III.

lista lektur z gwiazdką:

Poniżej przedstawiamy spis lektur obowiązkowych, z których mogą pojawić się pytania o
treść lub wypracowanie na egzaminie maturalnym:

1. Bogurodzica;

2. Jan Kochanowski, wybrane pieśni, treny (inne niż w gimnazjum), psalmy;

3. Adam Mickiewicz, Dziady cz. III;

4. Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz;

5. Bolesław Prus, Lalka;

6. Stanisław Wyspiański, Wesele;

7. Bruno Schulz, wybrane opowiadanie;

8. Witold Gombrowicz, Ferdydurke.

WAŻNE: pomimo, że pieśni, treny i psalmy Kochanowskiego oraz opowiadanie Brunona

Schulza należy do zbioru lektur z gwiazdką, pytania na maturze nie będą dotyczyły
bezpośrednio treści czytanego tekstu. Mogą natomiast pojawić się pytania o cechy utworu,
jego specyfikę, styl lub może pojawić się polecenie odwołania się do tego tekstu.

UWAGA: powinieneś pamiętać, że na egzaminie maturalnym obowiązują Cię również

lektury ogwiazdkowane z etapu gimnazjum. Dla przypomnienia, poniżej przedstawiamy ich
listę:

1. Jan Kochanowski, fraszki, treny (V, VII, VIII);

2. Ignacy Krasicki, wybrane bajki;

3. Aleksander Fredro, Zemsta;

4. Adam Mickiewicz, Dziady cz. II;

5. Henryk Sienkiewicz, powieść historyczna – do wyboru spośród: Quo vadis, Krzyżacy,

Potop.

IV. Lektury uzupełniające czytane w całości – poziom podstawowy:

Poniżej przedstawiamy listę lektur, które, decyzją nauczyciela, mogą zostać omawiane na
zajęciach języka polskiego, przygotowujących do matury podstawowej:
1. Sofokles, Król Edyp LUB Antygona;

2. Lament świętokrzyski;

3. Mikołaj Sęp Szarzyński, wybrane sonety;

4. William Szekspir, Makbet LUB Hamlet;

5. Adam Mickiewicz, wybrane sonety i inne wiersze – w tym Romantyczność;

6. Juliusz Słowacki, wybrane wiersze;

7. Cyprian Kamil Norwid, wybrane wiersze;

8. Fiodor Dostojewski, wybrany utwór – na przykład Zbrodnia i kara LUB Łagodna;

9. Joseph Conrad, Jądro ciemności;

10. Jan Kasprowicz, Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Leopold Staff, wybrane wiersze;

11. Władysław Stanisław Reymont, Chłopi (tom I- Jesień);

12. Stefan Żeromski, wybrany utwór – na przykład Ludzie bezdomni, Wierna rzeka, Echa
leśne, Przedwiośnie;

13. Bolesław Leśmian, Julian Tuwim, Jan Lechoń, Julian Przyboś, Józef Czechowicz,
Konstanty Ildefons Gałczyński, wybrane wiersze;

14. Jarosław Iwaszkiewicz, wybrane opowiadanie;

15. Tadeusz Borowski, wybrane opowiadanie;

16. Krzysztof Kamil Baczyński, Tadeusz Różewicz, Czesław Miłosz, Wisława Szymborska,
Zbigniew Herbert, Ewa Lipska, Adam Zagajewski, Stanisław Barańczak, wybrane wiersze;

17. Miron Białoszewski, wybrane utwory;

18. wybrany dramat dwudziestowieczny z literatury polskiej – na przykład Stanisława

Ignacego Witkiewicza, Sławomira Mrożka, Tadeusza Różewicza;

19. wybrana powieść polska z XX lub XXI wieku – na przykład: Maria Kuncewiczowa,
Cudzoziemka; Zofia Nałkowska, Granica; Józef Mackiewicz, Droga donikąd; Stanisław Lem,
Solaris; Julian Stryjkowski, Austeria; Tadeusz Konwicki, Kronika wypadków miłosnych;
20. wybrana powieść światowa z XX lub XXI wieku – na przykład: Franz Kafka, Proces;
Albert Camus, Dżuma; George Orwell, Rok 1984; Isaac Bashevis Singer, Sztukmistrz z
Lublina; Gabriel Garcia Marquez, Sto lat samotności; Umberto Eco, Imię róży.

V. lektury uzupełniające, czytane po fragmentach lub w całości – poziom podstawowy:

Poniżej przedstawiamy listę lektur, które decyzją nauczyciela, mogą zostać poznane tylko
we fragmentach:

1. wybór mitów;

2. Dzieje Tristana i Izoldy;

3. Miguel Cervantes, Don Kichote;

4. Jan Chryzostom Pasek, Pamiętniki;

5. Ignacy Krasicki, wybrana satyra LUB Monachomachia;

6. Adam Mickiewicz, Dziady cz. IV;

7. Juliusz Słowacki, Kordian;

8. Irit Amiel, wybrane opowiadanie z tomu Osmaleni LUB Hanna Krall, Zdążyć przed Panem
Bogiem;

9. Gustaw Herling-Grudziński, Inny świat;

10. Ryszard Kapuściński, Podróże z Herodotem;

11. Biblia, wybrane psalmy, fragmenty: Pieśni nad Pieśniami, Księgi Hioba, Apokalipsy św.
Jana.

Powtórka z lektur dla maturzystów

1) Sofokles - Antygona - Antyk

Sofokles (486 - 406 p. n. e.), jeden z trzech wielkich tragików greckich. Jego tragedie
dowodzą wielkiego kunsztu artystycznego autora. Sofokles był nowatorem w dziedzinie
teatru i mistrzem w charakteryzowaniu postaci. Napisał około stu dwudziestu utworów.
Zachowało się jedynie siedem tragedii. Jedną z nich jest Antygona.

Dzieje domu Edypa:

1. Objęcie rządów w Tebach przez Lajosa i Jokaste (rodziców Edypa).

 2. Dzieciństwo Edypa.
3. Straszliwa przepowiednia.
4. Oddanie Edypa pasterzom.
5. Edyp zabija ojca i rozwiązuje zagadkę Sfinksa. Bierze ślub z matką.
6. Dzieci Edypa: Polinejkes, Eteskles, Antygona i Ismena.
7. Tragedia z powodu dokonanych czynów (śmierć żony, opuszczenie
domu przez Edypa).
8. Rządy w Tebach obejmuje Kreon.

Poszczególne części dramatu Antygona:

● Prolog: Antygona oznajmia siostrze o nieszczęściu, jakie ich

spotkało.
● Parada: pieśń triumfalna chóru nad pokonanym najeźdźcą.
● Epeisodion I: dłuższe przemówienie Kreona, nowego władcy,
przedstawiające jego własne poglądy dotyczące sprawowanych
rządów.
● Stasimon I: chór śpiewa pieśń, która jest pochwałą ludzkiego
rozumu.
● Epeisodion II: Antygona została schwytana przez strażnika i
postawiona przed obliczem Kreona. Chciała pochować swojego
brata Polinejkesa.
● Stasimon II: chór opiewa nieszczęścia rodu Labdakidów.
● Epeisodion III: rozmowa Kreona z synem Hajmonem.
● Stasimon III: chór śpiewa o potędze miłości, zapowiada zwycięstwo
Afrodyty - bogini miłości - obrażonej przez Kreona, który
zlekceważył miłość syna i Antygony.
● Epeisodion IV: scena lamentu Antygony.
● Stasimon IV: pieśń chóru jest wspomnieniem tych wszystkich,
którzy podobnie jak Antygona, zamknięci w skale cierpieli i ginęli.
● Epeisodion V: rozmowa Kreona z wieszczem Terezjaszem.
● Stasimon V: pieśń chóru jest modlitwą do Dionizosa - patrona Teb.
Jest to prośba o pomoc.
 ● Eksioda: lament Kreona nad swym losem i końcowa pieśń chóru.

REKLAMA

Konflikt: spór dwóch racji, opinii, poglądów.

Czym jest konflikt dramatyczny w Antygonie?

Konflikt dramatyczny nie posiada pozytywnego rozwiązania gdyż obie strony

przedstawiają rozsądne argumenty dla swoich poglądów. Antygona i Kreon to
bohaterowie równorzędni ponieważ między nimi toczy się spór, a każde z nich posiada
uzasadnione argumenty. Konfliktem w dramacie Sofoklesa jest konflikt pomiędzy
prawem boskim i ludzkim. Zarówno córka Edypa, jak też władca Teb występują w
obronie prawa. Antygona broni prawa boskiego, Kreon zaś prawa ludzkiego. Dochodzi
tu do konfliktu tragicznego. Prawo boskie jest prawem odwiecznym, doskonałym,
strzeżonym przez lud. Prawo ludzkie zaś jest prawem chwilowym, zależnym od tego kto
w danej chwili ma władzę, nie jest nieomylne. Antygona pomimo śmierci fizycznej
odniosła zwycięstwo moralne. Kreon zaś poniósł porażkę.

2) Pieśń o Rolandzie - Średniowiecze

Plan wydarzeń:

1. Cesarz Karol Wielki przebywa już siedem lat w Hiszpanii. Pragnie

zawładnąć Saragossą, gdzie rządy sprawuje Marsyl, służący
Mahometowi.
2. Król Marsyl zwołuje radę, na której uchwalono, że posłowie udadzą
się z gałązkami oliwnymi w ręku - na znak pokoju do Karola
Wielkiego. Jest to podstęp.
3. Karol Wielki w otoczeniu swych rycerzy - odpoczywa w sadzie.
Przybyli posłowie Marsyla. Chcą aby Karol Wielki udał się do
Francji, a Marsyl podąży za nim.
4. Karol Wielki zwołuje radę. Władca ma sny prorocze, w których
widzi dusze zabitych Francuzów.
5. Wybrano najdzielniejszych rycerzy francuskich na tylną straż. Był
wśród nich Roland. Zostali oblężeni przez pogan.
6. Rozpoczęła się straszliwa bitwa w wąwozie pod Ronsewall. Zginęli
prawie wszyscy Francuzi.
 7. Roland umiera ostatni na wzgórzu pod sosną. Swój miecz -
Durendal (jego złota gałka pełna jest relikwii), który otrzymał od
Karola Wielkiego kładzie pod swoje ciało, aby nie dostał się w ręce
wroga. Leży twarzą zwróconą w stronę Hiszpanii. Umiera.
Aniołowie zstępują z nieba. Ofiarował Bogu swoją prawą rękawicę.
Archanioł Gabriel wziął ją z dłoni zmarłego rycerza.
8. Przyjeżdża cesarz i karze zabezpieczyć zwłoki po bitwie. Udaje się w
pogoń za Marsylem. Otacza jego wojska, które w rezultacie topią
się.

