ISPITIVANJE I

MERENJE
STAVOVA
◦STAVOVI naučene kognitivne, afektivne i
bihejvioralne dispozicije da se pozitivno ili
negativno odgovori na izvesne objekte,
situacije, institucije, pojmove ili osobe
◦Stavovi imaju tri komponente:
Kognitivnu (uverenja, znanja, očekivanja)
Afektivnu (osećanja, raspoloženja, motivi,
emocije)
Delatnu (ponašanje i akcija prema objektu
stava)
◦VREDNOSTI su stavovi prema idealima,
običajima ili institucijama društva
◦MIŠLJENJA (mnjenja) predstavljaju
otvorene i svesne manifestacije stavova
◦UVERENJA se definišu kao ubeđenje u
tačnost ili postojanje nečeg što nije
moguće odmah nedvosmisleno dokazati
Skale stavova
◦ Trajne ili relativno trajne unutarlične determinante vrednosno
polarizovanog ponašanja pojedinaca u odnosu na socijalne
objekte, koje su stečene kroz neposredno ili posredovano
iskustvo sa tim objektom
◦ Od dispozicija se razlikuju zbog evaluativnog karaktera
◦ Od vrednosti jer imaju referentni objekat
◦ Svaki iskustveni objekat koji je značajan za pojedinca može biti
objekat stava, a ukoliko je značajan i za druge ljude- socijalni
stav
Stavovi prema:
◦ Društvenim zbivanjima
◦ Organizacijama
◦ Idejama
◦ Ciljevima
◦ Proizvodima ljudske akcije
◦ Drugim osobama
◦ Sebi samima
Tehnike za ispitivanje
stavova
◦Kakav je stav
osobe P prema
objektu X?
◦Posmatranje
◦Zatražimo da
sama odgovori
(upitnik)
3 vrste verbalnih tehnika za
ispitivanje stavova
◦ Direktne tehnike
◦ Poludirektne tehnike
◦ Indirektne tehnike
Direktne tehnike
◦ Polaze od:
Da je ispitanik potpuno svestan svog stava prema datom
objektu
Da je sposoban da verbalizuje svoj stav
Da je spreman da javno saopšti svoj stav
Poludirektne tehnike
◦Stav se:
Raščlani na veći broj manje ili više
specifičnih manifestacija koje se tretiraju
kao indikatori
Svaki pokazatelj postaje predmet
jednog pitanja uz koje su dati i
alternativni odgovori
Na osnovu svih dobijenih odgovora
istraživač izvodi zaključak o stavu
ispitanika prema datom objektu
Indirektne tehnike
◦ Ne pominje stav koji je predmet ispitivanja, već se postavljaju
pitanja o sadržajima koji na izgled nemaju veze sa objektom
stava
Izbor tipa skale
◦ Projektovanje istraživanja
◦ Teorijske koncepcije stava kao psihološke pojave
◦ Definisanje objekta prema kojem želimo ispitivati stav
◦ Izbor tipa skale kojom ćemo to ispitivati
Identifikovanje stavske
varijable
◦Stav= složena psihička pojava
◦Kako redukovati stav na jednu komponentu
koja će istovremeno biti: reprezentativna i
podesna za metrijsku obradu
◦Terston- stav je složena tendencija u
ličnosti osobe (suma svega što jedna osoba
oseća, misli i sklona je da učini u odnosu na
neki objekat)
◦3 komponente stava: kognitivna, afektivna,
akciona
◦Kognitivnu komponentu čine: znanja,
pojmovi, ideje, verovanja, uverenja
◦Afektivnu komponentu čine osećanja
prema objektu stava- pozitivna ili
negativna, (ne)naklonost, preferencija ili
averzija
◦Akciona komponenta uključuje zamisli o
mogućim aktivnostima u odnosu na
objekat, pripravnost za postupanje u
korist ili na štetu objekta stava
Analiza i definicija stavskog
objekta
◦ Šta podrazumevamo pod konkretnim stavovima koje
nameravamo da merimo
◦ Predmet istraživanja može biti samo 1 stav
◦ Definisanje stava svodi se na imenovanje stavskog objekta
(stav prema Americi, stav prema Rusiji)
Definisanje objekta stava
◦ 2 alternative: ◦ Druga alternativa:
◦ Prva alternativa je da: Najpre analizira
Imenuje objekat objekat stava, utvrdi
terminom za koji bitne elemente
pretpostavlja da većina Svaki od tih elemenata
ispitanika pridaje isto reprezentuje izvesnim
značenje koje brojem evaluativnih
istraživač ima u vidu iskaza
Pronađe što veći broj
evaluativnih iskaza o
tom objektu
Šta možemo uzeti kao
pokazatelje ili idikatore stava?
