ISPITIVANJE I

MERENJE
STAVOVA
◦ STAVOVI naučene kognitivne, afektivne i
bihejvioralne dispozicije da se pozitivno ili negativno
odgovori na izvesne objekte, situacije, institucije,
pojmove ili osobe
◦ Stavovi imaju tri komponente:
Kognitivnu (uverenja, znanja, očekivanja)
Afektivnu (osećanja, raspoloženja, motivi, emocije)
Delatnu (ponašanje i akcija prema objektu stava)
◦ VREDNOSTI su stavovi prema idealima,
običajima ili institucijama društva
◦ MIŠLJENJA (mnjenja) predstavljaju otvorene i
svesne manifestacije stavova
◦ UVERENJA se definišu kao ubeđenje u tačnost ili
postojanje nečeg što nije moguće odmah
nedvosmisleno dokazati
Skale stavova
◦ Trajne ili relativno trajne unutarlične determinante vrednosno polarizovanog
ponašanja pojedinaca u odnosu na socijalne objekte, koje su stečene kroz
neposredno ili posredovano iskustvo sa tim objektom
◦ Od dispozicija se razlikuju zbog evaluativnog karaktera
◦ Od vrednosti jer imaju referentni objekat
◦ Svaki iskustveni objekat koji je značajan za pojedinca može biti objekat stava,
a ukoliko je značajan i za druge ljude- socijalni stav
Stavovi prema:
◦ Društvenim zbivanjima
◦ Organizacijama
◦ Idejama
◦ Ciljevima
◦ Proizvodima ljudske akcije
◦ Drugim osobama
◦ Sebi samima
Tehnike za ispitivanje stavova
◦ Kakav je stav osobe P
prema objektu X?
◦ Posmatranje
◦ Zatražimo da sama
odgovori (upitnik)
3 vrste verbalnih tehnika za ispitivanje
stavova
◦ Direktne tehnike
◦ Poludirektne tehnike
◦ Indirektne tehnike
Direktne tehnike
◦ Polaze od:
Da je ispitanik potpuno svestan svog stava prema datom objektu
Da je sposoban da verbalizuje svoj stav
Da je spreman da javno saopšti svoj stav
Poludirektne tehnike
◦ Stav se:
Raščlani na veći broj manje ili više specifičnih
manifestacija koje se tretiraju kao indikatori
Svaki pokazatelj postaje predmet jednog pitanja
uz koje su dati i alternativni odgovori
Na osnovu svih dobijenih odgovora istraživač
izvodi zaključak o stavu ispitanika prema datom
objektu
Indirektne tehnike
◦ Ne pominje stav koji je predmet ispitivanja, već se postavljaju pitanja o
sadržajima koji na izgled nemaju veze sa objektom stava
Izbor tipa skale
◦ Projektovanje istraživanja
◦ Teorijske koncepcije stava kao psihološke pojave
◦ Definisanje objekta prema kojem želimo ispitivati stav
◦ Izbor tipa skale kojom ćemo to ispitivati
Identifikovanje stavske varijable
◦ Stav= složena psihička pojava
◦ Kako redukovati stav na jednu komponentu koja će
istovremeno biti: reprezentativna i podesna za
metrijsku obradu
◦ Terston- stav je složena tendencija u ličnosti osobe
(suma svega što jedna osoba oseća, misli i sklona je da
učini u odnosu na neki objekat)
◦ 3 komponente stava: kognitivna, afektivna, akciona
◦ Kognitivnu komponentu čine: znanja, pojmovi,
ideje, verovanja, uverenja
◦ Afektivnu komponentu čine osećanja prema
objektu stava- pozitivna ili negativna,
(ne)naklonost, preferencija ili averzija
◦ Akciona komponenta uključuje zamisli o mogućim
aktivnostima u odnosu na objekat, pripravnost za
postupanje u korist ili na štetu objekta stava
Analiza i definicija stavskog objekta
◦ Šta podrazumevamo pod konkretnim stavovima koje nameravamo da merimo
◦ Predmet istraživanja može biti samo 1 stav
◦ Definisanje stava svodi se na imenovanje stavskog objekta (stav prema
Americi, stav prema Rusiji)
Definisanje objekta stava
◦ 2 alternative: ◦ Druga alternativa:
◦ Prva alternativa je da: Najpre analizira objekat
Imenuje objekat terminom stava, utvrdi bitne elemente
za koji pretpostavlja da Svaki od tih elemenata
većina ispitanika pridaje isto reprezentuje izvesnim
značenje koje istraživač ima brojem evaluativnih iskaza
u vidu
Pronađe što veći broj
evaluativnih iskaza o tom
objektu
Šta možemo uzeti kao pokazatelje ili
idikatore stava?
