|

ΗΡΩΕΣ
ΜΑΚΕΔΟΝΟΜΑΧΟΙ
Στον μακεδονικό αγώνα, εκτός από τα ένοπλα
αντάρτικα σώματα, σημαντικό ρόλο έπαιξαν
και οι ντόπιοι που βοηθούσαν ο καθένας με
τον δικό του τρόπο. 
Πολλοί τροφοδοτούσαν τους αγωνιστές, άλλοι
έκρυβαν αντάρτες, ενώ αρκετοί έγιναν
«κατάσκοποι».... 
 ΕΛΛΗΝΙΔΕΣ ΔΑΣΚΑΛΕΣ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ.
ΣΥΝΕΒΑΛΑΝ ΣΤΗΝ ΕΘΝΙΚΗ ΔΙΑΠΛΑΣΗ ΤΩΝ
ΕΛΛΗΝΟΠΑΙΔΩΝ ΣΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑΣ
ΤΟΥ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΥ ΑΓΩΝΑ 
 ΒΕΛΙΚΑ ΤΡΑΪΚΟΥ 

Αυτή είναι η μόνη γνωστή φωτογραφία της ηρωίδας δασκάλας

Βελίκας Τράΐκου.
Χαμογελά μέσα στο φέρετρο την ημέρα της κηδείας της,
 Εμφανιζόταν σε πόλεις και χωριά, άλλοτε ως πλανόδια
πωλήτρια αυγών, άλλοτε ως ζητιάνα, άλλοτε ως «τρελή» που
παραμιλά στους δρόμους, μεταφέροντας τα σημειώματα του
Ίωνα Δραγούμη μέσα στα ρούχα της ακόμα και μέσα στα
μαλλιά της και συλλέγοντας πληροφορίες.
Η δράση της σταματά στο παζάρι των Γιαννιτσών. Εκεί την
αναγνωρίζει ένας Βούλγαρος. Την συλλαμβάνουν. Η πρώτη
μαχαιριά είναι για να «σπάσει» και να αποκαλύψει το δίκτυο
των Ελλήνων πατριωτών. Απαντά με ένα χαμόγελο. Το ίδιο
και στην δεύτερη μαχαιριά, στην τρίτη… 
Καταλαβαίνουν. Πέφτουν πάνω της και την κατακρεουργούν.
Στην κηδεία της το φέρετρο ανοιχτό, όπως και το ρούχο της
για να δουν όλοι το μέγεθος της θηριωδίας.
Αλλά η ίδια, χαμογελαστή…
 Η Λίλη Βλάχου,
αδελφή του Μακεδονομάχου Ιωάννου Βλάχου ή Τσίσκα ,που
σκοτώθηκε το 1906 σε μάχη έξω από το Μοναστήρι,
σπούδασε στο Αρσάκειο με δαπάνη του ελληνικού δημοσίου και
ανέλαβε τη Διεύθυνση του Παρθεναγωγείου Εδέσσης.
Από την πρώτη στιγμή μπήκε στον αγώνα. Εμψύχωνε με
ομιλίες τους Εδεσσαίους και οι μαθήτριές της, ακολουθώντας
τα δικά της χνάρια, μεταμορφώθηκαν σε θαυμάσιους
συνδέσμους των αγωνιστών.
Έλαμψε τόσο σύντομα σαν δασκάλα και Μακεδονομάχος,
ώστε ο πρόξενος Κορομηλάς την κάλεσε στη Θεσσαλονίκη,
τάχα να ενισχύσει το προσωπικό του διδασκαλείου,
στην πραγματικότητα όμως να την έχει άμεσο συνεργάτη του.
Εκεί η Βλάχου μύησε στον αγώνα όλες τις δασκάλες,
ενώ ανελάμβανε με επιτυχία πολλές αποστολές
εκτός Θεσσαλονίκης.
Οι Βούλγαροι πλήρωσαν έναν τουρκαλβανό και την
δολοφόνησαν μέσα στο ίδιο της το σχολείο το 1907.
