«ΣΠΟΥΔΕΣ ΣΤΟΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ»

ΕΠΟ 10 • ΓΕΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ • ΤΜΗΜΑ: ΘΕΣ1

Μαξιμίλιαν Καρλ Έμιλ Βέμπερ

Μια Σύντομη Παρουσίαση με αφορμή το έργο του

«Η προτεσταντική ηθική και το πνεύμα του

καπιταλισμού»
ΦΟΙΤΗΤΗΣ: ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΚΥΡΙΛΛΙΔΗΣ
ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΔΡ.ΑΡΙΑΔΝΗ ΜΟΥΤΑΦΙΔΟΥ
 Μάξ Βέμπερ
21 Απριλίου 1864 – 14 Ιουνίου 1920

Μαζί με τον Καρλ Μαρξ και τον

Εμίλ Ντιρκέμ, ο Βέμπερ
θεωρείται ως ένας από τους
θεμελιωτές της μοντέρνας
κοινωνιολογίας.
 Ο Γερμανός κοινωνιολόγος Μαξ Βέμπερ υπήρξε ο
σημαντικότερος στοχαστής του εικοστού αιώνα στον
χώρο τον κοινωνικών επιστήμων.

• Ο Βέμπερ γεννήθηκε το 1864 σε μια αστική οικογένεια, στενά

συνδεδεμένη με μεγάλες προσωπικότητες του γερμανικού
πολιτικού και πνευματικού κόσμου. Σπούδασε νομική, και
ξεχώρισε στον τομέα της ιστορίας του δικαίου.

• Ήταν το μεγαλύτερο από τα επτά παιδιά του Max Weber Sr., ενός
πλούσιου και εξέχοντος δημοσίου υπαλλήλου και μέλους του
Εθνικού Φιλελεύθερου Κόμματος, και της συζύγου του Helene,
απογόνου Γάλλων Ουγενότων με ισχυρές ηθικές απολυταρχικές
ιδέες.
• Μελέτησε πρακτικά, κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα, με
τέτοια επιτυχία, ώστε σύντομα του προσφέρθηκε η θέση του
καθηγητή Πολιτικής Οικονομίας στο Φράιμπουργκ κι έπειτα στην
Χαϊδελβέργη. Η ακαδημαϊκή σταδιοδρομία του διακόπηκε βίαια
λόγω προβλημάτων υγείας.

• Το 1904 ο Βέμπερ άρχισε να δημοσιεύει μερικά από τα

σημαντικότερα του δοκίμια, στο περιοδικό «Αρχεία Κοινωνικής
Επιστήμης και Κοινωνικής Πρόνοιας», κυρίως το δοκίμιό του «Η
προτεσταντική ηθική και το πνεύμα του καπιταλισμού», το οποίο
έγινε το πιο διάσημο έργο του και έθεσε τα θεμέλια για την
μεταγενέστερη έρευνα του για τον αντίκτυπο των πολιτισμών και
των θρησκειών σχετικά με την ανάπτυξη των οικονομικών
συστημάτων.

• Πέθανε αιφνίδια το 1920 στο Μόναχο σε ηλικία 56 ετών από

πνευμονία.
 Τα κυριότερα έργα του Βέμπερ
Κάποια από τα κύρια έργα του Βέμπερ θεωρούνται :
•Η ιστορία των εμπορικών εταιρειών του Μεσαίωνα (1889)
•Η ιστορία της ρωμαϊκής γεωργίας στη σημασία της για το κρατικό και το
ιδιωτικό δίκαιο (1891)
•Οι συνθήκες των γεωργών στην Ανατολική Έλβα της Γερμανίας (1892)
•Η χρηματιστηριακή αγορά (1894)
•Το έθνος και η οικονομική πολιτική (1895)
•Η προτεσταντική ηθική και το πνεύμα του καπιταλισμού (1905)
•Δοκίμια για την θρησκευτική κοινωνιολογία (1920)
Επίσης ο Βέμπερ εξέδιδε συχνά επιστημονικά άρθρα και δοκίμια σε
περιοδικά. Έργα του δημοσιεύτηκαν και μετά τον θάνατό του.
• Η ανάλυση της μοντέρνας κοινωνίας κατά
τον Βέμπερ.

