ATOMLAR MOLEKÜLLER ve

İYONLAR
PERİYODİK TABLO

Dimitri Mendeleev

Periyodik Tablo: Benzer fiziksel ve kimyasal özellik

gösteren elementlerin birarada gösterildiği çizelgedir.
Yatay sıralar: PERİYOT
Düşey kolonlara: GRUP adı verilir.
1A grubu elementleri: Li, Na, K, Rb, Cs, Fr Alkali metaller

2A grubu elementleri: Be, Mg, Ca, Sr, Ba, Ra Toprak Alkali met.

7A grubu elementleri: F, Cl, Br, I, At halojenler

8A grubu elementleri: He, Ne, Ar, Xe, Rn soygazlar

 MOLEKÜLLER
Kimyasal bağlar olarak da adlandırılan kuvvetlerle
birarada tutulan en az iki atomun biraraya gelmesiyle
oluşur.
Diatomik moleküller: H2 Cl2 I2 O2 CO HCl

Poliatomik moleküller: O3 H2O NH3

 İYONLAR: Anyon, katyon
Kimyasal değişim sonucu elektron kazanan veya
kaybeden nötr bir atom yada molekülden oluşan yüklü
türlere iyon denir.
Monoatomik iyonlar : Na+ Cl- Mg2+ Fe3+ S2- N2-
Poliatomik iyonlar : OH- CN-

KİMYASAL FORMÜLLER:Moleküllerin ve iyonik

bileşiklerin bileşimlerini oluşturan kimyasal sembollerdir.
Molekül formülü: Bir maddenin en küçük biriminde
bulunan her elementin atomlarının tam sayısını gösterir.
H2 O2 O3 H2O
Allotrop: Bir elementin iki veya daha fazla farklı şeklidir.
Örnek, elmas ve grafit karbonun allotropudur.
Deneysel (ampirik) formül: Bir bileşikte hangi atomların
bulunduğunu ve aralarındaki en basit oranı gösterir.

Molekül Formülü Deneysel Formül

 
N2H4 (hidrazin) NH2
H2O H 2O
CO2 CO2
C6H12O6 CH 2O

İyonik bileşiklerin formülleri daima ampirik formülleri ile aynıdır.

İyonik bileşikler, elektriksel olarak nötr olduğu için, her birim
formülde anyon ve katyonların üstlerindeki yüklerin toplamı sıfır
olmalıdır.
Örnek: NaCl , KCl , ZnCl2 , AlCl3
BİLEŞİKLERİN ADLANDIRILMASI
Bileşiklerin formülleriyle gösterilmesi dışında,
kendilerine atanan isimleri de vardır. Bu isimler,
belirgin bir sistematiğe göre kurulmasaydı,
milyonlarca bileşik için milyonlarca ismi
ezberlemek gerekirdi. Bu nedenle, bileşiklerin
adlandırılmasında bir kurallar sistematiğinin
geliştirilmesi gerekmiş ve bu kuralların
uygulanması ile bilinmeyen bir bileşiğin isminin
tahmin edilebilmesi mümkün olmuştur.
İyonik karakterli metal-ametal ikili bileşiklerinin
adlandırılmasında şu kural izlenir:

1)Metalin adı olduğu gibi söylenir,

2) Ametalin adının sonuna “ür” eki getirilir.

Not: Farklı değerliklere sahip metal iyonları

farklı formüllere sahip bileşikler oluşturacağı
için, bunların isimlendirilmesinde, metal
iyonunun yükseltgenme basamağı da belirtilir.
Dikkat edilmesi gereken nokta, bileşiklerin
oluşumunda elektriksel olarak nötralliğin
sağlanmış olduğudur.

NaCl: Sodyum klorür

MgI2: Magnezyum iyodür

Al2O3: Alüminyum oksit

İki element içeren iyonik bileşikler binary bileşikler olarak
adlandırılır.
Üç element içeren iyonik bileşikler ternary bileşikler olarak
adlandırılır.
FeCl3: Demir(III) klorür (Ferri klorür)

FeCl2: Demir (II) klorür (Ferro klorür)

Hg2(NO3)2: Civa (I) nitrat

Hg(NO3)2: Civa (II) nitrat

 Bazı basit iyonlar
Değerlikleri sabit olan pozitif iyonlar

Li+: Lityum (katyonlar)

Na+: Sodyum

K+: Potasyum Rb+: Rubidyum

Cs+: Sezyum Mg2+ : Magnezyum

Ca2+ : Kalsiyum Sr2+ : Stronsiyum

Ba2+ : Baryum Al3+ : Alüminyum

Zn2+ : Çinko Ag+: Gümüş

Farklı değerliklere sahip olabilen katyonlar
Cr3+ : Krom (III) Cr2+ : Krom (II)