◦ Manifestacije stava koje su dostupne posmatranju i registrovanju
◦ Organske reakcije, vidljivo ponašanje, svesni sadržaji
◦ Verbalne manifestacije- šta neko misli i oseća prema datom objektu stava
Osnovni model- 3 elementa
◦ Naziv objekta prema kojem se ispituje stav (X)
◦ Naziv objekta za koji se zna da je u ciljnoj
populaciji jasno polarizovan na afektivno-
vrednosnom kontinuumu (V)
◦ Specifikaciju relacije za koju se tvrdi da postoji ili
ne postoji između dva objekta
RAVNOPRAVNOST MUŠKARACA I ŽENA (x) JE
PREDUSLOV (r) OPŠTEG DRUŠTVENOG
PROGRESA (V)
Izbor tipa skale
◦ Terston- “na izgled jednakih intervala”- a priori
◦ Likert- “sumacione skale”- a posteriori
◦ Kumulativne skale- a posteriori
◦ Skale Terstonovog tipa (Diferencijalne skale)
◦ Skale Likertovog tipa (Sumacione skale)
◦ Skala Gutmanovog tipa (Kumulativne skale)
◦ Bogardusova skala- skala socijalne distance
◦ Semantički diferencijal
Skale Terstonovog tipa
◦ Fokusira na afektivnu komponentu
◦ Merenje diferencijalnog praga
◦ Ispitanik procenjuje niz draži sa zadatkom da ih razvrsta u neki
predefinisani broj grupa-intervala koji su rangirani duž
kontinuuma subjektivnog doživljaja draži, od najnižeg do
najvišeg
◦ Standardna draž-stav ispitanika
◦ Da ga uporedi sa nizom ponuđenih verbalnih iskaza
◦ Zadatak da pronađe isti ili najsličniji njegovom stavu koji
najbolje odražava ono što oseća
◦ Mesto na kontinuumu
Faze u konstrukciji
◦ Sakupljanje reprezentativnog uzorka tvrdnji o objektu
stava
◦ Analiza, ocenjivanje i redigovanje tvrdnji: formiranje
preliminarne liste
◦ Ocenjivanje i sortiranje tvrdnji od strane eksperata
◦ Izračunavanje skalnih vrednosti
◦ Izbor konačne liste
◦ Provera irelevantnosti tvrdnji
Sakupljanje reprezentativnog uzorka
tvrdnji o objektu stava
◦ Istraživač mora da sakupi što veći broj verbalnih iskaza o tom objektu
◦ Koristi različite izvore
Analiza
◦ Sadržinska, logika i jezička
◦ Pravila o selekcionisanju i formulisanju tvrdnji:
Svaka tvrdnja treba da sadrži vrednosni sud o objektu
(spremnost za određeni način postupanja)
Svaka tvrdnja treba da je relevantna za stavsku varijablu koja je
predmet ispitivanja (direktno se odnosi na objekat)
Tvrdnje treba da pokriju ceo stavski kontinuum
Tvrdnje treba da budu jednostavne i razumljive
Tvrdnje treba da budu iskazane u sadašnjem vremenu
Treba izbegavati tvrdnje koje se odnose samo na ograničen broj
ispitanika
Ocenjivanje i sortiranje tvrdnji
◦ Procene nezavisnih procenjivača
◦ Ne iznose vlastiti stav
◦ Kakav stav ta tvrdnja izražava
◦ Kategorije su označene slovima od A-K
Izračunavanje skalnih vrednosti
◦ Medijana- tačka na kontinuumu koja označava skor ispod i iznad kojeg je 50%
ispitanika
◦ kvartilna devijacija- pokazatelj raspršenja mera
◦ Medijana označava intenzitet stava
◦ Kvartilna devijacija je mera jednoznačnosti tvrdnje
Izbor konačne liste
◦ Razumljive, pokrivaju ceo kontinuum stava
Konačan izgled skale
◦ 20-40 tvrdnji
◦ Poređane po visini Mdn, od najpozitivnije ka najnegativnijoj
◦ Odgovor-zaokruživanje
◦ Nekumulativna skala
Varijante u konstruisanju skale
◦ Broj procenjivača- više od 50
◦ Način iznošenja procena- skala sa 9 podeoka
◦ Računanje skalnih vrednosti- AS i SD
Kritike
◦ Problematična uloga procenjivača
