CENTAR ZA KVALITET

MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

Prof. dr Zdravko Krivokapić

 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

SADRŽAJ
• POVJERENJE
• LOJALNOST
• PRIVATNOST
• KORUPCIJA
• SUKOB INTERESA
• UZBUNJIVANJE
CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

POVJERENJE
 Povjerenje je “skup društveno naučenih i društveno
potvrđenih očekivanja koja ljudi imaju jedni od drugih, od
organizacija i institucija u kojima žive, koji postavljaju
fundamentalno shvatanje njihovog života”
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

POVJERENJE
 Različite koncepcije i definicije pojma povjerenje u
različitim naučnim oblastima (socijalna psihologija,
sociologija, ekonomija, finansije, marketing)
 Cilj mnogobrojnih istraživanja: što preciznije i bolje
definisati pomalo neuhvatljivi i, na prvi pogled,
subjektivistički pojam povjerenja.
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

POVJERENJE
 Psihologija definiše povjerenje kao
 - ličnu odliku pojedinca i njegovu opštu predispoziciju da
vjeruje drugom.
 - skup ličnih karakteristika jednog pojedinca utiče na njegov
kapacitet i nivo povjerenja;
 - uočen je veći stepen povjerenja kod žena nego kod
muškaraca.
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

POVJERENJE

 Povjerenje je takođe definisano i kao  sistem uzajamnih

očekivanja ;
 Pojava koja svakom učesniku u interakciji pruža osećaj
sigurnosti;
 Mogućnost da se predvidje buduća ponašanja
partnera,da se računa na njega i da mu se vjeruje.
 Veoma važno u okruženju obilježenom neizvjesnošću ili u
situacijama koje sadrže neki rizik.
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

POVJERENJE
 Jednodimenzionalno shvatanje: dobre namjere

 Dvodimenzionalno: vjerodostojnost i dobronamjernost

 Vjerodostojnost – nečija kompetentnost, pouzdanost,
sklad riječi i djela....
 Dobronamjernost - izražavanje dobre volje prema
sagovorniku, ukazivanje pažnje njegovim potrebama...
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

POVJERENJE
 Aristotel (384-322 pre N.E.), u djelo Retorika, ukazuje da
 govornik budi povjerenje kod auditorijuma, ako posjeduje
tri karakteristike:
 Inteligencija : govornikovo znanje, kompetencija...
 Karakter : pouzdanost i poštenje
 Dobronamernost : dobre namjere prema slušaocima
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

POVJERENJE
 Povjerenje u trodimenzinolnom pristupu obuhvata::
 1. sposobnost da se vjeruje
 2. percepciju kompetencije
 3. percepciju namjera i motiva
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

POVJERENJE
 1. Sposobnost vjerovanja ukazuje na to da su prošla
životna iskustva nekog pojedinca razvila njegovu
sadašnju sposobnost, sklonost i spremnost da preuzme
rizik da vjeruje drugima.
 Čak i kada drugi daju sve od sebe, kad čine najbolje što
mogu sa stanovišta kompetentnosti i vjerodostojnosti,
nismo spremni da im ukažemo povjerenje usljed
akumuliranih negativnih iskustava.
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

POVJERENJE
2. Percepcija kompetencije sastoji se od nečije percepcije
vlastite sposobnosti (na primjer, sposobnosti pravilnog
rasuđivanja) i sposobnosti onih sa kojima se sarađuje da
kompetentno izvrše ono što data situacija nalaže.
3. Percepcija namjere (motiva): percepcija pojedinca da su
nečije riječi, odluke ili postupci motivisani uzajamno korisnim
prije nego prevashodno samointeresnim pobudama
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

POVJERENJE
Istraživanja pokazuju da je povjerenje osnova za mnoge
druge pozitivne aspekte radnog okruženja.
Povjerenje se može smatrati preduslovom za:
 osjećanje da je moguće osloniti se na neku osobu,
 zdravo poštovanje autoriteta
 saradnju i timski rad ,
 preuzimanje promišljenih rizika, i
 kvalitetnu komunikaciju.
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

POVJERENJE
 Pojam vremena igra veoma važnu ulogu u povjerenju
kao procesnoj pojavi
 Akumulisano iskustvo - stečeno povjerenje ili
nepovjerenje
 Vremenska dimenzija je bitna u procesu izgrađivanja
povjerenja.
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

POVJERENJE
 Povjerenje, koje su društveni naučnici dugo smatrali
previše subjektivnim i nedovoljno operativnim pojmom,
doživljava danas teorijski preporod, koji se može
objasniti rastućom neizvjesnošću i međuzavisnošću kao i
sve većom potrebom za saradnjom u složenom i
nemirnom globalnom svijetu
 Povjerenje je neophodni preduslov sklapanja
ugovora, uzajamnog obavezivanja i održavanja
dugoročnih i stabilnih društvenih odnosa
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

POVJERENJE
 Prema načinu nastanka i akterima, povjerenje može biti :
 1. Lično povjerenje: svoj izvor nalazi u posebnim
karakteristikama neke osobe;
 2. Relaciono povjerenje: specifično vjerovanje i uzdanje u
akcije ili rezultate akcija drugih osoba, koje se zasniva na
prethodnim ili očekivanim razmjenama. Relaciono
povjerenje je često uslovljeno reputacijom
 3. Institucionalno povjerenje: vezano za neku formalnu
strukturu koja garantuje specifične atribute nekog pojedinca
ili organizacije (zakoni, institucije, komore, kodeksi,
udruženja...)
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

POVJERENJE
Dužnost povjerljivosti je dužnost očuvanja tajnosti onih
informacija za koje se smatra da treba da ostanu tajne.
To je informacija za koju bi poslodavac ili klijent želeli da
ostane u tajnosti, kako bi zadržali kompetitivnu prednost
nad poslovnim rivalom. Obaveza zaštite povjerljivih
informacija ne prestaje kada zaposleni promijene posao.
Ukoliko bi prestala bilo bi nemoguće zaštiti takve
informacije. Bivši zaposleni bi ih brzo otkrivali svojim novim
poslodavcima, ili bi ih po nekoj cijeni prodali konkurentima
svojih bivših poslodavaca.
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

POVJERENJE
Odnos povjerenja između poslodavca i zaposlenog u
pogledau povjerljivosti informacija produžava i poslije
perioda formalnog zaposlenja. Ovo na vrlo jasan način
ilustruje u kom obimu profesionalni integritet inženjera
uključuje mnogo više od puke lojalnosti svom trenutnom
poslodavcu.
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

POVJERENJE
Ipak dolazi do složenih problema u ovoj oblasti. Mnogi
inženjeri više cijene profesionalni razvoj od ostvarenja
dugoročnih veza sa jednom kompanijom, pa tako često
mijenjaju posao. Visoka stopa promjene posla je naročito
izražena kod inženjera koji se bave istraživanjem i
razvojem. Oni su na položaju sa kojeg vrlo često imaju uvid
u poslovne tajne preduzeća.
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

POVJERENJE
 Uticaj povjerenja na ključne dimenzije odnosa:
 1. posvećenost, lojalnost;
 2. dugotrajnost ;
 3. snažna težnja da se odnos njeguje i stalno
unapređuje
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

POVJERENJE
Donald Volgemut, hemijski inženjer koji je u jednom trenutku
bio menadžer odjeljenja za astronautska odijela kompanije
B.F.Gudrič. Tehnologija za izradu astronautskih odijela je
prolazila fazu naglog razvoja, pri čemu se nekoliko
kompanija nadmetalo za ugovore sa vladom. Nezadovoljan
svojom platom i uslovima za istraživanju u Gudriču,
Volgemut je pregovarao o poslu u korporaciji Internešnal
lateks na poziciji menadžera inženjerstva u industrijskoj
proizvodnji. Internešnal lateks je bio upravo dobio veliki
ugovor sa vladom da izradi odijela za astronaute Apola, a to
je bio jedan od programa koji bi Volgemut vodio. Obaveze
poverljivosti zahtevale su od njega da ne oda nijednu
poslovnu tajnu iz Gudriča novom poslodavcu.
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

