Zakoni hemijskog spajanja po masi: Zakon o održanju mase.

Zakon
stalnih omjera masa. Zakon umnoženih omjera masa. Zakon
spojenih masa
Gasni zakoni, zakoni hemijskog sjedinjavanja po zapremini.
Avogadrova hipoteza i Avogadrov zakon.
Hemijske reakcije i jednačine hemijskih reakcija.

HEMIJSKI ZAKONI
Zakoni hemijskog spajanja po masi

 Postoje četiri zakona koji određuju izgradnju

hemijskih spojeva od elemenata, odnosno
prema kojima se atomi elementa spajaju u
hemijske spojeve. To su:

 Zakon o održanju mase

 Zakon stalnih omjera masa
 Zakon umnoženih omjera masa
 Zakon spojnih masa
Zakon o održanju mase

 Otkrio ga je krajem 18.stoljeća francuski

naučnik Antoine Laurent de Lavoisier

“Nikakve se promjene ne mogu opaziti u

ukupnoj masi svih tvari koje sudjeluju u
hemijskoj reakciji.”

 Ukupna masa svih tvari koje učestvuju u

hemijskoj reakciji, ne mijenja se u toku
hemijske reakcije
Zakon o održanju mase

 Atomi ne mogu nastati ni iz čega niti mogu

nestati

 Broj atoma reaktanata jednak je broju atoma

produkata
Lavoisier je to dokazao

 zagrijavajući kositar
 koji je onda prešao u crni prah, “kositreno
vapno”
 vaganjem ustanovio da se ukupna masa prije i
poslije reakcije nije promijenila

2Sn + O2 → 2SnO
drugi primjer

Zn + S
Zn + S → ZnS
 atomi cinka i sumpora spajaju se u omjeru 1:1,
 odnosno u omjeru njihovih relativnih
atomskih masa
 Ar (Zn) = 65,38
 Ar (S) = 32,06
odvažemo li:

 65,38 g cinka
 ili 32,06 g sumpora,
 odvagali smo u oba slučaja isti broj atoma

Zn + S → ZnS
65,38 g + 32,06 g = 97,44 g
 Npr.:, ako znate da 4 g hidrogena reaguje sa oksigenom pri čemu
nastaje 36 g vode, tada primjenom zakona o održanju mase
možete izračunati koliko je potrebno oksigena u ovoj reakciji:

Napišete jednačinu riječima: hydrogen + oxygen = water

Napišete sve mase supstanci koje su
4g ? 36 g
vam date u zadatku
Upotrijebite zakon o održanju mase
4 + ? = 36
(masa reaktanata = masa produkata)

? = 36 - 4
Riješite zadatak pronalaženjem
? = 32
nedostajuće vrijednosti
dakle potrebno je 32 grama oksigena
2H2 + O2 → 2H2O
4 X 1g + 2 x 16g = 2 x 18g
4g + 32g = 36g
ZAKON STALNIH OMJERA MASA

 1799. god. JOSEPH PROUST:

Neki određeni hemijski spoj

uvijek sadrži iste hemijske elemente spojene u
istom stalnom omjeru masa.
 Ili, atomi elemenata spajaju se u hemijske

spojeve u stalnim omjerima masa.

ZAKON STALNIH OMJERA MASA

 Analizirajući sastav uzoraka mnogih spojeva

Proust je otkrio da isti hemijski soj pripremljen
na različite načine uvijek sadrži iste masene
udjele elemenata koji čine taj spoj.

 Analizom čiste vode - voda je sastavljena od

kisika i vodika. Maseni udio kisika 88,81% a
vodika 11,19%.
ZAKON STALNIH OMJERA MASA - PRIMJER

88,81 g kisika + 11,19 g vodika = 100g vode

88,81 g kisika + 20 g vodika = 100 g vode
(20-11,19=8,81)
 Dakle u drugoj jednačini imamo 8,81 g vodika
u višku