 Δασκάλα Αγγελική Φιλιππίδου
Ὀνομαστή στήν ἱστορία ἡ ὁμαδική σφαγή τῆς
Κλεπούσνας στίς 12 Δεκεμβρίου 1906.
Μετά τον φόνο τῶν προκρίτων
ἔχει σειρά τό σπίτι της δασκάλας
Αγγελικής Φιλιππίδου.
Ἀπό παράθυρο σε παράθυρο η ίδια
με τον σύζυγο και συνάδελφό της Δημήτρη Φιλιππίδη
πολεμούν τον εχθρό χωρίς σταματημό.
Δέν κάμπτονται οὔτε κι ὅταν μία σφαίρα θρυμματίζει
τό γόνατο τῆς Αγγελικής.
Μόνο σάν ἄρχισαν νά τούς ἀπειλοῦν οἱ φωτιές,
ὁ ἄνδρας της τή μεταφέρει καψαλισμένη
σέ γειτονικό σπίτι.
Ρημάχτηκε ἡ Κλεπούσνα,
μά ὁ πάνοπλος Βούλγαρος ὀπισθοχωρεῖ.
 Η δασκάλα μεταφέρεται στο νοσοκομείο.
Στίς Σέρρες πλῆθος κόσμου τῆς φιλᾶ τά χέρια,
πού σιγά-σιγά κρυώνουν.
Ἀργοσβήνει, μά πρόλαβε νά πυροδοτήσει καρδιές.
Τή μεταφέρουν στή Θεσσαλονίκη.
Παθαίνει ἐμβολή καί παραδίδει τό πνεῦμα της
τόν Ἰανουάριο τοῦ 1907.
Οἱ Θεσσαλονικεῖς θρηνοῦν τήν ἡρωική συμπατριώτισσά τους.
Ντύνουν τό φέρετρό της μέ τήν ἑλληνική σημαία
που υπεραγαπούσε.
 
Ξεχωριστή θέση στην ιστορία του Σταρτσόβου κατέχει η ηρωίδα
δασκάλα Φωτεινή Αλατά Παπαδημητρίου.
Στις 13-11-1901 διορίστηκε μέσω του Μητροπολίτη Μελενίκου, σε
ηλικία μόλις 16 ετών στη θέση της δασκάλας του χωριού. Η ίδια
της επέλεξε αυτή τη θέση αν και ήταν παράτολμη αυτή της η
κίνηση. Οι κάτοικοι τη δέχτηκαν με ενθουσιασμό καθώς ένα μικρό
κοριτσάκι δέχτηκε να διδάξει τα παιδιά τους και κατ’ επέκταση
και τους ίδιους τα Ελληνικά.
 
 Οι κάτοικοι του χωριού αν και είχαν έντονα ριζωμένα μέσα
τους Ελληνικά πιστεύω μιλούσαν μια σλαβόφωνη διάλεκτο που
είχε ως βάση τη βουλγαρική γλώσσα. Πρώτη κίνηση της
μικρής Φωτεινής ήταν να κάνει το χωριό καθαρά
ελληνόφωνο.Έτσι το πρωί δίδασκε στα παιδιά και το απόγευμα
στους γονείς την Ελληνική γλώσσα, τα ήθη και τα έθιμα. Σ’
αυτό της το έργο τη βοήθησε η μητέρα της, Ευδοκία, καθώς
ήταν γνώστης της βουλγάρικης γλώσσας.
Παράλληλα δίδαξε με πολύ μεράκι τα Ελληνικά δημοτικά
τραγούδια, χορούς, βοηθούσε στην κατανόηση του
Κυριακάτικου Ευαγγελίου, ενώ φρόντιζε οι γυναίκες να
εμπλουτίζουν τα εργόχειρα τους με ελληνικές παραστάσεις.
 
Έμεινε στο χωριό εννέα ολόκληρα χρόνια σε αντίθεση με κάθε
συνάδελφο της που εγκατέλειπε τη θέση του μετά από ένα
χρόνο διδασκαλίας
 Για την πλούσια εθνικοπατριωτική της δράση, η δασκάλα
έγινε στόχος, και κυνηγήθηκε πολλές φορές, απ’ τους
κομιτατζήδες.
