinkakvo en ĉiu urbo kaj do je tutaj 26%. Kaj kreskis la bonhavo en la ŝpar-
fervoja stacidomo", respondis kviete la brito. En bankoj je 117% dum Ia sama tempo. Spite de te-
tiu momento ekhaltis nia vagonaro ĉe stacidomo, rura klimato, diverseco de lingvoj kaj rasoj, anta-
kaj li daiirigis: „Rigardu, lie, la akvotubojn! Por gonismo inter la religioj kaj kastoj, ni tenis ordon
eviti malfacila3ojn, ni konstruis du apartajn tubojn en Hindujo, kun po nur unu soldato por 4 000 lok-
por la hinduoj kaj mahometanoj. jen la mahomet- antor, kaj nur kapjesis la hindaj ktmvokantoj pri
anoj trinkas la akvon, sed la hinduoj uzas ĝin por tiuj vortoj de la tirita komercisto.
lavi la piedojn kaj kapojn. Ĉar tiu pura akvo ne Kaj oni povus aldoni, ke de 1921 ĝis 1931 kresk-
falis rekte de la hindua ĉielo, sed venas de la briloj, is la indikena lokantaro je 34 000 000, aŭ trioble ti-
la hinduaj preffistoj instruas, ke ĝi estas akvo mal- om cla homoj, kiom vivas en Danlando, Svedujo
bona, akvo de l' diablo. Kaj do la kredantoj pre- kaj Norvegujo kune.
feras trinki el la vilaĝa lageto, en kiu malbon- Dum mia veturado tra Hindujo Mi atente ob-
odoras la malnova pluvakvo, en kiu naĝas Ia bov- servis l.a kamparojn. La meza bieno en Ilindujo
inoj kaj sin banas la homoj. Nur dum la lastaj mezuras nur kvin akreojn. Sennombraj estas la
jaroj mi vidis, kiel la pli instruitaj hinduoj ko- kamparanoj. kies bieno ampleksas nur unu akreon
mencas ankaŭ trinki la puran akvon el la tuboj." aŭ eĉ malpli. Cirkail 80% de la hindoj vivas en
Mi mem povis konstati, kiel la granda popol- vilaĝoj, kiuj estas nuraj grupoj da kotaj domaĉoj.
amaso ankorali nun trinkas el la rektangulaj Kaj ekzistas en la lando almenaŭ 500 000 tiaj vi-
lagetoj, unue forŝovante la atan ŝalimon, kiu laĝoj. Nur 35 urboj havas 100 000 aŭ pli da lok-
kovras la akvon. Eĉ guto malgranda en la buŝo de antoj, kaj nur 750 urbetoj pli ol 10 000.
okcidentan() kaŭzus preskaŭ certe la morton pro Laboristo,j laboras en la fabrikoj nur dum certa
tifo aŭ kolero, disenterio aŭ alia malsano. Sed tempo. Subite ili malaperas kaj denove fariĝas
ŝajnas, ke la hinduoj alkutimikis al tia akvo, ke ili kamparano.j. kelkaj 111 inistoj estas speciale eks-
fariĝis imunaj en sia juneeo, almenaŭ tiuj, kiuj ne centraj. Kiam ministo iras malsupren, li prenas
in.ortis en la komenco. Kaj la „fori uloj", kiuj irans- kun si en la 'lakton ne nur la lovelilon kaj pioĉon,
166 167
sed ankaŭ sian edzinon. Tio estas eĉ kondiĉo en
lia kontrakto.
EN SUDA HINDUJO
Kritikas kelkaj hindoj la fervojojn. „Ili estas Estas granda distanco de Bombeo al Madraso,
nur por la profito de la brit►j kaj neniel estas bon- eĉ en la ,,Madraso-PoAtekspreso". Forveturo mar-
ajo por la hinda popolo!" Tio ŝajnas ridincla aserto! don vespere. alveno ĵaŭdon matene. Sed komforte
Kun la escepto de kelkaj luks-vagonaroj, la vagon- mi laboris en mia kupro, aŭ. mi observis la kamp-
aroj ĝenerale havas 25 veturilojn. Generale pli ol aro!' sufiĉe malgajan. Februaro estas seka monato,
20 el ili estas triaklasaj vagonoj. Veturo de Bom- sed ne tro varma. Multa sablo sur Ia kampoj kaj
beo al Kalkulo (2 000 km. sama distanco kiel de malmulta verdeco. La fojno estas per stangoj alten
Sofio al Ostendo) kostas en la unua klaso 125 ru- levita super la kapoj de la bovinoj, aŭ konservita
piojn (35 dolarojn) kaj en la tria klaso 25 rupiojn inter la branĉoj de arboj. Mizeraj kabanoj, malriĉaj
(; dolarojn)— do nur unu kvinonon. .1:ategas vojaĝi vilaĝoj.
en tiuj vagonaroj la hindoj. centiniloj da ili. al la Madraso estas la tria urbo en Hindujo kaj tre
sanktaj urboj. Se ili volas piede pilgrimi al Be- konservativa. Haveno, pramenejoj, parkoj, prek-
na•eso, neniu malpe•mesas. Sed ŝajne estas malpli ejoj, temploj, moskeoj, muzeoj, lernejoj kaj
kare kaj cent foje pli rapide. pilgrimi vagonare. hoteloj. Madraso estas urbo granda kun 650 000
lokantoj, sed ne tre interesa por globtrotulo, kiu
jam vidis urbojn kiel Agro kaj Delho. Benareso kaj
Bombeo. En la bazaro mi trovis la lastan ŝancon
por kolekti kelkajn tipe hindajn vizaĝojn per mia
kamero.
Ce moskeo mi iom observis la mahometanojn,
pri kiuj mi tiom legis antaŭe kaj aildis dum mia
restado en T-Tindujo. Laŭ la opinio de la plimulto
la islamanoj estas multe pli praktikaj en admi-
nistraj aferoj, pli energiaj kaj pli inteligentaj en la
komerco. Pri tio konsentas eĉ la hinduoj, sed
aldonas: ,,Sed ili estas tiom malinteligentaj en filo-
zofiai diskutoj, same kiel la eŭropanoj kaj amerik-
• ,
anat.
Fakte preskaŭ ĉie en Suda kaj Orienta Azio la
mahometanoj estas la juvelistnj, monAanlistoj kaj
aliaj energiaj komercisto j. La vorton „profito" ili
forgesas nur, kiam ili alvokas Alalion, kvinfoje
ĉiutage je certaj horoj. Tiam ili turnas siajn vi-
zaĝojn al Meko. kun la forta espero. iam tien pil-
grimi. kiel ĝin ordonis Mahometo. Duni mia rest-
ado en flindujo daŭris la grandaj festoj de la Ra-
168 169
vojaĝo. La pliniulto de la 30 000 tefurbaj lokantoj
estas hindoj. Neniu rapidas, eĉ ne la bovoj, kiuj
tiras la pezajn ĉarojn. La stratvivo similas al tiu
de iu alia hincla urbeto. Malmultaj kapablas legi.
La edukitaj lokantoj ĝenerale parolas la francan
lingvon. La aliaj uzas iun sudhindan dialckton;
sed tuj mi trovis, ke la hindustana lingvo estas
bone mebla ankaŭ ĉi tie.
La stratoj montras miksa jon de hincla kaj frau-
ca arkitekturoj. Inter la temploj kaj mizeraj ka-
banoj trovikis aro da tipe francaj dometoj, kiuj
estas tiuj blanke kolorigitaj. Pulmoj multloke kres-
kis malvertikale trans la straton kaj donis al la urbo
tipc vilaĝan aspekton. Mi vere miris pri la paco
kaj trankvileco de Pondittero. Mi pasigis multajn
horojn ĉe la marbordo kaj fotografis ĉion inte-
resan; mi vizitis la korespondanton de ICK, la gu-
berniestron kaj aliajn aŭioritatulojn, kaj ĉie oni
demandis min, 'ĉu mi eble akceptos „glason da bona
franea vino, nchaveblan en 'Urson° en tiu alta. kva-
lito".
Maduro, iom pli sude, meritas viziton pro sia
rimarkinda templo. Temas pri konstruajo pli
granda ol la Louvre en Parizo, templo je la honoro
de Sivo. kie abundegas statuetoj kaj bildoj de la
hinduaj dioj.
En la plej suda parto de Hindujo mi trovis mul-
Pondicero kaj dia rnalrapidema vivo tan verd.econ. Ĉie salutis min verdaj berbejoj, belaj
Pondiĉero estas ĉefurbo de tre malgranda kolonio
franca en Hindulo
ĝardenoj, palmaj arbaretoj, vastaj grenkampoj tra
la fenestro de la vagonaro. Eĉ; montetoj vidigis
dekstre kaj maldekstre. Kia ĝojo! Post tiuj se-
majnoj en la seka nordo kaj meza Hindujo vidi ti-
mazano, la fastotempo de la mahometanoj. Volonte ajn verdajn kampojn, estis vera surprizo. Pli ofte
mi observis, kiel ili svarmis grandamase al la mos- pluvas en la suda montan], regiono, kaj pli fortaj
keoj, sekvante la kantitan vokon de la muezino el estas la homoj; pli energiaj kaj preskaŭ nigraj.
la supro cle minareto. Mi travivis la lastajn horojn en Hindujo. Mi
Pondi&rn estas la e:,efurbo de ela franea kolonio sciis, ke baldaŭ mi forlasos la landon romantikan,
sude de Madraso. Mi alvenis frumatene post nokta kaj 'kian misteron kaj mizeron. Mi iom bedaŭris
170 171
mian foriron. Mia sola konsolo estis miaj 1000 bil-
doj, kiujn mi kolektis. Hindujo vere estas lando
mirin.da. Samtempe ĝi estas lando terura. Ciu-
kaze ĝi estas lando, kiun mi neniam forgesos.
Kiam mia vagonaro sekvis sablan marbordon,
mi sciis ke venis la fino. Baldaŭ ni flugis trans
pontojn al insuloj en la maro, kaj post ne]onge ni
Jam naĝis sur la vasta oceano. Ni veturis orienten
al la plej norda pinto de Cejlono. Malantaŭ ni bel-
ega sunsubiro orumis la ĉielon kaj la ondojn, dum.
ke, Ie la horizonto. iom post iom malaperis Hind-
ujo.
CEJLONO
LA •DENO DE LA ORIENTAJ ONDOJ
La bluzo kovras la brakojn kaj mamojn., sed ne la dento de Budho. Estas granda disputo pri lia ver-
ventron. Tamen la nudaj ventroj kaj talioj ne eco, tamen vizito al Kan5i estas belega kaj interesa
estas pli malmodestaj ol la liberaj brakoj, ŝultroj ekskurso.
kaj kruroj de la okcidentaj virinoj. La Cejlona bel- La vesperoj en Ccjlono estis tiel ntirinde belaj,
ulino ne portas nazringojn kaj naznajlojn kiel la ke mi ne povis decidi verki artikolojn. La plen-
hinduino. nek pezajn ornamaĵojn ĉirkaŭ la brakoj luno, kiu brilis tra la palm-foliaro, estis iro ensorĉ-
kaj maleoloj. I\Tur tre maldika ora ĉeno ĉirkaŭ la iga kaj logis rnitt for de la ĉefurbo al la libera na-
kolo estas eleganta, kaj pluvombrelo en la mano. turo. Sur la sablo de la marbordo, sub gracie klin-
Pluvombrelo estas portata eĉ dum la plej bela ve- igantaj pulmoj, mi aŭskultis la ondan muzikon,
tero kiel signo de aparta distingo. kiun alportis la dolĉaj ventetoj de la vasta Araba
174 175
Maro. Eksonis incliP.',enaj kantoj en proksima ka-
bano; falegis unuopaj steloj tra la maldensa stel-
TRA LA ARABA MARO
aro; dormis la birdoj: silentis la naturo de la tro pi- KAJ LA SUEZ-K k_NA1,0
ka insulo. Longe mi revis pri miaj multaj belaj
tagoj kaj noktoj pasigiiaj sub la ekvatoro, dum la
lastaj monatoj. Malfruege kaj malrapide mi for- De sur la ferdeko de la luksa japana ŝipo ..1 a-
-
lasis la marbordon, ĉar tio estis mia lasta nokto sur sukuni Maru mi admiris la vastan Arabaii Nlar-
-
180 181
de Mariettc Pala, la fama muzeo hodiaŭ enhavas
trezorajojn, kiujn la tuta oro en la mondo ne povus
aĉeti. Neniam mi -vidis, aŭ nur supozis vidi, tiel
grandan kolekton da plej mirindaj sarkofagoj. La
objektoj el la tombo de Tut-Anli-.Amon estas sen-
dube la plej valoraj trovitajo • : sarkofago el oro,
kiu pezas 320 kilogramojn, ora masko de la mumio
de 1 faraono, sceptro, juveloj kaj amaso da aliaj
oraj mirindajoj. Nur unu sola objekto estis el ar-
ĝento. Tamen en la Egipta Muzeo de Kairo trov-
iĝas multaj aliaj, similaj ka,j same beleg,aj ko-
lektoj.
Dank' al la kutimo de la antikvaj egiptoj, meti
en la tombejojn de siaj mortintoj objektojr_ de la
ĉiutaga vivo, ni hodiail havas plenan konon pri ilia S-ro Scherer e, e la famkonafa Sfinkso
proksime de la 121eops-piramido
vivo kaj alta kulturo. Oni povas vere humiliti.,
kiam oni staras antaŭ tiuj dokumcnto • , kiuj pru-
vas, ke jam antaŭ multaj jarmiloj la homoj ka-
pablis fari artajojn, kiajn oni hodiaŭ apenaŭ ku-
mian strangan deziron. Nur kiam. mi al li montris
ratus imiti, kaj kiel per primitivaj iloj ili starigis arabajn eltranĉajojn el ĵurnaloj de Kairo. artikol-
konstruajojn, pri kiuj miras la tuta mondo. ojn pri mia mondvojato, li rezignacie konsentis:
Kaj same humiligi oni devas, se oni pensas, ke „Nu bone, vi ja estas ame•ikanor`
tia altega kulturo kaj multaj aliaj poste malaperis. Grimpante de ŝtonbloko al ŝtonbloko. mi facile
Kaj eĉ pli multe oni devus honti 'ĉe la penso, ke la atingis la pinton de la plej fama Ĥeops-Piramido.
samo povas okazi denove, se la homoj ne ĉesos mi- Iam ĝi estis 143 metrojn alta sed dum la lastaj jar-
liti. Tutaj urboj malaperos en estonta,j militoj dum centoj oni forportis multajn de la meze 2 kubmetr-
kelkaj minutoj per gasoj, elektro ka,j fajro. Kaj ojn grandaj blokoj por konstrui palacojn kaj for-
tiam ne estos luksaj tombejoj, kiuj montros al tikajojn en la ĉefurbo. Tiel la Ĥeops-Piramido per-
posteuloj, kiel ni vivis en nia epoko. Eble mal- dis sian pinton, kaj nun trovitas supro kvadrata
aperos ne nur nia raso, sed ankaŭ niaj historio kaj ebenaj() mezuranta 15 metrojn ĉe la flankoj. Sed
memoro. .la perdo de 8 metroj estas apenaŭ riniarkcbla de
malsupre.
Mi alvenis Austatempe por vidi gloran oran sun-
Venis plej romantika travivajo — dormi sur la subiron trans la vastega egipta dezerto. Blovis forta
plej alta piramido. Tramvagone mi atingis la ran- vento, kiu baldaŭ fariĝis uragano. Ka ilrante ĉe la
don de la egipta dczertego, kun kelkaj varmaj rando mi observis la rapidan noktiton. Mi faris
kovriloj sub la brako. La policestro, de kiu mi notojn. fervore skribante, sed poste estis malfacile
petis permeson kaj protekton, ne volis kompreni
183
182
deĉifri miajn stenografiajn llieroglifojn. En la pezan meze 'unujn. ..(11 en via vivo vi iam ha-
zenito ekbri l is la kreskanta ditonluno. ĉirkailata de vis liton tiel Firman ?” mi demandis mian amikon.
densa stelaro. Farikis malhele en la Nil-valo. Nur Sed li ne plu respondis: li jam dormegis trankvile
el la malproksima ĉefurbo levigis lumo al la ĉielo. kaj eble sonĝis pri la t00 000 sklavoj. kiuj dum du-
La centoj da vilaĝoj laŭlonge de la Nilo estis miste- dek jaroj laboregis por konstrui la kolosan pira-
re mallumaj. Por ili la luno estas la sola strato lan- midon por memglorema faraono.
temo. hodiaŭ kiel en la antikveco. Ĉirkaŭ la pira- Sub mia kapo kuŝis preta revolvero. Mi nc fidis
midoj sur la sabla dezerto regis mistera silento. Tiu mian gardiston. Kaj fakte li dormis profunde, kiam
neto estis la kvina brilmomento de mia mond- mi revekikis je la kvina matene. Baldaŭ rugigis ĉe
vojako. la orienta horizonto, kaj je la sesa reaperis la suno.
