Kapitulli 3

Risku
Risku dhe
dhe mjedisi
mjedisi
financiar
financiar
 Pas studimit të Kapitullit 3, ju duhet të
jeni në gjendje të:

1. Të përkufizoni riskun dhe mjedisin financiar.

2. Të kuptoni marrëdhëniet në mes të riskut dhe kthimit.
3. Të përkufizoni riskun dhe kthimin dhe tregoni se si të maten ato duke llogaritur
kthimin e pritshëm, devijimin standard, dhe koeficientin e variacionit.
4. Të diskutoni llojet e ndryshme të qëndrimeve të investitorëve ndaj riskut.
5. Të shpjegoni riskun dhe kthimin në një kontekst të portofolit, dhe dallimin në mes
të sigurisë individuale dhe riskut të portofolit.
6. Të bëni dallimin midis riskut të shmangshëm (josistematik) dhe riskut të
pashmangshëm (sistematik), dhe të shpjegoni se si diversifikimi i duhur mund të
eliminojë njërën nga këto risqe.
7. Të përkufizoni dhe shpjegoni modelin e vlerësimit të aseteve kapitale (CAPM),
koeficientin Beta, dhe linjën/kurbën karakteristike.
8. Të llogaritur një normë të kërkuar të kthimit të duke përdorur modelin e vlerësimit
të aseteve kapitale (CAPM).
9. Të tregoni se si linja e tregut të letrave me vlerë (SML) mund të përdoret për të
përshkruar këtë marrëdhënie ndërmjet normës së pritur të kthimit dhe riskut
sistematik.
10. Të shpjegoni se çfarë nënkuptohet me “tregu financiar efikas" dhe të përshkruani
të tre nivelet (ose format) e efikasitetit të tregut.
 Përmbajtja
Përmbajtja

• Përkufizimi i riskut dhe mjedisit financiar.

• Përkufizimi i riskut dhe kthimit;
• Përdorimi i shpërndarjes së probabilitetit për të matur riskun;
• Pozicionimi dhe qëndrimet ndaj riskut;
• Risku dhe kthimi në kontekst të portfolios;
• Diversifikimi;
• Modeli i vlerësimit të aseteve kapitale (CAPM);
• Tregjet financiare efikase.
 Për
Përkufizimi
kufizimi ii kkthim
thimitit

Të ardhurat që marrim nga një investim plus çdo ndryshim në

çmimin e tregut, zakonisht i shprehur si përqindje e çmimit
fillestar të tregut të investimit.

D t + ( Pt – P t - 1 )
R=
Pt - 1
 Kthimi:
Kthimi: Shembull
Shembull

Çmimi i aksionit për aksionin A ishte 10€ për aksion 1 vit më

parë. Aksioni është duke u tregtuar aktualisht me çmimin 9,50€
për aksion dhe aksionerët sapo kanë marrë një dividend prej
1€. Çfarë kthimi ishte fituar gjatë vitit të kaluar?
 Kthimi:
Kthimi: Shembull
Shembull

Çmimi i aksionit për aksionin A ishte 10€ për aksion 1 vit më

parë. Aksioni është duke u tregtuar aktualisht me çmimin 9,50€
për aksion dhe aksionerët sapo kanë marrë një dividend prej
1€. Çfarë kthimi ishte fituar gjatë vitit të kaluar?

€1.00 + (€9.50 – €10.00 )

R= = 5%
€10.00
 Për
Përkufizimi
kufizimi ii riskut
riskut

Ndryshueshmëria e kthimeve nga ato që priten.

Çfarë norma të kthimit prisni ju për investimet tuaja (kursimet)

gjatë këtij viti?
Çfarë norme do të fitoni ju në të vërtetë?
A ka rëndësi nëse ajo është një certifikatë e depozitës e
bankës ose një aksion?
 Përcaktimi
Përcaktimi ii kkthimi
thimitt ttëë pritur
pritur
n
R =  ( Ri )( Pi )
I=1
R është kthimi i pritur për aktivin,
Ri është kthimi për mundësinë e i-të,
Pi është mundësia që të ndodh kthimi,
n është numri i përgjithshëm i mundësive.
 Si
Si të
të përcaktoj
përcaktojmmëë kkthimi
thiminn ee pritur
pritur dhe
dhe
devijimin
devijimin standard
standard