POVJERENJE
Ovo je bilo lakše reći nego uraditi. On je, naravno, mogao
da se uzdrži od eksplicitnog izricanja procesa, formula i
specifikacije materijala koje su se razvijale u Gudriču. Ipak,
tokom primjene svojih opštih znanja i vještina gotovo je
neizbježno da nešto neplanirano „procuri“. Inženjerovo
znanje pruža intuitivnu osnovu za procjenu koji će projekat
raditi, a koji neće, a poslovne tajne čine dio ove osnove
znanja. Inženjera je kompanija Gudrič je tužila za
nemoralnost zbog prihvatanja posla u kompaniji Internešnal
lateks, i na sudu je traženo da inženjeru izda sudska
zabrana zaposlenja u konkurentskoj kompaniji. Apelacioni
sud Ohaja odbio je da izda takvu zabranu iako je izdao
nalog kojim zabranjuje Volgemutu da otkriva poslovne tajne
CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

LOJALNOST

Lojalnost poslodavcu može da znači dvije stvari:

Lojalnost agenta – je postupanje u skladu sa ugovorom
koji se sklopio sa poslodavcem. Odnosi se, dakle, na
aktivnosti koje su specificirane radnim mjestom, ali i
uzdržavanje od podkradanja poslodavca, bez obzira na
motive.
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

LOJALNOST
Lojalnost u stavovima – je usmjerena na stavove,
emocije i osjećanje ličnog identiteta tokom postupanja.
Ona podrazumijeva nastojanje u cilju dobrovoljnog
ispunjenja moralnih dužnosti prema radnoj grupi ili
organizaciji, uz ličnu posvećenost, afirmaciju i razumnu
količinu povjerenja. Ljudi koji gunđaju ili bezvoljno
obavljaju svoj posao nisu lojalni u ovom smislu, iako mogu
adekvatno obavljati sve svoje obaveze i tako manifestovati
lojalnost.
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

LOJALNOST
Kao zaposleni u preduzećima ili u konsultanskim,
odnosno projektantskim biroima inženjeri u obavljanju
profesionalnog rada najčešće funkcionišu kao članovi
tima.
Oni takođe, imaju i obavezu lojalnosti prema poslodavcu,
te je zbog toga važno da izbegavaju sukobe interesa.
Ali kao članovi preduzeća, inženjeri imaju i određena
prava i to prava kao profesionalci i prava kao zaposlenih-
Inženjeri imaju i moralnu obavezu da se suprotstvae svom
poslodavcu ukoliko ustanove da bi politika razvoja
preduzeća u kojem su zaposleni šteti interesima očuvanja
zdravlja, bezbijednosti i blagostanja javnosti.
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

LOJALNOST
Lojalnost preduzeću, poštovanje autoriteta, kolegijalnost i
druge vrline timskog rada veoma su značajne u
inženjerstvu.
To su vrline koje važe samo u kontekstu preduzeća koje
odražava etičku klimu, i ne teže ka ciljevima koristeći
moralno neadekvatna sredstva.
Moralna klima je, pak, radno okruženje koje pogoduje
moralno odgovornom ponašanju. Inženjeri mogu da daju
značajan doprinos toj klimi, naročito kroz učešće u
tehničkom menadžmentu, a potom i na položajima u
opštem menadžmentu.
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

LOJALNOST
Profesionalizam inženjera može vrlo lako biti ugrožen u
preduzećima koje ne razvijaju moralnu klimu.
„U preduzeću je ispravno ono što osoba koja je iznad tebe
želi. To je sav moral u preduzeću.“
Ovo su stavovi koji top menadžeri iskazuju ne poštujući
standarde profesije jer su preokupirani održavanjem
pozitivnog imidža i spostavljanjem veza sa drugim
menadžerima.
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

LOJALNOST
Da bi se to postigla etička klima mora se uraditi sledeće:
Prvo, menadžeri i zaposleni moraju da prepoznaju i prihvate
etičke vrijednosti. Potom treba da se utvrde odgovornosti
prema svim konstituentima preduzeća – ne samo prema
akcionarima, već i prema kupcima, zaposlenima i svim drugim
zainteresovanim stranama preduzeća.
Drugo, preduzeće koja želi da uvede etički program, mora da
razvije etički jezik kao legitimni dio dijaloga. Jedan od načina
na koji se podržava ova legitimnost jeste isticanje etičkog
kodeksa. Drugi način je eksplicitno uključivanje izjave o
etičkim odgovornostima u opis posla na svim nivoima
menadžmenta.
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

LOJALNOST
Treće, top menadžment treba da uspostavi moralni ton kroz
riječi, politiku preduzeća i kroz lični primjer. To se postiže
afirmacijom profesionalnog dejlovanja u skladu sa
smjernicama etičkog kodeksa u svim oblastima korporacije.
Četvrto, treba ustanoviti procedure za rešavanje konflikata.
Jedan mogući put je kroz ustanovljavanje određenih
rukovodilaca sa kojima zaposleni mogu voditi povjerljive
razgovore o moralnim brigama.
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

LOJALNOST
Uz određena ograničenja, lojalnost zaposlenog
poslodavcu jeste obavezujuća. Ona obuhvata ukupnu
sumu obaveza poslodavcu koje zahtijevaju
služenjpreduzeću u zamjenu za koristi ugovorene sa
istim. Ali to nije jedina i vrhovna obaveza inženjera.
Sudeći po inženjerskim etičkim kodeksima glavna
obaveza inženjera jeste da „kao vrhovnu vrijednost
smatraju bezbijednost, zdravlje i blagostanje javnosti“.
S druge strane, lojalnost u stavovima nije obavezujuća,
ali je vrlina. Dobra je kada doprinosi osćjanju
zajedništva u preduzeću i tako povećava izglede
preduzeća da dostigne željene ciljeve produktivnosti.
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

LOJALNOST
Centralni elementi kolegijalnosti su:
a) poštovanje kolega, uvažavanje njihove profesionalne
ekspertize i posvećenosti društvenom dobru koje
unapređuje sama profesija;
b) posvećenost, u smislu zajedničke predanosti
moralnim idealima inherentnim za jednu profesiju; i
c) povezanost, ili svijest o zajedničkom učešću na
projektima saradnje zasnovanom na zajedničkoj
predanosti i uzajamnoj podršci.
CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

PRIVATNOST
Jedno od ključnih etičkih pitanja je i pitanje
privatnosti.
Privatnost je pravo pojednica da ne bude
uznemiravan i da bude oslobođen od bilo kakvog i
bilo čijeg uplitanja u lične stvari.
Privatnost informacija je pravo pojednica da odredi
kada i u kojoj mjeri informacije o njemu mogu da se
preuzmu i da se distribuiraju drugima.
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

PRIVATNOST
Pojam privatnost potiče od latinske riječi privatus,
i znači lični, osobni, neslužbeni, tajni, skroviti,
povjerljivi, zatvoreni...
U starom Rimu, za vrijeme vladavine cara
Augusta, ovaj termin je označavao osobu
izdvojenu iz javnog života.
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

PRIVATNOST
Privatnost je jedno od osnovnih ljudskih prava. To je
pravo na ne posmatranje ili nepoznatosti, tajnost ili
neuznemiravanost.
Suprotno je stanju javnosti. Privatnost osobe se
odnosi na područje koje nije javno, u kojem se ne
djeluje u ime preduzeća, vlasti ili nečeg sličnog.
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

PRIVATNOST
Privatni život označava dio života pojedinca koji obuhvata
situacije u kojima je opravdano očekivati mir i
neuznemiranje u intimi.
Ovdje nije riječ o apsolutnom pravnom pojmu kao, npr.,
pravo vlasništva, jer je nemoguće definisati pravila na
osnovu kojih bi se razgraničila razlika privatnog i javnog
života.
Pod privatnim životom podrazumijevamo onu sferu našeg
života u kojoj nijesmo zavisni od institucija, pravilima, niti o
bilo kakvoj moralnoj prihvatljivosti.
Javni društveni život vremenski je strukturiran i organiziran
tako da u nekom periodu i mjestu moramo biti dostupni
drugima dok u nekom periodu to ne moramo.
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