Pacience mi sidis kaj atendis. Post la sepa horo Longa kamel-karavano venanta de malproksima
alvenis s-ano Yazdi el Kairo por pasigi kun mi la GaZO movikis en la direkto al Kairo. Krioj de azen-
nokton en la historia ĉirkaŭa». Kvankam loganta kondukistoj rompis la strangan silenton cle la fru-
daŭre en Kuiro, li antaŭe ne estis vizitinia la pira- mateno. Kun la nokto malaperis la ensorĉiga
midojn, la plej famajn monumentojn en la mondo. mistereco. kaj kiam sur la pinto aperis la li n tia j ba-
Kune ni longe silentis por admiri la beleeon de la bilemaj kaj bruemaj turistoj, ni foriris, ĉar ĉesis
egipta nokto. Okeidente la dezerto mistere hel- ĉia romantiko.
igita. oriento la nigra senluma Nikvalo. norde la Ni vizitis la Sfinkson, la kulantan leonegon kun
brile lumigita ĉefurbo, kaj sude aro da aliaj malpli kapo de reĝo. 61 estas 20 metrojn alta kaj ĉizita el
grandaj piramidoj, kiuj staris kiel mutaj ombr- natura roko. Kvankam la nazo estas delonge for-
egoj; kaj ĉirkaŭ ĉiu afrika romantiko. Poste ni pafita de ekzercemaj araboj. la Sfinkso havas po-
babilis pri historio, antikva kaj estonta. pri mond- zon cle granda majesteco kaj intensa misiere•o.
okazintajoj, kiuj tute ne tuŝis la piramidojn. Tiuj Ni admiris kaj fotografis ankaŭ la aliajn pi ra-
ĉi piramidoj staros ankoraŭ, kiam Londono kaj midojn. kaj fine ekveturis al tero treege sanktigita
Nov- Jorko estos malaperintaj same kiel hodiaŭ de pli ol 6 000 jaroj.
Trojo, Kartago kaj _Babilon° estas forgesitaj.
Sed ni nc estis kontentaj lasi jarmilojn rigardi
sttr niajn kapojn. Ni rigardis sur jarcentojn ven- .S'akaro kaj Menifiso. iam du urboj gravegaj kaj
on ajn. Ni diskutis. kiel devos ekflori forta Esper- 1 kvantaj. Hodiaŭ ilin kovras palmaj arba ro j. kaj
-
an to-movaclo en la historia Nil-valo. Neniam antaŭe vid igas nur kelkaj l'alintaj statuegoj cle homoj,
en la egipta historio Esperanto estis tiel fervore kaj sfinksoj kaj bovoj. ĉirkatle trovikas deka da aliaj
sincere parolita sur iu piramido. Dume ni avide piramidoj, ne tre grandaj sed treege malnovaj. La
drinkis dudek tasojn da varmega kaj tro dolĉa teo, proksima '..,'itip-piratuido estas nur 60 metrojn alta,
kiun preparis nia araba gvidisto kaj gardisto. sed pli ol 6 000 jarojn malnova (el 4240 antaŭ
Kiam fine la duonluno alproksimigis al la okci- Kristo). 6i estas ŝajne la plej primiliva, sed eble
denta horizonto. ni sciis. ke baldaŭ estos noktmezo. la unua piramido. Ekzistas proksimume sepdek
Ni preparis nin por dormi sur la malmolaj lton- diversaj piramidoj sur la rando de la dezerto inter
Mokoj, sur la pinto de 2 500 000 kuboj, kies ĉiu Kairo ka j Fa junio. S-ro Yazcli, mia gvidanto, nur
184 181
dank' al. ruzo sukcesis havigi al mi trankvilon de
aro da arogantaj duon-profesiaj Yvidistoj. Li mon- rakloj. Kolosaj avenuoj, statucgoj, sfinksoj, reĝaj
tombejoj kaj templegoj, kiuj estas admirataj cle la
,
186
187
TRA LA BIBLIA_ PALESTINO levas inter la Mediteraneo kaj la valo cle la Jor-
dano. Tra vastaj paAtejoj kaj rokaj valetoj. tra
Estis je ia naŭa vespere, kiam per malgranda olivarbaroj kaj verdaj herbejoj grimpis la vagon-
pramo mi veturis trans la Suez-Ka.nalon. Silenie aro, ĝis kiam subite ni alvenis antaŭ la moroj de
mi sidis en la nokta duonlumo kaj diris adiaŭ al je r usa lerno.
Afriko.
La vagonaro, kitt en 1.2 horoj devis min porti al *
ferusalemo,. estis jam tute plenega cle kopiaj kaj
mahometanaj pilgrimantoj. Vane mi serĉis sid- jerusalemo estas urbo sankiega por ekzakte la
lokon, Ais kiam, subite, du ĉarmaj fraŭlinoj trovis duono de la tuta homaro. ĉiu kristano, judo kaj
lcketon por mi. Estis du instruistinoj cl Kalifornio, mahometano sin sentas pli proksime al la ĉielo ĉe
kaj jen ni falis rekte en profundan konversacion la ekvid.o de Jerusalemo, ĉar ĝi estas la simbolo de
pri nia komuna hejmo. Ili vojaĝis en la tria klaso, ĉio, kio estas sankta kaj glora.
same kiel mi, por observi la egiptajn pilgrimantojn, Jerusalemo staras majeste sur la supro de
kiuj veturis al Jerusalemo por Pasko. monto, ĉirkailita de kolosa fortikaja murcgo.
Estis bildo vere interesa. Kapvestaĵoj el turba- eniris tra la jaffa-Pordego kaj tuj mi estis eu la
ncj. fezoj, vualoj, arabaj Iejk-tukoj kaj eĉ litkovr- mezo cle terura kaoso. Homoj cl ĉiuj partoj de la
iloj: krom tio kelkaj eŭropaj ĉapeloj kaj ĉapoj. mondo sin premis, ĉar estis ĵaŭdo antaŭ la Pasko.
Vestajoj de ĉiuj koloroj el kruda kotono ĝis plej Stratoj mallarigaj kun multaj arkajoj kaj eĉ longaj
luksa silko. tuneloj, aŭ kovritaj per Itofaj tegmentoj. Sajnas.
Arablingvaj kristanaj preĝoj kaj kantoj inter- ke la suno estas ege timata. ĉie regis duonlumo
miksitaj kun mahometanaj litanioj. Triloj el la mistera. ĉiuj stratoj estas deklivaj. Konstante oni
buŝoj de feliĉaj virinoj, kiuj bojis — kiel ni — ke iras supren aŭ malsupren. Kaj ĉie estas vendejoj,
ili baldaŭ estos en Jerusalemo. Okaze kristano ek- kiuj vendas ĉion ajn imageblan. Kaj tra la homa
strTris sur benko kaj faris kelkminutan predikon. kaoso sin puŝas azenoj peze ŝargitaj.
La mahometanoj tuj respondis per laŭdoj pri Sur la pinto de la Kalvaria Monto staras la
Alaho kaj Mahoineto. Mi miris, ke ne okazis batalo. Pregejo de la Sankta. Tombo, ĉirkaŭita de densa
Ĉio estis bonlmmore farata kaj amike akceptata. domaro. Nur dank' al tiu monumenta kaj kolosa
Estis jam la dua matene, kiam nŭ ekdormis por prekejo la plej sanktaj lokoj de la kristanoj estis
duona horeto. Dormo ne estis ebla ĉe tiu eterna savataj.. Oni vidas la aŭtentikajn lokojn, kie
kantado, kaj ĉe nia densega sidado. Tra la mal- okazis la rabado de la vestaĵoj kaj kie staris la
fermita fenestro ni admiris la plenli►on, kiu brilis kruco; la fendon en la roko; la Itonegon. sur kiu
super la ondoj de l• maro. Ni veturis norden tra jesuo estis enbalzamita; la groton, kie kuŝis la Dia
dezerta teritorio, ĝis kiam ĉe la sunleviko nin sa- korpo ĝis la reviviko en tiu paska mateno. 1900
lutis la bele kulturilaj kampoj de la judaj kolonioj. jarojn antaŭe.
Oran r ba ro j. gren ka in poj, legomkardenoj kaj Vespere mi sidis sur la Kalvario-Monto, sur
ĉarmaj dometoj. ebena tegmento. Estis brila plenluna nokto kun
Baldaŭ ni envcturis la montaron, kiu alte sin malmultaj steloj. Sed subite malgrandigis la luno,
188 189
kvazaŭ drako ĝin volus engluti. Kaj fakte post du
horoj la luno estis tute malaperinta. Sed brilegis
la ĉielo kun steloj sennombrai. Estis plej mistika
travivajo, luna eklipso, preskaŭ ekzakte 1900 jar-
ojn post tiu historia posttagmezo. kiam Jesuo Kristo
mortis sur la kruco. Mi atendis ĝis la unua matene
de la Sankta Vendredo, ĝis kiam tute reaperis la
luno.
La Via Dolorosa estas la plej fama strato de Je-
rusalemo. Jen ni staris, grupo da kristanoj, pretaj
por pilgrimi al la Sankta Tombo de Jesuo. Sed
subite venis la informo, ke ĵus la inahometanoj ko-
mencis ĉe la alia fino. Cu estas eikano? Neniu
scias. Devas atendi la kvin cent kristanoj, ĝis kiam
pasis la dek mil araboj. Sed la procesio estis treege
in teresa. Kun veraj flag-arbaroj ili venis, marIante
kaj dancante. Ili preĝis, kantis, kriis kaj muzikis,
arde, flatne kaj fervore. Ili faris muzikon per cim-
baloj, flutoj kaj aliaj muzikiloj. Jen glavbatalo en
la mallarga strato. Cu estis pro tro fervora muziko
pro tro fajra vino? Siblis la glavoj . .. rapide
krakadis la klingoj. Antaiien, malantaŭen. Brilis
la ŝildoj, fajris la okuloj. Dekstren, maldekstren,
ĉirkaŭen. Jen fine la venkanto! Sed neniu -vund-
igis. Estis nur parto de la religiaj ceremonioj.
Aplaildis la kun pilgrimanioj kaj la radoj da ri-
gardantoj, kiuj densege sidis sur la randoj de la
ebenaj arabaj tegmentoj. Kiam fine pasis la lasta
arabo, povis ekpilg-rimi la kristanoj. Sed fariĝis
silente en la ,Via Dolorosa kaj foriris Ia videm-
-
190
Jerusalemo. En la „Via Dolorosa-.
zakte la sama. Sed pri tiaj detaloj babilu la mi renkontis barbvizakan crrieut ril tn. rajdantan sur
mokemuloj. azetto. Betlehemo estas algluita al la deklivoj de
La Muro de Lamentado estas la plej malsup•a du montetoj. La Pre£,rejo de la Naskiko, laŭdire la
parto de la okcidenta murego. kiu helpas formi la Plej malnova kristana prekejo en la mondo. estas
kolosan terason (300x500 m). sur kiu t•onas la malbela ekstere sed ekstreme interesa interne. Di-
mirinda Omar-Moskeo. Antaŭe tie staris la Templo versaj subteraj koridoroj kondukas al la groto. kie
de Salomono, la plej grava sanktejo de la judoj. naskikis Jesuo Kristo. Sur la ekzakia loko kuŝas
En 1099 la kriu:armeoj faris el ĝi kristanan prek- granda arĝenta stelo kun la surskriho: DE:
ejon. •De la jaro 1178, kiam konkeris la urbon la VIRGINE MARTA JESUS CHRISTUS NATUS
venkanta Saladino, ĝi estas mahometana moskeo. EST. Apude vidikas la loko, kie kuŝis la Savonto
Paska dimanĉo! La diservoj de la rom-katolikoj sur pajlo, kaj kie oferdonis la reĝoj. Preĝas aŭ
okazis en Ia frua mateno. Poste lajnis, ke subite la almenaŭ silente meditas ĉiu vizitanto.
kalendaro estis returnita. Eksvarmis la homoj kun ( Jaffa) ĉe la Maro estas urbo malnova. Tel-
arbaro da palinfolioj. Estis nur la Palma Dimanĉo Avino, apude. estas urbo ire moderna kaj tute he-
por la grek-oriodoksoj.Sed spite de la duobla festo- brea. La klimato estas belega. Post la Balfour-
tago la negoeoj prosperis en ĉiu butiko. Mi vagis Deklaracio venis judoj el ĉiuj mondparto . cent-
•
kaj vagis. Senĉese mi trovis novajn bildojn ro- mil° en deka da jaroj. Aperis urboj, fabrikoj. vi-
mantikajn. laĝoj. kamparuj kolonioj, grandaj oranka•baroj,
Kiam miaj filmoj fine ellerpikis. mi iris hej- grenkampoj. legomkardenoj. Konstruikis propraj
men. Mi estis la gasto de la familio Larlovieki, tre hospitaloj. klinikoj. infanhejmoj. muzeoj. grava
afablaj judaj satuideano . T.a du malgrandaj knab-
•
universitato. Vere oni devas admiri la grandiozan
inoj rapide adoptis min kiel ludkamaradon. Mi laboron.
plenumis iliajn religiajn fastotagojn kaj ankaŭ la vilaĝo kun 300 araboj. kuŝas en la Valo
miajn. Mi fervore mankis la sensalan panon, kiu de I Jordano. De Jerusalemo la aŭtostrato falas
.
estas nomata „mara". konstante kaj forte. unue tra pa1tejoj kaj fine tra
Mi faris diversajn vizitojn al la 6ardeno de .:tonaj dezertoj.
Getsemano, kie vidikas ankoraŭ la olivujoj, inter La Morta Maro, 80 kilometrojn longa. kuŝas 400
kiuj Jestto suferis agonion, kaj al la Oliva Monto, metrojn sub la nivelo de la maro. Tio estas la plej
de kies deklivo kaj pinto oni ĝuas grandiozajn el- malalta punkto de la mondo. La Jordan() alportas
rigardojn al Jerusalemo. Minaretoj, turoj, kupoloj sep milionojn da lunoj da akvo ĉiutage. kaj tiom la
kaj maro da ebenaj tegmentoj. maro konstante vaporigas. Mi banis min en la sal-
saturita akvo, kies meza denseco estas 1,2. Estas do
neeble komplete subakviki.
Vizitoj al la Jordan°. al la laŭdira Tombejo de
Beilehemo rbe io kun 10 000 loka n oj ; pres- Moseo kaj al aliaj sanktaj lokoj. Ĉarma kaj viv-
kaŭ ĉiuj estas kristanoj. ei kuŝas 7 kilometrojn plena arabino, al kiu mi donis bonan sidlokon en
de Jerusalemo. Estas belega promeno tra iom rokaj de mi uzita aŭtomobilo. postulis de mi bilk.4ion.
paŝtejoj. kaj sub multaj torditaj olivarboj. Okaze Sed ŝi estis nur sep-jara.
192
Scherer 14 193
Post publika parolado en la IMCA de Jerusa- jesuo sin montris al la apostoloj transfigurita —
lemo. mi fine devis foriri cle la Sankta Urbo. Ven- irkaŭata de ĉ:iela brilego.
drede mi veturis per aŭtomobilo kun aliaj turistoj Vizito al la Lago de Genesareto. Ĝi kuŝas 200
al Nazareto. Estis trihora mirinda vojako sur la metrojn sub la marnivclo sed estas etirkailita de
dorso de longa montot-'eno. En la Valo de Siliemo verdaj montetoj kaj freŝaj herbejoj. De Tiberiaso
haltis momenton por rigardi la puton, laŭdire fos- mi faris ekskurson al Kafarnaumo. Tri horojn por
itan de jakobo, kie parolis jesuo al la virino de iri kaj tri por reveni. Mi renkontis multajn izolajn
Samario. Ni pasis tra Napluso, tre antikva araba arabojn. Jen juna knabino kun longaj nigraj
urbo kun 25 000 lokantoj. Ni salutis la monion haroj kaj same nigraj okuloj, blanka robo, sunbrul-
Garizimo, sur kiu vivas la Samarianoj, tribo kin igita vizaĝo kaj dentoj blankegaj; longa paŝtista
hodiaŭ nombras nur. 120 personojn. Bclegaj viroj, bastono kaj ŝafoj nigraj kaj blankaj. La Biblio an-
sed malrunliaj virinoj. Kiam knabino fariĝas ma- koraŭ vivas en Palestino. .Reveno aŭtomobile de
tura. li devas edzinigi al la plej aĝa fraŭlo, kiu Tiberiaso tra Kanna al Nazareto. En Kanna iam
devis jam, tro longe atendi. Edzo maljuna. edzino akvo estis transformita je vino.
