Professional Documents
Culture Documents
fzF
Ma ifnaL
cabjhlf tFf (VI VIII)
cUthf
khy fa Muh g Wtd,
brid-600006
Ma ifnaL
FG jiyt
U.F.njtuh#,
aFe,
khy fa Muh g Wtd,
brid 600006
nkyhthsf
Kidt. K. gHrh,
iz aFe (l),
khy fa Muh g Wtd,
brid 600006
Kidt. r. fzg,
iz aFe (thf),
khy fa Muh
g Wtd,
brid 600006
xUizghs
U.j.Iag
cjnguha,
khy fa Muh g Wtd,
brid 600006
yhaf
g. uhkf,
KJiy iuahs,
khtl Maf kW g Wtd,
bgzh, Utzhkiy
khtl.
Jiu. nkhf,
iuahs,
khtl Maf kW g Wtd,
UZz,
UZz khtl.
R. gh,
iuahs,
khtl Maf kW g Wtd,
U,
Utq khtl.
.. snfht,
iuahs,
khtl Maf kW g Wtd,
cjknrhHu,
nry khtl.
g. uhr,
gljh Ma (fj),
muR nkiy g,
igaej, jUk khtl.
F. njtuh#,
aFe,
khy fa Muh g Wtd,
brid - 600006
mJiu
f Fo fL klik. . .
jukhd f neha jHf mu y K Kaahf KgUt f Kiw
bjhl kW KGik kL tU fahL Kj (2012-2013) jHf midJ
gfY xW Kj vlh tFtiu eilKiwgLjgl csJ.
ah KjKiwahf KgUtKiw fia jehL mu gf Jiw
mKfgLJwJ. j bgUjJl KgUt fKiwfhd tfhL beKiwf,
bjhl kW KGik kLKiwfhd tfhL ifnaL, midJ ghl Ma
ifnaLf Madtiw khy fa Muh g Wtd totikJsJ.
tha ifnao, khztfis kL br ghl braghLf
sfgLtnjhL, khztflKs wfis KGikahf jumsL brtJ vthbwd
MaUF tfhLwJ. j_y khztfS bghJs xU w kLkyhJ
gKfwfS
btbfhzugL.
nkY,
khztf
jwfis
milahsfL gUtnjhW ML KGtJ bjhlJ KGikahf kL bra
MaUF cWJizahf fwJ.
a kL Kiwdh, khzt f braghLf, f iz
braghLfshd clf, nahffiy, edy, tha wf, kdghikf kW
kf vd midJ TWfS mslgLwd.
thW msLtj _y
khztf MSik tsia KGikahf maKowJ. nkY, khWwdhf
fw a kW ntfF Vg kLtjfhd bejikfS sfgLwd.
fhynjhW fwKiwf bragL tU khwfisaLJ jnghJ kL
KiwY a khw mKfgLjgLsJ. a kLKiw Mafis
CFFgnjhL khztfis nj ga kd mGjUJ LJ
nkgLJ; kH br!
Maf, ifnaoYs fUJfis KGikahf cthbfhL tFgiw
bragLJj ntL.
mnghJjh sjiyKiwdiu MSikftfshf
jdif cilatfshf tUfhyij totikgtfshf cUthf aY.
ah Kndw ehF RtfSFns cUthwJ vgjid fUbfhL
Maf
jfSF mfgl flikid mfiwlD bghWzlD
bragLjntLbkd iHnw.
thJfSl
aFe
cabjhlf iy - fzF
bghUslf
t.
v
1.
mKf
jiy
gf
v
1
2.
tsu kL (m)
3.
tsu kL (M)
4.
bjhFj kL
5.
braghLf tiff
6.
kL TWf
7.
Fiw fj
8.
fhy ms
9.
vghfgL fw yFf
10.
12
11.
14
12.
28
13.
31
14.
34
15.
36
16.
44
17.
48
18.
54
19.
56
20.
66
21.
70
22.
81
23.
w FHijfSFfhd dhf
87
24.
gJiufgL bralf
89
25.
fj rh izajs Kftf
90
mKf:
f vgJ FHij clrh kW mrh wdh xUizj
MSikwid bgw, wj Fokfdhf sf bra cjtJ MF.
nkY, Ma kW khztf cwKiw, #dehaf khnghL mikj
ntL.
khztf
jhf
fwij
btgilahf,
Rjukhf
KakhdjhF.
khztf jf iyia kL ma, nkY, nkgL
bfhS tif braghLf mikj ntL.
khztf fj
mikJ
bfhsyh.
nkY,
fodkhd fUJfis
WW
bfhLfgLs
brafis
1
KiygL,
brafis
ifnao
koid
gtif
fw
nkbfhs
kL
cf,
tHfgLsJ.
ghl
braf
nghwit
bghU
jik,
t.
v
braghL
bra l (Project)
uridia j
(Problem Solving)
tufis nrfj
(Data Collection)
fUJ tiugl
(Concept mapping)
3
braghL
brJ fw (Learning by
doing)
10
xgilf (Assignments )
11
isahLf (Games)
12
fh gLJj
(Visualisation)
bghU sf jUj
(Interpretation)
13
6.
(Puzzle)
14
7.
cW nehFj (Observation)
15
8.
flhuhj (Investigation)
kLj kW njhuha
fhz (Estimation and
Approximation)
ca jidia L
dhf
(Higher order thinking
Questions)
khztfis fj bkh
gkhwF tnfhYj
( Mathematical
Communication)
braghLfis Ma
dhtiff
t.
v
dhtiff
1.
gy bj
(Multiple Choice)
tirgLJj (Sequencing)
2.
nfhol lfis
uj
(Fill in the blanks)
ca jidia L
dhf (Higher order Thinking
question)
4
bghUJj (Matching)
4.
dho dh (Quiz)
FW dhf
(Very short Answer Question)
5.
fj fUJfis
id TWj (Recalling
Mathematical Concepts)
10
tiufiy mikf(Graphic
Organisers)
bjhFj kL:
bjhFj kL vgJ, khzt frh fwyilit vGJ nj
thyhf
gUt
ltiugo
W
fw
kL
brtjhF.
nehffis
kL,
btbfhzUkhW
dhjh
mj,
j,
klhdJ,
xbthU gUt W 60 kbgfSF kL bragL.
jfhd dh totik kW tF thahd kh dhjhf
ifnao izfgLsJ.
braghLf tiff:
j eg braghL :
KGikahd kW bjhl ko xbthU khztiu fw cW
bra j eg braghL mtakhwJ. tFgiw khztf vif
Fiwthf UF nghJ braghL Vilajhf mik, braghil
5
l ehfSF
tsu kL (m) - sf Ff
jh bjhlfhw
<LghL (Involvement)
(Initiative)
xGF Kiw ( Regularity)
gnfw (Participation)
gilghw w
(Creative Effort)
juiy
sf
10
f eW
***
eW
8-9
6-7
**
Ufu
Ka njit
braghoid
KGikahf
bjthf,
xGFlD Koj
braghoid caKiw brj kW
gilghw w btgL tif Koj.
braghoid mthjKiw Koj
Fiw fj :
tsu kL ( m ) kW tsu kL ( M) KGikahf braglhj,
Ka njitgL khztfSF L fw KGikaila, Ma
cjl mnj braghilnah myJ khzt vLJbfhl braghoF
izahd, vikahd khW braghilnah mf ntL.
khztf KGikahd fw mil bgW tiu Fiw fjiy nkbfhs
ntL.