 Odnosno razgradnjom 100 g vode uvijek se

dobije 88,81 g kisika i 11,19 g vodika
 John Dalton (19 st.)
 engleski hemičar

“Kad dva elementa tvore više nego jedan

hemijski spoj, onda su mase jednog
elementa u jednostavnim umnoženim
omjerima (1:2:3 …) s masom drugog
elementa”
 Primjer: 5 nitrogenovih oksida
 N2 O 57 g kisika 100 g nitrogena
 NO 114 g kisika 100 g nitrogena
 N2O3 171 g kisika 100 g nitrogena
 NO2 228 g kisika 100 g nitrogena
 N2 O 5 285 g kisika 100 g nitrogena

Odnos masa kisika: 1:2:3:4:5

 J.B.Richter (18 st.)
 njemački hemičar

“Mase dviju elementarnih tvari koje reagiraju s nekom

trećom elementarnom tvari, iste mase reagiraju i
međusobno, a isto tako i s nekom četvrtom tvari
jednake i određene mase”
 Npr. 1 g vodika spaja se s 3 g ugljika u metan, a s 8 g
kisika u vodu.
 Dakle, 3 g ugljika moraju reagirati s 8 g kisika.
 Stvarno, tako nastaje CO2!

 Mase elementarnih tvari koje ulaze u međusobne

hemijske reakcije nazivaju se spojnim masama
(ili ekvivalentnim masama).
Gasni zakoni
Fizičke veličine pomoću kojih određujemo
stanje nekog gasa nazivamo osnovne
veličine stanja, a to su:
 Pritisak
 Temperatura
 Zapremina

Odnosi između pojedinih veličina stanja

izraženi su gasnim zakonima.

Gasni zakoni izvedeni su za idealne gasove, ali

se mogu primjeniti i na realne gasove, pri
čemu je greška utoliko manja ukoliko se gas
nalazi na višoj temperaturi i na nižem
pritisku.
 Razmatraćemo idealno gasno stanje kao hipotetičko
stanje.
 Gas u ovom stanju predstavlja skup materijalnih
tačaka koje se neprekidno haotično kreću u svim
pravcima (Braunovo kretanje):
 Molekuli poseduju samo kinetičku energiju
translacionog kretanja koja raste sa temperaturom.
 Molekuli su na velikim međusobnim rastojanjima i
interaguju samo u sudarima sa zidom suda u kome se
nalaze i u međusobnim sudarima. Svi sudari su
elastični.
 Između molekula nema međumolekulskih sila (kao
dipol-dipol, vanderwalsovih i sl.)
 Boyle-Mariottov zakon

 Šarlov (Charles) ili Charles - Gay Lussacov

zakon

 Avogadrov zakon; Avogadrova hipoteza

 Daltonov zakon parcijalnih pritisaka

 Gay-Lussacov zakon stalnih volumnih odnosa

Boyle-Mariottov zakon
“ Na konstantnoj
temperaturi zapremina
određene količine gasa obrnuto je
proporcionalna pritisku”
 Boyl je izveo na hiljade
eksperimenata sa vazduhom
zahvaljujući vazdušnoj pumpi
koju je izumio njegov asistent
Hook. Korištena je staklena
cijev za ispitivanje osobina
vazduha.

Živa je sipana u cijev T i određena količina vazduha ostala je u

zatopljenom djelu J cijevi. Kada je pritisak stuba žive dupliran,
zapremina vazduha se smanjila na pola. Na osnovu ovog
eksperimenta se došlo do Bojlovog zakona da je pV=k pri
konstantnoj temperaturi.
Bojl je sa Mariotom pokazao 1611 da je za određenu količinu
gasa (n) pri konstantnoj temperaturi (T) zapremina gasa
obrnuto proporcionalna pritisku i obrnuto:

P1 P2
 pV n,T  const. V1 V2

T = const n = const
 Razumjevanje Bojl-Mariotovog zakona
 Bojlov zakon važi strogo za idealno gasno
stanje tj. za stanje gasa pri vrlo niskom pritisku
kada ima mali broj sudara između molekula
kao i sa zidom suda dok su međusobne
interakcije zanemarljive.

 Ako zapreminu suda V u kome je gas

smanjimo na pola, V/2, šta će se desiti
sa pritiskom?