Το 1911 έφυγε από το Στάρτσοβο καθώς παντρεύτηκε τον
Αθανάσιο Παπαδημητρίου και μαζί απέκτησαν έξι παιδιά.
 Η Φωτεινή Αλατά τιμήθηκε από την Ακαδημία Αθηνών για την
προσφορά της στο Μακεδονικό Αγώνα.
 Η «Μπουμπουλίνα του Μακεδονικού Αγώνα»... 

Ευτέρπη Ουζούνη.
Η Ζήσαινα, όπως την ήξεραν όλοι,
από το όνομα του συζύγου της
του Ζήση.... 
 Η γυναίκα από την Καστοριά είδε μπροστά στα μάτια της
Βούλγαρους να σφάζουν τον σύζυγο και τον γιο της.
Αμέσως ορκίστηκε να πολεμήσει αυτούς που της στέρησαν
τους αγαπημένους της. 
Έγινε και αυτή κατάσκοπος και μετέφερε μηνύματα στους
αγωνιστές. 
Όμως, ήταν τόσο γενναία που οπλοφορούσε και συμμετείχε σε
μικροσυμπλοκές.
Μάλιστα όταν κάποια στιγμή ήρθε πρόσωπο με πρόσωπο με
μια Βουλγάρα που την απείλησε δεν δίστασε να χρησιμοποιήσει
το όπλο της. 
Ο αντάρτης που ήταν μαζί με τη Ζήσαινα, ήταν νεαρός σε
ηλικία και άμαθος στον πόλεμο. Όταν ήρθε η ώρα να
αντιμετωπίσει τη Βουλγάρα λιποθύμησε από τον φόβο του.
Τότε ανέλαβε δράση η Ζήσαινα. Τη σκότωσε και έμεινε στην
ιστορία ως η «Μπουμπουλίνα του Μακεδονικού αγώνα».... 
 ΠΑΥΛΟΣ ΜΕΛΑΣ: μια από τις πιο εμβληματικές
μορφές του Μακεδονικού Αγώνα. 
Ο θάνατός του στη Στάτιστα στις 13 Οκτωβρίου
1904 από σφαίρα Τούρκου τον ανέδειξε σε σύμβολο
πατριωτισμού. 
 ΤΟ ΣΠΙΤΙ ΣΤΗ ΣΙΑΤΙΣΤΑ
ΟΠΟΥ ΣΥΝΕΛΗΦΘΗ Ο ΠΑΥΛΟΣ ΜΕΛΑΣ
ΤΕΛΛΟΣ ΑΓΡΑΣ
Ο Σαράντος Αγαπηνός, όπως ήταν
το αληθινό του όνομα, έστησε
αμέτρητες παγίδες στους
αντιπάλους του, αλλά τελικά έπεσε
στην παγίδα των Βούλγαρων,
συνελήφθη, διαπομπεύθηκε και
τελικά τον κρέμασαν μαζί με τον
συναγωνιστή του Ανώνη Μίγγα σε
μια καρυδιά.... 
Στις 7 Ιουνίου του 1907, αργά το βράδυ οι δύο αντάρτες
βρέθηκαν κρεμασμένοι σε μια καρυδιά. 
Ο θάνατος των δύο αγωνιστών έγινε γνωστός, ύστερα από
μία εβδομάδα και ξεσήκωσε τους Έλληνες. Η θυσία τους
δημιούργησε μια δίψα για εκδίκηση και δυνάμωσε τον
αγώνα για την απελευθέρωση της Μακεδονίας. Οι δύο
Βούλγαροι που πρόδωσαν την εμπιστοσύνη του μετά από
λίγο καιρό σκοτώθηκαν από Έλληνες αντάρτες.... 
 Καπετάν Κώττας. ...
Τον αποκαλούσαν «Αετό των Κορεστίων»
και προς τιμήν του
η γενέτειρά του Ρούλια πήρε το όνομά του....