ghl myF
ff
njitgL
ntisf
tsu
braghoF
njitgL
ntisf
bkhj
ntisf
1.
va
40
44
2.
msitf
10
12
3.
toa
4.
brKiw toa
bkhj
60
10
70
ff
njitgL
ntisf
tsu
braghoF
njitgL
ntisf
bkhj
ntisf
VHh tF
t.
v.
ghl myF
1.
va
31
35
2.
afj
23
25
3.
toa
18
20
4.
brKiw toa
10
5.
tufis
ifahSj
12
13
bkhj
93
10
103
ff
njitgL
ntisf
tsu
braghoF
njitgL
ntisf
bkhj
ntisf
vlh tF
t.
v.
ghl myF
1.
va
36
40
2.
msitf
20
23
3.
toa
11
13
4.
brKiw toa
13
14
bkhj
80
10
90
6 M tF
8 yf v tius
vfis J bfhL
lkig mj.
a vf, KG vf g
mj
10 thghLfis ( bgUf)
gagL fhuf,
klFfis mj
va
7 M tF
Tl kW
bgUfiy bghWJ
milg, khWg,
nrg, gLg,
rkgfis flj
2, 3, 4, 5, 6, 8, 9, 10, 11M
tFgL jikia mj
d - bgUf, tFj
jikia a brj
.bgh.t, . .k fl
Kiwia J bfhSj
df - jFd,
jfhd, fy d,
jrkd - d Tl
kW fj
dfis jrk vfshf,
jrk vfis dfshf
khWj
gfh vf, gF vf rhgfh
vf g J bfhSj
jKW vfis
jrkvzhf khWj kW
thif fzFf
braghLfis gagL
fhz
bfhLfgl a vfis
mLFF vfshf khw
mj
9
8 M tF
jKW vf ehF
gfis, Tl rk kW
bgUf rkfis J
bfhSj
U jKW vfSF
ilgl vzw jKW
vfis J bfhSj
vfis KGf kW
mLFF to vGj mj
mLF F fis J
bfhSj
tf, tf _y fhz
fhuKiw kW tFj
Kiw tf _y fhz
KG tf vf myhj
vfSF U jrk Ujkhf
msitf
l, Wj kW Kfj
msitf - X myid kw
myFfSF khw bra
mj
afj
toa
mLFF fis J
bfhSj
, nfhL, nfhLJL
kW js - mKf brj
xU nfhLf,
iznfhLf,
brFJnfhLf, xU
nfhLf gfis
mj
tf _y fhz
fd vfis fzLj
tlnfhz gF ( fh
tl, miutl ) Rws kW
gugs fzLj
_W totfSF fhk
cs TL cUtf Rws
kW gugs fzLj
Knfhz gfis id
TWj
Knfhz gf
mogil mikj njwfis
J bfhL fzFf
gfis gagL
fhz
bfhLfgl afj
nfhitf kh, kh,
bfGfis flj
xj cWf kW ntd
cWfis vGj mj
afj T goid
vGj mj
rkjik, Mork jik,
RH rkjik, rknfhL/
mR nghwtiw J
bfhSj
btLnfhLf, mLjLj
nfhzf, iznfhLf,
FWFbto nghwitf
gfis JbfhSj
10
brKiw
toa
tufis
ifahSj
nfhLJil tiuj,
nfhL Jo sij
msj
bfhLfgl totf
nfhzf, iznfhLf
kW FJnfhLfis id
TWj
bjhlahd tufis
bjhFf, tifgLj
mj
fbt goaiy mikf
brj
11
rt rk Knfhzf
mogil bfhiffshd
SSS,SAS, ASA, RHS J
bfhSj.
Mwh tF
t.
v
1
2
myF
va
va
gf
v
braghL
FG
10
j /
iz
16
j /
iz /
FG
va
3
tFgiw
FGbraghL VWtir kW
wFtir
va
17
FG
FG braghL fhuf
va
18
FG
22
FG / j
g 2,3 fzF 4 kW 5
tFgL jik
31
iz /
FG
rkhd d braghL
37
iz /
FG
ntd dfis Xd
dfshf khWj
48
50
j / FG
50
bral 2 iy goa
nrfj
55
FG
bral
58
xgil msitf
tifgLJj
66
j / FG
iznfhLf, brFJnfhLf
fhz
67
FG
6
7
8
9
10
11
12
13
14
va
va
va
va
va
va
va
msitf
toa
toa
15
16
toa
68
FG
17
brKiw
toa
72
12
Mwh tF
t.
v
myF
gf v
braghL
tFgiw
va
3, 4, 5, 9
va
va
22
braghL
va
27
braghL
va
28
braghL
va
va
30
brJ ghf
va
36
braghL 1, braghL 2
va
40
braghL
10
va
42
11
va
44
braghL
12
va
52
braghL 1, 2
13
va
55
14
msitf
58, 60
15
msitf
60
braghL
16
toa
62, 64, 66
braghL (thf)
17
toa
63, 65
g 6.1 cs fzFfis
tFgiw, L braghL kW
WnjF gagLJf.
18
toa
19
brKiw
toa
64 ,68
71
13
:
:
va
a vf
fw nehf
gf v
VW tir kW wF tir g mJ
bfhSj
3
bragLJ Kiw
kL TWf
tYLj
braghL
tha w
btghL
Fiw fj
kW thf
braghLf
14
va
ghlbghU
a vf
fw nehf
gf v
10
bragLJ Kiw
2
9
3
9
tha w
btghL
15
va
ghlbghU
fhuf
fw nehf
fhufis flj
gf v
18
bragLJ Kiw
bra 4 ( flhuhj )
jiy
va
ghlbghU
tFf, fhuf
fw nehf
gf v
17
bragLJ Kiw
bragLJ Kiw
tFf, fhuf
gfh vf
gfh vfis ma brj
A4 jh, Sketch Pen myJ tz vGJnfh
2
8
14
20
26
32
38
44
50
56
62
68
74
80
86
92
98
3
9
15
21
27
33
39
45
51
57
63
69
75
81
87
93
99
4
10
16
22
28
34
40
46
52
58
64
70
76
82
88
94
100
5
11
17
23
29
35
41
47
53
59
65
71
77
83
89
95
101
6
12
18
24
30
36
42
48
54
60
66
72
78
84
90
96
102
df
ghlbghU
rkhd d braghL
fw nehf
rkhd dfis mj
gf v
31
bragLJ Kiw
v.fh
1- klF:
10
2- klF:
10
12
14
16
18
20
2
fhd rkhd dfis cUthFj
3
10
12
14
16
18
20
3- klF:
12
15
18
21
24
27
30
nkfl mltizUJ,
2
4
6
8
10
12
=
=
=
=
=
3
6
9
12
15
18
Mfnt,
4 6 8 10 12
2
,
,
,
,
Mait rkhd
6 9 12 15 18
3
dfshF.
18
va
ghlbghU
df
fw nehf
gf v
njitahd bghUf :
bragLJ Kiw
1 3
, vw ntd dfis Xd dfshf khw
2 5
bfhLfgl xbthU viz klF
mltizia gagL rkhd vzhf khw ntL.
v.fh
1
2
2
4
3
6
4
8
5
10
6
12
7
14
8
16
9
18
10
20
1
rkhd df =
2
1
2
3
4
5
6
10
=
=
=
=
=
=...=
2
4
6
8
10
12
20
njngh,
3
5
6
10
9
15
12
20
15
25
18
30
21
35
24
40
27
45
30
50
3
3
6
9
12
rkhd df =
=
=
=
5
5 10 15
20
uL df rkhd df gF vF
rkkhwJ vd ghf ntL.
