Fonetik & Fonologi

Fonetik dan Fonologi Bahasa Melayu
(Phonetics and Phonology in

Malay Language)
7/24/2012 Jalalludin Ibrahim 1

MINGGU 1
Teori Fonetik dan Fonologi
• Definisi, Perbezaan
• Matlamat Sebutan Baku Bahasa Melayu
• Pelaksanaan Sebutan Baku Bahasa Melayu

DEFINISI BUNYI
Bunyi ialah kesan yang didengar oleh telinga yang
berlaku apabila udara dari paru-paru keluar melalui pita
suara ke rongga tekak, kemudian terus ke rongga mulut
atau rongga hidung.
Semasa udara keluar melalui rongga mulut atau hidung ,

udara mungkin mengalami gangguan atau sekatan atau
mungkin tidak.
Udara yang keluar dalam bentuk gelombang itu

mengenai bahagian gegendang telinga dan terhasillah
bunyi.
Bunyi bahasa dikaji dalam bidang fonetik manakala

bunyi-bunyi bahasa yang mempunyai sistem atau
peraturan
7/24/2012 dikaji dalam bidang fonologi.
Jalalludin Ibrahim 3
DEFINISI FONETIK
Fonetik ialah bidang yang mengkaji

bunyi – bunyi yang dihasilkan oleh
manusia dan memberi lambang
kepada bunyi tersebut.
Sumber : Teks Bahasa Melayu STPM, Nik Safiah Karim

& Wan Malini Ahmad, Penerbit Fajar Bakti Sdn. Bhd,
Shah Alam ,2006.
DEFINISI FONETIK
Fonetik ialah kajian mengenai bunyi – bunyi
bahasa yang dihasilkan oleh manusia.
Bunyi bahasa ialah
bunyi – bunyi yang digunakan dalam
bahasa untuk berkomunikasi.
Sumber : Fonetik Dan Fonologi :

Siri P & P Bahasa Melayu , Prof. Emeritus Dr.
Abdullah Hassan.
DEFINISI FONETIK
Fonetik atau ilmu bunyi menyelidiki
bunyi yang terdapat di dalamnya tanpa
memperhatikan segi fungsinya.
Sumber : Pengantar Linguistik , Prof. Dr J.W.M. Verhaar,

Gadjah Mada Universiti Press, Yogyakarta, 1988.

DEFINISI FONETIK
Fonetik mengkaji bunyi bahasa dari

segi penyebutan, pendengaran atau
sifatnya.
Sumber : Abdullah Hassan (1993:40) Linguistik

Am untuk Guru Bahasa Malaysia.

DEFINISI FONETIK
Fonetik mengkaji bunyi bahasa dari segi cara
pengeluarannya, daerah pengeluarannya
dan sifat fizikalnya.
Sumber : Dr. Awang Had Salleh

( Nov 1958 : 536 – 540 )

DEFINISI FONETIK
Fonetik (fonétik) ialah ilmu bahasa
(linguistik) yang berkaitan dengan
penyebutan kata dan lambang yang
menunjukkan sebutannya.
Sumber :Kamus Dewan Bahasa Edisi 4

DEFINISI FONOLOGI
Fonologi ialah bidang yang menyelidiki

bunyi bahasa hanya menurut segi
fungsionalnya sahaja.
Sumber : Pengantar Linguistik , Prof. Dr J.W.M. Verhaar, Gadjah

Mada Universiti Press, Yogyakarta, 1988.

DEFINISI FONOLOGI
Fonologi ialah cabang ilmu bahasa yang
mengkaji bunyi bahasa sesuatu bahasa
dan fungsinya dalam sistem bahasa
tersebut.
Bunyi bahasa disusun dengan sistem

dan bidang fonologi bertujuan untuk
menganalisis sistem ini.
Sumber : Teks Bahasa Melayu STPM, Nik Safiah Karim & Wan
Malini Ahmad, Penerbit Fajar Bakti Sdn. Bhd, Shah Alam ,2006.

DEFINISI FONOLOGI
Fonologi ( filoloji @ ilmu bunyi ) ialah studi

tentang bahasa dalam hubungannya dengan
kegiatan – kegiatan kebudayaan yang lain di
luar kegiatan berbahasa itu sendiri, iaitu
finomena bahasa yang “extra linguistic”.
Sumber : Bahasa dan Ilmubahasa dan Finoloji, Samsuri, DBP, KL,

1972.

RUMUSAN
Fonetik mengkaji bunyi-bunyi bahasa yang

dituturkan oleh manusia, iaitu mengkaji
bunyi-bunyi dari segi:
- cara pengeluarannya
- daerah pengeluarannya
- alat- alat pengucapan yang terlibat

RUMUSAN
Fonologi mengkaji fungsi-fungsi bunyi

bahasa berdasarkan jenis-jenis bunyi sama
ada distingtif (membezakan makna) atau tidak
distingtif (tidak membezakan makna)

SEBUTAN BAKU BAHASA MELAYU
Definisi Baku: (Kamus Dewan. Edisi 4)

Baku bermaksud sesuatu yang sudah diterima umum
sebagai betul dan sah dari segi bentuknya, sifatnya, dll serta
dapat dijadikan asas perbandingan bagi bentuk yang lain
(bahasa, sebutan, ejaan, dsb), standard: Cth:bahasa Melayu
baku; sebutan baku bahasa Melayu;
Membakukan: menjadikan baku (standard),

menstandardkan: Cth: usaha-usaha membakukan ejaan
rumi bahasa Melayu; membakukan sebutan kata dalam
bahasa Melayu;
Pembakuan: usaha (tindakan, proses) membakukan
(menstandardkan): cth; kecekapan sistem ini dapat
mempercepat proses pembinaan dan pembakuan bahasa;
pembakuan
7/24/2012 ejaan dan sebutan.
DEFINISI BAKU
Menurut Awang Sariyan, perkataan baku telah wujud
dalam kamus Melayu lebih setengah abad lalu jika
merujuk Kamus Umum Bahasa Indonesia yang disusun
oleh W.J.S. Poerwadarminta yang diterbitkan pada tahun
1953.
Dalam kamus tersebut, perkataan baku diberikan erti

sebagai:
‘ yang menjadi pokok; yang benar; dan yang dipakai
sebagai dasar ukuran; standard’
bahasa baku ialah bahasa yang sah,benar dan betul.

Bahasa yang betul ini pula dijadikan kayu ukur atau
dasar untuk membandingkan dan menentukan ketepatan
bahasa yang digunakan dari segi sebutan, ejaan
dan aspek bahasa yang lain.
Ismail Dahaman:
Bahasa Melayu baku ialah bahasa Melayu yang sempurna
dari segi penggunaan aspek-aspek bahasanya, iaitu betul
dari segi:
- ejaan
- tatabahasa
- istilah
- penggunaan kata
- laras bahasa
- sebutan
Asmah Haji Omar:

Bahasa yang baku ialah bahasa yang bermartabat atau
mencerminkan keseragaman dalam tatabahasa dan
sebutan.
Bahasa itu juga ialah pelbagai jenis pertuturan yang
mencerminkan keseragaman dalam bentuk dan fungsi.
‘Dalam bidang pendidikan, bahasa baku merupakan
kerangka rujukan bagi bahasa yang dianggap baik untuk
menilai bahasa penuturnya.
Garvin dan Mathiot:

Bahasa baku ialah ‘bentuk bahasa yang sudah diberikan
pengekodan, diterima dan bertugas sebagai model
kepada komuniti bahasa yang besar.
Pengekedoan bermaksud sesuatu yang mempunyai

peraturan yang tetap.
Bahasa baku ialah bahasa yang ada peraturan-

peraturannya, yang menjalankan tugas sebagai mewakili
dialek-dialek lain dalam bahasa yang sama, dan hakikat
ini sudah mendapat persetujuan ramai’
PEMBAKUAN BAHASA
Pembakuan bahasa dapat difahami sebagai usaha,

tindakan, atau proses mengetengahkan bentuk bahasa
yang benar dan yang dapat menjadi dasar ukuran.
Pembakuan bahasa termasuk:
• Pembakuan sistem ejaan dan tulisan

• Pembakuan tatabahasa (berdasarkan bahasa tulisan)
• Pembakuan peristilahan (konsep yang berkaitan dengan
pelbagai bidang ilmu)
• Pembakuan kosa kata (aspek makna dan bentuk kata)
• Pembakuan laras bahasa (perbualan dan persuratan)
• Pembakuan sebutan.

Kongres Bahasa dan Persuratan Melayu pada tahun 1956 telah
mengambil ketepatan tentang dasar
sebutan baku bagi bahasa Melayu iaitu sebutan fonemik,
berdasarkan ejaan.
Keputusan yang dibuat oleh Kongres itu menetapkan bahawa

sebutan yang baku ialah yang berdasarkan Ejaan Rumi, bukan yang
berdasarkan kelaziman menyebut sesuatu perkataan itu menurut
dialek Johor- Riau iaitu:
vokal akhir a’ [ misalnya s-a-y-a atau k-i-t-a ]

hendaklah dibunyikan ‘a’ [ sa-ya atau ki-ta ] bukan ‘e’
[ sa-ye atau ki-te,]
Sebutan baku ialah sebutan yang berdasarkan ejaan atau yang

dikenali sebagai sebutan fonemik.
Ini bererti bahawa ‘pengucapan sesuatu bunyi menurut nilai bunyi
Sebutan baku ialah ‘kata-kata yang dieja sebagaimana yang
diucapkan dan diucapkan sebagaimana yang dieja, dan
tidak ada huruf yang senyap’.
Setiap huruf vokal dalam bahasa Melayu melambangkan

satu bunyi vokal tertentu, dan setiap huruf konsonan pula
melambangkan satu bunyi konsonan.
Bagaimanapun terdapat beberapa kekecualian, misalnya

‘huruf vokal e melambangkan dua bunyi vokal, iaitu vokal e
pepet dan e taling.
Beberapa konsonan pula dapat mewakili beberapa bunyi.

Contohnya, huruf konsonan dapat melambangkan tiga
bunyi, iaitu bunyi letupan lelangit lembut tak bersuara (k)
seperti pada kata kaki, bunyi hentian glotis (?) seperti pada
kata elak dan bunyi geseran rongga tekak bersuara (ç)
seperti
7/24/2012
pada kata nikmat’. Jalalludin Ibrahim 21
MATLAMAT SEBUTAN BAKU BM
1.Mewujudkan satu variasi sebutan baku dalam bahasa
Melayu yang dapat digunakan dalam situasi formal atau
situasi rasmi.
2.Meningkatkan kecekapan berbahasa Melayu dalam

kalangan pengguna bahasa.
3.Memantapkan sistem dan struktur dalaman bahasa

Melayu.
4.Untuk menyeragamkan cara berbahasa dan bertutur serta

mengurangkan penggunaan pelbagai variasi dan gaya
sebutan.
5.Menghindarkan penggunaan dialek setempat dalam

pengajaran dan pembelajaran Bahasa Melayu pada
peringkat sekolah.
Ismail Dahaman:
(1) Untuk mewujudkan satu variasi sebutan baku dalam

bahasa Melayu yang dapat digunakan dalam situasi formal
atau rasmi.
(2) Untuk meningkatkan kecekapan berbahasa Melayu

baku dalam kalangan semua golongan pengguna
bahasa Melayu.
(3) Untuk memantapkan sistem dan struktur dalaman

bahasa Melayu iaitu supaya sistem sebutan menjadi
mantap dan baku sejajar dengan pemantapan dan
pembakuan tatabahasa, kosa kata (perbendaharaan kata
umum dan istilah), dan sistem ejaan.

4) Untuk menyeragamkan cara berbahasa dan bertutur .
(5) Untuk mengurangkan penggunaan pelbagai variasi

dan gaya sebutan serta menghindarkan penggunaan
dialek setempat dalam pengajaran dan pembelajaran
pada peringkat sekolah

Pelaksanaan Sebutan Baku
1) ‘Pengajaran dan pembelajaran di institusi pendidikan,
oleh pelajar, guru,pensyarah, dan pegawai pendidikan.
(2) Ucapan di khalayak ramai, seperti pidato, ceramah,

syarahan, dan kuliah.
(3) Perbincangan dan komunikasi rasmi dalam sektor

awam, seperti dalam mesyuarat rasmi, temu duga,
wawancara, dan ucapan dalam upacara rasmi.
(4) Siaran melalui media elektronik (radio, televisyen dan

filem),seperti pembacaan berita, penyampaian hebahan,
ulasan, dan pengacaraan sesuatu rancangan’
Dalam suasana yang tidak rasmi, tidak dituntut berbahasa

baku.
TOPIK 2
Artikulasi dan Artikulator
• Alat-alat Artikulasi
• Artikulasi Vokal

Terdapat 3 jenis fonetik yang menjadi bahan
kajian iaitu:
1. Fonetik artikulasi:
mengkaji bagaimana bunyi-bunyi bahasa itu
dikeluarkan oleh alat-alat artikulasi.
2. Fonetik akustik:
mengkaji sifat bunyi itu sendiri, seperti gelombang
bunyi, frekuensi, kekerapan dan keharmonian bunyi
3. Fonetik auditori:
mengkaji pendengaran terhadap bunyi-bunyi yang
dihasilkan supaya bunyi-bunyi itu dapat ditukarkan
ke dalam lambang-lambang yang tepat.

ARTIKULASI DAN ARTIKULATOR
Artikulasi
1. cara atau proses menyebut bunyi atau kata dgn jelas;
2. penyataan idea atau perasaan terutamanya dengan kata-

kata;
mengartikulasikan: menyatakan idea atau perasaan

terutamanya dengan kata-kata:
rasa kecewanya tidak diartikulasikan.
Artikulator:
alat artikulasi; alat yang digunakan untuk menghasilkan
bunyi .
lidah,
7/24/2012
bibir, lelangit keras,Jalalludin
gigiIbrahim
dll. 28
ALAT-ALAT ARTIKULASI (ARTIKULATOR)
Alat-alat yang berkaitan dengan penghasilan

bunyi boleh dipecahkan kepada tiga iaitu:
1. Alat bahagian dalam tubuh
2. Alat artikulasi
3. Daerah artikulasi

ALAT-ALAT PERNAFASAN
• Badan manusia mempunyai sistem
pernafasan yang bertujuan menyedut
oksigen bagi pembersihan darah
• Selain itu, alat-alat ini juga berfungsi sebagai

alat untuk mengeluarkan bunyi bahasa.