,junega — rezulto multaj knaboj kaj nur malmultaj Haifo! Gravega havenurbo, unu horon cle Na-
knabinoj. Kaj denove la fraŭloj devas longe atendi. zareto. Tipe araba urbo kun mallarkaj stratetoj,
Baldaŭ ni flugis tra la ebenajo de Esdrelono, scen- mallumaj arkajoj, multa kriado kaj sennombraj
ejo de ~liaj grandaj bataloj. En la distanco sa- butikoj.
lutis la biblia Monto Taboro, formo de granda Vizito al Shogi Effendi, la ĉ'efo de la Bahaa ino-
d r r onglobo. vado. Li tre afable akceptis min en sia palaco kaj
Nazareto! Tre Unua kaj romantika urbo sur klarigis, kiel la granda Majstro Bandr•llah, kies
la deklivo dc monteto, la hejmo de Kristo dum. 28 -
scio estis ennaskita kaj spontanca, jarn antaŭ ses-
jaroj. Inter la multaj arabaj dometoj levikas bel- dek jaroj skribis, rekomendis kaj predikis unuecon
egaj p•ekejoj kaj modernaj lernejoj. Plej fama de la homaro, universalan pacon, egalecon de la
estas la Prekejo cle la. Anoneado, kiu enhavas la gro- viroj kaj virinoj, universalan helplingvon, ligon de
ton de la domo, en kiu la Di-patrino Mario aŭdis nacioj, kaj precipe religian unuecon, en kiu krist-
la vortojn de Gabriel(); „AVE MARIA. GRATIA anoj. judoj, mahometanoj, budhanoj ktp. trovos si-
PLENA . . ." Loko plej sankta por ĉ u k•istano. ajn plej altajn idealojn. Kaj hodiaŭ nuloj da baha-
Proksime staras la Fonto de _Vario, el kiu la Di- ruloj en la tuta mondo uzas Esperanton.
patrino liutage portis freŝan akvon al sia donu). I..a Monto Karmelo, proksime de Haifo, estis
_Ankoraŭ hodiaŭ venas ka,j iras kun orienta mal- kovrita de tapiŝo el sovaĝaj floroj. .Abundis nar-
rapideeo virgulinoj kaj maljunulinoj, kun kruéoj cisoj, anemonoj kaj eiklamenoj. Sur la okcidenta
sur la kapoj. Oni preskaŭ forgesas, ke dume pasis .
nazo de la monto, alte super la maro, staras mo-
du mil jaroj. nafiejo kaj la Prekejo de Monto Karntelo, en kiu
La Monto Taboro certe meritas viziiad►n. Mir- vidikas mirakla statuo dc la Di-patrino Mario kaj
inda elriga•dejo. Okeidente salutas la Mediieraneo groto, en kiu logis Elio, la profeto. Venas kristanoj,
kaj oriente la Jordan°. Belega ĝardeno. prekejo judoj kaj mahometanoj por prelki en la loko mult-
ka,j monaliejo — ĉ:io por memorigi, ke sur tiu loka eble sanktega. Oni 'luas elrigardojn ensorĉ'ige mir-
194 1 4* 195
indajn al la vasta maro kaj norden al la marbordo
de Fenieio, kies historio vualikas malklare en pro- TRA_ SIRIO KAJ TURKUJO
funda antikveco.
De tiu loko mi diris adiaŭ al Palestina ĉar mi Veturo de llaifo al Bejruto en privata artiomo-
Il e kurakis esperi je dua vizito. Sed kiam ajn mi
bilo. Pli bela ol sonĝo. Fervojo ne ekzistas. Nenio
aŭdos aŭ legos frazon el la Biblio, revenos al mia maltrankviligas la historian marbordon de la iam
memoro mil revaj bildoj. glora Fenicio. Survoje Si. Jean iama ka-
valira urbo, hodiaŭ nur rava bildo. Blankaj domoj
sur duoninsulo, inter bluega maro kaj eĉ pli bluega
ĉielo. Landlimo — fino de Palestino, komenco ac
Sirio. franea mandata teritorio. Ni veturis tra Tiro
kaj Sidono, urboj naskitaj en profunda antikveco.
Ni vidas multajn bone kulturitajn bienojn, en kiuj
kreskas orankoj, migdaloj, abrikotoj kaj bananoj.
Ankaŭ Bejrulo estis iam gra-ea urbo fenicia.
Plurfoje detruita kaj rekonstriiita. Hodiaŭ ĝi ha-
vas gravajn universitatojn, belajn pregejojn, mir-
indajn moskeojn, avenuojn modernajn kun eŭro-
paj vendejoj kaj grandparte orientaj koloroj.
Per aŭtomobilo al Damasko. Trans la Libano-
non kaj la Anti-Libanonon, du famaj montoĉenoj.
Veturo 144-kilometra en nuraj tri horoj. La fer-
vojo bezonas tutan tagon. Grimpas la Ioseo krute
kiaj zigzage tra mirinda pejzaĝo. Vilakoj, monali-
ejoj. vilaoj de Bejrutanoj kaj eĉ de egiptaj riĉuloj,
sur altaj deklivoj. Ĉiam pli alten, fine ĉe alt-
eeo de 1600 metroj ni atingas la 'dorson de la Li-
hanono. Malsupren ni flugas kaj trans la vastan,
fruktodonan valegon de Bekaa. Trans la duan
montoĉenon, kaj fine — Damasko, oazo en la de-
zerto.
Damasko estas la plej granda urbo en Sirio kaj
la plej interesa en la tuta Levanto. Venis el Da-
!nasko Eliezer, la servisto de Abrahamo en la jaro
2100 antaŭ Kristo. Venis al Damasko Sankta Paŭlo
tuj post la morto de jesuo._ la tuta mondo
aĉetis en Damasko. _nkorai hodiaŭ la damaskaj
bazaroj — longaj stratoj kovriiaj per altaj ark-
196 197
aĵoj — estas famaj en Ia tuta Oriento. Mi aĉetis
tipan blankan araban kaptukon el silko. nomatan
kefije. Krom tiaj kaptukoj. la viroj portas fezojn
kaj turbanojn.
La urbo estas vera labirinio. Bona gvidanto
estas tre rekomendinda. Do la loka dclegito s-ro
Wafik-el-Yafi min akompanis al diversaj vidind-
ajoj. La rnoskeoj estas multnombraj, sed oni devas
serĉi ilin en Ia bazaraj labirintoj. Vizitoj al la Ci-
tadelo. al la mailzoleo de Saladino, la granda mos-
lema konkerinto. La fama Rekta Strato ne estas
tute rekta. Sed antaŭ du mil jaroj tio ne gravis —
nek hodiaŭ. Ĝi estas mallarg a sed preskaŭ. 2 kilo-
-
11. *****
.• I or*.•••
•• •••
*
• 411 •
•• •
(
•
•
•••• • •,11 GREKLANDO
• ••
- 1•••
•• LA NASKEJO DE LA BELAJ ARTOJ
••
edzino de Menelao.
La postan tagmezon, mia blanka ŝipa „Da•ia"
alvenis en I' ireo, la haveno de Metio. Salutis min
verdaj standardoj kaj grupeto da samideanoj. Fer-
voje ni atingis Atenon. Kortuŝite kaj ktm sia res-
pekto mi metis mian piedon sur la. teron sanktegan.
Ateno, la hejmo de la belaj artoj kaj klasika
literaturo, la centro de la scioj kaj naskejo de la
filozofio,
— la urbo, de kiu radiis al la tuta mondo
La voio de s-ro Scherer tra Eftropo kaj (supre maldekstre) tra Usono
nova civilizo, kiam ankoraŭ dormis la resto de
Eiiropo.
204
205
religiaj trezorajoj. El la distanco salutis la Golfo
Hodiaŭ Ateno estas eleganta kaj moderna urbo
kun grandaj bulvardoj, palacoj kaj placoj, belaj de falero.
11i ofte revenis ĉe la sunsubiro kaj dum plen-
ĝardenoj kaj parkoj, elegantaj vendejoj, teatroj, lunaj noktoj. Sub la mola lumo de la pleduno la
muzeoj, bibliotekoj, universitatoj kaj antikvaj
ruinoj sur la Akropolo aspektis eĉ pli ensorĉigaj.
prekejoj. La lertaj samideanoj Polymeros kaj Ya-
Silentis la blanka marmoro. Nur de la urbo, krute
tropoulos min gvidis al multaj el tiuj vidindajoj.
kaj profunde sub nia aliaj°, alidikis malfortaj
S-ro Douzinas min gastigis dum du tutaj semajnoj.
signoj de Ia nokta vivo. de la homaj foriiiikoj, kiuj
La plej elegantaj kafejoj trovikas laiilonge de la
venas kaj iras. dum ke la Akropolo senmove rest-
Universitata Strato. Same kiel en Parizo, ili okupas la roka altaro de la greka
ankaŭ la trotuarojn. La riĉaj Atenanoj volonte tie adas. Itegojn gi vidis —
206 207
jaroj. Intervjuoj kun grekaj filinsteloj. Ekskurso
ĝeroj. Frosiumis niaj piedoj. nazoj kaj manoj . . .
kun gajaj studentoj al la historia Golfo de Falero.
Vespermanĝo en kaduka vinejo. Subite la aiitobuso Tre bela estis ekskurso al Elecizo, urbeto tran-
ekvetu•is, preter pasis antaŭ niaj okuloj. Granda kvile dorinanta ĉe la Golfo de Salamo. loko de
konsterno. Ni decidis ekmarAi. Tio estis la sola grandaj bataloj inter la persoj kaj grekoj— antaŭ
solvo. Sed ĉiuj estis bonhumora kaj gajaj. Je la
•
2400 jaroj. Kun la samideanoj Polymeros kaj
deka vespere ni atingis iom grandan vilaĝon. Ni Yatropoulos mi vizitis•la minojn de la iam majesta
dungis ĉaron kun du kolosaj radoj. Sola veturilo Templo de Misteroj. Sei4 fakte estas misteroj en la
havebla. Ĉevalo kaprica. Strato malbona. La tuta Greklando, misteroj historiaj kaj misteroj ro-
*ĉar° terure balanciĝis. Nia sidloko mezuris nur mant i kaj.
unu metron kvadratan. kaj ni estis kvar dormem- Kiam mi sur la vaporlipo ..Lainartine forlusis
-
litoj. Niaj kruroj baldaŭ doloris, sed pro laceco ni Greklandon, mi longe sidis sur la ferdeko kun
tamen d.ormetis. En dormo ni ĉirkaithrakis unu la krajono kaj n►tlibro en la manoj, kaj mi lasis la
alian por ne fali malsupren. 'fiel ni veturis dek ondojn kaj ventojn dikti al mi kantojn pri glora
kilometrojn. En pli granda vilaĝo ni trovis Linio- popolo.
buson, per kiu je la noktomezo ni atingis Menon.
Vere amuza kaj neforgesebla Maratona a veni cr ret o.
208
Scherer 15 `'09
Nokta vizito al la Vesuvo. Estis tre interesa
EN LA SUNA ITALUJO aventureto kun juna samideano. Kelkhora grimp-
VATIKANA URBO ado tra vinberejoj kaj trans Ittfokovritajn dekliv-
KAJ EN LA PLEJ IIIALGRA DA RESPUBLIKO ojn. Sube en Napolo brilegis maro da lampoj, kaj
DE LA MONDO S.MARINO supre densa stelaro. Estis tute senluna nokto. Des
pli bela kaj mistera estis, je la 3 a matene, Ia bildo
-
)15
188 metroj. Altega tegmento kaj kolosa kupolo, <;iam kun plej kompetentaj gvidantoj kiel la sam-
kiu levikas 133 metrojn. Skulptajoj ĉie de apostoloj ideanoj s-ro La Culla. Prot . D-ro Bruno Migliorini,
.
kaj ankeloj, m.ozaikoj, altaroj, fenestroj kaj grotoj. s-ro Pace kaj multaj aliaj. En eitt lando samide-
Nur la plej famaj artistoj laboris por beligi la ĉef- anoj, kiuj amas sian patrolandon. Kiom pli interese
prekejon de la katolika mondo. ili povas ĉion klarigi ol sekaj gvidlibroj kaj pag-
Fine vizitoj al la Vatikanaj Palacoj, kaj al la. ata) gvidistoj!
Sikstina Kapclo. Ili estas vere muzeoj de plej mir- Teatroj! En la lando de Verdi kaj Caruso!
indaj artajoj. Dum irrtaj duontagoj nll vagis tra Opero! Prima donna. Entuziasma publiko, kiu
artgalerio • , bibliotekoj kaj koridoroj. Preskaŭ mil ŝatas arton kaj amegas muzikon. Romanoj. kiuj
ĉambroj kaj eambregoj plenplenaj de pentrajoj fieras pro sia historio kaj kulturo. Jen mirinda
kaj gobelenoj, skulptajoj el marmoro kaj bronzo, prezentado. Vibras la koro de ĉiu vera italo. Jen
juveloj, oro, agento, mebloj, libroj, vazoj kaj mo- perfekta klini fino kun eleganta gesto. Ekstazo, en-
zaikoj; kolonoj, freskoj kaj pentritaj fenestroj. tuziastito. aplandegoj, . . denove, denove!
Verkoj de Giotto, Raffaelo, Pcrugino, Michelan- Mi ne malmulte fieris, ke en la Urbo Eterna mi
gelo, Bernini, Boticelli kaj multaj aliaj famaj povis doni paroladon, nome al la ju•nalistoj dc la
majstroj. Aŭdiencoj ĉe la kardinalo Pelizzo kaj ,,Stant pa Estera".
Pio XI-a. Estas ja multaj regnaj prezidantoj kaj
reĝoj, kaj miloj da urbestroj, sed nur unu Papo en
la mondo.
La rfibero, kin zigzagas tra Romo, kaj la masiva. Floren•o—
la hejmo de Dante, la urbo de flo-
„Caste] Sant' Angelo" estas jam centmil-foje foto- roj. a l iA gravega centro de artajoj de pasintaj jar-
grafitaj. Pontoj belegaj, ornamitaj per angeloj, centoj. Estas kolosaj galerioj en la tuta urbo kun
transas Ia historian riveron. famaj pentrajoj, kies kopioj pendas en la hejmoj
Sur la Via Appia, la grava imperiestra de ĉiuj landoj. Se.nnorabraj prekejoj kaj mirindaj
strato konstruita antaŭ 2200 jaroj, mi atingis la palacoj ankaŭ ĉi tie, kaj vastaj placoj kun fontanoj
distrikton de la Katakomboj. Kun kandeloj en la kaj turoj famegaj. Tamen estas pli do11.:a. 1a „at-
manoj ni faris funebran marŝon tra longaj, mal- mosfero' ol en la Rondo fiera. Estas atmosfero de
varmaj, profundaj lundoj, malsupren kaj supren. floroj kaj eterna ripozo. Kaj sonas muzike la lin-
li antome la ombroj de niaj kapoj movikis sur la io(► Utila el la bulo de eiu Florencano. Kaj kiel so-
misteraj muroj. La voĉo de la gvidisto harmoniis norda muziko sonas Esperanto el la buŝo de la ler-
kun la .iombeja atmosfero. taj italaj samideanoj. Jen la rivero kun la roman-
Sekvis -vizitoj al la Panteono, al multaj aliaj tikaj pontoj, sur kiuj iris la neforgesebla Dante.
prekejoj kaj palacoj, al la preskaŭ vivanta marmo- Preskaŭ oni vidas la spiriton de la granda poeto
ra statuo dc Moseo, al aro da vere gloraj kaj ko- vagi tra la ntallargaj stratetoj pensante. Jen
losaj monumentoj, tra luksaj bulvardoj, tra mal- sola kaj jen kun samideano mi faris ekskursojn
novaj stratetaj labirintoj, al la ravaj parkoj, ĝar- al verdaj montetoj, murmurantaj riveroj, al .kaste-
denoj kaj terasoj sur la Monto Pincio kaj al aliaj loj kaj monaliejoj en flora pa•adizo.
el la sep •omaj montetoj. al teatroj kaj filmfarejoj. Poste mi direktikis al S. Marin° — la plej mal-
214 3 I5
granda respubliko en la mondo. alte en la itala jen sonis italaj kantuj al miaj oreloj, kaj ensorĉ-
montaro. Ĉefurbo sur kruta montpinto. kaj kelkaj igite II I l enspiris la veneeian nunan! I kon.
vilakoj ĉirkaŭ kia bazo. Ci estas atingebla per Ankaŭ en Milano estas belegaj palacoj, muzeoj.
aiitobuso (25 km) de Rimini ĉe la Adriatika Maro. prekejoj. parkoj, galerioj kaj kasteloj. Oni ja ne
Belega dutaga ekskurso. Sur areo de nur 59 kva- povas pensi pri Milano ne rememorante la imponan
dratkilometroj vivas trankvile 13 000 lokautoj. Ili 1(atedralon de Milano. Sed Milano esence estas in-
estas popolo treege fiera pro sia glora historio, pro dustria kaj komerca urbego kun u.nt, miliono da
sia sendependeco de post la 4-a jarcento. Estas lolantoj. Cii kuŝas en la mezo de la f•uktodonega
malgranda ĉarma paradizeto, vere inda esti defend- lombarcla ebenaj°. Venas el Milano plej bonaj
ata kaj amata. Kaj eĉ tie Esperanto havas sian silkoj kaj salanto-kolbasoj.