5
1
Xdd =
2
10
3
6
Xdd =
5
10
nkTaij
ngh
gntW
ntddfis bfhLJ Xdd vfshf
khw brayh.
19
jrk vf
ghlbghU
jrk v tot
fw nehf
gf v
bragLJ Kiw
50
mnjngh khztfSF o cs vj
bghUfSF jrk v to s, mfy msf
Ko vd flJ mtiw mltizgLj
ntL vW brhy ntL
bjhiyfh bgo, toa fU bgo..............
:
:
fw nehf
bk msitf
l, Wj, Kfj msitfis
tifgLJj
bk msitfis tifgLJj
gf v
58
njitahd bghUf :
20
khztflUJ
bgwgl
gWLf
UJ
bgwgl
bghUfis
bfhL
mltiz gLJf.
msitf
t. bghUf
l
v
1
f. vbz
3
4
gh
Wj
Kfj
J. gU
6
7
: toa
ghlbghU
: iz nfhLf, brFJnfhLf
fw nehf
:
My vGJf iznfhLf brFJnfhLf mJ bfhs.
khztfSF iznfhLf,brFJnfhLf g bjthd
jidia VgLJj.
gf v
65, 66
21
jbraghL
FG braghL
Ma j kW My vGJf
iznfhLf brFJnfhLfis flJ
v.fh xiw T J iznfhLfsh myJ
brFJnfhLfsh
vd
dh
vG
khztfl il fhf.
xbthU
khztlK
brFJnfhLf,
iznfhLf cs vGJfis fla
brf.
nkY brFJ kW iznfhLf izJ
tU vGJfis goaLf.
Ma
tF
cs
khztfis
vifF Vg FGthf f itf ntL.
Ma brFJnfhLf, iznfhLf vW
Tal khztf mjnfwthW iuthf
iff _y brFJnfhLf, iznfhLf
fhfbrayh
Ma brFJ nfhLf vwl khztf
jf FG brFJnfhLfis jfis
bfhnl mikJ fhf ntL. njngh
iznfhLfis brJ ghf.
gJiufgL w braghLf
tsu nj (m) [FA (a)]
tF : Mwh tF
bra 1 (FG braghL)
jiy
vf mik
ghlbghU
fw nehf
d tiuaiw kW tifghLfis mJ
bfhSj
bragLJ Kiw
bra (i)
nehf
: d tiuaiwia J bfhSj
22
1 1 3 3 5 2 7
, , , ,
,
,
nghw dfis A4
2 4 4 8 16 32 32
jhis kof brJ, tzL fhl brj.
2. dij gl FJ fhLj kW gl Ffgl
gFia d vzhf vGJj.
1. xbthU khztiu
t.
v.
1.
2.
d v
gl tiuJ tzl
tzlgl gF d
________
gl tiuJ m
1
-I tzL
16
fhLf.
3.
tzlh gF d ________
bra (ii)
d tiffis milahsfhz
14
7
12
4
6
7
2
22
1
8
64
68
23
4
7
40
38
6
7
jfh d
fy d
bra (iii)
nehf : rkhddij g J bfhSj.
xU d bjhF kW gFia xU vzh bgUdhnyh myJ
tFjhnyh md milgL gF gugs rk vgij ma brj.
vLJfhL
1.
3
5
6
3 2
=
x
10
5 2
2.
9
12
9
3
3
=
4
12 3
vLJfhil cWneha flit rkhd dfsh? gl tiuJ
sfkf
8
= ----2
8
2)
=
16
64
63
7
=
3)
9
3
9
4)
kW
7
21
1)
24
: vf mik
: KG vf jhd braghL
: KG vfis bfhL Tl, fj kW
fw nehf
klif tYgLJj
bragLJ Kiw : mltizia cWneh mogil braghil
khztfis bra brj.
_W efuf kf bjhif tUkhW
efu bga
kf bjhif
brid
80,03,608
ffjh
1,62,24,534
Kig
1,10,14,641
:
:
:
vf
jrk vfis mKfgLj
jrk vfis ifahSj
bra (i) :
khztfis mwhl th gagLJ bghUf, mj
iy goaiy nrfJ tu brj.
bra (ii)
tU bghUf iygoaiy cWnehFf.
t.v
1
2
3
4
5
bghUf
nrh
cSj gU
jfh
btfha
ebybz
ms
1
1
1
1
1
25
iy %
22.25
68.50
1 8.75
1 6.25
80.75
iy %
KG gF
jrk gF
gJf
xWf
g
xWf
26
Eh
xWf
t.
v
jiy
mj
gagLJj
w bgw
bkhj
va
6
(6)
4
(2)
4
(4)
16
(8)
12
(4)
42
bk
msitf
3
(3)
2
(1)
3
(2)
2
(1)
6
(2)
16
toa
2
(2)
4
(2)
2
(5)
6
(2)
2
(1)
16
brKiw
toa
10
(2)
10
bkhj
21
37
14
12
84
rjj
25%
44%
17%
14%
100%
1 kbg dhf
20 x 1 = 20
2 kbg dhf
10 x 2 = 20
3 kbg dhf
5 x 3 = 15
5 kbg dhf
1x5=5
F: dh totik ( ) mil Fs vf dhf vifia FF.
27
neu
kbg
:
:
2k
60
gF - m
I. rahd ilia njbjLf
10 x 1 = 10
1. 1000 vw v K .......................MF.
m. 999
M. 1001
. 599
<. 99
2. _W yf vf fa v
m. 169
M. 100
. 999
<. 1000
3.
1 yr............Muf csd.
m. 10
M. 2
. 100
<. 1000
4. KG vf Kj v......................MF.
m. 1
M. 2
. 0
<. -1
<. 3
<. 50000
m.
100
10
1000
10. 1 vgJ................br MF.
m. 10
M. 100
. 1000
28
<. 100
<. 1
<. 0
5x1=5
(M)
U vf bgUfgy
gfh v
5 M tFglhJ
1
1
0.06
gF v
gF - M
IV. fl dhfS VnjD 10 dhfSF ilaf 10 x 2= 20
21. 204351 vw viz a v Kiw vGJf.
22. va Kiw ilfhf: 25 x 62 x 4
23. 1 Kj 20 tiu cs vf gfh vfis vGJf
24. 24I gfh fhugLJf
25. tU nrhof vit rhgfh vf (13,17), (7,21), (19,23), (11,22)
26. brFJ nfhLf vwh vd?
27. f vwh vd?
28. 10 bl liu luhf khWf
3
I jrk vzhf khWf
29. 40 + 7 +
10
5
43
33
+
+
30. TLf
124 124
124
31. xU U ehfh vil 5. 300uh v 7 U ehfhf
vil vd?
32. ff 9.67 - 1.21
33. 6, 8 .bg.t. fhf.
2
34. 3 I jfh dkhf khWf.
7
35. AB kW CD nenfhLf O rFgo gl tiuf
29
3 x 5 =15
3
2 4
+
+
4
5 8
8 1
2
- )9 9 9
O
Q
gF - <
VI. vitnaD xU nfF ilaf
1 x 5 =5
44. msnfh cjnahL AB = 5.9 br mss nfhLJL tiuJ
goiyfis vGJf
( myJ )
msnfh kW ftuhaij gagL PQ = 7.8 br. msF
nfhLJL tiuJ goiyfis vGJf.