Alat-alat bahagian dalam tubuh
Alat bahagian dalam tubuh ialah bahagian yang

memulakan sesuatu gerakan udara. Bahagian ini terdiri
daripada:
1. Paru-paru
2. Trakea
3. Larinks
4. Pita suara
5. Kotak suara
6. Epiglotis
7. Farinks
8.7/24/2012
Esofagus Jalalludin Ibrahim 31
Rongga mulut Lelangit lembut
Rongga hidung & Lelangit keras
Anak tekak
Gusi
Gigi
Bibir Epiglotis
Rongga tekak
Lidah
Pita suara
Tenggorok
Rahang
Alat-Alat Artikulasi
1. Bibir atas 11. Tengah lidah
2. Bibir bawah 12. Belakang lidah
3. Gigi atas 13. Akar lidah
4. Gigi bawah 14. Epiglotis
5. Gusi 15. Pita suara
6. Lelangit keras 16. Rongga tekak
7. Lelangit lembut 17. Rongga Hidung
8. Anak tekak 18. Rongga mulut
9. Hujung lidah 19. Rahang
10. Hadapan lidah 20. Tenggorok

Alat-alat yang Menghasilkan Bunyi
Paru-paru
- Fungsi utama paru-paru adalah untuk pernafasan
- Menyedut dan mengepam udara keluar.
- Bunyi dihasilkan semasa proses mengepam udara
keluar dari paru-paru.
Trakrea
-Saluran udara di antara larinks dan paru-paru
- Membolehkan laluan udara dari rongga hidung dan
mulut masuk ke paru-paru dan keluar kembali.
- Udara yang keluar dari paru-paru ini digunakan oleh
alat artikulasi dan daerah artikulasi untuk menghasilkan
bunyi.
Paru-paru
Dalam pengeluaran ujaran manusia, udara
memainkan penting dan udara unsur yang
terpenting dalam penghasilan bunyi bahasa.
Paru-paru akan menyedut udara masuk ke dalam

paru-paru apabila dada dikembangkan dan
apabila dikempiskan maka udara terdesak keluar.
Udara itu keluar melalui pipa rengkung yang

lebih kurang 11 cm panjang dan 2 ½ cm lebarnya
dan terus ke rongga hidung atau mulut
Lelangit keras
Lelangit
lembut Rongga hidung
Lubang hidung
Rongga Bibir
Rengkuk Lidah
Larinks Gigi
Esofagus Rongga mulut
Rahang
Trakea
Paru-paru
Diafragma

Farinks
Pipa (pembuluh) yang membentuk kerongkong yang
menghubungkan larinks dengan bahagian atas rongga tekak,
anak tekak dan rongga hidung
Larinks
-Pipa (pembuluh) yang mengandungi pita suara.
Kotak Suara
-Terdiri daripada beberapa keping tulang rawan pada bahagian luar.
- Pita suara terletak di dalam kotak suara
- Juga dikenali sebagai halkum
- Fungsi kotak suara boleh dipecahkan kepada dua iaitu:

i. fungsi biologi
ii. fungsi bahasa
Fungsi biologi
- melindungi paru-paru dengan menahan butir-butir makanan dan
cecair daripada memasuki trakea
Fungsi bahasa
- menghasilkan bunyi-bunyi bahasa

Epiglotis
-Tisu yang terletak di belakang lidah dan di depan pintu
masuk ke larinks.
- Semasa makan atau minum, epiglotis berfungsi sebagai
penutup kepada masuknya makanan dan minuman ke
trakea.
- Tidak mempunyai fungsi menghasilkan bunyi.
- Hanya memberikan laluan kepada udara melalui larinks
dan semua sistem pernafasan yang lain.
Esofagus
-Bukan alat yang terlibat dalam artikulasi tetapi sebagai
saluran yang membawa makanan dari mulut ke usus.

EPIGLOTIS

ESOFAGUS

ALAT-ALAT
ARTIKULASI

Penghasilan bunyi-bunyi bahasa.
Tiga kategori penting yang terlibat :
Artikulator atau alat artikulasi
Titik atau daerah artikulasi
Udara

ALAT ARTIKULASI ATAU ALAT PERTUTURAN
Proses pengeluaran bunyi bahasa,

banyak alat yang terlibat:
Alat yang terlibat secara

Alat yang terlibat dengan
langsung dengan proses
sistem pernafasan, iaitu
pengeluaran bunyi bahasa
yang berkaitan dengan
misalnya
sistem udara yang keluar
bahagian-bahagian lidah.
masuk ke paru-paru.

ALAT ARTIKULASI
Alat artikulasi ialah alat untuk menghasilkan bunyi.

Alat-alat artikulasi terdiri daripada:
1. Rongga mulut 8. Gigi atas

2. Rongga hidung 9. Gigi bawah
3. Lelangit keras 10. Hujung lidah
4. Lelangit lembut 11. Hadapan lidah
5. Gusi 12. Tengah lidah
6. Bibir atas 13. Belakang lidah
7. Bibir bawah 14. Pita suara
Alat artikusi terbahagi kepada dua iaitu:

i. Alat artikulasi aktif
ii. Alat artikulasi pasif
i. Alat artikulasi aktif
Alat artikulasi aktif ialah alat yang boleh digerakkan
iaitu;
- lidah
- bibir
- lelangit lembut
- gigi bawah
ii. Alat artikulasi pasif

Alat artikulasi pasif ialah alat yang tidak boleh
digerakkan iaitu:
- gigi atas
- lelangit keras

Fungsi Alat Pertuturan
Lidah
• Lidah ialah alat artikulasi yang terpenting dan paling aktif dalam
pengeluaran bunyi bahasa.
• Lidah terbahagi kepada empat bahagian, iaitu hujung lidah, tengah

lidah, hadapan lidah, dan belakang lidah.
• Pembahagian ini membolehkan lidah membuat deskripsi pelbagai

jenis penghasilan bunyi.
• Bahagian hadapan lidah, tengah lidah dan belakang lidah penting

dalam pengeluaran bunyi-bunyi vokal, iaitu bunyi vokal hadapan,
tengah dan belakang.
• Hujung lidah merupakan bahagian paling aktif dan boleh digerakkan

ke mana-mana bahagian mulut untuk membuat penyekatan.
Lidah
Lidah ialah alat artikulasi yang terpenting dan paling aktif dalam
penghasilan bunyi bahasa.
Lidah terbahagi kepada empat bahagian iaitu:

- belakang lidah (akar lidah) - tengah lidah
- hadapan lidah - hujung lidah
Belakang lidah : bahagian lidah yang paling belakang dan

bertentangan dengan lelangit lembut. Boleh diangkat menyentuh
lelangit lembut.
Tengah lidah : bahagian lidah yang bertentangan antara pertemuan

langit keras dengan lelangit lembut
Hadapan lidah : bahagian lidah yang bertentangan dengan lelangit

keras
Hujung lidah : bahagian lidah yang paling akhir dan bertemu dengan
gigi. Boleh digerakkan ke hadapan
7/24/2012
dan ke belakang.
LIDAH
TENGAH LIDAH
BELAKANG LIDAH
HUJUNG LIDAH
AKAR LIDAH
HADAPAN LIDAH

Lidah
• Merupakan alat artikulasi yang terpenting. Gerakan
lidah ke daerah-daerah tertentu dalam rongga mulut
menghasilkan bunyi-bunyi bahasa yang berbeza.
• Lidah di bahagikan kepada 5 bahagian penting iaitu :

Hujung lidah, tengah lidah, depan lidah,belakang
lidah dan akar lidah.
Bahagian-bahagian lidah ini boleh digerak-gerakkan

sama ada diangkat, dinaikkan atau diturunkan untuk
membuat penyekatan terhadap udara yang keluar
melalui rongga mulut.

Bibir
• Bibir ialah alat artikulasi yang terletak pada
bahagian luar rongga mulut.
• Bibir terdiri daripada otot-otot kenyal yang boleh

dihamparkan dan dibundarkan dan berperanan
mengeluarkan bunyi yang berbagai-bagai.
• Bibir juga menjadi sempadan paling luar daripada

rongga mulut. Bibir juga berfungsi membuat
sekatan kepada udara yang keluar daripada
rongga mulut.
Bibir Atas dan Bibir Bawah
• Bibir boleh digerakkan menyentuh antara satu
sama lain, atau bibir atas menyentuh gigi bawah
dan sebagainya.
• Merupakan kumpulan otot yang kenyal yang

boleh diubah-ubah bentuk dengan menguasai
otot-otot tersebut.
• Bibir tersebut boleh menjadi bundar, leper untuk

mengeluarkan bunyi-bunyi yang berlainan.
Gigi
• Gigi juga memainkan peranan dalam
penghasilan bunyi bahasa tetapi peranannya
tidaklah seaktif lidah.
• Kedudukannya statik dan sentiasa digunakan

sebagai penampan aliran udara dalam
penghasilan bunyi.
• Penampan aliran udara inilah yang

menghasilkan bunyi.
Lelangit
2 bahagian
• Lelangit keras : Terletak di antara gusi dengan lelangit

lembut. Lelangit keras berfungsi sebagai daerah artikulasi
dalam pengeluaran bunyi-bunyi. Boleh disentuh oleh alat
artikulasi seperti depan lidah.
• Lelangit lembut: bermula dari sempadan lelangit keras

hingga akhir rongga mulut dan merupakan bahagian
lelangit yang paling belakang dalam rongga mulut.
Lelangit lembut dapat diturunnaikkan untuk menutup atau
membuka rongga tekak dan saluran rongga hidung.

Pita Suara
- Terletak dalam rongga rengkung (larinks)

- Terdiri daripada dua keping tisu nipis.
- Dua keping pita suara ini dapat dirapatkan dan
renggangkan.
- Ruang antara pita suara dipanggil glotis.
- Glotis boleh disempitkan, dikecilkan atau dirapatkan
hingga tertutup sama sekali.
- Alat ini terlibat dalam penghasilan semua suara

Glotis

Pita Suara
• Proses pengeluaran suara berlaku dengan cara
memperluas dan mempersempit lubang yang terdapat
di antara dua keping selaput nipis berkenaan.

Rongga Tekak
Rongga tekak bermula dari rongga rengkung hingga
rongga hidung.
Panjangnya lebih kurang 15 cm.
Rongga ini lebar diatas dan meruncing ke bawah.
Rongga ini boleh diluaskan dan disempitkan.
Lelangit lembut yang terletak di dalam rongga ini boleh

diangkat untuk menutup rongga hidung atau diturunkan
untuk membuka dan meluaskan ruang rongga supaya udara
dapat melaluinya.
Pergerakan seperti ini semuanya penting dalam penghasilan

bunyi-bunyi bahasa.
Rongga Hidung
• Rongga hidung ialah ruang yang terdapat di
atas rongga mulut dan dipisahkan dari rongga
mulut oleh lelangit lembut.
• Rongga ini bermula dari rongga tekak hingga

ke lubang hidung.
• Rongga hidung boleh dibuka atau ditutup, bergantung

kepada keadaan sama ada anak tekak dan lelangit
lembut dinaikkan atau tidak.
Rongga Mulut
• Rongga mulut ialah ruang yang terletak

• di antara rongga tekak dengan bibir.

Tulang Rahang
• Tulang rahang terlibat dalam penghasilan
bunyi-bunyi bahasa dalam menentukan
kedudukan bibir dan gigi.
• Mulut akan terbuka luas jika rahang dibuka

dan tertutup jika rahang ditutup.

Lelangit
• Lelangit dapat dibahagikan kepada dua bahagian, iaitu lelangit
keras dan lelangit lembut.
• Lelangit lembut menganjur dari sempadan lelangit keras hingga ke

akhir rongga mulut.
• Lelangit keras bermula dari sempadan gusi di bahagian hadapan

atas rongga mulut.
• Lelangit lembut dapat diturunnaikkan untuk menutup atau

membuka saluran rongga tekak.
• Apabila lelangit lembut dinaikkan, rongga mulut akan terbuka dan

udara akan keluar melalui rongga mulut dan apabila diturunkkan,
rongga mulut akan tertutupJalalludin
7/24/2012 dan udaraIbrahim terpaksa keluar melalui 75
Gusi
Terletak di antara gigi dengan lelangit keras.
Keadaanya cembung dan berfungsi sebagai daerah

artikulasi.
Gusi berperanan dalam pengeluaran bunyi-bunyi

seperti bunyi t, d, l dengan bantuan hujung lidah.

Gusi
• Gusi merupakan bahagian yang bersambung

dan menurun dari gigi ke bahagian dalam
rongga mulut.
• Organ ini digunakan sebagai daerah sebutan

dengan bantuan hujung lidah yang berfungsi
membuat penyekatan

Daerah Artikulasi
• Daerah artikulasi ialah bahagian dalam rongga mulut
yang tidak dapat bergerak atau digerakkan semasa
penghasilan bunyi.
• Walau bagaimanapun daerah-daerah ini dapat

disentuh oleh alat-alat artikulasi tertentu semasa
menghasilkan bunyi.
• Daerah-daerah artikulasi ini ialah:

- gigi bawah
- gigi atas
- gusi
- lelangit keras

Peranan Udara
• Setiap bunyi bahasa dihasilkan oleh alat
ujaran yang berfungsi serentak dengan udara
yang keluar dari paru-paru.
• Lazimnya bunyi-bunyi bahasa dihasilkan

sewaktu udara keluar dari paru-paru, melalui
rongga-rongga rengkung, tekak, mulut, dan
hidung.

