Το παιδικό ιχνογράφημα ως μέσο

ανίχνευσης του ψυχολογικού προφίλ

των παιδιών προσχολικής και
σχολικής ηλικίας

Κατερίνα Α. Λαμπροπούλου
PhD-Σχολική Σύμβουλος 1ης Περιφέρειας Π.Ε. Αττικής
Επιμορφώτρια του Εργαστηρίου Ψυχοφυσιολογίας και
Εκπαίδευσης του Παν/μίου Αθηνών
ΙΧΝΟΓΡΑΦΗΜΑ Αναπαράσταση κάποιου πράγματος με γραμμές
μολυβιού χωρίς χρώματα. Μαζί με το Λόγο,
αποτελούν τα σημαντικότερα μέσα έκφρασης του
παιδιού.

ΠΑΙΔΙΚΟ
Προβολή σκέψεων και
ΣΧΕΔΙΟ συναισθημάτων

επικοινωνία Αποστολή μηνύματος στον εξωτερικό

κόσμο-αποκωδικοποίηση
Σχέδιο
Vs Με το σχέδιο το παιδί εκφράζεται πιο ειλικρινά απ’
Λόγος ότι με το λόγο (προφορικό- γραπτό).
Η λέξη (σύμβολο) δεσμεύει την έκφραση
Πριν την ηλικία
των 2 ετών 3-4 έτη
(άμορφο σχέδιο Προσπάθεια
μουντζούρωμα) αναπαραγωγής
σχεδίου ενηλίκου

ΑΠΟΤΥΧΗΜΕΝΟΣ
ΤΥΧΑΙΟΣ ΡΕΑΛΙΣΜΟΣ
ΡΕΑΛΙΣΜΟΣ

ΣΤΑΔΙΑ
ΕΞΕΛΙΞΗΣ
ΟΠΤΙΚΟΣ
ΔΙΑΝΟΗΤΙΚΟΣ ΡΕΑΛΙΣΜΟΣ
ΡΕΑΛΙΣΜΟΣ

5 έτη
Αναπαριστά 10 έτη και άνω
αυτό που Απεικονίζει την
γνωρίζει πραγματικότητα
 ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΠΑΙΔΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥ
• Η απλότητα και η
αφαίρεση • Τα απεικονιστικά σύμβολα που
χρησιμοποιεί το παιδί (ήλιος,
• Η καθαρότητα της άνθρωπος, σπίτι, πλοίο) αποτελούν
γραμμής γλώσσα αυθόρμητη και παγκόσμια
• Το περίγραμμα
• Η ειλικρίνεια • Ο αυθορμητισμός και η πρωτοτυπία
• Η τόλμη και το θάρρος του παιδικού
• Η έλλειψη προοπτικής ιχνογραφήματος είναι σχετικός γιατί
αυτό δεν είναι απαλλαγμένο από το
• Διαφάνεια κοινωνικό πλαίσιο και από την
• Αδιαφορία για τις επίδραση των ενηλίκων.
αναλογίες των
αντικειμένων • Το παιδικό σχέδιο ξεκινά με απλές
(τα μεγέθη αποκτούν φόρμες (κύκλος, τετράγωνο,
συναισθηματικό τρίγωνο) που συνδυάζονται και
χαρακτήρα) αποτελούν την αφετηρία για τη
δημιουργία παραστάσεων
 ΤΟ ΙΧΝΟΓΡΑΦΗΜΑ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ
(Αποτελεί μορφή έμμεσης παρατήρησης)

Νοητικές
Λειτουργίες
(αντίληψη,
Επινόηση,
δημιουργία

Ευφυΐα

Προσωπικότητα
Στο παιδικό ιχνογράφημα
αξιολογούμε…
Τις γραμμές

Τις μορφές

Την επιλογή των χρωμάτων

Την κατανομή του σχεδίου στο χώρο

Το μέγεθος του σχεδίου

 ΤΟ ΕΙΔΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΠΑΤΗΜΑ
ΤΗΣ ΓΡΑΜΜΗΣ

Καμπύλες και
Άτομο ευαίσθητο και
Ελικοειδείς
συνεσταλμένο
γραμμές

Άτομο ρεαλιστικό και

Σκληρές γραμμές
επιθετικό
Και ορθές γωνίες

Κάθετες Άτομο εγωκεντρικό,

γραμμές επιθετικό
 ΤΟ ΕΙΔΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΠΑΤΗΜΑ
ΤΗΣ ΓΡΑΜΜΗΣ

