HAMİ
Şehabeddin el-Hafad. Muhammed b. Ah-
med eş-Şevberl, Hasan b. Ammar eş-Şü­
rünbülal1, Mansur b. Abdürrezzak et-Tu-
hl. HalTI b. İbrahim el-Lekanl ve Nureddin
eş-Şebramellisl gibi alimleı:den ilim tah-
sil etti. Özellikle Hanefi fıkhında derinleş­
ti; Kahire'de Süleymaniye ve Hüseyniye
medreselerinde ders verdi. Yetiştirdiği
talebeler arasında İbnü's-Semman ed-
Dımaşki, İbrahim b. Abdurrahman b. Ali
ve Muhammed b. Veli el-Hafid gibi alim-
ler bulunmaktadır.
Eserleri. 1. Gamzü <uyüni'l-beşa'ir
"ala mel).dsini'l-Eşbdh ve'n-ne?a'ir. İbn
Nüceym'in el-Eşbah ve'n-ne?a'ir adlı
eserinin en meşhur şerhidir. 1097 ( 1686)
yılında tamamlanan ve müellif hattı nüs-
hası Süleymaniye Kütüphanesi'nde bulu-
nan eser (Şehid Ali Paşa, nr. 742) basıl­
mıştır (Leknev 1284, 1294, I 317; 1-11. İs­
tanbul 1290 !İbn Ganim el-Makdisl ve
Hayreddin er-Remlt'nin el-Eşba.h şerhle­
ri ve İbn Nüceym'in Resa'il'i ile birlikte!;
1-IV, Beyrut 1405/1985). 2. Dürerü'l-'ibd-
rf.it ve gurerü'l-işardt fi tai:)lfilfi meca-
ni'l-isti<arat. 1070'te (1660) tamamla-
nan eser İbrahim Abdülhamid et-Telbl
tarafından yayımlanmıştır (Kahire 1407/
1987). 3. en-Nefel)atü'l-miskiyye fi şı­
na<ati'l-fürüsiyye (nşr. Abdüssettar Ka-
ragüll, Bağdat 1369/I 950). 4. Keşfü'r­
remz can beydni (f]abaye)'l-Kenz (Sü-
leymaniye Ktp., Şehid Ali Paşa, nr. 928-
929; Retsülküttab Mustafa Efendi. nr.
351-352; Çorlulu Ali Paşa, nr. 192-193).
Molla Miskln'in, Ebü'l-Berekat en-Nese-
fi'nin eseri Kenzü'd-del}ii'ils'e yaptığı
şerhin Mşiyesidir. s. Ter,hibü'ş-şal)ite
bi-nuşreti'l-İmam Ebi lf anife (Süley-
maniye Ktp., Esad Efendi, nr. 3631; Per-
tev Paşa, nr. 621 ). 6. lfaşiye cale'd-Dü-
rer ve'l-Gurer (Mektebetü'l-Ezher. nr.
2421 ). Molla Hüsrev'in meşhur eseri üze-
rine yazılmış bir Mşiyedir. 7. Netel)a-
tü'l-l}urb ve'l-ittişdl bi-itıbdti't-taşar­
ruf li-evliya'illdhi ve'l-kerdmeti bdde'l-
intil}iil (diğer bazı alimlere ait risalelerle
birlikte bir mecmua içinde. Kahire 1318,
1319). 8. ed-Dürerü'tı-tıeııiine fi l)ük-
mi'ş-şaldt fi's-sefine (Süleymaniye Ktp.,
Relsülküttab Mustafa Efendi, nr. 1147;
Esad Efendi, nr. 3631; Pertev Paşa, nr.
624). Abdullah el-Ceburt tarafından önce
Mecelletü Külliyyeti'd-dirasdti'l-İsla­
miyye'de (bk. bibi.). daha sonra Resa'il
fi'l-fıl}h ve'l-luga içinde (Beyrut ı 982, s.
93-1 oı) neşredilmiştir.