Apa Itu BUNYI ?
Bunyi ialah gelombang udara yang keluar
daripada kedua belah paru-paru, seterusnya
melalui pita suara, ke rongga tekak dan
akhirnya keluar terus melalui rongga mulut atau
rongga hidung.
Semasa udara keluar melalui rongga tekak dan

rongga mulut, udara itu mungkin mengalami
gangguan atau sekatan atau mungkin tidak.
Udara yang keluar itu akan mengenai bahagian

gegendang telinga dan akhirnya kita
mendengarnya sebagai bunyi.
Bunyi Bahasa
Bunyi-bunyi yang terdapat dalam segala bahasa di
dunia ini.
Bunyi bahasa ialah bunyi-bunyi yang berfungsi

dalam pertuturan dan komunikasi.
Untuk tujuan kajian, bunyi-bunyi tersebut dianggap

terpisah atau dipenggalkan menjadi unit-unit kecil
yang dikenali sebagai bunyi penggalan atau fon.
Contohnya : [p], [w] dan [a].

….sambungan
Terdapat juga bunyi lain yang tidak bersifat

penggalan, bunyi-bunyi ini disebut bunyi-bunyi
suprapenggalan.
Contohnya ialah unsur kepanjangan, membezakan

perkataan Inggeris [sit ] (vokal i yang pendek)
daripada perkataan [si:t ] (vokal i yang panjang yang
ditandai dengan lambang dua titik [:] selepas vokal i
).

Bukan Bunyi Bahasa
Bunyi-bunyi yang dihasilkan oleh alat-alat artikulasi
manusia.
Sehingga sekarang masih belum dapat dianggap

sebagai bunyi salah satu bahasa di dunia ini.
Contoh : Bunyi batuk, bunyi berdehem, bunyi siulan,

tiruan kepada bunyi binatang, sendawa,
mendengkur, bunyi orang menggigil dan
sebagainya.

Bunyi Bersuara dan Bunyi Tidak Bersuara
Kedua-duanya berkaitan dengan keadaan pita suara.
Sekiranya semasa udara keluar melalui pita suara,

keadaan pita suara (glotis) itu agak rapat maka
berlakulah getaran dan bunyi yang menghasilkan
bunyi bersuara.
Sekiranya keadaan glotis renggang atau terbuka,

sewaktu udara keluar melaluinya, tidak berlaku
getaran dan bunyi yang terhasil adalah bunyi tidak
bersuara.

Bagaimana Bunyi Dihasikan
Udara dikeluarkan dari kedua belah paru-paru
melalui ruang tenggorok dan pita suara, masuk ke
rongga tekak, seterusnya ke rongga mulut atau
rongga hidung.
Sekiranya semasa udara itu lalu pada pita suara, pita

suara itu tertutup rapat dan udara terpaksa keluar
secara terdesak maka bunyi batuk akan timbul.
Jika pita suara renggang dan udara dapat keluar

melaluinya, pita suara itu akan bergetar maka bunyi
yang terhasil ialah bunyi bersuara.

……Sambungan
Apabila pita suara lebih renggang lagi, udara boleh keluar
dengan mudah, pita suara tidak bergetar, oleh itu bunyi yang
terhasil ialah bunyi tidak bersuara.
Udara yang keluar dari pita suara akan masuk ke rongga

tekak lalu mungkin terus ke rongga hidung atau rongga
mulut.
Lelangit lembut atau anak tekak akan mengatur jalan udara

sama ada ke rongga mulut atau rongga hidung.
Sekiranya lelangit lembut dan anak tekak tidak menutup

ruang ke rongga hidung maka udara akan keluar melalui
hidung yang akan menghasilkan bunyi sengau.
Jika ruang ke rongga hidung tertutup, udara akan keluar

melalui rongga mulut dan bunyi yang terhasil bukan bunyi
sengau.
ARTIKULASI VOKAL

ARTIKULASI VOKAL
-Bunyi vokal ialah bunyi yang dihasilkan dengan tidak

melibatkan sebarang sekatan pengaliran udara.
-Bunyi vokal ialah bunyi bersuara.
-Bunyi vokal ditentukan dengan kedudukan lidah dan

bentuk bibir.
- Bentuk bibir dan saiz rongga mulut menentukan sama

ada bunyi vokal yang dilafazkan itu dalam keadaan
terbuka, separuh terbuka. Separuh sempit atau pun luas.
-Kedudukan lidah menentukan sama ada bunyi vokal yang

dilafazkan ialah vokal depan, belakang atau tengah.
Bunyi Vokal
Vokal merupakan bunyi bersuara iaitu ketika dihasilkan
udara dari paru-paru keluar berterusan melalui rongga
tekak dan rongga mulut tanpa sebarang gangguan.
Vokal boleh dibahagiakan kepada tiga bahagian iaitu:

Vokal hadapan , Vokal tengah, Vokal belakang
Kedudukan lidah dalam penghasilan bunyi vokal bahasa
Melayu ditunjukkan seperti rajah di bawah

Peranan Lidah
Lidah merupakan alat artikulasi yang berfungsi untuk
penghasilan bunyi-bunyi vokal dan dalam pembahagian
bunyi-bunyi vokal.
Kedudukan tinggi dan rendah lidah semasa menghasilkan

bunyi-bunyi vokal ditunjukkan dalam gambar rajah di bawah:

Peranan Bibir
Bibir juga memainkan peranan yang tersendiri dalam
penghasilan bunyi vokal. Keadaan bibir boleh berbentuk
seperti berikut:
* Hampar
* Bundar
Hampar
bundar
bundar
BUNYI VOKAL
Vokal bahasa Melayu terdiri daripada:
4 vokal depan = [ i ] , [ e ], [ a ], [ Ɛ ]
1 vokal tengah = [ ә ] (e pepet)
4 vokal belakang = [ u ], [ o ] [ ɔ ] [ ɑ ]
• Dalam sistem ejaan baharu bahasa Melayu, bunyi [ e ]
(seperti yang terdapat dalam perkataan leka ) dan bunyi
[ ə ] (dalam perkataan besar ) diwakili oleh huruf yang
sama, iaitu e.
• e dalam leka yang merupakan vokal separuh sempit

disebut e taling.
• e dalam besar merupakan vokal tengah separuh luas

disebut e pepet.
VOKAL BAHASA MELAYU
Kedudukan Depan Tengah Belakang

Lidah
Keadaan
Bibir
Sempit i u
Separuh sempit e o
Separuh luas Ɛ Ə ɔ
Luas a ɑ

TABURAN VOKAL BAHASA MELAYU
Kedudukan awal Tengah Tengah Akhir

perkataan perkataan perkataan
Vokal terbuka tertutup
i itu bilas pintu api
e ekar berang bengkok -
a akar barang bantu bola
Ɛ esok belok kek sore
ə emak belah bengkak -
u ubat sudah buntal palu
O olah roket dompet -
ɔ oleh boleh tonton -
ɑ gulɑ
7/24/2012
- -
Jalalludin Ibrahim
- 94
VOKAL DEPAN
-Vokal depan ialah bunyi [ i ] , [ e ], [ Ɛ ] dan [ a ]
- Alat artikulasi yang terlibat dalam penghasilan bunyi ini

ialah lidah serta saiz rongga mulut dan bentuk bibir.
-Daerah artikulasi yang terlibat ialah lelangit keras.

Vokal depan sempit [ i ]
- Vokal ini dihasilkan apabila bahagian hujung lidah diletakkan di
bahagian paling tinggi di hadapan mulut.
- Lelangit lembut diangkat rapat kepada belakang tekak dan menutup

rongga hidung.
- Udara keluar melalui rongga mulut sambil menggetarkan

pita suara.
- Semasa lafaz bunyi ini, bibir berada dalam keadaan terhampar.
Contoh penggunaan vokal [ i ]
awalan pertengahan akhiran

[ ikan ] [ biru ] [ besi ]
[ ipar ] [ bila ] [ guli ]
[ikut ] [ sila ] [ hati ]

Vokal Depan Separuh Sempit [ e ]
1. Bahagian bibir atas dan bibir bawah hendaklah dihamparkan.

2. Kemudian, hadapan lidah pula dinaikkan separuh tinggi iaitu
rendah sedikit sahaja daripada bunyi vokal /i/.
3. Lelangit lembut dan anak tekak dinaikkan dengan menutup
bahagian rongga hidung.
4. Udara dari paru-paru disalurkan keluar ke rongga mulut tanpa
menerima sebarang gangguan.
5. Bibir berada dalam keadaan terhampar
6. Bahagian pita suara dirapatkan serta digetarkan.
Contoh penggunaan [ e ]

[ekor] [kekok] [kole]
[enak] [belok] [tauge]

Vokal Depan Separuh Luas [ ε ]
1. Bunyi vokal /ε/ dapat dihasilkan melalui hadapan lidah yang

dinaikkan separuh rendah ke daerah lelangit keras, iaitu rendah
sedikit daripada cara menghasilkan bunyi vokal [ e ]
2. Lelangit lembut dan anak tekak dinaikkan untuk menutup rongga
hidung.
3. Udara dari paru-paru disalurkan keluar ke bahagian rongga mulut
dan pita suara digetarkan.
4. Bibir dihamparkan.
Contoh penggunaan [ ε ]

[εsok] [kεk] [sorε]
[εje?] [bεlok] [olε-olε]

Vokal Depan Luas [ a ]
1. Untuk menghasilkan bunyi vokal tersebut, hadapan lidah hendaklah
diturunkan serendah yang mungkin.
2. Lelangit lembut dan anak tekak dinaikkan untuk menutup bahagian
nasal.
3. Udara dari paru-paru disalurkan keluar ke bahagian rongga mulut
sambil menggetarkan pita suara.
4. Walau bagaimanapun,udara yang keluar ini tidak mengalami sebarang
halangan.
5. Bibir dalam keadaan terhampar .bunyi yang dihasilkan ialah bunyi [a].
Contoh:
[angsa] [rapi] [lupa]
[alis] [palam] [kena]

VOKAL BELAKANG
Bunyi vokal belakang ialah [ u ], [ o ] [ ɔ ] [ ɑ ]
Alat artikulasi yang terlibat ialah lidah dan lelangit

lembut.
Rongga mulut dan saiz bukaan mulut menentukan kadar

bukaan luas.
Daerah artikulasi yang terlibat ialah lelangit keras.

Vokal Belakang Sempit [ u ]
1. Vokal /u/ dihasilkan dengan cara belakang lidah dinaikkan ke daerah

lelangit lembut untuk menyempitkan bahagian rongga mulut.
2. Anak tekak dinaikkan untuk menutup rongga hidung.
3. Pita suara dirapatkan serta digetarkan.
4. Udara keluar melalui rongga mulut sambil menggetarkan pita suara.
5. Bibir dibundarkan dan bunyi yang dihasilkan ialah bunyi vokal /u/.
Contoh penggunaan vokal [u]:

[ungka] [tuba] [batu]
[ulam] [pucat] [kelu]

Vokal Belakang Separuh Sempit [ o ]
1. Bahagian belakang lidah diturunkan lebih rendah sedikit daripada

semasa menghasilkan vokal sempit [u]
2. Lelangit lembut diangkat rapat ke belakang tekak dan menutup
rongga hidung.
3. Bibir berada dalam keadaan bundar.
Contoh penggunaan vokal [o]:

[orang] [roket] [milo]
[onar] [pocong][keromo]

Vokal Belakang Separuh Luas [ ‫] כ‬
1. Belakang lidah diturunkan lebih rendah sedikit semasa

menghasilkan vokal separuh sempit [o].
2. Lelangit lembut dan anak tekak dinaikkan rapat ke belakang tekak
untuk menutup rongga hidung.
4. Bibir berada dalam keadaan bundar. Bunyi vokal yang dihasilkan
ialah vokal [‫]כ‬.
Sebagai contoh:
[‫כ‬leh] [b‫כ‬leh] [pidat‫]כ‬
[‫כ‬pera] [pr‫כ‬ton] [tomat‫]כ‬

Vokal Belakang Luas [ ɑ ]
1. Belakang lidah diletakkan paling bawah dan sejauh-jauhnya ke

belakang terus menerus.
2. Lelangit lembut diangkat rapat ke belakang tekak dan menutup

rongga hidung.
3. Udara keluar melalui rongga mulut dan menggetarkan pita suara.
4. Bibir berada dalam keadaan bundar.
Contoh penggunaan vokal [ ɑ ]
[gul ɑ] (gulai, dialek Sungai Perak)

Vokal tengah [ə]
1. Vokal tengah ini dihasilkan dengan meletakkan lidah pada lantai

rongga mulut.
2. Bibir terbuka tetapi tidak luas.
3. Udara melalui rongga mulut dan menghasilkan bunyi vokal [ə]
Contoh penggunaan:
awalan pertengahan
[əmak] [bəlah])
[əmas] [cəlah]
akhir
[manə] (mana -dialek Johor-Riau)
[bilə] (bila- dialek Johor Riau)

TOPIK 3
- ARTIKULASI KONSONAN
- ARTIKULASI DIFTONG

ARTIKULASI KONSONAN
- Konsonan ialah bunyi selain bunyi vokal.
-Konsonan terhasil apabila terdapat gangguan atau
halangan oleh alat artikulasi terhadap udara dari peparu.
-Konsonan terdiri daripada konsonan bersuara dan
konsonan tidak bersuara.
-Konsonan bersuara ialah konsonan yang terhasil
apabila tekanan udara yang keluar dari peparu
menggetarkan pita suara.
-Konsonan tidak bersuara ialah konsonan yang terhasil
apabila udara dari peparu tidak menggetarkan pita suara.
-Dalam bahasa Melayu konsonan terbahagi kepada 2 iaitu:

i Konsonan asli bahasa Melayu
ii Konsonan pinjaman
KONSONAN ASLI BAHASA MELAYU
Konsonan asli dalam bahasa Melayu ialah konsonan yang tersedia

ada dalam bahasa Melayu dan telah digunakan oleh penutur bahasa
Melayu tanpa perubahan. Terdapat 19 konsonan asli dalam bahasa
Melayu.
1. 2 konsonan letupan bibir tidak bersuara dan bersuara [ p, b ]

2. 2 konsonan letupan gusi tidak bersuara dan bersuara [ t, d ]
3. 2 letupan lelangit lembut tidak bersuara dan bersuara [ k, g ]
4. 1 konsonan hentian glotis [ ʔ ]
5. 2 konsonan letusan tidak bersuara dan bersuara [č ǰ ]
6. 2 konsonan geseran tidak bersuara iaitu geseran gusi tidak
bersuara [ s ] dan geseran glotis bersuara [ h ]
7. 1 konsonan getaran bersuara [ r ]
8. 1 konsonan sisian bersuara [ l ]
9. 4 konsonan sengau bersuara [ m, n, ɲ ŋ ]
10. 2 konsonan separuh vokal bersuara [ w ]
11. 1 konsonan separuh vokal lelangit keras bersuara [ y ]
Artikulasi konsonan dalam bahasa Melayu
Terdapat empat perkara yang perlu diambil kira bagi

mengklasifikasikan bunyi konsonan iaitu,
i. Adakah bunyi itu bersuara atau tidak bersuara.