◦ Manifestacije stava koje su dostupne posmatranju i
registrovanju
◦ Organske reakcije, vidljivo ponašanje, svesni sadržaji
◦ Verbalne manifestacije- šta neko misli i oseća prema datom
objektu stava
Osnovni model- 3 elementa
◦Naziv objekta prema kojem se ispituje
stav (X)
◦Naziv objekta za koji se zna da je u
ciljnoj populaciji jasno polarizovan na
afektivno-vrednosnom kontinuumu (V)
◦Specifikaciju relacije za koju se tvrdi da
postoji ili ne postoji između dva objekta
RAVNOPRAVNOST MUŠKARACA I ŽENA (x)
JE PREDUSLOV (r) OPŠTEG DRUŠTVENOG
PROGRESA (V)
Izbor tipa skale
◦ Terston- “na izgled jednakih intervala”- a priori
◦ Likert- “sumacione skale”- a posteriori
◦ Kumulativne skale- a posteriori
◦ Skale Terstonovog tipa (Diferencijalne skale)
◦ Skale Likertovog tipa (Sumacione skale)
◦ Skala Gutmanovog tipa (Kumulativne skale)
◦ Bogardusova skala- skala socijalne distance
◦ Semantički diferencijal
Skale Terstonovog tipa
◦ Fokusira na afektivnu komponentu
◦ Merenje diferencijalnog praga
◦ Ispitanik procenjuje niz draži sa zadatkom da ih
razvrsta u neki predefinisani broj grupa-intervala
koji su rangirani duž kontinuuma subjektivnog
doživljaja draži, od najnižeg do najvišeg
◦ Standardna draž-stav ispitanika
◦ Da ga uporedi sa nizom ponuđenih verbalnih iskaza
◦ Zadatak da pronađe isti ili najsličniji njegovom
stavu koji najbolje odražava ono što oseća
◦ Mesto na kontinuumu
Faze u konstrukciji
◦Sakupljanje reprezentativnog uzorka tvrdnji
o objektu stava
◦Analiza, ocenjivanje i redigovanje tvrdnji:
formiranje preliminarne liste
◦Ocenjivanje i sortiranje tvrdnji od strane
eksperata
◦Izračunavanje skalnih vrednosti
◦Izbor konačne liste
◦Provera irelevantnosti tvrdnji
Sakupljanje reprezentativnog
uzorka tvrdnji o objektu stava
◦ Istraživač mora da sakupi što veći broj verbalnih iskaza o tom
objektu
◦ Koristi različite izvore
Analiza
◦ Sadržinska, logika i jezička
◦ Pravila o selekcionisanju i formulisanju tvrdnji:
Svaka tvrdnja treba da sadrži vrednosni sud o
objektu (spremnost za određeni način postupanja)
Svaka tvrdnja treba da je relevantna za stavsku
varijablu koja je predmet ispitivanja (direktno se
odnosi na objekat)
Tvrdnje treba da pokriju ceo stavski kontinuum
Tvrdnje treba da budu jednostavne i razumljive
Tvrdnje treba da budu iskazane u sadašnjem
vremenu
Treba izbegavati tvrdnje koje se odnose samo na
ograničen broj ispitanika
Ocenjivanje i sortiranje
tvrdnji
◦ Procene nezavisnih procenjivača
◦ Ne iznose vlastiti stav
◦ Kakav stav ta tvrdnja izražava
◦ Kategorije su označene slovima od A-K
Izračunavanje skalnih
vrednosti
◦ Medijana- tačka na kontinuumu koja označava skor ispod i
iznad kojeg je 50% ispitanika
◦ kvartilna devijacija- pokazatelj raspršenja mera
◦ Medijana označava intenzitet stava
◦ Kvartilna devijacija je mera jednoznačnosti tvrdnje
Izbor konačne liste
◦ Razumljive, pokrivaju ceo kontinuum stava
Konačan izgled skale
◦ 20-40 tvrdnji
◦ Poređane po visini Mdn, od najpozitivnije ka najnegativnijoj
◦ Odgovor-zaokruživanje
◦ Nekumulativna skala
Varijante u konstruisanju
skale
◦ Broj procenjivača- više od 50
◦ Način iznošenja procena- skala sa 9 podeoka
◦ Računanje skalnih vrednosti- AS i SD
Kritike
◦ Problematična uloga procenjivača