PRIVATNOST
Sfere privatnog života su tajnost i privatnost.
Tajna sfera odnosi se na vlastiti unutrašnji svijet a
privatna sfera na odnose sa porodicom ili odnose sa
prijateljima. Razlika je u tome što tajna sfera implicira
manji krug interesenata, najčešće samo jednu osobu,
dok u privatnosti relacije uključuju nešto više osoba.
Ovo je posebno jasno kada se dogodi neki oblik
povrede privatnog života čime se automatski povredi
privatnost svih ljudi koji su tu uključeni.
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

PRIVATNOST
Pravo na privatnost počinje zaštitom ličnih podataka u
skladu s konvencijama o ljudskim pravima kao i
ustavom zemlje, utvrđenim normama omogućuje se
pojedincu da samostalno odlučuje kome, kada i u kojoj
mjeri će priopćiti svoje osobne podatke.
Lićni podaci su dio identiteta svakog pojedinca –
prikupljaju se, skladište i koriste. Zaštita ličnih podataka
smatra se kao zaštita privatnosti identiteta pojedinca, a
ne samih podataka i regulisana je zakonom. Tako je
stvoren sistem pravne zaštite podataka kao vrijednosti
prava na identitet i privatnost svakog pojedinca.
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

PRIVATNOST
Pojam privatnosti je jedno od najsloženijih društvenih i
etičkih te pravnih pitanja. U suštini ovo pravo objedinjuje
sve ove norme. Uz to postoji i mnoštvo maglovitih
pitanja na koja nije lako i jednostavno odgovoriti.
Privatnost se posebno odnosi na: dom, porodicu, lične
podatke, posao kao i na određene međuljudske odnose
kao što su: odnosi među prijateljima, odnosi muža i
žene, momka i djevojke, ljekara i pacijenta, učitelja i
učenika i sl.
Zato je privatnost veoma bitna za čuvanje nečijeg
osjećaja sigurnosti, razvoj nečije posebnosti i
održavanje značajnih i povjerljivih ljudskih odnosa.
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

PRIVATNOST
Evropska konvencija za zaštitu ljudskih prava i osnovnih
sloboda pravo na privatnost definiše u članu 8, u kome
se kaže:
1. Svako ima pravo na poštovanje svog privatnog i
porodičnog života, kuće i prepiske.
2. Javna vlast se ne miješa u vršenje ovog prava, osim
ako je takvo miješanje predviđeno zakonom i ako je to
neophodna mjera u demokratskom društvu u interesu
nacionalne sigurnosti, javne sigurnosti, ekonomske
dobrobiti zemlje, sprečavanja nereda ili sprečavanja
zločina, zaštite zdravlja i morala ili zaštite prava i sloboda
drugih.
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

PRIVATNOST
U ovoj konvenciji pravo na privatnost predstavlja
zbirni naziv za zaštitu nekoliko, na prvi pogled,
različitih prava, kao što su:
• pravo na poštovanje privatnog života,
• porodičnog života,
• nepovredljivosti kuće i
• prepiske kao i
• časti i ugleda pojedinca
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

PRIVATNOST
Rezolucijom Parlamentarne skupštine Savjeta
Evrope utvrđuje se da se pravo na privatnost
sastoji u pravu da svako živi svoj život, s
minimumom miješanja (državnih vlasti),
u zaštiti porodičnog života i doma, psihičkog i
moralnog integriteta, časti i ugleda.
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

PRIVATNOST

Univerzalna deklaracija o ljudskim pravima iz 1948.

god., reguliše pravo na privatnost u članu 12, u
kojem se kaže:
“Niko ne smije biti izložen proizvoljnom miješanju u
privatni život, porodicu, dom ili prepisku, niti
napadima na čast ili ugled.
Svako ima pravo na zaštitu zakona protiv ovakvog
miješanja ili napada.”
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

PRIVATNOST
Napredak informaciono-komunikacionih tehnologija
poslednjih godina omogućava efikasno prikupljanje i
čuvanje velike količine podataka o svakom pojedincu ili
organizaciji.
Skoro svakodnevno ljudi ostavljaju svoje podatke ne samo
u okviru zvaničnih institucija (državni organi kao što su
školstvo, zdravstvo, policija, sudstvo, opštinska
administracija, zatim banke, osiguravajuća društva,
trgovine), već vrlo često i putem interneta.
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

PRIVATNOST
Svakodnevno korišćenje mobilnog telefona ostavlja trag u
bazi podataka mobilnog operatera, koji ne samo da zna
sa kim i koliko dugo je korisnik razgovarao, već i lokaciju
sa koje je razgovarao i kuda se kretao i kada nije
razgovarao (u nekim zemljama se smatra se je
poznavanje lokacije korisnika na osnovu signala sa
njegovog mobilnog telefona nedozvoljeno zadiranje u
privatnost pojednica; ipak ova karakteristika se pokazala
kao vrlo korisna u pronaženju nestalih lica u slučajevima
prirodnih katastrofa ili otmica).
Korišćenje kreditne kartice na bankomatu, u prodavnici ili
na internetu takođe ostavlja jasan trag i mnoštvo ličnih
informacija.
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

PRIVATNOST
Na osnovu svih ovih podataka moguće je napraviti
digitalni dosije pojednica, odnosno elektronski opis
korisnika i njegovih navika.
U nekim zemljama, prije svega SAD, postoje kompanije
koje rade na kreiranju profila odnosno digitalnih dosijea
pojedinaca, na osnovu najrazličitijih informacija, počev
od prezimena i imena, adrese, matičnog broja,
obrazovanja, posjedovanih nekretnina i vozila, preko
finansijske aktivnosti (računi, kartice i transakcije u
bankama) do elemenata policijskog dosijea odnosno
podataka o eventualnim prekršajima.
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

PRIVATNOST
Podaci se prikupljaju za najrazličitijih mjesta i integrišu u
jedinstveni dosije pojedinca, koji zatim kompanija
prodaje drugim kompanijama (npr. za provjeru podataka
o potencijalnim kandidatima za zapošljavanje) ili
organizacijama (ovi podaci se mogu koristiti i kao osnova
u nekim istragama i sudskim postupcima).
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

PRIVATNOST

Sam pristup internetu takođe ostavlja brojne podatake

o korisniku.
I ovdje postoje kompanije koje prikupljaju podatke o
korisnicima interneta, njihovim e-mail adresama,
navikama, sajtovima koje posećuju i proizvodima i
uslugama koje kupuju na internetu, i ovako
prikupljene podatke često prodaju drugim
kompanijama koje onda korisnicima nude proizvode i
usluge za koje su potencijalno zainteresovani.
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

PRIVATNOST
S tim u vezi navedimo još jedan primjer narušavanja
privatnosti, a to je neželjena elektronska pošta (spam,
junk e-mail), koja najčešće služi za reklamiranje
proizvoda i usluga. Preko 50% spam poruka se odnosi
na reklamiranje farmaceutskih proizvoda. Spam je vrlo
ozbiljan problem, jer osim što dosađuje korisnicima,
oduzima i vrijeme i novac, prije svega zbog pada
produktivnosti, zagušenja sistema elektronske pošte,
angažovanja dodatnog memorijskog prostora,
korišćenja anti-spam softvera, a neke spam poruke
mogu da sadrže i crve i viruse.
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

PRIVATNOST

Još jedno od važnih pitanja vezano za privatnost

zaposlenih i etiku je i elektronski nadzor. Naime, mnoge
kompanije, ali i vladine institucije, nadziru rad svojih
zaposlenih, odnosno njihovu elektronsku poštu, sajtove
koje posjećuju za vrijeme radnog vremena (u SAD, više
od tri četvrtine organizacija), čak i kontrolišu sadržaj
njihovih službenih računara. Pitanje je da li je na ovaj
način ugrožena privatnost pojednica ili je to legitimna
aktivnost poslodavca i vlasnika informatičkih resursa. U
svakom slučaju, treba naći pravi balans između lične
privatnosti i opštih interesa, naročito kada se vodi
računa o nacionalnoj bezbijednosti.
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