ii. Di mana lokasi pengeluaran bunyi yang menerima
sekatan.
iii. Cara sekatan yang berlaku pada aliran udara.
iv. Cara menghasilkan bunyi tersebut.
- letupan
- letusan
- sengauan
- sisian
- geseran
- getaran.
Konsonan letupan
Terdapat tujuh bunyi konsonan letupan dalam bahasa Melayu
iaitu:
Cara Bibir Gigi-gusi Lelangit keras Lelangit lembut Pita
suara
sebutan
X suara X suara suara X suara suara X suara suara Hentian
suara glotis
Letupan
p b t d - - k g ʔ
Fon Lambang Awal Tengah Akhir
Fonetik
/p/ [p] [pulau] [dapur] [atap]
/b/ [b] [bumi] [subuh] [rəbab]
/t/ [t] [talam] [putus] [liat]
/d/ [d] [datuʔ] [padah] [kad]
/k/ [k] [kata] [bakat]
/g/ [g] [garau] [raga] [beg]
/ʔ/7/24/2012 [ʔ] - Jalalludin Ibrahim
- [anaʔ] 110
Penghasilan Bunyi Konsonan Letupan
Fon Istilah Lambang

Fonetik
/p/ - Letupan dua bibir tak bersuara [p]
/b/ - Letupan dua bibir bersuara [b]
/t/- Letupan gusi tak bersuara [t]
/d/ - Letupan gusi bersuara [d]
/k/ - Letupan lelangit lembut tak bersuara [k]

/g/ - Letupan lelangit lembut bersuara [g]
/ʔ/ - Letupan pita suara (Hentian glotis) [ʔ]
7/24/2012 Jalalludin Ibrahim

Konsonan letusan
Terdapat dua bunyi konsonan letusan dalam bahasa Melayu

iaitu:
suara
sebutan
X suara X suara suara X suara suara X suara suara
suara
Letusan - - - - č ǰ - - -

Fonetik
/c/ [ č ] [čawan] [ kača] [koč]
/j/ [ǰ] [ǰalan] [ baǰu] [ garaǰ]

Penghasilan Bunyi Konsonan Letusan
Fon Istilah Lambang

Fonetik
/c/ - Letusan lelangit keras-gusi [č]

tak bersuara
/j/ - Letusan lelangit keras-gusi [ǰ]

bersuara

Konsonan sengauan
Terdapat empat bunyi konsonan sengau dalam bahasa

Melayu iaitu:
suara
sebutan
X suara suara X suara suara X suara suara X suara suara
Sengauan
- m - n - ɲ - ŋ -
Fon Awal Tengah Akhir
Sengau dua bibir bersuara [m] /m/ [makan] [lama] [alam]
Sengau gusi bersuara [n] /n/ [ naŋka] [bina] [lapan]
Sengau lelangit keras gusi bersuara [ɲ] /ny/ [ɲoɲa] [baɲaʔ]
Sengau lelangit lembut bersuara [ŋ] /ng/ [ŋaŋa] [teŋah] [malaŋ]

Konsonan Geseran
Terdapat sembilan bunyi konsonan geseran dalam bahasa Melayu iaitu:

suara
sebutan
suara
Geseran f v s z Tengah š ž x ɣ h
Fon Lambang Awal Akhir
Fonetik
/f/ [ f ] [fikir] [ lafaz] [maaf]
/v/ [ v ] [variasi] [ novel] -
/s/ [s] [sah] [kisah] [lipas]
/z/ [ z ] [zaman] [bazar] [hafiz]
/s/ [ š ] [šubuh] [ašar] [xaš]
/kh/ [x] [xabar] [axirat] [tarix]
/gh/ [ɣ] [ɣaeb] [loɣat] [baliɣ]
/h/ 7/24/2012
[h] [hati] [lihat]Jalalludin Ibrahim
[rumah] 115
Penghasilan Bunyi Konsonan Geseran
Fon Istilah Lambang

Fonetik
/f/- Geseran gigi bibir tak bersuara [f]
/v/ - Geseran gigi bibir bersuara [v]
/s/ - Geseran gusi tak bersuara [s]
/z/ - Geseran gusi bersuara [z]
/s/ - Geseran lelangit keras tak bersuara [š]
/ž/ - Geseran lelangit keras bersuara [ž]
/kh/ - Geseran lelangit lembut tak bersuara [x]
/gh/ - Geseran lelangit lembut bersuara [ɣ]
/h/ - Geseran pita suara [h]

Konsonan Getaran
Terdapat satu bunyi konsonan getaran dalam bahasa Melayu iaitu:

suara
sebutan
suara
Getaran - - - r - - - - -
Fonetik
/r/ [ r ] [rantai] [baru] [ular]
Fon Istilah Lambang

Fonetik
/r/ - Getaran gusi bersuara [r]
Konsonan Sisian
Terdapat satu bunyi konsonan sisian dalam bahasa Melayu iaitu:

suara
sebutan
suara
Sisian - - - l - - - - -
Fonetik
/l/ [ l ] [lantai] [balam] [kesal]
Fon Istilah Lambang

Fonetik
/r/ - Sisian gusi bersuara [l]
Konsonan Separuh Vokal
Terdapat dua bunyi konsonan separuh vokal iaitu:

suara
sebutan
suara
Separuh
vokal
- w - - - y - - -
Fonetik
/w/ [w] [wayaŋ] [kawan] -
/y/ [ y ] [ yaŋ] [tayaŋ] -
Fon Istilah Lambang

Fonetik
/w/ - Separuh vokal dua bibir bersuara [w]
/y/ - Separuh vokal lelangit keras bersuara
Jalalludin Ibrahim
[ y ]119
Konsonan letupan dua bibir tidak bersuara [p].
1. Dua bibir ditemukan untuk menghalang sepenuhnya udara dari

paru-paru yang keluar ke rongga mulut.
2. Lelangit lembut dan anak tekak dinaikkan rapat ke belakang
rongga tekak supaya udara tidak dapat keluar melalui rongga
hidung. Pita suara direnggangkan.
3. Udara daripada paru-paru disalurkan melalui rongga mulut dan
dibiarkan, tersekat di bahagian belakang rapatan dua bibir itu.
4. Sekatan udara itu dilepaskan, dengan serta-merta tanpa
menggetarkan pita suara. Bunyi
yang dihasilkan ialah letupan dua
bibir tak bersuara [ p ].
Sebagai contoh:
[palu] [sampah] [malap]
[pədang] [səpah] [kəjap]

Konsonan letupan dua bibir bersuara [b].
1. Dua bibir ditemukan untuk menghalang sepenuhnya udara dari
paru-paru yang keluar ke rongga mulut.
2. Lelangit lembut dan anak tekak dinaikkan rapat ke belakang
rongga tekak supaya udara tidak dapat keluar melalui rongga
hidung. Pita suara dirapatkan.
3. Udara daripada paru-paru disalurkan melalui rongga mulut
dengan menggetarkan pita suara dan tersekat sepenuhnya di
bahagian belakang rapatan dua bibir itu.
4. Sekatan udara itu dilepaskan dengan serta-merta. Bunyi yang
dihasilkan ialah letupan dua bibir
bersuara [ b ].
Sebagai contoh:
[batu] [lumba] [kəlab]
[balu] [labu] [maktab]

Konsonan letupan gusi tidak bersuara [ t ].
1. Hujung lidah dirapatkan pada gusi untuk membuat sekatan penuh
pada arus udara yang keluar dari paru-paru ke rongga mulut.
2. Lelangit lembut dinaikkan, rapat ke belakang rongga tekak untuk

menutup rongga hidung supaya udar tidak boleh keluar melaluinya.
3. Pita suara dibuka.Udara dari paru-paru disalurkan melalui rongga

mulut dan dibiarkan, di bahagian belakang pertemuan di antara
hujung lidah dengan gigi-gusi itu.
4. Sekatan udara itu dilepaskan dengan serta-merta tanpa menggetarkan

pita suara. Bunyi yang dihasilkan ialah letupan gusi tak bersuara [ t ].
Sebagai contoh:
[təbu] [satu] [səlat]
[tabur] [kətum] [pəlat]

Konsonan letupan gusi bersuara [ d ].
1. Hujung lidah dirapatkan pada gusi untuk membuat sekatan penuh
pada arus udara yang keluar dari paru-paru ke rongga mulut.
2. Lelangit lembut dinaikkan, rapat ke belakang rongga tekak untuk
menutup rongga hidung supaya udar tidak boleh keluar melaluinya.
3. Pita suara dirapatkan.Udara dari paru-paru keluar dengan
menggetarkan pita suara ke rongga mulut dan tersekat sepenuhnya
pada gusi.
4. Sekatan udara itu dilepaskan dengan serta-merta.Bunyi yang
dihasilkan ialah letupan gusi bersuara [ d ].
Sebagai contoh:
[datuk] [sədut] [salad]
[diari] [sədar] [nomad]

Huruf Konsonan Asli Bahasa Melayu
Terdapat 18 jenis konsonan asli bahasa Melayu iaitu:

sebutan suara
X suara suara X suara suara X suara suara X suara suara Hentian
glotis
Letupan
p b t d - - k g -
Letusan - - - - c j - - -
Sengau
- m - n - ny - ng -
Geseran
- - s - - - - - h
Getaran
- - - r - - - - -
Sisian
- - - l - - - - -
Separuh
vokal
- w - - - y - - -

Lambang Fonetik Konsonan Asli Bahasa Melayu

sebutan suara/
Glotis
glotis
Letupan
p b t d - - k g -
Letusan
- - - - č ǰ - - -
Sengau
- m - n - ɲ - ŋ -
Geseran
- - s - - - - - h
Getaran
- - - r - - - - -
Sisian
- - - l - - - - -
Separuh
vokal - w - - - y - - -
Lambang Fonetik Konsonan Bahasa Melayu
Terdapat 26 jenis konsonan bahasa Melayu iaitu:

sebutan suara/
Glotis
glotis
Letupan
p b t d - - k g ʔ
Letusan
- - - - č ǰ - - -
Sengau
- m - n - ɲ - ŋ -
Geseran
f v s z š ž x ɣ h
Getaran
- - - r - - - - -
Sisian
- - - l - - - - -
Separuh
vokal
7/24/2012
- w - - -
Jalalludin Ibrahim
y - - -
126
ARTIKULASI DIFTONG
Bunyi diftong ialah bunyi geluncuran.
Bunyi ini dihasilkan dengan geluncuran dua bunyi vokal, iaitu dari satu
bunyi vokal yang pertama, menggeluncur ke bunyi vokal yang kedua.
Terdapat tiga bunyi vokal yang dilafazkan secara secara berturut-turut

(ai, au, oi).
Lafaz bunyi vokal yang pertama lebih lantang berbanding dengan bunyi
vokal yang kedua.
-Diftong ialah urutan vokal-vokal yang salah satunya terdiri daripada

vokal penuh dan yang lainnya ialah geluncuran.
-Diftong ialah gabungan dua bunyi vokal yang disebut secara berterusan
(dalam satu hembusan nafas) dan semasa menghasilkannya terdapat
ciri geluncuran.
-Huruf diftong dieja dengan gabungan dua huruf vokal yang dilafazkan
sebagai bunyi geluncuran.
Terdapat 3 bunyi diftong bahasa Melayu iaitu:
Jenis diftong Kedudukan Diftong
Awal Tengah Akhir
/ai/ /aiskrim/ /ghairah/ /pandai/
/aising/ /khairat/ /keldai/
/au/ /aurat/ /daulat/ /kalau/
/audio/ /tauliah/ /pukau/
/oi/ - /boikot/ /amboi/
/kaloi/

Artikulasi Diftong
Artikulasi diftong [ai ]
1. Vokal depan luas lalu digeluncurkan ke arah vokal
depan sempit.
2. Keadaan bibir daripada keadaan yang biasa kepada
keadaan yang terhampar. Sebagai contoh:
[aising] [hairan] [belai]
[aikido] [kailan] [kedai]

Artikulasi diftong [ au ]
1. Vokal depan luas lalu digeluncurkan ke arah vokal

belakang sempit.
2. Keadaan bibir daripada keadaan yang biasa kepada
keadaan yang bundar. Sebagai contoh:
[audio] [maulana] [pulau]
[aurat] [saudara] [relau]

Artikulasi diftong [oi ]
1. Vokal belakang separuh sempit lalu digeluncurkan ke

arah vokal depan sempit.
2. Keadaan bibir daripada keadaan yang bundar kepada
keadaan yang terhampar. Sebagai contoh:
pertengahanakhiran
[boikot] [kaloi]

TOPIK 4
HURUF-HURUF DALAM
BAHASA MELAYU

HURUF-HURUF DALAM BAHASA MELAYU
Terdapat 24 fonem atau bunyi yang diberi

lambang dalam bahasa Melayu, iaitu:
-6 fonem vokal
-18 fonem konsonan

HURUF-HURUF VOKAL DALAM BAHASA MELAYU
-Terdapat 5 huruf vokal & 6 fonem vokal dalam bahasa

Melayu
5 huruf vokal - a e i o u
6 fonem vokal - /a/ /e/ /ə/ /i/ /o/ /u/
No. Fonem Lambang Lambang Lambang

Fonetik Huruf Kecil Huruf Besar
1 /a/ [a] a A
2 /e/ [e] e E
3 /ə/ [ə] e E
4 /i/ [i] i I
5 /o/ [o] o O
6 /u/ [u] u U
Huruf vokal
HURUF FONEM LAMBANG HURUF FONEM LAMBANG

FONETIK FONETIK
i /i/=eee [i] i /i/=ee’h [i]
o /o/=iii [o] o /o/=ooo [o]
u /u/=e [u] u /u/=uuu [u]