• Ορθολογισμός
• Γραφειοκρατισμός
• Η προέλευση του καπιταλισμού και ο εξορθολογισμός (η
προτεσταντική ηθική)

• Το «Σιδερένιο Κλουβί»
 Ορθολογισμός
• Αναφέρεται στις:
• Κοινωνικές δράσεις, τις κοινωνικές σχέσεις
και τους κοινωνικούς θεσμούς. Οι δύο έννοιες
του όρου ορθολογισμός:
• 1. Δεν βασίζεται στις παραδοσιακές αξίες, τα
ανθρώπινα συναισθήματα, τα πάθη και τις
ηθικές αξίες.
 Ορθολογισμός
• 2. Bασίζεται στην εξέταση των πιο
αποτελεσματικών μέσων για την επίτευξη των
στόχων.
• ονομάζεται από τον Weber "οργανικός
(Instrumental) ορθολογισμός (rationalism)."
 Γραφειοκρατισμός
• Αναφέρεται στη θεσμική πλευρά του
ορθολογισμού, π.χ. τα πανεπιστήμια, την
κυβέρνηση και τις μεγάλες ιδιωτικές
εταιρείες, οι οποίες είναι:
• 1. απαθείς, απρόσωπες και προβλέψιμες
• 2. Ο Γραφειοκρατισμός είναι ο μόνος
αποτελεσματικός τρόπος διαχείρισης
μεγάλων οργανισμών (π.χ. Κυβέρνηση και
Εταιρείες).
 Ο Καπιταλισμός.
• Τι είναι ο Καπιταλισμός;
• Πρόκειται για την διαδικασία
απόκτησης χρημάτων με σκοπό
την απόλαυση του
συσσωρευμένου πλούτου;
 Τι επιδιώκεται μέσω του
Καπιταλισμού;
• Ο Βέμπερ υποστηρίζει ότι ΔΕΝ επιδιώκεται:
• "η απληστία για πλούτη και χρυσό ... Η ασυνείδητη
επιδίωξη προσωπικών συμφερόντων ΧΩΡΙΣ κανέναν
κανόνα ηθικής”

• Υπάρχει επομένως μια σημαντική διαφορά μεταξύ του

καπιταλισμού και της πειρατείας.
 Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του
καπιταλισμού.
• “η επιδίωξη κέρδους, μέσω
συνεχών, ορθολογικών,
καπιταλιστικών επιχειρήσεων”
 Ο Καπιταλισμός : Δεν πρόκειται
για απόλαυση.
• Ο τρόπος ζωής στον Καπιταλισμό (η
ουσία του καπιταλιστικού ήθους),
σύμφωνα με τον Βέμπερ:

• Δεν έχει να κάνει με το κυνήγι μιας

ξεκάθαρης «ηδονιστικής» (συνεχής
αναζήτηση ευχαρίστησης) προσέγγισης.
 Το Κύριο Κίνητρο:
• " ένας άνθρωπος υπάρχει για
χάρη της επιχείρησής του, και
όχι το αντίστροφο "
 Ο ιδανικός τύπος ενός
Καπιταλιστή
• " αποφεύγει ... περιττές δαπάνες, καθώς και την συνειδητή
απόλαυση της εξουσίας του."
• "δεν παίρνει τίποτα από τον πλούτο του για τον εαυτό του
εκτός από την παράλογη αίσθηση ότι έχει κάνει καλά τη
δουλειά του. "
Ο καπιταλισμός είναι παράλογος!
• Ο Βέμπερ υποστηρίζει ότι:
• “Το να κερδίζεις χρήματα για να
κερδίσεις χρήματα είναι απολύτως
παράλογο.”
• “Αυτό που είναι φυσικό και ορθολογικό
είναι να κερδίσετε χρήματα για την
ικανοποίηση των αναγκών σας.”
 Το Καπιταλιστικό ήθος είναι
«αφύσικο».
• “Τρέχει ενάντια στις πιο φυσικές τάσεις
του ανθρώπινου νου.”

• “Δεν είναι φυσικό για τους ανθρώπους

να κερδίζουν όλο και περισσότερα
χρήματα.”
 Οι φυσικές τάσεις του ανθρώπινου νου.

• Το να έχεις μια τακτοποιημένη κατάσταση και

να είσαι ευχαριστημένος. Ως προς τον σκοπό
αυτό, σου αρκεί να κερδίζεις όσα χρειάζεσαι.
 Το καπιταλιστικό πνεύμα ήταν
ανήθικο.
• " Επιπλέον, η αντίληψη του πλούτου
ως αυτοσκοπό αντίκειται στα ηθικά
συναισθήματα ολόκληρων εποχών."
• “Ήταν στην καλύτερη περίπτωση
ανεκτό αν όχι εντελώς
καταδικαστέο.”
 Ο καπιταλισμός έπρεπε να αγωνιστεί για
την υπεροχή του.