PRIVATNOST
U narušavanje privatnosti spada i iznošenje neistina o
nekoj osobi ili instituciji. Naime, na raznim sajtovima
društvenih mreža (Facebook, MySpace, Twitter, itd) ili
blogovima, moguće je postaviti neistinite ili uvredljive
informacije o nekoj osobi, na koje ona ne može da utiče
niti ih demantuje.
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

PRIVATNOST
S obzirom na karakter (mreža bez granica) i
rasprostranjenost Interneta teško je i pravno se zaštititi
od ovakvih napada, jer sajtovi i njihovi serveri mogu biti
postavljeni u udaljenim zemljama. U Americi, skoro
polovina kompanija pri zapošljavanju novih kandidata
koristi internet i Google kako bi saznali više informacija o
njima i ukoliko postoje neke neprimjerene i neprijatne
informacije, iako možda netačne, one mogu presudno
uticati na stav poslodavca.
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

PRIVATNOST

Ozbiljne kompanije znaju da moraju da poštuju pravo

privatnosti svake osobe i zato nije rijetkost da donose
sopstvenu politiku ili kodeks privatnosti, koji sadrži
skup smjernica na zaštiti privatnosti kupaca, klijenata
i zaposlenih.
Ispravno definisana i primijenjena politika privatnosti
može pomoći kompanijama da izbjegnu pravne
probleme.
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

PRIVATNOST
Jedan od velikih problema je nepostojanje jedinstvenih
standarda i zakona u pogledu zaštite privatnosti, na
svjetskom nivou.
Iako u mnogim zemljama postoje zakoni o zaštiti
privatnosti, koji obuhvataju i informatički aspekt, ovi
zakoni su često neusaglašeni, a i s obzirom da se
sadržaji na internetu koji se pregledaju u jednoj zemlji
mogu nalaziti na serverema koji su u nekoj drugoj zemlji,
opravdano je pitanje ko i koje zakone može i treba da
primijeni.
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

PRIVATNOST
Inženjera A, koji je inženjer zaštite životne sredine,
angažovao je industrijski veleposjednik da ispita
zemljište koje se nalazi pored napuštenog industrijskog
pogona kojim je nekada upravljao i sadašnji poslodavac.
Njegov advokat, advokat X, zahtijeva da se u ugovoru o
angažovanju nađe i klauzula o tajnosti kojom bi se
inženjer A obavezao da trećoj strani neće dati nijedan
podatak, nalaz, zaključak, ili bilo koju drugu informaciju
do koje bi došao ispitujući zemljište, osim ukoliko mu sud
ne naredi.
Inženjer A potpisuje klauzulu o tajnosti.
CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

KORUPCIJA
U Knjizi Izlaska imamo poruku: Ne uzimaj poklona, jer
poklon zašljepljuje okate i izvrće riječi pravima.
Bukvalno se kazuje da mito zasljepljuje i da satire pravo
pravednika.
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

KORUPCIJA

Sam pojam ,,korupcija” izvorno je latinskog porijekla i u

leksikonu stranih riječi corruptio znači pokvarenost,
kvarnost, izopačenost, razvrat, potkupljivanje, podmićivanje,
potkupljenje, podmićenje, kvarenje, truljenje, raspadanje,
krivotvorenje (spisa, mjere, utega i sl..
U najopštijem smislu korupcija podrazumijeva zloupotrebu
(obično) javne službe radi postizanja lične koristi
U filozofskim, teološkim, ili moralnim raspravama, korupcija
je duhovna ili moralna nečistoća ili odstupanje od ideala
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

KORUPCIJA
Najpotpuniju definiciju korupcije je dao razvojni
program Ujedinjenih nacija (UNDP), koji je
modifikovao Kligardovu formulu, u kojoj se
korupcija (K) pojavljuje kao monopol (moći) M i
diskrecija D, a nema odgovornosti (O) dodajući
još dvije dimenzije – transparentnost (T) i
integritet (I):
K=(M+D)-(O+T+I).
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

KORUPCIJA

Štete od korupcije u okviru države:

 smanjenje prihoda države
 smanjenje otpora organizovanom kriminalu
 smanjenje učinka javnih službi ; zdravstva i
obrazovanja
 opadanje nivoa morala u političkom odlučivanju
 ugrožavanje stabilnosti i povjerenja u institucije
 porast nivoa nezadovoljstva građana
 dovodjenje u pitanje vjerodostojnost svih nivoa vlasti
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

KORUPCIJA
Sa aspekta organizacije - štetne posljedica:
 Etički uticaj: po svim međunarodnim i nacionalnim pristupima
podmićivanje se smatra neetičkim i neprihvatljivim.
 Pravni rizik: međunarodno i nacionalno pravno okruženje se brzo
mijenja, što odražava sve veću želju ljudi širom svijeta da spriječe
mito
 Rizik bezbijednosti i kvaliteta: podmićivanje može negativno uticati
na bezbijednost i upravljanje kvalitetom
 Finansijski rizik: Uključenost u mito može dovesti do finansijskog
rizika za organizaciju kroz razne novčane kazne, nadoknade
drugim.
 Rizik reputacije: uključivanje u mito dovodi do rizika za reputaciju
organizacije i zaposlenih..
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

KORUPCIJA
Najčešći oblici korupcije su:
 podmićivanje,
 pronevjera,
 sukob interesa,
 pristrasnost,
 iznuđivanje.
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

MITO
Mito se daje u obliku novca ili vrijedne stvari koji neko
daje da bi na osnovu toga ostvario neku potrebu, interes
ili privilegiju koju ne može da zadovolji na zakonit način.
Mito se daje onima od kojih zavisi realizacija potrebe,
interesa ili privilegije. Davanje mita onima od kojih zavisi
nečija korist ili privilegija naziva se podmićivanje.
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

PODMIĆIVANJE
Svako podmićivanje, bilo novcem, bilo drugim sredstvom ili
uslugom, sa ciljem:
A) ostvarenja dobiti “mimo zakona”:
građevInsko zemljište, poslovni prostor, građevInska
dozvola, glasovi na izborima, pobjeda na sportskom
takmičenje, posao na javnom konkursu
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

PODMIĆIVANJE
B) postizanja nečega preko reda i bez potrebnih uslova:
registracija preduzeća, upis na fakultet, krevet u bolnici,
zaposlenje, ocjena, diploma...
C) biti oslobođen od:
poreza, carina, zatvora, vojne obaveze, ili kazni (zbog
nasilja, otimačine, droge, šverca, prostitucije...)

“Nepotkupljiv je samo onaj kome nije

ponuđena dosta visoka cijena.”
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

PODMIĆIVANJE
A) potkupljivač
osoba koja ima sredstva ili načina da bespravno kupi ili
dobije neko pravo, dozvolu, povlašćen položaj

B) potkupljeni
osoba koja na protivzakonit način raspolaže nekim
ovlašćenjem
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

PODMIĆIVANJE
Makijaveli, je tvrdio da je korupcija "merilo kvaliteta
kvarenja vlasti".
Lord Ekton je tvorac čuvene formule: vlast kvari,
neograničena vlast kvari neograničeno.
Monteskije je smatrao da se problem korupcije može
razriješiti u (samo)ograničavanju vlasti, tj. u
razdvojenosti i relativnoj nezavisnosti, te time u uzajamnoj
kontroli zakonodavne, sudske i izvršne vlasti.
Dejvid Hjum dijeli zabrinutost da se zbog prekomjerne
moći države izbori ne svedu na podmićivanje i korupciju.
Iznijeta stanovišta iz istorije društvene misli upućuju na
zaključak da tamo gde postoji politička moć i uticaj postoji
i, u većoj ili manjoj mjeri, korupcija.
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

PODMIĆIVANJE

Osnovna polja korupcije su:

1) Pristup oskudnim resursima i benefitima i
izbegavanje troškova;
2) Ostvarivanje koristi za koje su potrebne dozvole;
3) Ostvarivanje ekstradobiti (profita, rente), koja
inače ne bi bila ostvarena u regularnim uslovima;
4) Dobijanje usluga brže i kvalitetnije;
5) Pristup poverljivim informacijama;
6) Zaštita od konkurencije ili stvaranje troškova
konkurenciji, itd.
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

PODMIĆIVANJE

“Korupcija je nemoral i nepoštenje”;

“Mito i korupcija su rak rana našeg društva”;
“Korupcija najviše šteti najsiromašnijima, društvu u
cjelini i javnom moralu”;
“Korupcija i mito raslojavaju društvo na:
a) pojedince koji zloupotrebljavaju političku i stručnu
moć radi lične koristi;
b) na one koji još mogu da plate za svoja prava i
c) na građane koji, usled nedostatka novca, ostaju
potpuno obespravljeni”.
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

PODMIĆIVANJE

Na prvom nivou se nalazi "monopol na interpretaciju

stvarnosti" – pravo ekspertize. Upravo ova činjenica
otvara pitanje granice između narušavanja autonomnosti
profesije i zaštite prava ekspertize koju svaka profesija
ima, te predupređivanja i sankcionisanja eventualnog
zloupotrebljavanja monopola stručnosti.
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

PODMIĆIVANJE
Drugi nivo se odnosi na sukob tradicionalizma, koji je
posebno prisutan u starijim profesijama (ljekari, profesori,
sveštenici, sudije, inženjeri, učitelji) i duha racionalnosti,
koji prožima institucionalni sistem modernih društava.
Tradicionalne profesije su usmjerene na upotrebu znanja,
svestrano obrazovanje, prednost primijenjenog nad
fundamentalnim znanjem, insistiranje na samostalnosti
stručnjaka, usmjerenost prema nauci, težnja ka
nezavisnom statusu, kontrola profesionalnog ponašanja i
kombinovanje praktičnog i teorijskog rada.
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

PODMIĆIVANJE

Novije profesije imaju suprotnu orijentisanost:

usmjerenost na proizvodnju znanjem i okrenutost ka
fundamentalnom znanju, timskom radu, težnja za stručnim
priznanjem i prihvatanjem profesionalnog nadmetanja.
Profesionalna kontrola se sprovodi kroz kontrolu znanja i
veliki značaj se pridaje učešću u akademskoj zajednici i
kultivisanju teorijske i metodološke kompetentnosti.
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

PODMIĆIVANJE
Treći nivo je neodrživost institucionalno-normativnog
sistema koja se ogleda u:
1. neadekvatnoj materijalno-tehničkoj opremljenosti
institucija
2. neadekvatnom materijalnom položaju zaposlenih u
institucijama
3. neadekvatnoj kadrovskoj politici koja, s jedne strane,
stvara disproporcije u strukturi kadrova, a s druge, ne
uspostavija jasan sistem evaluacije učinka zaposlenih
4. prevelikoj zavisnosti od "nadređenog okruženja",
odnosno zakonodavne i izvršne vlasti
5. nepostojanju strategija razvoja navedenih podsistema
društva.
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

PODMIĆIVANJE

Naime, determinacija korupcije na nivou profesije ima

dva suštinska izvora. Prvi se nalazi unutar profesije, a
drugi u njenom funkcionalnom okruženju. U oba
slučaja izvori indukcije korupcije se mogu
segmentirati na neposredne i posredne
aspekte, a opet unutar postoje institucionalni, grupni i
personalni nivoi determinacije.
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

PODMIĆIVANJE
Prvi tip korupcije je eksterna korupcija, korupcija između
pripadnika profesije i klijenta.
Drugi tip korupcije je interna korupcija, gde se u ulozi
korumpiranog i koruptora nalaze pripadnici profesije.
Nezavisno od toga o kojoj profesiji je riječ, eksterna
korupcija je posledica neadekvatnih plata, uslova rada, ali i
neodgovarajuće politike sankcionisanja velike korupcije,
koja je prisutna, kod kako pripadnika bivše tako i sadašnje
vlasti, te spremnosti klijenata da svoja prava »plate« na
koruptivan način. Eksterna korupcija je u funkciji sticanja
materijalnih dobara.
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

PODMIĆIVANJE
Interna korupcija je posledica nepostojanja adekvatnih
mehanizama selekcije unutar profesije, bilo kada je u pitanju
stručno napredovanje ili napredovanje u upravljačkoj
strukturi, ili uticaja lokalnih i republičkih centara moći na rad
institucija.
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

PODMIĆIVANJE
Pokloni nijesu mito sve dok su mali znakovi
zahvalnosti koji pokazuju u sklopu uobičajnih
poslovnih običaja. Unaprijed dogovorene isplate koje
vrše podugovarači na ime preduzeća ili ovih
predstavnika kako bi dobili ugovore, nazivaju se
potkupljivanje. Kada ovakvu isplatu sugeriše strana
koja dodjeljuje sredstva strani koja se za njih
nadmeće, onda se ova druga strana pravda zbog
učešća u takvom aranžmanu ističući da je bila
podvrgnuta „iznudjivanju".
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

PODMIĆIVANJE
Preduzeća često daju poklone odabranim
zaposlenima iz javnih ustanova ili partnerskih
organizacija. Mnogima od tih poklona se nema šta
prigovoriti, dok neki igraju ulogu mita, a neki stvaraju
sukob interesa koji strogo govoreći ne podrazumijeva
podmićivanje. U teoriji ove distinkcije mogu djelovati
jasno, ali se u stvarnosti zamagljuju. Podmićivanje je
nelegalno i nemoralno jer je dovoljno uticajno da
može da ugrozi pravičnost konkretne situacije. Mnogo
zavisi od konteksta, a postoji dosta sivih zona, zbog
čega preduzeća često razvijaju vodiče i smjernice za
svoje zaposlene.
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

PODMIĆIVANJE
Šta je sa poklonima u uobičajnom poslovnom kontekstu?
Da li je u redu prihvatiti povremeni ručak koji plaćaju
prodavci iznoseći neku ponudu, ili poklon za koji se
vjeruje da je dat kao znak prijateljstva, a ne zbog uticaja?
Etički kodeksi nekada imaju veoma čvrst stav i zabranjuju
takve izjave zahvalnosti, ali su politike mnogih
poslodavaca nešto fleksibilnije.
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

PODMIĆIVANJE
Politike preduzeća uglavnom zabranjuju izjave
zahvalnosti koje imaju višu vrijednost od nominalne i
prevazilaze ono sto se ustaljeno i otvoreno prihvata kao
normalna poslovna praksa. Dodatno zdravorazumsko
pravilo je „Ako bi ponuda ili njeno prihvatanje mogli da
imaju negativne posledice po tvoje preduzeće kada bi
javnost za njih saznala, onda nemoj da prihvatiš poklon."
CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

SUKOB INTERESA
Sukob interesa predstavlja zloupotrebu ovlašćenja, pa
čak i uopšteno zloupotrebu ukazanog povjerenja, koja
na prvi pogled ne mora nužno predstavljati klasicnu
korupciju.
Meutim, kada se neko nalazi u sukobu interesa, čak i
mogućem, to znači da se, ukoliko se na vrijeme ne
uoči problem, stvara se prilika da se stekne klorist i na
taj način učini koruptivno djelo.
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

SUKOB INTERESA
Do sukoba interesa dolazi ako se ispune dva uslova:
(1) profesionalac je u odnosu ili u ulozi koja zahtijeva
valjano rasudivanje i zalaganje za interesa
poslodavca ili korisnika i
(2) profesionalac ima dodatne interese sa strane, koji
mogu da ugroze njegovo rasudivanje o tome šta je u
najboljem interesu poslodavaca ili korisnika - može da
se primijeni rasudivanje profesionalca u torn položaju
ili valjano rasudivanje tipičnog profesionalca u datoj
situaciji.
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