◦ Stav procenjivača
◦ A priori

PREDNOSTI
Prirodna nula
Stepen diferencijacije ispitanika
Skala Likertovog tipa
◦ Jednostavnija za konstrukciju
◦ Eliminiše problematičnu ulogu procenjivača
◦ Metrijske karakteristike a posteriori (računaju i proveravaju na osnovu
odgovora ispitanika)
◦ Osnovna izmena u načinu odgovaranja
◦ Za svaku tvrdnju označi u kom stepenu se sa njom slaže odnosno ne slaže
◦ Razlike u stepenu prihvatanja=razlikama u intenzitetu ispitanikovih
stavova prema datom objektu
Izrada
1. Priprema preliminarne liste tvrdnji (istraživač sakuplja, iz različitih izvora,
veliki broj najraznovrsnijih tvrdnji o objektu stava)
2. Analiza i redigovanje tvrdnji od strane istraživača
3. Zadavanje preliminarne liste ispitanicima
4. Bodovanje odgovora
5. Utvrđivanje diskriminativnosti tvrdnji
6. Izbor konačne liste
Analiza
◦ Kriterijumi isti kao i kod Terstona uz dve razlike:
tvrdnje ne treba da pokrivaju ceo kontinuum već se uzimaju
one koje izražavaju ili umereno pozitivan ili umereno
negativan stav
◦ Neutralne i ekstremne tvrdnje se ne stavljaju u preliminarnu
listu
◦ U nekim tvrdnjama ne mora da se na eksplicitan način
iznosi vrednosni sud o objektu stava
◦ Svakoj tvrdnji se pridružujr lista ponuđenih odgovora 5-
stepena skala (uopšte se ne slažem, uglavnom se ne slažem,
neodlučan sam, uglavnom se slažem, potpuno se slaže)
Zadavanje preliminarne liste
ispitanicima
◦ Prva verzija- u ulozi ispitanika a ne procenjivača
◦ Reprezentuju ispitanike koji će učestvovati u ispitivanjima zbog kojih se
data skala konstruiše
Bodovanje odgovora
Svejedno da li će se pozitivniji stav izražavati većim ili manjim brojem poena
Veći broj poena ukazuje na pozitivniji stav
Što se ispitanik više slaže sa tvrdnjom kojapozitivno govori o objektu stava to
dobija više poena
Dva načina bodovanja:
 I način: dase numeričke vrednosti za 5 mogućih alternativnih odgovora
izvedu iz proporcije ispitanika koji su zaokružili svaku od alternativa,
proporcija bi se izrazila u z-skorovima a zatim bi se 5 z skorova koji
odgovaraju svakoj od alternativa, transformisali u pozitivne cele brojeve.
Takav postupak bi se primenio za svaku tvrdnju posebno. Ista alternativa bi
na različitim tvrdnjama donosila različit broj poena. A posteriori skala-skala
koja se formira posle ispitivanja, na osnovu empirijski utvrđenih distribucija
odgovora ispitanika
II način
◦ Jednostavan način bodovanja
◦ Alternative se na svim pitanjima boduju unapred utvrđenim istim
brojevima, npr. 1 2 3 4 5
◦ Voditi računa da najpozitivniji stav donosi najviše poena (a taj stav se
izražava potpunim slaganjem sa tvrdnjom koja pozitivno govori o objektu
stava i potpunim neslaganjem sa tvrdnjom koja negativno govori o
objektu stava)
◦ Korelacija između skorova dobijenih na ta dva različita načina iznosi
0.99
◦ Sabiranjem bodova dobijenih na svakoj tvrdnji, ispitanik dobija ukupan
skor
Utvrđivanje diskriminativnosti tvrdnji
◦ Dobre bi bile one tvrdnje na koje ljudi koji imaju različite stavove različito
i odgovoraju
◦ Dobre su tvrdnje koje uspevaju da diskriminišu ljude sa različitim stavovima
◦ Dva načina za utvrđivanje diskriminativnosti:
◦ Izračunavanje diskriminativne moći
◦ Računanje korelacija ajtem-total
Izračunavanje diskriminativne moći