Ważne informacje:

● Roland w chwili śmierci obraca twarz ku Hiszpanii. Przed śmiercią

myśli o swoich wasalach, prosi Boga o zbawienie ich dusz. Nie
wzywa pomocy gdyż byłoby to oznaką tchórzostwa. Chce umrzeć
ze swoim mieczem podarowanym mu przez Karola Wielkiego w
dniu pasowania na rycerza. Miecz ten jest symbolem stanu
rycerskiego Rolanda - hańbą byłoby go utracić.
● Roland przygotowuje się na śmierć jak dobry chrześcijanin -
pragnie pojednać się z Bogiem. Prosi go o zbawienie duszy. Roland
oddaje Bogu rękawicę jako lenno - swe życie, które składa w ręce
Stwórcy. Gest ten świadczy o tym, że Roland czuje się wasalem
Boga. Umiera ze złożonymi rękami jako katolik.
● Roland umiera na wzgórzu pod sosną. Przywodzi to na myśl śmierć
Jezusa Chrystusa na Golgocie. Rycerz w chwili śmierci opuszcza
głowę na ramię, podobnie jak Chrystus. Śmierć Rolanda jest
porównywana do śmierci Chrystusa. Roland, podobnie jak Jezus,
krzewił wiarę chrześcijańską.

3) William Szekspir - Makbet - Barok

Makbet jest dramatem psychologicznym. Przedstawia przemianę bohatera, zmianę jego

osobowości. Czytelnik zna myśli bohaterów, dlatego też wie dlaczego podejmują oni
taką, a nie inną decyzję. Postaci są złożone psychologicznie. Rycerski Makbet staje się
nagle mordercą, tyranem, despotą. Dunkan był władcą nieudolnym ale dobrym. Makbet
doszedł do władzy w nielegalny sposób. Stał się więc podejrzliwy, we wszystkich
doszukiwał się wrogów. Obawiał się , że ktoś może chcieć zdobyć władzę w taki sam
sposób jak on sam. Stosował represje, nie miał przyjaciół i nie był szczęśliwy. Poniósł
klęskę moralną. Był zbrodniarzem. Nie sprawdził się również jako władca. Poniósł
zatem również klęskę polityczną.

Makbet jako wódz wojsk i rycerz jest uosobieniem wszelkich ideałów. Jest dzielny,
odważny, honorowy jest doskonałym taktykiem wojskowym, jest wierny swojemu
królowi. Makbet równocześnie jest rządny władzy, pragnie zostać królem. Nie jest
zdecydowany na popełnienie morderstwa, do tego czynu namawia go żona. Makbet
zdaje sobie sprawę, że raz popełnione morderstwo pociąga za sobą dalsze zbrodnie. Po
zabójstwie Dunkana Makbet obejmuje rządy, jednak cały czas obawia się o swą pozycję,
wszędzie doszukuje się podstępu i stara się wyeliminować go wszelkimi sposobami. Boi
się , że przepowiednia czarownic się spełni. Wiedźmy przepowiedziały mu, że królestwo
nie będzie dla jego rodu lecz dla rodu Banka.

Cechy dramatu Szekspirowskiego na podstawie Makbeta:

● Temat zaczerpnięty z kronik, opowieści, podań ludowych.

● Zasada trzech jedności nie jest tutaj wprowadzona ponieważ akcja
jest wielowątkowa. Miejsce akcji zmienia się kilkakrotnie, a czas
akcji obejmuje siedemnaście lat.
● Brak tu też chóru. Dramat staje się bardziej dynamiczny, gdyż nie
ma sztucznego patosu.
● Została złamana zasada antyczna. Występują bowiem sceny
zbiorowe: uczta u Makbeta.
● Brak katharsis.
● Synkretyzm gatunkowy. Sceny tragiczne sąsiadują ze scenami
komicznymi (scena z pijanym odźwiernym).
● Bohaterowie są świadomi swoich czynów, są w pełni
odpowiedzialni za swe losy.
● Bohaterowie ulegają przemianom wewnętrznym, zmienia się ich
psychika.
● Występuje podział na akty, sceny i odsłony.
● Istotna jest tu rola fantastyki. Symbol zła, które znajduje się w
człowieku (przepowiednia czarownic - odzwierciedlenie
 prawdziwych pragnień Makbeta). Fantastyczne motywy powodują
uatrakcyjnianie akcji - pobudzanie wyobraźni czytelnika.
● W dramacie Szekspira dobro zwycięża. Występują tu też akcenty
psychologiczne oraz dydaktyczne. Zło pomimo olbrzymiej siły, jaką
posiada, może zostać pokonane.
● Tragizm wydarzeń oddają także opisy przyrody, dopełniają one
wydarzenia, a często je wręcz wywołują.

4) William Szekspir - Hamlet - Barok

Dramat ten pochodzi z 1601 roku. Tytułowy bohater tragedii, półlegendarny książę
Jutlandii, symbolizuje postawę człowieka, któremu skłonność do autorefleksji
uniemożliwia dokonanie przedsięwziętego czynu. W historii literatury ukształtowało się
pojęcie hamletyzmu. Oznacza ono cechę charakteru bohatera, która skłania go do
filozofowania, uwikłania w najgłębsze tajniki duszy ludzkiej i marzenia o wielkich,
nadzwyczajnych czynach przy równoczesnym wstrzymywaniu się od ich realizacji.

REKLAMA

W dramacie Szekspira król Klaudiusz zgładził swojego brata, ożenił się z

żoną zamordowanego, pozyskał uznanie i aprobatę dworu. Hamlet spotkał
ducha swego zamordowanego ojca. Ten wyjawił mu całą prawdę o swej
śmierci. Wskazał mordercę. Hamlet pragnie się zemścić. Jego poczynania
doprowadzają do śmierci wielu dworzan. Przywodzi do obłędu zakochaną
w nim, niewinną Ofelię, córkę Poloniusza. Popełnia ona samobójstwo.
Hamlet zabija króla. Równocześnie jednak życie traci także matka
tytułowego bohatera, a na końcu umiera on sam.
5) Giaur - George Gordon Byron - Romantyzm

Biografia Byrona jest bezpośrednio związana z tematem powieści poetyckiej, jaką jest
Giaur. Byron wywodził się ze środowiska londyńskiego. Odziedziczył tytuł para (był to
tytuł szlachecki, który umożliwiał posiadaczowi zasiadanie w Izbie Lordów) po dziadku.
Byron był postacią niezwykle barwną, był duszą towarzystwa, lubił się bawić. Miał
wiele romansów. Jeden z nich był powodem, dla którego Byron zmuszony był opuścić
Londyn. Swe umiejętności literackie Byron odkrył dosyć wcześnie. Debiutem były
Wędrówki Childe Harolda. Utwór ten przyniósł mu sławę jako literatowi. Kolejnym
tekstem był Giaur. Byron był zaangażowany w walkę narodowowyzwoleńczą innych
krajów. Po tym, jak został wygnany z Londynu, udał się do Grecji, która w tamtym czasie
uwikłana była w konflikt z Turcją. Byron wspierał Greków moralnie. Akcja Giaura toczy
się w Grecji. Tytułowy bohater prawdopodobnie pochodzi z Wenecji. Jest postacią
niezwykle tajemniczą, zagadkową. Jest to typowy bohater romantyczny. Czytelnik nie
zna wielu szczegółów jego biografii. Giaur jest samotny, stroni od ludzi. Przeżywa
wielką tragiczną miłość do branki. Jest gwałtowny i wybuchowy. Zdolny jest do
wielkich, skrajnych uczuć od miłości do nienawiści.

Cechy powieści poetyckiej na przykładzie Giaura:

● Występuje tu bohater romantyczny. Jest tajemniczy, zmuszony do

podejmowania tragicznych decyzji, przeżywa rozterki wewnętrzne.
Jest samotnym indywidualistą, dynamiczny, zbuntowany przeciwko
światu, normom politycznym, społecznym, pragnie wolności dla
siebie i innych. Pragnie także miłości. Poszukuje przygód. Pozostaje
w konflikcie z rzeczywistością.
● Połączenie cech lirycznych i epickich.
● Narrator wyraża subiektywne opinie, jednak nie jest
wszechwiedzący.
● Wydarzenia nie są utrzymane w ciągłości chronologicznej.
Występuje zjawisko retrospekcji.
● Powieść poetycka zawiera wiele opisów przyrody.
● Wydarzenia przedstawione są w sposób tajemniczy, występuje
wiele niedomówień.
● Pojawiają się dramatyczne zwroty akcji.

6. Konrad Wallenrod - Adam Mickiewicz - Romantyzm

Tekst powstał 1828 roku w Petersburgu. Mickiewicz namawiał do walki o wolność

(walki skrytej) i starał się ową namowę sformułować w taki sposób aby nie być
posądzonym o podburzanie do walki. Motto zaczerpnął z Machiavellego: Macie bowiem
wiedzieć, że są dwa sposoby walczenia. Trzeba być lisem i lwem. Akcja utworu rozgrywa się
w epoce średniowiecza w zamku w Malborku oraz na Litwie. Szala zwycięstwa
przechyla się na stronę Krzyżaków. Postać tytułowa wzorowana jest na historycznym
Wielkim Mistrzu Zakonu Krzyżackiego Konradzie von Wallenrodzie. Bohater jest
chłopcem porwanym i ochrzczonym przez Krzyżaków. Halban - nauczyciel Konrada,
naucza go nienawiści do Krzyżaków. Konrad, jako rycerz średniowieczny ma swój honor
i opiera się radom Halbana.

Mickiewicz pokazuje w utworze, że walka, jaką toczy Wallenrod nie zostanie

zapomniana, gdyż upamiętni ją Wajdelota. Pieśń Wajdeloty jest utworem lirycznym,
przedstawiającym jakie znaczenie miała pieśń dla ludu. Odbiorcą pieśni jest Wallenrod.
Ma ona przypomnieć Wallenrodowi o jego decyzji i zadaniu, które ma spełnić. Drugim
odbiorcą są rycerze zakonu krzyżackiego, którzy odbierają słowa pieśni jako opowieść o
dawnych dziejach. Każdy dostrzega w pieśni Wajdeloty to, co chce zobaczyć. Poezja
tutaj staje się narzędziem walki: O wieści gminna! Ty arko przymierza między dawnymi i
młodszymi lety tobie lud składa broń swego rycerza swych myślą przędzą i swych uczuć kwiaty
arko! Tyś żadnych nie złamana ciosem.

Dzieje Konrada Wallenroda:

● Napad Krzyżaków na Litwę. Uprowadzenie chłopca.

● Dzieciństwo i młodość spędzona wśród wrogów.
● Przyjaźń z Halbanem.
● Ucieczka Alfa i Halbana na Litwę.
● Przyjęcie przez księcia Kiejstuta.
● Miłość do Aldony.
● Udział w wojnie w Hiszpanii u boku Konrada Wallenroda.
● Zabójstwo rycerza. Alf przyjmuje jego imię i nazwisko.
● Sława Konrada na polach bitew.
● Powrót na zamek krzyżacki.
● Wybór Konrada na Wielkiego Mistrza.
● Aldona przybywa do Malborka.
● Klęska Krzyżaków w wojnie z Litwą.
● Sąd kapturowy - wyrok na Konrada.
● Samobójcza śmierć Wallenroda.
● Śmierć Aldony.

