LUAG OG RUSKA: IDYOMA NG

MGA TAGA LALA

LANAO DEL NORTE
“Pagkat ang salita’y isang kahatulan, sa
bayan, sa nayo’t mga kaharian, at ang isang
tao’y katulad, kabagay ng alinmang likha
noong kalayaan.”
“Sa Aking Kabata”
Jose P. Rizal, 1869
 Diosa et al.
“Ang pakikipagtalastasan ay ang akda ng
gawaing kinasasangkutan ng pagpapalitan
ng isipan, kuro-kuro, at mga pananaw ng
dalawang nag-uusap. Ito ay isang
pangkaraniwang penomena at gawaing
panlahat ng mga taong nagtatalastasan at
nag-uugnayan (p.1).”
 Larson, M.L. (1985),
“Idioms are one class of figurative
expressions which occurs in all
languages, but which is very language
specific”. Sa wikang Ingles, ang salitang “he
has a hard heart” ay nangangahulugang siya
ay manhid sa pangangailangan ng iba, ngunit
sa parehong ekspresiyon ng Shipibo ng Peru
ang salitang “he has a hard heart” ay
nangangahulugang matapang.
 Paglalahad ng Suliranin
Ang pag-aaral na ito ay naglalayon na
malalaman ang mga idyoma at paraan ng paggamit
nito sa pangungusap ng mga tao sa Maranding,
Lala, Lanao del Norte. At upang malaman ang mga
tiyak na sagot sa mga sumusunod na katanungan.
1. Ano-ano ang mga idyomang ginagamit sa
pakikipag-uusap ng mga tao sa Lala, Lanao del
Norte?
2. Paano ginagamit sa pangungusap ang mga
idyomang ito sa pakikipagkomunikasyon?
 Layunin ng Pag-aaral
Nilalayon ng pag-aaral na ito na
mabigyang kahulugan ang mga idyoma ng
mga taga- Lala, Lanao del Norte at maisalin
ang mga ito sa Filipino upang mas marami
ang makaalam lalong-lalo na sa mga
nagnanais na pumunta sa naturang lugar.
Isinasaalang-alang din sa pag-aaral na ito
ang pagsuri sa mga pangungsap na
paggamit ng mga idyoma ng mga
impormante.
Layunin din ng pag-aaral na ito na mabuklod
ang lahat ng mga Filipino sa pag-alam ng
mga katangian ng bawat wikang ginagamit
dito sa Pilipinas. At upang maging ganap
ang pagsasalin bilang isang propesyunal na
gawain lalong lalo na sa aspeto ng
pagsasalin mula sa katutubong wika
patungo sa lingua franca ng ating bansa na
wikang Filipino.
 Teoretikal na Batayan
Hindi lamang natatapos sa pagkalap ng
mga idyoma ang ambag ng pag-aaral na ito,
naging isang sandigan din ang malawak na
pagpapaliwanag at pag-aanalisa sa bawat
nakolektang idyoma ang pinagbatayang
teorya ni Larson (1984) tungkol sa
pagsasalin.
 Kahalagahan ng Pag-aaral
Ang pag-aaral na ito ay magsisilbing
impormasyon para sa mga mag-aaral ng
Lala, Lanao del Norte para sa malawak na
pag-aaral tungkol sa wika. Malaki rin ang
magiging ambag nito sa mga guro upang
magamit bilang basehan sa pagpapalawak
ng mga aralin na maaaring maibigay niya sa
mga mag-aaral.
 Mga halimbawa ng idyoma at mga kahulugan nito
(Baisa-Julian at Dayag 395-397:2013):
Idyomang Filipino Kahulugan
ahas na tulog makupad sa mga gawain
alog na ang baba matanda na
asal hudas taksil
babaha ng dugo magkakaroon ng patayan o malaking gulo
bagong ahon bagong dating; kararating lamang
balat-kalabaw hindi marunong mahiya
balat-sibuyas maramdamin
basing sisiw kaawa-awa; api
batak ang katawan sanay magtrabaho
binawian ng buhay namatay
binuksan ang dibdib nagtapat
boses-ipis mahinang-mahina ang tinig
buhay ang loob matapang
bungang-isip sariling katha
buto’t balat payat
dagok ng kapalaran kasawiang-palad; masamang kapalaran
dilang anghel magkatotoo sana ang sinabi
 “Alog na ang baba ni Mang Domeng subalit
malakas parin ang katawan niya.” Sa pahayag na
ito ay tinutukoy si Mang Domeng na mayroon nang
alog na baba na ang ibig sabihin ay matanda na.
“Ang pagiging balat-sibuyas ay hindi
makatutulong sa pagkamit ng mga pangarap sa
buhay.” Ang balat-sibuyas ay nangangahulugang
maramdamin.
“Si Jose Rizal ay kahanga-hanga dahil sa
kanyang mahabang pisi.” Si Dr. Jose Rizal bilang
isang pambansang bayani ay kakikitaan ng
pagiging masipag. Isang katangian din niya ang
mahabang pisi o pagiging pasensiyoso.
 (Ham 1965:2)
Literal na Ingles Idyomatikong Ingles
I don’t have my eye on you. I don’t remember you.
I’ve already buried my eye. I’m already ready to go.
I’ll pull your eyelid. I’ll ask a favor of you.
My eye is hard on you. I remember you.
My head is strong. I’m stubborn; insistent
I’ll do it with my head. I’ll do it the way I think it
should bbe done.

I’s ear is rotten. He is spoiled.