30
myF
a vf, KG
vf
a vf, KG
vf
tFf, fhuf
tFf, fhuf
tFf, fhuf
tFf, fhuf
tFf, fhuf
tFf, fhuf
tFf, fhuf
tFf, fhuf
tFf, fhuf
tFf, fhuf
gf
v
tiuaiw
Nu
a vf
N = {1, 2, 3,}
KG vf
W = {0, 1, 2, 3,}
14
15
15
19
19
19
20
20
20
21
tFf, fhuf
13
fUJ
21
X viz tFF vf
midJ tFf
uoF nkgl tFf bfhl
gF vf
vf
1 kW mnj vzh kL tFgL
gfh vf
jik bfhl vf
2M tFgL jik 0, 2, 4, 6, 8 Ko vf
5 M tFgL jik 0, 5 Ko vf
10 M tFgL
0 Ko vf
jik
4 M tFgL jik fil 2 yff akhfnth(m)
4 klfhf Uj
8 M tFgL jik fil 3 yff akhfnth(m)
8 klfhf Uj
9 M tFgL jik yff TLj
9 klfhf Uj
3 M tFgL jik yff TLj
3 klfhf Uj
11 M tFgL
Xiw l yff TLjYF
jik
uil l yff TLjYF
cs ntWghL
tFf
31
tFf, fhuf
24
..k
15
16
tFf, fhuf
tFf, fhuf
25
26
.bgh.t
rhgfh vf
17
df, jrk
df
df, jrk
df
df, jrk
df
df,
jrk df
df,
jrk df
df,
jrk df
df,
jrk df
,nfhL,
nfhLJL, js
,nfhL,
nfhLJL, js
,nfhL,
nfhLJL, js
,nfhL,
nfhLJL, js
,nfhL,
nfhLJL, js
30
38
d Tl
41
jF d
41
jfh d
42
fy d
45
jrk df
47
jrk df
62
62
nfhL
63
63
nfhLJL
65
js
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
bghJ klFf f
a klF
bghJ tFf fbga tF
mLjLJs U vf .bgh.t
1 v mj vf
KGgFia ghffshf
FbghGJ ilgJ
dTlYF U dfis
Xd dkhf khw ntL
gFia l bjhF ajhf
Ujh
gFia l bjhF bgajhf
Ujh
KG vQ jF dK nrjJ
10 mLFfis gFfshf
bfhl df
vyh KG vfS jrk vfshF
vgJ xU Fl iyid
FF
f beUfkhf xU Fl ne
tir mik f bjhF
xU UJ tiuagL nfhL
nenfho xU gF. jF xU
bjhlf, Ko cL
js vgJ midJ irfY
Koyhj viyfis bfhlJ
32
d = bjhF/ gF
-
,nfhL,
nfhLJL, js
,nfhL,
nfhLJL, js
,nfhL,
nfhLJL, js
65
64
67
izyh
nfhLf
iz nfhLf
xU
tbrY
nfhLf
izaw ne nfhLf xU
bto bfhS
xiwbahW bto bfhshj
nfhLf
_W myJ mjF nkgl
nenfhLf xU tbrwh
m nfhLf xU tbrY
nfhLfshF.
33
VHh tF
t.
v
myF
gf
v
braghL
1.
bkbaf
bjhF
FG / j
2.
bkbaf
bjhF
FG / j
3.
bkbaf
bjhF
FG
4.
bkbaf
bjhF
12
5.
bkbaf
bjhF
15,16
FG
6.
bkbaf
bjhF
22
FG / j
7.
bkbaf
bjhF
43
FG /
iz
tFgiw
KGf Tl, fj
braghL
KGf bgUf mltiz
v mik Kiw
bgUf
KGf
FG / j mogilbraghil
tYgLJj
dfis KG vfsh
bgUFj
jKW vfis vnfho
Ffbrj
dbgUfiy gl
thyhf sFj
8.
afj
47
FG
tifgLJj
( nfhitUJ cW, bfG
kW khfis mikfyh
9.
afj
49
FG
tifgLJj xj cW,
khWgl cW
10.
afj
57
FG
nfhitf Tl, fj
11.
toa
62, 63
rk nfhL fhz
12.
toa
66
FG / j
13.
toa
67
FG
RHnfhz flj
14.
toa
76
FG
thf
15.
toa
77
FG
Fbj nfhzf
16.
brKiw toa
85
, nfhL, nfhz,
iznfhL, brFJ
nfhLfis dfhz
17.
tufis
ifahSj
93
34
VHh tF
t.
v
myF
gf
v
braghL
tFgiw
1.
5, 7, 17,
19, 20,
bkbaf
25, 27, 31,
bjhF
35, 37,
40, 43
2.
6, 8, 9, 10,
11, 12, 15,
bkbaf 18, 20, 21,
bjhF
27, 30,
33, 34,
36, 41
KaWgh - tFgiw kW
WnjF gagLbfhf
KaWgh - tFgiw kW
WnjF gagLbfhf
3.
afj
46, 47,
49, 51,
55, 56
afj
48,51,57
fzFfis tFgiw,
LbraghL kW WnjF
gagLJf
5.
toa
64, 65,
70, 81
6.
toa
69
RH rk tiria flj
7.
toa
73,
74,75
KaWgh - tFgiw kW
WnjF gagLbfhf
8.
brKiw
toa
85, 87,
88, 90, 91
KaWgh - tFgiw kW
WnjF gagLbfhf
9.
brKiw
toa
91
10.
tufis
ifahSj
93
KaW gh
11.
tufis
ifahSj
g 5.1 W njF kW
tFgiw fF gagL
bfhf.
98
35
KGf Tl, fj
fw nehf
gf v
bragLJ Kiw
tYLj
braghL
kL TWf
tha w
btghL
Fiw fj
kW thf
braghLf
+
-2
-1
0
1
2
-2
-4
-3
-2 -1
0
-1
-3
-2
-1
0
1
0
-2
-1
0
1
2
1
-1
0
1
2
3
2
0
1
2
3
4
khztfis FGfshf J d xbthU
FGit nkfl mltiz csJngh btntW
vfSF mltizia cUthf brj.
nkY Ma btntW vf bfhl mltiz
y flfis ughk FGF mJ
bra brj.
Ma fj ghl fUij nkgLj gntW tYLj
braghLfis tFgiw mikf ll ntL.
f eW
:
10 kbgf
eW
:
8-9 kbgf
Ufu :
6-7 kbgf
Kanjit :
5 kbgf
nkfl bragho khztfsJ jiy cWghL,
FG braghL, fhuzfhaJl F w, Ra
z, jft bjhl wfis Maf
klyh.
5 kbg bgW khztfSF Fiw braghLfis
Ma totikJ KGw bgWtiu gaj
ntL.
6 Kj 9 kbgf tiu bgW khztfSF mtf
brj iHfis flJ t bra Ma th
mf ntL.
KG
kbg
bgw
khztfSF
fyhd,
jidia JhL kW rthyhd fzFfis
totikJ Ma mj ntL.
36
bkbaf bjhF
ghlbghU
KGf bgUf
fw nehf
gf v
bragLJ Kiw
x
x
x
x
x
( +10 )
( +10 )
( +10 )
( +10 )
( +10 )
=
=
=
=
=
+20
+10
0
thnw fl mltizia
brJ FiwKG x Fiw KG = ifKG vw
ia bgWf.