7. Pan Tadeusz - Adam Mickiewicz - Romantyzm

Geneza Pana Tadeusza

Utwór został napisany na obczyźnie w 1833 roku. Jedną z głównych przyczyn napisania
utworu była tęsknota za ojczyzną autora, przebywającego na emigracji. Mickiewicz
rozczarowany emigracją opisał kraj lat dziecinnych - Litwę. Jako tło historyczne utworu
przedstawił okres przygotowań Napoleona do wojny z Rosją - kampanię napoleońską.
W utworze nawiązał również do ważnych wydarzeń historycznych, takich jak
Konfederacja barska, konstytucją trzeciego maja, Targowica, rzeź Pragi, powstanie
kościuszkowskie oraz powstanie Legionów polskich we Włoszech. W czasach
opisywanych przez Mickiewicza wszystkie oczy na Litwie zwrócone były ku Francji.
Stamtąd oczekiwano wyzwolenia. Mimo kordonu granicznego, na Litwę przedzierali się
tajni emisariusze, przynosząc wieści o wypadkach politycznych. Opowiadali o walkach
legionistów, o zwycięstwach Polaków. Opowieści te podtrzymywały wiarę w
odzyskanie wolności. Byli wśród nich także i tacy, którzy przygotowywali społeczność
litewską na powstanie ( ksiądz Robak). Księgi XI i XII opowiadają o wkroczeniu wojsk
napoleońskich. Wraz z nimi powracają do Soplicowa Hrabia, Tadeusz i Dobrzyńscy.

Optymistyczna wymowa epopei

W Panu Tadeuszu akcja rozgrywa się w trzech perspektywach czasowych:

○ Przeszłości - negatywna postawa szlachty, organizowanie

zajazdów na których dochodzi do kłótni, bójek. Ukazanie
szlachty polskiej jako ludzi nie posiadających własnego
zdania, mściwi, słabo wykształceni, zawzięci i pamiętliwi.
Mickiewicz dostrzega te wady i ośmiesza je posługują c się
ironią, komizmem, groteską. Przeszłość to także pozytywy -
przywiązanie do tradycji, kultywowanie obyczajów,
gościnność, patriotyzm, pamięć o wielkich Polakach.
Odwołaniem do przeszłości jest także koncert Jankiela, który
wygrywanymi na cymbałach melodiami przywoływał
najważniejsze wydarzenia historyczne dla Polski.
○ Teraźniejszości - spór o zamek i rozwiązanie tego sporu,
formowanie się Legionów, działalność księdza Robaka,
wstąpienie Tadeusza i Hrabiego do Legionów. W autentyczne
tło wydarzeń wkomponowane zostały postaci i wydarzenia
fikcyjne.
 ○ Przyszłości - czyli nadzieje na odzyskanie niepodległości
przez Polskę, decyzja o uwłaszczeniu chłopów, którą podjęli
młodzi - Zosia i Tadeusz. Starzy ludzie odchodzą w
przeszłość. Pan Tadeusz Jako epopeja narodowa, utwór
napisany ku pokrzepieniu serc, posiada wymowę
optymistyczną. Końcowy opis zachodu słońca jest
symboliczny - zwiastuje nową epokę.
○ Kreacje bohaterów:

Gerwazy:

jest ostatnim z żyjących dworzan Stolnika. Klucznik był niezwykle

przywiązany do swego pana, po jego śmierci postanowił pomścić go.
Pałał nienawiścią do Sopliców, gdyż oskarżał Jacka Soplicę o zabójstwo
Horeszki. Gerwazy został przedstawiony jako typowy szlachcic -
Sarmata. Brał udział w sejmikach, pojedynkował się z innymi
szlachcicami, nigdy nie rozstawał się ze swym Scyzorykiem. Ubierał się w
szaty ozdobione rodowymi herbami. Póki żył Stolnik, Klucznik słynął z
wesołości, jednak po śmierci magnata, Gerwazego nie widziano na
żadnym weselu. Od przysłowia, które ciągle powtarzał nazwano go
Mopanku. Nazywał się Rębajło, tytułował się Klucznikiem Horeszków. Był
niezwykle silny i odważny.

Telimena

jest opiekunką Zosi. Sędzia przez grzeczność nazywa ją siostra. Telimena

wiele podróżuje, jest wykształcona. Przebywała długo w Petersburgu.
Dba aby Zosia wychowywała się w duchu nowych dworskich obyczajów.
Jest świadoma swojej urody, posiada silny, wyrazisty charakter.

Zosia:

jest wnuczką zmarłego Stolnika. Wychowuje się u Sędziego i Telimeny,

na polecenie Jacka Soplicy. Jest młodą, miłą dziewczyną, lubiącą
zajmować się gospodarstwem. Lubi zajmować się dziećmi. Popiera
nowoczesne poglądy dotyczące uwłaszczenie chłopów. Wychowała się w
Petersburgu. Interesuje się sprawami kraju.

Tadeusz:

jest synem Jacka Soplicy. Wychowywał się u Sędziego, na polecenie ojca.

Jest młody, przystojny, wykształcony, lubi flirtować z kobietami. Nic nie
wie o swoim ojcu. Lubi polowania, jest patriotą, interesuje się sprawami
ojczyzny, której dobro przedkłada nad własne.

Protazy:

jest ostatnim na Litwie woźnym trybunału na usługach Sędziego. Jest

trochę tchórzliwy. Nie lubi Gerwazego. Jednak po ślubie Zosi i Tadeusza
dochodzi miedzy nimi do pojednania. Wyręcza Sędziego w wielu
sprawach. Jest przebiegły, swoje poglądy dostosowuje do sytuacji.

Jacek Soplica:

○ w młodości był dumnym i butnym szlachcicem. Starał się o

względy córki Horeszki. Jednak nie przyjęto jego kandydatury
na męża - podano mu czarną polewkę. Został niesłusznie
oskarżony przez Gerwazego o zabójstwo Stolnika. Ucieka z
kraju. Ukrywa się w przebraniu księdza Robaka. Za główny
cel stawia sobie poświęcenie się dla ojczyzny. Prowadzi
działalność konspiracyjną. Na łożu śmierci wyznaje prawdę o
sobie.

Suma gatunków w

Panu Tadeuszu Poemat Adama Mickiewicza charakteryzuje się olbrzymia złożonością

gatunkową:

Epopeja - tłem akcji uczynił poeta wydarzenia związane z ostatnimi latami

niepodległości Polski i pierwszymi latami po jej stracie. Przełomem w życiu narodu
miało być odzyskanie niepodległości. Nadzieje pokładano w kampanii napoleońskiej.
Właściwymi dla eposu są także szeroko przedstawione obrazy obyczajów, a także
rozpoczęcie utworu inwokacją. W epopei użyte zostały również porównania
homeryckie.
Powieść - sam poeta odwoływał się wielokrotnie do tego gatunku przywołując jako
wzorce powieści Waltera Scotta. Wątkiem powieściowym są dzieje Jacka Soplicy.
Bohater ten jest filarem, na którym wspiera się cała struktura dzieła.

Poemat heroikomiczny: cały niemalże zajazd na Soplicowo ma charakter groteski

tragikomicznej. Bojowy impet uczestników zajazdu bardzo szybko zamienia się w wilczy
apetyt. Rozzuchwalona szlachta na widok jadła z soplicowskiej kuchni reaguje
podobnie, jak bohaterowie wojny mniszej w Monachomachii. Zajazd przemienia się w
wojnę z żywym inwentarzem. Opis takiego zachowanie daje efekt parodystyczny.

Komedia: wyróżnić tu należy dwa główne wątki komediowe: spór Asesora z Rejentem
oraz perypetie miłosne Telimeny, Zosi, Tadeusza i Hrabiego.

Sielanka: według pierwotnego zamysłu, utwór ten miał być sielanka, swoista kreacją
Arkadii. Autor zamieścił w epopei opisy polowań, grzybobrania, zalotów, życia
towarzyskiego. Zaliczyć do nich można także opisy przyrody oraz postać Zosi, ukazanej
jako dziecię natury.

Baśń: ostatnie dwa wersy epopei to typowa formuła, która zazwyczaj kończy utwory
baśniowe. Baśniowość potęguje także aura zanikającego starego świata oraz przemiana
tego co zwyczajne w nadzwyczajne.

Liryka: narrator w niektórych fragmentach utworu, staje się podmiotem lirycznym.

Przemawia w pierwszej osobie, przede wszystkim w Inwokacji, Epilogu, a także we
fragmentach poszczególnych ksiąg.

8. Dziady cz. III - Adam Mickiewicz - Romantyzm

Tło i geneza powstania

III części Dziadów:

● Utwór powstał w Dreźnie w 1832 roku. Miała to być próba spłaty

długu za nieobecność w powstaniu listopadowym, a także próba
uspokojenia własnego sumienia. W 1820 roku do Warszawy
przybył Nowosilcow. Dziady część III opisuję wydarzenia lat
dwudziestych XIX wieku. Nazwiska, którym dramat jest
dedykowany symbolizują męczenników sprawy o wolność Polski.
● Dramat romantyczny: powstał po klęsce powstania
listopadowego. Wydarzenie to niewątpliwie wpłynęło na refleksje
ideowe i filozoficzne zawarte w dramacie romantycznym. Dramat
 ten przez wiele lat uważano za niesceniczny ze względu na
obszerność komentarzy tekstu właściwego oraz brak ciągłości
chronologicznej. Jednakże dramat romantyczny odwołuje się do
teatralnej wyobraźni czytelnika ukształtowanej przez model teatru
zachodnioeuropejskiego, a nie przez sceny teatru klasycznego.
Dzieła pisane i publikowane na emigracji były wynikiem osobistych
doświadczeń autorów. Bohaterowie tych dramatów uwikłani byli w
romantyczne konflikty, przeżywali przemiany osobowości - próby
charakteru - na które skazała ich historia oraz walczące ze sobą siły
metafizyczne: dobro i zło, Bóg i diabeł. Dramat romantyczny
posiada luźną, otwartą kompozycję, zapowiadająca możliwość
kontynuowania wielu wątków. Pozwala zatem na różne adaptacje
sceniczne.
● Obraz społeczeństwa polskiego: W scenie balu u Senatora
występują dwa towarzystwa. Towarzystwo "stolikowe" - typowo
klasycystyczne, lojaliści, zwolennicy Senatora, ich upodobania
skłaniają się ku kulturze Francji (są starsi). Towarzystwo przy
drzwiach stanowią młodzi ludzie. Ich poglądy są pro polskie. Są
niechętni polityce Senatora, typowi romantycy. Towarzystwo
stolikowe rozmawia o sprawach banalnych: Odkąd Nowosilcow
wyjechał z Warszawy, nikt nie umie gustownie urządzić zabawy,
także o literaturze. Według nich powinno tworzyć się przede
wszystkim sielanki, które są typowo słowiańskie. Nie powinno się
opisywać drastycznych historii i spraw bieżących. Tworzyć należy
przede wszystkim w języku francuskim, gdyż jest to język
światowy: Jest to wyraźny święty przepis sztuki, że należy poetom
czekać...ze sto lat, to mało... Nasz naród się prostotą, gościnnością
chlubi, nasz naród scen okropnych, gwałtownych nie lubi (...)
Słowianie my lubim sielanki. Kiedy towarzystwo przy drzwiach
rozmawia na temat sytuacji panującej na Litwie, a potem kiedy
Adolf opowiada historię Cichowskiego, poplecznicy Senatora
bagatelizują i wyśmiewają tę historię. Towarzystwo przy drzwiach
jest oburzone. Wychodzą. Towarzystwo przy drzwiach rozmawia o
 sytuacji w Polsce o zesłańcach, więzieniach i więźniach. Zachowuję
pozory przyjaźni dla Senatora. Włączają się do dyskusji o
literaturze. Według nich należy opisywać wydarzenia bieżące.
Opozycja spiskowa gotowa jest do poświęceń. Jeden z filaretów
gotów jest dla ojczyzny poświęcić życie: Taki jak ja - ojczyźnie tylko
śmiercią służy. Zawiera się tu pochwala służby ojczyźnie nawet w
tej najbardziej tragicznej formie. Jako podsumowanie swojego
sądu o społeczeństwie polskim, poprzez usta Wysockiego -
organizatora powstania, poeta mówi: Nasz naród jak lawa, z
wierzchu zimna i twarda, sucha i plugawa, lecz wewnętrznego
sto lat nie wyziębi, pluwajmy na tę skorupę i zstąpmy do głębi.
Bal przerywa wiadomość o śmierci doktora Becù. Prototypem tej
postaci był ojczym Juliusza Słowackiego.
● Mesjanizm: Idee mesjańskie rozkwitły najpełniej w czasie
rozbiorów (szczególnie w okresie powstania listopadowego).
Uważano, że Polska, jako kraj szczególnie umęczony przez
zaborców, jest krajem wybranym przez Boga do zaprowadzenia
nowego ładu w Europie oraz politycznego i społeczno - moralnego
odrodzenia ludzkości w duchu wiary chrześcijańskiej. Naród polski
miał stać się łącznikiem między Bogiem a całą ludzkością.
Ostatecznym celem mesjanizmu było zbawienie ludzkości w
przyszłym Królestwie Bożym. Klęska Konrada jest metaforą klęski
samotnie walczących powstańców w powstaniu listopadowym. Po
klęsce powstania poeta - wieszcz narodowy - nie potrafi dać
jednoznacznej odpowiedzi (recepty) na pytanie, co dalej robić. Stąd
narodziła się idea Polski jako Chrystusa Narodów. Wieszcz może
dać jedynie nadzieję na to, że Polska, podobnie jak Chrystus,
zmartwychwstanie - wyzwoli się spod jarzma zaborców na drodze
męki i cierpienia
● "Mała Improwizacja" - wstęp do wielkiego monologu Konrada:
● Bajka Żegoty: O wy! Co tylko na świat idziecie z północą, Chytrość
rozumem, a złość nazywacie mocą; Kto z was wiarę i wolność
znajdzie i zagrzebie, Myśli Boga oszukać - oszuka sam siebie. Słowa
 te pokazują, że potęga carska jest kolosem na glinianych nogach.
Zadufanie caratu może go zgubić.
● Przypowieści Księdza Piotra: Przypowieść pierwsza mówi o tym,
że każde zło musi zostać ukarane, nawet gdyby było bardzo silne i
rządziło przez pewien okres. Jego kres nadejdzie, a klęska będzie
jeszcze gorsza. Przypowieść druga jest ostrzeżeniem aby nie dać się
zwieść podstępnym wrogom. Należy zawsze patrzeć realnie na swą
sytuację.
● Improwizacja: Konrad jest poetą ponieważ wypowiada zdania
niezrozumiałe dla więźniów. Posiada zdolności mistyczne. Ksiądz
Piotr uważa, że dusza Konrada kontaktuje się ze światem
pozaziemskim. Pieśń Konrada jest bluźniercza, mówi o zemście
ponad wszystko, z Bogiem i choćby mimo Boga. Jest to zemsta na
wrogu, która nie omieszka zawrzeć przymierza nawet z szatanem.
Konrad staje się w tej pieśni przywódcą narodu, wznosi się ponad
świat aby móc nim rządzić, przewyższyć ludzi, zaznaczyć swą
pozycje. Uważa, że posiada specjalne dary aby spełnić taka rolę.
Kruk symbolizuje tu niebezpieczeństwo, tajemniczość, natomiast
orzeł - piękno. Mickiewicz nie ujednolicił symboliki kruka (szatan
lub anioł, który przybywa ratować Konrada, pogrążającego się w
zło).
● "Wielka Improwizacja": Konrad swą moc nazywa boską i mówi, iż
urodził się stwórcą. Nie obawia się utraty swojej mocy. Potrzebna
jest mu ona aby uszczęśliwić ludzi, stworzyć świat bez zła. Według
Konrada Bóg, gdyby naprawdę kochał ludzi, nie pozwolił by im na
cierpienia: Ja bym mój naród jak pieśń żywą stworzył I większe niźli
Ty zrobiłbym dziwo Zanuciłbym pieśń szczęśliwą! Konrad żąda od
Boga władzy za wszelką cenę. Bluźni przeciw Bogu nie wierząc w
Jego istnienie. Pogląd, że Bóg jest tylko mądrością jest
charakterystyczny dla deistów z epoki oświecenia: Kłamca kto
Ciebie nazwał miłością Ty jesteś tylko mądrością. Konrad
wyzywa Boga na pojedynek, mówiąc, iż jeżeli walczył z szatanem
to chyba nie boi się człowieka. Nie może lekceważyć Konrada, gdyż
 reprezentuje on całą ludzkość: Ja i ojczyzna to jedno. Jest
reprezentantem ojczyzny, cierpi za ludzi: Nazywam się Milijon -
bo za milijony Kocham i cierpię katusze. Konrad twierdzi, że Bóg
nie jest nieomylny, nie ma w Nim miłości. Zaklina Boga by ten dał
mu władzę. Słowa wypowiadane przez Konrada to słowa szatana,
który wykorzystuje go do walki z Bogiem: Krzyknę żeś Ty nie ojcem
świata, ale... (głos diabła) carem. Konrad w pierwszej części
improwizacji jest poetą, naraża się na gniew Boga by uszczęśliwić
ludzi. Jest współczesnym Prometydą. Bunt Konrada zostaje
wzniecony w imię miłości do ludzi i jest wynikiem troski o ich
szczęście i wolność. Postawa Prometeusza to archetyp postawy
humanitarnej - bezinteresownej miłości do człowieka oraz
gotowości do wystąpienia w imię jego dobra przeciw najwyższym
siłom rządzącym światem. Wielka Improwizacja jest przykładem
prometeizmu. To monolog liryczny, zapis uczuć i doznań bohatera.

9. Kordian - Juliusz Słowacki - Romantyzm

● Wymowa polityczna: Juliusz Słowacki napisał Kordiana jako

polemikę z programem poetyckim i politycznym Adama
Mickiewicza. Postać Kordiana została skonstruowana w taki
sposób, by poprzez jego losy podważyć koncepcję poezji
wolnościowej i mesjanistycznej. W zetknięciu z rzeczywistością
program ten okazuje się jedynie złudnym marzeniem. Poetycka
wyobraźnia i romantyczne samotnictwo osłabiają wolę działania
bohatera. Słowacki zarzuca mesjanizmowi, że zamiast pobudzić
naród do walki, usypia go. Sformułowane na wzór
mickiewiczowskiego : Polska Chrystusem narodów, hasło:
Polska Winkelriedem narodów, różni się od idei Mickiewicza
wezwaniem do czynnej walki. Winkelried to legendarny bohater
średniowiecza szwajcarskiego, który podczas walki we własne
piersi wbił dzidy przeciwników. Był to gest heroiczny i ofiarny.
Winkelriedyzm jest jednak zgodny z mesjanizmem co do poglądu
na rolę jednostki lub niewielkiej grupy poświęcającej się dla
 narodu. Walcząc pod tym hasłem Kordian poniósł klęskę, a zatem
krytyczna ocena Winkelriedyzmu jest zarazem krytyką mesjanizmu.
Przyczyny klęski powstania leżą również w postawach głównych
przywódców powstania. Są oni nieudolni, posuwają się nawet do
zdrady. Wśród spiskowców dominują konserwatyści albo naiwni,
porywczy młodzieńcy. Powstanie nie było ruchem
ogólnonarodowym, co również zasługuje na krytykę.
● Romantyczna biografia Kordiana: Kordian jest typowym młodym
romantykiem, młodzieńcem niezwykle wrażliwym, delikatnym,
poetą, zakochanym w starszej od siebie Laurze. Nie potrafi znaleźć
sensu i celu życia. Stary sługa Grzegorz opowiada Kordianowi trzy
historie, będące trzema propozycjami życia: koncepcja
samodzielności, patriotycznej walki o wolność, koncepcja spisku,
konspiracji, walki jednostkowej. Kordian wyruszył w podróż po
Europie. Był we Włoszech, gdzie za pieniądze kupił miłość Wioletty
oraz rozczarował się podczas rozmowy z Papieżem o sytuacji
"podbitych Polaków": Uczucia po światowych opadały drogach /
gorzkie pocałowania kobiety - kupiłem / wiara dziecinna padła na
papieskich progach. Na szczycie Mont Blanc następuje metamorfoza
Kordiana z romantycznego, niezdecydowanego, nieszczęśliwego
kochanka przemienia się w bojownika walki o wolność ojczyzny. Z
okrzykiem: Polska Winkelriedem narodów, przenosi się do kraju. Nie
spełnił jednak swoich zapowiedzi i nie zabił cara, gdyż strach i
wyobraźnia przeszkodziły mu w dokonaniu tego czynu.
● Kordian jako dramat romantyczny: Poglądy poetyckie Mickiewicza
i swoje własne, zawarł Słowacki Prologu. Jest to nawiązanie do
budowy dawnych dramatów antycznych, jednak Kordian jest
typowym dramatem romantycznym. Nie występuje w nim zasada
trzech jedności, akcja przedstawiona jest chronologicznie choć w
dużej rozpiętości czasowej. Wszystkie sceny łączy postać bohatera
tytułowego. W dramacie tym występują sceny realistyczne oraz
fantastyczne o funkcji symbolicznej. Dramat charakteryzuje także
 synkretyzm gatunkowy. Występują tutaj fragmenty o charakterze
epickim oraz teksty liryczne zwłaszcza wielki monolog Kordiana.

10. Ojciec Goriot - Honoriusz Balzac - Pozytywizm

○ Ojciec Goriot jest klasyką powieści realistycznej. Opisuje

bowiem zachowania ludzkie, szczegóły z ich życia. Porusza
problem prawdy o świecie i rzeczywistości w sposób
obiektywny. Zdarzenia i postaci zostały przedstawione w
sposób prawdopodobny, w pełni zracjonalizowany. Chodziło
o stworzenie iluzji rzeczywistości, pokazanie świata w taki
sposób, w jaki on istnieje. Pisarz - realista nigdy nie
posługiwał się chwytami obnażającymi jego warsztat pisarski.
Narrator lokował się wobec świata przedstawionego tak, aby
czytelnik odnosił wrażenie, iż obcuje z opowiadającym jakąś
historię.

Ojciec Goriot - bohaterowie:

Eugeniusz Rastignac

- pochodzi z południa Francji. Jego rodzina to zubożała szlachta. Bardzo

brakuje im pieniędzy, lecz pomimo tego utrzymują Eugeniusza na
studiach. Eugeniusz pragnie samodzielnie zdobyć majątek, bez niczyjej
pomocy. Zależy mu na tym aby dostać się do wyższych sfer, gdyż tylko
dzięki temu może daleko zajść i zrobić karierę. Jednak Voltrain odsłania
przed nim prawdziwą stronę zdobywania kariery.