reprezentanton. afablall pastron s-ron Seltimio Ni- En Milano min konstante ĉirkailis afablaj sam-
eolini. ideanoj. D-r° Canuto, s-roj Ink. Orengo. Ventura
Venecio — la plej unika urbo en Ia mondo. Sur kaj multaj aliaj estas grandskalaj organizantoj.
liaj sennombraj kanaloj veturas gondoloj kaj re- Tre multe mi kuis la privatan atmosferon en la
spegulikas marmuraj palacoj. jen la Placo de
• hejmo de la gesamid.eanoj Costantini. Parolado je
Sankta Marko, ĉirkaŭita de belegaj palacoj. Jen IA III vespere.
altega sonorilejo, izole staranta enmeze de miloj cla Estas en Italiijo 10 000 000 akreoj da vinberejoj.
sentimaj kolomboj. jen allogas la aelmirinda Prek- kittj en 1930 donis 36 000 000 hektolitrojn da vino.
ejo de Sankta Marko. fasado el marmoro kaj oro. K reskas boncgaj olivoj, kallanoj kaj grandaj kvan-
arkilektura miksaj() de stiloj bizantia. (rotika kaj toj da tritiko. maizo kaj rizo.
romana. Interne trovikas mozaikaj bilcregoj, mar- Fine mi faris belan ekskurson sur Ia romantika
moraj aliaroj kaj statuegoj. La ĉefa verko, la „Pala 1.ago de Komo. Sur blanka vaporŝipeto mi iris al
d'oro' brilegas kun 1000 perloj valoregaj kaj pli kiel ravo kuŝas sur centra landpinto. La
ol 1500 g•enatoj, smeraldoj, ametistoj kaj safiroj. longega, sed mallarla lago estas ĉirkailita de mon-
La Doka Palaco estas mirinda ne nur ekstere sed 10i. sur kies deklivoj kreskas kaŝtanoj kaj dolĉaj
ankaŭ interne. Venecio estus vizitinda jam sole pro vinlieroj. Ekskurso kun samideanoj de Komo al Ia
siaj marmoraj kaj oraj mirindajoj, pro la sennom- kruta pinto de la Monto Brunate. Sub niaj piedoj
braj palacoj, prekejoj kaj monumentoj. Sed kio ktuZis unu el la plej belaj italaj pejzaĝoj. Sur el-
donas al tiu urbo kian apartan kaj unikan ĉarmon, rigardeja lents► mi travivis kelkajn tre gajajn
tio estas la kanala labirmto. Kun samideanoj horetojti kun miaj esperantistaj amikoj. Kun glas-
ekskursis al la Liclo. lamondfama banloko. eto da bona itala vino mi diris adiait al la sun-
Denove brilis plenino b kaj invitis la akvo al k isata ita I it jo.
gondola veturo. Sen ia difinita celo mi glitis tra
diversaj kanaloj. sub pontoj kaj preter lumigitaj
palacoj. Mi revis pri ĉiuj la aliaj gloraj. plenlunaj
noktoj pasigitaj en landoj romantikaj. en japan-
lando. Angkor-Vat, Bali, Hindujo. Cejlono, en
Egiptujo kaj Palestino kaj sur la Akropolo. Sed
216 217
SVILANDO Jen pregejoturo kun la tipa malregula sonorila
muziko. Kampara knabino kun granda dorsokorbo.
Fine venis la plej granda gojmomento de mia Kaj tie salutas la vilaĝo, kie antaŭ dek jaroj mi
vojaĝo: mi revidis Svislandon, mian unuan patr- portis tro pezan 'ŝarĝon por laca nialjunulino. En
ujon. Ce la landliino en Chiasso envagoniĝis du sia hejmo ŝi poste rekompencis min per dolĉaj vin-
ĉarmaj dek-jaraj knabinetoj kun gaja babilado. lli beroj.
parolis .. . haltis mia koro por momento .. . ili ja Si vivis ankoraŭ. Kiam mi rakontis al li pri
parolis la tipan dialekton de Lucerno — Ia lingvon, Angkor-Vat kaj Javo, ŝi min rigardis, kvazaŭ. mi
kiun mi lernis de mia patrino. Senvorte mi aŭs- estus Ia originala Marko Polo.
kultis kun larmo en la okulo. Tro•subite kaj ne- En itala Svislando kreskas multaj vinberoj,
atendite mi aŭdis la lingvon tro proksiman al mia kaŝtanoj, figoj kaj floroj. Prosperas eĉ oranĝoj,
koro. citronoj kaj palmoj, kaj floras kamelioj, mintozoj
Kelkajn jarojn antaŭe mi estis forlasinta mian kaj flietnioj en miriga abundeco.
naskiĝlandon por viziti Amerikon. Sed USOTIO tiom En Bellinzona, la bela kantona eefurbo inter tri
plaĉis al mi, ke mi decidis tie fariĝi civitano. Kaj romantikaj kaj majestaj kasteloj, mi malaperis de
nun mi revenis Svislandon, eĉ ne trovante mian la esperantisto, horizonto. Mi alvenis por pasigi du-
patrinon, ear ankaŭ ŝi dume ekloĝis en Kalifornio. semajnan libertempon en la hejmo de onklino. Sed
Do mi revenis kun tre miksitaj sentoj. Mi estis tro multa kaj urĝa estis mia laboro. La sukceso
edzigita al alia lando. Mi juris gin ami kaj pro- de mia tuta eŭropa vojaĝo dependis de miaj lum-
tekti por eterne. Sed nun revenis al hejmo tre bildoj. ICK ilin promesis al la tuta esperantistaro,
kara, kiu donis al mi mian tutan edukon. Mi re- kaj estis mia tasko plenumi ĉion. plej bone, laŭ la
venis kun similaj sentoj kiel filo dankema, kiu vi- reklamo farita en „Heroldo de Esperanto". Do an-
zitas patrinon por lin estimi kaj admiri. stataŭ ripozi kaj promeni en la belega pejzaĝo mi
Jen vidu, mia vagonaro jam flugas laillonge de laboris fervore en la malluma 'ĉambro. Mi preparis
la Lago de Lugano. „Lueg rve sehbn de Luganer »liton da lurnbildoj de miaj negativoj. Dum lia du
Seer diris la du knabinoj kun infana entuziasmo semajnoj mi entute dormis nur tridek horojn. Mi
pro la vere mirinda pejzag.o — „Ho, vidu, kiom apenall sciis, ĉu estas tago aŭ nokto ekstere. Sed
bela, la Lago de Lugano!", same kiel mi tion faris estis laboro treege interesa, ĉar antaŭ miaj okuloj
en mia juneco. ree aperis la tuta mirinda vojaĝo. Mia koro kaj mia
Mi konas eiun vilaĝon kaj preskaŭ ĉiun mont- animo travivis denove la romantikon de Bali.
pinton, ĉar bicikle kaj piede mi kutimis vagi tra la Angkor-Vat kaj de la Taj-Mahal.
suna Tilino, la suda flor-balkono de la domo Svis- Kaj apenaŭ mi finis, mi devis forkuri por fari
lando. Mi eĉ; lernis 'lian italan lingvon kaj amis la paroladojn en diversaj anguloj de mia naskiĝlando:
popolon kun knaba entuziasmo. Mi sentis min, en Sed vojaĝante, mi vidis Svislandon dum tuta mo-
tiuj gloraj tagoj, kiel vera aventuristo, sur mia bi- nato. Mi faris rapidan viziton al la pacpalaco de
ciklo. Ho, dolĉaj rememoroj — dekstre kaj mal- Lokarno, kie kunvenis Briand, C:hamberlain. Stre-
dekstre. Ili flugas preter mia vagonara fenestro kaj semann kaj Mussolini por kuraci la malsanan
preter mia memoro. —
urboj kaj vilaĝoj. Eŭropon kaj kie en 1926 okazis konferenco de la.
218 219
En ĉiu arbo kantas birdoj. En ĉiu vilaĝo staras
estraroj de nia movado. Poste mi vojaĝis tra la pregejo. Alp-kabanoj, sunbruligitaj, invitas al ri-
altaj Alpoj de la Gothardo al la Matterhorn. Kie pozo. Estas ŝtonegoj sur la kaban-tegmentoj kiel
ajn mi povis ŝpari kelkajn horojn. mi grimpis al iu kontraŭventa protekto. Multaj centoj da fieraj
montpinto. Ze•mutt estas unu el la plej romantikaj kasteloj salutas de sur rokaj altajoj.
vilaĝoj en la. svisaj Alpoj, kaj diversaj el la gloraj Bovinoj sur ĉiu paŝtejo. Sed estas erara la
montpintoj ĉirkaŭe Inin allogis al ĉielaj regionoj. kredo, ke estas pli da bovinoj ol homoj. En Svis-
Oni ofte demandas min, kial la svisoj tiom ŝatas lando vivas preskaŭ kvar milionoj da homoj kaj
grimpi la. montojn. Estas multaj respondoj. Mi nur (111 kaj duona milionoj da bovinoj. Estas eraraj
personc pensas. ke estas tede, ĉiam supren la preskaŭ li niversalaj kredoj, ke estas nur montoj
Oni foje ŝatas rigardi malsupren. En la stadiono kaj ke tuta Svislando estas nur fromagfarejo.
rivalas la konkurantoj, sed en la montaro iras jun- Estas multaj belaj kaj modernaj urboj, kaj neniu
ulo kun avo, kaj ili ne estas rivaloj. Monigrimp-
ado edukas ne nur al persistemo, kurago, memfido,
sed ankaŭ al sento pri respondeco. Se unu falas,
k ulliim en la stratoj. Kaj oni ne portas la svisajn
ostilm►jn, krom en la montaro ĉe festotagoj. Por
veki la amon al malnovaj kutimoj oni arangas
eble mortos ĉiuj en la grupo. Sed el nulo da alp- kom nin Festojn. En ĉiu urbo kaj vilako estas kant-
istoj mortas nur unu. Mortas pli da homoj en itrup04 kaj intiziksocietoj. Ne nur fromaĝon kaj
usonaj stratoj aŭ eĉ en la lito. Kaj foje supre, ĝojas lignovizaĵojii oni faras en Svislando, sed ankaŭ
la animo kaj kantas la koro. al■ 11111 famajn horlogojn, brodajojn, juvelajojn.
Sube salutas dekoj_ da valoj, glaciejoj kaj lagoj, elektrajn lokomotivojn. turbinojn kaj âilispecajn
kaj cento da vilaĝoj. Cirkaii ni levi/0s milo da aliaj delikatajn maŝinojn. En la urboj prosperas fame-
pintoj, rokaj kaj negkovritaj. Estas grandiozaj konataj universitatoj.
vidajoj por la kamero. Vorioj ne sufiĉas por pri- Por la turistoj atendas hoteloj. luksaj kaj sim-
skri►i tiajn alpajn panoramojn. La Ilimalajo vid- pinj sed ĉiuj bonegaj. La hoteloj transira.s (le patro
ata de Darkilingo estas belega, sed tro malprok- ol filo kiel heredajoj. La svisaj hoteloj estas en la
sima. Sur la Gornergrat, supre de Zermatt, oni tuta mondo konataj. Ne nur f•emduloj, ankaŭ la
preskait kredas, ke oni povas tuŝi la majestulojn arnase en la dimanĉoj kaj en la fe-
kiuj brilas en blanka gloro. Inter la rokoj saltas rioj. La montegoj kaj montetoj estas nerezisteblaj
ĉamoj, kaj sube en la a•baroj vagas la kapreoloj. magnetoj por la svisa animo. La svisa fervojaro
Sur la herbejoj sin paŝtas bovinoj, kaproj kaj estas same konata. Ĉiuj gravaj linioj veturas per
ŝafoj. Al mia orelo venas la sono de tnalproksima elektro, kio estas aparte agrabla pro la centoj da
ŝaŭmanta rivero, de jodloj, alpokornoj kaj de bo- tondoj. Ankaŭ abundas aŭtostratoj bonegaj en Ia
vin-sono r i 10 j ebenajoj kaj sur la altaj montpasejoj.
Malsupre ni paŝas tra herbejoj tute flavaj aŭ
ruĝaj, blankaj aŭ bluaj, ĉar ili estas kovriloj de
floroj — nareisoj aŭ krokusoj. alporozoj kaj ane-
monoj kaj multaj aliaj. Logas edelvejsoj de sur En Berno, la historia ĉefurbo. min salutis D-ro
danĝeraj loketoj. Svislando estas vera Edeno, kiajn Spielmann, tre malnova kaj kara amiko. kiu min
kreskas la floroj, en la herhejoj kaj sur la arboj.
221
9)0
igis lerni Esperanton. Li ĝojis kaj videble fieris, ego la salono estis plenplena de miaj malnovaj
ke li estas mia Esperanto-patro. Mi mem de tiam konatoj, kolegoj, instruistoj kaj bankestroj. Trem-
fariĝis multobla „p•aavo". etis mia koro, ĉar tio estis mia unua germanlingva
Mi fariS vizitojn kaj parte parolaclojn en Ĝ;e- parolad o post multaj jaroj. Mi estis vere surpriz-
nevo, Lozan.0„ Friburgo, MOrges, Berno, Zuririo, Ba- ita. kiam mi aŭdis la fortegan aplaMon kaj poste
selo, en la Jura-Montaro, en Langnau kaj eu legis en la gazetoj nur varmajn laŭdojn. Mia nask-
kelkaj aliaj lokoj. Sekvis mirinda ŝipveturo sur la iĝhindo min bone akceptis — sed jam mi devis
Lago de Cienevo kaj vizito al la Kastelo Chillon. forkuri.
Kaj fine kelkajn tagojn en Lucerno, mia svisa
hejmurbo! Citi strateto estis konata. Ĉiun pinton
ĉirkalie mi konis persone. Jen la majesta Monto
Pilato„ mia malnova amiko, kaj tie Stanserhorn,
Biirgenstock kaj Rigi. Kaj jen la bela promenejo,
la Leona Monumento kaj la turoj de 1 fortikaj°.
Ho kiel dolĉa estas tia revido! Jen veturo sur la
romantika „Lago de la Kvar Kantonoj" al Vitznau,
Weggis, Brunnen, Gersau, al la Tell-Kapelo kaj al
la „Riitli", kie la svisa konfederacio ckestis en la
jaro 1291. Kiel en fjordo la lago zigzagas inter la
krutaj montaj deklivoj. La okuloj vagas de la
verdaj lagobordoj kaj ĉarmaj vilaĝoj al abio-arb-
aroj, altaj paŝtejoj kaj blankaj majestuloj. Kiam
subiras la suno, ruĝiĝas la pintoj en mistera lumo.
Estas lin lumo, la „alpa ardado", kiu restas en la
memoro de ĉiu sviso en fremdaj landoj. Estas la
memoro je tiu alpa fenomeno, kiu kazas nostal-
gion en la svisa koro.
Kun la membroj de la Esperanto-Klubo de Lu-
cerno kaj Gersau mi promenis sur la pinton de la
Biirgenstock. Estis ekskurso tre bonhuniora —
kiel diras la svisoj. S-ro lluber estis la
unua samideano. kun kiu mi siatempe parolis Es-
peranton. Similajn feliĉajn revidojn mi havis kun
la sinjoroj Liniger, Rotach, Pedrazzini„ Jayet. Vi-
tal-Vital, Sachse. Hammer„ Wynistorf, s-ino Blittig
kaj diversaj aliaj samideanoj.
Publika lumbild-parolado en niia hejmurbo. ei
estis tre granda sukceso. Spite de seuesperiga pluv-
222
).2 3
ĜENEVO tian kolosan laboron. Sen vi, mia vojaĝo ne estus
tiel bone sukcesinta. Mi vere miras, kiel vi, sidante
Kun granda scivolemo kaj antaŭĝojo mi veturis (;enevo, povis ĝis la lasta minuto kalkuli kaj
al Gettepo, la sidejo de la Ligo de Nacioj kaj de la
Centro de Esperanto-movado. Kiel aspektos la
brganizi paroladvojakon tra 43 landoj!" Sed venis
kun rideto la malakcepta respondo:
viro, kun kiu mi interŝanĝis leterojn preskaŭ ĉiu-
tage de du longaj jaroj? Kiel min akceptos tiu di- „Multan dankon! Ne menciu tion! Mi nur faris
mian de%on. Multan laboron mi faris en mia hejmo,
rektoro de ICK, kiu tiel modele organizis mian
vesperoj kaj dimanĉe, ĉar la kutima oficeja
mondvojaĝon tra 43 landoj ? ? laboro ne lasis sufiĉe da labortempo. Mi laboris
Haltas mia vagonaro. Estas kostumfesto en multajn vesperojn por tralegi viajn leterojn, ra-
Genevo. Miloj da homoj svarmas ĉirkaŭ la staci- p►rtoj► kaj artikolojn, por pripensi kaj prepari la
domo. Sed jen venas s-ro Kreuz kaj min savas el regiondojn kaj por fari la ampleksan korespond-
la kaoso. Kvankam iom „ampleksa'`, li estas viro
f►don kun la naciaj societoj. Sed tamen, mi nur.
ire clasta kaj vigla. Tuj ni iras al la nova oficejo inri» onian devon por Esperanto."
de la Internacia Centra Komitato, kvin minutojn
Vt•re, kun liaj oferem.aj samideanoj ĉe la kapo
de la stacidomo kaj de la liphaltejoj, en n-ro 11 ili ln movado, ja devas progresi Esperanto.
de la Rue du Mont Blanc, bela ĉefstrato de Genevo.