HURUF-HURUF KONSONAN ASLI DALAM BAHASA MELAYU
No. Huruf Lambang Lambang Lambang

Fonetik/Fonemik Huruf Kecil Huruf Besar
1 /b/ [b] b B
2 /c/ [č] c C
3 /d/ [d] d D
4 /g/ [g] g G
5 /h/ [h] h H
6 /j/ [ǰ] j J
7 /k/ [k] k K
8 /l/ [l] l L
9 /m/ [m] m M
HURUF-HURUF KONSONAN ASLI DALAM BAHASA MELAYU
No. Huruf Lambang Lambang Lambang

Fonetik/Fonemik Huruf Kecil Huruf Besar
10 /n/ [n] n N
11 /ŋ/ [ŋ] ng Ng
12 /ɲ/ [ɲ] ny Ny
13 /p/ [p] p P
14 /r/ [r] r R
15 /s/ [ s] s S
16 /t/ [t] t T
17 /w/ [w] w W
18 /y/ [y] y Y
Jenis-jenis konsonan
Terdapat 18 konsonan asli dalam bahasa Melayu
HURUF FONEM LAMBANG HURUF FONEM LAMBANG
FONETIK FONETIK
b /b/ =beh [b] n /n/ =neh [n]
c /c/ =ceh [č] ng /ng/ =ngeh [ng]
d /d/ =deh [d] ny /ny/ =nyeh [ny]
g /g/ =geh [g] p /p/ =peh [p]
h /h/ =heh [h] r /reh/ =reh [r]
j /j/ =jeh [ǰ] s /s/ =seh [s]
k /k/ =keh [k] t /t/ =/teh/ [t]
L /l/ =leh [l] w /w/ =weh [w]
m /m/ =meh [m] y /y/ =yeh [y]

TABURAN KONSONAN ASLI BAHASA MELAYU
Kedudukan Konsonan Awal Tengah Akhir
Konsonan
p peri lipas malap
b bisu sabit -
t turi atas ulat
d dari lidi -
k kari akar tapak
g gari agar -
c curi acar -
j jari ajar -
m malu ramas malam
n nasi panas telan
ny nyaris banyak -
ng ngilu angan pisang
s sapu kisar kapas
h helang bahan sudah
r rayu baran tikar
l lagu balas bantal
w wangi awan -
y yang bayi -

KONSONAN PINJAMAN
• Akibat pertembungan bahasa Melayu dengan bahasa-bahasa yang

lain terutamanya bahasa Arab dan bahasa Inggeris, maka bahasa
Melayu telah mengalami proses peminjaman bunyi bahasa.
• Bunyi bahasa ini dipinjam untuk menampung kemasukan sekian

banyak bentuk kata pinjaman untuk memperkaya khazanah
perbendaharaan kata bahasa Melayu.
• Terdapat 10 konsonan pinjaman dalam bahasa Melayu. Semuanya

dipinjam daripada bahasa Arab dan Inggeris dan merupakan
fonem konsonan geseran.
• Daripada 10 fonem pinjaman ini, 9 dipinjam daripada bahasa Arab

dan satu daripada bahasa Inggeris iaitu fonem /v/.
Konsonan sy dipinjam lebih awal daripada bahasa Arab,
kemudian huruf bagi mengeja perkataan pinjaman
daripada bahasa Inggeris yang mempunyai bunyi
tersebut, seperti skuasy.
Huruf ain (`) seperti dalam ma’na digantikan dengan

huruf k. Ejaan perkataan ma`na menjadi makna.
Huruf ì (ìlmu), à(àlam), ù(ùmur) digugurkan.
Ejaan nama `Àbdullah, Saòdah, NorÀini, Àbdul Qadir

sudah ditiadakan tanda ( ` ) menyebabkan sebutan nama
berubah.

Konsonan Pinjaman dalam Bahasa Melayu
Huruf Fonem Huruf Awal Tengah Akhir Sumber

Arab
f /f/ ‫ف‬ fikir tafsir maaf Arab
v /v/ ‫ۏ‬ vot novel - Inggeris
s /θ/ ‫ث‬ selasa misal bahas Arab
d / / ‫ض‬ darab kadi haid Arab
z /z/ ‫ز‬ zaman lazim - Arab
sy /š/ ‫ش‬ syarat asyik skuasy Arab
z /ž/ ‫ظ‬ zalim uzur lafaz Arab
kh /x/ ‫خ‬ khabar akhir tarikh Arab
gh /ɣ/ ‫غ‬ ghaib loghat baligh Arab
` / ‫ع‬ ìlmu ni`mat tama` Arab
Huruf Gabung
Ada sembilan huruf gabung yang digunakan dalam sistem

ejaan lama, iaitu: kh, gh, ny, ng, sh, ch, dz, dh dan th.
Empat daripadanya dikekalkan iaitu : kh, gh, ny dan ng.
Pengubahsuaian huruf gabung:
sh – sy ch – c
dz – z dh – d
th -- s

Huruf-huruf Gabung
Fonem Huruf lama dan Huruf baharu Perubahan

contoh dan contoh
/x/ kh (khabar) kh (khabar) digraf kekal
/ɣ/ gh (ghaib) gh (ghaib) digraf kekal
/ɲ/ ny (nyamok) ny (nyamuk) digraf kekal

/ŋ/ ng (ngilu) ng (ngilu) digraf kekal
/š/ sh (sharat) sy (syarat) h ditukar kepada y
/č/ ch (bacha) c (baca) c dikekalkan
/ž/ dz (dzalim) z (zalim) z dikekalkan
/ / dh (dharab) d (darab) d dikekalkan
/θ/ th (misal) s (misal) th ditukar kepada s

• Walaupun pada umumnya, bunyi-bunyi
pinjaman ini masih jelas digunakan dalam
bentuk ujaran, namun bunyi-bunyi seperti th,
dz atau dh, sh dan q kini masing-masing telah
ditukar menjadi s, z atau d, sy dan k mengikut
sistem ejaan Rumi baharu.

Contoh-contoh :
• th » s : - mithal - misal
Thalatha - Selasa
thalji - salji
• dz » z : - dzat - zat
dzikir - zikir
adzan - azan
• dh » d : - dhaif - daif
dhobi - dobi
hadhir - hadir

• sh » sy : - sharat - syarat
shaitan - syaitan
masharakat - masyarakat
• q » k : - qadhi - kadi
maqam - makam
aqiqah - akikah
• Perkataan yang tergolong sebagai istilah keagamaan

yang berkait dengan akidah dan al-Quràn, bunyi-
bunyi asal dikekalkan ejaannya.
- Quràn
- qari
- thani
- fasakh
TUGASAN KUMPULAN
Nyatakan cara penghasilan bunyi-bunyi yang berikut:
Kumpulan 1 : Bunyi vokal tengah [ ə ]
Kumpulan 2 : Bunyi konsonan sengau dua bibir bersuara

[m]
Kumpulan 3 : Bunyi konsonan geseran gusi tidak bersuara

[s]
Kumpulan 4: Bunyi konsonan getaran gusi bersuara [r]
Kumpulan 5 : Bunyi konsonan sengau lelangit lembut [ ŋ ]

Topik 12
FONEM SUPRASEGMENTAL
DALAM BAHASA MELAYU
- Maksud Prosodi dan Kelantangan -

Suara
- Tekanan, Nada
- Jeda, Panjang Pendek

MAKSUD PROSODI
Prosodi ialah pola tekanan dan intonasi dalam sesuatu

bahasa. (Kamus Dewan Edisi Keempat)
Kajian tentang irama, tekanan, dan nada dalam pertuturan

(Wikipedia Bahasa Melayu)
Prosodi ialah segala perkara yang berkaitan bentuk bunyi

bahasa yang dapat didengar di telinga, iaitu yang tidak
dapat dijelaskan hanya dengan melihat simbol-simbol
tulisan.(Siti Hajar Abdul Aziz)
Prosodi berfokus pada ujaran (ucapan) yang berkaitan

dengan intonasi dan rima. .(Siti Hajar Abdul Aziz)

CIRI-CIRI PROSODI
i. Tona
ii. Tekanan
iii. Intonasi
iv. Mora
v. Jeda

Tona
Tona ialah tinggi rendah suara yang boleh membezakan makna
sesuatu perkataan. Bahasa-bahasa Sino-Tibetan seperti bahasa
Cina, Thai dan Burmese merupakan bahasa tona.
Contoh:
[ma] dalam bahasa Cina mempunyai erti yang berbeza-beza jika
dituturkan dengan nada yang berbeza-beza
Tona datar ‾ [ma] ‘ibu’ -
Tona meninggi ’ [ma] ‘guni’ [mai]
‘menanam’
Tona turun ˜ [ma] ‘kuda’ [ma i]
naik ‘membeli’
Tona menurun ′ [ma] ‘marah’ [mai] ‘menjual’
Dalam contoh di atas, ternyata setiap unsur tona itu

bertaraf fonem: /‾/, /’/, /˜/, /′/
Tekanan
Tekanan merupakan ciri / fitur linguistik yang penting
dan boleh membezakan perkataan-perkataan dan frasa-
frasa apabila diletakkan di tempat berbeza.
Contoh:
`black bird = sejenis burung
black `bird = burung berwarna hitam
èxport = perbuatan mengeksport
ex`port = benda yang dieksport
`White House = nama rumah
white `house = rumah yang berwarna putih
Tekanan boleh dibahagikan kepada dua iaitu keras dan
lembut. Tekanan yang keras selalunya diikuti oleh nada
(suara) yang tinggi dan kepanjangan yang lebih.
Intonasi
Intonasi ialah pola perubahan nada disebabkan oleh unsur-

unsur tertentu apabila seseorang itu bercakap dalam ujaran
yang bersambung-sambung.
Nada (pitch) adalah tinggi rendah penyuaraan.
Dalam percakapan kita sehari-hari, nada suara kita jarang-

jarang mendatar, tetapi sebaliknya berbeza, adakalanya
meninggi dan adakalanya merendah.
Satu ciri utama pertuturan manusia ialah sifat nada suara

yang sentiasa berubah-ubah yang mencerminkan maksud
isi percakapan kita tatkala bercakap.

Contoh:
4 3
Ayat penyata: Pegawai itu pengurus. (2-4-2-3)
2 2
4 3 4
Ayat tanya : Pegawai itu pengurus? (2-4-3-4)
2
3
Ayat perintah : Masuk! (2-3)
2
3
Ayat songsang : Comel kucing itu. (2-3-1)
2 1

Mora
Bunyi-bunyi bahasa berbeza dari segi panjang pendeknya.
Bunyi diftong lebih panjang daripada bunyi vokal penuh.
Panjang pendek bunyi ditandakan dengan mora iaitu:

: satu mora
: : dua mora
. setengah mora
Dalam bahasa Arab, panjang pendek bunyi disebut “harkat”
Pada umumnya, bunyi-bunyi vokal, konsonan sengau,

geseran, sisian dan getaran boleh dipanjangkan.

Persendian (Jeda)
Persendian(jeda) ialah pemisah antara unsur-unsur

linguistik, iatu perkataan dan ayat. Terdapat 4 jenis
sendi iaitu:
i. Sendi segaris /
ii. Sendi dua garis //
iii. Sendi silang ganda #
iv. Sendi silang +
Sendi segaris /
Sendi ini terdapat apabila nada pengucapan adalah
mendatar. Gunanya adalah untuk menandakan
peralihan antara satu kata dengan kata yang lain.
Contoh:
dia / datang
dia / belum / pergi
Sendi dua garis //
Sendi ini berlaku apabila terdapat peralihan disebabkan
terdapatnya nada yang meninggi atau menurun dan
menunjukkan ujaran itu akan diikuti oleh ujaran yang lain.
Sendi dua garis ini bukanlah kesenyapan yang penuh.
Contoh:
buku // itu
Ali // Ahmat // dan // Abu // semuanya // datang
mahu // makan // sate // ayam
Sendi silang ganda

Sendi ini mendapat kesenyapan 100%. Apabila memulakan
dan mengakhiri sesuatu ujaran, hendaklah ditandakan
dengan tanda silang ganda ini.[ #...................#].
Hal ini menunjukkan sebelum ayat/ujaran itu dituturkan,
terdapat kesenyapan 100%, begitu juga pada akhir ayat /
ujaran
7/24/2012 tersebut. Jalalludin Ibrahim 158
Sendi silang +
Sendi silang ini berfungsi untuk menandakan batas /

sempadan antara suku kata atau pun kata untuk
menentukan makna.
Contoh:
[ beribu ] [ber + ibu]
[kerani] [ke + rani]

ARTIKULASI TAMBAHAN / KOARTIKULASI
Sebutan tambahan yang terjadi akibat daripada pengaruh

penyebutan sesuatu bunyi tertentu.
Koartikulasi ialah konsonan yang dihasilkan dengan dua

daerah artikulasi secara serentak.

Sewaktu menyebutkan bunyi tertentu, terjadi juga
sebutan tambahan secara sampingan kerana dalam
proses penyebutan sesuatu bunyi, beberapa alat
artikulasi turut terlibat misalnya bibir, rongga hidung,
lelangit keras dan rengkung, sehingga berlakunya
artikulasi tambahan seperti:
i. pembibiran (labialisasi)
ii. pengglotisan (glotalisasi)
iii. penyengauan (nasalisasi)
iv. penglelangitkerasan (palatalisasi)

Pembibiran / Labialisasi
-Pembibiran merupakan artikulasi tambahan yang berlaku pada bunyi

semasa mengujarkan bunyi vokal belakang [u] dan [o].
-Pembibiran turut dikenali sebagai labialisasi
-Pembibiran berlaku dengan pembundaran bibir sebelum mengujarkan

bunyi vokal belakang.
-Pembibiran ditandakan dengan lambang [w].
- Mana-mana perkataan yang mempunyai vokal [u] selepas konsonan,

tanda pembibiran haruslah diletakkan sebelum bunyi konsonan
tersebut.
- Contoh penggunaan pembibiran dalam perkataan bahasa Melayu:
[#wkuniŋ#] [#wtulaŋ# ] [#sewruliŋ#] [#wlubaŋ#]

Pengglotisan (glotalisasi)
Pengglotisan berlaku sebelum penyebutan bunyi vokal.
Glotalisasi atau pengglotalisasi berlaku pada awal bunyi

vokal dalam satu-satu perkataan ataupun ayat yang
dimulakan dengan perkataan yang mempunyai huruf vokal
di depan.
Alat artikulasi ini mengambil sedikit masa untuk melafazkan

bunyi vokal tersebut sebelum mengujarkannya.
Hal ini mengakibatkan udara terhenti sebentar pada glotis

semasa menyebut bunyii perkataan tersebut. Simbolnya
ialah [ʔ].