Aksionet BW
Ri Pi (Ri)(Pi)
Kthimi i
-0.15 0.10 –0.015
pritur R,
-0.03 0.20 –0.006 për
0.09 0.40 0.036 Aksionet
0.21 0.20 0.042 e BW
0.33 0.10 0.033 është 0,09
ose 9%
Shuma 1.00 0.090
 Përcaktimi
Përcaktimi ii devijimit
devijimit standard
standard (Ma
(Matja
tja ee
rriskut
iskut))
n
= 
i=1
( Ri – R ) ( Pi )
2

•Devijimi standard, , është një masë statistikore e

ndryshueshmërisë së shpërndarjes rreth mesatares e saj.
• Kjo është rrënja katrore e variancës (mospërputhjes).
• Kini parasysh kjo është për një
shpërndarje diskrete/veçantë.
 Si
Si të
të përcaktoj
përcaktojmmëë kkthimi
thiminn ee pritur
pritur dhe
dhe
devijimin
devijimin standard
standard

Aksionet BW
Ri Pi (Ri)(Pi) (Ri - R )2(Pi)
–0.15 0.10 –0.015 0.00576
–0.03 0.20 –0.006 0.00288
0.09 0.40 0.036 0.00000
0.21 0.20 0.042 0.00288
0.33 0.10 0.033 0.00576
Shum 1.00 0.090 0.01728
Përcaktimi
Përcaktimi ii devijimit
devijimit standard
standard (Ma
(Matja
tja ee
rriskut
iskut))

n
= 
i=1
( Ri – R ) 2
( P i )

= .01728

 = 0.1315 or 13.15%
 Koeficienti
Koeficienti ii variacionit
variacionit

Norma e devijimit standard i një shpërndarje te mesatares të

asaj shpërndarje.
Kjo është një masë e riskut relativ.

CV = /R
CV of BW = 0.1315 / 0.09 = 1.46
 Shpërndarja diskrete kundrejt e
vazhdueshme

Diskrete Vazhdueshme
0.4 0.035
0.35 0.03
0.3 0.025
0.25 0.02
0.2 0.015
0.15 0.01
0.1 0.005
0.05
0
0

4%
-5%

13%
22%

49%
58%
67%
31%
40%
-32%

-14%
-50%
-41%

–0.15 –0.03 9% 21% 33% -23%

 Problemi shpërndarjes së
vazhdueshëme

• Supozojmë se lista e mëposhtme paraqet shpërndarjen

e vazhdueshme të popullatën të kthimit për një investim
të caktuar (edhe pse ka vetëm 10 kthime).
• 9.6%, –15.4%, 26.7%, –0.2%, 20.9%, 28.3%, –5.9%,
3.3%, 12.2%, 10.5%
• Llogaritni kthimin e pritur dhe devijimin standard për
popullatën.
 Qëndrimet
Qëndrimet ndaj
ndaj rriskut
iskut

Ekuivalenti i sigurisë (Certainty Equivalent (CE))

CE është shuma
e parave që do të kërkojë dikush me siguri në një moment
në kohë për të bërë individin indiferent ndërmjet asaj
shume të caktuar dhe një sasie që pritet të merret me risk
në të njëjtën pikë në kohë.
Qëndrimet
Qëndrimet ndaj
ndaj rriskut
iskut
Ekuivalenti i sigurisë > Vlera e pritur
Preferenca e riskut
Ekuivalenti i sigurisë = Vlera e pritur
Indiferenca e riskut
Ekuivalenti i sigurisë < Vlera e pritur
Antipatia ndaj riskut
Shumica e individëve e kundërshtojnë riskun.
 Qëndrimet
Qëndrimet ndaj
ndaj rriskut:
iskut: Shembuj
Shembuj

Ju duhet të zgjedhni në mes (1) një shpërblimi të garantuar

në Euro ose (2) një monedhë rrokullisje me risk
€100,000 (50% shanci) ose €0 (50% shanci). Vlera e
pritur e lojës është €50,000.

• Maria kërkon €25.000 të garantuara, apo më shumë, për të

thirrur jashtë lojë.
• Raleigh është e lumtur të marrë €50.000 ose të marrë rrezikun e
lojës.
• Shannon kërkon të paktën €52.000 për të thirrur jashtë lojës.
 Qëndrimet
Qëndrimet ndaj
ndaj rriskut:
iskut: Shembuj
Shembuj

Cilat janë tendencat e qëndrimit ndaj riskut të secilit?