◦ Stav procenjivača
◦ A priori

PREDNOSTI
Prirodna nula
Stepen diferencijacije ispitanika
Skala Likertovog tipa
◦ Jednostavnija za konstrukciju
◦ Eliminiše problematičnu ulogu procenjivača
◦ Metrijske karakteristike a posteriori (računaju i proveravaju na
osnovu odgovora ispitanika)
◦ Osnovna izmena u načinu odgovaranja
◦ Za svaku tvrdnju označi u kom stepenu se sa njom slaže
odnosno ne slaže
◦ Razlike u stepenu prihvatanja=razlikama u intenzitetu ispitanikovih
stavova prema datom objektu
Izrada
1. Priprema preliminarne liste tvrdnji (istraživač sakuplja, iz različitih
izvora, veliki broj najraznovrsnijih tvrdnji o objektu stava)
2. Analiza i redigovanje tvrdnji od strane istraživača
3. Zadavanje preliminarne liste ispitanicima
4. Bodovanje odgovora
5. Utvrđivanje diskriminativnosti tvrdnji
6. Izbor konačne liste
Analiza
◦Kriterijumi isti kao i kod Terstona uz dve razlike:
tvrdnje ne treba da pokrivaju ceo kontinuum
već se uzimaju one koje izražavaju ili umereno
pozitivan ili umereno negativan stav
◦Neutralne i ekstremne tvrdnje se ne stavljaju u
preliminarnu listu
◦U nekim tvrdnjama ne mora da se na eksplicitan
način iznosi vrednosni sud o objektu stava
◦Svakoj tvrdnji se pridružujr lista ponuđenih odgovora 5-
stepena skala (uopšte se ne slažem, uglavnom se
ne slažem, neodlučan sam, uglavnom se slažem,
potpuno se slaže)
Zadavanje preliminarne liste
ispitanicima
◦ Prva verzija- u ulozi ispitanika a ne procenjivača
◦ Reprezentuju ispitanike koji će učestvovati u ispitivanjima zbog kojih se
data skala konstruiše
Bodovanje odgovora
Svejedno da li će se pozitivniji stav izražavati većim ili manjim brojem poena
Veći broj poena ukazuje na pozitivniji stav
Što se ispitanik više slaže sa tvrdnjom kojapozitivno govori o objektu stava to
dobija više poena
Dva načina bodovanja:
 I način: dase numeričke vrednosti za 5 mogućih alternativnih odgovora
izvedu iz proporcije ispitanika koji su zaokružili svaku od alternativa,
proporcija bi se izrazila u z-skorovima a zatim bi se 5 z skorova koji
odgovaraju svakoj od alternativa, transformisali u pozitivne cele brojeve.
Takav postupak bi se primenio za svaku tvrdnju posebno. Ista alternativa bi
na različitim tvrdnjama donosila različit broj poena. A posteriori skala-skala
koja se formira posle ispitivanja, na osnovu empirijski utvrđenih distribucija
odgovora ispitanika
II način
◦ Jednostavan način bodovanja
◦ Alternative se na svim pitanjima boduju unapred utvrđenim istim
brojevima, npr. 1 2 3 4 5
◦ Voditi računa da najpozitivniji stav donosi najviše poena (a taj stav se
izražava potpunim slaganjem sa tvrdnjom koja pozitivno govori o objektu
stava i potpunim neslaganjem sa tvrdnjom koja negativno govori o
objektu stava)
◦ Korelacija između skorova dobijenih na ta dva različita načina iznosi
0.99
◦ Sabiranjem bodova dobijenih na svakoj tvrdnji, ispitanik dobija ukupan
skor
Utvrđivanje diskriminativnosti
tvrdnji
◦ Dobre bi bile one tvrdnje na koje ljudi koji imaju različite stavove različito
i odgovoraju
◦ Dobre su tvrdnje koje uspevaju da diskriminišu ljude sa
različitim stavovima
◦ Dva načina za utvrđivanje diskriminativnosti:
◦ Izračunavanje diskriminativne moći
◦ Računanje korelacija ajtem-total
Izračunavanje diskriminativne
