ALEVİYYE
Haririzade, Abbadiyye. Haddadiyye ve
Ayderüsiyye tarikatlarını Aleviyye'nin kol-
lan olarak zikreder (bk. Tibyan, ı. vr. 31 •ı.
Bunlardan Abbadiyye Abdullah b. Mu-
hammed el-Abbad'a (ö. ?J, Haddadiyye
Abdullah b. Alevi el-Haddad'a (ö. ı ı 32/
1720). Ayderüsiyye Abdullah b. Ebü Bekir
el-Ayderüs'a (ö. 914/1508) nisbet edilir.
BİBUYOGRAFYA:
Reşahii.t Tercümesi, s. 13·14; Zebidi. •İJı:d, s.
116; a.mlf.. İtlJ.afü'l-aş{iya', s. 221; Haıiıizade.
, Tibyan, l, vr. 23•.32b, 274h; il, vr. 268b, 275b·
"2,90"; Tomar-Melamflik, s. 23; Tomar-1\a.diriy·
y~. s. 1O; Tomar-Halvetlyye, s. 2; Mehmet Ali
AYni. Tasavvuf Tarihi, İstanbul 1341, s. 199·
200; Kamil Mustafa eş-Şeybi. eş·Şıla beyne't·
taşavvufve't-teşeyyu•, Kahire 1969, s. 438.
iti\] SÜLEYMAN ULUDAÖ
1 1
ALEViYYE
( ~_,ı..ıı)
Alevi oğullarından
Muhammed b. Ali b. Muhammed'e
(ö. 653/1255)
nisbet edilen bir tarikat.
L _J
Hadramut'ta yaşayan Alevi oğulları­
nın soyu, Alevi b. Ubeydullah b. Ahmed
el-Ureyzi (Vl/Xll. asır) vasıtasıyla Ca'fer-i
Sadık'a ulaşır. Ubeydullah'ın oğlu Alevı-ye
nisbetle onun soyundan gelenlere Ba . sığınak olarak kullanılmıştır. XIII. yüz-
Alevi* (Beni Alevi, Aı-i Ba Alevi) denilmiş­ yılda İran Moğolları'nın ve m. yüzyılın
tir. Şilli. el-Meşre cu'r-revi fi menakıbı
Beni cAlevi adlı eserinde bu aüe hak-
kında geniş bilgi verir. Fazı b. Gavs el-
Alevi, l:iahu1-esriir'da tarikatın evrad*
ve ezkar ının ayet ve hadislerden der-
0
lendiğini, mensuplarının herkesten fark-
lı şekilde giyinmemeye dikkat ettikleri-
ni söyleyerek görünüş ve şel<jl açısın­
dan onlarla ulema arasında bir ayrılık
bulunmadığını belirtir. Gavs el-Alevı-ye
göre Aleviyye tarikatı mensupları şer'i
emirlere eksiksiz bağlı olanlan, keşf ve
keramet sahibi olup olmamalanna bak-
maksızın veli sayarlar.
BİBUYOGRAFYA:
Şilli. el·Meşre•u·r-revf ff menakıbı Benr•Aıe­
vı; Kahire 1319·; Fazı b. el-Alevi. liahu 'l·esra-
ri'l· •utviyye ve minhii.ci's·sadeti'/.•Aıediyye, Ka-
hire 1316; O. Löfgren. "Ba •Alawi", E/ (İng.),
2
ı. 828-830.
!il SÜLEYMAN ULUDAÖ
1 dan yeniden zaptedilmiştir. Ancak _Şah
ALEYHİSSELAM
( r~ı.Jı=. l
Peygamberlerden biri anıldığında
söylenmesi gereken
"Allah'ın selamı üzerine olsun"
anlamında bir tazim ifadesi
(bk. SAIAT).
L _J bölgesinin en sağlam ve önemli kalesi
370
1 1
ALFABE
(bk. ELiFBA).
L _J
1 1
ALFRAGANUS
Ünlü astronomi bilgini
Fergani'nin
Ortaçağ Latin literatüründeki adı
(bk. FERGANI).
L _J
1 1
ALGORİTMA
(bk. LOGARİlMA).
L _J
1
ALINCAK
1 1
Sovyet Azerbaycanı'nda,
Nahcwan-Culfa yolu üzerinde
yüksek bir tepede kurulan,
Selçuklular devrinden kalma
bir kale.