 Ο Κώττας ήταν σλαβόφωνος
και πρωτεργάτης του μακεδονικού αγώνα.... 
Αρχικά, ο Κώττας εντάχθηκε στη βουλγαρική ΕΜΕΟ,
την Εσωτερική Μακεδονική Επαναστατική Οργάνωση
και συνεργάστηκε με τους Βούλγαρους
προκειμένου να αντιμετωπίσει τους Τούρκους.
 Βοήθησε στη συσπείρωση των Χριστιανών και σκότωσε τον
Τούρκο Νουρή μπέη και τον εισπράκτορα Ταχήρ, ο οποίος
καταδυνάστευε τα χωριά της Φλώρινας. 
Λίγο αργότερα ήρθε σε ρήξη με τα μέλη της ΕΜΕΟ,
Τσακαλάρωφ και Κλιάσεφ, οι οποίοι προσπάθησαν να τον
δολοφονήσουν.
Απαρνήθηκε την οργάνωση και το 1902 με τη συνδρομή του
Μητροπολίτη Καστοριάς, Γερμανού Καραβαγγέλη,
συγκρότησε ένοπλα σώματα και τάχθηκε
κατά των Βούλγαρων και των Οθωμανών.
Το σώμα του αριθμούσε 600 άνδρες και είχε ως κύριο σκοπό
την προστασία των χριστιανικών πληθυσμών.... 
 Το 1904 ο Κώττας μαζί με τους
καλύτερους οπλαρχηγούς του
συναντήθηκε στην Αθήνα με τον διάδοχο
Κωνσταντίνο και τον Παύλο Μελά
προκειμένου να οργανώσουν τον
Μακεδονικό Αγώνα.
Ο Κώττας συνόδευσε τον Μελά στην
περιοδεία του στη Μακεδονία και ήρθε σε
συνεννόηση με μέλος της ΕΜΕΟ,
τον Μήτρο Βλάχο, από τον οποίο ζήτησε
να ταχθεί με την ελληνική πλευρά.... 
Τότε ήρθε σε διαμάχη με μερικούς
συντρόφους του,
οι οποίοι τον κατηγόρησαν για την επαφή
του με τον Βλάχο 
επειδή ήταν Βούλγαρος κομιτατζής.
Οι ίδιοι λίγο αργότερα τον πρόδωσαν
στους Τούρκους.... 
 Όταν ο Κώττας στρατοπέδευσε στη Ρούλια μαζί με άλλους
τρεις συντρόφους του, τον συνέλαβε οθωμανικό απόσπασμα
και τον μετέφερε στις φυλακές της Καστοριάς. Στο μεταξύ ο
Μήτρος Βλάχος εισέβαλε στο χωριό του Κώττα και έβαλε
φωτιά στο σπίτι όπου έμεναν η γυναίκα με τα παιδιά του, οι
οποίοι σώθηκαν τελευταία στιγμή από τους συγχωριανούς....
Στις 9 Ιουνίου του 1904, οθωμανικό απόσπασμα εντόπισε το
κρησφύγετο του καπετάν Κώττα Χρήστου στη Ρούλια όπου είχε
απομείνει με τρεις στενούς συνεργάτες του και τον συνέλαβε.
Αργότερα κατηγορήθηκε ο Παύλος Κύρου ως αυτός που
υπέδειξε το κρησφύγετο του Κώττα στους Οθωμανούς, ενώ η
σχετική απόφαση χρεώνεται από τους σημερινούς ιστορικούς
στον μητροπολίτη Γερμανό Καραβαγγέλη.
Οπωσδήποτε ο μητροπολίτης ήλθε σε συνεννόηση με τους
Οθωμανούς και ήρθε σε συμφωνία για την απελευθέρωση του
Κώττα με τον όρο να υπηρετήσει στον οθωμανικό στρατό.