moći
◦ Kao grupe ljudi sa različitim stavovima uzimaju se grupe ispitanika sa
najnižim i najvišim skorovima na zadatoj skali
◦ Ispitanici se razvrstavaju po svom skoru (gornja i donja grupa)
◦ Gornja grupa ima pozitivniji stav od donje, možda obe imaju pozitivan
možda negativan stav
◦ Izdvojiti što ekstremnije grupe (25% ispitanika)
◦ Nakon izdvajanja gornje i donje grupe pristupa se
izračunavanju diskriminativne moći svake tvrdnje
◦ DM=Mg-Md (razlika prosečnih odgovora donje i gornje grupe na toj
tvrdnji)
◦ Diskriminativna moć veća-tvrdnja bolja jer bolje diskriminiše ljude
sa međusobno različitim stavom prema objektu stava
Izbor konačne liste
◦ Tvrdnje se poređaju po svojoj diskriminativnosti
◦ Za konačnu verziju biraju se najdiskriminativnije tvrdnje
◦ Diskriminativne i one tvrdnje u kojima se eksplicitno ne iznosi
stav prema objektu stava
◦ U početnu verziju uvrstiti i tvrdnje u kojima se ne spominje
objekat stava ili se o objektu stava ne izriče vrednosni sud
Tvrdnje mogu biti i nediskriminativne:
Irelevantne (ne tiču se stava koji ispitujemo)
Suviše blage ili suviše oštre
Sadržaj tvrdnji-polovina tvrdnji +
Važno je da tvrdnje budu što raznovrsnije
Broj tvrdnji se određuje nakon izračunavanja unutrašnje
konzistentnosti (veći broj tvrdnji-bolja diskriminativnost i
pouzdanost)
Alfa koeficijent-koliki da bude ukupan broj tvrdnji u skali
(alfa>0,70)
Izgled skale
◦ Ne više od 20 tvrdnji i lista
ponuđenih odgovora
◦ Na svakoj tvrdnji ispitanik dobije
neki broj poena zavisno od toga
koju je alternativu zaokružio
◦ Ispitanikov stav izražava se
ukupnim zbirom poena dobijenih
na svim tvrdnjama
◦ Merne karakteristike bolje
od Terstonovih
◦ Zadovoljavajuća pouzdanost
se postiže manjim brojem
tvrdnji
◦ Široko primenjive (vrednosti,
interesovanja)
◦ Nema nultu tačku
◦ Na osnovu skora ne smemo
zaključiti da je ispitanikov
stav pozitivan, neutralan ili
negativan- jedino što znamo
je da je njegov stav
pozitivniji od stava onih sa
manjim skorom
◦ Ispitanicima sa istim skorom
pripisuje se i isti stav
Skale Gutmanovog tipa

◦Postupak provere kojim se utvrđuje da li grupa

ajtema zadovoljava postavljene kriterijume
◦Kumulativni ajtemi-prihvatanje ajtema jednog
intenziteta nužno podrazumeva prihvatanje
ajtema nižeg intenziteta
Faze
◦Izbor tvrdnji-manji broj tvrdnji (jedna
dimenzija, npr. ravnopravnost polova u
porodici)
◦Zadavanje tvrdnji (DA-NE)
◦Skalogramska analiza- ispitanici poređaju
po ukupnom skoru (skalogram)
◦Mogućnost da se iz redosleda ispitanika
reprodukuju svi pojedinačni odgovori
◦Postavljanje graničnih linija koje razdvaju
dva tipa odgovora u svakoj tvrdnji
◦P i Q, ideks reproduktibilnosti
Komentari
◦ Kratke skale, ne više od 10 ajtema
◦ Koriste se za merenje drugih individualnih karakteristika
◦ Po metrijskim karakteristikama-najsavršenija skala
◦ Nedostatak metodološke preciznosti
◦ Preterano sužavanje objekta merenja
◦ Subjektivna priroda izbora tvrdnji
Bogardusova skala- skala
socijalne distance
◦Socijalna distanca- različiti stepeni
razumevanja i osećanja koji postoje između
grupa
◦Namena skale- da odredi najmanju
distancu prema nekoj osobi
◦7 socijalnih odnosa (brak, član istog kluba,
sused, rad u istom zanimanju, državljanstvo