Ojciec Goriot:

jest starcem, który w okresie rewolucji francuskiej zbił majątek,

sprzedając mąkę po zawyżonych cenach. Ma dwie córki, które kocha
ponad wszystko. Stara się im dogadzać jak tylko może, odbierając sobie
ostatnie grosze. Córki to jego jedyna rodzina, która pozostała mu po
śmierci żony. Goriot zawsze był dla córek głównym źródłem utrzymania.
Traktowały go więc w ten sposób do momentu, aż wyczerpał swoje
możliwości finansowe i stracił majątek. Wtedy został wyrzucony z domu
córek, gdzie był obiektem drwin. Córki wyszły za mąż dla pieniędzy i tylko
materialna strona życia interesowała je. Nie przyszły się pożegnać z
ojcem, kiedy był umierający. Ludzie, w pensjonacie, w którym mieszkał
uważali go za dziwaka, a córki przychodzące do niego za kochanki. Nie
zorganizowały one nawet pogrzebu dla ojca (zorganizował go Eugeniusz).

Voltrain -

jest przestępcą - bankierem. Złodzieje, skradzione pieniądze deponują u

Voltraina. Jest on człowiekiem nie posiadającym zahamowań moralnych
przed zbrodnia. Dostrzega, że podobni jemu działają bez oporów na
świecie. Według Voltraina prawo jest najbardziej bezprawne. Dostrzega
także obłudę społeczeństwa. Arystokraci, sędziowie dorabiają się
majątków w nieprawy sposób. Voltrain pyta Eugeniusza, o świat do
którego tamten dąży. Podsuwa mu łatwy sposób wzbogacenia się.
Eugeniusz opiera się tej pokusie. Jego postawa jest metaforycznym
zwycięstwem dobra nad złem. Voltrain nie kryje się i przyznaje otwarcie,
że jest przestępcą. Twierdzi, że społeczeństwo jest zepsute i przegniłe.
Voltrain nie miesza dobra i zła, posiada swoiste poczucie moralności.

11. Zbrodnia i kara - Fiodor Dostojewski

Temat powieści Dostojewski zaczerpnął z gazety petersburskiej.

Jest to powieść psychologiczna, opisująca przeżycia wewnętrzne Rodiona

Raskolnikowa. Dlatego też akt zbrodni przedstawiony został na początku co pozwoliło
dokonać analizy toku myślowego mordercy. Kreując światopogląd głównego bohatera
Dostojewski wykorzystał pogląd Maxa Stirnera, który uważał, że człowiek powinien
odrzucić fakt istnienia Boga, prawa czy społeczeństwa na rzecz własnych dążeń, które
według filozofa jest jedyną wartością w życiu jednostki. Można się tu także doszukać
elementów światopoglądu Fryderyka Nietzschego, mówiącego o prawie do istnienia
wyższej i silniejszej jednostki. Raskolnikow uważał siebie za jednostkę silną. Popełnił
zbrodnię, która miała być zbawienna dla setek istnień. Uważał, że stara lichwiarka jest
pasożytem, żerującym na społeczeństwie, a jej śmierć pomoże innym.
Charakterystycznym zabiegiem literackim, stosowanym przez rosyjskiego pisarza było
nagromadzenie w powieści dużej ilości postaci. Przed Dostojewskim nikt w
dziewiętnastowiecznej Rosji nie opisał biedoty, ubóstwa i patologii miasta Petersburga.
Dużą rolę w powieści odgrywają postaci kobiece. Jedną z nich jest Dunia - siostra
Rodiona, która potrafi poświęcić swoje własne szczęście dla innych. Podobną postacią
jest Sonia, córka biednych mieszczan, która musi prostytuować się aby utrzymać ojca,
macochę i jej dzieci. Jest jedyną żywicielką rodziny. To ona namawia Raskolnikowa by
przyznał się do popełnionej zbrodni i odpokutował ją. Jedzie z Rodionem na katorgę i
tam wspiera go duchowo.

12) Lalka - Bolesław Prus - Pozytywizm

Lalka to jedna z najwybitniejszych powieści polskich. Ukazała się w 1889 roku. Od

samego początku budziła zainteresowanie czytelników. Opowiada o wydarzeniach
schyłku lat siedemdziesiątych XIX wieku. Akcja Lalki rozpoczyna się w 1878, a kończy w
1879 roku. Występuje tu również retrospekcja - czasy wiosny ludów, ujęte w
pamiętniku Rzeckiego. Powieść wedle zamierzeń autora miała przedstawić trzy
pokolenia: romantyków, przejściowe pokolenie i pozytywistów, na tle rozkładu
zaborczego. Przedstawicielem pokolenia romantyków jest Rzecki. Ma on około
pięćdziesięciu pięciu lat. Wokulski jest o dziesięć lat młodszy. Jednak widać między nimi
przepaść pokoleniową, gdyż inaczej motywują swoje działania. Rzecki jest
zwolennikiem Napoleona, reprezentuje czasy wielkiej emigracji. Wokulski jest
przedstawicielem pokolenia przejściowego. Dąży twardo do obranego celu. Wyjeżdża w
głąb Rosji i tam zbija majątek na dostawach broni. Po powrocie do kraju zakochuje się w
arystokratce - Izabeli Łęckiej. Jego miłość jest jednak źle ulokowana.

Prus dokonał podziału na dwóch narratorów. Narrator, który przyjmuje punkt widzenia
postaci (np.: wędrówka po Powiślu). Występuje tu mowa pozornie zależna. Drugim
narratorem jest stary subiekt. Często informuje o faktach wcześniejszych, dopełniając
fabułę lub też daje nieco inne spojrzenie na fabułę. Jest to zatem powieść nowoczesna,
posiadająca nie tylko różne punkty widzenia, lecz również opisująca fenomeny psychiki
człowieka. Prus osiągnął niesłychanie wysoki poziom artystyczny w kreowaniu postaci.
Jest to powieść otwarta, gdyż nie wiemy co się stało z bohaterem. Wokulski znika ale
nie ginie. Miejscem akcji jest przede wszystkim Warszawa, jednak występuje w
powieści również epizod paryski.

Bohaterowie: Wokulski: wywodzi się ze zubożałej szlachty. Jako młody chłopak studiuje i
pracuje w szynku. Żeni się z bogatą mieszczanką, wdową Małgorzatą Mincel. Jednak
szybko zostaje wdowcem. Wyjeżdża do Rosji i tam bogaci się na dostawach broni.
Prowadzi sklep, w którym jako subiekt pracuje jego przyjaciel - Rzecki. Zakochuje się w
Izabeli Łęckiej. Jest to uczucie źle ulokowane. Zadłużoną rodzinę Łęckich czeka
bankructwo, jednak z miłości do Izabeli Wokulski pragnie spłacać ich długi. Ratuje
młodą dziewczynę przed zejściem na złą drogę. Pomaga jej zdobyć prace i kwalifikacje.
Rzecki: zajmuje się sklepem Wokulskiego. Wierzy, że Napoleon jeszcze raz zdobędzie
potęgę polityczną i uratuje Europę. Prowadzi pamiętnik, w którym wspomina czasy swej
młodości, okres wiosny ludów. Nie dostrzega prawdziwych przyczyn dziwnego
zachowania się swojego przyjaciela. Jest starym marzycielem. Chciał wyswatać
Wokulskiego z panią Stawską. Izabela Łęcka: pochodzi z arystokratycznego rodu, jest
nieprzeciętnie urodziwa, jednak ze względu na mały posag do tej pory nie wyszła za
mąż. Żyje ponad stan, chociaż zna problemy finansowe swojej rodziny. Nie wie co to
znaczy ciężka praca, traktuje ja jako karę za przewinienia. Odrzuca miłość Wokulskiego.
Ochocki: młody arystokrata, pozytywista, fanatyk wiedzy i nauki. Pragnie skonstruować
machinę latającą. Jest oczarowany wiedza i praca naukową Wokulskiego. Docenia jego
pracę i wkład w naukę.

13) Ludzie bezdomni - Stefan Żeromski - Młoda Polska

W powieści Ludzie bezdomni ukazane zostało życie różnych grup społecznych w mieście
i w środowisku wiejskim. Czytelnik zostaje w prowadzony do domu lekarza, poznaje
tryb życia ludzi zamożnych oraz obraz nędzy wielkomiejskiej. Ukazany został także
sposób działania i wygląd fabryk warszawskich tamtego okresu, a także zakład
leczniczy w Cisach, życie bogatego ziemiaństwa i biedoty wiejskiej. Ludzie bezdomni to
powieść realistyczna, nasycona bogactwem realiów życia Polaków z końca XIX wieku.
Jednakże zamierzeniem autora było nie tylko przedstawienie życia obyczajowego. W
centrum uwagi znalazły się przede wszystkim problemy ideowe i dylematy moralne
tamtych czasów. Bardzo ważny jest tytuł powieści. Bezdomny jest nie tylko Judym.
Bezdomna pozostaje także Joasia, tęskniąca za ciepłem domowego ogniska. Brat
Judyma - Wiktor - działacz robotniczy musiał zrezygnować z pobytu w ojczyźnie i
szukać schronienia i pracy w dalekiej Szwajcarii. Na bezdomność skazani są również ci,
którzy nie pogodzili się z panującymi warunkami życia i dbają nie tylko o własne
interesy, ale również o innych ludzi. Doktor Judym przypomina bohatera romantycznego.
Działa sam, wyrzeka się szczęścia na rzecz pomocy potrzebującym. Realizuje także
hasła pozytywistyczne - pracy u podstaw i pracy organicznej. W Cisach znajdują się
stawy, które są powodem malarii, na którą chorują chłopi mieszkający w czworakach.
Joasia i Judym urządzają szpital dla chorych dzieci, lecz po wyjściu ze szpitala znowu
wracają one do domów, gdzie panują makabryczne warunki życia. Jedynym
rozwiązaniem byłoby zakopanie stawów, o czym nie chcą słyszeć właściciele
pensjonatu.
Powieść modernistyczna nie posiada zwartej akcji, rozpada się na oddalone od siebie
czasowo sceny (Judym w Paryżu, Warszawie, w Cisach, w Zagłębiu). Poszczególne
sceny łączy jednak postać bohatera. W powieści występują również epizody, nie
wpływające na bieg akcji (np.: Swawolny Dyzio lub podróż żony Wiktora do Szwajcarii).
W narracji dominuje punkt widzenia bohatera. To Judym, a nie narrator jest
obserwatorem. Stąd można mówić o subiektywizmie narracji, a nie o narracji
odautorskiej. W opisach można dostrzec wielość stylów, charakterystyczną dla epoki:
naturalizm, realizm itp.. Opisy podporządkowane są przeżyciom wewnętrznym
bohatera.