• Ο καπιταλισμός έπρεπε να αγωνιστεί για να

επιβεβαιώσει την αναγκαιότητα της «επιδίωξης του
υλικού κέρδους πέρα από τις προσωπικές ανάγκες»
[δηλαδή, ως αυτοσκοπό] ενάντια στις παραδοσιακές
αξίες και τις φυσικές τάσεις του ανθρώπινου νου.

 
• Ο Βέμπερ καταλήγει στο συμπέρασμα ότι ο
μόνος τρόπος που θα μπορούσε να κερδίσει
το πνεύμα του καπιταλισμού ήταν να
μετατρέψει το κέρδος και την δουλειά σε
ηθικές υποχρεώσεις.

• Αλλά με ποιόν τρόπο;

 Η σημασία της θρησκείας.
• Στις απαρχές του Καπιταλισμού:
• " η σωτηρία του ανθρώπου ήταν το πιο
σημαντικό πράγμα στη ζωή”

• Και η μετά θάνατον ζωή ήταν «πιο σίγουρη

από οποιοδήποτε ενδιαφέρον ζωής σε αυτόν
τον κόσμο και η ζωή μετά θάνατον σήμαινε τα
πάντα.»
 Η προτεσταντική θρησκεία.
• Το πνεύμα του καπιταλισμού χρειαζόταν
οπότε, την βοήθεια μιας θρησκείας.

• Ο καπιταλισμός βρήκε ισχυρή ηθική στήριξη

στο κίνημα των Προτεσταντών και ιδιαίτερα
στον πιο ριζοσπαστικό Καλβινισμό.  
Η σωτηρία εναντίον του πεπρωμένου.
• Η προτεσταντική πίστη διακηρύσσει ότι η
σωτηρία δεν επιτυγχάνεται μέσω μιας
σταδιακής «συσσώρευσης» καλών πράξεων.

• Το πεπρωμένο του ατόμου στην μετά

θάνατον ζωή αποφασίζεται από το Θεό και
μόνο αυτός ξέρει πως.
 Η απόδειξη της σωτηρίας.
• Το μόνο που μπορούν να κάνουν οι πιστοί
είναι να ψάξουν για τα σημάδια της
προκαθορισμένης μοίρας τους.
• Η ευλογία του Θεού δόθηκε στους πιστούς
με:
1. Τον πολλαπλασιασμό των κερδών και των
περιουσιακών στοιχείων.
2. Την επιτυχία στην ιδιοκτησία.
 Παραγωγικότητα και εργασιακή
ηθική.
• Με σκοπό να έχει κέρδος το καπιταλιστικό
σύστημα χρειάζεται καλούς εργαζόμενους (να
δουλεύουν σαν να είναι προσωπικό τους
καθήκον!)

• Η εργασία «πρέπει να πραγματοποιείται σαν

να είναι ένας απόλυτος αυτοσκοπός, ένα
κάλεσμα"
 Η σωτηρία των εργαζομένων.

• Η εργασία να εκτελείται σαν να είναι ο

απόλυτος στόχος από μόνη της, ένα
ατελείωτο, συστηματικό έργο.
Ο καπιταλισμός σήμερα δεν περιέχει αυτά
τα ηθικά θεμέλια.
• Σήμερα ο καπιταλιστής λειτουργεί καθαρά ως μια
τεχνική και αυτό- διαιωνιστική μηχανή.

• Του έχει δοθεί η δύναμη να διαμορφώνει και να

επιλέγει τα οικονομικά θέματα μέσω μιας
διαδικασίας οικονομικής επιβίωσης του πιο
δυνατού.

• "όποιος δεν μπορεί να προσαρμοστεί πρέπει να

χρεοκοπεί ή τουλάχιστον να μην μπορεί να
αναπτυχθεί"
• Η δράση των ατόμων καθοδηγείται από τον
ορθολογισμό που, σύμφωνα με τους όρους
του Βέμπερ, υποδεικνύει "σκόπιμη
προσαρμογή σε καταστάσεις με σκοπό το
προσωπικό όφελος"
 Μια απαισιόδοξη άποψη: το Σιδερένιο
Κλουβί.
• Κατά συνέπεια, η κρίση του Βέμπερ είναι
σκοτεινή και απαισιόδοξη.
• «Οι Πουριτανοί ήθελαν να εργαστούν για ένα
θείο κάλεσμα, εμείς είμαστε αναγκασμένοι
να το κάνουμε.»
• Είμαστε καταδικασμένοι «να υπάρχουμε
χωρίς να υπάρχει λόγος να υπάρχουμε.»
 Ασκητισμός.
• Περιγράφει μια ζωή που χαρακτηρίζεται από
αποχή από κοσμικές απολαύσεις (λιτότητα).