,
prezentita al mi pro servoj faritaj al nia movado, min ia momento por montri,• kion mi kolektis, al
kaj speciale al UEA. grandaj publikoj, sur arĝentaj ekranoj. Mi havis
invitojn el preskaŭ ĉiuj landoj de Eŭropo. ICK eĉ
ne povis akcepti ĉiujn, ĉar mia tempo estis limigita.
ht la kvar lastaj monatoj de 1931 mi faris du cent
poroladojn en deko da landoj. Sed unue mi iris al
Universala Esperanto-Kongreso en Krakovo.
Svislando mi veturis tra Munfieno al Prago,
kaj post mallonga halto kun tre afablaj samideanoj
tni ekNeturis al Krakovo. Min akceptis ĉarma kaj
energia pola fraŭlino, kiu tuj min enpakis en aŭto-
mobilon kaj tnitt akompanis al mia loĝejo.
krakovo, iama reĝa metropolo de Polujo, pre-
ornt►s kristalite la malnovan polan ku lturon. La.
VaveUkastelo, la 41 prekejoj. 34 monafiejoj, 8 si-
nagogoj kaj alia j arkitekturaj vidindajoj pruvas la
Npiriinn potencon de la mezepoka. Polujo. Muzcoj,
universitato, parkoj, kaj ducent mil logantoj.
Ett la tuta urbo flirtis verdaj standardoj kaj
flagetoj. Preskaŭ 'ĉiu restoracio, hotelo kaj vend-
ejo estis ornamita per verdaj steloj. Eĉ polieistoj.
tramistoj, kelneroj kaj kelkaj vendistoj parolis Es-
peranton. Sajnis. ke la tuta logantaro volas parto-
preni en la mondfesto de l' esperantistaro.
Kongresejo. Sur tablo en la akeeptejo kuras
eentoj da pakajoj kun la kongres-dokumentoj. Sur
mia kongreskarto staras la numero ..1". Krome ni
ricevas praktikan kongreslibron kaj belan gvid-
to• 227
226
libron tra Krakovo. Ne mankas poŝtoficejo. banko,
ltbrovendejo, bufedo. Jen min kore salutas la polaj
4 41111 ideanoj, la meritplena Prof. Bujwid, f-ino Lidja
229
Malferma kunsido en la salonego de la Katolika landoj. Genjo, mia pala kongres-amikino. dancis
Domo. Sur la podio sidas la ĉefuloj, kaj malsupre ►irinde.
milo da aliaj samideanoj. Muziko, radio-disaŭdigo, „Festivalo" estis la plej bela kaj vere unika
paroladoj, salutoj, kurakigaj vortoj, entuziasmo. prezentado — en la kortego de la majesta Vavelo.
aplatidegoj. Sekvas la Interkonatila Vespero, kie Nol, ►rkestro. horo, fama kantistino; kaptantaj
oni dancas, renkontas pliajn samideanojn kaj faras polaj otelodioj flugas Al la steloj kaj penetras en
novajn amikojn. Mi multe ĝojis revidi s-ron kaj koron.
Slinger, kiu vojaĝis kun mi tra granda parto de 1 41 1 iteratura Mateno estis tre sukcesa aranĝo
Azi.o, sed restis en Javo. kun (ia% eminentuloj sur la programo.
Dimanĉe okazis 'diversaj di-servoj kaj poste in- irito al Vieliclko (Wieliczk n), la fama salmin-
-
aguro de Ia nova Strato de Zamenhof. Sekvis rjo kun 110 kilometroj da subteraj koridoroj en
vizito al la Vavel-Kastelo. komuna kaj multa pri- rtnkoj. Subtera katedralo kun belegaj lustroj
vata fotografado. Gesamideanoj el ĉiuj mondpartoj rl krinialst salo, vere fabela bildo. kiam lurnigata
volas esti fotografataj kun la mondvojakanta .,Spe- pvt elektro. Estas statuoj el salo. Estas subteraj
-
ciala Delegito . Ili ĉiuj min konas umtavide Mil la lawoi, kaj jen kolora salonego. Muziko, dancado,
multaj bildoj aperintaj en „Heroldo". Multaj petas — profunde sub la tero. S-ro Kreuz en la
mian atitogramon. Kiu viro kurakus rifuzi al pori ti ripan kitelo kaj kun fezo-simila ĉapo
ĉarmaj ridetoj! Sed, jen venas juna samideano kun inepektas u►ud nia ĉarma hungara samideanino Ja-
tridek poŝtkartoj, ĉu mi eble bonvolus . .. Tamen! kiel forka paŝa.o.
Sekvis komuna ekskurso al la Wola-arbaro. Okazis Mi multe ŝatis la polajn mankajojn kaj frand-
cetere diversaj koncertoj, konkursoj kaj eks- aĵojn, speciale bodoinka (glacia supo) kaj pie-
kursoj. rf►jki Intirtelkukoj kun kremo). Kelkaj samide-
Laborkunsidoj. Partoprenas ĉiu serioza samide- att4► kun delikataj stomakoj plendis pri la mank-
ano. Oni aŭdas kelkajn vere interesajn kaj grav- njoj, svd — post mia longa vojakado — jam
ajn paroladojn. Min aparte interesis la vortoj de havis tre internacian stomakon. Ciukaze mi sentis
s-roj Kreuz kaj jun.g. Feraj fakuloj kaj spertuloj tuin bonege kaj feliĉa en Krakovo dum tutaj dek
It►lynj.
en sia respektiva fako.
En Ia kadro de la Somera Universitato parolis i unun Kunsido. Ĝenerala dankado, gratuloj,
D-ro Pitlik, Prof. Kaitahara; kaj mi volonte sekvis oraj ~(1111(4 telegramoj, kurakigoj. Emocia parol-
inviton anstataili profesoron, donante lumbild-pa- ofl► de D-ro Felikso Zamenhof. Muziko. Larmoj
roladon pri Japanujo kaj Bali. en ĉies okuloj. Fermo de la kongreso. ..Ĝis la re-
Fakkunsidoj okazis ĉiutage en ĉiu angulo de la vido en Parizo!" diras ĉiuj, }fore kaj unu al la alia.
kongresejo, por UEA, Heroldo, K. R., Ĝenerala Estr- „Vivu Krakovo!" „Vivu Esperanto!" Vivu!
aro, kuraeistoj, instruistoj, Baha-anoj,poŝtistoj,
virinoj, pacifistoj, Oomotanoj kaj multaj aliaj istoj Kongreso denove estis ti n ita.
kaj anoj.
Jen la Tnternacia Kostumbalo. Frakoj, naciaj
kostumoj, muziko, dancado kun belulinoj el multaj
'30
•
FEST-ATMOSFERO a
o
EN POLUJO - N
E
D
adoj kaj kantoj; Adamo Zamenhof. Filo cle Ia
.
°E
kunveno en la Urbodomo. Jen Lid ja Zamenhof:, la
de ĉiuj ŝatata filino cle nia majstro. senparole donis 2 :3+
11,1
al mi karton. Estis invito al „taso da teo" en la La-
2. 2
menliofa hejmo, domo 41 en Ia Kr6lewska-strato. , .0
majstro, kun kiu mi havis la feliĉon paroli cn llialistoko! La naskiAur►o de Zamenhof! Grupo
Nurnbergo. Ni vidas multajn Zamenhofajn relikv- da samideanoj min kondukas al la Zamenhof-nask-
ajojn, oran medalon, lian skribotablon, librojn. itd►mo, ĉe la Zamenhof-strato en malriĉa kvartalo.
Adamo montras al ni filmon de la Krakova kon- Malnova kaj malofta ligna domo kuri primitiva ar-
greso. Kaj, subite, en la mallumo, kvazari rcaper- kitekturo. kurbitinta ŝtuparo kondukas al
anto, viditis D-ro L. L. Zamenhof. Kun libro en la la supra, su►tegmenta etaĝo en la iom mizeran lot-
mano la majstro parolas al ni, kun oratora gesto, «tion. Mi vidas la dormoĉambron, en kiu naskitis
kun entuziasmo, fervoro kaj amo. Estas silenta In innjottro la 15-an de decembro 1839. Estas emocia
filmo — sed ni ĉiuj bone komprenas, kion li estas momento. Mi faras enskribon en la Oran Libron
diranta. Kun emocio kaj kortuŝo ĉiu el ni faras knj fotografas fervore. Mi vizitas la Monumenton
firman rezolucion labori por Esperanto kaj, tiel, de Zamenhof, la vojevodon kaj aliajn ailtoritat-
por la interkomprenito de la homaro. Mi estas ill►jn. Estas multaj vidindajoj, sed . .. ,,Mi devas
certa, ke tiu invito restos neforgesebla travivajo en ekveturi norden".
la memoro kaj koro de ĉiu partopreninto. ti-ro Sopiro protestas. Benjo protestas. Pro-
Jen venis mia sola, vera libertempo dum mia tentan Genjo kaj multaj aliaj ĉarmaj samidcaninoj,
longa vojaĝo. Unu semajnon en la hejmo de la tre ĝis nun min fidele akompanis. (Kelkajn tagojn
afabla s-ano Prabucki, poŝtestro de la pola urbeto antaŭe ili estis ludintaj Esperantan opereton nom-
Milosiarv. Mi vere urbo bezonis ripozon kaj estis bati: „Ho tiuj fremduloj!") Mi insistas. Ili insistas.
tre kontenta ricevi tiun ĉi inviton de la familio de 8-ro Sapiro koleretas. La belaj fraillinoj ĉarmas
mia malnova korespondantino Rutka. La tuta fa- per nerezisteblaj ridetoj. Ho tiuj fraillinoj! En
milio zorgis por mia komforto. Mi pasigis kelkajn llinlistoko estas multaj. fervoraj, belvoĉaj kaj
tre kojigajn tagojn en la pola kamparo. Dum la »vekaj samideaninoj. Kaj, ho, kiom muzike ili pa-
tuta tempo mi faris nur unu paroladon, nome cn la
-
rolas Esperanton! „Nur ankoraŭ hodiaŭ vespere!"
-
kastelo de la nobela familio Koŝcielski al dudek ili ripetadis. Kaj mi — malforia, senarmila fraŭlo
personoj, de la oka ĝis noktomezo. . kion mi povis fari? „Nu bone, sendu tele-
.
Tro rapide mi devis forkuri al nova laboro. Mi :mit:ion irl Rigo, ke mi malfruitis kelkajn horojn!"
flugis tra la pola kamparo al Bialistoko. Mi re- e•►ertnanko. Barĉo, obvajanki kaj frandajoj. Ves-
memoris la vortojn cle s-ro Merchant en Kra- pere mi faris paroladeton. La ĉarma Genjo kantis.
kovo : (Iuj kantis. Estis gaja vespero — ĝis la tria horo
„ Iam Polujo vidis glorajn tempojn: iam 11;-,i matene, kiam mi envagonitis kaj kun granda be-
staris sur la sama ŝtupo kiel aliaj landoj. Venis daŭro forveturis.
tempoj mizeraj, kiam poloj suferis sub la feraj
kalkanumoj de fremduloj, kiam al poloj estis mal-
permesite paroli sian. lingvon. Tamen hejme, mai-
antail siaj pordoj. ili parolis pole kaj en la koroj ili
pensis pole. Tial Polujo ne mortis. sed vivas kaj
14
-
'35
AL LA ORA NORDO ..Viva Gazeto en praktiko — tre interesa progra-
-
110:71,
1
:
Kaj nun, subite, rekomencigis serioza laboro. Ekveturo al Finnlandosur sr la ŝipo „Suomi".
Pasis la kongresaj tagoj. Pasis la amuzoj. Antaŭ Ilt I inki, la ĉefurbo, estas bela kaj treege pura
mi estis grandegaj distancoj kaj granda laboro. tII} lando kiu estas mirinde organizita. El la
jen estas jam Latvio. lando kun du milionoj da ,; milionoj da loĝantoj 700 000 estas oreranizilaj en
loĝantoj, kiuj parolas lingvon proksiman al san- 1000 kooperativaj societoj, kiuj kontrolas ĉiun ko-
s k rito. Kvarono de la lando estas kovrita de arb- mercan aktivecon. La sinjoroj Setlil, Kostiainen
aroj. Piko, la ĉefurbo, estas grava komerca kaj kaj aliaj min gvidis kaj gastigis dum tri-taga rest-
industria urbo kaj kultura centro. Kastelo, Bastiona o►
Alonto, pregejoj, opero, parkoj. La turo de la Petro- N itito al la Subĉiela Muzco, kie oni vidas ĉiun
prekejo estas la plej alta ligna turo en la mondo 41rialon de la kampara vivo. Estas treege praktika
(115 metrojn). Vizito al la imponega Frat-tombejo kat t interesa aranĝo. Tutaj vilaĝoj kun pregejoj kaj
por la baialintoj en la libereca milito. Tre afablaj Ĉiu ero estas aŭtentika, portita el la nordaj
kaj gastamaj samideanoj: Indra, Libers, Dvariono- nrbaroj. Infan-laktbotelo el bovina korno, masiva
vie'. Grots kaj aliaj. Parolado kaj ekveturo norden. dot-kesto, ŝpiniloj. bankuvo, muelŝtonoj, grandaj
Estonio estas alia lando kun multaj arbaroj. fornoj. Estas bonega ideo, tiuj liberacraj muzeoj,
Dum 13-monata heroa batalado la estonoj sin liber- • kiajn mi cetere vidis ankaŭ en Svedlando. S-ino
igis de Rusujo. Kaj havante sendependecon, ili I donacis al mi belan finnlandan tranĉilon,
dividis la grandajn bienojn de german-devenaj kiun ili nomos puko.
nobeloj en 50 000 bienetojn (en Latvio en 100 000), Bano en sauna, kiel nomiĝas la tipa finnlanda
kiuj nun formas la spinon de la prospereco de la olvithattejo. Post kelkminuta ŝvitado mi estis vipata
lando. f artu estas la kultura centro kun fama uni- de energia servistino per foli-kvasto el branĉoj de
versitato. Tallinn estas la komerca kaj politika betulo. Sekvis ioma nakado en bela baseno, kaj
ĉefurbo kun konsiderinda industrio. Frumatene Gluon hora dormo. Mi sentis min pl i bone kaj pli forta
mi alvenis. Atendis multaj gesamideanoj. Komuna ►oNt lin refreŝiga finna bano.
dimanĉa ekskurso al la marbordo. Norden — tra Finnlando al la Ora Nordo. Ek-
Estras la ĉiam vigla fraŭlino Helmi Dresen. Ves- zakte 48 horojn en la vagonaro. Sed estas bonega
pere parolado. Mi ĝuis grandan gastamecon kaj la vagonaro kaj ĉarma la pejzaĝo -- en la „Lando
belpemon de s-roj Brauer, jaanisto kaj multaj (Ie 11i1 Lagoj". Estas lagoj ĉie kaj grandaj arbaroj,
aliaj. Lunde min gvidis la fraillinoj Herta kaj kaj multaj rapidfluejoj, kiuj ŝaiimas kaj brucgas
Erika Viidas. du estonaj blondulinoj. gajnas, ke kaj alten ŝprueadas. Tutaj 11% de Finnlando estas
ĉiuj estoninoj estas bele blondaj — kaj ĉarmaj. lagoj kaj 62% estas arbaroj.