14) Przedwiośnie - Stefan Żeromski - Dwudziestolecie

międzywojenne

Przedwiośnie jest ostatnią powieścią Żeromskiego, wydaną w 1925 roku. Pisarz zawarł
w niej najbardziej istotne problemy, nurtujące Polaków w tamtym okresie czasu. Wątek
powieści osnuty został na kanwie biografii młodego człowieka - Cezarego Baryki.
Przedstawiony zatem został dramat rewolucji, wojny oraz dążeń Polski do odzyskania
niepodległości. Cezary Baryka wychowywał się w Baku, gdzie poznał prawdziwe
oblicze rewolucji. Podczas podróży do Polski ojciec opowiadał mu o szklanych domach.
Był to wyidealizowany obraz dawno niewidzianej ojczyzny. Rzeczywistość
przedstawiała się jednak inaczej. Młodzieniec podjął studia medyczne, mieszkał u
Szymona Gajowca, znajomego matki. Ten, zaangażowany w politykę państwa odsłonił
przed młodym człowiekiem jej prawdziwe oblicze. Baryka uważnie i z dużą dozą
krytycyzmu przypatruje się rzeczywistości niepodległego państwa. Szuka dla siebie
właściwej roli i sposobu postępowania. Wybiera ostatecznie rewolucję. Ideą powieści
nie jest jedynie walka dwóch ideologii, lecz również wybór pomiędzy sielanką życia w
dworze ziemiańskim, a służbą społeczną w obronie krzywdzonych ludzi.

15) Granica - Zofia Nałkowska - Dwudziestolecie

międzywojenne

Granica to powieść, która porusza głównie problemy społeczne. Z niezwykłą

dokładnością autorka opisała każdą grupę społeczną oraz relacje zachodzące pomiędzy
nimi. Powieść rozpoczyna się zdaniem, które mówi, iż kariera Zenona Ziembiewicza była
krótka, ale piękna. Później, w miarę jak rozwija się fabuła, czytelnik poznaje przyczyny
końca tak pięknej kariery.

Początek powieści pokazuje, że prezydent miasta Zenon Ziembiewicz, który do tej pory
prowadził spokojny i porządny tryb życia, został oblany kwasem przez napastniczkę -
Justynę Bogutównę. Wybuchł więc skandal, gdyż okazało się, że prezydent romansował
z tą dziewczyną, która była córką kucharki, pracującej w majątku rodziców Zenona.
Konsekwencją romansu była ciąża Justyny. Kochanek kazał jej usunąć ciążę. Skandal
opisano w miejscowej gazecie Niwie, gdzie Zenon pracował jako redaktor.

Dalsza część powieści to opis życia i droga dochodzenia do kariery młodego

Ziembiewicza. Był on synem nadzorcy majątkowego w Boleborzy. Jego ojciec roztrwonił
majątek. Spędzał czas głównie na polowaniach. Nie stronił także od schadzek z
dziewczynami ze wsi. Matka Zenona przymykała oko na ciągłe zdrady małżonka.
Rodzice byli autorytetem dla małego Zenona. Zmienił jednak swe poglądy, kiedy
wyjechał na studia. Tam zakochał się, bez wzajemności, w Elżbiecie. Po powrocie do
Boleborzy nudził się. Nie potrafił znaleźć sobie zajęcia. Nawiązał więc romans z Justyną
Bogutówną. Po jakimś czasie okazało się, że dziewczyna jest w ciąży, Zenon kazał jej
usunąć dziecko. Justyna, która była bardzo zakochana w Zenonie zrobiła to. Wierzyła, że
w ten sposób odzyska jego miłość. Zenon nie miał zamiaru ożenić się z Justyną.

Kiedy Zenon wrócił z Francji, dostał posadę redaktora w miejscowej gazecie - Niwa.
Bardzo szybko wspinał się po szczeblach kariery. Dostał się do rady miasta, a później
został wybrany na prezydenta. Był on człowiekiem o słabym charakterze. Decyzje o
rozwoju miasta podejmowane były poza plecami prezydenta. Próbował działać na rzecz
ubogich i bezrobotnych. Postanowił nawet zainwestować pieniądze w budowę osiedli
mieszkalnych dla biedoty miejskiej, a także sfinansować zakup mleka dla dzieci.
Niestety, nie doprowadził tych przedsięwzięć do końca, nie zrealizował ich. Cieszył się
opinią statecznego obywatela, który kocha swoją żonę - Elżbietę i prowadzi
uregulowany tryb życia. Kiedy w hucie Hettnera wybuchł strajk, ktoś zaczął strzelać w
kierunku robotników. Zenon został posądzony o to, że wydał rozkaz strzelania do
strajkujących. Od tej pory nikt nie traktował go jako człowieka wpływowego. Żona
zostawiła go kiedy dowiedziała się o zdradzie, a on popełnił samobójstwo. W powieści
autorka odwróciła chronologię wydarzeń. Zabieg ten ma zwrócić uwagę czytelnika na
przyczyny upadku Zenona Ziembiewicza.

16) Proces - Franz Kafka - Dwudziestolecie międzywojenne

Utwór ten można interpretować w dwojaki sposób. Pierwszą interpretacją może być
uznanie losów głównego bohatera - Józefa K. Za całkowicie zależne wobec władzy.
Józef K. Został oskarżony nie wiadomo o co. Nie posiada żadnego wpływu na to , co się
z nim dzieje podczas procesu. Budynek sądu swą architekturą przypomina konstrukcję
labiryntu. Główny bohater nie może podjąć żadnej decyzji, jego zdanie nie liczy się
zupełnie. Proces toczy się jak gdyby bez jego udziału, chociaż jest on głównym
oskarżonym. Józef K. Nie posiada nazwiska. Jest postacią wyjętą z akt sądowych, pełni
rolę trybiku w maszynie państwa. Władza może zrobić z nim co tylko zechce. Druga
interpretacja przypisuje powieści wymowę metafizyczną. Człowiek rodzi się skazany na
uciążliwości życia oraz na pewną śmierć. Wyrok śmierci zapada niespodziewanie i
nagle, nie wiadomo za co i dlaczego. Sędzią jest Bóg, który sprawuje jednocześnie
władzę nad ludzkością. Trudy życia można porównać do przebiegu procesu sądowego.
Powieść Kafki jest zatem parabolą losu człowieczego. Podejmuje problem sensu
istnienia człowieka w świecie.

17) Ferdydurke - Witold Gombrowicz - Dwudziestolecie

międzywojenne

○ Czas i miejsce akcji: akcja rozpoczyna się we wtorkowy

ranek 1937 roku, kiedy to bohater budzi się. Jest to
trzydziestoletni pisarz. Józiu przenosi się w świat dzieciństwa
i młodości. Powieść podzielona została na trzy części. Akcja
pierwszej z nich rozgrywa się w szkole, do której
przyprowadza Józia profesor Pimko. Akcja w drugiej części
przenosi się na stancję państwa Młodziaków, natomiast
trzecia część opisuje dworek Hurleckich w Bolimowie.
○ Zmaganie się Józia z formą: Najpierw następuje "upupienie"
głównego bohatera w szkole. W czasie przerwy miedzy
lekcjami dochodzi do konfliktu Miętusa i Syfona. Odbywają
oni pojedynek na gęby. Józio mieszka na stancji u rodziny
Młodziaków. Podkochuje się w pensjonarce Zucie. Poznaje też
historię tej rodziny. W trzeciej części powieści Józio i Miętus
uciekają na wieś. W dworku Hurleckich Miętus próbuje
zbratać się z parobkiem, natomiast Józio najpierw zakochuje
się w córce Hurleckich Zosi, potem zrywa z nią
○ Filozofia formy: forma wpływa na egzystencję ludzką,
organizuje ludzkie zachowania, przyjęte konwenanse czy
postępowanie. Wpływa także na sposób myślenia. Krępuje
ona jednostkę. Nie pozwala jej na samodzielne myślenie,
podejmowanie decyzji, naturalne zachowanie. Forma jest
zatem zniewoleniem dla człowieka. Jest jednocześnie
 niezbędna dla jednostki w społeczeństwie. Nie można przed
nią uciec. Środowisko społeczne i kultura narzuca jednostce
wzorce, według których musi ona postępować. Człowiek,
pragnąc być zaakceptowanym, stara się przystosować do
narzuconych mu warunków. Staje się zatem takim, jakim chcą
go postrzegać pozostali. Godzi się tym samym na "gębę".
Jednocześnie przyprawia ową "gębę" innym. Podobnie, lęk
przed "upupieniem" stwarza warunki do "upupienia" innych.
Gombrowicz twierdzi, że absurd relacji społecznych wynika z
tego, iż są one fałszywe. Lęk przed czymś co obce czy inne
prowadzi do kształtowania się fałszywych postaw i zachowań
wśród ludzi.

18) Folwark zwierzęcy - George Orwell - Literatura

współczesna

George Orwell pokazał w Folwarku Zwierzęcym, sposób działania mechanizmu państwa

totalitarnego. Zwierzęta, pracujące i żyjące na farmie Jonesa, buntują się. Zdobywają
Folwark i samodzielnie zaczynają nim rządzić. Do władzy dochodzą świnie z
Napoleonem - najbardziej wykształcona świnią - na czele. Pozostałe zwierzęta
zmuszane są do wykonywania najbardziej wyczerpujących prac polowych. W tym
czasie świnie uchylają się od obowiązków. Swoje nieróbstwo tłumaczą dobrem innych
zwierząt. Wykradają pożywienie. Przywódca - Napoleon doprowadza do krwawej
egzekucji, która ma wpłynąć na polepszenie sytuacji na Folwarku. George Orwell
pokazał w swym utworze, że wzniosłe i na pierwszy rzut oka, piękne idee nie wystarczą
by stworzyć idealnie zorganizowana społeczność. Zdobytą władzą trudno jest się
podzielić. Dlatego jeżeli społecznik lub ideowiec dojdzie do władzy, może go ona
zmienić i całkowicie zdeprawować. Chcąc utrzymać podwładnych w ryzach zaczyna
stosować terror, zastrasza obywateli aby osiągnąć swe cele.

19) Dżuma - Albert Camus - Literatura współczesna

Albert Camus w swojej powieści przedstawił życie miasta Oran w latach czterdziestych
dwudziestego wieku. Miasto, leżące w Algierii, posiadało swoją specyfikę. Tutejsi ludzi
żyli tak, jak wszędzie. Pracowali do popołudnia, a wieczorami przesiadywali w
kawiarniach lub chodzili do kina. Pewnego dnia na ulice miast, a także w domach,
zaczęły wylegać chore szczury. Z każdym dniem było ich coraz więcej. Zdychały na
oczach ludzi. Niespodziewanie wybuchła epidemia dżumy. Początkowo choroba
wywołała panikę. Ludzie zaczęli szukać ratunku w modlitwie, uciekali też z miasta.
Jednak epidemia tak silnie przeniknęła do ich psychiki, że zaczęła stanowić część ich
życia. Wspólnymi siłami starali się jej przeciwdziałać. Znaleźli się więc ludzie, którzy nie
chcieli poddawać się chorobie i podjęli walkę z dżumą.

Jednym z takich ludzi był doktor Rieux. Traktował walkę z chorobą jako lekarski
obowiązek. Był opanowany i odpowiedzialny. Za najważniejszą rzecz w sytuacji
zagrożenia uważał zwyczajną uczciwość wobec ludzi. Tym, że na ulicy i w domach
zaczęły pojawiać się szczury zainteresował się jako jeden z pierwszych.. Próbował
uratować życie dozorcy - pierwszej ofiary dżumy. Podczas trwania epidemii pracował
czasami ponad dwadzieścia godzin na dobę. Sumiennie wykonywał swoje obowiązki,
które traktował jako powinność, a nie bohaterstwo. Zajmował się poszkodowanymi w
szpitalach, odwiedzał ich w domach oraz w miejscach objętych kwarantanną. Wraz z
Jeanem Tarrou, tworzył oddziały sanitarne, w których doglądał poszkodowanych przez
epidemię ludzi. W oddziałach sanitarnych pracowali mieszkańcy miasta, którzy udzielali
pomocy chorym. Zajmowali się również grzebaniem zwłok ofiar.. Zaangażowanie
doktora udzielało innym. Jako przykład można przywołać postać dziennikarza
Raymonda Ramberta, który na początku wybuchu epidemii chciał opuścić zagrożone
miasto. Postawa doktora wobec panującego zagrożenia był racjonalistyczna, nie
pozwalał sobie bowiem na chwile słabości. Wynosił dobro innych ponad swoje własne.
Nie tracił wiary w ludzi i nie oceniał ich zachowań. Starał się dostrzec w nich dobro,
gdyż chyba jako jedyny doskonale pojmował siłę epidemii. Posiadał świadomość tego,
że może ona zaatakować ponownie. Nawet po kilkudziesięciu latach.