-Selain itu, glotalisasi turut terjadi antara dua vokal yang
berdekatan dalam perkataan.
-Udara terhenti seketika pada glotis semasa kita menyebut

bunyi vokal pertama sebelum menyebut bunyi vokal
seterusnya.
-Glotalisasi pada deretan vokal tengah perkataan

ditandakan dengan simbol [ˀ ]. Contoh-contoh
pengglotisan adalah seperti berikut:

Awal perkataan/ayat
[#ʔawal#], [#ʔazam#], [#ʔekor#] [#ʔabaɳ tidur#]
Tengah-tengah perkataan
[#saˀat#], [#faˀedah#], [#keǰayaˀan#], [#sapaˀan#]
Penyengauan (nasalisasi)
-Penyengauan berlaku pengaruh daripada proses penyebutan bunyi
perkataan yang mengandungi konsonan sengau yang diikuti oleh vokal.
- Semasa menyebutkan bunyi sengau, misalnya [ m, n, ŋ, ɲ] seperti dalam

perkataan malam, nasi, nyamuk dan, mengantuk .
- Pengaruh dalam bunyi [ m, n, ŋ, ɲ] merebak pada bunyi vokal.
- Rongga hidung tidak sempat ditutup sepenuhnya semasa menyebut

bunyi vokal dalam perkataan tersebut.
-Lambang penyengauan ditanda dengan lambang [ ~ ]
Contoh:
~
[#mãkãn#] [#nãŋka#] [#ɲãɲi#] [#mǝŋant ɔʔ#]
Penglelangitkerasan (palatalisasi)
-Penglelangitkerasan atau palatalisasi berlaku akibat

proses penghasilan bunyi lelangit keras.
-Penglelangitkerasan terhasil terhasil sebelum bunyi

letusan lelangit keras [ č ] dan [ ǰ ].
- Lambang yang digunakan ialah [^] di bawah atau [ ǰ ] di sebelah

kanan atas lambang fonetik konsonan berkenaan.
Contoh:
[#pun ǰča#] [#mãnǰ ǰa#]
[#sǝnǰ ǰa#] [#bǝlanǰ ǰa#]

TRANSKRIPSI
-Transkripsi ialah penulisan dalam bentuk lambang-lambang fonetik

daripada lambang-lambang tulisan huruf biasa.
-Transkripsi juga menurunkan lambang-lambang bunyi sebutan

ke dalam lambang-lambang fonetik dengan setepat mungkin mengikut
sebutan sebenar penutur satu-satu bahasa.
- Dalam transkripsi fonetik, satu lambang digunakan untuk mewakili

satu bunyi yang diucapkan.
- Terdapat dua jenis transkripsi iaitu:
i. Transkripsi fonetik
ii. Transkripsi fonemik

TRANSKRIPSI FONETIK
Transkripsi fonetik juga dikenali sebagai transkripsi sempit.
Lambang yang setepat-tepatnya (terperinci) dengan bunyi yang

diucapkan atau tulisan yang dipindahkan ke dalam transkripsi fonetik
tersebut.
Lambang-lambang koartikulasi seperti lambang pembibiran [ w ],

penyengauan (nasalisasi) [ ~ ], pengglotisan (glotalisasi) [ ˀ ] dan
penglelangitkerasan [ ǰ ].
Segala bunyi segmental dan segala jenis koartikulasi dan juga ciri-ciri
suprasegmental yang ditumpanginya.
Contoh :
[#buwku iwtu di atas meǰǰa#]

TRANSKRIPSI FONEMIK
-Transkripsi fonemik juga disebut sebagai transkripsi luas.
- Mencatatkan bunyi-bunyi bahasa yang diucapkan dengan

cara yang lebih luas, iaitu dengan menggunakan fonem-
fonem yang terdapat dalam satu-satu bahasa itu secara
umum dan mudah.
- Transkripsi fonemik tidak menulis lambang-lambang

transkripsi fonetik dengan terperinci dan tidak
menggunakan ciri-ciri koartikulasi atau ciri-ciri
suprasegmental.
Contoh:
[#buku itu di atas meǰa#]

LATIHAN
Tulis perkataan-perkataan berikut dalam bentuk transkripsi
foenetik
kurang
itik
taat
masin
puncak
kota
panjat
nganga
kaedah
1/7/22 JALALLUDIN IBRAHIM

LATIHAN
ULANG KAJI
FONETIK &
FONOLOGI

FONOLOGI
Jawap soalan-soalan berikut berdasarkan pilihan jawapan
yang diberikan: fonetik, fonem, artikulator, fonologi, fonemik
No Soalan Jawapan
1 Bidang yang mengkaji bunyi-bunyi bermakna
yang diucapkan melalui mulut manusia.
2 Kajian tentang bunyi-bunyi ujaran
(pengucapan) yang dihasilkan melalui organ
.atau anggota tubuh manusia
3 Unit bunyi terkecil yang boleh membezakan
.makna
4 Bidang yang mengkaji fungsi atau struktur
.bunyi bahasa itu
5 Organ yang menghasilkan bunyi bahasa

FONOLOGI
yang diberikan: bunyi bahasa, konsonan, pertuturan,
alat artikulasi, bunyi-bunyi bermakna,
No Soalan Jawapan
6 Fonologi ialah bidang yang mengkaji ________
7 Bunyi yang bermakna dikenali sebagai
____________ .
8 Bunyi bahasa ialah bunyi-bunyi bermakna yang
dihasilkan oleh _____________.
9 ______________ ialah bunyi bermakna yang
diucapkan oleh manusia.
10 Bunyi _____________ terhasil apabila terdapat
gangguan atau halangan oleh alat artikulasi
terhadap udara dari peparu.
JALALLUDIN IBRAHIM
FONOLOGI
yang diberikan: fonetik, fonem, artikulator, fonologi, fonemik
No Soalan Jawapan
1 Bidang yang mengkaji bunyi-bunyi bermakna fonemik
2 Kajian tentang bunyi-bunyi ujaran fonetik
(pengucapan) yang dihasilkan melalui organ
.atau anggota tubuh manusia
3 Unit bunyi terkecil yang boleh membezakan fonem
makna.
4 Bidang yang mengkaji fungsi atau struktur Fonologi
.bunyi bahasa itu
5 Organ yang menghasilkan bunyi bahasa artikulator
FONOLOGI
yang diberikan: bunyi bahasa, konsonan, pertuturan,
alat artikulasi, bunyi-bunyi bermakna,
No Soalan Jawapan
6 Fonologi ialah bidang yang mengkaji ________ bunyi-bunyi
yang diucapkan melalui mulut manusia. bermakna
7 Bunyi yang bermakna dikenali sebagai bunyi bahasa
____________ .
8 Bunyi bahasa ialah bunyi-bunyi bermakna yang alat artikulasi
dihasilkan oleh _____________.
9 ______________ ialah bunyi bermakna yang Pertuturan
diucapkan oleh manusia.
10 Bunyi _____________ terhasil apabila terdapat konsonan
gangguan atau halangan oleh alat artikulasi
terhadap udara dari peparu.
JALALLUDIN IBRAHIM
Teliti jadual di bawah.
Daerah Sebutan
Cara Bibir Gigi-gusi Lelangit keras Lelangit lembut Glotis
sebutan
X suara suara X suara suara X suara suara X suara suara
Letupan
p b t d - - k g -
Letusan - - - - c j - - -
Hentian
- - - - - - - - ʔ
Sengau
- m - n - ny - ng -
Geseran - - s - - - - - h
Getaran
- - - r - - - - -
Sisian - - - l - - - - -
Separuh
vokal 1/7/22
- w - - -
JALALLUDIN IBRAHIM y - - -
Pilih konsonan bagi keterangan-keterangan yang berikut:
m, b, g, s, l, r, ng, t, w, ?
.No Soalan Jawapan
1 konsonan letupan dua bibir bersuara
2 konsonan getaran bersuara
3 .konsonan hentian glotis
4 .letupan gusi tak bersuara
5 letupan lelangit lembut bersuara
6 .geseran gusi tak bersuara
7 sisian gusi bersuara
8 sengauan dua bibir bersuara
9 sengauan lelangit lembut bersuara
10
1/7/22
.separuh vokal dua bibir bersuara
JALALLUDIN IBRAHIM
Pilih lambang fonetik bagi keterangan-keterangan yang
berikut: m, b, g, s, l, r, ng, t, w, ?
.No Soalan Jawapan
1 konsonan letupan dua bibir bersuara b
2 konsonan getaran bersuara r
3 .konsonan hentian glotis ?
4 .letupan gusi tak bersuara t
5 letupan lelangit lembut bersuara g
6 .geseran gusi tak bersuara s
7 sisian gusi bersuara l
8 sengauan dua bibir bersuara m
9 sengauan lelangit lembut bersuara ng
10
1/7/22
.separuh vokal dua bibir bersuara
JALALLUDIN IBRAHIM
w
Lengkapkan jadual bunyi vokal di bawah
Kedudukan Depan Tengah Belakang

Lidah
Sempit u
i
Separuh sempit o
e e (ə)
Separuh luas Ɛ e (ə) Ɔ
Luas
a

PENYEBUTAN KATA
i. Sebutan bagi setiap perkataan dalam Sistem Ejaan
Baru berdasarkan sistem sebutan baku.
ii. Sebutan baku ialah sebutan mengikut fonemik

(bunyi) yang berdasarkan ejaan.
iii.Kata-kata diucapkan sebagaimana yang dieja dan

tidak ada huruf yang senyap.
iv.Setiap huruf dilafazkan menurut nilai bunyi dalam

bahasa Melayu.
1/7/22 JALALLUDIN IBRAHIM IPGKTAA

Secara mudah, sistem ejaan dan sebutan dalam
bahasa Melayu berdasarkan prinsip fonemik,
iaitu
"sebut sebagaimana yang dieja,
eja sebagaimana yang disebut,
dan
tiada huruf yang disenyapkan".

Fonem merujuk kepada sebutan setiap aksara, sama
ada vokal (a, e, i, o, u) dan konsonan.
Contoh:
"ada", bukan "ade"?
Pernahkah anda menyebut
ande (untuk anda),

bece (untuk beca),
bole (untuk bola),
pole (untuk pola),
tuale (untuk tuala),
wanite (untuk wanita).
PENYEBUTAN KATA
a)Penyebutan vokal
b)Penyebutan diftong
c)Penyebutan gugus konsonan
d)Penyebutan kata terbitan
e)Penyebutan kata pinjaman bahasa Inggeris
f) Penyebutan kata pinjaman bahasa Arab
Penyebutan Vokal /a/
i. Penyebutan vokal /a/ hendaklah dilafazkan dengan bunyi [a]
pada posisi mana-mana pun sama ada pada bentuk terbuka
atau tertutup, di tengah atau di akhir.
Contoh:
Perkataan Sebutannya
saudara [saudara] bukannya [saudarǝ]
jumpa [jumpa] bukannya [jumpǝ]
rupa [rupanya] bukannya [rupǝnyǝ]
ganda [ganda] bukannya [gandǝ]
adapun [adapun] bukannya [adǝpun]
Penyebutan Vokal /e/ taling
Vokal e taling hendaklah dilafazkan dengan bunyi [e] pada
posisi mana pun.
Contoh:
besok [besoʔ] bukannya [bƐsoʔ]
conteng [conteŋ] bukannya [contƐŋ]
benteng [benteŋ] bukannya [bƐntƐŋ]
seekor [sǝekor] bukannya [sǝƐkor]
kekok [kekoʔ] bukannya [adǝpun]

Penyebutan Vokal /e/ pepet
Vokal e pepet hendaklah dilafazkan dengan bunyi [ǝ] pada
posisi mana pun.
Contoh:
belum [bǝl‫כ‬m] bukannya [bǝlᴐm]
merekah [mǝrǝkah] bukannya [mǝrekah]
menteri [mǝntǝri] bukannya [mentǝri]
benih [bǝnih] bukannya [benih]
sembelih [sǝmbǝlih] bukannya [sembelih]

Penyebutan Vokal /i/
Vokal i hendaklah dilafazkan dengan bunyi [i] pada posisi mana
pun.
Contoh:
pilih [pilih] bukannya [pileh]
hilang [hilaŋ] bukannya [helaŋ]
belimbing [belimbiŋ] bukannya [belembeŋ]
tiup [tiup] bukannya [teup]
perigi [pәrigi] bukannya [peregi]

Penyebutan Vokal /o/
Vokal i hendaklah dilafazkan dengan bunyi [i] pada posisi mana
pun.
Contoh:
botol [botol] bukannya [b‫כ‬t‫כ‬l]
kotor [kotor] bukannya [k‫כ‬t‫כ‬r]
borong [boroŋ] bukannya [b‫כ‬r‫כ‬ŋ]
kelompok [kelompoʔ] bukannya [kel‫כ‬mp‫כ‬ʔ]
otot [otot] bukannya [‫כ‬t‫כ‬t]

Penyebutan Vokal /u/
Vokal /u/ hendaklah dilafazkan dengan bunyi [u] pada posisi
mana pun.
Contoh:
ulat [ulat]
tuju [tuju]
pulih [pulih]
tulis [tulis]
usik [usiʔ]

PENYEBUTAN DIFTONG
Diftong /ai/, /au/ dan /oi/ hendaklah dilafazkan dengan satu
kesatuan bunyi pada posisi mana pun.
Contoh:
/ai/ - ce/rai pan/dai bai/du/ri
/au/ - pu/lau sau/da/ra mer/bau
/oi/ - am/boi se/poi ka/loi

PENYEBUTAN GUGUS KONSONAN
Gugus konsonan hendaklah dilafazkan sepenuhnya pada posisi

mana pun.
Contoh:
tra / ge / di
in / trin / sik
ab / strak
am / bu / lans
re / krut

PENYEBUTAN KATA TERBITAN
Kata terbitan hendaklah dilafazkan mengikut pola pemisah suku
kata yang berdasarkan pola ejaan KV, VK atau KVK. Contoh:
Kata terbitan imbuhan awalan :

ber/ca/kap, me/nge/pos, se/e/kor
Kata terbitan imbuhan akhiran :

la/ri/an, ma/sa/kan pe/nu/hi
Kata terbitan imbuhan apitan :

per/ta/ha/nan pen/je/la/san ke/can/ti/kan

PENYEBUTAN KATA SERAPAN BAHASA INGGERIS
Penyebutan bagi kata pinjaman hendaklah disesuaikan

dengan sistem bunyi bahasa Melayu iaitu memberikan
nilai bunyi bagi setiap huruf, sesuai dengan fonem yang
Dilambangkannya.
Sistem ejaan telah menetapkan bahawa sebutan untuk

kata pinjaman daripada bahasa Inggeris hendaklah
menurut nilai bunyi bahasa Melayu, iaitu bunyi setiap
huruf dilafazkan sesuai dengan bunyi huruf bahasa
Melayu.