Fe3+ : Demir (III) Fe2+ : Demir (II)

Co3+ : Kobalt (III) Co2+ : Kobalt (II)

Cu2+ : Bakır (II) Cu+: Bakır (I)

Hg2+ : Civa (II) Hg22+ : Civa (I)

Sn4+ : Kalay (IV) Sn2+ : Kalay (II)

Pb4+ : Kurşun (IV) Pb2+ : Kurşun (II)

Bazı Basit Anyonlar

H-: Hidrür F-: Fluorür

Cl-: Klorür Br-: Bromür

I-: İyodür O2- : Oksit

S2- : Sülfür N3- : Nitrür

Klasik adlandırma: “öz”-”ik” sistemi

Daha önceki adlandırma sisteminde, farklı

değerlik alabilen bir metal iyonunun düşük
değerliği ile oluşan bileşiği için “öz”, yüksek
değerliği ile oluşan bileşiği için “ik” son eki
kullanılmakta idi.

Örnek: Kupröz oksit, Cu2O (bakır (I) oksit)

Kuprik oksit, CuO (bakır (II) oksit)

İkiden fazla değerlik alabilen mangan
ve vanadyum gibi iyonların bileşiklerini
isimlendirmekte yaşanan zorluklar
nedeniyle, bu yöntem akademik
çevrelerde bir süre sonra terk
edilmiştir; bazı ticari firmalar tarafından
hâlâ kullanıldığı görülmektedir.
Adı verilen bir bileşiğin formülün
yazılması: Baryum oksit, kalsiyum
fluorür ve demir (III) sülfür
bileşiklerinin formüllerini yazınız.
Baryum oksit: Baryum iyonu Ba2+ , oksit
iyonu O2- şeklinde yazılır. 1:1 oranında
birleştiklerinde dışarıya karşı nötral
oldukları için, herhangi bir katsayı
kullanmaya gerek yoktur.

Cevap: BaO
Kalsiyum fluorür: Kalsiyum iyonu Ca2+ ,
fluorür iyonu ise F- şeklinde yazılır.
Elektrikçe nötral olmaları için, iki adet
fluorürün bir kalsiyum iyonuna bağlanması
gereklidir.

Cevap: CaF2
Metal-Ametal ikili bileşikleri:
Alıştırmalar
Demir (III) sülfür: Demir (III) iyonu Fe3+ , sülfür
iyonu ise S2- şeklinde yazılır. Ortak paydaları 6
olduğu için, demir (III) iyonundan iki, sülfür
iyonundan üç tane gereklidir.

Cevap: Fe2S3
Örnekleri çalıştıktan sonra, aşağıda ismi
verilen bileşiklerin formüllerini yazınız.
1) Lityum oksit

2) Kalay (II) klorür

3) Lityum nitrür

4) Alüminyum sülfür

5) Magnezyum nitrür

6) Vanadyum (III) oksit

Metal-Ametal ikili bileşikleri:
Alıştırmalar

Formülü verilen bir bileşiğin isminin

bulunması:
Na2S, AlF3 ve Cu2O bileşiklerini
uygun biçimde adlandırınız.
Na2S: Bileşikte Na iyonu 1+, S iyonu 2-
yüklüdür.
Na+ iyonu sodyum, S2- iyonu sülfür olduğu
için, bileşiğin isimlendirilmesi “sodyum
sülfür” şeklinde olmalıdır.
AlF3: Al3+ ve F- iyonlarından oluşmuş olan bu
bileşiğin isimlendirilmesi “Alüminyum
fluorür” şeklindedir. Alüminyum iyonunun
sadece (III) değerliği bulunduğu ve başka bir
değerliği olmadığı için, “alüminyum (III)”
şeklindeki bir isimlendirme gereksizdir.
Cu2O: Bileşikte Cu1+ ve O2- iyonları
mevcuttur.
Cu1+ iyonu bakır (I), O2- iyonu oksit olduğu
için, bileşiğin ismi “bakır (I) oksit”
şeklindedir. Eski isimlendirme sistemi, bu
bileşiği “kupröz oksit” şeklinde
adlandırmaktadır.
Metal-Ametal ikili bileşikleri:
Yapılacak Alıştırmalar
Aşağıda formülleri verilmiş bileşiklerin
isimlerini yazınız.
1) CsI
2) CaF2
3) FeO
4) CrCl3
5) CaH2
6) CuCl
7) Ag2S
 MOLEKÜLER BİLEŞİKLER