( -2 ) x
(+ 3 ) =
( -2 ) x
(+ 2 ) =
( -2 ) x
0
=
( -2 ) x
( -1 ) =
( -2 ) x
( -2 ) =
khzt, khzfis vifnfg
FGfshf J, xbthU FGF mtfns
nkflthW vfis njbjLJ Ma
brjJ ngh v mik Kiw fLoJ
ma brf.
37
bkbaf bjhF
ghlbghU
KGf bgUf.
fw nehf
gf v
bragLJ Kiw
ghlbghU
fw nehf
:
njitahd bghUf:
gf v
jF df bgUfgyid fw
brtf toyhd A4 jhf, brtf
toyhd xF jhf (Transparent sheets)
43
38
go 4 : 8 5 ghffis ntW ir HL
F U irfY Hlgl gF
mjhtJ
15
32
3 5
15
x
=
4 8
32
F
uL xF jhfis vLJ m U jF dfis xnu
msyhd brtf btbtW tzf tiuJ bfhf
.
mtiw x nk xiw bghU ghJ U irfY
Hl gFahdJ, vLJ bfhl jF df bgUf
gy vgij khztfis bfhnl cW brf.
39
afj
ghlbghU
fw nehf
gf v
bragLJ Kiw
47
bra 6 ( tifgLJj)
jiy
:
ghlbghU
fw nehf
gf v
afj
xj cWfS khWgl cWfS
xj cWfis khWgl cWfis
mJ bfhSj
49
40
toa
ghlbghU
rk jik, rk nfhLf
fw nehf
rk jik, rk nfhLf vj
cUthwJ vgij mj
gf v
66
bragLJ Kiw
toa
ghlbghU
RH nfhz
fw nehf
gf v
67
bragLJ Kiw
Ma
gf
66
cs
braghLfgo
RHkh jahJ bfhL Knfhz 1200
2400, 3600 RH nfhzij brf
Ma
khztf
vifF
Vg
FGfshf J bfhf
xbthU FGit RH kh jahJ tu bra
ntL. jahJ tj RHkhfis bfhL
xbthU FGF rJu, brtf, mWnfhz,
izfu Matiw tH RH nfhzfis
fla brayh.
Fbj nfhzf
fw nehf
gf v
77
41
gf 77 gl cs l, m vw U nfhLf P
vw btLkhW tiuJ L1, L2, L3, L4, vd
nfhzfis Ff ntL.
xF jh bfhL mglij tiuJ mjnk
bghUJkhW brJ 1 800 F RHWkhW bra.
L1, L2, kW L3, L4 j iyfis khbfhtij
ma bra ntL.
UJ uL nfhLf btobfhS nghJ
clhF Fbj nfhzf rk vgij
fla brantL.
tufis ifahSj
ghlbghU
fgoa
fw nehf
bragLJ Kiw
42
jiy
va
afj
toa
4
5
brKiw
toa
tufis
ifahSj
1
-
2
(2)
4
(4)
2
(1)
1
(1)
7
bkhj
rjj
1 kbg dhf
2 kbg dhf
3 kbg dhf
5 kbg dhf
F: dh totik (
mj
2
3
2
(1)
4
11
13%
1
3
(3)
4
(4)
1
(1)
1
(1)
9
j
2
3
3
8
(4) (1)
6
8
(4) (2)
4
(2)
-
2
(1)
22 9
40
48%
5
-
gagLJj
1
2
3
5
3
2
6
(3) (1) (2)
2
(1)
6
(2)
3
(1)
1
(1)
4
15
23
27%
bkhj
25
20
19
5
(1)
20 x 1 = 20
10 x 2 = 20
5 x 3 = 15
1x5 = 5
) mil Fs vf dhf vifia FF.
43
w bgw
2
3
10
12%
5
(1)
10
12
84
84
100%
neu
kbg
:
:
2k
60
gF - m
I . rahd ilia njbjLf
10 x 1 = 10
M. 71750
. -71750
<. 0
M. %.18
. %.15
<. %.22
. 0.2
<. 1
. -7
<. 7
M. 0.01
4. -7xy cs vbfG
m. x
M. y
<.4
M.1
.3
<.4
gl x0 M milgL nfhz
ms
8.
m. 1250
M.1050
. 1400
44
<. 1350
<. 18
M.1800
. 2700
<. 3600
II . nfhol lfis uf
11.
12.
13.
14.
15.
5x1= 5
3
vgJ....................vzhF.
8
xU tFYs 40 khztfS 3/4 khztf ma ghlij
U gwhf vwh mghlij Unth
vif....................
gy cWfsh cUthdJ ..................vdgL.
uL nfhLf btobfhSnghJ vgL bghJf
vif.................. MF.
bfhLfgl tuf mf vif fhzgL
tu ..................vdgL.
III . bghUJf
5x1= 5
1
1
gF
5
4
17. -6 p2q2+8p2q2
18. 5ab+bc 3ab
19. 600. if u nfhz
20. nenfhz
16. 2
2p2q2
1200.
1800.
2ab + bc
11/20
-2p2q2
8ab+bc
gF - M
IV . vitnaD 10 dhfSF kL ilaf
3 2
21. RUFf. +
7 5
10 x 2 = 20
3
gif j
5
egfSF mJlh v jKs rhbyLf
vif ahit?
2
4
23.
kW F ilgl uL jKW vfis TWf.
5
7
3
4
(- )
24. tFf
5
10
22. thR vgt jl Uj 65 rhbyLfS
45
29.
46
5 x 3 = 15
kig fhf.
7b
40. gl nfhzmsf x ,y,z kig fhf.
A
650
x
E
y
47
fUJ
avf
KG vf
KGf
KGf
Tl
KGf
fj
tiuaiw
Nu
W = {0, 1, 2,
3,}
Z ={...,-2, -1, 0,
1, 2, 3,}
KGf
bgUf
48
KGf
tFj
ajh
tFj
Tl rk
0 KGf Tl rk.
10
10
11
10
ajh
bgUf
bgUf rk
12
12
13
12
a v + jF d
14
18
15
18
fy
d
xU d
jiy
xU KG viz
xU djh
tFjh
49
16
19
xU dij
kbwhU
djh
tFjh
17
20
jKW vf
18
43
mLFF
f
19
44
kh
20
44
kh
21
44
vnfhit
q 0, p kW q KGf v p / q xU jKW v
vdgL.
akw
KGf a, b
kW KG
vf m, n
1. am an =
am+n
2. am/ an =
am-n,
m>n
3. (am) n
= amn
4. (-1) n = 1
(n xU uil
v vD nghJ)
5. (-1) n = 1,
(n xU xiw
v vD nghJ)
50
44
afj
nfhit
23
45
cW
24
45
bfG
25
48
xj cWf
26
48
khWgl
cWf
49
28
49
29
51
30
53
31
60
nfhit go
xU afj
nfhit k
nfhitf
Tl, fj
nfhitf
fj
rk jik
51
32
61
33
67
34
70
35
3
3
71
36
71
37
71
38
71
39
71
40
71
41
33
72
42
73
43
73
xU
nfhL
bfhLJs
gl
mikig
Urk
gFfshf wJ. l gh tygg ghnahL
rk nfhL
rahf bghUJkh mtot rkuhf csJ vdyh.
mnfhL rknfhL myJ rkmR vdgL.
xU tot mj ikaij itJ vjid Kiwf xU
RH rk
KGR mnj totij ngh csnjh mj
tir
vif RH rk tir vdgL.
xU nfhz ms 0 o l mfkhf 90 o
FWnfhz
lFiwthf csJ v FWnfhz MF.
brnfhz
nfhz ms 90 o v mJ brnfhz.
xU nfhz ms 90o l mkhf 180 ol
nfhz
Fiwthf Ujh mJ nfhz.
xU nfhz ff vffshf cUthF nghJ
nenfhz
nenfhL clhwJ. thW clhF nfhz
nenfhz vdgL.
tis
nfhz ms 180o l mfkhf 360o l
nfhz
Fiwthf cs nfhz tisnfhz vdgL.
xU KG tl 360o VgLJ nfhzij
KGnfhz
KGnfhz vdgL.