Contoh:
Bahasa Melayu Sebutan

April /april/ bukan /ép-ral/
industri /industri/ bukan /in-das-tri/
nasional /na-si-o-nal/ bukan /né-sye-nal/

radio /ra-di-o/ bukan /ré-di-o/
structure /struk-tur/ bukan /strak-cә/
technology /tek-no-lo-gi/ bukan /ték-no-lo-ji/

Perkataan Salah betul
dialog dailog dialog
firma ferm fir-ma
definisi de-fi-na-si de-fi-ni-si
fungsi fang-si fung-si
karbon kar-ben kar-bon
lebih le-beh le-bih
mengeratkan menge-rat-kan meng-e-rat-kan
mulai mu-lai mu-la-i
pengarah peng-a-rah penga-rah
merasmikan me-res-mi-kan me-ras-mi-kan
ungu ung-gu u-ngu

v. Semua huruf g yang diucapkan sebagai /j/ menurut
sebutan bahasa Inggeris tetap ditulis sebagai g dan
disebut sebagai /g/ juga dalam bahasa Melayu
Bahasa Inggeris Bahasa Melayu

agenda tetap agenda bukan ajenda
gimnasium menjadi gimnasium bukan jimnasium
technology menjadi teknologi bukan teknoloji
tragedy menjadi tragedi bukan trajedi

Sebagai kekecualian, terdapat beberapa perkataan yang
menggunakan huruf g yang diucapkan sebagai /j/ menurut
sebutan dalam bahasa Inggeris telah disesuaikan menjadi
huruf /j/ dalam bahasa Melayu.
Bahasa Inggeris Bahasa Melayu
agent menjadi ejen
college menjadi kolej
contingent menjadi kontinjen
engine menjadi enjin
garage menjadi garaj
general menjadi jeneral
image menjadi imej
logistic menjadi logistik
magistrate menjadi majistret
margarine menjadi marjerin
prestige
1/7/22 menjadi JALALLUDIN IBRAHIM IPGKTAA prestij
PENYEBUTAN KATA SERAPAN BAHASA ARAB
Kata serapan bahasa Arab yang sudah sebati dengan bahasa
Melayu hendaklah disebut seperti sebutan Melayu. Contoh:
a / lam ma / af
tau / bat sya / ri / at
Kata serapan bahasa Arab yang berupa istilah agama hendaklah

disebut berdasarkan ejaan transliterasi bahasa Arab kepada
tulisan Rumi atau dengan kata yang ditulis dalam ejaan Jawi.
Contoh:
tak / zim tak / wa qa / dak

SEJARAH PEMBAKUAN SEBUTAN BAHASA MELAYU
Gagasan atau idea pembakuan sebutan bahasa Melayu

telah melalui beberapa tahap, iaitu:
1. Gagasan mula diketengahkan dalam Kongres Bahasa

dan Persuratan Melayu Ketiga di Singapura dan di
Johor Bahru pada tahun 1956.
2. Penekanan terhadap ejaan dan bunyi sebutan juga

jelas tercatat dalam Ordinan Dewan Bahasa dan
Pustaka (pindaan 1972).
3. Beberapa penyelidikan telah dijalankan tentang

sebutan baku melalui bengkel dan seminar sejak awal
RMK4 (1981).4. Siri bengkel sebutan baku diadakan
dalam tahun 1987 antara DBP dengan PLM, dan
Kementerian Pendidikan
7/24/2012
Malaysia.98
5. Perumusan tentang pedoman sebutan baku dilakukan
oleh sebuah jawatankuasa teknikal antara DBP dengan
Pusat Perkembangan Kurikulum (PPK), Kementerian
Pendidikan Malaysia, dan pakar bahasa.
6. Penggunaan sebutan baku di sektor pendidikan di

Malaysia dilaksanakan bermula pada penggal kedua
persekolahan dalam tahun 1988.
Dasar Sebutan Baku

Dasar sebutan baku bahasa Melayu ialah sebutan fonemik
atau sebutan berdasarkan ejaan
.

CIRI SEBUTAN BAKU
1. Setiap huruf, sama ada dalam ejaan Jawi atau Rumi

hendaklah dilafazkan dengan jelas mengikut nilai
bunyi bahasa Melayu yang dilambangkannya.
2. Sebutan kata hendaklah berdasarkan ejaan secara

keseluruhan dan juga berdasarkan bentuk kata (pola
suku kata), sama ada kata dasar atau kata terbitan.
3. Nada suara yang digunakan semasa bercakap

hendaklah ditentukan berdasarkan jenis dan bentuk
ayat dalam bahasa Melayu serta keperihalan keadaan
yang berkenaan
4. Terdapat kekecualian cara penyebutan bagi beberapa

kata tertentu, seperti kata rai dan linguistik.
PENYEBUTAN BUNYI DIFTONG
Ada tiga diftong asli dalam bahasa Melayu, iaitu
/ ai / , / au / , dan / oi /
.
Semua diftong dilafazkan sebagai satu kesatuan bunyi.
1. Huruf diftong / ai / dilafazkan dengan bunyi [ ai ] pada

semua kedudukan(suku kata terbuka), contohnya
pan.dai, hai.ran.
2. Huruf diftong / au / dilafazkan dengan bunyi [ au ] pada

semua kedudukan( suku kata terbuka), misalnya
sau.da.ra, ha.ri.mau.
3. Huruf diftong / oi / dilafazkan dengan bunyi [ oi ] dan

bukan dengan bunyi [ i ] bagi kata jati bahasa Melayu
(suku kata terbuka), contohnya: se.poi, do.doi, dan
ka.loi.
PENYEBUTAN BUNYI KONSONAN
Semua huruf konsonan dilafazkan dengan nilai bunyinya,

sama ada di awal, di tengah atau di akhir kata. Contohnya:
Konsonan Awal Tengah Akhir

b ba.suh sa.bun ja.wab
c cu.kai cu.cuk mac
d de.wan pa.da wu.jud
f fi.kir na.fas a.rif
g ga.ji ja.ga beg
h ha.ti ma.hu mu.rah

PENYEBUTAN DUA KONSONAN DENGAN SATU
NILAI BUNYI
Kata yang mengandungi gugus konsonan disebut

dengan satu nilai bunyi, sama ada terletak di awal,
ditengah atau di akhir kata, contohnya:
Huruf Awal Tengah Akhir

gh ghai.rah magh.rib ba.ligh
kh kha.bar a.khir ta.rikh
ng nga.nga si.nga
ny nyi.or su.nyi
sy syah.du i.sya.rat

PENYEBUTAN KONSONAN DENGAN TIGA NILAI BUNYI
Terdapat satu konsonan yang boleh diberikan tiga nilai

bunyi, sama ada hadir di awal, di tengah atau di akhir
suku kata, contohnya:
Huruf Awal Tengah Akhir

kh ka.mi la.ki -
ʔ - - ka.taʔ
- taʔ.zim -

PENYEBUTAN KATA DASAR
Kata dasar disebut berpandukan kaedah pemenggalan
suku kata ejaan.
Pola Suku Kata Pemenggalan Sebutan

Kata Suku Kata
V-KV i isi i.si
V-KVK i ikan i.kan
VK-KV inci in.ci
VK-KVK angkat ang.kat
KV-KV lama la.ma
KV-KVK dalam da.lam
KVK-KV tampi tam.pi
KVK-KVK canggih cang.gih
PENYEBUTAN KATA TERBITAN
Kata terbitan pada dasarnya disebut mengikut pola

pemenggalan suku kata yang berdasarkan pola ejaan,
VK-, KV, dan KVK.
Bagaimanapun, terdapat beberapa variasi penyebutan

kata-kata yang berawalan tertentu.
1. Kata terbitan dengan bentuk awalan beR, peR, teR,

meN, peN, di-, ke- atau se- dengan kata dasar yang
bermula dengan bunyi konsonan atau
awalan di-,ke- atau se- dengan kata dasar yang dengan

huruf vokal atau diftong dilafazkan dengan kaedah
pemenggalan suku kata ejaan, contohnya:
Ejaan Sebutan
bernyanyi ber.nya.nyi
menunggu me.nung.gu
penyanyi pe.nya.nyi
dihantar di.han.tar
keadaan ke.ada.an
tertulis ter.tu.lis
peragut pe.ra.gut
seekor se.e.kor
diaudit di.au.dit

2. Kata terbitan dengan awalan meN- atau peN- dengan kata
dasar yang bermula dengan bunyi vokal atau diftong
dilafazkan menurut cara pemecahan suku kata ejaan
juga, contohnya:
Ejaan Sebutan
mengarah me.nga.rah
mengikut me.ngi.kut
pengedar pe.nge.dar
pengundi pe.ngun.di
mengaudit meng.au.dit

3. Kata terbitan dengan awalan meN- atau peN- yang
mengandungi kata dasar ekasuku dilafazkan mengikut
cara pemecahan suku kata ejaan, contohnya:
Ejaan Sebutan
mengepam me.nge.pam
mengepos me.nge.pos
mengetin me.nge.tin
pengecat pe.nge.cat
pengelap pe.nge.lap
pengecas pe.nge.cas

4. Kata terbitan dengan awalan beR-, peR-, mempeR-,
dipeR-, teR-, menteR- atau diteR- dengan kata
dasarnya yang bermula dengan bunyi vokal atau
diftong dilafazkan dengan dua cara, iaitu:
a. sebutan mengikut cara pemenggalan suku kata ejaan.
b. sebutan mengikut cara pemenggalan bentuk awalan

dengan bentuk dasarnya.
Bagaimanapun, keutamaan diberikan kepada cara

sebutan yang pertama

Ejaan Sebutan
berangkat [ be.rang.kat ] atau
[ ber.ang.kat ]
berekor [ be.rekor ] atau
[ ber.e.kor ]
perelok [ pe.re.lo? ] atau
[ per.e.lo? ]
memperelok [ mem.pe.re.lo? ] atau
[ mem.per.e.lo? ]
diperelok [ di.pe.re.lo? ] atau
[ di.per.e.lo? ]
terangkat [ te.rang.kat ] atau
[ ter.ang.kat ]

5. Kata terbitan dengan akhiran ±an, i-, dan ±kan atau
partikel ±lah,-kah, -tah atau kata ganti singkat ±ku, -mu
dan ±nya dilafazkan dengan satu cara sahaja, iaitu
pola pemenggalan suku kata ejaan, contohnya:

Ejaan Sebutan
tajaan [ ta.ja.an ]
menjalankan [ men.ja.lan.kan ]
jemputlah [ jem.put.lah ]
bilakah [ bi.la.kah ]
siapatah [si.apa.tah ]
milikku [ mi.lik.ku ]

6. Kata terbitan yang mengandungi kata dasar yang berakhir dengan
bunyi hentian glotis [ ? ] yang menerima akhiran ±an atau ±I dilafazkan
dengan dua cara, iaitu:
i. Bentuk sebutan yang berpola bunyi suku kata KV-KVK.
ii. Bentuk sebutan yang menerima sisipan bunyi hentian glotis sebagai
penutup suku kata akhir kata dasar.
iii. Walau bagaimanapun ,keutamaan diberikan kepada cara penyebutan
yang pertama.
Kata Sebutan
ejekan [ e.je.kan ] atau
[ e.je?.kan ]
keelokan [ ke.e.lo.kan ] atau
[ ke.e.lo?.kan ]
masakan [ ma.sa.kan ] atau
[ ma.sa?.kan ]
memasuki [ me.ma.su.ki ] atau
7/24/2012 [me.ma.su?.ki ]
SEBUTAN KATA SERAPAN BAHASA INGGERIS
Cara penyebutan kata serapan daripada bahasa Inggeris

dan bahasa Eropah yang lain didasarkan kepada
pedoman umum yang menghendaki setiap huruf
dilafazkan mengikut nilaibunyinya dalam bahasa Melayu.
1. Vokal a dilafazkan dengan bunyi [ a ] juga, bukan

dengan bunyi[ e ], [ e ], [ E ], [ ei ], dan sebagainya.
Contohnya:
Ejaan Sebutan
album [ al.bum ]
data [ da.ta ]
popular [ po.pu.lar ]
radio [ ra.dio ]
2. Vokal e taling dilafazkan dengan bunyi [ e ] sekiranya
sebutannya dalam bahasa sumber bukan bunyi pepet
[ e ] atau boleh dilafazkan dengan bunyi [ Ɛ ] bagi kata
ekasuku seperti dalam bahasa sumber.
Contohnya:
Ejaan Sebutan
kabaret [ ka.ba.ret ]
sen [ sen ]
telefon [ te.le.fon ]
sel [ sel ] atau [ sƐl ]
beg [ beg ] atau [ bƐg ]

3. Vokal e pepet dilafazkan dengan bunyi [ ǝ ] juga pada
semua kedudukan, sama ada terbuka atau tertutup.
Contohnya:
Ejaan Sebutan
artikel [ ar.ti.kǝl ]
meter [ me.tǝr ]
sistem [sis. tǝm ]