u mojoj zemlji, posetilac, isključio bih ga iz
moje zemlje)
◦Etnička distanca ali i distanca prema
društvenim grupama, vrednostima,
pojedincima
Semantički diferencijal
◦Za merenje
konotativnog
značenja reči
◦Sastoji se od većeg
broja 7-stepenih
bipolarnih skala
definisanih
kontrasnim parovima
atributa
◦Trodimenzionalni
sistem: evaluacije,
snage i aktivnosti
Metrijske karakteristike
◦ Objektivnost
◦ Diskriminativnost
◦ Pouzdanost
◦ Valjanost
Indirektne tehnike za merenje
stavova
◦ Testovi znanja
◦ Prividni testovi znanja
◦ Projektivne tehnike
◦ Grafičke skale
◦ Fiziološke reakcije
◦ Ponašanje
Najčešće mereni stavovi
◦ Abortus ◦ Rađanje dece
◦ Beskućnici ◦ Religija
◦ Biseksualnost ◦ Samoubistvo uz pomoć lekara
◦ Deca sa posebnim potrebama ◦ Samoubistvo
◦ Eutanazija ◦ Seksualni prestupnici
◦ Gojazne osobe ◦ Seksualno uznemiravanje
◦ Hendikepirane osobe ◦ SIDA
◦ HIV infekcija ◦ Silovanje
◦ Homoseksualno roditeljstvo ◦ Smrt
◦ Hrišćanstvo ◦ Smrtna kazna
◦ Ljubav ◦ Stare osobe
◦ Manjinske grupe ◦ Starenje
◦ Matematika ◦ Terapija elektrošokovima
◦ Mentalno bolesni ◦ Umiruće osobe
◦ Nauka ◦ Upotreba alkohola
◦ NLO ◦ Upotreba droga
◦ Pismenost ◦ Zatvorske osude
◦ Poligamija ◦ Zlostavljanje starih
◦ Porezi ◦ Zlostavljanje bračnog druga
◦ Prirodna okolina ◦ Zloupotreba supstanci
◦ Pušenje ◦ Ženska prava
◦ rad
Terstonova skala
◦ I korak- prikupiti što veći broj tvrdnji o nekom objektu
◦ Stavke moraju biti u obliku tvrdnji na koje se mora odgovoriti sa “slažem se”
odnosno “ne slažem se”
◦ Ne preporučuje se da budu pomešane tvrdnje i pitanja
◦ II korak- za svaku draž-iskaz utvrditi položaj na kontinuumu
◦ Iskazi se daju grupi sudija na procenjivanje
◦ Sudije dobijaju instrukciju da razvrstaju sve iskaze u 11 kategorija
(najpozitivnije u 11.kategoriju,neutralne u 6, a iskaze koji sadrže najnegativnije
mišljenje u 1.)
◦ Nakon toga, računa se medijana i interkvartilno rastojanje
◦ Konačan izbor iskaza je izvršio tako što je iz svake kategorije odabrao iskaze
koji zadovoljavaju dva kriterijuma: najviše diskriminativni i pokriven ceo raspon
skale
◦ Oni postaju stavke skale stavova
◦ Ispitanici odgovaraju tako što zaokružuju “da” ili “ne”
◦ Problem neutralnih tvrdnji
◦ Nikad ne tvrditi više stvari
Likertova skala
◦ Sami ispitanici sudije
◦ Stepen slaganja sa tvrdnjom
◦ Stavke mogu biti formulisane kao iskazi ili tvrdnje, kao pitanja
◦ Odgovori sabiraju kako bi se formirao ukupni skor
Konstrukcija Likertove skale
◦ Uobličavanje i pisanje stavki (3 potkoraka):
 Formulisanje stabla stavke
• Stavke treba da sadrže samo 1 objekt
• Treba izbegavati kolokvijalni govor i žargon (prilagoditi populaciji)
o Negativno formulisane tvrdnje:
 treba koristiti kako pozitivne tako i negativno formulisane ajteme
 Negativne ajteme treba praviti autentično,npr. “Mrzim da idem na
predavanja”, a ne “Ne volim da idem na predavanja”
 Formulisanje alternativa
• Stepen slaganja ispitanika sa tvrdnjom (potpuno, umereno, uopšte ne, sasvim,
donekle, nikako)
• Ocenjivanje (loše, osrednje, dobro, očajno, neprihvatljivo, prihvatljivo, odlično)
• Frekvenca i količina (izuzetno, retko, ponekad, povremeno, redovno)
 Kvantifikacija alternativa- dodeljivanje brojeva alternativama (5
alternativa)
20 stavki