I ate in your tooth cavity. I ate in your absence.
 LUAG-OG RUSKA: PAGSUSURI SA MGA IDYOMA
NG MGA TAGA-MARANDING, LALA LANAO DEL
NORTE

Pokus ng kabanatang ito ang maayos

na pagkakahanay ng mga analisis ng resulta
ng mga nakalap na datos. Binigyang-diin sa
aspetong ito ang kahalagahan ng natural na
kahulugan ng bawat idyomang nakuha mula
sa mga impormante.
Metodolohiya
Kwalitatibong pamamaraan ng pananaliksik ang
ginamit sa pag-aaral na nilangkapan ng indehinus na teknik
sa pangangalap ng datos at deskriptibo naman sa pagsuri.
Ginamit ang convenience sampling upang mapadali ang
pagkuha ng mga kalahok. Isinagawa ang pangangalap ng
datos sa mismong lugar ng Maranding, Lala Lanao del
Norte kung saan doon mismo nagtatrabaho bilang guro
ang mananaliksik. Binase din sa krayterya ang pagpili ng
mga kalahok na mayroong malaking kaalaman sa mga
idyomang Cebuano.
Paglalahat at Pagtalakay sa Resulta ng Pag-aaral
Literal na Salin sa
Idyoma sa Cebuano Kahulugan
Filipino
1. alibangbang sa tiyan paru-paru sa tiyan kinikilig
2. aluman og baba may nunal sa bibig palaging nagsasalita;
tsismosa
3. anak sa gawas anak sa labas anak sa ibang asawa o
bana; anak ng kabit;
ampon; anak sa
pangalawang asawa
4. anak sa Ginoo anak ng Diyos mayroong mabuting ugali;
madasalin; relihiyoso

5. anak sa liking anak sa biak na kawayan anak sa ibang asawa o

kawayan bana
6. aslom og ilok maasim ang kilikili mabaho ang kili-kili
7. atras abante atras abante hindi makapag-desisyon;
nagdadalawang-isip
8. baba sa sako bibi ng sako matakaw; malakas
kumain

9. baga og pitaka makapal ang pitaka maraming pera;

mayaman

10. baga og nawong makapal ang mukha hindi marunong mahiya

11. balimbing palipat-lipat ng panig

12. basa nag papel basa na ang papel wala nang magandang
rekord
13. basa og baba basa ang bibig palaging nagsasalita;
nagmumura
14. bato og kasingkasing bato ang puso hindi marunong maawa;
matigas ang damdamin;
hindi marunong magmahal

15. buaya sa katihan buwaya sa katihan mandarambong

16. bugnaw og simod malamig ang nguso hindi makapagsabi ng tunay
nararamdaman
17. bulsahan bulsahan maraming pera
18. buslot og bulsa butas ang bulsa walang pera
19. butingol og ulo butingol ang ulo
20. daut og dila sira ang dila nagsasabi ng hindi totoo
21. dangan pa sa kohol pisti pa sa kohol madumi; walang nagawang
tama
22. dawat limpyo dawat limpyo saka na tumutulong kapag
malapit na matapos ang
gawain; hindi marunong
tumulong
23. duol sa luwag malapit sa sandok madaling makapasok sa
trabaho dahil mayroong
backer
24. gaan og kamot magaan ang kamay madali lang makasapak o
mangsapak
25. gabukal ang dugo kumukulo ang dugo galit na galit
26. gabula ang baba bumubula ang bibig talak ng talak; madaldal

27. gahi og ulo matigas ang ulo mahirap utusan o

makaintindi
28. galutok ang mata nakatutok ang mata mayroong malalim na
iniisip; wala sa sarili
29.gamay og kalipay maliit ang kasiyahan tumatawa kahit na sa
walang kuwentang bagay;
madaling tumawa
30. gamay og utok maliit ang kukuti hindi nakaiintindi; palabiro
31. gihikap ang hinipo ang puso maawain
kasingkasing
32. gikumot sa yawang pangit; di kanais-nais ang
pungkol mukha
 GAMIT NG IDYOMA SA PAKIKIPAG-USAP
Malawak ang kapangyarihan ng komunikasyon dahil
sa taglay nitong kakayahan na maproseso ang mga salita
na nais ipahatid ng dalawang tao. Samakatwid isa sa mga
pinagtutuunan ng pansin ng mga dalubhasa ang
pagdalumat sa kung paanong paraan ipinapahayag ang
mga mensahe.
Sa pag-aaral ng komunikasyon ay nakita ang
natatanging gamit ng idyoma sa mga pangungusap. Lingid
sa kaalaman ng mga respondente nagagamit na pala nila
ang mga idyomatikong pahayag sa kanilang
pakikipagtalastasan. Ipinapakita sa sumusunod na
talahanayan ang bilang nga mga respondenteng mayroong
kaalaman sa mga gamit ng idyoma.
 Tahalahanayan 1. Mga Tala ng Paggamit ng Idyoma ng mga Estudyante ng
North Central Minadanao College

Aking Opinyon Oo Minsan Hindi

a. Alam ang mga idyomatikong ekspresiyon sa 24 32 3
Cebuano.

b. Ginagamit palagi ang mga idyomatikong 8 44 7

ekspresiyon sa pakikipag-usap sa mga tao.

c. Ginagamit ang mga ito upang hindi 20 31 8

masaktan ang aking kausap.

d. Natural na para sa ang paggamit ng mga 21 28 10

ekspresiyong ito sa pakikipag-usap.

e. Hindi na namamalayan minsan na idyoma 30 19 10

na pala ang sinasabi.

f. Palaging naririnig sa ibang tao ang mga 31 25 3

idyomatikong ekspresiyon.