Bu eserlerden başka yazma mecmua-
lar içinde Hamevi'ye ait muhtelif hacim-
lerde risaleler yer almaktadır. Bunlardan
bazıları şöyle sıralanabilir: <Ul}üdü'l-1).i-
sdn fi l}ava'idi meıhebi'n-Nu<man (Sü-
leymaniye Ktp., Bağdatlı Vehbi Efendi.
nr. 362). ed-Dürrü'l-ferid fi beydni l)ük-
mi't-tal}lid, İtl)dfü erbdbi'd-diraye bi-
fetl)i'l-hidaye, Risale müte<allil}a bi-
ta<addüdi'l-l}uçldt fi'l-beldeti'l-val)i-
de, el-~avlü'l-belig fi l)ükmi't-teblig,
Adabü'l-bal)§, ed-Dürrü'l-man?üm fi
fazli'r-rüm, ed-Dürrü'n-nefis fi beya-
ni nesebi'l-İmam Mul)ammed b. İd­
ris, Taclil}u'l-l}ala'id <ald man?Ümeti'l-
"alsii'id, İtl).dfü'l-er,kiya' bi-tal)l}il}i 'iş­
meti'l-enbiya' (Süleymaniye Ktp., Esad
Efendi, m 3631; Pertev Paşa, nr. 624; Rel-
sülküttab Mustafa Efendi, nr. 1147; Ha-
mev!nin eserleri ve yazma nüshaları için
ayrıca bk. Hediyyetü'l-<ari{in, ı. 164-165;
Brockelmann. GAL, il, 409-4JO, SuppL, ıı.
433; Hamevt. naşirin mukaddimesi, s. 12-
16).
BİBLİYOGRAFYA :
Hamevi, Dürerü'l-'ibarti.t ue gurerü'l-işti.rti.t
fi taf;ıl)'.l/j:i me'ti.ni'l-isti'ti.rti.t (nşr. İbrahim Ab-
dülhamid et-Telbi), Kahire 1407/1987, naşirin
mukaddimesi, s. 5-30; Muhibbi, ljulti.şatü'l­
eşeı; 1, 27, 334, 343; il, 38, 270; llI, 175-176;
Ceberti. 'Acfı'ibü'l-~ı; 1, 114-115, 167; Serkis.
Mu'cem, 1, 375, 1004; Brockelmann, GAL, il,
252, 409-410; Suppl., il, 433; Hediyyetü'l-
'ti.ri{in, I, 164-165, 354, 758; Kehhfüe, Mu'ce-
mü'l-mü'elli{in, 1, 281; ıv, 110; Vll, 207; Nüvey-
hiz, Mu'cemü '1-müfessirfn,. ı, 75; Zirikli. el-
A'lti.m (Fethullah), 1, 239; Ahmet Özel, Hanefi
Fıkıh Alimleri, Ankara 1990, s. 135; Cezzar.
Medti./].ilü '1-mü'elli{in, ı, 387; Muhammed İsa
Salihiyye, el-Mu'cemü'ş-şti.mil U't-türti.şi'l-'Ara­
biyyi'l-matbü', Kahire 1993, il, 220-221; Abdul-
lah el-Cebüri, "ed-Dürerü'ş-şemine fi J:ıükmi'ş­
şa!ati fi's-sefine li-Af:ımed b. MuJ:ıammed el-
I:Iamevi el-I:Ianefi'', Mecelletü Külliyyeti'd-di-
rti.sti.ti'l-İslti.miyye, sy. 2, Bağdad 1968, s. 281-
290; C. Gilliot, "Tex.tes arabes anciens edites en
Egypte au cours des annees 1987 a 1990",
MIDEO, X)((ı99ı). s. 341; Mustafa Baktır. "el-
Eşbah ve'n-Nezfür", DİA, xı. 458-459.
!il MUSTAFA SiNANOGLU
r 1
HAMEVi, Sa'deddin
(bk. SA'DEDDIN-i HAMMÜYE).
L _J
r 1
HAMI
(~b:.11)
Cfilıiliye Araplan'nda
bazı dini hüküm ve örflere konu .olan
erkek deve.