 Pritisak će se povećati za dva puta jer

je broj udara molekula o zid suda dva
puta veći.
 Šarlov (Charles) ili Charles - Gay
Lussacov zakon
“Pod stalnim pritiskom zapremina
određene količine gasa je direktno
proporcionalna apsolutnoj temperaturi”
 Šarlov (Charles) ili Charles - Gay
Lussacov zakon
“Odnosno: Pri stalnoj zapremini pritisak
određene količine gasa je direktno
proporcionalan temperaturi.”
 Šarlov (Charles) ili Charles - Gay
Lussacov zakon

T1 T2
P1 P2

V = const n = const
Što je temperatura veća za gas u sudu konstantne zapremine
to je srednja brzina molekula veća pa je i broj sudara kao
i sila kojom molekuli udaraju u zid suda veća pa je veći i
pritisak.
Mikroskopski prikaz Charles-Gay Lussacovog zakona:
Porastom temperature, povećava se brzina kretanja molekula, čime se broj i
jačina sudara o zid posude povećava, a samim tim raste i pritisak pri
konstantnom volumenu.
 Oba ova zakona mogu se izraziti i na
sledeći način:
“Pri stalnom pritisku zapremina
određene količine gasa raste (ili opada)
za 1/273,15 zapremine pri 273,15 K, kada
temperatura raste (ili opada) za 1K”

Gdje je :
V-zapremina gasa pri temperaturi toC
V0-zapremina gasa pri temperaturi od 273,15 K (00C)
“Pri stalnoj zapremini pritisak određene
količine gasa raste (ili opada za 1/273,15
pritiska pri 273,15 K, kada temperatura
raste (ili opada) za 1K.”

Gdje je:
p-pritisak gasa pri temperaturi t0C
p0-pritisak gasa pri temperaturi od 273,15 K (00C)
Daltonova atomska teorija
 Elementi su sastavljeni iz atoma
 Svi atomi jednog elementa su jednaki
 Atomi jednog elementa su različiti od atoma
drugog elementa
 Atomi se sjedinjuju u spojeve
 Atom ne možemo ustvari, razdvojiti na manje
dijelove
 Gay-Lussacov zakon stalnih
volumnih odnosa
“Pri istoj temperaturi i pritisku, volumeni
gasova koji međusobno reaguju ili nastaju
hemijskom reakcijom odnose se kao mali cijeli
brojevi”

1 dm3 oksigena + 1 dm3 hidrogena = 2 dm3 vodene pare

1 dm3 oksigena + 1 dm3 ugljen-monoksida = 2 dm3 ugljen-dioksida (CO2)
 Avogadrov zakon
Da pokuša objasniti zakon stalnih volumnih odnosa
Avogadro je postavio zakon:

“Iste zapremine različitih gasova pri istoj

temperaturi i pritisku sadrže isti broj čestica.”

Prema Avogadrovom zakonu od 1 čestice vodonika i 1 čestice hlora

nastale su 2 čestice hlorovodonika. To bi značilo, da ako su čestice u
gasovima vodonika i hlora atomi, oni se moraju raspasti na pola da
bi nastao isti broj čestiva hlorovodonika. To je opet bilo u
suprotnosti sa idejom o nedjeljivosti atoma.

1 dm3 vodonika + 1 dm3 hlora = 2 dm3 hlorovodonika

1 molekula vodonika + 1 molekula hlora = 2 molekule hlorovodonika
Avogadrova hipoteza
 Da pojasni bit Gay-Lussacova zakona spojnih volumena
Avogadro je predpostavio da najsitnije čestice nekog gasa
nisu slobodni atomi, nego grupe malog broja atoma. Te
grupe atoma nazvao je molekulama.
 Na temelju te prepostavke Avogadro postavlja hipotezu:
“Gasovi jednakog volumena pri istoj temperaturi i
pritisku sadrže isti broj molekula”
Kako je broj molekula proporcionalan broju mola slijedi da
je:
V(p,T)=const. · n
Zapremina jednog mola gasa naziva se molska
zapremina. Molska zapremina (Vm) bilo kojeg gasa
pri normalnim uslovima (p0= 101325 Pa; T0=273,15 K)
je 22,4·10-3 m3/mol ili 22,4 dm3/mol.
Vm=V0/n
 Gdje je :
 V0- zapremina gasa pri normalnim uslovima
 n-količina gasa
 Jednačina stanja idealnog gasa
(Klapejron-Mendeljejeva jednačina)
Brojčana vrijednost univerzalne gasne
konstante