Tallinn havas imponan kastelon: prekejojn, tureg- Norde de la Golfo de Boinio nii eniris Svedujon.
ojn kaj ĝardenojn. Miaj gvidantinoj al mi rakontis Baldaŭ nii veturis tra la regiono, kie ankorail ho-
kortuŝajn legemlojn pri la reĝo Kalev kaj la fidela diaŭ miloj (la laponoj vivas nomade kun siaj
Linda. boatoj. Dum. vintro ili. logas en la rnalaltaj arharaj
Esperanta kunveno en tre belaj salonoj. La regionoj, kie sin paŝtas la boa•aroj. printentim
236
ili migras al la alta montaro, kie ili restas dum so- kiam la suno dum multaj semajnoj tute ne aperas
mero por eviti la varmegon, la moskitojn kaj kolojn. ouper Ia horizonto. Kiam mi veturis en tiuj mal-
La lapona lingvo estas parenca al la filma kaj larĝaj, sed longaj fjordoj, inter rokaj montoj, kiuj
estona. Ili vivas en tendoj somere, kaj vintre en krutege sin levas, 1500 metrojn, mi sentis strangan
lignaj dometoj ofte kovritaj per tero, kiuj aspektas gfijon en mia animo. jen kun la sama verda stelo
kiel grandaj abelkorboj kaj kiuj estas treege laŭ- rrri vojakis de Ia tropika Edeno cle Javo al la arkta
celaj loĝejoj por la regiono, kie kuŝas alta neĝo de ►nradum en la Norda Norvegujo. Estas beleco en
septembro ĝis aprilo. La laponoj havas tre prak- tuta mondo; kaj en ambaŭ ekstremoj vivas salti-
tikn jit Harojn kaj vestaĵojn el feloj. Oni vere miras «klinoj, kiuj parolas la lingvon genie eltrovitan de
pri la ĉiuspecaj tendoj, ingoj kaj lranĉiloj el osto 1.nonvadsol. Vespere denove, kiam mi vidis la Nor-
kaj korno. La laponoj estas etnografie tre interesa don Lumon, rrriojegis, ke la sorto al mi permesis
popolo. vido liajn miraklojn. Konscie mi ĝuis la belaĵojn
Antaŭ tridek jaroj estis tre malfacile viziti la dr Io ()rn Nordo, ĉar tro baldaŭ mi ja devis forkuri
nordajn partojn. de Svedujo. Sed por ekspluati la kaj vi tiri suden.
kolorajn kvantojn da bonega fero, kiuj troviĝas en
la mezo de Laponlando, oni konstruis fervojon. En
Kiruna kaj Malmberget oni ekspluatas febre, tage
kaj nokte, per pulvo kaj kolosaj gruoj. Longaj va-
gonaroj kun disfrakasita ereo -veturas tra la alta
montaro al Narvik. urbo en mirinde-bela fjordo de
Norda Norvegujo. La Golfo de Botnio glaciiĝas en
la vintro, sed la multe pli nordaj fjordoj ĉe Narvik,
dank' al la varmaj marfluoj Golfsirom, neniam
glaciiĝas.
Narvik estas urbo. kullania en la mezo de fjorda.
labirinto, proksime al la 70° de norda latitudo. õi
estas la plej nordo fervoja stacio en la mondo. Coj-
egis mia koro, kiam en tiu arkta paradizo, en la
„Lando de la Noktomeza Suno min salui is grupo
-
244 245
ili mem estus la posedantoj de „Heroldo". do
estas la organizo. kiu nun jam en la dek-kvara jaro
kun absoluta reguleeo presas kaj dissendas la litt-
semajnan, grandforma.tan kaj bone ilustritan Es-
peranto ju rnalon!
-
246 247
Liniaj varbfolioj, ke— ok jarojn pli frue— mi estis gazeton „Aŭror►". Esperanto estas granda fonto de
logata al la romantika ĉefurbo Prapo, al la famaj gojo por la blinduloj. Blindula klaso estas tre in-
banlokoj. al la popolo kun interesaj moroj kaj bcl- teresa: kun tiom da fervoro kaj anima ĝojo ili
ega.j kostumoj. De post tiu unua vizito mi multe lernas. Mi nur bedaŭris ke .mi ne povis pli longe.
laŭdis la belan landon en paroladoj en Ameriko kaj re:dadi. Tro baldaŭ mi devis forkuri, duan fojon
Eŭropo. al Pilseno. kaj poste al Kladno, Mlachi Boleslav,
Celloslovakio estas eble la plej efike reklamata nichevo, 11radi;te kaj Ilradec Krzilov. Paroladoj
lando en la mondo. per ekstreme .belaj varbiloj kaj iv. gasto:tiaj samideanoj kaj lertaj tradukantoj de
gvidfolioj. Sed la varbiloj estas pravaj. Ceho- miaj esperantlingvaj paroladoj. Sallego al Breslaŭo
slovakio fakte estas ekstreme bela lando kun siaj por unu vesperparolado kaj daŭrigo, la postan ta-
urboj, montetoj kaj altaj montegoj, kun siaj pro- g►n. en 6.1ioslovakio.
fundaj kavernoj, majestaj kasteloj kaj cento) cla S•k% i, pluaj paroladoj en Brno, Prostejov, 010-
mineralaj fontoj. »mut., .1Ioranska Ostrava (Miihrisch-Ostrau) kaj
ĉ;erioslovakio estas facile atingebla. De ĉiuj an- (vsky (Tsch. Teschen). Nova salto — tra
guloj de Eŭropo, rektaj vagonoj veturas al Prago
.
248 249
sed jen — tamen — kelkaj ridetoj de la nerezist-
ebla MinuAka Mantel, de Thea kaj Grete.
Spite de la malapero de ĝia iama gajeco, Vieno
ankoraŭ brilas kun siaj multegaj belaj arkitektur-
ajoj, kun siaj mirindaj parkoj, palacoj kaj kaste-
loj, kun sia impona, zon-avenuo „Ring" kaj aliaj
belaj strategoj. Ankoraŭ estas la mirindaj muzeoj
kun grandega abundeeo de art-trezoroj. Vieno
fieran pro kaj pri siaj imponaj modernaj loldom-
egoj, en kiuj loĝas 9% de la tuta lolantaro. En
Vieno funkciis bonege la „Laborkomitato de la
Vienaj Esperanto-Societoj". S-ro Hovorka Aajnis
esti la inspira farto de la tuta aranĝo. Per speciala
nova gazeto li reklamis kaj propagandis miajn pa-
roladojn kun miriga sukceso. Ce la Urania Popol-
Universitato la salono estis plenplena; ĉc la Aka-
demia Gimnazio la parolado devis esti ripctata en
la sama posttagmezo (du-foje 700 personoj), kaj ta- Akcepto Ce registaral aŭtoritato' aŭstriaj
5-ro Scherer kuri s-ro registara konsilisto Sleiner (dekstre) fte sekcia
men 500 personoj devis esti resendataj de la po- (maldekstre) de la aŭstria registaro, guste antaŭ la vizito
celo
-)50 251
indaj, kaj ĉie samideanoj, gastamaj kaj helpemaj kreton mil juran, promenante kun du ĉarmaj hun-
(Rauscher, Mair, Sehmid, Dŭrsehmid, Turk, Hin- garaj samideaninoj, Margareto kaj Elinjo. Sed ĝi
terhuber, s-ro von Lidl, Prof. Scheirl, f-inoj Binder, restis sekreto nesolvebla.
kaj multaj aliaj). Mi vere bedaŭris, ke mi ne povis Bulgarujo — la „Lando de Rozoj", ankaŭ nom-
resti pluajn 12 tagojn por iom ripozi. Sed mia pro- ata „Balkana Svislando . Ne:kis, kiam mi alvenis
-
gramo estis neŝangebla. Jam oni min atendis en en Sofio, la ĉefurbo, post 24-hora vojako de Buda-
Budapeŝto. pefito. S-ro Ivanov kaj ka pitano Radev min akom-
.
Hungarujo! Lando romantika kun historio mil- panis dum granda parto de mia du-semajna vojaĝo
jara. Lando de bienoj senfin.aj kaj riĉegaj eben- tra Bulgartijo. S-ro Krestanoff, la plej vigla bul-
ajoj, kie iam batalis grandaj armeoj. Flugis mia ion) en IŠtilgartijo, min kondukis al diversaj mi-
vagonaro tra la samaj kampoj nun bone kulturitaj. ntstroj kaj aliaj aŭtoritatuloj. En ĉiuj urboj min
Kreskas bonegaj tritiko, terpomoj, sukerbetoj, vin- ol/411110s grandaj nombroj da samideanoj. Sajnas, ke
beroj kaj maizo, kaj sin paŝtas tie grandaj brut- colas neklilklllitaj radoj da esperantistoj en Bulgar-
aroj. Iajn. La popolo estas tre idealista, sed ankaŭ iom.
Budapeŝto, ĉefurbo de ekstrema kaj unika bel- faialista. Bulgarujo multe. suferis en pasintaj jar-
eco. De post mia unua vizito antaŭ ok jaroj mi centoj, sed fine, post multa doloro, ĝi levikis en
revis kaj parolis pri la urbo ĉarmega, kaj nun mi gloro. La bulgaro estas ĝenerale konsiderata mal-
ĝojo revenis. S-ro Balktinyi aranĝis tri paroladojn rapidema, sed li estas samtempe ekstreme elten-
kaj kelkajn amikajn kunvenojn. Restis sufiĉe da ema, laborema kaj ŝparema. Du trionoj de la iog-
tempo por admiri la. urbon, en kiu vivas unu mi- linioj estas kamparauoj kaj preskaŭ ĉiu vilakano
liono da lokantoj. Havus pecon da propra tero, kiun li mem kulturas
Budapeŝto estas metropolo moderna kun mirin- tre zorgeme. Maŝinoj estas malmultaj.
daj ni I zeo j, parkoj. avenuoj, famegaj banejoj, ele- Post diversaj paroladoj en Sofio, mi vojaĝis tra
gantaj hoteloj, teatroj kaj parkoj. Budapeŝto
- la tuta lando, al Vratza, Oretiovo, Ruse, Bjala,
estas ankaŭ urbo historia kun rekajpalacoj. gloraj korna, šumen, lambol, Nova Zagora
prekejoj. zigzagaj stratetoj kaj unika blanka. ba- Paroladoj ĉie kaj granda gastameco. cie plen-
stiono. Sed krom tio estas en Budapeŝto io alia, kio plenaj salonegoj — plej ofte 500-750 personoj.
ĝin faras nerezisteble alloga. Ett Sumen, malnova turka fortikaja urbo, ko-
Cu estas la cigana. 111 IlZik0, la belaj virinoj, la lonel► Silvestricv min kondukis al la hejmo de riĉa
nokta vivo. la kafejoj. la varieteoj, aŭ la atmosfero turka familio. De Ruse mi faris mallongan viziton
de dramatika historio, aŭ de kultura digneco? ĉu al Rumanujo. Kun kelkaj samideanoj mi veturis
estas la unika en la mondo bildo de la Danubo, kiu trans la ma estan Danubon al Oiurgiu por viziti la
•
-fluas majeste inter Buda kaj Peko? Cu estas la tiean samideanon Koch.
rava panoramo de la brile !timigita metropolo vid- Promenante laŭlonge de la bela bordo de l'
ata de la St. Gellert-Monteto dum printempa ma- Nigra Maro en Varna, mi subite konsciis pri la
teno aŭ somera vespero? Cu estas la ensore.:iga fakto, ke mi estas denove ĉe la sudorienta pinto de
spektaklo de sul►eviko aŭ de malrapicla noktiko Eŭropo, proksime ĉe la turka landlimo. Dum mia
vidata de la Bastiono? Mi klopodis eltrovi la se- tuta restado en la lando, blanka neĝo brilis sur la
252
kampoj, kaj mi devis veturi en ŝejna (glitveturilo) promperti. ke ne malhelpu tian progreson kaj har-
anstatail tšiksimetro. monion senfina cliskutado pri detaloj.
En Bulgarujo mi multe ŝatis la acidan lakton, Mi faris diversajn paroladojn en la belaj kaj
kiun oni manĝas cliversfoje dum la tago. Ankaŭ tre modernaj ĉefurboj Bcogrado kaj Zagrebo, en
la slatko (konfitajo mantopreta sur kulero) multe Celje. jesenice kaj Ljubljana. Mi
bongusi is al mi, same la dika turka kafo kaj la mirim pri Ia neordinara eleganteco kaj kaptanta
aliaj cnlandaj specialajoj. erntile•o de la jugoslavaj samideanoj kaj eĉ de
Multe interesis min la nomoj de l' samideanoj, frrinduloj en la vagonaroj. Preskaŭ oni volus kredi,
delegitoj. klubprezidantoj, profcsoroj, doktoroj kaj kr ili enuis Irancoj. sed ili ficras esti serboj, kroatoj
sinjoroj. Mi rememoras kun granda plezuro la sam.- kis) oilovenoj. Jen estis la doktoroj Stefanĉiĉ, Ma-
ideanojn Aktartiev, Atanasov, Georgiev, Triĉkov, resrii Kun. lleya, Crlenjak kaj Sirk, la sinjoroj
Gerkikov. Stanev, Naĉev, GoUvi, Altinlirski, Sa- Itailk..■ ie, llotkviĉ, Zinanoviĉ, Klajiĉ, Ditgantiĉ,
puntiev. Pisarov, Vasilev, Petrov, Paskalet, Kadiev, Bobek, Cepl, Skabrne, fierkov, Golobiĉ kaj
Garti, Stoev kaj niilo da aliaj— eĉ se mi ne povas Icr fraúlinoj jereb kaj Ivanka Kampuŝ — kaj cento
rememori la nomojn sen helpo de notlibro. du aliaj plej afablaj samideanoj, kun kiuj mi in-
La 25-an de decembro mi revenis al Sofio. Sed lerkonatikis.
ne estis Kristnasko, ĉar en Bulgarujo Kristnasko En la kamparo kaj en la vilaĝoj la lotantoj an-
venas unu semajnon post la Nov jaro. Kaj, kiam koran portas siajn tre belajn naciajn kostumojn.
duonan semajnon pli malfrue alvenis en la Jugoslavio havas kelkajn provincojn. kiuj pli kaj
norda jugoslavio. Kristnasko estis ĵus pasinta. En pli fariĝas Inondfamaj. Jen estas la mirinde bela
Bulgarujo mi alvenis tro frue kaj en Jugoslavio tro kaj roniantika dalmacia marbordo kun siaj kruta
malfrue. Do mi tute ne travivis Kristnaskon en montaro. sennombraj golfoj kaj insuloj. Alvenas
1931. inristoj el luta Eiiropo. La urbetoj estas malgran-
Kaj fine jugoslavio, la koro de la Balkano. Mi
alvenis kun granda antailtojo. ĉar kiel sviso mi ad- daj ked rontantikaj, kaj ne mankas eleganiaj kaj
miras popolon, kiu batalis por sia libereco. Jen natidernaj hoteloj.
s jarfino en Slovenio, provineo ekstreme bela,
estas lando, en kiu en la 14-a jarcento estis popolo
libera kaj glora, sed poste suferis dum duona jar- kin ĉitimaniere sin povas kompari kun la plej
milo sub fremdaj rcgantoj. En kelkaj partoj la imitaj partoj de Svislanclo. Krom. tio Ljubljana,
.. la historia kaj ĉarma 1 efurbo, estas grava centro
ji •
„sklaveeo estis nur spirita. sed tamen ili ĉiu -
254 255
mas pri fraŭlo, kiu ankoraŭ kapablan kaj eĉ ŝutas MIAJ LASTAJ TAGOJ
danci — okaze.
Tiel finit,kis kvar monatoj de interesa laboro kaj EN ECROPO
konstanta vojagado tra deko da landoj. Ofte mi
estis morte lacega kaj senespere dormema pro la De Jugoslavio mi -veturis tra Venecio kaj Mi-
multaj paroladoj, intervjuoj, vizitoj, artikoloj, ra- lano denove al Svislando. Post kelkaj pliaj parol-
portoj kaj pro dumnokta vojakado. Sed en ĉiu adoj kaj vizitoj en Bellinzona, Lugano, Lucerno kaj
urbo, kiam novaj samideanoj min koro akceptis, Zuritio. mi pasigis kelkajn tagojn en Grizono, la
estis denove forgesita ĉiu laceco. Dum la tuta plejgranda svisa kantono kun cento da valoj, du
vojaĝo mi estis gvidata de mia verda stelo, kiu min cent kasteloj kaj ru inoj, kaj milo da majestal mont-
.
fidele akompanis tra ĉiuj landoj. Kaj la sama pintoj. En Si. Moritz, Arosa, Amos, Samaden kaj
verda stelo min magie inspiris ĉiufoje, kiam mi sur la gloraj deklivoj de la Bernina Montegaro, kie
staris, por paroladi, antaŭ grupo da samideanoj aŭ ĉiu homo skias kaj glitas, ankaŭ mi volis iomete
antaŭ granda publiko. ĝui vintrajn plezurojn. En tiu blanka paradizo
lacaj nervoj rapide akiras novan energion. Brilegas
la neĝo kiel centmilionoj da diamantoj sub la ĉielo
bluega, kaj nokte, sub la mola lumo de la kresk-
anta luno. ili transformikas je ardetantaj perletoj.
Eĉ en tiuj gloraj altecoj akompanis kaj gastigis
min gastarnaj san-iideanoj.