• Αυτοί που ασκούν ασκητικό τρόπο ζωής

συχνά αντιλαμβάνονται τις πρακτικές τους ως
ενάρετες και της επιδιώκουν ώστε να
επιτύχουν μεγαλύτερη πνευματικότητα.
 Αποκηρύσσοντας τον Κόσμο.
• Πολλοί ασκητές πιστεύουν ότι η δράση του
καθαρισμού του σώματος βοηθά στον καθαρισμό
της ψυχής και έτσι επιτυγχάνει μεγαλύτερη σύνδεση
με το Θείο ή βρίσκει την εσωτερική ειρήνη.
• Αυτό μπορεί να πάρει τη μορφή αυτοθυσίας,
τελετουργιών ή αποκήρυξης της ευχαρίστησης.
 Μοναχοί και καλόγριες.
• Από τους λαϊκούς ανθρώπους δεν αναμένεται να
ζουν σε ακραίες συνθήκες ασκητισμού καθώς αυτό
είναι ακατόρθωτο εφόσον εκπληρώνουν την
κανονικές υποχρεώσεις μιας κοσμικής ζωής.
• Όσοι επιθυμούν να το κάνουν αυτό διαχωρίζονται
από τον κόσμο και ζουν ως μοναχοί και καλόγριες
 Η ιδεολογική κυριαρχία των
ασκητών.
• Μερικά μόνο παραδείγματα:

• Η φανατική αντιπολίτευση των Πουριτανών

στις διαταγές του Βασιλιά, που επέτρεπε
σύμφωνα με τον νόμο ορισμένες λαϊκές
εκδηλώσεις την Κυριακή έξω από τις ώρες της
Εκκλησίας.
 Ο αθλητισμός είναι "άσκηση" όχι
απόλαυση.
Ο αθλητισμός ήταν ανεκτός εάν: Ναι
εξυπηρετούσε έναν ορθολογιστικό σκοπό,
όπως της αναψυχής για καλύτερη φυσική
κατάσταση.
Ο αθλητισμός ΔΕΝ ήταν ανεκτός εάν:
Χρησίμευσε ως ένα μέσο για αυθόρμητη απόλαυση.

ΟΧΙ!
 Αποξένωση και μοναχικότητα.
Δεν υπάρχει ελπίδα ότι η κατάσταση χάριτος και η
συχώρεση θα μπορούσε να προέλθει από μάγια ή
από εκκλησιαστικές διαδικασίες (όπως η
εξομολόγηση).

• Αυτό οδήγησε σε ένα πρωτοφανές συναίσθημα

εσωτερικής μοναξιάς του μεμονωμένου ατόμου.
 Έλλειψη αυθορμητισμού.
• Οποιαδήποτε παράδοση στους πειρασμούς
της αυθόρμητης, παρορμητικής απόλαυσης,
ήταν ένα σημάδι καταδίκης που δεν
μπορούσε να εξιλεωθεί με περαιτέρω καλή
δουλειά και καλή συμπεριφορά.
 Κοσμικός Ασκητισμός.

• Αντί να εγκαταλείπουν τις κοσμικές

υποθέσεις, όπως οι μοναχοί στα μοναστήρια,
οι προτεστάντες εφάρμοζαν τον μεθοδικό
αυτοέλεγχο στις καθημερινές τους υποθέσεις.
(Οι κοινωνικές υποθέσεις και δουλειές
θεωρούνταν ως ένα θεϊκό κάλεσμα.)
Τα ηθικά θεμέλια της σύγχρονης ζωής.

• Ήταν αυτή η ορθολογική ρύθμιση ολόκληρης

της συμπεριφοράς, που θα μπορούσε να
υποστηρίξει και να νομιμοποιήσει την
ορθολογική οργάνωση της καπιταλιστικής
εργασίας και της καπιταλιστικής επιχείρησης,
όπως και την ανάπτυξη της ορθολογικής
τεχνικής και του νόμου.
Σας Ευχαριστώ πολύ για την προσοχή σας!