L _J
Alancık şeklinde
de kaydedilen Alın­
cak Kalesi'nin adı çeşitli kaynaklarda,
Irak Selçuklulan'nın son sultanı Tuğrul
Bey ile emirleri arasındaki mücadeleler-
den bahsedilirken geçmektedir. Kale, hü-
kümdar ailesi için tehlike zamanlarında
başlannda Timur'un idaresi altında bu-
lunan Alıncak. daha sonra Celayirliler'in
ve Karakoyunlular'ın eline geçti. Kara-
koyunlu Hükümdarı İskender. Timur'un
oğlu Şahruh'a yenilince Alıncak Kalesi'ne
sığınmak zorunda kaldı (1435). Bir müd-
det sonra Timur'un himayesindeki Ci-
hanşah tarafından alınan kale Azerbay-
can'ı zapteden Akkoyunlular'ın eline geç-
ti. Akkoyunlu Hükümdan Sultan Yakub,
Şah ismail'in babası Şeyh Haydar'ın is-
yanını bastırdığında, bütün aileyi arala-
rında İsmail de olduğu halde Alıncak Ka-
lesi'nde göz hapsinde tuttu. Daha sonra
Safevı1er'in hakimiyetine geçen kale, Ka-
nüni Sultan Süleyman'ın lrakeyn Seferi
sırasında ilk defa Osmanlı idaresine gir-
di (1534). Sonradan tekrar Safevııer'in
eline geçmiş ve xvı. yüzyıl sonlarında
Nahcıvan ile birlikte Osmanlılar tarafın­
Abbas, Azerbaycan bölgesini Osmanlı­
lar'dan geri aldığı sırada (1603) Alıncak
Kalesi'ni de ele geçirmişti. · larda Allah'a nisbet edilmiş bulunan di-
Bugün harabe halinde bulunan ve De-
de Korkut Kitabı'nda da adı geçen Alın­
cak, Evliya Çelebi tarafından Nahcıvan
olarak anılmaktadır. Kuleli bir sur ile iç
ve dış hisarlardan ve her hisan çeviren
çeşitli burçlardan meydana gelen Alın­
cak Kalesi. Ortaçağ'daki müslüman as-
keri mimarinin karakteristik özellikleri-
ni taşımaktadır.
BİBLİYOGRAFYA:
Evliya Çelebi, Seyahatname, il, 240; Al]bii.·
rü'd-devleti's-SelcaJı:ıyye (nşr. Muhammed ik-
bal), Lahor 1933, s. 181; Clavijo, The Court of
Timour at Samarcand, New York 1970, s. 84;
M. Fahrettin Kırzıoğlu, Osmanlılar'ın Ka{kas-E/-
leri'ni Fethi (1451-1590), Ankara 1976, s. 148·
149, 375, 384; M. Fuad Köprülü. "Alıncak", İA,
1, 302-304; V. Minorsky. "Alinğialf.", E/ 2 (İng.),
1, 404. fAl
l.'lltl İDRİS BOSTAN
ALİ
( .:µı)
Allah'ın isimlerinden
(esmc!l-i hüsn2i)
biri.
L _J
"Yükseklik ve yücelik: şan. şeref, kuv-
vet ve kudret sahibi olmak" manasın­
daki ulüv ve ala' kökünden türetilmiş
bir sıfat olup Kur'an-ı Kerim'de sekiz
yerde Allah'ın ismi olarak geçer. Bunla-
rın beşinde kebir, ikisinde azim, birinde
de hakim ismiyle beraber yer alır. Kebir
ile azim, ali isminin manasını teyit et-
mekte, hakim ise çeşitli yollarla peygam-
berlere bildirilen vahyin yüce Allah'ın
hikmetine uygun bir şekilde tecelli etti-
ğini vurgulamaktadır (bk .. eş-Şüra 42/4).
Ali, Allah'ın isimlerinden biri olarak meş­
hur esma-i hüsna hadisinde yer aldığı
gibi (bk. İbn Mace, "Duca'•, 10) Resül-i
Ekrem'in kendi dualannda (bk. Müsned,
N, 54), aynca Hz. Ali'ye öğrettiği duada
da (bk. Tirrnizi, "Da •avat", 82) yer almış­
tır.
Ali ismi esma-i hüsnanın içinde, "yü-
celik ve hükümranlıkta kendisine eşit
veya kendisinden daha üstün bir varlık
bulunmayan. mutlak olarak yüce olan.
örf, akıl ve din açısından övgüye değer
bütün müsbet nitelikleri kendisinde top-
layan. yine örf, akıl ve din açısından ye-
rilmiş bulunan ve ulühiyyetle bağdaşma­
yan bütün menfi. niteliklerden münez-
zeh bulunan kemal sahibi ulu Allah" an-
. lamına gelir (bk. Cürcani. et-Ta crifat "cali
Ii-nefsih" md.J. Ali isminin ve bunun gi-
bi yücelik (ulüv) manası ifade eden, nas-
ğer kavramların nasıl anlaşılması ve yo-
rumlanması gerektiği konusunda farklı
görüşler ileri sürülmüştür. Arşın üzerin-
de olmak (istiva'), gökte bulunmak (fi's-