İki Ametalin İkili Bileşikleri

Bir bileşik iki ametal atomundan oluşuyor

ise, kovalent bağlı bir molekül yapısı
mevcut demektir. Bu tür bileşiklerin
adlandırılması, bir önceki metal-ametal
ikili bileşiklerin adlandırılmasına benzer.
Örnek 1: HCl: Hidrojen klorür

Bu örnekte, önce pozitif yüklü iyonun,

sonra da negatif yüklü iyonun
yazıldığı görülmektedir. Nötralleşme
nedeniyle yazılması gereken sayılar,
Lâtince karşılıkları söylenerek belirtilir.
Örnek 2: SO2: Kükürt dioksit

SO3: Kükürt trioksit

Bu örneklerde, birinci atom tek olduğu

için “mono” ön ekinin kullanılması
gerektiği düşünülebilir, ancak basitlik
amacı ile kullanılmaz. İkinci atom tek ise
“mono” ön eki mutlaka kullanılır.
Örnek 3: B2Br4: Dibor tetrabromür

Bu örnekte, birinci atomdan iki tane

olduğu için, karşılık gelen “di” ön eki,
ikinci atom dört tane olduğu için, karşılık
gelen “tetra” ön eki kullanılmıştır.
Hatırlatma
ÖNTAKI ANLAMI
Mono- 1
Di- 2
Tri- 3
Tetra- 4
Penta- 5
Hekza- 6
Hepta- 7
Okta- 8
Nona- 9
Deka- 10
Kural dışı bazı bileşikler
Bazı bileşiklerin sistematik adları, geleneksel
adlarının çok yaygınlaşması nedeniyle hiç
kullanılmaz.
H2O: su (dihidrojen monoksit)*
NH3: amonyak (trihidrojen mononitrür)**
*Bu örnekte, mono ve oksit kelimeleri
birleştiğinde hece düşmesinin gerçekleştiğine
ve “monoksit” haline geldiğine dikkat ediniz.
**Bu örnekte, pozitif yüklü hidrojenler, yine
geleneksel nedenlerle sağ tarafta
gösterilmiştir.
 Bazı hatırlatmalar

Lâtince ön ekler yalnızca ametal-ametal

bileşiklerinin isimlendirilmesinde kullanılır;
metal ametal bileşikleri için lâtince ön ek
kullanılması yanlıştır.

MgCl2: Magnezyum diklorür klorür

FeCl3: Demir triklorür (Demir (III) klorür)
 Ametal-Ametal İkili Bileşiklerin
Adlandırılması - Örnekler
BCl3: Bor triklorür CCl4: Karbon tetraklorür
CO: Karbon monoksit CO2: Karbon dioksit
NO: Azot monoksit NO2: Azot dioksit
N2O: Diazot monoksit N2O3: Diazot trioksit
PCl3: Fosfor triklorür SF6:Kükürt heksafluorür
Not: Lâtince bir ön ek ve “iyodür” kelimeleri yan yana
geldiğinde hece düşmesi kuralı uygulanmaz, yani
“triyodür” değil, “triiyodür” yazılır.
 ASİTLER ve BAZLAR
Asit, suda çözündüğünde hidrojen iyonları (H+) veren madde
olarak tanımlanır.
Oksi asitler: Hidrojen ve oksijen içeren asitlerdir.
H2CO3 karbonik asit
HClO3 klorik asit
HNO3 nitrik asit
H3PO4 fosforik asit
H2SO4 sülfirik asit
Tablo. Bazı Basit Asitler
ANYON İLGİLİ ASİT
F- (florür) HF (hidroflorik asit)
Cl- (klorür) HCl (hidroklorik asit)
Br - (bromür) HBr (hidrobromik asit )
I- (iyodür) HI (hidroiyodik asit )
CN- (siyanür) HCN (hidrosiyanik asit)
S2- (sülfür) H2S (hidrosülfirik asit)
 ASİTLER VEBAZLAR
En önemli nokta şudur: İkili asit
bileşikleri suda çözündüğünde başka
türlü, gaz halinde ise başka türlü
isimlendirilir.
Örnek: HF (suda) : Hidrofluorik asit

HF(gaz) : Hidrojen fluorür

Baz, suda çözündüğünde hidroksit iyonları (OH-) veren madde
olarak tanımlanır.