2 nfhzf TLj 90o v mj uL
unfhzf nfhzfS u nfhzf MF. xbthU nfhzK
kbwhU nfhz unfhz MF.
uL nfhzf TLj 180o v mj uL
if u
nfhzfS if u nfhz MF. xbthU
nfhzf
nfhzK kbwhU nfhz if u nfhz MF.
btL
U nfhLf xU btobfhS nghJ
nfhzf
nfhzf clhwd.
mLJs
2 nfhzf bghJ cia xU bghJfiu
nfhzf
bfhoUjh mit mLJs nfhzf vdgL.
52
75
Fbj
nfhzf
45
85
ikaFJ
nfhL
46
88
nfhz U rk
bto
47
91
tu
48
91
49
92
bjhFfgl
tuf
kh
50
92
fbt
51
92
52
93
ilbt
mfy
53
t.
v
myF
gf
v
braghL
tFgiw
bkbaf
bjhF
FG
gntW v mikf Tl
gfis gnrhj.
bkbaf
bjhF
FG
gntW v mikf
fj gfis gnrhf
bkbaf
bjhF
gntW v mikf
bgUf gfis gnrhf
bkbaf
bjhF
10
gntW v mikf
tFj gfis gnrhf
bkbaf
bjhF
41
xgil muh?
( yf kW izajs njl )
bkbaf
bjhF
48
njhuhagLJj
bkbaf
bjhF
52
njhuhagLJj (f)
bkbaf
bjhF
55
FG
brJ gh - v isahL
bkbaf
bjhF
56
f v isahL
10
msitf
61,
65
11
msitf
81
FG
12
toa
86
13
toa
89
FG /
iz
brJ gh - Knfhz
rkik g
14
toa
90
brJ gh - Knfhz
rkik g
15
toa
92,97
brJ gh 2 kL - rt rkjik,
fhj ko
16
toa
93, 95
f rt rkjik, j
17
brKiw
toa
108
54
vlh tF
t.
v
myF
gf
v
braghL
tFgiw
1.
bkbaf
bjhF
3, 4, 8, 9
2.
bkbaf
bjhF
6, 9,
15,31
f, muh?
3.
bkbaf
bjhF
21
Ka br
4.
bkbaf
bjhF
12, 17,
19, 26,
31, 40,
47, 52,
57
5.
bkbaf
bjhF
55, 57,
58
brJ gh, f
6.
msitf
65, 70,
68,81
brJ gh, f, Ka br
FG
Uj kW g 3.1. Kj 3.2
tiu cs fzFfis tFgiw,
L braghL kW
WnjF gagLJf.
FG
7.
msitf
65, 79
8.
toa
84, 91,
102
9.
brKiw
toa
115, 125,
132
55
bkbaf bjhF
ghlbghU
jKW vf gf
fw nehf
gf v
bragLJ Kiw
vf
a
vf
KG
vf
KGf
jKW
vf
kL TWf
tYLj
braghL
Tl
milg gkhWg
cL
cL
nrg
cL
56
Fiw fj
kW thf
braghLf
bkbaf bjhF
ghlbghU
vf njhuha k
fw nehf
gf v
njitahd bghUf:
bragLJ Kiw
52
rJu tot v milf ( 0 Kj 9 tiu )
bra 3 (mltizgLJj )
jiy
toa
ghlbghU
57
gf v
bragLJ
Kiw
nfhzfis
Jakhf
msj,
gf
msF,
nfhzfSF
ilnas
bjhlid mj, gf vifF Vg
nfhzf TLj VgL khwij
bjhlgL mj.
:
86,90
t.
v
gl
gf
msf
vif
tifghL
nfhzf
TLj
2
3
toa
ghlbghU
Knfhz rkikg
fw nehf
gf v
89
njitahd bghUf:
58
bra 1
3 br., 4 br. kW 5 br. msf bfhl cR
FHhfis vLJbfhf.
3 cR FHhfis bfhL xU Knfhzij
mikf.
3br.
4br.
5 br.
bra 2
khztfis btisjh nehLjf
gff kW nfhzf mogilY 6
tifahd Knfhzfis tiua brf.
tiuj Knfhz sfis msJ vGj brf.
gf 88 cs mltizia tiuj
Knfhz gf msfis bfhL bra
brf.
mltizUJ Knfhz
rkik gig khztf _y bgWf.
bra 5 ( xL mj )
jiy
:
ghlbghU
:
toa
rtrkjik
fw nehf
gf v
92
njitahd bghUf
rk toyhdmriyf, fLf,
tz milf, nehLjff.....
59
bragLJ Kiw
:
:
:
njitahd bghUf:
gf v:
bragLJ Kiw
toa
rtrk Knfhz ( mogil bfhif )
g - g -g , g-nfh-g, nfh-g-nfh, br-f-g
Knfhz tif mogil bfhifia ma
brj.
Knfhz milf
97
AB = PQ
BC = QR
CA = RP vW csjh
AB / PQ = BC / QR = CA / RP
Knfhz ABC Knfhz PQR MF.
nj nghW g-nfh-g, nfh-g-nfh, br-f-g mogil
bfhif bfhl rtrk Knfhzfis njitahd
Knfhz milf _y ma brf.
60
:
:
:
njitahd bghUf:
bkbaf bjhF
mLFFf
nfhfSF, F ilnas Jhuij
flJ mLFFf to
vGJjiy
mj.
bragLJ Kiw
t.v
nfhf
bga
61
UJ
Jhu
Jhu
mLFF
to
iw
toa
nehf
bragLJ Kiw:
go 1 :
Ma khztfis 5 ng csla FGthf J bfhs
ntL.
go 2 :
xbthU FGlK xU A4 jhis tH mjid _iyl
koJ U Knfhz JLfshf btl bra.
go 3 :
go 4 :
go 5 :
toa
nehf
fhy ms
30 lf
bragLJ Kiw :
go 1 : Ma fhj fjfgl gntW totfis jah brJ
bfhs. wF FGthf f.
go 2: fjfgl midJ totfis Ma xU FGl mf
ntL. Ma gfis Tw mFG gF Vw totfis
milahsfL fgl ntL. kw FGd mFG
braghil cWnehf ntL.
go 3: Ma Ta gfSF VwthW mFG Wahf milahsfl
tot rahdjh, iyah vgij kw FGdUl thfyh.
62
:
:
: 1)
braKiw toa
ehfu
ehfu kW mj gfis bjJ
bfhSj.
ehfu 4 nfhzf TLj 3600.
2)
bra (i)
dhbjhF
4.
G
6.
2.
F
S
5.
H
X
3.
T
Q
7.
63
gl 1
gl 2
64
t.v
jiy
bkbaf
bjhF
msitf
3
4
mj
2
3
(3)
3
(1)
toa
4
(4)
2
(1)
brKiw
toa
1
(1)
bkhj
rjj
1 kbg dhf
2 kbg dhf
3 kbg dhf
5 kbg dhf
F: dh totik (
1
1
(1)
gagLJj
1
6
(6)
2
10
(5)
3
9
(3)
5
(5)
6
(3)
6
(3)
6
(2)
14
17%
48
57%
w bgw
2
4
(2)
30
2
(1)
6
(2)
25
18
10
(2)
11
12
14%
20 x 1 = 20
10 x 2 = 20
5 x 3 = 15
1x5 = 5
) mil Fs vf dhf vifia FF.