γραμμές κομμένες Συναισθηματική

διαταραχή -
και δυνατές επιθετικότητα
που σχίζουν το χαρτί

γραμμές καθαρές
και ομαλές Άτομο με συναισθηματικό
έλεγχο

οι μουντζούρες
Σύμπτωμα έντονης
ψυχοκινητικότητας
έλλειψη διαύγειας
Μαθητής Β΄ δημοτικού
με δυσλεξία
► Τάξη: B’
►΄Ονομα: Μοσέντ
► Εθνικότητα: Αφγανός
► Σχόλιο: Μαθησιακή Δυσκολία
(δυσλεξία)

1. Καλός: ο ίδιος (πηγαίνει σχολείο)

2. Λιγότερο καλός: ο αδελφός (τον χτυπάει)
3. Ευτυχισμένος: η μαμά (χαρούμενη και τον
πηγαίνει βόλτα)
4. Λιγότερο Ευτυχισμένος: ο μπαμπάς (κουράζεται
γιατί δουλεύει πολύ)
5. Προτιμώ: τον αδελφό γιατί είναι μικρός
6. Θα ήθελα να ήμουν: ο αδελφός για να με
χαϊδεύουν περισσότερο
 ΤΟ ΧΡΩΜΑ ΣΤΟ ΠΑΙΔΙΚΟ ΙΧΝΟΓΡΑΦΗΜΑ
πολυχρωμία: αίσθηση χαράς και γιορτής
έντονα χρώματα: τα παιδιά την ώρα της ζωγραφικής τους
δημιουργίας βρίσκονται σε κατάσταση έντασης
επικράτηση κόκκινου χρώματος: το κόκκινο χρώμα δηλώνει
δυναμισμό, ζωηρές συγκινήσεις και ενστικτώδεις παρορμήσεις
ενώ η συνεχής χρήση του από τα παιδιά ίσως υποδηλώνει και κάποια
νευρωτική συμπεριφορά
πορτοκαλί χρώμα: το πορτοκαλί χρώμα δηλώνει ζεστή
συμπεριφορά, ηρεμία και συναισθηματισμό
κίτρινο χρώμα : δυναμισμό, φιλοδοξία και έντονη δράση

μπλε χρώμα : δείχνει ανεπτυγμένη λογική και ρυθμιζόμενη

συναισθηματική συμπεριφορά

μαύρο χρώμα: το προτιμούν κυρίως τα εσωστρεφή παιδιά,

συμβολίζει τον φόβο, την ανησυχία και την
επιθυμία περιθωριοποίησης
 ΤΟ ΧΡΩΜΑ ΣΤΟ ΠΑΙΔΙΚΟ ΙΧΝΟΓΡΑΦΗΜΑ

ροζ χρώμα: χρησιμοποιείται κυρίως από τα κορίτσια και

δηλώνει την γυναικεία φύση και την αίσθηση ηρεμίας

πράσινο χρώμα : δηλώνει επιμονή, πείσμα, επιθυμία για

διάκριση καθώς και στροφή στον εαυτό
του

γκρίζο χρώμα: : χρησιμοποιείται κυρίως από παιδιά

εσωστρεφή, δύσκολα και με πνεύμα αντιλογίας
Μαθήτρια Β΄ τάξης
(Τουρκόφωνη
μουσουλμάνα)
►Τάξη: Β΄
►΄Ονομα: Αϊσέ
► Εθνικότητα: Τουρκόφωνη μουσουλμάνα
► Σχόλιο: έντονο μαθησιακό πρόβλημα

1. Καλός: η ίδια διότι είναι καλό παιδί

2. Λιγότερο καλός: η αδελφή Καμζιέ, διότι την
μαλώνει πολύ
3. Ευτυχισμένος: ο μπαμπάς, κάνει πολλά
αστεία
4. Λιγότερο Ευτυχισμένος: η αδελφή Καμζιέ,
διότι την μαλώνει πολύ
5. Προτιμώ: τη μητέρα διότι με αγαπάει
6. Θα ήθελα να μοιάσω: στην αδελφή Καμζιέ,
γιατί είναι πολύ όμορφη
 Η ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΤΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥ ΣΤΟ ΧΩΡΟ
Εκφράζει την λογική και
αντιπροσωπεύει
τον πατρικό πόλο.
Στο δεξί μισό του χαρτιού
Αντικείμενα
τοποθετημένα στο δεξί
μέρος του
χαρτιού δείχνουν
εξωστρέφεια και
δυναμισμό.