Maria tregon “kundershtim ndaj riskut” sepse “ekuivalenti

i sigurisë ” i saj < se vlera e pritur e lojës.
Raleigh tregon “indiferencë ndaj riskut” sepse
“ekuivalenti i sigurisë ” i saj = me vlerën e pritur të lojës.
Shannon tregon “preferencë ndaj riskut” sepse
“ekuivalenti i sigurisë ” i saj > se vlera e pritur e lojës.
 Përcaktimi
Përcaktimi ii kkthimi
thimitt ttëë pritur
pritur ttëë
pportofolit
ortofolit
m
RP =  ( Wj )( Rj )
J=1
RP është kthimi i pritur për portofolin,
Wj është pesha (përqindja e investimeve) për asetin j në portfolio,
Rj është kthimi i pritshëm i asetit j,
m është numri total i aseteve në portofol.
 Përcaktimi
Përcaktimi ii devijimit
devijimit standard
standard ttëë
pportofolit
ortofolit
m m
P = 
J=1
Wj Wk  jk
K=1
Wj është pesha (përqindja e investimeve) për asetin j në portofol,
Wk është pesha (përqindja e investimeve) për asetin k në portofol,
jk është kovarianca midis kthimeve për asetin j dhe k në portofol.
 Supozim

Sllajdet 26 - 28 dhe 31 – 34 supozojnë se studenti ka

lexuar shtojcën A në Kapitullin 5
 Çfarë
Çfarë është
është kovarianca?
kovarianca?

jk = j k rjk

j është devijimi standard i asetit j në portofol,
k është devijimi standard i asetit k në portofol,
rjk është koeficienti i korrelacionit midis dhe aseteve j dhe k në portofol.
 Koeficienti
Koeficienti ii korrelacionit
korrelacionit

Një masë e standardizuar statistikore e marrëdhënies

lineare mes dy variablave.

Vargu i saj është nga –1.0 (korrelacioni perfekt

p negativ),
përmes 0 (nuk ka korrelacion), deri +1.0 (korrelacion
perfekt positiv).
 Matrica
Matrica ee Variancës
Variancës -- kovariancës
kovariancës
Portofoli prej tre aseteve:
Kol 1 Kol 2 Kol 3
Ren 1 W1W11,1 W1W21,2 W1W31,3
Ren 2 W2W12,1 W2W22,2 W2W32,3
Ren 3 W3W13,1 W3W23,2 W3W33,3

j,k = është kovarianca ndërmjet kthimeve për asetin j dhe k në portofol.

 Risku
Risku ii portofolit
portofolit dhe
dhe kthimi
kthimi ii pritur:
pritur:
Shembull
Shembull
Ju jeni duke krijuar një portofol të Aksionit D dhe Aksionit BW
(nga më parë). Ju jeni duke investuar €2,000 në Aksionin BW
dhe €3,000 në Aksionin D. D Mos harroni se kthimi i pritur dhe
devijimi standard i Aksionit BW është 9% dhe 13.15%
respektivisht. Kthimi i pritur dhe devijimi standard i Aksionit D
është 8% dhe 10.65% respektivisht. Koeficienti i korrelacionit
ndërmjet BW dhe D është 0.75.0.75

Çfarë është kthimi i pritur dhe devijimi standard i portofolit?

 Përcaktimi
Përcaktimi ii kthimit
kthimit të
të pritur
pritur të
të
portofolit
portofolit

WBW = €2,000/€5,000 = 0.4

WD = €3,000/€5,000 = 0.6

RP = (WBW)(RBW) + (WD)(RD)
RP = (0.4)(9%) + (0.6)(
0.6 8%)
8%
RP = (3.6%) + (4.8%)
4.8% = 8.4%
 Përcaktimi
Përcaktimi ii devijimit
devijimit standard
standard të
të
portofolit
portofolit

Portofoli me dy asete:
Kol 1 Kol 2
Ren 1 WBW WBW BW,BW WBW WD BW,D
Ren 2 WD WBW D,BW WD WD D,D

Kjo përfaqëson matricën e variancës - kovariancës për

portofolin me dy asete.
 Përcaktimi
Përcaktimi ii devijimit
devijimit standard
standard të
të
portofolit
portofolit

Portofoli me dy asete:
Kol 1 Kol 2
Ren 1 (0.4)(0.4)(0.0173) (0.4)(0.6)(0.0105)
Ren 2 (0.6)(0.4)(0.0105) (0.6)(0.6)(0.0113)

Kjo paraqet zëvendësimin në matricën e variancës - kovariancës.