NaOH sodyum hidroksit

KOH potasyum hidroksit
Ba(OH)2 baryum hidroksit
 Çok Atomlu İyonlar

İçinde oksijenin de bulunduğu üç farklı türden

atomdan oluşan anyonlara sıkça
rastlanmaktadır.
Bunların dışında, iki atomun birleşmesi ile
oluşan anyonlar da vardır. Katyonlar için
yaygın rastlanan tek örnek, amonyağın
protonlanması ile elde edilen “amonyum”
iyonudur.
 Çok Atomlu İyonlar

Amonyum: NH4+, amonyum klorür: NH4Cl

Asetat: CH3COO-, sodyum asetat: NaCH3COO*

Karbonat: CO32- , sodyum karbonat: Na2CO3**

*: Bu yazım şeklinde sodyum iyonunun karbona bağlı imiş gibi

gözükme durumunu gidermek amacı ile, bileşiğin alternatif
yazımında katyon sağ tarafa alınarak CH3COONa veya anyon
ters çevrilerek NaOOCCH3 biçimleri de kullanılmaktadır.
**Karbonat iyonunun protonlanmış hali olan hidrojen karbonat,
“bikarbonat” olarak ta bilinmektedir, HCO3- formülü ile
gösterilir.
 Çok Atomlu İyonlar

Kromat: CrO42- , amonyum kromat: (NH4)2CrO4

Dikromat: Cr2O72- , amonyum dikromat: (NH4)2Cr2O7

Siyanür: CN-, potasyum siyanür: KCN

Hidroksit: OH-, lityum hidroksit: LiOH

Nitrit: NO2-, sodyum nitrit: NaNO2

Nitrat: NO3-, sodyum nitrat: NaNO3

 Çok Atomlu İyonlar
Oksalat: C2O42- , kalsiyum oksalat: CaC2O4

Permanganat: MnO4-, potasyum permanganat: KMnO4

Manganat: MnO42- , sodyum manganat: Na2MnO4

Fosfat: PO
Hidrojen 4 , sodyum
fosfat:
3-
fosfat: Na
HPO42-, sodyum 3PO4
hidrojen fosfat: Na2HPO4

Dihidrojen fosfat: H2PO4-, sodyum dihidrojen fosfat: NaH2PO4

 Çok Atomlu İyonlar
Sülfit: SO32- , sodyum sülfit: Na2SO3

Hidrojen sülfit (bisülfit): HSO3-, potasyum hidrojen sülfit: KHSO3

Sülfat: SO42- , sodyum sülfat: Na2SO4

Hidrojen sülfat (bisülfat): HSO4-, potasyum hidrojen sülfat: KHSO4

Tiyosülfat: S2O32- , sodyum tiyosülfat: Na2S2O3

Tiyosiyanat: SCN-, potasyum tiyosiyanat: KSCN*

* Bu iyonun bir başka adı da “rodanür”dür.

 Halojenli oksianyonlar
Oksijen içeren ve farklı yükseltgenme basamaklarına
sahip anyonların isimlendirilmesinde bazı ön ve son
eklerden faydalanılır.

1)hipo (ön ek) … it (son ek): “en küçük pozitif” değerlik

2) ...it (son ek): “en küçük pozitif değerin bir üstü” değerlik

3) …at (son ek): “en büyük pozitif değerin bir altı” değerlik

4) per (ön ek) ...at (son ek): “en büyük pozitif” değerlik
 Halojenli oksianyonlar
Klor atomunun oksijenle bileşik yapabilmesi için pozitif değerlikte
bulunması gerekir. Klor atomunun pozitif değerlikleri +1, +3, +5 ve
+7'dir. Bu dört farklı anyonun adlandırılması için
bir önceki sayfada belirtilen kuralları uygulayalım:

ClO-: hipoklorit, HClO: hipokloröz asit

ClO2-: klorit, HClO2: kloröz asit

ClO3-: klorat, HClO3: klorik asit

ClO4-: perklorat, HClO4: perklorik asit

*”hipo” anyonlarda oksijenin önce yazıldığına da rastlanmaktadır,

örneğin OCl- ile ClO- aynı anyondur.
 Adlandırma Alıştırmaları

1) CuCl2 Bakır (II) klorür

2) ClO2 Klor dioksit

3) HIO4 Periyodik asit

4) Ca(H2PO4)2 Kalsiyum dihidrojen fosfat

 HİDRATLAR

Bileşiğin formül biriminin belirli sayıda su molekülü

içerdiği “kristal sulu” bileşikler, karmaşık bileşiklere
en sık rastlanan örneklerdir. Bu bileşiklerin
adlandırılmasında, metal-ametal isimlendirme tekniği
kullanılır, ardından, yapıya bağlanmış su molekülü
sayısı Lâtince ön ek kullanılarak belirtilir.
 HİDRATLAR

CoCl2.6H2O: Kobalt (II) klorür heksahidrat

ZnSO4.7H2O: Çinko sülfat heptahidrat

Na2CO3.12H2O: Sodyum karbonat dodekahidrat

CuSO4 . 5H2O (mavi) CuSO4 (beyaz)