SUKOB INTERESA

Svaki pojedinac ima svoje interese, čijem zadovoljenju

teži tokom života ili u nekoj konkretnoj situaciji. Neki
takvi interesi su materijalne prirode – npr. rešavanje
stambenog pitanja, kupovina novog automobila
itd. Kroz ostvarivanje nekih interesa zadovoljavaju se i
materijalne i duhovne potrebe – npr. izgradnja kuće, koja
će služiti ne samo zato da se pojedinac zaštiti od lošeg
vremena i lopova, već i da u njoj uživa sa članovima
porodice; kupovina automobila, koji će vozaču doneti
prestiž u društvu
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

SUKOB INTERESA

Interesi nekog pojedinaca mogu biti u velikoj mjeri

nematerijalne prirode, npr. zadovoljenje njegove želje da
grad u kojem živi izgleda uredno, da obližnje šume budu
naseljene pticama, da drugi ljudi dijele njegova uvjerenja
o moralu, budućnosti, naciji, religiji, politici...
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

SUKOB INTERESA
Kao i pojedinci, materijalne i nematerijalne interese
imaju i uže i šire zajednice: porodice, krugovi prijatelja i
suseda, udruženja, političke stranke, nacije. Svoje
interese, koji su uglavnom materijalne prirode, imaju i
razni privredni subjekti, na primjer, preduzeća koja
proizvode neka dobra ili pružaju usluge, organizacije
koje ta dobra i usluge prodaju, ali i korisnici koji ta dobra
i usluge nabavljaju. Interesi tih preduzeća ne moraju se
u svakoj konkretnoj situciji poklapati sa interesom
svakog njihovog vlasnika, niti sa interesom svakog ko za
to preduzeće radi.
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

SUKOB INTERESA
Šta je interes pojedinca odlučuje pojedinac sâm.
Ponekad zajednica svojim zakonima uredjuje da u nekim
situacijama neko drugi može odlučivati o interesima
odredjenog pojedinca u vezi s kojim se smatra da on to ne
može na odgovarajući način sam da čini: na primjer, takvo
pravo se daje roditeljima u odnosu na maloletno dete, ili
starateljima za lica koja nisu dovoljno umno razvijena ili
koja sposobnost rasudjivanja izgube usled kakve bolesti.
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

SUKOB INTERESA
Interesi pravno nepotpuno uredjenih zajednica (npr.
porodica, krug prijatelja ili ljudi koji dijele slična uvjerenja)
odredjuju se teže, i lako se može desiti da neki član
zajednice postupi u uverenju da to čini u interesu
zajednice, a da se ostali sa tim prećutno ili javno ne slože.
Kada je pak rad zajednice regulisan spoljnim ili unutrašnjim
pravilima (npr. udruženje, politička stranka, crkva), takvih
nedoumica može biti manje – jer se interesom zajednice, u
slučaju sumnje, smatra ono što kao takvo utvrde nadležni
organi u propisanom postupku. Na sličan način se odlučuje
i o tome šta predstavlja interes nekog privrednog subjekta.
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

SUKOB INTERESA
Očigledno je da se različiti interesi stalno nalaze u
sukobu, pre svega zbog nemogućnosti da svi budu
zadovoljeni istovremeno.
Na primjer: kada za jedno radno mjesto konkuriše više
dobrih kandidata, oni lično, njihove porodice i političke
stranke imaće medjusobno suprotstavljene interese; u
takvom položaju će biti i prodavci iste vrste sira
na nekoj pijaci kada nema dovoljno kupaca za svu
iznijetu robu; države koje odredjuju koliko će nafte
preraditi i države koje samo troše naftu; najzad, i svaki
pojedinac se svakodnevno suočava sa sukobom u
zadovoljenju više suprotstavljenih individualnih interesa.
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

SUKOB INTERESA
Postojanja sukoba interesa – pretpostavke (javne funkcije):
1.Sukob interesa je situacija koja je potencijalno štetna za javni
interes, ali ne mora predstavljati sama za sebe prestup, niti
mora nastati voljom pojedinca koji se u takvom sukobu interesa
nalazi.
2. Situacija sukoba interesa može se razlikovati po vrsti na
sledeći način:
a) aktuelni sukob interesa je kada javni službenik odlučuje
povodom konkretne stvari, npr., da li će zaključiti ugovor sa
firmom čiji je vlasnik njegov bliski rodjak ili prijatelj ili sa nekom
drugom;
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

SUKOB INTERESA
b) potencijalni sukob interesa je, npr. kada opštinski
funkcioner ima privatnu pekaru i učestvuje u radu tijela koje
je nadležno da reguliše u kojim gradskim oblastima se može
dozvoliti rad privatnih pekara, ali do takvog odlučivanja još
nije došlo;
c) prividni sukob interesa, npr., kada opštinski odbornik
učestvuje u radu radnog tijela te iste skupštine opštine, čiji
ciljevi postojanja i rada nisu suprotstavljeni ciljevima
postojanja same skupštine opštine.
3. Prvi cilj regulisanja sukoba interesa jeste da se smanji
broj situacija (iskušenja) u kojima sukob interesa može
uopšte nastati.
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

SUKOB INTERESA
4. S obzirom na to da nije moguće unapijred predvideti sve
situacije koje mogu da dovodu do sukoba interesa, niti
treba zabraniti postupanje funkcionerima i javnim
službenicima u nekim situacijama kada neki vid sukoba
interesa postoji, a za koji funkcioner ne snosi odgovornost,
propisi kojima se reguliše sukob interesa imaju i drugi cilj –
razrešavanje u korist javnog interesa.
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

SUKOB INTERESA
5. Pošto je prevashodni cilj regulisanja da se spriječi
nastupanje sukoba interesa, a kada to nije moguće, da se
razriješi u korist javnog interesa, ono što se sankcioniše
kada se norme prekrše jeste: a) nepoštovanje pravila koja
treba da preduprede sukob interesa (npr. istovremeno
obavljanje dvije nespojive funkcije, obavljanje zabranjene
profesionalne djelatnosti, primanje većih poklona); b)
nepoštovanje pravila o načinu razrešavanja sukoba interesa
(npr. učestvovanje u postupku iz kojeg se funkcioner ili
službenik morao izuzeti); v) kršenje obaveza funkcionera u
vezi sa postupkom u kojem se utvrdjuje povreda pravila,
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

SUKOB INTERESA
g) stavljanje privatnog interesa iznad javnog u konkretnoj
situaciji (npr. donošenje odluke kojom se privileguje
jedan kandidat za zapošljavanje u javnoj službi, jedan
dobavljač u postupku nabavki, jedna kategorija lica
prilikom donošenja nekog opšteg pravnog akta – pri čemu
je bitan element postojanje privatnog interesa službenika ili
funkcionera koji odlučuje da se takvo privilegovanje izvrši).
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

SUKOB INTERESA

Sljedeci faktori svakako pomažu u prosuivanju da li su

neciji privatni interesi u suprotnosti sa dužnošcu koju
obavlja:
• Finansijski interesi, kao što su dugovi ili imovina
• Porodicni ili privatni biznis
• Drugo zaposlenje/pozicija
• Povezanost sa profitnim ili neprofitnim rganizacijama,
tijelima, klubovima i udruženjima
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

SUKOB INTERESA
Svako ima licne interese i osobe koje su im bliske. Samim
tim je neizbježno da, s vremena na vrijeme, ti interesi
dodju u sukob s njihovim radnim odlukama ili
aktivnostima. Sljedeca kontrolna lista može pomoci
pojedinim javnim službenicima da prepoznaju situacije u
kojima se sukob interesa može pojaviti:
• Šta bih pomislio/la kada bi situacija bila obrnuta: Da sam
ja bio jedan od onih koji su se prijavili za posao ili
unapredjenje, a da je jedan od donosioca odluka bio u
poziciji u kojoj sam ja sada? Da li bih mislio da je
procedura bila fer i regularna?
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