Στο αριστερό μισό του Αντιπροσωπεύει τον

χαρτιού μητρικό πόλο και
συμβολίζει την στροφή
προς το παρελθόν.

Στο κέντρο της Χαρακτηρίζεται από

επιφάνειας του χαρτιού ασφάλεια και
συναισθηματική
σταθερότητα.
Μαθητής Α΄ τάξης από το
Αφγανιστάν
► Τάξη: Β΄
►΄Ονομα: Ιμάν
► Εθνικότητα: Αφγανιστάν
► Σχόλιο: ιδιαίτερα τρυφερό παιδί

1. Καλός: ο μπαμπάς και η μαμά γιατί δε με

μαλώνουν
2. Λιγότερο καλός: κανένας
3. Ευτυχισμένος: ο αδελφός, συνέχεια του γελάει
4. Λιγότερο Ευτυχισμένος: ο ίδιος, γιατί ξυπνάει
κάθε πρωί για να έρθει στο σχολείο
5. Προτιμώ: τον αδελφό μου, γιατί τον αγαπώ
6. Θα ήθελα να μοιάσω: στη μαμά γιατί είναι
πολύ καλή
Μαθητής Β΄ τάξης με
έντονα στοιχεία
ανωριμότητας και
συναισθηματικής
διαταραχής
► Τάξη: Β΄
►΄Ονομα: Μάριος
► Εθνικότητα: ΄Ελληνας
► Σχόλιο: Ενδείξεις κατάθλιψης

1. Καλός: ο μικρός αδελφός(3)

2. Λιγότερο καλός: ο μικρότερος αδελφός (5) διότι
κλαίει διαρκώς
3. Ευτυχισμένος: ο αδελφός 5 ετών
4. Λιγότερο Ευτυχισμένος: η αδελφή 8 ετών
5. Προτιμώ:τον αδελφό 5 ετών
6. Θα ήθελα να μοιάσω: στον αδελφό 5 ετών
 Τα σύμβολα στο παιδικό σχέδιο

• Η καρδιά: συμβολίζει τα πρώτα αισθηματικά σκιρτήματα των

παιδιών
το σπίτι: συμβολίζει τις σχέσεις του παιδιού με την
οικογένειά του.
Σπίτι χωρίς παράθυρα: σημαίνει ότι το παιδί δεν νιώθει
άνετα μέσα σ’ αυτό
• το τζάκι : είναι σύμβολο συντροφικότητας, θαλπωρής και
αγάπης. Αν ο καπνός της καμινάδας κατευθύνεται δεξιά, το
παιδί κοιτάζει αισιόδοξα το μέλλον.
Αν κατευθύνεται προς τα αριστερά δηλώνει εσωστρέφεια.
Αν ο καπνός κρύβει τον ήλιο είναι ένδειξη κατάθλιψης
• ο ήλιος: συμβολίζει συχνά τον πατέρα του παιδιού και από
το μέγεθος που επιλέγει το παιδί να του δώσει, εκφράζει τη
σημασία που αποδίδει στο ρόλο του πατέρα
► Τάξη: Β΄
►΄Ονομα: Εντά
► Εθνικότητα: Τουρκόφωνη Μουσουλμάνα
► Σχόλιο: Διάσπαση προσοχής

1. Καλός: η μητέρα, γιατί με αγαπάει πολύ

2. Λιγότερο καλός: ο αδελφός, γιατί κάνει ζημιές
3. Ευτυχισμένος: ο μπαμπάς, κάνει αστεία
4. Λιγότερο Ευτυχισμένος: η μαμά γιατί
στενοχωριέται, μαλώνει τον αδελφό
5. Προτιμώ: τον μπαμπά γιατί με αγαπάει πάρα πολύ
(πιο πολύ από τη μαμά)
6. Θα ήθελα να μοιάσω: στη μαμά γιατί θέλω να
είμαι μεγάλη
 Παρακολουθούμε τα παιδιά την ώρα που
σχεδιάζουν
• Αν το χέρι κάνει συσπάσεις ή τεντώνεται ελεύθερα, αν
εμφανίζει ευκολία ή ακαμψία στην κίνηση, μας προσφέρει
ενδείξεις για την κινητική ανάπτυξη του παιδιού, για το
χαρακτήρα του, καθώς και για την ύπαρξη αναστολών ή
συναισθηματικών διαταραχών.