Vizito al Lifitenstejno, la malgranda sendepen-
da pri'nelando, oriente de Svislando. Mi eĉ volus
kin noml „La Malgranda Svislando"„ ĉar laŭ bcleco
kaj varieeo ĝi multe similas ltt Alpan Respublikon.
Estas la samaj idiliaj pejzaĝoj kun romantikaj
kasteloj kaj puraj vilaĝoj. Ne fitankas la paAtejoj
kaj florkovritaj herbejoj en printempo kaj somero.
Ne mankas la neko‘ kaj la krutaj rokegoj en la altaj
montegoj. Rapide Lilitenstejno akiras famon inter
la turistoj. La registaro el:donis tre belajn oficial-
ajn po§tkartojn kun esperantlingva teksto. La
registara ĉelo, D-ro Hoop, kaj kelkaj aliaj aŭtori-
tatuloj min akceptis afable. Mi multe ĝuis mian
restadon inter la kvieta kaj feliĉa popolo kiel gasto
-de Ia registaro.
Ĝuste antaŭ mia ekveturo al Usono 'mi rapide
faris duan kaj lastan viziton al C;enevo. Alveno je
la 5-a matene. Interesa laboro dum la tuta tago
Scherer 18 257
256
kun la direktoro de ICK. Lastajn diskutojn ni de-
vis fari pri mia vojaĝo al Usono. Je mia denova
danko pro lia energia organiza laboro, li respondis
denove: „Mi nur faras mian devon."
Vespere parolado en la hejmo de s-ro Kreuz al
pluraj amikoj. Oni parolis france, germane, angle,
svis-germane kaj Esperante. Estis vera lingva
Babelo. Post noktomezo s-ro Kreuz kaj alia sam-
ideano min akompanis al la stacidomo. Je la 1-a
horo matene, kiam la vagonaro jam ckveturis, la
direktoro kun siaj bondeziroj ankoraŭ donis al mi
lastajn direktivojn kaj konsiderojn tra la fenestro.
Mi aŭdis poste, ke li kaj la alia sarnideano diskutis
kaj venkigis Esperanton ĝis la 3-a horo matene.
Sendube li „nur faris sian devon".
Post unu plia tago en Lucerno mi diris adiail
al Svislando, mia unua patrolando...A.diail, Lucerno,
mia kara hejmurbo! Kiam mi denove revidos viajn
dolĉajn lago-bordojn kaj viajn majestajn monto-
pintojn? La sorto decidos.
Post tutnokta vojaĝo mi alvenis en Luksem-
burgo, la malgranda grandduk-lando sude de Belg-
ujo. Luksemburgo estas tre ĉarma landeto kun
samnoma historia ĉefurbo. Ĝi estas ankoraŭ tro
malmulte konata, sed la nombro de la turistoj kon-
stante pliOErandiĝas. Laŭ direktivoj de s-ro Kreuz,
mi faris diversajn diplomatiajn vizitojn al aŭtori-
tatuloj en la nomo de ICK por interesigi ilin pri
Esperanto.
Belgujo, unu el la plej gravaj industriaj landoj
de la mondo. Areo pli malgranda ol Svislando, sed
duobla loĝantaro. Belgujo havas la plej dense loĝ-
antan popolon de Eŭropo. La pejzaĝo estas iom
monofona, sed la urboj estas tre interesaj. Mi faris
paroladojn en Bruselo kaj Antverpeno, kaj miaj
ekstreme afablaj gastigantoj, D-ro Kempeneers kaj
s-ro Schoofs, montris al mi kelkajn el la belajoj de
la mezepokaj politika kaj komerca lefurboj. En
258 18* -) 59
fine de la Nigra Maro al la Atlantika Oceano por
ambaŭ. urboj abundas belegaj palacoj, modernaj enŝipiki en Cherbourg. Ĉiu detalaj° de tiuj tri ko-
kaj malnovaj; parkoj, placoj kaj avenuoj. Antver-
peno speciale fieras pro sia glora katedralo. La losaj vojaĝoj estis en mia memoro. Ĉiu unuopa
.Antverpena Esperanto-Grupo „Verda Stelo" festis afablaj° de multnombraj samideanoj estis ankoraŭ
sian 25-jaran jubileon, kaj diversaj membroj ri- freŝe engravurita en mia koro.
cevis arĝentajn kaj bronzajn medalojn, kaj la resto Pro tio estis por mi tre rnalkoja momento, kiam
— florajn kaj vortajn bukedojn. mia ŝipego „Bremen" ekveturis okcidenten kaj
Fine vojaĝo tra la bela Francujo. Unu tagon en kiam Eŭropo malaperis sub la horizonto. Nur adi-
Parizo, la nerezistebla magneto por milionoj da. tur- aŭa danktelegramo de ICK povis mildigi mian
doloron.
istoj, unu el la plej gravaj kulturaj centroj de Ia
mondo. S-ro Newell, la ĝenerala sekretario de la
LKK por la 24-a Universala Kongreso de Esperanto
en Parizo, min gvidis dum tuta tago tra la kolosa
meiropolo. Tamen mi mem jam tre bone konis la
belajn bulvardojn kaj eĉ la subterajn fervoj-liniojn
(Metro), kiuj estas tre praktikaj. Kun siaj belegaj
muzeoj. teatroj, oper-teatro, kun siaj palacoj, siaj
vastegaj ĝardenoj kaj placoj, siaj promenejoj
longe de la Seine, kun sia Eiffel-Turo, la Sorbonne,
Montmartre, Notre Dume kaj centoj da aliaj „ vid-
.
hutnorplena poeto:
Fine venis la momento, la 27-a de januaro 1952.
kiam mi devis diri adiail al Eŭropo. Dum naŭ mo-
natoj mi preskaŭ konstante vojaĝis, trifojc tra la
tuta kontin.ento. de Turkujo tra ltalujo al la Arkta
Norvegujo. de tie denove al la turka landlitno, kaj
260 261
REVENO AL USONO kaj en la sensunaj strataj valegoj. La homoj iras
sian vojon kiel la formikoj en sia imperio. Ili ve-
Rapide veturis la „Bremen", la reĝo de la At- turas, milionoj cla ili, en fundoj, sur la stratoj, su-
lantika Oceano, tra la vintra atmosfero. Konstante per Ia tero, trans la riverojn kaj tra la aero. Estas
kaj ne hezitante la ŝipego veturis antaŭen, an- tuboj por akvo, vaporo, gaso, kloako, aero kaj poŝt-
taŭen, kaj spitis la uragauojn. Fajfis la ventoj, kaj ajoj. eiutage sepdek milionoj da leteroj vojaĝas
tondris kaj siblis kaj ŝprucis la ondoj. Sur la fer- tra tuboj subteraj. Estas dratoj por elektro, tele-
dekoj kirlikis n.ekeroj aŭ tumultis la pluvo kaj fonoj, telegrafoj kaj eĉ teleaŭtogramoj. Estas tiom
malseka glacio. Sed kviete, konstante kaj mal- da telefondratoj en Nov-Jorko, ke oni povus per
multe balancikante veturis la oceana ilian°. Interne ili konstrui 35 telefon-liniojn de la tero al la luno.
la homoj trankvile kaj sentime mankis kaj dormis, La dek milionoj cla homoj, kiuj vivas en kaj
dancis kaj laboris — dum kvar-taga veturo. ĉirkaŭ Nov- Jorko, konsumas kolosajn kvantojn da
Nov-Jorko! Antaŭ 7 1/2 jaroj mi alvenis kiel akvo por trinki, kuiri, sin lavi, purigi la stratojn
fremdulo, sensperta enmigranto. Hodiaŭ mi rc- kaj por estingi la fajrojn. Nov-Jorko konsumas
venis kun usona pasporto, kaj mia ĝojo estis sen- jare kvin milionojn da tusoj cla mankajoj, pli ol
lima, kiam mi revidis la marbordon de mia mem- ĉiuj armeoj de la mondo.
elektita dua patrujo. Estis precize 500 tagoj dc Estas ĉionvendejoj kun po kvarona miliono da
post mia forveturo de Ameriko en San-Francisko klientoj- ĉiutage; fabrikoj, kiuj faras du irionojn el
en septembro 1930. ĉiuj vestaĵoj en Usono portataj. ĉiu grava banko
Usono denove! Amerikol Kun tute aliaj sentoj en la mondo prunteprenas monon de la bankoj en
mi rigardis la nubgratulojn, kiuj intertempe duobl- la „Wall-Street" — la monon ŝparitan de instru-
igis. En la matena suno Nov- Jorkoaperis kiel urbo istitio en Florido aŭ de grizharulo en Kalifornio.
fantoma. Ducent° da pingloj, turoj kaj masivuloj tio estas farata per kredito kaj fido: la ŝparantoj
pikis tra la blua ĉielo. fidas al la bankistoj, kaj ili, siavice, fidas al la na-
En la vespero. kiam malaperas la suno, oni cioj, kiuj la monon prunleprenas. Tutaj nubg-rat-
apenaŭ rimarkas la stelojn en la 'ĉielo, ĉar en la uloj (kiuj kostas multajn milionojn da dolaroj)
stratoj kaj sur la domomuroj brilegas miloj da estas konstruataj sen eĉ unu dolaro da kontanta
elektraj lunoj, kometoj kaj sunoj en ĉiuj koloroj. mono. tio funkcias per kredito kaj librotenado.
Kaj brilas centmiloj da fenestroj en miriga si- Ne nur mono fluas en Nov- Jorko. sed ankaŭ
metrio. Jen mi staras 350 metrojn super la nivelo kulturo. Estas pli ol unu miliono da lernantoj en
de la mondfama ..Kvina Avenuo", sur la 100-a la lernejoj kaj universitatoj. Estas tri mil presejoj,
etaĝo dc la „State Empire Building", nunmomente kiuj produktas du trionojn de la cent milionoj da
la plej alta nubgratulo en la mondo. Ekspres-lifio libro), ĉiujare vendataj en Usono. En la pu►likaj
min portis en du minutoj el la urba bruego al bibliotekoj tri milionoj cla libroj estas jare pronte-
nubaj altecoj, kie oni apenaŭ aŭdas malforta.n donataj al dudek milionoj da legantoj. Estas ok-
zumadon de sube — el la stratoj profundaj. cent teatroj kaj kinematograf-teatroj kun pli ol
Tamen ne regas konfuzo en la strata labirinto. unu miliono da seĝoj. Ĝi tie estas 1500 prekejoj,
Ĉio funkcias laŭ ordo mirinda, en la altaj domegoj 130 hospitaloj kaj 12 000 medicinistoj. Tamen ne
2 6') 263
ĉiuj lokantoi estas riĉaj; la plej multaj batalas por
sia vivo. Ciutage 5 000 poŝhorlokoj estas prunte-
deponataj.
En tia kolosa urbego la helpo de lokaj lokantoj
estas vere bonvena. Eĉ en la hejmlando Esperanto
estas mirinda ilo por trovi amikojn. Sen Esperanto
mi estus simple unu el dekmiloj da turistoj, kiuj
vizitas Nov-forkon. Sed parolante tiun magian
lingvon kaj vojaĝanto kun la verda stelo, mi trovis
tre helpemajn samideanojn. Jen estis la sinjoroj
Schmidt, Maury, Siissmuth, Doneis, Schjerve kaj
kelkaj aliaj, kiuj min ĉirkaŭis preskaŭ. konstante.
Kaj tiel estis en tuta Usono. Mi faris parolad-
ojn kaj trovis amikojn en ĉiu urbo sur mia vojo re-
turne al Kalifornio. ATi vojaĝis trans la kolosan
kontinenton, 6 000 kilometrojn en vagonaroj kaj
aŭtobusoj — distancon kiel de Londono aI Bag-
dado. Oni povas rapidi per ekspresoj en iri tagoj
aŭ per acroplano en 12 horoj, sed mi bezonis tri se-
majnojn. Mi haltis en Fort Lee (N.J.), Buffalo
(N.Y.), Ĝ'ikago (Illinois), Milmaukee (Wis.),
Louis (..4fo.) Kansas City (go.), Topeka (Kansas),
Denner (Col..)„S'all Lake City (Wall), kaj en San-
Francisko. Paroladoj ĉie. kaj radio-clisaŭdigoj en
Nov- Jorko kaj Cikago. Intervjuoj, gazet-artikoloj
kaj vizitoj al urbestroj. samideanoj helpemaj
kaj gastamaj, la gesinjoroj Parrish. Flaman,
Knapp, Pastro Fazel kaj multaj aliaj. Mi vojaĝis
plejparte tra jam konalaj al mi vastaj f r uktodonaj
ebenajoj, tra rokaj montaroj. sablaj dezertoj, ŝajne
senfinaj regionoj de la ,,Wild West", kie antaŭe
nomadis indianoj. Estas lando tre juna kun nova
civilizo, kaj ĉie oni ankoraŭ sentas la malnovan,
sovaĝan romantikon de ĵus pasintaj tagoj.
Post unu el miaj usonaj paroladoj tre ĉarma
fraŭlino demandis: ..Sendube estas mirinde vojaki
tra 43 landoj, sed kial vi iris nek al Sumatro nek al
Hispanujor Mia respondo: „Mi volis rezervi 2 3 - La belega urbodomo de Los Angeles
264 265
lokojn en la mondo por fari edziĝvoja.ĝon . . kiam Scienca-teknika komentaro
mi estos trovinta fianĉinon." kaj listo de urb-nomoj esperantigitaj
En San-Francisko, kie mi faris mian unuan pa-
Kompilltal de Rob. Krcuz. LK.
roladon, mi nun ankaŭ faris mian lastan. Post tio
mia nollibro montris surnan ciferon de 322 parol- La verko de Scherer distingikas per ne-enkonduko de eZ: unu neologis-
adoj en ses lingvoj diversaj. Entute mi vojaĝis mo. Tamen por faciligi la legadon, en Cl tiu kompilajo estas kunigita aro da
vortoj el scienco kaj tekniko, lenerale ne-konataj. kun kottiorma komentaro.
82 000sur maroj kaj landoj
kilom — do kte
f alte La listo ne enhavas vortojn, kies kono de edukita persono devas esti supoz-
ata kaj kiujn oni trovas en preskaŭ Citij vortaroj: krome ne tiujn, kiujn in-
dufoje Ĉirkaŭla mondon. terpretas la aittoro en la verko mem.
jen mia lasta veturo! Al Los Angeles tra la Por ne-efiropartoi kelkaj klarigoj estas aldonitai aparte.
En speciala listo estas menclitai tiuj esperantigital urb-nomoj kuri kota-
para diza Kalifornio. Verdaj herbejoj, floroj, bela traŭflanka oficiala (originala) formo.
sunbrilo, ridetanta popolo, — kaj jen denove la
vasta Pacifika Oceano! Oranĝarbaroj, citronoj,
palmo• kaj, tute proksime, la montoj kovritaj de
Akordiono — muzikinstrumento kun bodvinka
neĝo. Mi ne povis labori en tiu lasta veturo. Mi Štal-langoj, kiuj sonadas per tir- pola.
1101110 de glacia supo
26Z
Doga palaco -- fama palaco en Ve- Gutenberg. Johano eltrovinto dc
necio. en kiu iam lokis la doko. la presarto en Ennio°. nask. 1391. kiniono - - nacia japana vestajo. Metro — mallontrigo de la firmo
ia ĉeto de respubliko de Ve- ltic de virgine Maria Jesus Christus KinCingango — montopinto de la fil- ..Mtltropolitain". nomo de orto el
necio kaj Genovo. natus est (Li tie naskikis Jesuo trialajo. la du kompanioi de subtera ter-
duriano — altega arbo hinda kun Kristo de la virgulino Maria) — klnino — kontraŭfebra rimedo, eltir- voin en Partio.
Cerizo-similaj fruktoj kaj larkai latina enskribo en la groto de ata el la ŝelo de l' kin-arbo. Mizhelangelo — skulptisto, pentristo
bukedoj da palflavai floroj. Itetleheino, kie naskikis Kristo. Kolosco — Flavia anditeatro por la kaj konstruisto itala. unu el la
edelvclso — malofta laneca floro. hierogilloj -- 1. skrib-sistemo, kiu gladiator-bataloj, duone konserv- plej granda) majstroj de Ciui
kreskanta nur sur altaj monto] uzas figurojn de homo. bestoj. ita ruino de 1' antikva Romo. tempoj.
(Leontopodium alpinum). vegetajoi. objektoj par reprezenti kopioj kristanal postetiloj de 1 . .111eukoll, Sirokija kaj Macukaia —
Eiffel-turo — 300 in alta fera turo en ideon aŭ sonon; 2. Citi nelegebla antikval egintol. nomoj de grandaj magazenoj de
Parizo, konstruita de inkeniero skribo kaj stilo. kremacio — bruligado de mortintnj. Tokio.