SUKOB INTERESA
• Da li ja, moj rodjak, prijatelj ili saradnik možemo imati
finansijsku dobit ili gubitak na osnovu odluka ili postupaka
organizacije po ovom pitanju?
• Da li moja reputacija, ili reputacija mog roaka, prijatelja
ili saradnika može imati koristi ili štete na osnovu odluka
ili postupaka organizacije po ovom pitanju?
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

SUKOB INTERESA
Da li sam na bilo koji nacin u privatnom svojstvu uticao na
nacin na koji se i odlucivalo ili reagovalo po ovom pitanju?
• Da li sam dobio bilo kakvu korist ili gostoprimstvo od
nekoga ko može imati koristi ili štete od odluka ili aktivnosti
organizacije?
• Jesam li clan ijednog udruženja, kluba ili profesionalne
organizacije, ili imam odreene veze i povezanosti sa
organizacijama ili pojedincima koji mogu imati korist ili štetu
od nacina na koji ce se organizacija postaviti u odnosu
na datu situaciju?
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

SUKOB INTERESA
• Da li bih u buducnosti mogao imati ikakve koristi koja bi
mogla baciti sumnju na moju objektivnost?
• Ukoliko bih ucestvovao u procjeni i donošenju odluka, da li
bih bio zabrinut da ce moje kolege i javnost postati svjesni
moje povezanosti sa ishodom?
• Da li bi pravedna i razumna osoba smatralada sam bio pod
uticajem licnih interesa u obavljanju javne dužnosti?
• Da li sam siguran u svoju sposobnost da djelujem
nepristrasno i u javnom interesu?
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

SUKOB INTERESA
Kada su u pitanju javni zvanicnici, ocigledni primjeri sukoba
interesa bili bi sljedeci:
• Clanstvo javnog zvanicnika ili njegovog srodnika u
izvršnomm, upravnom odboru ili nadzornom odboru, ili
statusovlaštene osobe u javnom preduzecu;
• Angažman javnog zvanicnika ili njegovog srodnika u
privatnom poduzecu, u situaciji kada javni zvanicnik, kroz
obavljanje svoje funkcije može uticati na stvaranje dobiti
preduzeca;
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

SUKOB INTERESA
• Sklapanje ugovora o pružanju usluga sa javnim
preduzecem;
• Zastupanje porodicnih interesa pri cemu se zapošljava (ili
aplicira za zaposlenje) bracni drug, dijete ili drugi blizak
srodnik, ili gdje se dobra ili usluge nabavljaju od takvog
srodnika ili kompanije kojom upravlja srodnik.
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

SUKOB INTERESA
u Zakonu o sukobu interesa u institucijama vlasti BiH, navode se
• primanje ili traženje dara ili druge koristi ili obecanje dara ili
koristi radi obavljanja javnih dužnosti;
• primanje dodatne naknada za poslove obavljanja javnih
dužnosti;
• traženje, prihvatanje ili primanje koristi ili usluge radi glasanja o
bilo kojoj stvari, ili uticaj na odluku nekog tijela ili osobe;
• obecanje zaposlenja ili nekog drugog prava u zamjenu za dar il
obecanje dara;.
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

SUKOB INTERESA
• privilegovanje osobe radi stranackog ili drugog opredjeljenja ili
radi porijekla, licnih ili porodicnih veza;
• nepružanje uvida u finansijsko poslovanje;
• uticaj na dobijanje poslova ili narudžbi države u cilju sticanja
materijalne ili nematerijalne koristi za sebe ili za drugog;
• korištenje povjerljivih informacija o djelovanju institucije radi
sticanja dobiti za sebe ili srodnika korištenje svog položaja na bil
koji drugi nacin kako bi se uticalo na odluku zakonodavne, izvršn
ili sudske vlasti i tako postigla licna dobit ili dobit
bliskog srodnika, neka povlastica ili pravo, kako bi se sklopio
pravni posao ili na drugi nacin stekla korist sebi ili srodniku.
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

SUKOB INTERESA
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

SUKOB INTERESA
Profesor elektrotehničkog inženjerstva sa univerziteta u
Americi iskoristio je 144.000 dolara za kupovinu električne
opreme od kompanije čiji je djelimični vlasnik. On nije otkrio
svoj vlasnički udio unuverzitetu; opremu je ocijenio mnogo
više nego što je bila tržišna vrijednost, a neka kupljena
oprema nikada nije isporučena. Formulari sa informacijama
o dobavljaču i jedinstvena lista za opravdanje troškova su
bili uredno popunjeni, ali sa falsifikovanim sadržajem. Pored
toga, profesor je zaposlio brata i dvije sestre na nekliko
godina, krijući međusobno srodstvo i kršeći pravila protiv
nepotizma, i plaćajući ih za istraživački posao koji nisu
obavljali.
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

SUKOB INTERESA
Ukupno uzevši on je time oštetio istraživački fond
univerziteta za oko 500.000 dolara. Nije potrebno
naglašavati da je profesor poslije toga ostao bez položaja
na univerzitetu, da je optužen u građanskoj parnici.
CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

UZBUNJIVANJE
Nijedna tema etika inženjera nije kontraverznija od
uzbunjivanja (zviždanja). Zašto? Zato što u vezi sa
uzbunjivanjem postoji mnoštvo pitanja i dilema poput:
Kada je uzbunjivanje moralno dozvoljeno?
Da li ono ikada moralno obavezujuće, ili je ono izvan poziva
dužnosti?
U kojoj mjeri inženjeri imaju pravo da pozvone na uzbunu,
ako uopšte imaju takvo pravo, i kada je takvo postupanje
nemoralno i nerazborito?
Kada je uzbunjivanje čin nelojalnosti organizaciji?
Koje procedure se moraju poštovati prilikom oglašavanja
„zvona“ na uzbunu?
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

UZBUNJIVANJE
Uzbunjivanje (zviždanje) nastaje onda kada zaposleni ili
bivši zaposleni saopštava informaciju o značajnom
moralnom problemu nekome ko je na položaju sa koga
može preduzeti akciju u cilju rešavanja problema, a to se
dešava izvan odobrenih kanala komunikacije unutar
organizacije.‚
Osobe koje prijavljuju korupciju su izuzetnono važne za
otkrivanje iprocesuiranje korupcijskih kaznenih djela
• korupcija se dogovara u četiri oka, unutar zatvorenih
sistema pa je bez interne dojave često nemoguće otkriti
• savremena zakonodavstva svjesna važnosti „zviždača“
nastoje da podstaknu osobe na prijavu korupcije i zakonima
se garantuje zaštita od otkaza kao i od zlostavljanja od
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

UZBUNJIVANJE
Uzbunjivanje može biti eksterno (kada se
informacija prenosi izvan organizacije) i interno
( kada se informacija saopštava nekome unutar
organizacije, ali van odobrenih kanala ili nasuprot
pritisku da se o tome ćuti). Uzbunjivanje takođe,
može biti otvoreno (kada
pojedinci koji saopštavaju informacije otkrivaju
svoj identitet) i anonimno (kada uzbunjivači kriju
svoj identitet).
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

UZBUNJIVANJE

Uzbunjivanje je moralno dopušteno kada su ispunjeni

sledeće uslovi:
• Aktuelna ili potencijalna opasnost je ozbiljna
• Šteta je dokumentovana na adekvatan način
• Zabrinutost je prijavljena direktno nadređenima.
• Pošto nije uslijedio adekvatan odgovor direktno
nadređenih, iskorišćeni su regularni kanali unutar
organizacije kako bi se došlo do najvišeg nivoa
menadžmenta.
• Postoji razumna nada da bi uzbunjivanje moglo da
pomogne prilikom prevencije ili otklanjanja štete.
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

UZBUNJIVANJE
Kada uzbunjivanje zahtijeva da se podnesu velike
žrtve, ne mogu se usled uzbunjivanja zanemariti
obaveze prema porodici i pravo da se razvija karijera.
Uzbunjivanje može da dovede ne samo do gubitka
posla, već i do stavljanja na crnu listu unutar profesije
kao šte je slučaj iz prethodnog primera.
Ovo je naročito važno u društvima u kojima ne postoji
zakonski adekvatna zaštita uzbunjivača ili se, pak
takvi zakoni ne primjenjuju. U takvim društvima,
javnost nema puno pravo da od inženjera zahtijeva da
rizikuju svoja sredstva za život.
 CENTAR ZA KVALITET
MA[INSKI FAKULTET U PODGORICI