65
bkhj
10
12%
84
100%
neu
kbg
:
:
2k
60
gF - m
I . rahd ilia njbjLf
10 x 1 = 10
M. uilgil v
<. itaidJ
1
1
2 =
5
2
2
8
m.
M.
25
45
3. 12x = 1728 v x =
2.
M. 4
m. 2
38
45
. 3
<.
6
13
<. 5
4. 64 fd_y.......................... MF.
M. 8
m. 16
. 4
<. 64
m. 3
. 1
2
6.
M. 24
. 28
<. 28 2
7. xU rk gf Knfhz gugs.....................MF.
m. 1/2bh r.m
M a 2 r.m
. ab r.m
66
. 110 0
M 90 0
<. 120 0
M. 90 0
<. rk
5x1=5
5x1=5
izfu
( n- 2) X 180
mrkgf Knfhz
3.5
rtrk
gF - M
IV . VnjD 10 dhfSF ila
21.
10 x 2 = 20
3 4
,
Ma vfSilna cs xU jKW viz fhf.
4 5
67
27
29.
gl Hlgl gF gugsfhf.
gl x0 = 78 v y0 kig fhf.
32.
33.
68
37. f
1
5
x
3
4
5x3=15
3
1 1
( - )
5
2 4
3 ( x 4 ) = 12
69
2.
3.
4.
5.
myF
gf
v
jKW vf
p
vw to mik vf jKW
q
vf q 0 nkY, p, q vdgd KGfshF.
jKW vf
mil g
(Tliy bghWJ)
a
c
kW
vgd VnjD U jKW
b
d
a c
+ vgJ xU jKW
vf v
b d
v.
jKW v
gkhW g
(Tliy bghWJ)
a
c
kW
vgd VnjD U jKW
b
d
a
c c a
vf v
+ =
+
b d d b
jKW vf
nr g
(Tliy bghWJ)
a c
e
,
kW
vgd VnjD _W jKW
b d
f
a
c
e
a
c e
vf v
+
+
=
+
+
b
d
f
b d f
MF.
jKW vf
Tl rk
a
vgJ xU jKW v v
b
a
a a
+ 0 = 0 + = , F 0 vgJ vj xU
b
b b
v Tl rkahF.
fUJ
tiuaiw
70
Nu
6.
myF
gf
v
fUJ
jKW vf
Tl vkiw
tiuaiw
a
b
a
vgJ Tl
b
vkiw MF.
7.
8.
jKW vf
mil g
(fjiy bghWJ)
gkhW g
(fjiy bghWJ)
a
c
kW
vgd VnjD U jKW
b
d
a
c
vgJ xU jKW
vf v
b
d
v MF.
iw brahJ
a
c
c
a
b
d
d
b
iw brahJ
9.
10.
nr g
(fjiy bghWJ)
jKW vf
mil g
(bgUfiy bghWJ)
e
a
c
f
b
d
e
a
c
f
b
d
a
c
kW
vgJ VnjD U jKW
b
d
a
c
ac
x
=
vgJ jKW
vf v
b
d
bd
v MF.
71
Nu
a
a
+ b
b
=0
11.
12.
13.
14.
myF
gf
v
fUJ
tiuaiw
jKW vf
nr g
(bgUfiy bghWJ)
a c
e
,
kW
vgd VnjD _W jKW
b d
f
vf v
a
c
e
a
c
e
x
x
=
x
x
MF.
b
d
f
b
d
f
jKW v
bgUf rk
(bgUfiy bghWJ)
a
vgJ VnjD xU jKW v v
b
a
a
a
x1= =1x
MF.
b
b
b
a bgUf
gy (jKW v)
a
vgJ VnjD xU jKW v v
b
a
a
x0 =0 =0x
b
b
jKW v
bgUf jiy (m)
vkiw
a
b
vgJ jKW v v
vgJ
b
a
bgUf vkiw (m) jiy MF.
a
c
kW vgd U jKW vf kW
b
d
c
a
c
0 v
vgJ xU jKW v
d
b
d
MF.
15.
jKW vf
tFj
mil g
16.
gkhW g iw
brahJ
(tFjiy bghWJ)
a
c
kW
vgd U jKW vf v
b
d
72
Nu
myF
gf
v
fUJ
tiuaiw
Nu
a c
c
a
b d
d
b
17.
10
jKW vf
nr g
(tFjiy bghWJ)
iw brahJ
bgUf
am x an = am+n
tFj
am
= am-n
n
a
F, m > n , a 0
18.
21
mLF F f
mLF
(am)n = am x n = amn
a mLF
a0 = 1
jiy
73
19.
20.
myF
gf
v
22
27
fUJ
tiuaiw
am x bm = (a x b)m = (ab)m
mLFf <
tf
21.
32
tf _yf
22.
41
fd
23.
44
fd _yf
Nu
a
( )
b
a
=
b
b 0
X v tf _yF
vw FpL
gagLjgLwJ.
(x) tf_yij x
(m) x vd vGjyh.
74
vw Fpl fd _y
vgij FF
3
24.
myF
gf
v
49
fUJ
tiuaiw
Nu
njhuha k
25.
49
vf KG
jhFj
bfhLfgl vf f mUYs f
kfis fU bfhtij vf KG 1. Ujgl ntoa
jhFj vdgL.
l mLj yf 5
l Fiwthf U mj
lYs yf tiu
mgona vGJ
2. Ujgl
ntoa
l mLj yf 5
(m) 5 l mfkhf U
Ujgl
ntoa
lYs yfJl 1
To il vGJ.
26.
61
gu
61
Rws
xU
_oa
tot
Rws
mUt viy s MF.
27.
28.
61
vgJ
A = r2 r.m
F
tl ika nfhz =
3600
tl gu
75
myF
gf
v
29.
62
fUJ
tiuaiw
Nu
miutl gu
A=
1
r2 r.m
2
30.
62
miutl Rws
P = ( +2)r m
F
miutl ika nfhz
= 1800
31.
62
fh tl gugs
A=
32.
63
fh tl Rws
33.
34.
66
67
1
r2 r.m
4
P=(
TL cUtf
gynfhz
35.
67
xGF gynfhz
36.
68
xGfw gynfhz
xGfw
totik
cUthF
gy
nfhzf xGfw gynfhz vdgL.
76
+2)r m
myF
gf
v
68
fUJ
tiuaiw
F gynfhz
Nu
38.
85
Knfhz
39.
89
Knfhz
rkik g
xU
Knfhz VnjD U gf
msf TLj _whtJ gf msit l
mfkhF.
40.
93
rtrk
Ujs
cUtf
x
J
xW ij vw Fpo _y
rahf bghUdh mit rtrk vdgL. Ffyh.
rtrk Knfhzf
U
Knfhzf
VnjD
xU
Knfhz _W gffS _W
nfhzfS Kiwna kbwh _W
gffSF _W nfhzfS rk v
mit rtrk Knfhzf vdgL.
41.
94
77
42.
43.