• Αποκλεισµός χαρακτηριστικών του προσώπου, (ενώ το

υπόλοιπο σώµα είναι ζωγραφισμένο επαρκώς), αποτελεί
ένδειξη φτωχής προσαρμογής µε πιθανούς καταναγκασμούς και
άγχος.
• η άρνηση του παιδιού να ζωγραφίσει την οικογένεια: γενικά
αποτελεί ένδειξη της δυσφορίας του σε σχέση µε αυτήν και την
πιθανή απουσία συναισθηµατικής επικοινωνίας που την
χαρακτηρίζει.
Μαθήτρια Β΄ Δημοτικού
► Τάξη: Β΄
►΄Ονομα: Ελεάνα
► Εθνικότητα: Αλβανή
► Σχόλιο: Διάσπαση προσοχής

1. Καλός: ο μπαμπάς
2. Λιγότερο καλός: η αδελφή Μαρία γιατί
με μαλώνει και με βάζει να κάνω δουλειές
3. Ευτυχισμένος: η ίδια
4. Λιγότερο Ευτυχισμένος: ο μπαμπάς, γιατί
κουράζεται με τη δουλειά, αλλά και η μαμά
γιατί δε βρίσκει δουλειά
5. Προτιμώ: την αδελφή γιατί με φροντίζει και με
παίζει
6. Θα ήθελα να μοιάσω: στην αδελφή
Μαθητής Β΄ τάξης
► Τάξη: Β΄
►΄Ονομα: Μασούτ
► Εθνικότητα: Αφγανιστάν
► Σχόλιο: αγαπητός, έξυπνος, κοινωνικός, πλούσιο
λεξιλόγιο

1. Καλός: η μαμά και ο μπαμπάς,γιατί με

αγαπούν πολύ
2. Λιγότερο καλός: ο αδελφός Ραχμάν, γιατί
φωνάζει και με δέρνει
3. Ευτυχισμένος: η αδελφή Ζεϊνάπ, γιατί γελάει
και μου κάνει τα χατίρια
4. Λιγότερο Ευτυχισμένος: ο αδελφός Αχμάν,
γιατί στενοχωρεί τους γονείς και τον μαλώνουν
5. Προτιμώ: τη μαμά γιατί είναι απ’ όλους η
καλύτερη
6. Θα ήθελα να μοιάσω: στην μικρή αδελφή
Γκολάζ, γιατί είναι μικρή και γλυκούλα
Τι προσέχουμε στο σχέδιο της οικογένειας:

Ποιο ζωγράφισε Πόσο χρόνο Θέσεις εγγύτητας

πρώτο και ποιο αφιερώνει στη ή απόστασης των
τελευταίο σχεδίαση κάθε προσώπων μεταξύ
προσώπου τους.

Προσθήκη  Παράλειψη Διορθώσεις

άλλων κάποιου και
προσώπων ή προσώπου σβησίματα
ζώων
Προσέχουμε από πού άρχισε το σχέδιο
(Αν έχει φορά από αριστερά προς τα δεξιά,
ο μαθητής είναι δεξιόχειρας και η φορά είναι
κανονική). Αν το σχέδιο ξεκινά από τα δεξιά προς τα αριστερά,
παρατηρούμε αν ο μαθητής είναι αριστερόχειρας διαφορετικά η κίνηση αυτή
δείχνει μια δυνατή οπισθοδρομική τάση της προσωπικότητας
που μπορεί να είναι επιβλαβής για το παιδί
• Η σειρά με την οποία σχεδιάζονται τα μέλη της οικογένειας
είναι σημαντική
Το πρόσωπο που αγαπιέται ή θαυμάζεται από το παιδί
σχεδιάζεται πρώτο γιατί είναι το πρώτο που σκέφτεται και σε
αυτό επικεντρώνει την προσοχή του
Η προτίμηση αυτή εκδηλώνεται συνήθως με το μέγεθος (η
φιγούρα είναι μεγαλύτερη) και με το πλήθος των
λεπτομερειών.