 Ο Κώττας αρνήθηκε την
πρόταση και οδηγήθηκε στην
πλατεία Ατ Παζάρ του
Μοναστηρίου. Κατά τη
διαδρομή προσπάθησε να το
σκάσει και έγινε καταδίωξη
που κατέληξε στην σύλληψή
του. Ο Κώττας ανέβηκε στο
ικρίωμα. Ζήτησε να του
λύσουν τα χέρια και κλώτσησε
μόνος του το υποπόδιο. Τα
τελευταία του λόγια ήταν:
«Ντα ζίβι Γκ(ά)ρτσια! 
που σημαίνει
«Να ζήσει η Ελλάς»... 
ΓΕΡΜΑΝΟΣ ΚΑΡΑΒΑΓΓΕΛΗΣ
 Ο επίσκοπος  Γερμανός Καραβαγγέλης ήταν Μητροπολίτης
Καστοριάς και διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στη διάρκεια
του Μακεδονικού Αγώνα, καθώς και του Ποντιακού
Ελληνισμού, αργότερα, οργανώνοντας αντιανταρτικά σώματα με
ντόπιους οπλαρχηγούς με συνέπεια να αναδειχθεί μία από τις
σημαντικότερες μορφές των Αγώνων εκείνων. Οι υπηρεσίες
του τόσο προς το Έθνος όσο και προς την Ελλαδική Ορθόδοξη
Εκκλησία υπήρξαν ανεκτίμητες.
 Κατάφερε πολλά χωριά και κωμοπόλεις
να αποσκιρτήσουν από τη Βουλγαρική Εξαρχία
και να επανενταχθούν
στο Οικουμενικό Πατριαρχείο.
Παράλληλα, ζήτησετην επίσημη παρέμβαση του Ελληνικού
Κράτους στον Αγώνα προκειμένου να μη μένει η πρωτοβουλία
στους Βούλγαρους. Βέβαια το αίτημά του εκείνο είχε
περισσότερο θρησκευτικό χαρακτήρα παρά εθνικο-κεντρικό. Οι
προσπάθειές του εκείνες τελικά απέδωσαν, όταν το 1904 η
Ελλάδα αποφάσισε την ενεργή συμμετοχή της
στον ένοπλο αγώνα αντίστασης.
Στα 7 χρόνια (1900 - 1907) που γενικεύτηκαν οι
καταστροφές και οι σκοτωμοί, ως μητροπολίτης Καστοριάς
ύψωσε το σύνθημα «Βούλγαρος να μη μείνει».
Από κοινού με τον αξιωματικό του ελληνικού στρατού Βάρδα,
ο Καραβαγγέλης εμπνέει και δημιουργεί τις απαραίτητες
προϋποθέσεις για την εκδίκηση των σφαγών
που συγκλόνισαν τότε τον κόσμο
 Εκείνη της εποχήσυνέβησαν και διάφορα έκτροπα, στα οποία
φέρεται να συνήργησε ο επίσκοπος Γερμανός χωρίς να έχουν
όλα αποδειχθεί, όπως ότι χρησιμοποιούσε υπηρεσίες μισθωτών
δολοφόνων - τούρκων ληστών και πλήρωνε 5 λίρες
(τουρκικές) για να του φέρουν το κομμένο κεφάλι ανθρώπου
που ο ίδιος είχε επιλέξει, (όπως εικάζεται ότι ο Κότε
(Κώττας) από το χωριό Ρούλια Καστοριάς έσφαξε τον
τραυματισμένο στην επανάσταση βοεβόδα Λάζαρ Ποπτράικοφ),
ή ότι πλήρωσε για το κεφάλι του 50 λίρες (!) και έβαλε στο
γραφείο του φωτογραφία τού κομμένου κεφαλιού...
Κατηγορήθηκε από τους Μακεδόνες (αλλά και από κύκλους της
Αθήνας) ότι κατέδωσε τον Καπετάν Κώττα στις Οθωμανικές
αρχές. Ο καπετάν Κώττας ήταν αδελφοποιτός (από την παλιά
συνεργασία του) με το Μήτρο Βλάχο και αδυνατούσε εξ αυτού
να τον σκοτώσει. Το ίδιο και ο Μήτρο Βλάχο αυτόν. Αυτό
εξόργιζε τον Καραβαγγέλη, αλλά και πολλούς Έλληνες που
ήταν αμείλικτοι προς τη Βουλγαρική πλευρά. Εν τούτοις, οι
κατηγορίες αυτές δεν αποδείχτηκαν ποτέ.
