Универзитет „Гоце Делчев“

Д-р Зоран Здравев

ИНФОРМАТИКА
ТИПОВИ НА СОФТВЕР
o Софтверот може да се категоризира на многу
различни начини. Еден начин е сите програми да
се класифицираат во неколку широки категории:
системски софтвер, апликативен софтвер,
кориснички (услужен) софтвер, и злонамерен
софтвер.
o Сепак најгенерална поделба на софтверот е на
системски и апликативен. Секој од овие типови на
софтвер понатаму се дели на подтипови (Слика 1).
ТИПОВИ НА СОФТВЕР

Слика 1
НИВОА НА АПСТРАКЦИЈА

Пример за поделба на различни апстрактни

нивоа
 АПЛИКАТИВЕН СОФТВЕР
Генерална намена
o Програми кои вршат општи обработки, поврзани со работните места

или за крајните корисници; на пример, обработка на текст, табеларни

пресметки. Исто така се наречени и пакети за продукција
Кориснички софтвер
o Софтверски апликации кои се развиени за и во организациите

(претпријатија) и се користат во тие организации (претпријатија)

Комерцијални пакети - Commercial Off-the-Shelf (COTS)
o Се продаваат многу копии

o Се прават минимални измени надвор од предвиденото

o Потрошувачите немаат контрола врз спецификациите, распоредот, или

еволуцијата и немаат пристап до изворниот код или внатрешната

документација
o Производителот ги задржува правата на интелектуална сопственост на

софтвер
АПЛИКАТИВЕН СОФТВЕР
o Софтвер со отворен код
o Оние кои работат на развој на софтверот
соработуваат при развивањето на апликациите
користејќи програмерски стандарди кои
дозволуваат секој да може да допринесе за
софтверот
o Кога некој проект ќе се комплетира, кодот на
апликацијата ќе стане достапен за секого и
слободен за користење од секој што сака
 БИЗНИС АПЛИКАТИВЕН СОФТВЕР
o Апликативен софтвер со специфични функции
o Илјадници корисници од такви пакети добиваат
поддршка за специфични кориснички апликации
o Примери:
o Менаџирање на односите со корисниците (CRM -
customer relationship management),
o Планирање на ресурсите во претпријатијата (ERP -
enterprise resource planning),
o Логистика (SCM - supply chain management),
o Веб базирана Е-комерција (Web-enabled electronic
commerce)
 СОФТВЕРСКИ ПАКЕТИ
o Нашироко користените пакети за продукција се
продаваат заедно како софтверски пакети
(Microsoft Office, Adobe CS …)
o Предности:
o Чинат помалку отколку ако ги купувате еден по еден
o Сите имаат сличен графички кориснички интерфејс
(GUI – graphical user interface)
o Заедно работат добро
o Недостатоци:
o Сите функции не се користат
o Зазема многу дисков простор (bloatware)
 WEB BROWSERS (ПРЕБАРУВАЧИ)

o Софтверски апликации кои подржуваат

навигација преку хиперлинкови
o Стануваат универзални платформи преку кои
крајните корисници ќе може да ги стартуваат…
o Пребарувањата на информации
o E-mail
o Мултимедиски фајлови
o Дискусиони групи
o Други веб (интернет) базирани апликации
МАШИНИ ЗА ПРЕБАРУВАЊЕ

o Пребарувачите се користат за да се пристапи

кон машините за пребарување на Интернет
o Google, Yahoo!, Nabu, Najdi, Lycos ….
o Користењето на машините за пребарување
стана неразделен дел на Интернет, интранет и
екстранет апликациите
E-MAIL, INSTANT MESSAGING, AND WEBLOGS

o E-mail
o Софтвер кој комуницира со праќање и примање на
пораки и прикачени фајлови преку Интернет, интранет
или екстранет
o Instant messaging (IM)
o Примање и праќање на електронски поарки во реално
време
o Weblog или blog (Блог)
o Личен веб сајт во кој објавените пораки се подредени по
датум (како личен дневник)
o Може да се ажурира со нови информации за некоја тема
или за област
WORD PROCESSING/DESKTOP PUBLISHING

o Word Processing (Обработка на текст)

o Креирање, уредување, ревизија и печатење на
документи
o Примери: Microsoft Word, Open Office Writer, Lotus
WordPro, Corel WordPerfect
o Desktop Publishing (Десктоп публикување)
o Продукција на печатени материјали со
професионален изглед
o Примери: Adobe PageMaker, Microsoft Publisher,
QuarkXPress
ELECTRONIC SPREADSHEETS –ТАБЕЛИ ЗА ВКРСТЕНИ ПРЕСМЕТКИ