UZBUNJIVANJE
Postoji nekoliko zdravorazumskih praktičnih savjeta na
koje treba da se obrati pažnja prije nego što se krene u
proces uzbunjvanja
Osim u rijetkim i veoma hitnim slučajevima, uvijek nastoj
da pronađeš rešenje unutar normalnih kanala
organizacije.
Upoznaj se sa formalnim i neformalnim (nepisanim)
pravilima za upućivanje žalbi unutar organizacije.
Budi brz prilkom izražavanja primJedbi. Predugo
odlaganje može da ostavi utisak da je posrijedi kovanje
zavjere, ili želja de osramoti pretpostvaljeni.
 CENTAR ZA KVALITET
MA[INSKI FAKULTET U PODGORICI

UZBUNJIVANJE
Postupite na taktičan i uzdržan način. Budite obazrivi
prema osjećanjima svih onih koji su pogođeni. Uvijek se
usredsredite na sam problem i izbjegavajte lični kriticizam
koji može da kreira suprotnost i da odvuče pažnju od
rešenja problema.
Postarajte se da su vaši pretpostvaljeni što je moguće
više obaviješteni o vašim postupcima, kroz neformalne
razgovore ali i kroz zvanične dopise.
Budite tačni prilikom iznošenja ocjena i tvrdnji, i čuvajte
formalne bilješke koje dokumentuju određene događaje.
Konsultujte kolege od povjerenja za savjete – izbjegavajte
izolaciju.
Prije nego što istupite izvan okvira organizacije konsultujte
 CENTAR ZA KVALITET
MA[INSKI FAKULTET U PODGORICI

UZBUNJIVANJE
Slovenački ekspert angažovan u Agenciji za spriječavanje
korupcije, kaže da je uloga zviždača važna u svakom
društvu i ističe:
"Njihov značaj je veoma važan upravo u ovom području
otkrivanja najtežih oblika korupcije i privrednog kriminala i
drugih devijacija, posebno u slučajevima u kojima je
drugim načinima teško doći do saznanja o uzrocima i
posledicama korupcije i drugih krivičnih djela".
 CENTAR ZA KVALITET
MA[INSKI FAKULTET U PODGORICI

UZBUNJIVANJE
Kada se desi prijava, tada najčešće uprave kompanije
počinju ‘zviždača’ optuživati da ima poremećaj
ličnosti, da želi izazvati pažnju, da je bio pokvaren prije
nego što je uopće došao u preduzeće ili da je jednostavno
problematičan tip koji ne zaslužuje bilo šta i treba ga
se što prije riješiti.
Svi ‘zviždači’ u roku od godine dana napuštaju radno
mjesto narušenog zdravlja, umanjenih primanja, uništene
karijere. Među njima ne dominiraju vječiti nezadovoljnici,
već lojalni konformisti koji vjeruju u sistem.
 CENTAR ZA KVALITET
MA[INSKI FAKULTET U PODGORICI

UZBUNJIVANJE
Fenomen “zviždača” i curenja podataka prvi put se pojavio
još u vrijeme Sparte, kada je oko 470. godine prije nove ere
vojskovođa Pausanis robu Argiliosu dao pismo sa tajnom
sadržinom koje je trebalo da odnese kralju Persije.
Sparta i Persija su u to vreme bile u ratu, zbog čega je
Argiliosu neobična pošiljka bila sumnjiva. Na putu ka Persiji
otvorio je pismo i saznao da je general želio tajni dogovor
sa Persijancima. Pored toga, poručio im je da ubiju
glasnika. Pročitavši poruku, rob ju je odneo nazad u Grčku,
a kazna za generala izdajicu bila je surova: živ je zazidan u
kapiju hrama boginje Atine.
 CENTAR ZA KVALITET
MA[INSKI FAKULTET U PODGORICI

UZBUNJIVANJE
Curenje podataka dešavalo se i u antičkom Rimu, a u
glavnoj ulozi bio je čuveni Ciceron. Naime, filozof je bio
ubijeđen da je tadašnji senator Katalin planirao puč protiv
imperatora, ali to nije mogao da dokaže sve dok jednog
dana pred vratima nije pronašao gomilu pisama i
senatorovih planova za puč.
Katalin je javno pogubljen, a do danas nije poznato ko je
bio antički “zviždač” koji je pomogao Ciceronu
 CENTAR ZA KVALITET
MA[INSKI FAKULTET U PODGORICI

UZBUNJIVANJE
Jedan odi najvećih skandal sa curenjem podataka u
istoriji SAD, čuvena afera “Votergejt”, desila se
sedamdesetih godina prošlog vijeka kada su Bob
Vudvord i Karl Bernstin, novinari “Vašington posta”,
razotkrili da tadašnji predsednik Ričard Nikson
prisluškuje telefone Demokratske stranke i
zloupotrebljava moć predsedničke funkcije.
Novinari su informacije dobili od doušnika pod imenom
“Duboko grlo”, a nakon njihovog objavljivanja, Nikson je
1974. godine podnio ostavku.
 CENTAR ZA KVALITET
MA[INSKI FAKULTET U PODGORICI

UZBUNJIVANJE
Asanž je preko svog sajta “Vikiliks” otkrio stotine hiljada
dokumenata o nezakonitim radnjama vlade SAD, kršenju
ljudskih prava, Gvantanamu, ratovima u Avganistanu i
Iraku, Sajentološkoj crkvi...
Bivši analitičar NSA Edvard Snouden je, prema
sopstvenim rečima, “osjetio da radi veoma pogrešne
stvari za pogrešne ljude”, pa je javnosti otkrio ogromnu
mrežu špijuniranja koju je u čitavom svijetu izvodila
američka Nacionalna bezbejdnosna agencija.
I Snouden i Asanž su svjesno žrtvovali sopstvenu
slobodu zarad dobrobiti javnosti, čime njihova djela
dodatno dobijaju na značaju.
 CENTAR ZA KVALITET
MA[INSKI FAKULTET U PODGORICI

UZBUNJIVANJE
Menadžerka podgoričkog hotela "Ramada" Patricia
Pobrić našla se na ulici, nakon što je ukazala na
dokumentaciju koja, kako tvrdi, dokazuje da je novcem
poreskih obveznika finansiran skup SD partije.
Ugovor joj nije produžen, a njena sudbina aktuelizovala je
priču o statusu pojedinacakoji se usude da svjedoče o
anomalijama i nezakonitostima u svom poslovnom ambijentu.
Mnogi crnogorski zviždači "nagrađeni" su otkazom, neki su
poput glavne veterinarske inspektorke Mirjane Drašković u
mučnom sudskom procesu uspjeli da se izbore za svoja prava
i vrate na posao, a drugi su kao Goran Stanković, bivši
policajac koji je svjedočio o policijskoj torturi, digli ruke i
napustili zemlju.
CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

OSNOVA
OSNOVNA MORALNA NAČELA
 Načela su polazna pravila etičkog ponašanja, šeme i obrasci
koji predstoje kodeksima i pravilima

 Pravila koja mogu nanijeti štetu ili korist nisu načelna pravila već
naprosto pravila.

 Načela nikad ne mogu biti štetna, ako su pravilno definisana i

pravilno procijenjena.
 CENTAR ZA KVALITET
MAŠINSKI FAKULTET U PODGORICI

APEL
Povjerljivost
Trodimenzionalni pristup povjerenju
Lojalnost inženjera
Kolegijalnost
Privatnost
Pravo na privatnost
Korupcija
Dejstvo korucije na preduzeće
Mito
Mito - učesnici
Sukob interesa
Sukob intersa dva uslova
Uzbunjivanje
Savjet za uzbunjivanje