Ο Λάμπρος Κορομηλάς (1856
- 1923), Γενικός Πρόξενος
της Ελλάδος στη
Θεσσαλονίκη. 
Υπήρξε αναμφισβήτητα μια
από τις σημαίνουσες
προσωπικότητες του
Μακεδονικού Αγώνα. 
  
Από το Μάιο του 1904 μέχρι το καλοκαίρι του 1906
οργάνωσε και συντόνισε τις δραστηριότητες των ελληνικών
σωμάτων στο βιλαέτι της Θεσσαλονίκης. Συνεπίκουρους στο
έργο του είχε επίλεκτους αξιωματικούς, οι οποίοι πρόσφεραν
τις υπηρεσίες τους κάτω από το μανδύα των προξενικών
υπαλλήλων.
Η εμφανής σύνδεση του Κορομηλά με την ελληνική ένοπλη
δράση οδήγησε στις εύλογες διαμαρτυρίες της Πύλης. Έτσι η
ελληνική κυβέρνηση, το καλοκαίρι του 1906, αναγκάστηκε να
τον αποσύρει από την προξενική του θέση στη Θεσσαλονίκη.
Προκειμένου όμως να αποτραπεί η οριστική όσο και
καταστροφική απομάκρυνσή του από τη Μακεδονία, ο
Κορομηλάς πήρε τον τίτλο του Γενικού Επιθεωρητού των
ελληνικών προξενείων της περιοχής αυτής. Κατ' αυτόν τον
τρόπο η παραμονή του στα μακεδονικά βιλαέτια παρατάθηκε
μέχρι το τέλος του 1907, οπότε, μετά από ισχυρές
εξωτερικές πιέσεις, διορίστηκε πρεσβευτής στην Ουάσιγκτον. 
ΙΩΝ ΔΡΑΓΟΥΜΗΣ
Από το 1899 μπήκε στο διπλωματικό κλάδο και υπηρέτησε
διαδοχικά ως υποπρόξενος, κατόπιν απαίτησής του, στο
Μοναστήρι και εν συνεχεία στην Ανατολική Μακεδονία.
Από τον Μάιο έως τον Ιούνιο του 1904 συμμετέχει ως
έφεδρος δεκανέας στα γυμνάσια του ελληνικού στρατού.
 Σε συνεργασία με τον γαμπρό του Παύλο Μελά, σύζυγο
της αδελφής του Ναταλίας, οργάνωσε τις ελληνορθόδοξες
κοινότητες εναντίον των εξαρχικών κομιτάτων,
κινητοποίησε τις Ελληνικές Δυνάμεις και αναδείχθηκε
ένθερμος υποστηρικτής της μακεδονικής σύγκρουσης.
Την επομένη της απόπειρας δολοφονίας του Βενιζέλου  στο
Παρίσι (30 Ιουλίου 1920), ο Ίων Δραγούμης δολοφονήθηκε
από βενιζελικούς αξιωματικούς στη διασταύρωση των οδών
Βασιλίσσης Σοφίας (τότε Κηφισίας) και
Παπαδιαμαντοπούλου.
Η άσκοπη και άδικη δολοφονία του συγκίνησε το Πανελλήνιο
και τον πολιτικό κόσμο.
Ο Κωστής Παλαμάς  από τις στήλες της Καθημερινής του
αφιέρωσε τη Νεκρική Ωδή:
Λευκή ας βαλθεί όπου έπεσες, Κολώνα
(Πώς έπεσες, γραφή να μη το λέη)
Λευκή με της Πατρίδας την εικόνα
Μόνο εκείνη ταιριάζει να σε κλαίη,
Βουβή, μαρμαρωμένη να σε κλαίη!