o Се користат во секој бизнис за…

o Анализи, планирања, моделирање
o Електронски табели:
o Работен лист со редови и колони
o Се чуваат на локален компјутер или на мрежа
o Бараат дизајнирање на формат и развој на поврзувања
(формули)
o Најмногу помагаат за цртање на графови или графички
приказ на резултатите
o Подржуваат логика (пр. што - ако услови)
 СОФТВЕР ЗА ПРЕЗЕНТАЦИИ

o Заедничка презентација графички пакети…

o Конвертирање на нумерички податоци во графички
приказ
o Креирање на мултимедијални презентации со
графици, слики, анимации и видео клипови.
o E.g., Microsoft PowerPoint, Lotus Freelance, Corel
Presentations
o Врвните вакви апликации може да прилагодат
датотеки за трансфер на HTML формат за веб
страници.
 МЕНАЏИРАЊЕ НА ЛИЧНИ ПОДАТОЦИ

o Софтвер за продуктивност и соработка на краен

корисник
o Складирани информации за клиенти
o Управување со распореди, Manages schedules,
состаноци, задачи
o Најчесто е пристапот до интернет и е - пошта
o Некои подржуваат тимска соработка преку размена
на информации со други PIM корисници
o Примери: Lotus Organizer, Microsoft Outlook
GROUPWARE

o Софтвер кој помага колаборација помеѓу групи

на одредени групни задачиЕ –маил, групни
дискусии, база на податоци, видео конференции
o Примери: Lotus Notes, Novell GroupWise, Microsoft
Exchange
o Windows SharePoint Services и Web Sphere и двата
дозволуваат групи од луѓе да креираат веб –страни
за споделување на информации и размена на
документи
АЛТЕРНАТИВЕН СОФТВЕР

Развој и одржување на софтвер

Application service providers (ASPs)

Компании кои имаат, работат и одржуваат апликациски софтвер и ресурси

за компјутерскиот систем

Користи апликација за плаќање преку интернет

Плати колку што ќе користеш

Се очекува забрзување на развојот во следните години

 ЛИЦЕНЦИРАН СОФТВЕР

o Сите COTS и ASP софтвери се лиценцирани

o Вклучува..
o Интелектуални права
o Авторски права
o Trademark
o Trade secrets
o Исто така вклучува традиционално договорно право,
вклучувајќи Uniform Commercial Code(UCC)
o Вие не купувате софтвер
o Вие купувате лиценца за користење на тој софтвер
o Лиценца за заштита на правата на продавачот
ОПЕРАТИВНИ СИСТЕМИ

o ...се интегриран систем на програми кои…

o Управуваат операциите на CPU
o Контролираат влезот/излезот, ресурсите за
складирање,активностите на компјутерскиот систем
o Обезбедуваат поддршка кога компјутерот ги
извршува апликативните програми
o Оперативниот систем мора да се стартува и да
се активира пред сите други задачи да започнат
со работа
Основни функции на оперативните системи
КОРИСНИЧКИ ИНТЕРФЕЈС

o Дел од оперативниот систем кој ви

овозможува да комуницирате со него
o Три главни типа:
o Пишувани команди - Command-driven
o Со менија - Menu-driven
o Графички кориснички интерфејс - Graphical user
interfaces (GUI)
 RESOURCE MANAGEMENT
o Дел од оперативниот систем кој управува со хардверот
и со мрежните ресурси на компјутерскиот систем
o ВклучуваCPU, примарна меморија, секундарна