Kako je : n=m/M

Gdje je:
m-masa gasa
M-molarna masa gasa
Daltonov zakon parcijalnih pritisaka
“Ukupan pritisak smjese gasova,
koji međusobno ne reaguju, jednak je zbiru
parcijalnih pritisaka koji ulaze
u sastav smjese”
Parcijalnim pritiskom gasa u smjesi naziva se pritisak koji bi
vršio taj gas zauzimajući pri istim uslovima zapreminu
ukupne smjese gasova.
p=p1+p2+...........+pn p=Σpi
Gdje je:
p-ukupni pritisak gasne smjese
p1; p2...........pn –parcijalni pritisci svakog pojedinog gasa
Daltonov zakon-primjer
 Hemijska reakcija je reakcija pri kojoj se mijenjaju
hemijska i fizikalna svojstva reaktanata, a produkti
su tvari koje nastaju kada reaktanti promjene
svojstva.Npr.:

2Na(metal) + Cl2(otrovni gas) → 2NaCl(jestiva kuhinjska so)

2Na(s) + Cl2(g) → 2 NaCl(s)

 Jednačina hemijske reakcije pokazuje kvantitativne

odnose između reaktanata i produkata hemijske
reakcije

a A + b B → c C + dD

Odnos broja mola:

n(A) : n(B) : n(C) : n(D) = a : b : c : d
 REAKTANTI → PRODUKTI

simboli i formule

2 Na + 2 H2O →2 NaOH + H2

Stehiometrijski
koeficijent
 Jednačine hemijskih reakcija pišu se prema
"Zakonu o održanju mase".
 Pri pisanju se vodi računa da broj atoma na
obje strane jednačine bude jednak.
 2Al + Fe2O3 → Al2O3 + 2Fe

2 mol 1 mol 1 mol 2 mol

2mol×M(Al) + 1mol×M(Fe2O3) = 1×M(Al2O3) + 2×M(Fe)

2 mol×27g mol-1 + 1mol×159.7g mol-1 =1mol×102.0 g mol-1+2mol×55.85 g mol-1

54.0 g + 159.7 g = 102.0 g + 111.7

213.7 g = 213.7 g
 Računanje preko hemijske jednačine

2Al + Fe2O3 → Al2O3 + 2Fe

2 mol Al ~ 1 mol Fe2O3

2 mol Al ~ 1 mol Al2O3

Koliko grama Fe2O3 će reagirati s 15.0 g Al?

2 mol Al ~ 1 mol Fe2O3
15 g X
2 mol×27g mol-1 1mol×159.7g mol-1
_______________________________________
X=15g x 159.7g mol-1 /54 g mol-1 = 44,36 g
 Zadatak za vježbu:

 Hemijskom reakcijom između fosfora i hlora nastaje

(fosforov (III) hlorid). Izračunajte masu fosfora koja
će pritom potpuno izreagovati s 197 g hlora!

2P(s) + 3Cl2(g) → 2 PCl3(l)

 Pitanja na koja treba znati odgovor:

 Koji su zakoni hemijskog spajanja po masi i kako glase? Primjeri!

 Zakon o održanju mase
 Zakon stalnih omjera masa
 Zakon umnoženih omjera masa
 Zakon spojnih masa

 Definisati idealno stanje gasa?

 Navesti gasne zakone i njihove definicije sa primjerima?
 Boyle-Mariottov zakon
 Šarlov (Charles) ili Charles - Gay Lussacov zakon
 Avogadrov zakon; Avogadrova hipoteza
 Daltonov zakon parcijalnih pritisaka
 Gay-Lussacov zakon stalnih volumnih odnosa

 Univerzalna gasna konstanta?

 Šta su hemijske reakcije, šta pokazuju i primjeri?