• Το πρόσωπο που υποτιμάται υπάρχει στο σχέδιο αλλά είναι

μικροσκοπικό, είναι σχεδιασμένο τελευταίο στη σειρά ή μακριά
από την ομάδα
Άλλος τρόπος υποτίμησης είναι να σχεδιαστεί το πρόσωπο και
να σβηστεί.
Αν το παιδί, όταν σχεδιάζει την οικογένειά του, παραλείπει ένα
από τα αδέλφια του, είναι βέβαιο ότι με το πρόσωπο αυτό έχει
τις χειρότερες σχέσεις μαζί του.
Μαθήτρια Β΄ τάξης
► Τάξη: Β΄
►΄Ονομα: Ελενίτσα
► Εθνικότητα: Ελληνική
► Σχόλιο: συχνά χάνεται και μπερδεύεται
εντελώς

1. Καλός: όλοι είναι καλοί

2. Λιγότερο καλός: όλοι είναι καλοί
3. Ευτυχισμένος: η αδελφή μου
4. Λιγότερο Ευτυχισμένος: η ίδια, γιατί έχει
πεθάνει ο παππούς από τη μαμά
5. Προτιμώ: τον μπαμπά γιατί μου φέρνει
δώρα
6. Θα ήθελα να μοιάσω: στην αδελφή μου,
γιατί είναι πολύ όμορφη και καλή
 Όταν ολοκληρωθεί το σχέδιο
ΒΗΜΑΤΑ
1. Το παιδί επαινείται γι’ αυτό
που έκανε
2. Ζητείται από το παιδί να
περιγράψει την οικογένειά του
ξεκινώντας από το πρόσωπο που
σχεδίασε πρώτο
3. Για κάθε ένα από τα πρόσωπα
ζητάμε να μάθουμε το
φύλο, την ηλικία και το ρόλο
του στην οικογένεια
4. Προσπαθούμε να κάνουμε το
παιδί να μιλήσει για τις
συναισθηματικές προτιμήσεις
που έχουν τα μέλη της οικογένειας
5. Καθοδηγούμε το παιδί να
μιλήσει για τον εαυτό του
5. Χρησιμοποιούμε πάντα τις εξής
6 ερωτήσεις που μας δίνουν
συχνά πολύ ενδιαφέροντα
στοιχεία
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
1. Ποιος είναι ο πιο καλός
στην οικογένεια; Γιατί;
2. Ποιος είναι ο λιγότερο
καλός απ’ όλους; Γιατί;
3. Ποιος είναι ο πιο ευτυχισμένος;
Γιατί;
4. Ποιος είναι ο λιγότερο
ευτυχισμένος; Γιατί;
5. Εσύ ποιον προτιμάς; Γιατί;
6.Ποιο άλλο πρόσωπο θα ήθελες
να είσαι; Γιατί;
 ΠΡΟΣΟΧΗ!! ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ

• Χρειάζεται να Για να είναι σωστή η

μελετήσουμε πολλά διάγνωση πρέπει να
ιχνογραφήματα του ίδιου συνδέουμε το σχέδιο
παιδιού, τα οποία έγιναν με ένα πλήθος άλλων
σε διαφορετικές στιγμές εκδηλώσεων και να μην
• Με τη μελέτη ενός αγνοούμε τις συνθήκες
ιχνογραφήματος του κάτω από τις οποίες
παιδιού κινδυνεύουμε να δημιουργήθηκε, τα
καταλήξουμε σε πρόσωπα που ήταν κοντά
φανταστικά ή εσφαλμένα του, την πρόσκαιρη
συμπεράσματα σχετικά ψυχική του διάθεση κ.λ.π.
με την προσωπικότητα Τέλος, πρέπει να
του παιδιού γιατί κάθε γνωρίζουμε πως οι
ιχνογράφημα είναι προϊόν πληροφορίες που θα
μιας συγκινησιακής συλλέξουμε με την
εκδήλωσης σε μια παρατήρηση δεν μπορεί
ορισμένη και να είναι πλούσιες
συγκεκριμένη κατάσταση παρά ύστερα από
μακρόχρονη οριζόντια
παρατήρηση.
► Τάξη: Β΄
►΄Ονομα: Μιρέμ
► Εθνικότητα: Μουσουλμάνα
► Σχόλιο: έξυπνη, αλλά με δυσκολίες στη μάθηση

1. Καλός: η μαμά, διότι δεν μαλώνει

2. Λιγότερο καλός: ο μεγάλος αδελφός διότι
λέει κακές λέξεις
3. Ευτυχισμένος: ο αδελφός (13 ετών) διότι
γελάει και με παίζει
4. Λιγότερο Ευτυχισμένος: η ίδια, δεν είναι
χαρούμενη διότι δεν της αγόρασαν ΝΙΝΤΕΝΤΟ
5. Προτιμώ: τον μπαμπά, διότι τον αγαπώ πολύ
6. Θα ήθελα να μοιάσω: στον μεγάλο αδελφό, για
να είμαι μεγάλη και να κάνω ότι θέλω
 Σας ευχαριστώ
για την προσοχή σας!