меморија, телекомуникациии, ивлезно/излезни

периферни уреди

o Општи функции
o Води сметка за тоа каде се зачувани податоците и

програмите
o Ја дели меморијата по апликации и има можност за

креирање на виртуелна меморија

FILE MANAGEMENT

o Дел од оперативниот систем кој го контролира

креирањето, бришењето и пристапот кон фајловите и
програмите

o Ги чува податоците за физичката локација на уредите за

складирање на податоци

o Креира папки и датотеки со информации за локацијата и

карактеристиките на фајловите кои се чуваат
TASK MANAGEMENT

o Дел од оперативниот систем кој управува со реализацијата на

компјутерски задачи од крајниот корисник

o Контролира чија задача ќе добие пристап до процесорот и колку долго ќе

има пристап

o Може да ја прекине работата на процесорот во секое време и да ја

замени со задача од повисок приоритет

o Поддржува претходни превентивни и кооперативни мулти-барањата и

мулти-обработка (multi-tasking)
 ПОПУЛАРНИ ОПЕРАТИВНИ СИСТЕМИ

o Windows
o GUI, multitasking, networking, multimedia
o Microsoft’s operating system
o NT, XP, 2003
o Different versions manage servers
o Unix
o Multitasking, multi-user, network-managing
o Portable -can run on mainframes, midrange, and PCs
o Linux
o Low-cost, powerful reliable Unix-like operating system
o Open-source
o MAC OS X
o Apple operating system for the iMac
o GUI
o Multitasking
o Multimedia
 WINDOWS
Windows е серија на Microsoft оперативни системи, кои
во моментов доминираат во компјутерската индустрија, a
имаат долга и интересна историја. Microsoft добива
поголемо значење со својот прв оперативен систем, DOS
("диск оперативен систем"), кој бил текст-базиран
систем. Ако сакаме да ја стартуваме програмата, мора да
го напишеме нејзиното име на "командната линија" и
ДОС ќе ја отвори за нас. Иако примитивна од денешна
гледна точка, DOS во тоа врене се продавал како
оперативен систем наменет за IBM PC, а кога започнала
масовната продажба веќе било јасно каква ќе биде
иднината на Microsoft во индустријата на продукција на
оперативни системи.
WINDOWS
Мајкрософт има развиено два различни типови на
оперативни системи: Windows 95 што претставува еден
вид еволутивен развој од DOS оперативниот систем, и
Windows NT, нов оперативен систем со помодерен
дизајн и поразвиени и помодерни интерфејс
карактеристики на Windows. Windows NT прерасна во
Windows 2000 и потоа Windows XP. Со Windows XP,
Microsoft повторно почна со производство на само
еден оперативен систем. Windows XP се користи од
страна домашни и бизнис корисници.
 UNIX
Unix е оперативен систем за компјутерски системи. Неговите
основни особини се преносливост меѓу хардверски платформи,
возможност да извршува истовремено повеќе процеси
(multitasking) и способност истовремено да опслужува повеќе
корисници. Unix е развиен во текот на шеесеттите години врз
основа на оперативниот систем Мултикс. Развиен е од страна на
Кем Томсон, Денис Ричи и Даглас Мекилрој, програмери на
американската телекомуникациска фирма АТ&Т.
Unix има доживеано повеќе верзии и денес се во секојдневна
употреба, меѓу други, верзиите на IBM и Sun Microsystems (Sun
Solaris), како и во верзии на Слободен Софтвер на BSD Unix и
Линукс (Linux). Интересно е тоа што Би-Ес-Ди (BSD) Unix имал
во јадрото вграден код кој овозможувал поврзување на повеќе
компјутери во мрежа. Мрежниот код на БиЕсДи се смета за
претходник на Интернет протоколот TCP/IP.
 LINUX
Линукс (познат и како ГНУ/Линукс) започнат е како хоби проект на
Линус Торвалдс во 1991, а со помош на огромен број програмери од
целиот свет, денес е еден од најпознатите примери за Слободен
софтвер. Терминот Линукс се однесува стриктно на Линукс кернелот,
но денес често се користи за да се опише целиот оперативен систем,
кој е всушност комбинација на Линукс кернелот и ГНУ алатките.
Оттаму, фер и правилно e користењето на терминот „ГНУ/Линукс“ во
контекст на оперативниот систем во целост. Постојат повеќе од 300
различни дистрибуции на ГНУ/Линукс. На почетокот Линукс бил
развиван и користен од страна на ентузијасти. Од тогаш па наваму како
алтернатива на неслободните Unix и Microsoft Windows, Линукс ја има
добиено поддршката на неколку од мамутите во индустријата за
информатичка технологија како што се IBM и Hewlett-Packard.
Аналитичарите го препишуваат овој успех на независноста од
компаниите, ниската цена за имплементација, безбедноста и
стабилноста.
КАРАКТЕРИСТИКИ НА ЛИЦЕНЦИТЕ ЗА СОФТВЕР СО ОТВОРЕН КОД (OPEN-SOURCE SOFTWARE)

o Програмата
o Мора да содржи изворен код и да дозволува дистрибуција во
изворен код, како и во бинарна форма
o Лиценцата
o Не смее да ја ограничи било која страна од продавање или давање
на софтверот како компонента во некоја софтверска дистрибуција
како целина која содржи програми од неколку извори
o Мора да им дозволи модификации и користење на делови од
кодот за други изведени дела (програми), и мора да дозволува тие
да бидат дистрибуирани под истите услови како и лиценцата на
оригиналниот софтвер
o Правата врзани за програмата мора да важат за сите на кои
програмата е дистрибуирана, без потреба за активирање на
дополнителни лиценца
КАРАКТЕРИСТИКИ НА ЛИЦЕНЦИТЕ ЗА СОФТВЕР СО ОТВОРЕН КОД (OPEN-SOURCE SOFTWARE)

o Лиценцата (продолжува)
o Може да ограничи изворниот код да биде дистрибуиран во
модифицирана форма само ако лиценцата дозволува
дистрибуција на посебни датотеки со изворен код со цел:
промена на програмата во време на развој
o Не смее да врши дискриминација против која било
личност или било која група на лица
o Не смее да го ограничи никого од користењето на
софтверот во одредено поле на активност
o Не треба да се специфични за посебни производи
o Не треба да контаминираат друг софтвер со рестрикции за
софтвер кој се дистрибуира заедно со лиценциран софтвер