Silny charakter doktora Rieux oddziaływał na wiele osób. Jedną z nich był urzędnik
Granda. Był człowiekiem zamkniętym w sobie, skrytym i wstydliwym. Praca dla chorych
przemieniła go. W obliczu zagrożenia stał się nieocenionym pomocnikiem w trudnych
dla mieszkańców czasach. W rezultacie otworzył się na innych, pomagał im czerpiąc z
tego satysfakcję.

Dziennikarz Rambert przybył do Oranu jako korespondent paryskiej gazety. Nie

pozostawał on obojętny wobec epidemii. Pozostawił swoją ukochaną w Paryżu i bardzo
pragnął do niej wrócić. Kiedy jednak dowiedział się, że doktor Rieux długo nie widział
się z żoną i kiedy stara hiszpanka powiedziała mu, że należy wierzyć we wspólną walkę
przeciw złu, pojął, że jest potrzebny na miejscu. Uświadomił sobie, że nie tylko on
znajduje się w niebezpiecznej sytuacji.
Jean Tarroubył jednym z najbardziej oddanych pomocników i przyjaciół doktora Rieux.
Znalazł się w Oranie na kilka tygodni przed wybuchem epidemii. Jego ojcem był
człowiek zamożny i wpływowy - prokurator generalny. Jeanowi Tarrou niczego nigdy
nie brakowało. Swego ojca uważał za autorytet, który upadł, kiedy okazało się,
prokurator skazywał ludzi na bardzo surowe kary. Najczęściej była to kara śmierci.
Potem osobiście uczestniczył w egzekucjach. Przyglądał się w jaki sposób umierają
skazańcy. Nie mogąc pogodzić się z postawą ojca, młody Tarrou uciekł z domu.
Utrzymywał kontakty jedynie z matką. Twierdził, że dwulicowość ojca jest jedną z
odmian zła, które symbolizowała dżuma. Potępiał osądzanie i wykorzystywanie
stanowiska przez ojca do pozbawiania ludzi życia. Jean Tarrou był jednym z tych, którzy
zakładali oddziały sanitarne. Z oddaniem i poświęceniem pomagał cierpiącym i chorym.
Zmarł jako jedna z ostatnich ofiar strasznej choroby, gdyż zaraził się nią, kiedy ta zaczęła
już opuszczać miasto.

Niezwykle tajemniczą i mroczną postacią jest Cottard. Czytelnik poznaje go w

momencie, kiedy próbuje on popełnić samobójstwo. Epidemia dżumy była mu na rękę.
Chaos, który zapanował wtedy w mieście, uniemożliwiał wymiarowi sprawiedliwości
aresztowanie przestępcy, którym był Cottard. Dlatego też bohater ten boi się i ukrywa
przed ludźmi. Prawie nikt nie zna jego prawdziwego oblicza. Cottard zazwyczaj
przesiadywał w swym mieszkaniu, od czasu do czasu chodził do kina. Okazało się, że
jego ulubionymi były filmy gangsterskie. Wykorzystywał ekstremalne warunki, jakie
panowały w mieście podczas epidemii, aby zarobić. Handlował alkoholem, papierosami
oraz organizował ucieczki z miasta, co stanowiło oczywiście nielegalny proceder. Kiedy
miasto wygrało z epidemią, a ludzie cieszyli się i tańczyli na ulicach, on zaczął strzelać
do radującego się tłumu. Ustąpienie dżumy oznaczało dla niego kres wolności.

20) Opowiadania - Tadeusz Borowski - Literatura współczesna

Tadeusz Borowski w napisanym przez siebie zbiorze opowiadań, noszącym tytuł:

Pożegnanie z Marią, poruszył tematykę wojenną, dotyczącą rzeczywistości obozowej oraz
czasów powojennych. Zbiór opowiadań został wydany w roku 1947. Cztery lata później
Borowski popełnił samobójstwo, gdyż nie mógł dalej żyć z bagażem wojennych
doświadczeń. Borowski opisał człowieka u kresu moralności. Narrator opowiadań nosi
imię autora. Nie można jednak utożsamiać tych postaci. Tadeusz Borowski był więziony
w obozie koncentracyjnym w Auschwitz. Ludzie, którzy przeżyli obóz i znali go
osobiście, mówili o jego wzorowej postawie w obliczu tragicznej obozowej
rzeczywistości.

Opowiadanie Borowskiego Pożegnanie z Marią przedstawia obraz okupowanej

Warszawy, oraz postawy ludzi wobec sytuacji oblężonego przez wrogów miasta.
Bohaterem i narratorem opowiadania jest dwudziesto kilkuletni chłopak o imieniu
Tadek. Mieszka w Warszawie na Pradze. Pracuje w firmie budowlanej. Praca ta jest
bardzo dochodowa, gdyż z dnia na dzień przybywa zniszczonych budynków. Duże
zapotrzebowanie jest także na bimber. Wykorzystuje to zwierzchnik Tadka, który wraz
ze swoim pracownikiem produkuje trunek. Maria - narzeczona Tadka, zajmuje się
rozwożeniem butelek z bimbrem po Warszawie. Sytuacja w okupowanym mieście jest
trudna. Niektórzy posuwają się nawet do handlu ludźmi, tak jak sklepikarz, który aby
utrzymać rodzinę oszukuje też klientów oraz wyzyskuje pracowników. Nawet kierownik,
oprócz handlu materiałami budowlanymi, prowadzi interesy ze złodziejami i oszustami.
Wykorzystuje firmę jako punkt przelotowy, handluje złotem, kosztownościami, a także
meblami i mieszkaniami. Za duże pieniądze wykupuje bogatych Żydów z getta.

Ludzie próbowali przetrwać za wszelką cenę. Wartości, które wyznawali do tej pory
przewartościowały się. Żyli w ciągłym strachu przed łapankami, panowała bieda.
Ludność pochodzenia żydowskiego została zmuszona do życia w getcie, gdzie
panowały straszne warunki. Płacili mieszkańcom strony aryjskiej za pomoc w ucieczce
oraz za przetrzymywanie i kryjówkę. Narrator - Tadek nie ocenia zachowania żadnego z
bohaterów. Chce przekazać wszystkie wydarzenia w sposób obiektywny. Relacjonuje
zdarzenia dwóch dni, podczas których ostatni raz widział się z narzeczoną. Ludzie do
końca nie wiedzieli co dzieje się z tymi, którzy zostali aresztowani podczas łapanki. Żyją
w niepewności. Z obozów koncentracyjnych nie przedostawały się informacje o tym, co
się tam dzieje. Mieszkańcy okupowanej Warszawy cały czas mają nadzieję, że unikną
łapanki. Jednak dowiadują się o tym, że ich bliscy zostali aresztowani, zastanawiają się
co jeszcze może ich spotkać. Tadek widząc swoją narzeczoną na wozie niemieckim, nie
mógł wiedzieć, co się z nią stanie. Dopiero po wojnie ujawniła się cała makabryczna
prawda o obozach koncentracyjnych. Tadek jednak był w obozie i wiedział na czym
polegała zagłada ludzi przywożonych w transportach.

Kolejne opowiadania Borowskiego Dzień na Hermenzach, Proszę państwa do gazu oraz U

nas w Auschwitzu opisują destrukcyjny wpływ rzeczywistości obozowej na ludzką
psychikę i zachowanie. Więźniowie muszą wyrzec się wyznawanych do tej pory
wartości. Ojciec zabija syna za kradzież chleba, matka potrafi nie przyznać się do
własnego dziecka, gdyż to pozwoli jej przeżyć. W niektórych sytuacjach człowiek zdolny
jest nawet do kanibalizmu. Borowski pokazał, w jaki sposób wyglądało życie człowieka
zlagrowanego, który zdążył już zorientować się co robić aby przetrwać w tych
nieludzkich warunkach, w których przeżyje jedynie silniejszy i bardziej sprytny.
Niewolnicza praca, upokorzenia, głód oraz strach popychają ludzi do zachowań, nie do
przyjęcia w normalnej rzeczywistości. Narrator rejestruje słowa, zachowania i gesty
swoich współwięźniów. Narracja pozbawiona jest jakiegokolwiek komentarza. Same
zachowania bohaterów mają świadczyć o nich samych. Borowski niezwykle dokładnie i
wnikliwie przedstawił mechanizm zabijania niewinnych ludzi. Makabryczne warunki
życia, rozpacz i upokorzenia sprawiały, że często zapominali o swoim człowieczeństwie i
godności ludzkiej.

21) Inny świat - Gustaw Herling-Grudziński - Literatura

współczesna

Siedemnastego września 1939 roku Rosja Radziecka napadła na okupowana przez

Niemców Rzeczpospolitą. Pakt Ribentropp - Mołotow był dla Polaków wielkim
zaskoczeniem i ciosem. Ci, którzy po najeździe hitlerowskim zaczęli uciekać na wschód
Polski, znaleźli się w sytuacji bez wyjścia. Ogromną rzeszę ludzi uwięziono w łagrach.
W Katyniu koło Smoleńska armia radziecka bestialsko zamordowała w 1940 roku około
cztery i pół tysiąca polskich oficerów. W 1943 roku niemieckie władze okupacyjne
odkryły masowe groby wymordowanych żołnierzy. Zaalarmowali o tym wydarzeniu
cały świat. Jednak rząd ZSRR pragnąc zdjąć z siebie odpowiedzialność za tę zbrodnię,
oskarżył o jej dokonanie Niemców. Gdy rząd polski na uchodźstwie starał się wyjaśnić
to tragiczne odkrycie, władze Rosji Radzieckiej zerwały stosunki dyplomatyczne z
Polską w 1943 roku. Generał Władysław Anders utworzył Armię Polską na wschodzie
w latach 1941 - 42. Należał do niej między innymi Gustaw Herling - Grudziński, autor
Innego świata. Był on w latach 1940 - 1942, więźniem w obozie jenieckim w Jercewie
koło Archangielska. Powieść Inny świat powstała na podstawie notatek i zapisów, które
sporządził autor podczas pobytu w łagrze. Był więc bezpośrednim świadkiem
wydarzeń, które opisywał.