◦ Kao grupe ljudi sa različitim stavovima uzimaju se grupe ispitanika sa
najnižim i najvišim skorovima na zadatoj skali
◦ Ispitanici se razvrstavaju po svom skoru (gornja i donja grupa)
◦ Gornja grupa ima pozitivniji stav od donje, možda obe imaju pozitivan
možda negativan stav
◦ Izdvojiti što ekstremnije grupe (25% ispitanika)
◦ Nakon izdvajanja gornje i donje grupe pristupa se izračunavanju
diskriminativne moći svake tvrdnje
◦ DM=Mg-Md (razlika prosečnih odgovora donje i gornje grupe na toj
tvrdnji)
◦ Diskriminativna moć veća-tvrdnja bolja jer bolje diskriminiše ljude sa
međusobno različitim stavom prema objektu stava
Izbor konačne liste
◦ Tvrdnje se poređaju po svojoj diskriminativnosti
◦ Za konačnu verziju biraju se najdiskriminativnije tvrdnje
◦ Diskriminativne i one tvrdnje u kojima se eksplicitno ne iznosi
stav prema objektu stava
◦ U početnu verziju uvrstiti i tvrdnje u kojima se ne spominje
objekat stava ili se o objektu stava ne izriče vrednosni sud
Tvrdnje mogu biti i nediskriminativne:
Irelevantne (ne tiču se stava koji ispitujemo)
Suviše blage ili suviše oštre
Sadržaj tvrdnji-polovina tvrdnji +
Važno je da tvrdnje budu što raznovrsnije
Broj tvrdnji se određuje nakon izračunavanja unutrašnje
konzistentnosti (veći broj tvrdnji-bolja diskriminativnost i
pouzdanost)
Alfa koeficijent-koliki da bude ukupan broj tvrdnji u skali (alfa>0,70)
Izgled skale
◦ Ne više od 20 tvrdnji i lista
ponuđenih odgovora
◦ Na svakoj tvrdnji ispitanik dobije
neki broj poena zavisno od toga
koju je alternativu zaokružio
◦ Ispitanikov stav izražava se
ukupnim zbirom poena dobijenih
na svim tvrdnjama
◦ Merne karakteristike bolje od
Terstonovih
◦ Zadovoljavajuća pouzdanost se
postiže manjim brojem tvrdnji
◦ Široko primenjive (vrednosti,
interesovanja)
◦ Nema nultu tačku
◦ Na osnovu skora ne smemo
zaključiti da je ispitanikov stav
pozitivan, neutralan ili negativan-
jedino što znamo je da je njegov
stav pozitivniji od stava onih sa
manjim skorom
◦ Ispitanicima sa istim skorom
pripisuje se i isti stav
Skale Gutmanovog tipa

◦ Postupak provere kojim se utvrđuje da li grupa ajtema

zadovoljava postavljene kriterijume
◦ Kumulativni ajtemi-prihvatanje ajtema jednog intenziteta
nužno podrazumeva prihvatanje ajtema nižeg intenziteta
Faze
◦ Izbor tvrdnji-manji broj tvrdnji (jedna dimenzija, npr.
ravnopravnost polova u porodici)
◦ Zadavanje tvrdnji (DA-NE)
◦ Skalogramska analiza- ispitanici poređaju po ukupnom
skoru (skalogram)
◦ Mogućnost da se iz redosleda ispitanika reprodukuju
svi pojedinačni odgovori
◦ Postavljanje graničnih linija koje razdvaju dva tipa
odgovora u svakoj tvrdnji
◦ P i Q, ideks reproduktibilnosti
Komentari
◦ Kratke skale, ne više od 10 ajtema
◦ Koriste se za merenje drugih individualnih karakteristika
◦ Po metrijskim karakteristikama-najsavršenija skala
◦ Nedostatak metodološke preciznosti
◦ Preterano sužavanje objekta merenja
◦ Subjektivna priroda izbora tvrdnji
Bogardusova skala- skala socijalne
distance
◦ Socijalna distanca- različiti stepeni razumevanja i
osećanja koji postoje između grupa
◦ Namena skale- da odredi najmanju distancu prema
nekoj osobi
◦ 7 socijalnih odnosa (brak, član istog kluba, sused, rad
u istom zanimanju, državljanstvo u mojoj zemlji,