 Përcaktimi
Përcaktimi ii devijimit
devijimit standard
standard të
të
portofolit
portofolit

Portofoli me dy asete:
Kol 1 Kol 2
Ren 1 (0.0028) (0.0025)
Ren 2 (0.0025) (0.0041)

Kjo përfaqëson vlerat aktuale të elementeve në matricën e

variancës - kovariancës.
 Përcaktimi
Përcaktimi ii devijimit
devijimit standard
standard të
të
portofolit
portofolit

P = 0.0028 + (2)(0.0025) + 0.0041

P = SQRT(0.0119)
P = 0.1091 or 10.91%
Mesatarja e ponderuar e devijimeve standarde individuale është e
pasaktë.
 Përcaktimi
Përcaktimi ii devijimit
devijimit standard
standard të
të
portofolit
portofolit
Mënyra e gabuar për të llogaritur është mesatarja e
ponderuar si:

P = 0.4 (13.15%) + 0.6(10.65%)

P = 5.26 + 6.39 = 11.65%

10.91% = 11.65%
Kjo është e gabuar.
 Përmbledhje e llogaritjes së kthimit
dhe riskut të portofolit
Aks C Aks D
Portofoli
Kthimi 9.00% 8.00% 8.64%
Dev. St. 13.15% 10.65% 10.91%
KV 1.46 1.33 1.26
Portofoli ka koeficientin më të ulët të variacionit për
shkak të diversifikimit.
 Koeficienti
Koeficienti ii diversifikimit
diversifikimit dhe
dhe
korrelacionit
korrelacionit

Kombinimi
LMV E LMV F E dhe F
KTHIMI I INVESTIMIT

Koha Koha Koha

Kombinimi i letrave me vlerë që nuk janë në korelacion pozitiv të përkryer,
redukton riskun.
 Risku
Risku total
total == Risku
Risku sistematik
sistematik ++ Risku
Risku
josistematik
josistematik

Risku Total = Risku sistematik + Risku josistematik

Risku sistematik është ndryshueshmëria e kthimit në aksione apo

portofolet, e lidhur me ndryshimet në kthimin në treg si tërësi.
Risku josistematik është ndryshueshmëria e kthimit në aksione apo
portofole që nuk shpjegohet nga lëvizjet e përgjithshme të tregut.
Ajo është e shmangshme nëpërmjet diversifikimit.
 Risku
Risku total
total == Risku
Risku sistematik
sistematik ++ Risku
Risku
DEVIJIMI STANDARD I KTHIMIT TË PORTOFOLIT
josistematik
josistematik
Faktorë të tillë si ndryshimet në
ekonominë kombëtare, reforma tatimore,
ose një ndryshim në situatën botërore.

Risku josistematik
Risku
Total
Risku sistematik

NUMRI I LETRAVE ME VLERË NË PORTOFOL

 Risku
Risku total
total == Risku
Risku sistematik
sistematik ++ Risku
Risku
josistematik
josistematik
DEVIJIMI STANDARD I KTHIMIT TË PORTOFOLIT

Faktorët unike për një kompani të veçantë

apo industri. Për shembull, vdekja e një
ekzekutivi kyç ose humbja e një kontrate qeveritare
të mbrojtjes.

Risku josistematik
Risku
Total
Risku sistematik

NUMRI I LETRAVE ME VLERË NË PORTOFOL

 Modeli
Modeli ii vlerësimit
vlerësimit të
të aseteve
aseteve kapitale
kapitale
((Capital
Capital Asset
Asset Pricing
Pricing Model
Model -CAPM)
-CAPM)

CAPM është një model që përshkruan marrëdhëniet në mes

të riskut dhe kthimit të pritur; në këtë model, kthimi i pritur i
një letre me vlerë është norma pa risk plus premia e bazuar
në riskun sistematik të letrës me vlerë.
 Supozimet
Supozimet ee CAPM
CAPM

1. Tregjet e kapitalit janë efikase.

2. Pritjet homogjene të investitorëve gjatë një priudhe të
caktuar.
3. Kthimi i asetit pa risk është i sigurt (përdorim letra me vlerë
me afat të shkurtër - të mesëm të thesarit).
4. Portofoli i tregut përmban vetëm risk sistematik (përdorim
Indeksin S&P 500 ose një indeks të ngjashëm).
 Linja
Linja karakteristike
karakteristike
Përhapja më e ngushtë
Kthimi për aksion është korrelacion më
i lartë

Rritja
Beta = Drejtimi

Kthimi në portofolin e tregut

Linja karakteristike
 Çfarë
Çfarë është
është Beta
Beta??

Një indeks i riskut sistematik.