F.iffcl. hinduismo — religio de l' hinduol ksllofono — instrumento el agordai minareto maldika turo de moskeo.
erco neprilaborita metalo kruda. tbramanismo). ligno -pecoj. funkcilgata per bat- de sur kiu anoncisto alvokas la
eskimo indikena lokanto de Gren- binduoi anoi de 1* bramana re- iloj. kredantojn al prelado.
lando kaj de alia) arktaj regionoj. ligio. kulio taglaboristo en Hinclitio kaj mongolol azia popolo el la ural-
Etno (itale: Etna) — aktiva vulkano How do you likc .lagan (= angle) — Cf sojlo. altaja branĉo.
en orienta Sicilio. 3279 m alta. Kiel plaCas al vi Japanujo? Kvina Avenuo (angle: Fiftli Avenue) monoteismo — kredo (religio) pri
Everesto (Monto Everesto) — plej fleops-piramido — tombo-monumento — nomo de strato en Nov-Jorko, timi sola dio.
alta monto de la mondo, 8840 m apud Gizeb. starigita por reganto kie lokas plej riCa1 familioj. Montmartre — tipa antikva kvartalo
alta. fleops (Fitifit) de la 4-a egipta di- lapono (lanlandano) — enlog•nto de dc Parizo. la koro de la mord-
Fantan-domo — nomo dc hazard-lud- nastio. 1.apottio (Lanlando). inetropolo.
ejoj en la portugala kolonio hmero1 hindoCina-mottgola pra- lenCanol trilm de popolo en la morus-arbo — arbo el familio de
Makao. Popolo en Kambogo kaj Siamo. Himalajo. morusaeoj, kies nigra frukto estas
laraonoi - nomo dc 1' egiptaj regoi. imitu° — kolorsubstanco violblua, el- leprulo — malsanulo je lepro; lerno mankebla. La folioj servas kiel
Fenicio (al): Fenikio) antikva tirata el diversaj papilionacoi. estas infekta haUtnialsano, kiu nutrajn por silkraŭpoi (Ial.: mo-
rnarborda lando de Sirio inter iado malmola kaj polurebla verda iom post iom perdigas haŭton kaj rtis alba).
Libanono kaj Mediteraneo. an verdeca minerala silikato el karnon. Moseo fondinto de juda
temo araba kap-vesto el ruka aluminio kaj kalko. Levanto (itale: rnatenlando) — la C. 1500 a. Kr. en Egiptino.
felto tino-forma. Jesuo Kristo (liebr.: Jeholua. Josua marbordoi dc Malgrand-Azio. moskeo — mahometana prekeio.
formaclo (milit.) — en antahvidita = Dio helpas; grek.-lat.: Chri- Sirio kaj Egititujo. muezlno (arabe: —
vic-ordo. stoslusi = la mesiol fondinto Lifitenstelno (Liechtenstein) — mal- ationcisto de moskeo, kiu de sur
For: — malgranda fortikajo; en dc la kristana religio. granda suverena princlando inter la rninareto ktinvokas la kredant-
Hinduio ofte la sidejo de la brilaj iodli --- kanti per gorka sono laŭ Aŭstrio kaj Svislando. nin al preko.
aŭtoritatoj en grandaj urboj. maniero de alpolokantoi. !Nolo — solvajn de kresnlo kai Muro de lamentado — muro en Je-
Forumo (Forum Romanum) foirejo lohoro sultanštato en la sudo de kalio. bruna olecca Mildajn. tre rusalemo. kie Ia kredantoj plen.1-
en la antikva Romo, unu el la I' Malaja Duon-insulo. venena. servanta kiel desinfektilo. pregas.
vidindajoi inter la romai minoj. ionko — vina trimasta veliiipo kon- naga-serpento —domo de diigita
Louvrc — nomo dc fama artmuzeo
serpento en la hindua initologio.
Fujijamo — japana vulkano. 3800 ni struita laŭ speciala formo.
en Parizo.
alta. Jordan() --- rivero en Palestino. Nankin Road (angle road = vojo)
sekta speco de 1' hin- Luksentburgo grandduka lando in- nomo de strato en Sanhajo.
furotliki — japana tuko el silko. uz , Jain-religio
ter Germaniando. Francujo kaj Nipalo (Nepal) sendependa regno
ata por enpaki aferojn en ki duismo.
uniformo el kakio. Belgujo. en la meza Himalajo. malperntes-
transportatajti. kaki-unilormo
grizflava Stoto por la tropikoi. mara, v. maco! ita por europanoi.
gamelan-orkestro — orkestro de inaco — speco de pano, preparata
Javo. konsistanta el bronzaj Kall -- nomo de la edzino de Sivo: Notre Damc (france: Nia Sinjorino)
v. tiun!
de ludoj sen fermentilo. -- historia katolika pregem de
ksilofonoi. tamtamol, tamburoi. Inaharago — titolo de grandprineo
cimbaloj kaj aliaj ekzotikaj Kalvaria Monto — monto apud krii- Parizo.
en Iiindizio.
zikiloj. s:dem°. sur kiu Jesuo estis kruc- oazo izola loko en la dezerto.
umatu.
Mahometo (— la laŭdita) — krom- kovrita de vegetajoi pro ekzisto
Geisha-girls gej&o-kriabinoi.
franca protektorato en nomo de Abillichim ibn Abdullati, de fontoj.
v. eejgo! Kamboto
fondinto de l' islamo. 570--632 Obi — speco de japana vestajo
Keil° japana servistino kaj danc- Hindo-Cinujo.
D. Kr. (zono).
istino. kanarlunt-arbo --- arbo el la stern°
manan° grize-blanka malrnola
Getsemano (Gardeno de G.) — gar- ile ladracoj. kai rotnpikema metalo, kemia de-
obvaianki — nomo de vola frandajo.
deno, inter kies olivujoj Jesuo — Šintoisma pastro. 0e8 — rapana vorto por teo.
fault°.
Kristo suferis la agonion. Kapitolo — kastelo de antikva °hal' — japana nomo de mangliasto-
mangostano frukto de oranka
gobeleno inurtapilo el kolora lano Pomo. noi. kiujn oni uzas anstataii
vestita ina staton. port- zrandeco, bruna. kun tre delikata
miksita kun silko. kariatido forko'.
rozkolora enbavo. Arboida ve-
Granda Kanlono — nomo de profunda anta, apoganta trabaron. šton- onikso — delikata agat-ŝtono. pre-
getajo el la familio de kluziacoj
tuboforma inontogorko en Kali- blokon a. s. de konstritajo. zentanta alterne belain kaj
l(iarcinia rnangostana).
keine — nomo de blanka kaptuko de tavoloin.
grek-ortodoksoi — armi de la krist- it raboj. Marko Polo - - fama itala voiagisto Ora Korno — la haveno de lstan-
Kental Pala —honto de la liberig- en Orient-Azio dum la 13-a jar- bulo (Konstantinonolo).
ana religio kun liturgio Ian greka
into de furkisio kai nuna prezid- cento. organdi-bluzo — bluzo el malpeza
rito. apartigita de la rom-kato-
lika eklezio. anto de la turka respubliko. Merapo (Merapi) nomo de vulka- travidebla organdi-ŝtofo. speciale
no sur la insulo .lavo. iarata en Ceilono.
268
269
laho — titolo dc persaj kaj hindaj tifonodangerega kirlvento de Ia
pagodo -- 1. templo-konstruajo de l' S. Gothardo •— montoCeno de l' mmeriestroi. orientazial maroj.
hinduoj; 2. 9-15-etataj turoj de Alpoi svisaj. 3197 tn, konata pro Šamisen — speco de Janana Boto tri - torii-pordegoj liberaeraj pordegoj
kai japatioi. la Gothardo-tunelo 14 998 rn korda. kun kolonoj kai horizontalaj trab-
Pala d'oro fama mozaika kreaj(' longa. Šelko — Celo de heduena triho: an- egoi el ligno, hronzo aŭ Stono.
en la pregejo de S. Marko en Ve- S. Marin° — respubliko sub itala kaŭ instruisto kaj instrnitulo. trattomo inflamo de l' okulo kun
necio. Protekto. la plej malgranda Stato genia hulgara glitveturilo. rugigo de la palpebroj.
Palatino — la palatina monto en di l• mondo. gIntoistuo — nacia religio de honti- turbano — vira kapvesto en Oriento,
Romo kun la lokejoi de l' cezaroi. sanskrito — klasika lingvo dc la :tio. konsistanta el tuko plurfoje volv-
palma dimanCo dimaneo antaŭ artaj hindoj. grava por la kom- loguno — titolo de potencaj lettd- ita Cirkaii la kapo.
Pasko. kristana festotugo. Je kiu para linevoscienco. nlor de lapanino. ne plu ekzist- Vatlkano — palaco dc l' orioo en
oni konsekras palmoin. Sans-souci (france: sen zorgo) — antaj de post 1868; ili estis efek- Rorno.
panun — nomo de krurvesto uzata kastelo, konstruita de Frederiko tivaj regantoj de la lando. Vesuvo — aktiva vulkano C e Napolo
en Siumo. la Granda. reto de Prusujo. en tatuila — nomo de popolo kaj lin- (Natioli). 608 rn alta.
napalo genro de arboj el tropika Potsdamo apud Berlino. gvo en Antaŭa Hindujo. Via dolorosa (latine) — vojo, kiun
Anieriko. sari kaptuko dc virinoj en Hind- tekton-arbo — arbo de l' genro de Jesuo devis trairi por la krucigo.
paplruso antikvaj dokumentoj en- ujo. verlienacoj, kies ligno estas mola mem portante sian krucon.
eravitritaj en folian relon de sarong-lupo batik-tuko. uzata en (lat.: tectona). Vigno (Vignu) — nomo de unu el la
cgipta karto. Javo kiel vestajo; lau speciala teleaiitogramo manskribo origi- Cefdiol de la hindu-religio. (Vignu
par excellence — (france:) laŭ pre- maniero ialdita ki servas kiel la konservanto.)
Luno. nala reproduktita je distanco per
fero. distingo. speciala aparato (tele-aŭtografo). Vojo de 1' Kruco. v. Via dolorosal
parsofposteuloj de persai adeptoi Serallo (perse: seraipalaco) -- Wild West (angle: Sovaka Okciden-
de l' religio de Zoroastro, pro la iama sidejo de l' turka sultano tesbih — nomo de preko-kalkulilo to) — okcidenta parto de Usono.
islaino higintaj el Persujo al en KonstantinoPolo. de mahornetanoi. simila al la ka- kie antaŭe lokis indianoi.
Hindujo. slinkso — fabela besto kun leona tolika rozario. YMCA (Youne Men's Christian Asso-
picrojkl — pola nomo de mirtclkukoj korpo kaj homa kapo. kiu Ce la tihetano - - enloganto de Tibeto. ciation) — Asocio de Kristanaj
kun kremo. egiotoj simbolis Ia sunon. postlando de Cintrio en la interno Junuloj. nomo de vaste disvast-
pitono genro de serpentoj. dika SikstIna Kapelo — persona kapelo de Azio. igita angla kristana organizo.
kai longa (greke: pvton). sapo en la Vatikano, kon-
portlko — galerio, malfermita per struita de vario Siksto IV (1473).
kolonaro aŭ arkadoi. Cirkatianta fama pro la freskoi dc Michel-
konstruajon. angelo.
Prima donna
de teatro.
(itale:) Cefkantistino sIngsong-knahinol — kant-knabinoj
iapanaj. Listo de urb-nomoj esperautigitaj
Printempo, Bon March6 — nomoj de sioco — unurada pugveturilo Cina.
grandaj magazenoj en Parizo. uzata por transporti personojn.
Propileoj — 1. antanhalo de grekaj Siva (Siwa, Giva) hindua dio. AdenoAden Bruselo Bruxelles
temploj: 2. enireio de l' Akropolo edzo de Kali, Ia detruanta. sed Agro - Agra Budapegto Budapest
dc Ateno. samtempe fruktiga principo de la Alcksandrio = Alcxandria Cikago = Chicago
Rakputano tcritorio en nordokef- hindua triuntio. AlepoMet). Aleppo Dantasko = Damas
denta Hindujo. konsistanta el 22 skombro — genro de malgrandaj Antstertlamo = Amsterdam Dargllingo Darjeeling
vasalltatoj. marfigoj mattkeblai (lat.: ScOM - AngkoroAngkor Dento = Dellii
Ramazano — nomo de la festotempo berl. Angoro = Ankara (Ankara) DrestlettoDresden
dc l• mahometanoj. slatko — nomo dc bulgara konfitaio. Antverpeno = Antwerpen ErfurtoEriurt
rambutano mangehla frukto dc slendang — nomo de skarpo dc AsamoAssam Munti)Fayoutn
altega arbo en la malajo-stato] ravaj virinoj. Asdano = Asdan Falcro Falera
(lat.: Nephelium lappaceum). smokingo — nomo de societa vest- Asuano a Assuan Florenco — Firenze
ajn frakosimila. Ateno = Athenai Florido = Florida
recina — nomo dc amara greka vino. so)o-saricopikante spicita, spe- Babilono = BabvIon Frihurgo ti Fribourg, Freiburg
rlitgo (ian.: iinrik-gal — inalpeza dtt- ciala japana saŭco. Bagdado = Bagdad GalatoGalata
rada sportveturito por transportl Serbonne — nomo de la universitato BandungoBandocng Genesareto Genesareth
Personojn. tirata de homo. dc Parizo. Baselo = Basel Gibrultaro .. Gibraltar
rom-katolikoj — armi dc l' kristana Stumpa estera — (itale:l eksterlan- Bata%lo = Batavia Cienevo = Genêve
religio. kies ple) supera estu) da gazetaro. Beiruto — Beyrouth. Beirut hail0Haifa
estas la pasio en Romo. Strombolo (it.: Strornholi) — kon- Benareso = Benares liatuburgo — Hamburg
Saladino (Jusui ihri Ailŭb) — sukan°, stante aktiva vulkano sur la Li- Beogrado Beograd Hongkongo Hongkong
fondinto de egipta-siria dinastio, n:nal Insuloj, norde de Sicilio. Berlino = Berlin Istanbulo Istanbul (Konstanti-
1137-93 p. Kr. Suda Kruco --- steliiguro Ce la suda BernoBern itopolo)
Salontono rego de lzraelo. 977 kis horizonto en formo de kruco. Betlehemo = Bethlehern Jafo = Jaffa
o37 a. Kr.. legenda figuro pro sia sudro — nomo de persono el la 131alistoko = Bialystok jerifto — Jericho
sakeco. kasto de „simplaj homoj" sur la Illzantlo Byzantium jerusalemoJerusalem
sampano dorn-boatoj. en kiuj insulo Bali. Bombeo = Bornbay JokohamoYokohama
vivas en la Oriento urtat familioj sukilakijapana mankaj°, konsist- Borobuduro Borobodore jaipuro Jaipur
kaj per kiuj oni transportas var- anta cl Deeeioi da legomoj kaj BratislavoBratislava jokiakarto — Diokjakarta
on. viando. kuirita) en speciala sane°.
2?!
9 70
Kafarnaumo Capharnaum Pero = Pera
Kairo =Kaltira (Cairo) Picburgo - Pittsburgli
Kalkuto = Calcutta Pilseno = Plzen
Kantono Ganton Plreo - Piree
Kartan - Cartliago Pompelo - Pompei
Kloto Kioto Pondieero = Pondicla2ry
Kolombo Colonibo Potsdamo Potsdain
Kolonio Kbln Prozo Praha
Komo Corno Ranstuno = RangoOn
KonstantinoPolo. v. Istanbulo! Rigo Riga
Krakovo - KrakÓw Komo = Roma
Leipcigo - Leipzig Saigono - Saigon
Lembango Lembang Sakaro Sakara
Lokarno Locarno Salonan • Salamis
Londono = London Solitario Samaria
Lozano = Lausanne tiap-Frapcisko = San Francisco
Luccrno = Luzern S. Marino = San Marino
Lugano = Lugano Seniarango = Serparapg
Madraso - Madras Sidono = Sidon (Saida)
.Maduro Madura Sifiemo = Sichern
Maienco = Main/. Sinajo = Sinaia
Makao Macao Singanuro Singapore
Maratono Marathon Sidi° - Sofia
,Veko - Mckka Sorento = Sorrento
Merpiiso Memphis Sticzo Sucz
Milano - Milano Surabalo = Soerabaja
Monto-Karlo - Montc Carlo Stetino Stettip
Munlieno Miinclien Stokholmo = Stockholm
Nagasako Nagasaki Sanhajo = Shangliai
Nankino - Nankin Tiberiaso - •iberias
Nanluso = Nanlus Tiro Tira
Napolo Napoll Tokio = Tokio
Nazarcto Nazareth (En Naska) Trolo = Troia
Nova Delho = New Dcilit Varsovio = Warszawa
Nov-forko New York Yielleko \Vieliczka
Nurnbergo Nŭrnherg Vieno = Wien
-Ostendo = Ostende Zagreho Zagreb
Parizo - Paris Zurifio -
Penango - Penanz