44.
myF
gf
v
95
96
97
fUJ
tiuaiw
Nu
g-g-g
mogil bfhif
F
g-g-g bfhif.
xU Knfhz _W
gff Kiwna kbwhU
Knfhz _W
gffSF rk v
mU KnfhzfS
rtrk MF.
g-nfh-g mogil
bfhif
xU Knfhz U
gffS mit csla
nfhzK Kiwna kbwhU
Knfhz U gffS
mit csla
KnfhzF rkbk
mU KnfhzfS
rtrk KnfhzfshF.
nfh-g-nfh mogil
bfhif
xU Knfhz U
nfhzfS mtwh
izj gfK kbwhU
Knfhz U
nfhzfS, mtwh
izj gfF rkkhdh
mU KnfhzfS
rtrk KnfhzfshF.
78
myF
gf
v
45.
98
fUJ
fz
tiuaiw
Nu
46.
99
br-f-g
mogil bfhif
47.
100
U rkgf Knfhz
njw
ehfu
48.
107
79
myF
49.
50.
gf
v
116
126
fUJ
rtf
izfu
tiuaiw
Nu
80
F
1) vgff msf
rk.
2) v nfhzf
msf rk.
3) _iylf
xiwbahiw U
rkghffshf bto
bfhwd.
4) U mLJs
nfhzf TLj 1800
MF.
5) iz fu gu
A = bh r.m
myF : va
<. 5
2. KG vfz yhj v
m. -1
M. 0
. 1
<. 2
<. 15
<. 99
dh tif : bghUJj.
1.
2.
3.
4.
33/100
1331 tF
fa KGv
(27 x 3) + ( 7 x 27)
2
5. 4
7
11
270
0.33
30/7
81
myF : toa
vlh tF
myF : msitf
dh tif : dho dh
1. xU tl cs fh tlf vif vd?
2. rkgf Knfhz cs xbthU nfhz ms vts?
3. ehF gff rkkhf cs ehfu vJ?
4. 5 br gf sKs rJu gugs?
5. 1 br MuKs tl gugs vd?
vlh tF
myF : toa
82
VHh tF
myF : va
myF : va
dh tif : thbkhnj
fl fzFfis fzLwid tYL tif thghil
tirahf brhyhk nfl vF neilahf g TWkhW nfl.
a) 3 x 5 = .........
b)
c)
d)
e)
7 x 9 =.........
9 x 8 =.........
10 x 6 =.......
8 x 8 = ........
83
ghl: va
7br
7br
4br
7br
7br
5br
7 br
5br
6br
84
b) BC= 7.9Cm
VHh tF
1. RUFf.
ghl
C) LM = 9 Cm
: bkbaf bjhF
50 x ( -30 ) x ( -14 )
4x ( -6 )
4.
5.
6.
7.
1
1
v 49
2
2
85
vlh tF
4
21
3
x
] +[
7
5
25
2. 2p = 64 v P k ahJ?
1. k fhf. [ -
2
2
2
3. ( ) 2a( ) a =( ) 6
8
8
8
v a k ahJ?
86
(2) 1, 2, 3
(4) 1, 4, 6
87
6.
7.
1.
2.
3.
4.
1.
1.
2.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
jidia L dhf
xW ilahf tUkhW 10 dhfis / TWfis jah brf.
{a ilahf tUkhW 10 dhfis / TWfis cUthFf.
2 iltUkhW 10 dhfis / TWfis cUthFf.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
Ma fis
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
bfhL gntW
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
cUthFf.
cUtfis
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
100 a + 10 b + c
100 b + 10 c + a
100 c + 10 a + b TWfis gagL _yf vfis cUth
kf.
10 a + b vw Tiw gagL <yf vfis cUthFf.
88
x
x
89
4. nfhzf cUthF lf
mwhl th f fhQ nfhzf cUthF lf 10 id
goal brf.
mitf vtif nfhzf vgij fhf.
5. tufis ifahSj
VnjD xU brjh cs xU gia vLJbfhL mYs 2
vGJf, 3 vGJf kW 4 vGJfis bj brJ, mjid
bfhL fbt goaiy jah brf.
6. nehL milia gagL Ugkhz cUtfis fjJ tu
brayh
kW
mYs
nfhzf
kW
gff
vifia goal brayh.
7. FWF mltizia brjhUJ fjf brJ, m
bkhj rJufis fLof brhy. m, Hlgl rJuf
kW
Hlglhj
rJuf
vifia
flJ
mtilnas j, d kW rjj FLf.
fj rh izajs Kftf
t.
v
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
Kftf
nrich.maths.org
http://www.aimsedu.org/index.html
Harold Reiters Home Page_files
<http://www.math.hmc.edu/funfacts>
http://www.mathcats.com/explore/tessellations/tesspeople.html
http://www.mathleague.com/
http://www.shodor.org/interactivate/activities/perm/index.html
www.gogeometry.com
www.ct4me.net/Ohio Graduation Math Test Prep GeometryStrand.htm
http:www.scribd.com/Theorems-and-proofs
http://mathforum.org/
http://www.auntymath.com/
http://www.coolmath.com/
http://www.cut-the-knot.com/content.html
http://www.k111.k12.il.us/king/math.htm
http://www.olemiss.edu/mathed/contest/contests.htm
http://matti.usu.edu/nlvm/nav/
The New Zealand Curriculum Exemplars (Use google.com)
Teacher Lab
http://www.worldofnumbers.com/
http://my.hrw.com/math06 07/nsmedia/tools/Algebra Tiles/Algebra
Tiles.html/ Perimeter and Circumference:
http://www.regentsprep.org/Regents/math/ALGEBRA/AS1/pracper.ht
m
www.gomath.com/
http://www.regentsprep.org/
New Zealand Maths Olympiad Committee online
90
www.cumbavac.org/Math.htm
www.AAAmath.com
www.figurethis.org
www.mathcats.com
www.easymaths.org
www.bbc.co.uk/education/megamaths/tables.html
www.mathleague.com
www.fleetkids.com
www.funbrain.com/numbers.html
www.teachnet-uk.org.uk
http://www.tes.co.uk/
www.mathsroom.co.uk/index.htm
www.interactivemaths.net
www.illuminations.nctm.org
www.cimt.plymouth.ac.uk
www.mathsmistakes.info
Absurd Math: Interactive mathematical problem solving game series.
A Maths Dictionary for Kids: An animated, interactive dictionary for
students which explains over 400 common mathematical terms
Archimedes Book of Lemmas: Geometry Step by Step from the Land of
the Incas, 15 propositions on circles.
Archive of math Puzzles:
AplusMath: math resources
Ask Dr. Math
Bamdads Math Comics:
Centre for Innovation in Mathematics Teaching: Resources, Puzzles,
topics
Curious and Useful Math: Tricks and rules for quick calculations.
Figure This: Math challenges for families
Fun Brain: Interactive math activities, change maker and wacky tales
FunSchool.com: Educational games and activities
Free Math Games: Free math games, symmetry activities & examples,
shapes and other activities.
Mrs. Glossers math Goodies: Interactive, self-checking math lessons,
puzzles, & homework tips.
Making Mathematics: Student, teacher and mentor resources.
Martindales The Reference Desk: Calculator on-line Center
MathEbook.net: Math resources and fillable pdf worksheets that can be
printed.
Mathematical Interactivities: on-line math activities for students to
practice their math skills.
Mathematics Worksheet Factory:
Math Journals for All Ages: Great information to help student clarify
their thinking in math.
Math Playground: Online math activities and resources.
Measure 4 Measure: Collection of sites that estimate, calculate, evaluate
and translate.
PowerPoint Presentations for Math: by Monica Yuskaitis
91
92