L _J
Hami kelimesi "himaye etmek, koru-
mak" manasındaki hamy (himaye) kökün-
den türeyen bir sıfat olup "koruyan" an-
lamına gelir. Cahiliye Araptan, sulbünden
fazlaca döl alınan ve artık yaşlanmış olan
erkek deveye "sırtını korumuş" anlamın­
da hami adını veririer. onu putlara adaya-
rak serbest bırakır ve ölünceye kadar hiç-
bir iş gördürmezlerdi. Onların inancına gö-
re böyle bir deveye binilmesi, yük yükle-
nilmesi, tüyünün kırpılması haramdı.
Haminin sulbünden gelen döllerin sa-
yısı ve cinsiyeti konusunda farklı görüş­
ler ileri sürülmüştür. Bazılarına göre bir
devenin hami sayılabilmesi için sulbün-
den dişi veya erkek on batın devenin üre-
mesi gerekir. Bazıları ise gerek kendi yav-
ruları gerekse yavrularının yavruları ara-
sında on dişi dölün bulunmasını veya ar-
ka arkaya ondan yedi dişi döl alınmasını
şart koşmuşlardır. Bunların yanında sa-
dece yavrusunun yavrusunu yeterli ka-
bul edenler de vardır. Maverdfnin İmam
Şafü'den naklettiği rivayete göre on yıl
kendisinden döl alınan damızlık deveye
hami denilir (Taberi. vıı. 56-60; İbnü'l­
Cevzl. ıı. 439-440). Buharl'de yer alan bir
rivayette, Said b. Müseyyeb hamiyi "sul-
bünden belli sayıda döl alınan erkek de-
ve" olarak tarif etmiş ("Tefsir", 5113). Ay-
ni ise bu sayıyı on batın olarak belirtmiş­
tir ('Umdetü'l-~arl, XV. 139-140).
Hayvanları takdis etme veya onları ya-
ratılış gayesinin dışına çıkararak Tanrı'ya
adama inancının İslam'ın tevhid anlayı­
şıyla bağdaşmayacağı açıktir. Bu sebeple
Kur'an-ı Kerim'de Allah'ın bahlre. sfübe,
vasTie ve hami diye imtiyazlı bir hayvan-
lar sınıfı belirlemediği, bu isimlerle anı­
lan hayvanlardan faydalanmayı haram
kılmadığı, bu telakkilerin Allah'a iftira-
dan başka bir şey olmadığı vurgulanmış­
tır (el-Maide 5/103; ayrıca bk. el-En'am
6/138-139). Müfessirlerin SÖZ konusu ayet-
lerle ilgili açıklamalarında belirttiklerine
göre Hz. Peygamber, hayvanları takdis
etme anlamına gelen bu adetle tevhide
dayalı İsmaili dininin değiştirildiğini, bu-
nu ilk defa başlatanın Amr b. Luhay oldu-
ğunu ve kendisini cehennemde azap çe-
kerken gördüğünü söylemiştir (Taberi,
VII. 56-57; krş. Bu hart. "Menfüı:ıb". ı O).
BİBLİYOGRAFYA :
Ragıb el-İsfahiini, el-Müfredat, "J:ımy" md.;
Usti.nü'l-'Arab, "I:ımy" md.; Buhiiri, "Tefsir",
5/13, "Menfil5ıb", 10; Taberi, Cti.mi'u'l-beyti.n
(Bulak). Vll, 56-60; Matüridi, Te'vflti.t, Hacı Se-
lim Ağa Ktp., nr. 40, vr. 202•; Mekki b. Ebii Ta-
fib, Tefsfrü'l-müşkil min garfbi'l-JSur'ti.n (nşr
Ali Hüseyin el-Bewab), Riyad 1406/1985, s. 72;
İbnü'l-Cevzi, Zti.dü'l-mesfı; il, 439-440; Fahred-
din er-Razi. Mefti.tf/;ıu '1-gayb, Xll, 108-11 O; Kur-
tubi. el-Cti.mi', VI, 335-338; Ayni, 'Umdetü'l-
1)'.ti.rf, Kahire 1392/1972, XV, 139-140; Elmalılı.
Hak Dini, il, 1823; ili, 2059-2064; Cevad Ali, el-
Mufaşşal, vı. 205 · !il MUHAMMED EROGLU
457