Ai mat ndjeshmërinë e kthimit të aksionit ndaj ndryshimeve në kthimet
në portofolin e tregut.
Beta për një portofol është thjesht një mesatare e ponderuar e betas të
aksioneve individuale në portofol.
Linjat
Linjat karakteristike
karakteristike dhe
dhe beta
betatt ee
ndryshme
ndryshme
Beta > 1
Kthimi për aksion
(agresive)

Beta = 1
Çdo linjë karakteristike
ka një pjerrësi të
Beta < 1
ndryshme.
(defanzive
(d )

Kthimi në portofolin e tregut

 Linja
Linja ee tregut
tregut të
të letrave
letrave me
me vlerë
vlerë

Rj = Rf + j(RM – Rf)
Rj është norma e kërkuar e kthimit për aksionin j,
Rf është norma e kthimit pa risk,
j është beta e aksionit j (mat riskun sistematik të aksionit j),
RM është kthimi i pritur për portofolin e tregut.
 Linja
Linja ee tregut
tregut të
të letrave
letrave me
me vlerë
vlerë

Rj = Rf + j(RM – Rf)
Kthimi i kërkuar

Primi
RM i riskut

Rf Kthimi
pa risk

M = 1.0
Risku sistematik (Beta)
 Linja
Linja ee tregut
tregut të
të letrave
letrave me
me vlerë
vlerë

• Përdorimi i Beta
• Mund të përdorë të dhënat historike nëse e kaluara më mirë
paraqet pritjet e së ardhmes.
• Gjithashtu mund të shfrytëzojë shërbimet si Linja e vlerës, etj.
• Beta e rregulluar
• Betat kanë një tendencë të rikthehen në mesataren e 1.0
• Mund të shfrytëzojë kombinimin e beta të fundit dhe mesatares.
• 2.22 (0.7) + 1.00 (0.3) = 1.554 + 0.300 = 1.854 vlerësim.
 Përcaktimi
Përcaktimi ii normës
normës së
së kërkuar
kërkuar të
të
kthimit
kthimit

Lisa Miller nga korporata Basket Wonders është e interesuar të përcaktojë

normën e kthimit të kërkuar nga investitorët e tyre të aksioneve. Lisa është
duke përdorur kthimin pa risk prej 6% Rf dhe normën e pritur të kthimit të
tregut afat-gjatë prej 10%.
10% Një analist i aksioneve të firmës ka llogaritur se
beta e firmës është 1.2. Çfarë është norma e kërkuar e kthimit
në aksionet e Basket Wonders?
 Norma
Norma ee kërkuar
kërkuar ee kthimit
kthimit në
në aksionet
aksionet
ee Basket
Basket Wonders
Wonders

RBW = Rf + j(RM – Rf)

RBW = 6% + 1.2(
1.2 10% – 6%)
6%
RBW = 10.8%
Norma e kërkuar e kthimit tejkalon normën e kthimit të tregut ngase
beta e BW e tejkalon beta të tregut (1.0).
 Përcaktimi
Përcaktimi ii vlerës
vlerës së
së brendshme
brendshme ttëë BW
BW
Lisa Miller nga korporata Basket Wonders është gjithashtu duke u
përpjekur të përcaktojë vlerën e brendshme të aksioneve. Ajo është
duke përdorur modelin e rritjes konstante. Lisa vlerëson se
dividendi në periudhen e ardhshme do të jetë €0.50 dhe se BW do
të rritet me normë konstante prej 5.8%.
5.8% Aksionet aktualisht janë
duke u shitur për €15.

Çfarë është vlera e brendshme e aksionit?

A janë mbi ose nënçmuar aksionet?
Përcaktimi
Përcaktimi ii vlerës
vlerës së
së brendshme
brendshme ttëë BW
BW

Vlera e €0.50
=
brendshme 10.8% – 5.8%

= €10
Aksionet janë mbivlerësuar ngase çmimi i tregut kalon
(€15) vlerën e brendshme (€10).
 Linja
Linja ee ttregu
regutt ttëë letrave
letrave me
me vler
vlerëë

Aksioni X (Nënçmuar)
Nënçmuar

Drejtimi
Kthimi i kërkuar

i lëvizjes Drejtimi
i lëvizjes

Rf Aksioni Y (Mbiçmuar)
Mbiçmuar

Risku sistematik (Beta)

 Përcaktimi
Përcaktimi ii normës
normës së
së kërkuar
kërkuar të
të
kthimit
kthimit
Efekti i firmës së vogël
Efekti Çmimi/Fitimet
Efekti i Janarit

Këto anomali përbëjnë sfida serioze për teorinë

CAPM.