posetilac, isključio bih ga iz moje zemlje)
◦ Etnička distanca ali i distanca prema društvenim
grupama, vrednostima, pojedincima
Semantički diferencijal
◦ Za merenje konotativnog
značenja reči
◦ Sastoji se od većeg broja
7-stepenih bipolarnih
skala definisanih
kontrasnim parovima
atributa
◦ Trodimenzionalni sistem:
evaluacije, snage i
aktivnosti
Metrijske karakteristike
◦ Objektivnost
◦ Diskriminativnost
◦ Pouzdanost
◦ Valjanost
Indirektne tehnike za merenje stavova
◦ Testovi znanja
◦ Prividni testovi znanja
◦ Projektivne tehnike
◦ Grafičke skale
◦ Fiziološke reakcije
◦ Ponašanje
Najčešće mereni stavovi
◦ Abortus ◦ Rađanje dece
◦ Beskućnici ◦ Religija
◦ Biseksualnost ◦ Samoubistvo uz pomoć lekara
◦ Deca sa posebnim potrebama ◦ Samoubistvo
◦ Eutanazija ◦ Seksualni prestupnici
◦ Gojazne osobe ◦ Seksualno uznemiravanje
◦ Hendikepirane osobe ◦ SIDA
◦ HIV infekcija ◦ Silovanje
◦ Homoseksualno roditeljstvo ◦ Smrt
◦ Hrišćanstvo ◦ Smrtna kazna
◦ Ljubav ◦ Stare osobe
◦ Manjinske grupe ◦ Starenje
◦ Matematika ◦ Terapija elektrošokovima
◦ Mentalno bolesni ◦ Umiruće osobe
◦ Nauka ◦ Upotreba alkohola
◦ NLO ◦ Upotreba droga
◦ Pismenost ◦ Zatvorske osude
◦ Poligamija ◦ Zlostavljanje starih
◦ Porezi ◦ Zlostavljanje bračnog druga
◦ Prirodna okolina ◦ Zloupotreba supstanci
◦ Pušenje ◦ Ženska prava
◦ rad
Terstonova skala
◦ I korak- prikupiti što veći broj tvrdnji o nekom objektu
◦ Stavke moraju biti u obliku tvrdnji na koje se mora odgovoriti sa “slažem se” odnosno “ne
slažem se”
◦ Ne preporučuje se da budu pomešane tvrdnje i pitanja
◦ II korak- za svaku draž-iskaz utvrditi položaj na kontinuumu
◦ Iskazi se daju grupi sudija na procenjivanje
◦ Sudije dobijaju instrukciju da razvrstaju sve iskaze u 11 kategorija (najpozitivnije u
11.kategoriju,neutralne u 6, a iskaze koji sadrže najnegativnije mišljenje u 1.)
◦ Nakon toga, računa se medijana i interkvartilno rastojanje
◦ Konačan izbor iskaza je izvršio tako što je iz svake kategorije odabrao iskaze koji
zadovoljavaju dva kriterijuma: najviše diskriminativni i pokriven ceo raspon skale
◦ Oni postaju stavke skale stavova
◦ Ispitanici odgovaraju tako što zaokružuju “da” ili “ne”
◦ Problem neutralnih tvrdnji
◦ Nikad ne tvrditi više stvari
Likertova skala
◦ Sami ispitanici sudije
◦ Stepen slaganja sa tvrdnjom
◦ Stavke mogu biti formulisane kao iskazi ili tvrdnje, kao pitanja
◦ Odgovori sabiraju kako bi se formirao ukupni skor
Konstrukcija Likertove skale
◦ Uobličavanje i pisanje stavki (3 potkoraka):
 Formulisanje stabla stavke
• Stavke treba da sadrže samo 1 objekt
• Treba izbegavati kolokvijalni govor i žargon (prilagoditi populaciji)
o Negativno formulisane tvrdnje:
 treba koristiti kako pozitivne tako i negativno formulisane ajteme
 Negativne ajteme treba praviti autentično,npr. “Mrzim da idem na predavanja”, a ne “Ne volim
da idem na predavanja”
 Formulisanje alternativa
• Stepen slaganja ispitanika sa tvrdnjom (potpuno, umereno, uopšte ne, sasvim, donekle, nikako)
• Ocenjivanje (loše, osrednje, dobro, očajno, neprihvatljivo, prihvatljivo, odlično)
• Frekvenca i količina (izuzetno, retko, ponekad, povremeno, redovno)
 Kvantifikacija alternativa- dodeljivanje brojeva alternativama (5 alternativa)
20 stavki