Inny świat jest opowieścią o ludziach, którzy znaleźli się w "rzeczywistości

koncentracyjnej". Określenie to sformułował Andrzej Werner, który zajmował się analizą
prozy Tadeusza Borowskiego. Historyk literatury, w swojej książce Zwyczajna Apokalipsa.
Tadeusz Borowski i jego wizja świata obozów, pisze, że: człowiek w łagrze stawał się
niewolnikiem przemocy, a obóz stawał się dla niego miniaturą państwa, rządzącego się swoimi
prawami i zasadami, zgodnymi z założeniami totalitaryzmu. Stanisław Bryndza - Stabro,
nawiązując do tego zagadnienia, twierdzi że: więzień zaczynał postrzegać także i
pozaobozową rzeczywistość wyłącznie w ten sposób. Stawał się w konsekwencji paradoksalnym
niewolnikiem przemocy, a nie tylko jej ofiarą fizyczną. Sam, z własnej woli zaczynał rozumować
wszczepionymi mu kategoriami terroru. Słowa te zdaje się potwierdzać wypowiedź jednego
z więźniów: Od obozu nie można uciec, przyjaciele - mówił bohater nieudanej wycieczki Fin
Rusto Karinen. - nie dla nas wolność. My przykuci do obozu na całe życie, chociaż nie nosimy
łańcuchów. Możemy próbować, błądzić, ale w końcu wracamy. Taki los. Przeklęty los.
Bohaterowie Innego świata żyją w przerażających warunkach. Doświadczają upokorzeń,
a ich obozowe życie wypełnione jest niewolniczą pracą, brutalnymi przesłuchaniami
oraz walką o przetrwanie. Zmuszeni są toczyć tę walkę zarówno z oprawcami, jak
również pomiędzy sobą. Postępują więc wbrew sobie, w sposób, który w normalnej,
"przedobozowej" rzeczywistości byłby dla nich samych nie do przyjęcia. Wartości, które
do tej pory wyznawali, przewartościowały się. Zmuszeni są zatem do postępowania
zgodnie z prawami, które wyznacza łagier. Wszystko to po to, aby przetrwać.

Pomimo fatalnych warunków życia, człowiek pragnie bronić swojego honoru. Szacunek
do własnego człowieczeństwa staje się w ekstremalnych warunkach bardzo drogi a
czasem też niebezpieczny. Bohaterowie powieści, tacy jak Kostylew, Fiodorowna czy też
ukraińska dziewczyna, opisana w rozdziale Nocne łowy, zmuszeni są do tego by znosić
wiele cierpień moralnych oraz fizycznych, aby zachować człowieczeństwo. Grudziński
twierdzi, że pomimo wszelkich starań ze strony okupanta i wroga nie można zabić
człowieczeństwa, chociaż można zabić jedynie ciało.

Inny świat jest opowieścią o ludziach, zmuszonych do życia w brutalnej rzeczywistości,

przepełnionej przemocą, gwałtem, brutalnością i chamstwem. Jednakże owo
zniewolenie, determinuje człowieka do szukania dla siebie ostoi, pomagającej mu
przetrwać. Taką ostoję dla narratora stanowiły książki, a zwłaszcza Zapiski z domu
umarłych Fiodora Dostojewskiego.

22) Zdążyć przed Panem Bogiem - Hanna Krall - Literatura

współczesna

Marek Edelman jest głównym bohaterem reportażu Hanny Krall. Mieszkał w

warszawskim getcie mając dwadzieścia lat, będąc młodzieńcem, którego światopogląd
dopiero zaczynał się kształtować. Wykonywał obowiązki gońca szpitalnego. Praca ta
polegała na wyprowadzaniu chorych przez bramę Umschlagplatz. W getcie trwała
nieustanna walka o przetrwanie. Rozdawano ludziom numerki życia. Były to
zaświadczenia, uprawniające do pozostania w getcie. Czterysta tysięcy ludzi zostało
wywiezionych transportami do obozu koncentracyjnego w Treblince. Edelman każdego
dnia mijał wywiezionych ludzi przy bramie, spoglądał na ich twarze.

Na terenie getta utworzono organizację ŻOB, która zajmowała się przemytem broni,
organizowaniem ucieczek ludzi na stronę aryjską, w późniejszym czasie zaczęła
inicjować powstanie. Na terenie getta zajmowano się także wydawaniem podziemnych
gazetek, informujących mieszkańców o poczynaniach organizacji. Uświadamiano także
ludziom, że wywózki do Treblinki nie są żadną ucieczką, stanowią bowiem pewną
śmierć.
W czasie, gdy trwała wojna Marek Edelman miał wielu przyjaciół, biorących wraz z nim
udział w powstaniu. Dzielili także razem niedolę niewoli hitlerowskiej. Jednym z tych
młodych ludzi był Michał Klepfisz, który został odznaczony pośmiertnie Krzyżem Virtuti
Militari. Dokonał bohaterskiego czynu. Poświęcił własne życie zasłaniając własnym
ciałem niemiecki automat, po to, by grupa powstańców mogła przejść dalej i walczyć w
powstaniu. Zygmunt Frydrych natomiast poświęcił swoją walkę w getcie dla życia
własnej córki, ta jednak popełniła po wojnie samobójstwo. Podczas walki, kiedy Niemcy
wyszli do powstańców z białą flagą, Frydrych wystrzelił do nich i chybił. Jednak po
wojnie słychać było opinie, które mówiły, że naruszył tym zachowaniem wojenne fair
play. Edelman bronił zmarłego przyjaciela. Podawał jako argument brak uczciwych reguł
walki ze strony okupanta. Kolejnym bohaterem był Henryk Grabowski. Był on
przedstawicielem ŻOB - u po aryjskiej stronie. Nosił pseudonim: Heniek "Słoniniarz".
Zdobywał dla organizacji różnego rodzaju narzędzia walki. Był to na przykład cyjanek,
którym w razie niebezpieczeństwa należało się otruć. Dawał także schronienie wielu
uciekinierom z getta. Jednym z takich uciekinierów był Jurek Wilner. Był poetą, a także
przemycał broń na teren getta. Został aresztowany przez gestapo w 1943 roku.
Poddawano go torturom, jednak zdołał uciec i schronić się u Grabowskiego. Potem
zdołał powrócić do getta. To on dał sygnał do popełnienia samobójstwa na ulicy Miłej.
Zeszyt z jego poezjami zachował się dzięki przezorności siostry przełożonej klasztoru
dominikanek w Kolonii Wileńskiej.

Wśród powstańców był również Anielewicz, którego matka sprzedawała ryby i którym
malował na czerwono skrzela aby wydawały się bardziej świeże. Warto wspomnieć, że
właśnie to oszustwo wzbudzał wielki niesmak wśród wielu czytelników. Nie brakło
także wielu odważnych kobiet w getcie. Jedną z nich była pani Hellerowa, rozdająca
ludziom numerki życia. Inną była Guta, biorąca udział w powstaniu, a także prowadząca
szkołę dla pielęgniarek pani Blumer. Kiedy dowiedziała się, że chorzy nie będą
wywożeni do Treblinki znalazła na to sposób: rozkazał pielęgniarkom, aby łamały
zdrowym pacjentom nogi lub ręce.

23) Rozmowy z katem - Kazimierz Moczarski - Literatura

współczesna

Rozmowy z katem zostały wydane po śmierci autora w 1977 roku. Kazimierz Moczarski,
który w czasie drugiej wojny światowej działał w Komendzie Głównej Armii Krajowej,
został oskarżony przez komunistyczne władze o zdradę narodu i współpracę z gestapo.
Był więziony. Skazano go na karę śmierci, którą następnie zamieniono na dożywotnie
więzienie. Przebywał w jednej celi z likwidatorem żydowskiego getta w Warszawie,
zbrodniarzem wojennym - Jürgenem Stroppem. Rozmowy z katem to dokument, którego
bohaterem jest faszystowski zbrodniarz. Moczarski przeprowadził z nim wywiad, który
przeplatany jest relacjami pamiętnikarskimi autora z pobytu w stalinowskim więzieniu.
Wizerunek zbrodniarza został ukazany w taki sposób, że jawi się on nie tylko jako kat
ale również ofiara nieludzkiej ideologii faszystowskiej, w którą wierzył. Jürgen Stropp
opowiedział o swoim życiu. Mówił o tym , jak znalazł się w NSDAP, w jaki sposób
zdobywał coraz większe uznanie w partii. Relacjonował też wydarzenia dotyczące
likwidacji warszawskiego getta. Moczarski, jako członek AK przygotowywał wtedy
zamach na Stroppa. Rozmówcy reprezentują zupełnie odmienne punkty widzenia.
Walczyli po przeciwnych stronach. Ujawnia się tutaj zatem konflikt ideologiczny i
światopoglądowy rozmówców, którzy pochodzili z innych krajów, otrzymali zupełnie
inne wychowanie.

24) Tango - Sławomir Mrożek - Literatura współczesna

Tango to dramat w trzech aktach. Przedstawia sytuację rodziny Stomilów, którzy na

początku pierwszego aktu grają w karty. Przy stoliku znajduje się Edek, Eugeniusz oraz
babcia. Do pokoju Wchodzi Artur - młody człowiek. Złości się na to, że marnują czas na
grę w karty. Wygania Edka. Babcię odsyła na katafalk, który jest pozostałością po
dziadku. Dziadek umarł kilka lat temu, a katafalk pozostał. Wujowi Eugeniuszowi Artur
zakłada na głowę klatkę na ptaki. Panująca w domu sytuacja, ciągły chaos i bałagan są
dla Artura niezwykle irytujące. Pragnąłby rodziny statecznej, szanującej tradycję. Ojciec
Artura zajęty jest przeprowadzaniem eksperymentu, który dotyczy Adama i Ewy. Nagle
gaśnie światło. Wysiadły korki i Artur wygania wszystkich z pokoju. W tym momencie
spod narzuty wychodzi Ala. Dopiero co się obudziła. Artur oświadcza się jej po czym
przedstawia własną strategię ratowania kobiet, dzieci i artystów przed mężczyznami.
Ala zgadza się wyjść za niego. W tym czasie Edek próbuje dostać się do sypialni
Eleonory - matki Artura. Artur spostrzega to powiadamia ojca o romansie matki z
Edkiem. Ojciec z oporami wchodzi do pokoju, gdzie rzekoma ma znajdować się Eleonora
i kochanek. Okazuje się jednak, że znajdują się w nim wszyscy i siedząc za stołem grają
w karty. Artur terroryzuje wszystkich rewolwerem, który zabrał ojcu. Zostawia
wszystkich pod opieką Eugeniusza i udaje się na poszukiwania Ali. Oświadcza też
wszystkim zgromadzonym, o swoich zamiarach wobec dziewczyny. Prosi babcię o
błogosławieństwo. Wraca więc dawny porządek i piżama Stomila zostaje porządnie
zapięta.

Na początku trzeciego aktu wszyscy zgromadzeni siedzą sztywno. Eugeniusz robi im

zdjęcie zepsutym aparatem, natomiast Stomil nie chce ubrać gorsetu. Edek jest teraz
kamerdynerem. Ala ubrana jest w suknię ślubną i welon. Eugeniusz jest strażnikiem
tradycji. Nagle pojawia się Artur. Jest odmieniony. Nie wierzy już w ideały, które głosił
dotychczas, zaprzecza im. Brata się z Edkiem. Zaczyna sprawować tyranie nad rodziną i
wtedy Ala mówi mu, że rano zdradziła go z Edkiem. Teraz Edek zabija Artura i przejmuje
władzę w domu Stomila. Eugeniusz czyści mu buty, teraz jest jego podwładnym.