4. Vokal i dilafazkan dengan bunyi [ i ] pada semua
kedudukan, termasuklah kata yang diucapkan dengan
bunyi diftong dalam bahasa sumbernya.
Contohnya:
Ejaan Sebutan
dinamo [ di.na.mo ]
idea [ i.dea ]
firma [ fir. ma ]
krisis [ kri.sis ]

5. Vokal o dilafazkan dengan bunyi [ᴐ ] atau boleh
dilafazkan dengan bunyi [ o ] bagi kata ekasuku
seperti dalam bahasa sumber.
Ejaan Sebutan
hormon [ hor.mᴐn ]
ekonomi [ e.kᴐ.no.mi ]
bom [ bom ]
sos [ sos ]
kos [ kos

6. Vokal u dilafazkan dengan bunyi [ u ] pada semua
kedudukan kata, termasuk kata yang diucapkan
dengan bunyi diftong [ yu ] dalam bahasa sumbernya.
Contohnya:
Ejaan Sebutan
industri [ in.dus.tri ]
kurikulum [ ku.ri.ku.lum ]
unik [ u.nik ]
unit [ u.nit ]

7. Huruf diftong ai dilafazkan dengan bunyi [ ai ] dan
bukan dengan bunyi [ e ] atau seumpamanya pada
semua kedudukan kata dalam bahasa Melayu:
Ejaan Sebutan
aileron [ ai.le.ron ]
aising [ ai.sing ]

8. Huruf diftong au dilafazkan dengan bunyi [ au ] dan
bukan dengan bunyi [ o ] atau [ O ] pada semua
kedudukan kata (suku kata terbuka) dalam bahasa
Melayu. Contohnya:
Ejaan Sebutan
audit [ au.dit ]
automatik [ au.to.ma.tik ]
autograf [ au.to.graf ]

9. Huruf diftong oi dilafazkan dengan bunyi [ oi ] dan
bukan dengan bunyi [ ᴐi ] dalam bahasa Melayu.
Contohnya:
Ejaan Sebutan
konvoi [ kon.voi ]
koboi [ ko.boi ]
boikot [ boi.kot

10. Beberapa bentuk gabungan dua huruf vokal
dilafazkan menjadi vokal tunggal dalam bahasa
Melayu, contohnya:
Ejaan Sebutan
diesel [ di.sel ]
protein [ pro.tin ]
zoologi [ zu.lo.gi ]
aerobik [ e.ro.bik ]

11. Huruf konsonan g dilafazkan bunyi [ g ] dan
bukannya [ j ] dalam bahasa Melayu:
Ejaan Sebutan
agenda [ a.gen.da ]
agensi [ a.gen.si ]
strategi [ stra.te.gi ]
tragedi [ tra.ge.di ]

12.Huruf gugus konsonan di awal kata atau awal suku
kata dilafazkan sepenuhnya, contohnya:
Ejaan Sebutan
deskriptif [ des.krip.tif ]
drama [ dra.ma ]
klasik [ kla.sik ]
struktur [ struk.tur ]

13. Gugus konsonan dengan / s / sebagai konsonan
akhir, seperti /ks/,/ns/, dan /ps/ dilafazkan sepenuhnya
di akhir kata atau di akhir suku kata, contohnya:
Ejaan Sebutan
ambulans [ am.bu.lans ]
forseps [ for.seps ]
insurans [ in.su.rans ]
sains [ sains ]

14. Kata atau ungkapan serapan daripada bahasa Perancis
(atau bahasa Eropah yang seumpamanya) yang
diterima bentuk ejaannya yang asal dilafazkan
mengikut sebutan asal dalam bahasa sumber,
contohnya:
Ejaan Sebutan
ad hoc [ ed.hok]
esprit de corps [ es.prit.de.kops ]
ex officio [ eks.e.fi.syio ]

SEBUTAN KATA SERAPAN BAHASA ARAB
Kaedah penyebutan kata serapan daripada bahasa Arab

ada dua, iaitu:
i. cara sebutan yang tidak tertakluk kepada pedoman

umum sebutan kata bahasa Melayu jati.
ii. cara sebutan mengikut bunyi asal dalam bahasa

sumber.

1. Kata serapan daripada bahasa Arab yang sudah lama
menjadi kata umum dilafazkan sesuai dengan
sebutan kata jati dalam bahasa Melayu, contohnya:
Ejaan Sebutan
sahabat [ sa.ha.bat ]
darurat [ da.ru.rat ]
izin [ i.zin ]
zalim [ za.lim ]

2. Kata daripada bahasa Arab yang asalnya ditulis
menggunakan bunyi ain ( ‫ ) ع‬dan sudah terserap
sebagai kata umum tetapi difikirkan perlu dikekalkan
sebutannya seperti dalam bahasa sumber boleh
dilafazkan dengan dua cara, iaitu
(i) cara sebutan mengikut bunyi yang sudah terserap

(ii) cara sebutan yang mengekalkan bunyi ain.
Ejaan Sebutan
alam [ a.lam ] atau [ã.lam ]
ilmu [ il.mu ] atau [ ĩl.mu ]
ulama [ u.la.maʔ ] atau [ u.la.mãʔ ]

3. Kata yang mengandungi suku kata tengah atau suku
kata akhir yang bermula dengan bunyi ain dilafazkan
dengan satu cara sahaja, iaitu dengan melahirkan
bunyi ain itu, contohnya:
Ejaan Sebutan
saat [ sa. ãt ]
Jumaat [ ju.mã. ãt ]
kaedah [ ka. ẽ. dah ]

4. Huruf k yang sepadan dengan huruf ain sebagai
penutup suku kata tengah atau suku kata akhir boleh
dilafazkan dengan dua cara, iaitu
(i) dengan bunyi hentian glotis

(ii) dengan bunyi geseran rongga tekak bersuara [ ʔ ]
Ejaan Sebutan
rakyat [ raʔ.yat ] atau [ rã .yat ]
maklumat [ mãʔ.lu.mãt ] atau [ mã .lu.mãt ]

5. Kata serapan yang berupa istilah agama atau yang
berkaitan dengan aktiviti agama Islam dilafazkan
sesuai dengan bunyi asal dalam bahasa sumber
walaupun ditulis mengikut kaedah umum ejaan Rumi:
Ejaan Sebutan
kadi [ qa.di ]
hadis [ ha.dith ]
Ramadan [ ra.mã.dan ]
tawaf [ ta.waf ]

6. Istilah agama Islam yang ditulis atau dieja mengikut
kaedah transliterasi huruf Arab kepada Rumi
dilafazkan mengikut bunyi asal seperti dalam bahasa
sumber.
Ejaan Sebutan
hadith [ ha.dith ]
istikmal [ is.tiq .mal ]
qunut [ qu.nut ]

BUNYI SENGAU (NASALISASI)
i. Pada umumnya, bunyi sengau atau bunyi nasalterdapat pada vokal yang wujud selepas
bunyinasal, iaitu selepas bunyi [ m ], [n ], [ ny ], dan [ng],contohnya:
Ejaan Sebutan
matang [ ma.tang ]nasi [ na. si ]nyaman [ nya.man ]nganga [ nga.nga ]

ii. Suku kata, sama ada terbuka atau tertutup yangbermula dengan bunyi konsonan
[ w ] dan [ y ](bunyi separuh vokal) yang hadir selepas sukukata terbuka bermula
dengan bunyi sengau [ m ],[ n ], [ ny ], dan [ ng ] turut juga menjadi suku katayang
disengaukan, contohnya:
Ejaan Sebutan
maya [ ma.ya ]aniaya [ a.nia.ya ]nyawa [ nya.wa ]menyahut [ me.nya.hut ]

Sebutan
B
agi Kata Nama Khas
i.
Nama orang di Malaysia atau di luar Malaysia dilafazkanmengikutkebiasaan orang yang
empunya nama ataukebiasaansetempat atau kebiasaan antarabangsa,contohnya:
Ejaan Sebutan
Muhammad Hatta [ mu.ham. mad. hat.ta ]Saad bin Said [ sa. ad bin [ sa. Id ]James Bond [
jems bOnd ]Nelson Mandela [ nEl. sen man.de.la

Nama tempat di Malaysia atau di luar Malaysiadilafazkan mengikut kebiasaan sebutan
setempat ataukebiasaan antarabangsa:
Ejaan Sebutan
Selangor Darul Ehsan [se.la.ngor da.rul.eh.san ]Bosnia Herze-govina [ bos.nia
her.ze.go.vi.na ]New
Z
ealand [ niu.zi.lEnd ]Sunway Lagoon [ sun.wei.le.gun

Kata nama khas lain yang mengandungi atau tidakmengandungi nama orang atau nama
tempat dilafazkanmengikut sistem sebutan baku bahasa Melayu,contohnya:
Ejaan Sebutan
Bank Bumiputra [ bangk.bu.mi.pu.te.ra ]Radio Televisyen [ ra.dio.te.le.vi.syen. me.
le.sia]Malaysia

PENYEBUTAN KATA DALAMBENTUK AKRONIM
i. Akronim atau singkatan yang terbentuk sebagai kata (dalam BMatau bukan BM)
dilafazkan dengan dua cara, iaitu:cara sebutanakronim mengikutcara pemenggalan suku
kata ejaan atau carasebutan ungkapan atau nama yang penuh, contohnya:
Ejaan Sebutan
Felda [ fel.da ] atau
(
Federal Land Deve-lopment
A
uthority)
atau LembagaKemajuanTanah Persekutuan)UNESCO [ yu.ne.ko ] atau United Nations
Edu-cational Scientifis and CulturalOrganiasation) atau (PertubuhanPelajaran Sains dan
KebudayaanBangsa-bangsa Bersatu)

Akronim yang tidak berbentuk kata dan singkatan jenisinisialisme dalam ejaan Rumi
dilafazkan dengan dua cara, iaitucara sebutan singkatan mengikutbunyi huruf Rumi atau
carasebutan ungkapan atau nama yang penuh, contohnya:
Ejaan Sebutan
DBP [ di.bi.pi ] atau Dewan Bahasa danPustakaTLDM [ ti.el.di.em ] atau Tentera LautDiraja
MalaysiaRTM ( ar.ti.em ] atau Radio TelevisyenMalaysia

SEKIAN
SEKIAN
TERIMA KASIH
KERANA SUDI MENDENGAR
Sekian
Terima kasih
BINTANG TUJUH SINAR BERSERI,
BULAN PURNAMA DATANG MENERPA,
AJARAN GURU HENDAKLAH DICARI,
MANA YANG DAPAT JANGAN DILUPA

Fonetik & Fonologi

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Fonetik & Fonologi

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Fonetik dan Fonologi Bahasa Melayu

(Phonetics and Phonology in

7/24/2012 Jalalludin Ibrahim 1

Teori Fonetik dan Fonologi

• Matlamat Sebutan Baku Bahasa Melayu

• Pelaksanaan Sebutan Baku Bahasa Melayu

7/24/2012 Jalalludin Ibrahim 2

Semasa udara keluar melalui rongga mulut atau hidung ,

Udara yang keluar dalam bentuk gelombang itu

Bunyi bahasa dikaji dalam bidang fonetik manakala

Fonetik ialah bidang yang mengkaji

Sumber : Teks Bahasa Melayu STPM, Nik Safiah Karim

Sumber : Fonetik Dan Fonologi :

Sumber : Pengantar Linguistik , Prof. Dr J.W.M. Verhaar,

7/24/2012 Jalalludin Ibrahim 6

Fonetik mengkaji bunyi bahasa dari

Sumber : Abdullah Hassan (1993:40) Linguistik

7/24/2012 Jalalludin Ibrahim 7

Sumber : Dr. Awang Had Salleh

7/24/2012 Jalalludin Ibrahim 8

Sumber :Kamus Dewan Bahasa Edisi 4

7/24/2012 Jalalludin Ibrahim 9

Fonologi ialah bidang yang menyelidiki

Sumber : Pengantar Linguistik , Prof. Dr J.W.M. Verhaar, Gadjah

7/24/2012 Jalalludin Ibrahim 10

Bunyi bahasa disusun dengan sistem

7/24/2012 Jalalludin Ibrahim 11

Fonologi ( filoloji @ ilmu bunyi ) ialah studi

Sumber : Bahasa dan Ilmubahasa dan Finoloji, Samsuri, DBP, KL,

7/24/2012 Jalalludin Ibrahim 12

Fonetik mengkaji bunyi-bunyi bahasa yang

7/24/2012 Jalalludin Ibrahim 13

Fonologi mengkaji fungsi-fungsi bunyi

7/24/2012 Jalalludin Ibrahim 14

Definisi Baku: (Kamus Dewan. Edisi 4)

Membakukan: menjadikan baku (standard),

Dalam kamus tersebut, perkataan baku diberikan erti

bahasa baku ialah bahasa yang sah,benar dan betul.

Asmah Haji Omar:

Garvin dan Mathiot:

Pengekedoan bermaksud sesuatu yang mempunyai

Bahasa baku ialah bahasa yang ada peraturan-

Pembakuan bahasa dapat difahami sebagai usaha,

Pembakuan bahasa termasuk:

• Pembakuan sistem ejaan dan tulisan

7/24/2012 Jalalludin Ibrahim 19

Keputusan yang dibuat oleh Kongres itu menetapkan bahawa

vokal akhir a’ [ misalnya s-a-y-a atau k-i-t-a ]

Sebutan baku ialah sebutan yang berdasarkan ejaan atau yang

Setiap huruf vokal dalam bahasa Melayu melambangkan

Bagaimanapun terdapat beberapa kekecualian, misalnya

Beberapa konsonan pula dapat mewakili beberapa bunyi.

2.Meningkatkan kecekapan berbahasa Melayu dalam

3.Memantapkan sistem dan struktur dalaman bahasa

4.Untuk menyeragamkan cara berbahasa dan bertutur serta

5.Menghindarkan penggunaan dialek setempat dalam

(1) Untuk mewujudkan satu variasi sebutan baku dalam

(2) Untuk meningkatkan kecekapan berbahasa Melayu

(3) Untuk memantapkan sistem dan struktur dalaman

7/24/2012 Jalalludin Ibrahim 23

(5) Untuk mengurangkan penggunaan pelbagai variasi

7/24/2012 Jalalludin Ibrahim 24

(2) Ucapan di khalayak ramai, seperti pidato, ceramah,